Jaarboek no. 87. 2008/2009 - Koninklijke Maatschappij voor ...

74 Diligentia
Figuur 1. Ontwikkeling van het zebravisembryo. (A) 1-dag-oud embryo in het chorion,
(B) 1-dag-oud embryo na verwijdering uit het chorion, (C) 2-dagen-oud embryo.
injecties en celtransplantaties. De ontwikkeling van het zebravisembryo is uitgebreid beschreven
door Chuck Kimmel [2]. Alle patroonvormingsprocessen die een bevruchte eicel
veranderen in een herkenbare vis verlopen tijdens de eerste 24 uur en binnen vijf dagen zijn
alle belangrijke organen aangelegd.
Sequentieanalyse van het zebravisgenoom heeft aangetoond dat de overeenkomst met de
mens en andere gewervelde organismen op DNA-niveau zeer groot is. Bovendien bleken
tal van bij ziekteprocessen betrokken genen geconserveerd te zijn tussen de mens en de
zebravis [3,4]. Enkele voorbeelden zijn het huntingtin-gen dat gemuteerd is bij de ziekte van
Huntington, de presenilin-genen die betrokken zijn bij de ziekte van Alzheimer, de insuline-
en IA-2 genen die een rol spelen bij diabetes en de dystrophin- en dystroglycan-genen die
bepalend zijn voor spierdystrofie. De grote genetische overeenkomsten samen met de experimentele
voordelen van het zebravismodel hebben ertoe geleid dat de ontwikkeling van op
zebravis gebaseerde ziektemodellen in de laatste tien jaar een grote vlucht heeft genomen.
Inmiddels wordt de zebravis dan ook toegepast bij onderzoek naar een grote diversiteit aan
ziekten, waaronder kanker, infectieziekten, spierziekten, botziekten, hart- en vaatziekten,
nierziekten, chronische darmontstekingsziekten en neurologische aandoeningen.
Genetische methoden voor het bestuderen van genfuncties in de zebravis
Het feit dat zebravissen relatief weinig ruimte nodig hebben en het gemak waarmee grote
hoeveelheden embryos’s kunnen worden verkregen, maakt de zebravis bij uitstek geschikt
voor grootschalige genetische studies gericht op de ontdekking van nieuwe genen en het
ontrafelen van genfuncties. Zowel klassieke mutagenese-screeningen (‘forward genetics’) als
knockout-technieken (‘reverse genetics’) worden hierbij toegepast. Genetisch onderzoek in
de zebravis wordt ook in belangrijke mate ondersteund door efficiënte methoden voor het
maken van transgene dieren.
Mutagenese-screeningen
Mutagenese-screeningen (‘forward genetic screens’) zijn gebaseerd op de willekeurige introductie
van mutaties in het genoom, waarbij vervolgens wordt gezocht naar nakomelingen
met een veranderd fenotype. Het grote voordeel is dat deze screeningsmethode volledig onbevooroordeeld
is en daarmee ideaal voor de identificatie van nieuwe genen. De beperking
is echter dat uitsluitend genen ontdekt kunnen worden die bij mutatie een detecteerbare
verandering van het fenotype opleveren. Daarom zal een gen waarvan de functie gecompenseerd
kan worden door een ander gen bij een mutagenese-screening niet gevonden
Zebravissen bij het ontrafelen van het immuunsysteem