Thermische isolatie en dichtheid van een plat dak-version ... - IBGE

Thermische isolatie
en
dichtheid van een plat
dak
C a s e : S a i n t - L o u i s c o l l e g e t e B o r g w o r m
De herstelling van een beschadigd plat dak of het
ontwerp van een nieuw dakcomplex is een belangrijke
vraag voor vele instellingen, meer bepaald de scholen en
het is onontbeerlijk deze tot een goed einde te brengen.
Inderdaad, de beschadiging van een dak kan ernstige
schade veroorzaken. De herstelling, waarvoor vaak een
groot budget nodig is, laat toe de problemen met een
globale visie aan te pakken :
• De waterdichting van het gebouw verzekeren en schade
door eventuele infiltraties vermijden
• Het thermisch en akoestisch comfort van de lokalen verbeteren
• De energiefactuur van het gebouw verminderen
• De budgettaire voorschriften eerbiedigen
Het voorbeeld van het Saint-Louis college toont aan
dat de herstelling en de isolatie van een dak een
belangrijke stap naar rationeel energiegebruik toelaat.
Dit is in ieder geval de ervaring van Dhr. JAMAER, econoom
van het Saint-Louis college; hij zal onze leidraad
zijn.

P2
Thermische isolatie en dichtheid van een plat dak

INHOUDSTAFEL
HOOFDSTUK 1
Bestaande situatie
Onderdelen van een plat
dak
Aanwezige krachten en
doelstellingen
HOOFDSTUK 2
Platte daken –
Beschikbare technieken
Soorten daken
Dichtingsmembranen
Een andere techniek
HOOFDSTUK 3
Beslissing en prijsofferte
indienen
In het geval van een nietgeïsoleerd
dak
In het geval van een
kouddak
In het geval van een warm/
omgekeerd dak
HOOFSTUK 4
De werf
HOOFDSTUK 5
Het groendak
Helling van het dak
Dampscherm
Isolatielaag
Dichtingslaag
Behaalde resultaten
CONCLUSIES EN
BIJLAGEN
Woordenlijst
Nuttige Adressen
Thermische isolatie en dichtheid van een plat dak P3

P4
>
HOOFDSTUK 1
Bestaande situatie
Het Saint-Louis college maakt deel uit van het Vrije
Onderwijs Centrum van Borgworm. Dit centrum hergroepeert
een kleuterschool, een basisschool en een
middelbare school. We gaan ons concentreren op
het gebouw van de middelbare school; de andere
gebouwen zijn recenter en vertonen niet dezelfde
problemen.
Het gebouw heeft een parallellepipedum-volume met
een gelijkvloers en drie verdiepen. Het hoofdgebouw
dateert van 1966.
Het plat dak is volgens de toen gangbare technieken
overdekt met een waterdicht membraan op hellingsbeton,
die zelf geplaatst is op de draagstructuur in
gewapend beton van het dak. Dit waterdicht membraan
wordt beschermd door een laag rolgrind van
ongeveer 50 mm. Het dak heeft een totale oppervlakte
van 810 m² en bevindt zich op een hoogte van 16 m
ten opzichte van het gelijkvloers.
Ondanks verschillende plaatselijke herstellingen is het
dak niet volledig waterdicht en worden regelmatig
waterlekken vastgesteld die sommige lokalen soms
onbruikbaar maken.
Wat doen?
Dhr. JAMAER is in dienst sinds september 1993 en
weet dat hij de zaken niet mag laten achteruitgaan. Hij
is er zich van bewust dat de thermische isolatie van het
gebouw nagenoeg onbestaande is en kan verbeterd
worden. Ook dient ‘de investering’ in een aanvaardbare
tijd er weer uitgehaald te worden. Hij vraagt
zich af hoe hij moet reageren en hoe hij het probleem,
complexer dan eerst gedacht, moet aanpakken.
Hij krijgt de kans om met Dhr. Pascal ONS van het
WAALS Instituut, die het gebouw bezoekt in het kader
van een REG-programma (Rationeel Energiegebruik),
te spreken. Deze laatste stelt zijn hulp voor en versterkt
Dhr. JAMAER in zijn mening om te reageren met een
grondige interventie.
Vooraleer te spreken over oplossingen, zullen we in het
kort de verschillende elementen van het dak voorstellen.
Daarna bespreken we de sterke punten en de doelstellingen
die elke goede uitvoering moet toelaten.
Thermische isolatie en dichtheid van een plat dak
?

Onderdelen van een plat dak
Principeschema
3
BINNENSTE
2
1
4
5
1. Isolatie
2. Waterdicht membraan
3. Hellingsvorm
4. Draagstructuur
5. Plafond
BUITENKANT
• Vooreerst is er de draagstructuur, ook geraamte of
constructie genaamd. Verschillende materialen kunnen
voor een plat dak gebruikt worden: hout, gewapend
beton of staal. Er kan ook een onderscheid gemaakt
worden tussen lichte (lage thermische inertie) en zware
constructies (hoge thermische inertie).
De bijdrage van de structuur tot de thermische isolatie
van het gebouw is over het algemeen zeer klein. De
enige uitzonderingen zijn holle elementen in licht beton
(cellulair beton).
De constructies in hout dienen in het bijzonder be-
schermd te worden. Het aangewende hout dient
efficiënt behandeld te worden tegen houtkevers en
schimmel. Men moet eveneens condensatievorming
in de constructie voorkomen, want deze heeft het nat
worden van het hout en het gevoelig worden van hout
aan houtkever en schimmel tot gevolg.
De keuze van de steunplaten (onderstellen) is belangrijk:
deze dienen hiervoor perfect aangewend te zijn,
met andere woorden het vocht tegenhouden en niet
overdragen aan de dragende elementen.
• Onder de draagstructuur vinden we het plafond.
Deze bestaat ofwel uit de onderzijde van de draag-
structuur, ofwel uit een supplementaire laag al dan niet
hangend aan de draagstructuur. De rol van het plafond
is hoofdzakelijk esthetisch, soms vervult deze ook
akoestische of thermische functies.
• Op de draagstructuur hebben we de hellingsvorm.
De hellingsvorm kan op verschillende manieren uitgevoerd
worden. De rol van de hellingsvorm wordt soms
onderschat, deze is nochtans belangrijk daar een goed
dak waterstagnatie moet vermijden en het opgevangen
water zo snel mogelijk moet afvoeren. De hellingsvorm
is echter onbestaande als de draagstructuur zelf hellend
is.
• Ten laatste hebben we het waterdicht membraan en
vaker ook een thermische isolatielaag. In paragraaf 2
zullen we zien dat de positie van deze twee elementen
varieert in functie van de gekozen techniek.
Naast de verschillende lagen die de basis vormen van
een plat dak hebben we de bijhorende werken zoals
dakafvoeren, afvoerbuizen, lichtkoepels, schoorstenen,
voegen, opkanten, enz. Om een catastrofe te vermij-
den dienen deze werken met dezelfde zorgvuldigheid
te geschieden als de plaatsing van de verschillende
basislagen.
We zouden ook kunnen spreken over specifieke toepassingen
zoals parkings, groendaken of terrassen.
Deze gevallen maken niet deel uit van de huidige
case, maar men moet weten dat de techniek van het
plat dak met een gepaste keuze van de materialen en
een zorgvuldige uitvoering zulke toepassingen mogelijk
maakt.
Thermische isolatie en dichtheid van een plat dak P5

