Jaarboek no. 87. 2008/2009 - Koninklijke Maatschappij voor ...

Samenvatting
EPIGENETICA: HET DYNAMISCHE DEEL VAN ERFELIJKHEID
door
Dr. J.M. Kooter
Afdeling Genetica, Faculteit Aard- en Levenswetenschappen, Vrije Universiteit, Amsterdam
Met Gregor Mendel deed de genetica in de 19de eeuw haar intrede en kregen we voor
het eerst inzicht in de overerfbaarheid van eigenschappen. Bijna een eeuw later werd de
chemische structuur van het DNA opgehelderd en werd gedacht dat de specifieke volgorde
van de DNA-bouwstenen, G, A, T en C, allesbepalend is voor de eigenschappen
van cellen en organismen en het enige dat wordt doorgegeven naar volgende generaties.
Nu blijkt echter dat er nog ‘iets' aan wordt toegevoegd. Onderzoek aan deze extra informatie
van het DNA is het terrein van de epigenetica.
Het bezitten van een specifieke basevolgorde wil niet altijd zeggen dat informatie die
daarin ligt opgeslagen tot uiting komt. Voor het aflezen van de ‘DNA-hardware' en het
tot leven brengen van eigenschappen gebruikt de cel een ingenieus chemisch ‘besturingssysteem'.
Een belangrijke eigenschap van epigenetische modificaties is het dynamische karakter.
Genen kunnen hierdoor aan- en uitgezet worden, (stam)cellen krijgen hun specifieke
karakter en chromosomen, afkomstig van vader en moeder, kunnen gemarkeerd worden.
Omgevingsfactoren, voeding en drugs kunnen erfelijk materiaal beïnvloeden en
daarmee mogelijk toekomstige generaties. Ook genen in zenuwcellen blijken epigenetische
veranderingen te ondergaan wat mogelijk een rol speelt bij het vastleggen van
ervaringen.
Tijdens de lezing is ingegaan op de chemische/epigenetische modificaties van DNA en
van eiwitten die met DNA zijn geassocieerd en op de verschillende biologische fenomenen
waarin epigenetica tot uiting komt. Verder zijn de defecten van het epigenetisch
besturingssysteem bij de mens aan bod gekomen en hoe deze kunnen resulteren in
ziektes, waaronder kanker.
Een volledig artikel zal naar verwachting worden gepubliceerd in het volgende Jaarboek.
De volgende website biedt aanvullende informatie: http://Epigenome.eu/nl.
Zie ook: www.bio.vu.nl/genetica
Natuurkundige Voordrachten Nieuwe reeks 87. Lezing gehouden voor de Koninklijke
Maatschappij voor Natuurkunde ‘Diligentia’ te ’s-Gravenhage op 23 februari 2009.
Epigenetica: het dynamische deel van erfelijkheid