De eenvoud en complexiteit van Opbrengstgericht Werken (PDF ...

voor reflectie op en verbetering van het onderwijs. De grote variëteit aan
mogelijkheden om de prestaties van leerlingen/leerkrachten en van de school als
geheel tegen het licht te houden wordt helaas sterk onderbenut (daarover straks meer).
Dit wordt onder andere veroorzaakt door de beperkte kennis binnen scholen over de
ondersteuning die een LVS kan bieden. In het reeds genoemde FOCUS-project wordt
bij de start van de training de LVS-kennis van de deelnemers (de leerkrachten van alle
groepen plus de schoolleiding en intern begeleider) gemeten. Daaruit blijkt dat daar
veel ruimte voor verbetering bestaat: men is niet alleen onbekend met veel van de
mogelijkheden om de leerprestaties te analyseren maar is evenmin in staat om de
analyseresultaten correct te analyseren.
De Onderwijsinspectie oordeelt dat binnen basisscholen de kwaliteitszorg in bredere
zin ook zwak is (Inspectie van het onderwijs, 2010). Een minderheid van scholen
zoekt systematisch naar oorzaken van tegenvallende prestaties en reflecteert kritisch
op zichzelf als mogelijke veroorzaker van minder goede prestaties. (Inspectie van het
Onderwijs, 2010). Zwakke prestaties worden door leerkrachten vaak toegeschreven
aan leerlingkenmerken en -gedrag (intelligentie, motivatie, inzet en thuissituatie) in
plaats van aan de instructie in de klas terwijl onderzoek duidelijk laat zien dat een zeer
belangrijke verklaring voor verschillen in de prestaties van leerlingen gevormd wordt
door hetgeen in de klas plaatsvindt.
Een minderheid aan scholen formuleert (Inspectie van het onderwijs, 2010) meetbare
prestatiedoelen die men op een bepaald toekomstig moment wil behalen. Voor veel
leraren zal doelgericht werken aan de realisatie van expliciete, heldere, goed meetbare
doelen m.a.w. iets nieuws zijn, dat men zal moeten leren.
Het rekening houdend met de beginsituatie van de diverse leerlingen expliciet
formuleren en uitvoeren van de meest kansrijke instructiestrategie om de doelen te
realiseren (de derde component van OGW), is de moeilijkste en, gegeven het
voorgaande, waarschijnlijk minst voorkomende OGW-component. Het vergt het
continu en bewust afstemmen van het onderwijsgedrag op de huidige en beoogde
prestaties van leerlingen. De resultaten van het inspectieonderzoek naar de
opbrengstgerichtheid van scholen (Inspectie van het onderwijs, 2010) laten zien dat
juist dit systematisch evalueren van leerlingprestatiecijfers en het daaraan verbinden
van conclusies over de te volgen onderwijsaanpak cruciaal zijn voor de prestaties van
scholen. Daar kunnen scholen dus een flinke kwaliteitsslag maken.
Genoemde publicaties laten zien dat het niet aannemelijk is dat veel basisscholen
worden gekenmerkt door een prestatiegerichte cultuur en een expliciet streven naar en
werken aan hoge prestaties voor alle leerlingen, daarbij gesteund door een cyclus voor
OGW en voor OGW gereserveerde (overleg)tijd, en andere middelen. Ook is het
onwaarschijnlijk dat schoolleiders voortdurend het belang van OGW in woord en
gedrag stimuleren en ondersteunen, en dat teams intensief samenwerken om het
onderwijs en de prestaties van hun leerlingen te optimaliseren. Met andere woorden:
aan veel van de gepresenteerde voorwaarden voor OGW wordt (nog) niet voldaan in
een meerderheid van scholen.
We zullen hieronder op enkele van de bovengenoemde problemen wat dieper in gaan.
3.1 Onderbenutting leerlingvolgsystemen
Bijna alle basisscholen nemen de toetsen uit het CITO-LOVS (Leerling- en
OnderwijsVolgSysteem) af en beschikken over een leerlingvolgsysteem (LVS) om op
basis van de verkregen toetsgegevens de prestaties van leerlingen te analyseren. De
meeste scholen gebruik het CITO-LOVS, Parnassys, of ESIS, maar er zijn nog enkele
21