P6
Voordelen en doelstellingen
De belangrijkste taak van een dak is de bescherming
van het gebouw en de ruimte die ze afbakent tegen
klimatologische invloeden. Door de integratie van een
thermische isolatie in het dak, neemt het dak deel
aan de optimalisatie van het energieverbruik en aan
het comfort van de gebruiker. In de winter wordt de
warmte binnengehouden en in de zomer wordt over-
verhitting vermeden.
We dienen ons eraan herinneren dat het dak de vijfde
gevel is van het gebouw. Doordat het dak minder
zichtbaar is dan de vier andere, wordt deze vaak
stiefmoederlijk behandeld en krijgt deze niet dezelfde
aandacht (startinvestering, onderhoud,...). Ze ondergaat
niet minder dezelfde aanvallen. Dit deel van de
gebouwschil krijgt het soms zwaar te verduren door de
regen, de wind, de zon, de vorst, de UV-stralen, de
mechanische lasten,... in onze regio.
Laten we ze even doornemen:
Temperatuur
Het dak wordt soms blootgesteld aan temperaturen
die variëren van – 6°C in de winter tot + 25°C in
de zomer (gemiddelde temperaturen). Deze luchttemperaturen
kunnen vertaald worden naar de temperatuur
van het waterdicht membraan variërend tussen – 40°C
en + 90°C. Deze temperatuurschommelingen kunnen
Thermische isolatie en dichtheid van een plat dak
?
platte daken beschadigen, vooral als deze bruusk
zijn.
Een typisch geval is een zomerdag waarbij de zwarte
dakbekleding een temperatuur van meer dan 80 °C
bereikt. Bij een stormachtige regenbui daalt de temperatuur
van de bekleding drastisch, soms met 50 °C. Het
waterdicht membraan en zijn drager zullen samentrekken,
maar natuurlijk met verschillende verhoudingen.
Wanneer de zon terugkeert, beginnen het membraan
en zijn drager de omgekeerde beweging (uitzetting)
met nog altijd verschillende verhoudingen. Deze thermische
schokken kunnen dan loslatingen, plooiingen,
microscheuren,... teweegbrengen. Naargelang de
gekozen techniek voor de plaatsing van daken zal dit
fenomeen versterkt worden of juist beter gecontroleerd
worden.
Vochtigheid
Dit omvat, in al
zijn vormen, een
zeer zware belasting
van het dak. Of die
nu onder de vorm
van neerslag (regen,
hagel of sneeuw),
ijs, nevel of dauw
voorkomt, de vochtigheid
kan de oor-sprong
zijn van belangrijke
schade aan het
dak en aan het volledig
gebouw.
• Water staat vaak aan de basis van een tekort in
dichtheid van het dak. Jammer genoeg vormt het
tastbaar bewijs, zoals bijvoorbeeld een vlek op het
plafond van een lokaal, zich pas heel lang na het
optreden van het gebrek en men rest enkel het vaststellen
van de omvang van de schade.
• De waterstagnatie op een plat dak kan ook de vorming
van mos, wier en zelfs planten tot gevolg hebben.
De wortels van de planten kunnen een indrukwekkend
doorborend effect hebben. De toevlucht tot onkruidverdelger
kan overwogen worden, maar deze mag
dan ook geen invloed hebben op het waterdicht
membraan…
• Vandaag is het regenwater meer en meer vervuild
naargelang de regio: het vervuild regenwater en meer
bepaald de zure regens kunnen het plat dak beschadigen.

Maar er is niet enkel het water dat uit de lucht valt!
We mogen het water niet vergeten dat deel uitmaakt
van de gebruikte materialen in de bouw en het water
dat voorkomt onder de vorm van waterdamp binnen
de gebouwen. Door het fenomeen van condensatie
is deze laatste geniepiger daar deze het dak via de
binnenkant aanvalt en dus ernstige schade kan veroorzaken.
Condensatie kan op het oppervlak optreden, in
de draagstructuur of in de isolatie.
Laten we even over dit onderwerp uitweiden.
• Waterdamp is één van de bestanddelen van het
complex gas ‘lucht’. Hoe warmer de lucht, hoe meer
deze vochtigheid onder de vorm van waterdamp kan
bevatten. Wanneer de waterdamp zich langs weerskanten
van een wand bij verschillende temperatuur
bevindt, heeft deze de neiging zich te verplaatsen van
de warme ruimte naar de koude ruimte om tot een
evenwichtstoestand te komen.
• Wanneer een plat dak zich bevindt boven een
verwarmd lokaal, zal het fenomeen dampdiffusie op
natuurlijke wijze optreden, vooral op koude winterdagen.
• Elk materiaal heeft zijn eigen porositeiteigenschappen
ten opzichte van waterdamp: deze zijn hernomen
in de coëfficiënt m (zie definitie in woordenlijst hierna).
Glas en metalen zijn de minst poreuze, isolatiematerialen
zoals minerale wol zijn heel doorlatend. Wanneer
waterdamp zich verplaatst en een koude of door-
latende laag tegenkomt, zal condensatie optreden.
• In het geval van een plat dak vormt het waterdicht
membraan vaak een zo goed als dampdichte laag. Bij
een lage buitentemperatuur treedt de condensatie aan
de onderkant van het membraan op. Bij een negatieve
buitentemperatuur zullen de condensaten bevriezen en
de waterdamp in contact met deze laag zal onmiddellijk
in ijs veranderen. Men kan gemakkelijk de zware
gevolgen van dit fenomeen raden: bevochtiging en
beschadiging van de structuur, van de isolatie indien
aanwezig, van het plafond, van het waterdicht membraan
onderworpen aan vervormingen van het onderstel
en aan de druk van de waterdamp,...
Men moet alle middelen aanwenden om vochtigheid
binnen de isolatie tegen te gaan, omdat deze een
vermindering van het isolatievermogen en soms een
vermindering van de cohesie van het materiaal teweegbrengt.
Inderdaad, eens opnieuw droog vinden de
meeste isolaties hun oorspronkelijke eigenschappen
terug. De droging duurt echter ontzettend lang. Men
moet er op toezien dat de verschillende oorzaken van
bevochtiging van de isolatie vermeden worden.
Vanuit het strikt standpunt van een waterdicht membraan,
zou men kunnen werken met een dak zonder
helling waarbij de waterlaag optreedt als bescherming
van het membraan. Maar het risico bestaat er natuurlijk
in dat de hoeveelheid water op het dak naar binnen-
stroomt bij het optreden van een defect in de
dichting.
Een ander facet van het probleem ‘vochtigheid’ is de
afzetting van ‘vuil’ op het dak. Onder de vorm van
stof, dode bladeren, mos, kleine takjes of humus, zijn
deze vuiligheden een dreiging voor het waterdicht
membraan, vooral wanneer ze zich opstapelen op
een plaats met stagnerend water. Om die reden moet
de helling van het dak voldoende zijn om het snel
wegvloeien van regenwater te veroorzaken en aldus
het dak te reinigen.
Of het nu om water gaat dat uit de lucht
valt tijdens de werf, of dat via lekken
binnendringt, of dat afkomstig is van de
vochtigheid van de bouw of condensatie,
intern of oppervlakkig, men moet alle
middelen aanwenden om de aanwezig-
heid van water in het dakcomplex te
bestrijden.
Wind
E lk dak wordt onderworpen aan lasten door de
werking van de wind. De omvang van deze lasten
hangt af van de zone waar het gebouw zich bevindt
en de hoogte van het gebouw. Een overdruk in het
gebouw kan een extra last veroorzaken voor het dak:
deze moet kunnen weerstaan aan het ‘opzuigen’ van
de wind.
Thermische isolatie en dichtheid van een plat dak P7

