Drs. R.A. Kist - Nederlandse Officieren Vereniging

Nungesser’s Nieuport
met de extra
herkenningsbanden op
de vleugel
Drs. Richard.A. KIST
Carré 1 - 2009 pagina 10
O PI N I E
Combat Identif
in het luchtrui
Voor wat betreft Close Air Support (CAS) is herkenning van
vriend en vijand de laatste tientallen jaren moeilijker geworden
door de steeds vaker vergelijkbare voertuigen gebruikt door
vriend, vijand en neutralen. Van een frontlijn is meestal geen
sprake meer, en de irreguliere tegenstanders zijn moeilijk van
burgers te onderscheiden.
Herkenning in het luchtruim in de vroege
historie
Toen in de Eerste Wereldoorlog de eerste vliegtuigen in militaire
dienst begonnen met vuren op elkaar en het beschieten
van doelen op de grond kwam het spook van het beschieten
van de eigen troepen om de hoek kijken. Hoewel de statische
loopgraven wel enig houvast boden, bleek al snel dat herkennen
van de vijand vanuit de lucht niet eenvoudig was in een tijd
van camouflage-uniformen.
Kokardes (roundels, nationale merktekens) verschenen zowel op
tanks als op de vliegtuigen, en ook andere herkenningstekens
als wit-rood-witte vlakken. Al snel werd het duidelijk dat zelfs
het deels opofferen van de camouflage voor deze tekens toch
de moeite waard was. In het heetst van de strijd was een goed
zichtbare kokarde een goed laatste redmiddel om het afschieten
van bevriende eenheden, de fratricide, te voorkomen.
Zelfs die kokarde was niet altijd afdoende: de Franse luchtaas
Charles Nungesser werd tijdens een missie herhaaldelijk
beschoten door een Brits vliegtuig, en uiteindelijk was hij

ication
m Herkenning
gedwongen dit neer te schieten. Naar aanleiding van dat incident
liet hij een rood-wit-blauwe band over de vleugel schilderen
naast de al aanwezige kokarde.
Sinds die vroege luchtvaartdagen zijn de afstanden bij het bestoken
van doelen sterk toegenomen. Vele wapensystemen werken
met sensoren die in andere frequenties dan het zichtbare licht
werken en puur visuele identificatie van de doelen aan de herkenningstekens
is daarom regelmatig niet meer realistisch.
Net zoals dat bij de strijd tussen grondeenheden het geval is, is
er ook vanuit de lucht behoefte aan een betrouwbaar systeem,
of systeem van systemen (meer technieken die samen de kans op
misverstanden heel klein maken) om de kans op fratricide zo klein
mogelijk te maken tijdens lucht-lucht en lucht-grond acties.
van vrienden en vijanden is
bij militair optreden in het luchtruim van
groot belang, net als bij grondoperaties.
Zowel bij vliegende doelwitten als
bij doelen op de grond is er in de fog
of war altijd in mindere of meerdere
mate de vraag of het daadwerkelijk de
tegenstander is die beschoten wordt.
Vanwege het toenemende effectief bereik
van de wapens is dit een steeds grotere
uitdaging.
Herkenning van vrienden en vijanden is bij militair optreden in het luchtruim van groot
belang. (Bovenste foto: Enzo Angelucci, The Rand McNally Encyclopedia of Military
Aircraft 1914 - 1980, uitgegeven door The Military Press, New York in 1983.)
Airborne IFF
Voor lucht-lucht confrontaties is al in de Tweede Wereldoorlog
de Identification Friend or Foe (IFF) ingevoerd. Dit systeem
bestaat uit een antwoorder (transponder) in een vliegtuig, die
reageert op een vraag van een ondervrager (interrogator) in het
aanvallende vliegtuig.
Deze ondervrager is meestal deel van het radarsysteem, en
de ondervraging is feitelijk een datatransmissie, die vervolgens
wordt beantwoord met informatie over de ondervraagde, en
natuurlijk dat deze bevriend is.
Om het systeem te beveiligen zijn beide boodschappen gecodeerd,
met een regelmatig veranderend wachtwoord om te
voorkomen dat vijanden de boodschappen kunnen imiteren of
Carré 1 - 2009 pagina 11

Carré 1 - 2009 pagina 12
een gestolen transponder kunnen inzetten om vervolgens nagenoeg
onkwetsbaar te worden.
De beslissing om te vuren kan, afhankelijk van de Rules Of Engagement
(ROE), gewoonlijk pas genomen worden na een positieve
identificatie van het doel als vijandig; alleen geen of een
incorrect antwoord krijgen op een IFF-ondervraging is niet voldoende.
