Jaarboek no. 87. 2008/2009 - Koninklijke Maatschappij voor ...

40 Diligentia
Dit brengt mij terug op een belangrijk onderscheid, namelijk dat tussen de semantische
interpretatie van een uiting en de syntactische structuur ervan. De laatste is vaak nodig
om tot een correcte interpretatie te komen. Dankzij de syntax, kunt u de volgende onwaarschijnlijke
zin correct interpreteren: ‘De gigantische pitbullterriër werd opgepeuzeld
door het broze oude vrouwtje.' De combinatie van de hond als het grammaticale
onderwerp en het gegeven dat de zin passief is, stelt u in staat vast te stellen dat het in
dit geval de pitbullterriër is die het loodje legt. Een geheel andere kwestie is echter hoe
ons brein omgaat met dit taalkundige verschil.
Wij vonden in ons laboratorium een hersenpotentiaal die samen lijkt te hangen met
syntactische verwerkingsprocessen. Proefpersonen kregen zinnen te lezen die in sommige
gevallen een syntactische schending bevatten, zoals in ‘Het verwende kind gooien
het speelgoed op de grond.' Het werkwoord ‘gooien' leidt in zo’n geval tot een toename
van de positieve amplitude zo om en nabij de 500 ms nadat het woord gehoord of gelezen
is. De piekwaarde ligt rond de 600 ms. Collega Osterhout in Seattle heeft het de
P600 genoemd. Colin Brown en ik doopten het de Syntactic Positive Shift. Het zijn twee
namen voor hetzelfde beestje (zie figuur 6). Dit effect dat wij ontdekten was duidelijk
kwalitatief verschillend van de N400 die we eerder bespraken.
Figuur 6. De P600/SPS, opgeroepen door een syntactische schending. In dit voorbeeld werden
grammaticaal correcte maar betekenisloze zinnen (‘De gekookte gieter rookt de telefoon in
de kat') vergeleken met zinnen met een syntactische schending (‘De gekookte gieter roken
de telefoon in de kat'). In het laatste geval is een toegenomen positiviteit zichtbaar tijdens het
lezen van de incorrecte werkwoordsvorm roken.
Dwalen in de taaltuin