P8
Zonder in details te willen treden, wensen we u erop te
wijzen dat hoe hoger het gebouw, hoe groter de belasting
door wind is, daar de snelheid van de wind stijgt
bij grotere hoogtes. Het gebouw is een hindernis voor
het traject van de wind en zal wervelen rond en boven
het gebouw waardoor de snelheid van de wind stijgt.
Het zijn dus de boorden en uithoeken die het meest
worden belast. De afmetingen van deze zones hangen
af van de vorm en afmetingen van het gebouw.
Het dak is niet enkel onderhevig aan krachten van de
wind die invloed hebben op de buitenwanden van het
gebouw, maar het moet ook kunnen weerstaan aan
de overdrukken binnen het gebouw. In functie van de
permeabiliteit van het gebouw aan de wind, kan deze
overdruk een aanvullende last bedragen van 0 tot 80
% (en soms meer) op de oorspronkelijke buitendruk.
Het geheel van de lasten moet in rekening gebracht
worden in de formule die toelaat de ‘last van de wind’
te bepalen. Deze last gebeurt loodrecht op het dakoppervlak
en oefent een zuigkracht op de dichting uit.
De berekening ervan laat toe bevestigingsmiddelen te
bepalen.
Mechanische lasten
Deze zijn afkomstig van externe lasten (bijvoorbeeld
het vallen van een object) zoals de lasten van de
bouw zelf. Externe lasten
kunnen voorkomen worden
tijdens de bouw, maar ook
eens het gebouw afgewerkt
en in gebruik is: dit is het
geval bij het voorbijgaan
van een onderhoudsploeg
of het verkeer van mensen
op een dakterras.
Een nauwkeurige studie
naar alle mogelijke lasten
is nodig. In functie van
de externe lasten en van
de bouw zelf, moet men
opteren voor een adequate
combinatie van ‘isolatie + dichtheid + uitvoering’. Om
de keuze te vereenvoudigen werden verschillende
samendrukbaarheidsklassen vooraf bepaald voor elk
dichtingsmateriaal en elke isolatie.
Brand
Thermische isolatie en dichtheid van een plat dak
De oorsprong van branden bij platte daken kunnen
we onderscheiden in 4 groepen:
1. van natuurlijke oorsprong, zoals externe brand
(buren) of blikseminslagen;
2. door onvoorzichtigheid; deze kunnen voorvallen bij
herstellingswerken aan de dichting, aan de dakgoot of
tijdens onderhoudswerken zoals het branden van verf,
lassen,...
3. van accidentele aard, in en rond het gebouw: bij
brand of andere aanleidingen tot het verwarmen van
de dichting of isolatie kan er ontbranding, verspreiding
en/of uitbreiding van de vlammen optreden.
4. de brandstichting binnen of buiten het gebouw die
zich verspreidt naar het dakcomplex. Bij licht ontvlambare
materialen op de gevel of in het dakcomplex kan
de brand zich snel ontwikkelen en is deze moeilijk te
beheersen.
Doordat de gevolgen van een brand
altijd rampzalig zijn, is het noodzakelijk
niet-brandbare materialen te gebruiken
voor het dakcomplex (isolatie,...) die
in geval van brand niet of heel weinig
bijdragen aan de uitbreiding van vuur
en aan de vorming van giftige rook en
gassen.
De brandweerstand van een dakconstructie zal hoofdzakelijk
gekenmerkt worden door het type draagstructuur
(beton, staal, hout), door het type isolatiemateriaal
en waterdicht membraan en eventueel door het type
plafondafwerking. Er dient opgemerkt te worden dat
draagstructuren met profielstaal bijzonder gevoelig
zijn voor brand aangezien deze snel en aanzienlijk
vervormen.

Waarom een dak isoleren?
De thermische isolatie van een dak biedt
de volgende voordelen:
• ·Het energieverbruik van het gebouw
verminderen
De besparing ten opzichte van een nietgeïsoleerd
dak hangt af van de dikte en
het type isolatie, van de bezetting van
het gebouw en van het rendement van
de verwarmingsinstallatie.
Voorbeeld:
In een school (met nacht- en weekend
vertraging) met een isolatie van het plat
dak van ongeveer 8 cm (l = 0,035 W/
mK) geeft een besparing van ongeveer
14 à 20 liter stookolie of m³ gas per jaar
en per m² dakoppervlakte.
Deze besparing heeft een belangrijk
effect op het globaal verbruik van het
gebouw gezien het belangrijk aandeel
van het dak tot de warmteverliezen
van de verschillende wanden van het
gebouw.
• ·Verbeteren van het comfort van de
gebruikers
In de winter is de temperatuur van het
plafond hoger dankzij de isolatie. Dit
heeft een onmiddellijke invloed op het
comfort van de gebruikers, het plafond
geeft dan geen koudestraling meer. In de
zomer beschermt de isolatie de lokalen
tegen oververhitting veroorzaakt door de
zonnestraling op het dak.
• ·Het risico op condensatie verminderen
De condensatie op het plafond van de
lokalen onder het dak wordt vermeden
door een hogere binnentemperatuur van
het oppervlak.
• ·De draagstructuur van het dak
beschermen
Isolatie vermindert de invloeden van
dagelijkse en seizoensgebonden temperatuursveranderingen
op het dakcomplex.
Thermische isolatie en dichtheid van een plat dak P9

P10
Laten we het opnieuw hebben over de case van Dhr.
JAMAER. Er wordt contact genomen met het architectenbureau
dat het gebouw in 1966 heeft verwezenlijkt.
De situatie wordt voorgelegd aan de architecten die
beslissen een voorstudie te maken van de verschillende
mogelijke oplossingen van het probleem.
Deze voorstudie zal ons de kans geven de verschillende
beschikbare technieken voor te stellen die
vandaag bestaan voor platte daken. Naargelang de
plaats van de verschillende lagen van het plat dak,
onderscheiden we drie verschillende manieren om een
plat dak te verwezenlijken.
Thermische isolatie en dichtheid van een plat dak
>
HOOFDSTUK 2
Platte daken – Beschikbare technieken
Het “kouddak” systeem bestaat uit een thermische
isolatie onder de waterdichting en een luchtspouw.
Deze techniek werd 20 jaar geleden veel gebruikt en
wordt vandaag de dag sterk afgeraden want zij kan
belangrijke schade veroorzaken.
Dit systeem wordt vooral gebruikt bij houten draag-
structuren; de bovenkant van de isolatie, geplaatst
tussen de liggers, kan worden geventileerd door een
luchtstroom van buiten via een wandopening of via
een opening met de luchtlaag tussen de isolatie en de
waterdichting.
Het zwakke punt van deze oplossing blijkt de interne
condensatievorming te zijn die het rotten van de hout-
structuur tot gevolg heeft. Inderdaad, gezien de plaats
van de waterdichting migreert de waterdamp van
binnen naar buiten, condenseert in de ruimte tussen
de waterdichting en de isolatie en slaat neer op deze
laatste. Het houten onderstel van de waterdichting
en het volledige gebinte worden vochtig en de beste
omgeving voor houtagressors ontstaat. De werkelijke
ventilatie is veel lager dan deze die verwacht werd;
de binnenkomende buitenlucht is soms zelfs warmer
dan het onderstel van de waterdichting en draagt dan
bij tot de condensatie. Ook kan er door een beperkte
luchtdichtheid van het plafond, warme binnenlucht
aangezogen worden in de ruimte boven de isolatie,
dewelke een warmteverlies en een stijging van het
condensaat teweegbrengt.
Een dergelijk dak wordt vandaag uitsluitend gebruikt
boven vochtvrije en voldoende verluchte lokalen en
wanneer over de volledige oppervlakte van het dak
tussen het plafond en de isolatie een dampscherm
zorgvuldig is geplaatst.

