Jaarboek no. 87. 2008/2009 - Koninklijke Maatschappij voor ...

Diligentia 39
hebben Colin Brown en ik geopperd dat de amplitude van de N400 een gevoelige maat
is voor betekenisintegratie. Verder onderzoek van Dorothee Chwilla en van Jos van
Berkum in ons laboratorium heeft de plausibiliteit van die interpretatie onderbouwd.
Vandaar dat onze functionele karakterisering van het N400-effect thans vrij algemeen
aanvaard is.
ERPs zijn een zeer gevoelige maat voor het tijdsverloop van de hersenprocessen die
met taalverwerking en andere cognitieve processen samenhangen. Willen we weten
waar die processen in het brein plaatsvinden, dan moeten we te rade gaan bij PET
of fMRI. Bij het maken van een MRI-scan wordt de patiënt of proefpersoon in een
statisch magnetisch veld gebracht. Hierdoor richten de kernen van de waterstofatomen
in bijvoorbeeld hersenweefsel en hersenvocht zich als waren het kleine draaiende magneetnaaldjes
(kernspins) in het magneetveld. Als we vervolgens radiogolven met een
specifieke frequentie op de gemagnetiseerde kernspins afsturen gaan deze resoneren.
Bij het stopzetten van de radiosignalen, zenden de natrillende kernspins een signaal uit
dat door een ontvanger wordt geregistreerd en door een computer in zeer nauwkeurige
beelden van het gescande object wordt omgezet. De geniale inval van Paul Lauterbur
was om op het statische magneetveld een gradiënt aan te brengen waardoor het mogelijk
werd de plaats van de resonerende kernspins in het gescande object (i.c. het brein)
te bepalen. Voor die bijdrage ontving hij tezamen met Peter Mansfield in 2004 de Nobelprijs
voor de Geneeskunde.
Figuur 5. Een MRI-scanner (links) en de belangrijkste componenten (rechts), met van links
naar rechts, de proefpersoon, de RF-antenne, de gradiëntspoelen en de supergeleidende
magneet. Daaronder de RF-ontvanger, de RF-zender en de gradiëntversterkers.
Met behulp van deze techniek zijn Lea Hald, Karl-Magnus Petersson en ik in een recente
fMRI-studie nagegaan welke hersengebieden een belangrijke rol spelen bij het
integreren van een woordbetekenis in de zich ontvouwende interpretatie van een uiting.
We keken daarbij naar het verschil in hersenactiviteit tussen taaluitingen die makkelijk
en minder makkelijk te interpreteren waren. Zo vergeleken we zinnen als ‘Amsterdam
is een stad die heel oud en levendig is', met zinnen als ‘Amsterdam is een stad die heel
nieuw en levendig is.' Hoewel beide zinnen hetzelfde aantal woorden en dezelfde syntactische
structuur hebben, is de tweede toch lastiger te interpreteren dan de eerste. De
reden is dat deze conflicteert met de in uw lange-termijn geheugen opgeslagen kennis
over Amsterdam als een oude stad. Dat Amsterdam een nieuwe stad zou zijn conflicteert
met die kennis. Amsterdam is tenslotte Almere niet. Onze fMRI-beelden wezen
wederom op de prefrontaalschors in de linker hersenhelft als het kritische gebied voor
het samenbinden van individuele woordbetekenissen tot een eenduidige interpretatie.
Het betreft hier niet hetzelfde stukje van de frontaalkwab dat we tegenkwamen bij syntactisch
encoderen, maar het ligt er wel in de buurt.
Dwalen in de taaltuin