Het is dus een hulpmiddel die een niet-vuur beslissing
kan opleveren en daarmee een fratricide kan voorkomen.
Imitatie en diefstal van de herkenningsmiddelen is door de
geschiedenis heen vaak een probleem geweest; kokardes en
andere merktekens kunnen eenvoudig worden overgenomen.
Bij systemen als de IFF geldt dat de codering goed beveiligd
moet zijn, anders is het al snel waardeloos om fratricide te voorkomen.
Probleem is daarbij wel dat coalities kunnen bestaan uit
troepen uit vele landen en allen zullen hetzelfde systeem moeten
gebruiken om veilig te zijn. Dit is soms lastig door exportbeperking
of door politieke overwegingen.
Situational Awareness
Van groot belang om vergissingen te voorkomen en ook om
efficiënter te opereren is het hebben van goede Situational
Awareness (SA). In het lucht-lucht domein wordt al veel informatie
digitaal gedeeld, zodat de vlieger SA heeft van meer
vliegende objecten dan alleen degene die hij met de eigen sensoren
ziet.
Het hebben van SA over de situatie op de grond bij CAS is van
even groot belang, maar een grote uitdaging door de vele entiteiten.
Tegenwoordig gebeurt dat door met de Forward Air Controller
(FAC) te praten, maar in de toekomst kan deze informatie
via tactische netwerken snel kunnen worden verspreid onder
alle offensieve platforms, waaronder vliegtuigen.
In demonstraties is aangetoond dat dit technisch zeker mogelijk
is, maar afhankelijk blijft van de netwerkcapaciteit voor up
to date houden van positiegegevens van alle relevante bevriende
eenheden.
Aspecten waaraan de combat identification (CID) informatie in
de cockpit zou moeten voldoen om echt effectief te zijn, kunnen
als volgt samengevat worden:
• Het beeld moet compleet zijn, zeker alle relevante bevriende
eenheden tonen, en bij voorkeur ook neutralen en vijanden
weergeven.
• De doorgegeven posities moeten accuraat zijn.
• Verder moet de informatie actueel genoeg zijn, want oude
informatie is ook qua positie inaccuraat geworden.
• Het beeld moet op een heldere wijze gepresenteerd worden,
waarbij CID-technieken die echt bedoeld zijn voor de laatste
doelherkenningsfase (het moment van de vuren of niet
vuren beslissing) bij voorkeur ook via de doelzoeksensor de
bevriende eenheden laat zien.
Uitdagingen bij herkenning van doelen
op de grond
In de lucht is het fratricide-probleem met IFF redelijk afgedekt,
hoewel apparatuur altijd kan falen, en in sommige omstandigheden
de transponder uit moet wegens mogelijke detectie
door de tegenstander. Het voordeel van het luchtdomein is dat
daar minder verschillende entiteiten dan op de grond aanwezig
zijn, en daardoor een meer overzichtelijke situatie bestaat.
Het gebruik van transponders is normaal voor zowel civiele als
militaire vliegtuigen.
De aanwezigheid van neutrale of eigen vliegtuigen vlakbij een
mogelijk vijandig doel komt minder vaak voor. Bovendien kan
met radar ook eenvoudiger gecontroleerd worden of er niemand
in de directe buurt is van het doel.
Op de grond zijn doelen eerder als regel dan als uitzondering
in de buurt van bevriende of neutrale eenheden, inclusief burgers
en gebouwen. Het vinden van het beoogde doel, meestal
op aangeven van een FAC of volgens planning, is daarmee lastiger
dan bij luchtdoelen, en de gevolgen van een fout vaak groter
in termen van mensenlevens.
Daar komt bij dat veel vijandige voertuigen en de strijders in
de huidige conflicten als in Irak en Afghanistan niet meer te
onderscheiden zijn van burgers en hun voertuigen. Soms worden
in coalities zelfs identieke voertuigen gebruikt als bij de
tegenstander.
Technieken voor CID van gronddoelen
Er zijn enkele filosofieën te herkennen in de huidige en nieuw
ontwikkelde CID-technieken voor toepassing van lucht naar
grond. De eerste is Target Identification (doelherkenning), waarbinnen
coöperatief en non-coöperatief te onderscheiden zijn.
Bij coöperatief werken de grondtroepen actief mee aan de
herkenning, en hebben daar dus ook apparatuur voor nodig.
Bij non-coöperatief is dit niet het geval. Daarnaast zijn er de
SA-verbeteringstechnieken.