Bij een “warmdak” systeem zit de isolatielaag tussen
de waterdichting en dakvloer. Het warmdak is de
vaakst voorkomende dakopbouw. De dakvloer wordt
beschermd tegen sterke temperatuursschommelingen
door de isolatielaag en bijgevolg verkleint het risico op
verschuivingen en scheuren.
In het bijzonder bij daken met zware structuren (gewapend
beton of betonplaten) heeft deze techniek een
groot voordeel, namelijk de stijging van de thermische
inertie van het verwarmd lokaal: de massa van de
structuur zal de temperatuur behouden waardoor een
hoger comfort in het lokaal wordt verkregen zowel in
de zomer en als in de winter.
Voor deze technieken dient de draagvloer vlak en
gelijkmatig te zijn. Een delicaat aspect is de keuze van
het waterdicht membraan. Geplaatst op de isolatielaag
ondergaan deze echter alle temperatuursschommelingen
(soms heel bruuske in onze regio’s): cycli
van vriezen – dooien, regen – zon, ... De waterdichte
membranen dienen bijzonder bestendig te zijn.
Het effect van de klimatologische invloeden kan
evenwel worden verminderd door een schutlaag aan te
brengen (zoals rolgrind bijvoorbeeld) op de dichtingslaag.
Er bestaan een beperkt aantal membranen
die bestand zijn tegen UV-stralen, zelfs zonder lichte
schutlaag.
Het gebruik van een dampscherm is noodzakelijk voor
bepaalde functies van de lokalen onder het dak; deze
wordt aan de warme zijde geplaatst, met andere
woorden onder de thermische isolatie.
Het dampscherm bestaat vaak uit bitumen gewapend
met een glasvlies waarvan de voegen zijn gelast of
gelijmd en dienen over de randen van het dak te komen
om ervoor te zorgen dat een waterdichte kom wordt
gerealiseerd waarin de isolatie wordt geplaatst. De
correcte plaatsing van het dampscherm moet de doortocht
van waterdamp van het onderliggend verwarmd
lokaal, het risico op condensatie, bevochtiging van de
isolatie en blazen in het membraan vermijden.
Tenslotte moet de keuze van de isolatie gebeuren in
functie van de volgende elementen: deze dient stabiel
gedimensioneerd te worden (weinig gevoelig aan
uitzetting en samentrekking) en een goede samendrukbaarheid
of densiteit te hebben.
Ter informatie: wanneer een isolatie in een ‘warmdak’
uit cellenglas bestaat spreekt de fabrikant over een
‘compact’ dak doordat de verschillende lagen aan
elkaar vastgekleefd zijn.
Bij een ‘omkeerdak’ systeem wordt de thermische isolatie
boven de dichting en de dakvloer geplaatst.
Het omgekeerd dak is een variante van het warmdaksysteem
en onderscheidt zich door de plaats van de
thermische isolatie; de isolatie is vrij en onmiddellijk op
het waterdicht membraan geplaatst.
De keuze van de isolatie moet in dat geval voldoen aan
twee belangrijke eisen: het mag geen vocht opnemen
en bij aanwezigheid van vocht aan de oppervlakte
mag deze niet aangetast worden. Op voorwaarde
dat aan deze twee eisen wordt voldaan, ligt de isolatiewaarde
van het omgekeerd dak, in tegenstelling
tot vele vooroordelen, slechts een klein beetje lager
dan die van het warmdak. Inderdaad, bij het gebruik
van aanslagplaten zal maar een klein deel van het
regenwater binnendringen via de plaatdichtingen en
op het waterdicht membraan vloeien. Anderzijds zullen
bij temperaturen onder de 0 °C geen voorzorgen
moeten genomen worden vermits er geen water sijpelt
op het waterdicht membraan: de globale K-waarde
van een “omgekeerd dak” is dan gelijk aan deze van
een “warm dak”…
Ter bescherming tegen UV-stralen en tegen de wind,
dient de isolatie van een ballast te worden voorzien.
Er zijn twee oplossingen mogelijk: een laag grind
van minimum 5 cm (dit stemt overeen met 80 kg/m²),
tegels op contactplaatjes, drainerende of isolerende
platen overdekt met een dunne laag mortel (een ballast
dient toch te worden voorzien voor dakzones die sterk
onderhevig zijn aan wind).
Thermische isolatie en dichtheid van een plat dak P11

P12
Het omgekeerd daksysteem heeft als voordelen de
bescherming van het waterdicht membraan tegen
thermische schokken en UV-stralen (brengt besparingen
mee in het onderhoud van het dak) en de afwezigheid
van condensatie binnenin, behalve bijzondere gevallen.
Inderdaad, het risico op oppervlakte en interstitiële
condensatie is beduidend kleiner doordat de draagstructuur
een temperatuur heeft die dicht ligt bij de temperatuur
van het lokaal eronder en dit gedurende het
ganse jaar. Er wordt echter aangeraden in dat geval
het bestaan van condensatie te controleren.
Het is echter vaak moeilijk om het bestaan van koudebruggen
langs de boorden van het dak te vermijden.
Deze koudebruggen houden een risico op het verschijnen
van condensatie in. Men moet ook rekening houden
met het verlies van rendement van de thermische
isolatie door het vloeien van regenwater of smeltende
sneeuw tussen de isolatie en de waterdichting. Om
het verlies van rendement te compenseren moet men
opteren voor een dikkere isolatie (+ 20 %).
Een ander gevolg van de keuze voor dit systeem is de
noodzaak van een helling van het dak die voldoende
is opdat het water snel afloopt en bijgevolg het verlies
van rendement van de isolatie vermindert.
Men mag in geen geval een plastieken folie plaatsen
op de isolatie, omdat deze de diffusie van water verhindert
wat nadelige gevolgen heeft voor de isolatie.
De praktijk leert ons dat het plaatsen van twee isolatielagen
op elkaar te vermijden is. Het gevolg is het
optreden van een film water tussen de lagen die zich
moeilijk omzet in waterdamp en tot een opeenstapeling
van vocht tussen de platen van de onderste laag leidt.
Om volledig te zijn, wensen we jullie nog te vermelden
dat er nog twee methoden bestaan om een plat dak
te isoleren:
De eerste methode is een mengeling van de technieken
van een warm- en omgekeerd dak: het gecombineerd
dak. Deze wordt toegepast wanneer een
belangrijke isolatie nodig is en dus dikke isolatielagen
dienen geplaatst te worden. De isolatie wordt in twee
lagen aangebracht: de eerste laag bevindt zich onder
het waterdicht membraan, de tweede op het waterdicht
membraan. De waterdichting is vrij geplaatst. De
schutlaag mag hierdoor smaller zijn en er dient geen
dampscherm te worden geplaatst als de thermische
weerstand van de onderste isolatielaag kleiner is dan
1/3 van de totale thermische weerstand. Dit systeem
is bijzonder toepasselijk voor de isolatie van een dak
met stalen of houten draagstructuur.
Thermische isolatie en dichtheid van een plat dak
De tweede methode bestaat erin de thermische isolatie
te plaatsen ter hoogte van het plafond.
Behalve bij houten zolderbalken is deze methode af te
raden daar het binnenklimaat niet kan profiteren van
de thermische inertie van de draagstructuur
Buitenkant
Binnenkant
1
1
GECOMBINEERD DAK
2
1 isolatie
2 waterdichtingsmembraan
Bij deze methode is de draagstructuur onderhevig
aan belangrijkere thermische schokken, deze grote
belastingen worden overgebracht op de zijwanden en
leiden tot het optreden van scheuren en andere schade.
Temeer bij een nieuwbouw kan het vocht afkomstig van
de bouw in contact komen met de thermische isolatie
en de prestaties ervan verminderen.

In het geval van het Saint-Louis College stelt het architectenbureau
twee technische oplossingen voor:
• ofwel de realisatie van een warmdak
• ofwel de realisatie van een omgekeerd dak
Inderdaad, de dakvloer in gewapend beton is in staat
om de overbelasting door het plaatsen van een ballast,
nodig in het geval van een omgekeerd dak, te dragen
vermits deze in het begin al aanwezig was.
MAAR WELK SYSTEEM KIEZEN?
Vooraleer op deze delicate vraag te beantwoorden,
gaan we de verschillende materialen onderzoeken
die kunnen meedingen bij de realisatie van de twee
systemen.
We leggen de nadruk op het feit dat de materialen
en hun aangewende technieken compatibel dienen te
zijn. Het heeft geen zin om een kwaliteitsvol waterdicht
membraan te plaatsen op een onderstel dat slecht
ontworpen is en na enkele maanden al vervormingen
voortoont. Men moet er dus op toezien de producten te
combineren die zich niet opheffen en al hun functionele
eigenschappen behouden.
Dichtingsmembranen
Een moderne bitumen waterdichting bestaat uit
twee membranen. Het eerste membraan is op
basis van geoxideerd bitumen en een bewapening
in glasvlies; deze dient als onderlaag. Het
tweede membraan is een oppervlaktelaag die aan
twee eisen moet voldoen: een polyester bewapening
bezitten, bestaan uit bitumen polymeer (APP
of SBS) en moet over een technische goedkeuring
UBAtc (zie woordenlijst) beschikken.
Door de hoge kwaliteit van de nieuwe membranen,
mogen deze als enkele laag geplaatst worden. In
het geval van een nieuw dak is het plaatsen van één
enkele laag echter afgeraden gezien het risico op het
optreden van fouten bij het uitvoeren van de overdekking
en de afwerking.
Het aanbrengen van een onderlaag wordt sterk aangeraden
omdat deze de kwaliteit van de dichting verbetert
en het risico op fouten bij de uitvoering verkleint.
De waterdichte membranen, ook “roofing” genaamd,
verouderen op natuurlijke wijze. De olie, die deel uitmaakt
van het bitumen, verdampt en de UV-stralen van
de zon veranderen geleidelijk hun chemische samenstelling.
De UV-stralen werken op het bitumen membraan
zoals op onze huid; ze drogen uit en worden hierdoor
broos en scheurtjes verschijnen. Op dat moment kan
het effect van een scherm door het plaatsen van een
schutlaag bijzonder interessant worden…
• Traditionele geoxideerd bitumen membranen
(of geblazen) hebben op het eind van de vorige
eeuw het vilt op basis van teer vervangen. Ze bleken
onaangepast als overdekking en zijn vandaag voorbijgestoken.
Gevoelig aan vorst en UV-stralen worden
ze vandaag enkel als onderlaag of als dampscherm
gebruikt. Alle roofings met de naam “bitumen producten
geïmpregneerd of gevlakt en “lasbare gewapende
bitumen” mogen dus niet meer gebruikt worden als
waterdichte membranen.
Thermische isolatie en dichtheid van een plat dak P13

P14
• Gemodificeerde polymeren bitumen membranen
(APP en SBS) zijn bitumen membranen waarvan de
samenstelling aangepast is door toevoeging van hars
op basis van polymeren. Deze producten hebben een
hogere levensduur dan roofings van geblazen bitumen
omdat ze beter bestendig zijn tegen lage en hoge
temperaturen en het risico op blaasvormig in het geval
van de volledige bedekking is veel kleiner. Membranen
op basis van plastomeren (APP) worden het vaakst
gebruikt. De plaatsing gebeurt op traditionele manier
(behalve deze van het lijmen van warm bitumen) en ze
zijn de enige die kunnen weerstaan aan de directe UVstralen.
Ze kunnen het stellen zonder lichte of zware
bescherming.
• Synthetische membranen zijn hoofdzakelijk producten
afkomstig van de polymerisatie van een derivaat
van onverzadigde koolwaterstoffen van de petrochemie.
Voorbeelden van deze familie die geen bitumen
inhoudt zijn PVC-membramen, PIB, EPDM, ...
Deze producten worden aangewend met speciale
technieken; het plaatsen en het eventueel herstellen van
deze dichtingen, meestal bestaande uit één laag, dient
door specialisten te worden uitgevoerd. Deze membranen
zijn interessant om hun mechanische karakteristieken,
hun houding ten opzichte van koude en warmte,
hun goede weerstand tegen chemische producten. Ze
zijn ook goed bestendig tegen klimatologische condities
en hebben geen beschermlaag nodig.
Voor de anekdote wensen we jullie te vermelden dat
er waterdichte membranen bestaan met een gekleurde
afwerking door de aanwezigheid van vlokjes in lei op
de oppervlakte…
Tenslotte moet ook gezegd worden dat dichtingsmaterialen
op basis van teer of producten op basis van
solventen niet geschikt zijn voor “omgekeerde daken”
daar deze materialen en producten “agressief” zijn
voor het isolerend materiaal dat het vaakst gebruikt
worden bij deze techniek (geëxtrudeerd polystyreenschuim).
De bekleding met bewapening in organische
vezels (vilt, jute, ...) is te vermijden.
Thermische isolatie en dichtheid van een plat dak