Coöperatieve doelherkenning: Visuele /
Infrarood-markeringen
Hierbij wordt gebruik gemaakt van optische herkenningstekens,
zoals kokardes, vlaggen, maar ook de nieuwere infrarood panelen
en doeken, genaamd Combat Identification Panels (CIPs) en
Thermal Identification Panels (TIPs), en infrarood bakens. Meestal
zijn deze goedkoop te introduceren, bedrijfszeker (indien goed
gemonteerd en onderhouden) en vaak op het moment van
schieten door de doelsensor te zien.
Nadelen zijn onder meer de eenvoudige imitatie en diefstalgevoeligheid,
gebrek aan wachtwoord en de mogelijk verhoogde
zichtbaarheid voor de tegenstander. Bovendien zijn bij de huidige
grote afstanden bij CAS de prestaties van deze methoden
op zijn best marginaal, zeker in slecht weer.
De nieuwste ontwikkelingen zijn doorontwikkelingen van de
huidige infrarood bakens, die niet meer continu uitstralen, maar
slechts als deze door een bevriende laser worden aangestraald.
Daarmee is het gevaar kleiner dat de vijand de bakens ziet, en
bovendien is er dan weer een mogelijkheid om een wachtwoord
in te bouwen via de gecodeerde laser, zodat er bij verlies
slechts kort misbruik van gemaakt kan worden.
Coöperatieve doelherkenning:
Elektronische Vraag en Antwoord-
Systemen
Deze groep is gebaseerd op hetzelfde principe als de lucht-lucht
IFF; het vliegtuig ondervraagt en (vele) entiteiten op de grond
antwoorden met wat ze zijn en waar zij zich bevinden.
Voordelen zijn het op het moment van de aanval directe feedback
krijgen over dat een systeem vriendelijk is (en daarmee
een fratricide voorkomend), de geschiktheid voor bijna alle
weertypen, de encryptie en analogie aan lucht-lucht IFF van
het concept.
Nadelen zijn de benodigde aanpassingen in lucht- en grondeenheden,
trainingseisen en mogelijke gevoeligheid voor elektronische
oorlogvoering bij technologisch goed uitgeruste
tegenstanders.

Non-coöperatieve doelherkenning:
Herkenning van objecten via
geavanceerde sensors
Deze groep technieken is feitelijk een verlengstuk van de normale
visuele herkenning van het object (niet door merktekens
maar door zijn vorm). Met radar of laser kan een object op
grotere afstand en ook in slecht weer worden gescand, waarna
eventueel met een automatische herkenning of gewoon door de
mens bepaald wordt of het het juiste, vijandige object is.
Voordeel is dat de eenheden op de grond geen apparatuur nodig
hebben en de techniek ook vijandige troepen van burgers en
niet apart gemarkeerde bondgenoten kan onderscheiden, zolang
die verschillende soorten voertuigen gebruiken.
Echter, als tegenstanders, neutralen en bondgenoten dezelfde
apparatuur gebruiken, zal deze techniek geen enkel soelaas bieden
om vriend en vijand te onderscheiden. Voor sommige scenario’s
is het dus zeer waardevol, en bij andere minder.
Situational Awareness verbeteraars
Het vergroten van SA kan bijvoorbeeld door de data van landnetwerken
door te spelen naar het vliegtuig. Voordelen zijn
lage integratiekosten (als de bestaande datalinks worden benut)
en de uniformiteit met bestaande symbologie.
Nadeel is dat koppelen van netwerken een langere keten van
verbindingen betekent dan bij vraag en antwoord-systemen.
De kans op hapering in de keten is dan ook groter. De uitzendingen
kunnen ook hier eventueel gestoord worden. Verder
is het afhankelijk van de kwaliteit van de landnetwerk-data, en
die is vaak minder actueel en volledig dan de data die met een
IFF-achtig systeem kan worden gegenereerd.
Overigens is er voor de toekomst wel veel aan te doen om dit
nadeel weg te werken, als de bandbreedte vergroot wordt en
daarmee de verversingssnelheid omhoog kan. Voor volledigheid
kan via een kleiner netwerk de data verzameld worden om deze
dan in één keer naar het hoofdnetwerk door te sturen.
Procedures en Training
Extra hulpmiddelen voor het krijgen van SA van de grondsituatie
en doelherkenning zijn in ontwikkeling of al operationeel. In
principe zal elk extra hulpmiddel dat volgens de correcte procedures
wordt ingezet de kans op een fratricide af doen nemen.
In de operationele wereld zijn er echter altijd momenten dat
de werklast, stress of vermoeidheid een extra rol gaan spelen,
en de procedures niet volledig gevolgd worden. Deze menselijke
factoren spelen meestal een grote rol bij fratricide-gevallen,
vooral in een dynamisch strijdtoneel.