Isolatiematerialen
De keuze van het isolatiemateriaal moet rekening
houden met de andere materialen van het dak, met
de belasting en het gebruik van het dak (toegankelijk
of niet…). Op de markt bestaan er een groot aantal
producten. Vooraleer deze snel te over lopen, zullen
we de verschillende eisen waaraan deze moeten voldoen,
herhalen.
Eisen
• De basiskarakteristiek is de “isolatiewaarde” van het
materiaal en wordt uitgedrukt in de warmtegeleiding-
coëfficiënt l. Hoe lager de geleiding, hoe beter de
isolatiewaarde van het materiaal (zie woordenlijst). Een
eis waaraan het isolatiemateriaal moet voldoen is het
constant behouden van de isolatiewaarde in de tijd.
• In geval van brand zal het ideaal isolatiemateriaal
onbrandbaar zijn, een lage rookcoëfficiënt hebben,
niet toxisch zijn bij blootstelling aan warmte, geen
agressieve deeltjes laten vrijkomen en geen bijdrage
aan de brand vormen. In functie van de gekozen
techniek voor het aanwenden van het waterdicht membraan,
kan het smeltpunt van het isolatiemateriaal ook
een belangrijke rol spelen (in contact brengen van de
oppervlakte van de isolatie met warm bitumen of met
de vlam van de brander): een hoog smeltpunt kan het
risico op brand bij de aanwending verminderen. De
keuze van de isolatie kan gevolgen hebben voor de
kwaliteit van de omgeving door bijvoorbeeld de mogelijke
schadelijke gasontwikkeling afkomstig van de
brandvertragers toegevoegd aan sommige isolaties.
Verschillende testmethoden werden ontwikkeld voor
het bestuderen van het brandgedrag van materiaal:
brandreactie, ontvlambaarheid, voortplantingssnelheid
van de vlammen, calorisch potentieel, brandindex,
agressiviteit en toxiciteit van de rookgassen,… de vele
parameters in rekening gebracht laten toe verschillende
classificaties te maken. De meest bekende is de testmethode
van ontvlambaarheid van het materiaal. Deze
methode controleert wanneer het materiaal bij brand
gas ontwikkelt met eigenschappen en hoeveelheden
die in staat zijn een chemische verbranding teweeg
te brengen en dus kan ontvlammen. Aan de hand
van deze test worden de materialen in 4 categorieën
onderverdeeld: onontvlambaar materiaal (M1), moeilijk
ontvlambaar (M2), gemiddeld ontvlambaar (M3) of
licht ontvlambaar (M4).
• De stabiliteit van het materiaal, de permeabiliteit aan
waterdamp, uitgedrukt in de coëfficiënt m (hoe kleiner
de coëfficiënt, hoe meer doorlatend aan waterdamp,
zie woordenlijst), waterafstotendheid en naargelang
de plaatsingswijze van het waterdicht membraan de
weerstand tegen het loskomen van het isolatiemateriaal
(belangrijk voor het weerstand bieden tegen
het zuigeffect van de wind) zijn evenzeer belangrijke
karakteristieken.
• Tenslotte kan het belangrijk
zijn dat dakisolatie kan
betreden worden vlak na
de plaatsing. Hiervoor
dient het gebruikt isolatiemateriaal
een voldoende
weerstand tegen samendrukking
te hebben. Volgens
deze eigenschap kunnen
we verschillende isolatie
onderscheiden: harde (cellulair glas, perliet, geëxtrudeerd
polystyreen en composietmaterialen), semi-harde
(polyurethaan, polyisocyanuraat, fenol, kurk, geëxpandeerd
polystyreen) en soepele isolaties (rotswol). De
harde isolaties worden gebruikt bij daken die grote
lasten moeten dragen (parkings, terrassen,…). De semiharde
isolaties worden aangeraden voor daken met
regelmatige circulatie (vaak het geval voor het onderhouden
van installaties, airconditioningtoestellen,…).
De soepele isolaties worden vooral gebruikt voor
onderstellen onderworpen aan bewegingen (daken
met stalen profielen,…).
Types isolatie
Laten we nu de verschillende beschikbare materialen
overlopen die overigens een technische goedkeuring
bezitten:
• De panelen uit minerale wol hebben vezels gesmolten
uit vulkanische rots (diabaas) die gebonden zijn
met behulp van gepolymeriseerd kunsthars. Hiervan
bestaan verschillende oppervlakte-afwerkingen: onbe-
w e r k t e panelen,
p a n e l e n bedekt met
een water- d a m p
d o o r l a - t e n d e
glasfilm, p a n e l e n
l a n g s één kant
b e d e k t met een
b i t u m e n oppervlakt
e l a a g , p a n e l e n
bedekt met een bitumen
glas- film en een
wegbrandfolie. Rotswol wordt gekenmerkt door een
goed gedrag tegen brand en een goede thermische stabiliteit.
Zijn goede samendrukbaarheid en weerstand
aan delaminatie kunnen verbeterd worden door het
vervaardigingprocédé en de aangewende technieken.
Thermische isolatie en dichtheid van een plat dak P15

P16
• De panelen bestaande uit microcellulair glas hebben
hun eigenschappen te danken aan het grote aantal
kleine cellen met een gesloten glasoppervlakte gevuld
met een inert gas. Cellenglas is anorganisch, niet
brandbaar (A0), heeft een zeer goede samendrukkingsweerstand
zonder verbrijzeling en bevat geen
bindmiddels. De cellenglaspanelen zijn waterdicht
voor waterdamp wat toelaat geen dampscherm te
moeten plaatsen en de isolatiewaarde aan te houden.
• Sommige panelen bestaan uit perliet (aluminiumsilicaat
van vulkanische gesteenten); onderworpen aan
hoge temperaturen verandert perliet in schuim en ont-
staan glasbellen. De cellenstructuur wordt verbonden
met vezels, geperforeerd en gedroogd. Er bestaan
verschillende oppervlakte-afwerkingen. Perliet heeft
een goede samendrukkingsweerstand, een goede
vuurvastheid en hittebestendigheid
en een goede
delaminatieweerstand
(gedrag ten opzichte
van wind). Weerstaat
echter slecht langdurige
bevochtiging en heeft een
lagere isolatiewaarde
dan andere materialen.
• De panelen bestaande uit een homogeen en stijf
schuim van geëxtrudeerd polystyreen hebben een gesloten
cellenstructuur met een gladde hermetische ‘huid’.
Deze is gevoelig aan UVstralen
en moeten worden
beschermd. Zijn gesloten
structuur belet echter
vochtopname waardoor
de isolatiewaarde wordt
behouden. Deze panelen
vertonen een goede thermische
isolatie (coëfficiënt
l), hebben een minieme
Thermische isolatie en dichtheid van een plat dak
wateropname en een grote drukweerstand voor verschillende
volumemassa’s. De panelen worden gebruikt
in omgekeerde daken en niet in warme daken, gezien
de grote uitzettingscoëfficiënt (0,06 mm/mK).
• De panelen bestaande uit hard polyurethaanschuim
zijn soms langs beide kanten bedekt met een bitumen
glasfilm, speciaal ontworpen voor de halfvrije plaatsing
van een waterdicht membraan. Andere gelijkaardige
panelen zijn bedekt langs één zijde met een bitumen
glasfilm en een wegbrandfolie voor volledige gekleef-
de, gelaste waterdichtingen.
• De panelen bestaande
uit geëxpanseerd
polystyreen
zijn samengesteld
uit stijf polystyreen-
schuim. Voor het
gebruik als isolatie in
daken hebben ze een
voldoende stabiliteit,
zijn ze bedekt met
een bitumen glasfilm
langs weerskanten.
Ze worden ook in rollen
geleverd.
• Ook kurkpanelen zijn beschikbaar op de markt. Kurk
is een natuurlijk organisch isolatiemateriaal afkomstig
van de schors van kurkeik. Kurk bezit na expansie
en samendrukking bij hoge temperaturen (zonder toevoeging
van een bindmiddel) een gemiddelde isolatiewaarde
en ontvlamt niet bij contact met een vlam.
• Er bestaan tenslotte isolatiepanelen samengesteld uit
schuim met resolen hars met gesloten microcellen en
isolatiepanelen samengesteld uit stijf schuim van groen
getint polyisocyanuraat voorzien van een glasfilm met
een minerale coating. Composietpanelen werden ook
vervaardigd om de beste eigenschappen van beide te
combineren. Zo bestaan er panelen met in de kern stijf
polyurethaanschuim versterkt met een metalen wapening,
één zijde bedekt met een perlietpaneel en de
andere met gelamineerd aluminiumcomplex.
Isolatiemateriaal Massa Thermische
Samendrukkings-
geleidingscoëfficiënt
weerstand
Kg/m3
µ
(droog) Kg/cm2
Mineraal wol
(rotswol) 150 à 175 0,037
1 à 2 ?
Multicellulair glas 120 à 135 0,042
grenzeloos 6 à 8
Perliet 150 0,05
5 à 10 ?
Geëxtrudeerd
polystyreen 32 à 45 0,028
150 à 300 3 à 7
Polyurethaan 30 0,025
20 à 185 1
Geëxpanseerd
polystyreen 20 à 30 0,04
20 à 150 1
Kurk 100 à 120
W/mK
0,044 5 à 30 1
Tabel 1: Belangrijkste eigenschappen van verschillende beschikbare
isolatiematerialen

We hebben nu een beter idee over de talrijke
mogelijkheden die zijn voorgesteld aan Dhr.
JAMAER. Maar waarom het ene boven het andere
kiezen?
Om de keuze nog moeilijker te maken, moet men
ook vermelden dat de keuze van het isolatiemateriaal
is zonder gevolgen voor het akoestisch comfort van
het gebouw, vooral voor gebouwen met een lichte
draagstructuur. Sommige isolatiematerialen isoleren
beter tegen geluid afkomstig van regen of hagel dan
andere.
Er bestaan curven die de luchtakoestiek van de isolatie
van verschillende dakconstructies kenmerken. Deze
isolatiecurven geven nauwkeurig de energie weer die
door het materiaal gaat bij verschillende frequenties.
In functie van het type onderstel en de gekozen isolatie
moet de meest aangepaste oplegging worden
bepaald.
Een antwoord geven op deze vraag wordt nog moeilijker,
zeker omdat dan een andere techniek wordt
voorgesteld aan de econoom.
Een andere techniek
Deze techniek bestaat erin een thermische isolatie te
verwezenlijken (zonder dichtingen) die eveneens
de dichting van het dak verzekert.
De thermische isolatie is het resultaat van het spuiten
van verschillende lagen van hard polyurethaanschuim
verkregen door een mengeling van twee vloeibare
samenstellingen en vergt de aanwending van een
ingewikkelde pompinstallatie. Dit originele procédé
wordt door één enkele firma voorgesteld.
Gezien aangewende grote hoeveelheden schuim is
een dunne laag voldoende voor een goede thermische
isolatie van het dak terwijl de toegang tot het dak voor
onderhoud mogelijk blijft.
Deze spuittechniek is aanpasbaar voor alle mogelijke
vormen van het dak en constructies: het risico op koudebruggen
is daardoor beperkt. Door de homogeniteit,
de dikte, de stijfheid en de lichtheid van het procédé
wordt bij oude daken, die reeds broos zijn, de demontage
en vervanging van de constructie vaak vermeden.
Een ander voordeel is het feit dat het aanbrengen
langs de buitenkant gebeurt waardoor de activiteiten
in het gebouw niet worden verstoord. Bij een latere
aanpassing van het dak (liftschacht, technische groep,
enz.) zal het tenslotte mogelijk zijn een laag schuim te
spuiten op het nieuwe element om opnieuw een homogene
isolatie van het dak te verkrijgen.
Na de aanwending en snelle stabilisatie, zal het hard
geworden polyurethaanschuim bedekt worden met een
beschermingslaag (verf) tegen UV-straling. Op deze
manier is de isolatie- en dichtingslaag beschermd
tegen externe factoren in onze regio’s.
Er zijn echter wel een paar niet te verwaarlozen nadelen:
de aanwending is delicaat en afhankelijk van de
klimatologische omstandigheden, de veroudering van
de beschermingslaag vergt een regelmatige vervanging,
schade mogelijk door vogels, materiaal is niet
recycleerbaar, gevoelig voor brand,...
Thermische isolatie en dichtheid van een plat dak P17

P18
De twee belangrijkste aanwendtechnieken voorgesteld,
een ‘alternatieve’ techniek, verschillende
types van waterdichte membranen en vele beschikbare
isolatiematerialen: de beste oplossing vinden voor het
probleem begint voor Dhr. JAMAER meer en meer een
kopbreker te worden.
Maar in plaats van de moed te laten zakken beslist
Dhr. JAMAER, dankzij de raad van het Waals Instituut
en het eerste advies van het geconsulteerde architectenbureau,
om een opleiding te volgen aan de
Katholieke Universiteit van Leuven in het kader van het
REG-programma.
Vergezeld door de verantwoordelijke van het Comité
van Veiligheid en Hygiëne van het schoolgebouw, ook
overtuigd dat een volledige herstelling van het dak nood-
zakelijk is, kan de econoom zich vormen betreffende
de problematiek van het energiebeheer.
Voor hem is deze tweedaagse opleiding ook een unieke
kans om zijn probleem aan verschillende specialisten
voor te leggen en gegevens en ervaringen te wisselen
met andere verantwoordelijken van gebouwen.
Op basis van de geleerde notities en de vergaarde
informatie onthoudt Dhr. JAMAER, op het einde van de
opleiding, de techniek van het warmdak. Hij beslist
dan ook om over te gaan naar de volgende fase: het
aanvragen van prijsoffertes bij verschillende gespecialiseerde
bedrijven.
In navolging van zijn aanvraag, ontvangt Dhr. JAMAER
drie complete offertes. Hij kan dus nu de inhoud van
de offertes vergelijken en vaststellen welke de beste
prijs-kwaliteitsverhouding biedt.
Laten we proberen de grote fasen die bij de renovatie
van een dak horen, te omschrijven.
Thermische isolatie en dichtheid van een plat dak
>
Beslissing en prijsofferte indienen
Zoals we hebben gezien in de vorige hoofdstukken,
gaat het om het opmaken van de balans van de
bestaande situatie, de relatieve balans van het type
van de dragende structuur, balans van de te bedekken
oppervlakte, de elementen die op het dak worden
gepresenteerd, de lokalen die zich onder het dak
bevinden (functie en periode van gebruik), aan het
energieverbruik van gebouw (de berekening van de
verliezen via het dak)…
In ieder geval zal de uitvoering van een steekproef het
mogelijk maken om de reële samenstelling van het te
renoveren dak te bepalen.
Men moet ook duidelijk bepalen welke de te behalen
doelen zijn:
• Lekken wegwerken
• Energiefactuur verminderen
• Beter comfort voor de gebruiker
• Beschikbaar budget respecteren, welke de moge-
lijkheden verkleint
• ...
HOOFDSTUK 3
Er bestaan twee manieren van handelen bij de renovatie
van de dakbekleding:
• Hetzij door een nieuwe bekleding op de oude bekleding
te plaatsen
• Hetzij door een nieuwe bekleding op de bestaande
dakopbouw te plaatsen nadat de oude bekleding er
werd afgehaald
Deze tweede mogelijkheid wordt zelden gebruikt aangezien
de lokalen onder het dak dan voor een zekere
tijd (afwezigheid van dichtheid) niet meer kunnen worden
gebruikt. Daarbij komt nog dat de prijs hoog is
aangezien het afschuren van de oude bekledingslaag
moeilijk is en de afvalkosten steeds hoger worden.
$$