Als één van de eigen eenheden niet wordt herkend via de
gebruikte Combat ID-techniek, kan dit leiden tot een overtuiging
dat het een vijandelijk systeem betreft. Een voorbeeld in het
grond-lucht domein is dat een Britse Tornado in 2003 in Irak,
waarvan de IFF niet goed werkte, met een Patriot luchtdoelraket
uitgeschakeld werd. Er zijn dus omstandigheden mogelijk
waar een niet werkende of inaccurate Combat ID-techniek
juist tot een verhoging van de kans op fratricide leidt.
Juist daarom blijft het van belang dat, naast het reduceren van
fouten in de techniek, ook de militair zich te allen tijde bewust
blijft dat, hoewel een positieve reactie (normaal gesproken)
betekent dat het een bondgenoot is, geen reactie zeker niet
hoeft te betekenen dat het dus een tegenstander is.
De militair die zich aan de correcte Technieken, Tactieken en
Procedures (TTP’s) houdt zal geen groter risico op fratricides
krijgen van een extra hulpmiddel. Dat betekent wel dat andere
vormen van identificatie ook van belang blijven, zoals herkenning
van het voertuig, observeren van het gedrag van mensen
en voertuigen, verifiëren met mensen op de grond of het correcte
doel is gevonden, enzovoort. Dit zal in het opleidingstraject
mee moeten worden genomen, zoals training in het herkennen
van de verschillende voertuigen op het strijdtoneel.
Mix van CID-systemen
Om fratricide-risico’s onder verschillende omstandigheden en
met verschillende soorten doelen te beperken is het gebruik
van meerdere CID-technieken een mogelijkheid. Het is wel
van belang dat deze op verschillende basisprincipes zijn gebaseerd,
zodat ze niet tegelijk falen bij slecht zicht of als er een
stoorzender actief is bijvoorbeeld.
Bij meer soorten technieken en ook nog de oude TTP’s is het
gevaar aanwezig dat de hele identificatie zo lang duurt, dat de
vijand kan ontsnappen of bedreigde eigen troepen op de grond
aan kan vallen. De totale effectiviteit gaat dan naar beneden, en
het aantal slachtoffers bij de eigen troepen omhoog. Er moet
dus een mix worden gevonden die voldoende tegen fratricide
beschermt, zonder effectief opereren onmogelijk te maken.
Een andere beperking in het aantal technieken dat naast elkaar
operationeel gebruikt kan worden bij luchtplatforms zijn de kosten
van integratie en bijbehorende certificatie. Bovendien moeten
alle militairen die er mee moeten werken op elke techniek
getraind worden, zowel in het gebruik als ook in de beperkingen
van de systemen. In de praktijk zal dus een of twee extra
technieken het maximaal haalbare zijn, bijvoorbeeld een SAverbeteraar
en een doelherkenningstechniek.
CID-technieken in verschillende scenario’s
Technieken die nu bruikbaar zijn door de asymmetrische oorlogsvoering
zijn niet inzetbaar in alle scenario’s. Als diefstal/imitatie
een realistische dreiging is, of een techniek kan worden
gestoord zullen veel van de huidige of voorgestelde technieken
operationeel minder of niet effectief kunnen zijn.
Een andere beperking kan in het inzetgebied zelf zitten; de
omgeving en weersomstandigheden hebben vaak invloed op
de inzetbaarheid, net als het soort tegenstander. Als de introductie
relatief goedkoop is, hoeft een beperking in inzetbaarheid
in toekomstige conflicten het gebruik in het huidige niet
uit te sluiten, maar voor lange termijn moet het pakket Combat
ID-middelen robuust zijn voor verschillende omstandigheden
in andere scenario’s.
Onderzoek naar CID
Het onderzoek dat de laatste jaren in Nederland door Defensie
wordt uitgevoerd, met steun van NLR, is er op gericht om
in coalitieverband een pragmatische, financieel en operationeel
haalbare oplossing te vinden om fratricide tegen te gaan.
Het onderzoek richt zich op de prestaties van de aangeboden
Combat ID-technieken onder operationele omstandigheden.
Een belangrijk deel van het onderzoek zijn de menselijke factoren,
zowel voor de mens-machine interface als het effect op
de operatie van een nieuwe soort techniek. Daarbij worden
ook de aanpassingen aan training en TTP’s meegenomen die
nodig zijn om de middelen optimaal te benutten.
Dit onderzoek wordt deels samen met die coalitiepartners
gedaan, want het probleem van fratricide moet binnen de coalitie
opgelost worden. Er zijn zeker uitdagingen, maar een overwogen
keuze zal de kans op verliezen door eigen vuur verkleinen,
en daar is iedereen bij gebaat!
Carré 1 - 2009 pagina 13