Beelden we ons eerst in dat het bestaande dak geen
enkele isolatielaag bevat, zoals dit het geval is voor het
college van Saint-Louis te Borgworm.
Is het nodig om in het kader van de renovatiewerken
van de dichting over te gaan tot de plaatsing van een
isolatielaag, en indien ja, welke is dan de aangeraden
techniek?
In het geval van een niet-geïsoleerd
dak
Als we weten dat 20% van de warmteverliezen
van een gebouw via het dak
gebeuren, is de plaatsing van een isolatielaag
vandaag onontbeerlijk.
Zonder er van uit te gaan dat het om de beste
A techniek gaat, veronderstellen we eerst dat een
omgekeerd dak realiseerbaar is. Het basiscriterium is
hierbij de draagkracht van de bestaande structuur.
• Indien deze draagkracht een voldoende reserve vertoont,
is het omgekeerd daksysteem de eenvoudigste
methode omdat deze techniek kan worden aangebracht
zonder de bestaande isolatie te verwijderen
(indien deze zich nog in een goede staat bevindt) en
dit in bijna alle weersomstandigheden.
Er dient nog beslist te worden of het dak nog bereikbaar
hoeft te zijn. In het eerste geval, is de plaatsing
van tegels de beste oplossing. In het tweede geval,
beantwoordt de plaatsing van een ballast aan de
behoeften.
• Indien de draagkracht van de structuur onvoldoende
groot is, kan een onbereikbaar omgekeerd dak gerealiseerd
worden aan de hand van lichte panelen. Het
zijn geëxtrudeerd polystyreenpanelen bedekt met een
fijne laag (10 mm dikte) van aangepaste mortel. Er is,
op de perimeter na, geen ballast met tegels of grind
nodig bij gebruik van dergelijke panelen.
De panelen zijn gemakkelijk te vervoeren en te plaatsen,
een correcte oppervlakte-afwerking wordt verkregen
en het betekent voor de bestaande structuur maar
een overlast van 25 kg per meter. Dit systeem heeft
een technische goedkeuring gekregen. De nodige
aandacht dient echter genomen te worden voor de
afwerking van de randen aangezien enerzijds de
panelen tegen UV-straling moeten worden beschermd
en anderzijds de rand van het dak de bovenkant van
de panelen met minimum 5 cm moet oversteken om te
vermijden dat wind onder de panelen kan binnendringen.
Het is ook steeds mogelijk om een schuim op basis van
polyurethaan te spuiten op de te behouden bestaande
structuur. Het schuim speelt de rol van thermische
isolatie en dichtingsmembraan. In elk geval zullen de
dakopstanden (randen,...) gecontroleerd moeten worden
om de plaatsing van de nieuwe voorziene lagen
mogelijk te maken met behoud van de dichtheid van
het dak en zijn bijgebouwen.
BIndien het ‘omgekeerd dak’ systeem niet kan worden
aangewend, dient een ‘warmdak’ systeem
gerealiseerd te worden, die goede resultaten oplevert.
Dit systeem werd door Dhr. JAMAER gekozen.
In hoofdstuk 4 zal meer in detail worden ingegaan op
de realisatie in het Saint-Louis College.
• Verwijderen van ballast
• Plaatsing van de nieuwe isolatie op geëgaliseerde
structuur
• Plaatsing van een nieuwe dichting
• Herplaatsing van ballast
B eelden we ons nu een ander geval in: een dak
uitgevoerd volgens het kouddaksysteem vertoont
een aantal problemen. Laten we nagaan hoe we deze
problemen kunnen oplossen. Er zijn opnieuw twee
mogelijkheden.
Thermische isolatie en dichtheid van een plat dak P19

P20
In het geval van een kouddak
Indien de draagkracht van de structuur voldoende
A groot is, zijn verschillende oplossingen mogelijk.
Als de bestaande isolatielaag dun is, kan een aanvullende
isolatielaag worden aangebracht op de
draagstructuur, waarna de nieuwe isolatielaag met
een nieuwe dichting wordt bedekt. De bedoeling is het
dauwpunt te verplaatsen boven de bestaande dichting
(deze fungeert dan als dampscherm); eens dit bereikt,
zal er geen condensatie meer optreden in de draag-
structuur van het dak.
De bepaling van de dikte van de nodige isolatie
gebeurt aan de hand van een thermische berekening
rekening houdend met alle parameters van de bestaande
situatie. De uitleg van deze berekening maakt
niet deel uit van deze brochure *: we onthouden enkel
dat de isolatiewaarde van de nieuwe isolatie 1,5 keer
groter moet zijn dan deze van de bestaande isolatie.
We herinneren er aan dat in de meeste gevallen een
sondering van het dak moet worden uitgevoerd om
de juiste samenstelling van het dak te kennen, meer
bepaald de dikte van de isolatie. Ook alle verluchtingsopeningen
dienen te worden verwijderd.
Een andere, meer radicale, oplossing bestaat erin de
bestaande isolatie te verwijderen en een ‘warmdak’ of
‘omgekeerd dak’ systeem te realiseren. In de meeste
gevallen, heeft deze oplossing als nadeel de vervanging
van het volledige plafond tot gevolg: ook zal
men moeten kijken of deze volledige vervanging van
het bestaand plafond niet nodig is voor esthetische
redenen…
Het bestaand plafond kan na controle en eventuele
kleine herstellingen eventueel fungeren als dampscherm
van het nieuw systeem.
Thermische isolatie en dichtheid van een plat dak
Indien de draagkracht van de structuur echter onvol-
B doende groot is, zal men in de meeste gevallen
moeten overgaan tot de volledige afbraak van het
bestaande dak en de realisatie van een nieuw dakcomplex
volgens het ‘warmdak’ of het ‘omgekeerd
dak’ overwegen.
We herinneren er aan dat voor de realisatie van een
licht omgekeerd dak speciaal ontworpen panelen
bestaan.
Op de markt bestaan eveneens isolerende tegels,
bedekt door een laag vezelbeton van 20mm dik en die
een oppervlakte type ‘gewassen silex’ (gewicht van de
tegels ongeveer 45kg per m²) vertegenwoordigt.
Soms is het mogelijk een structuur te behouden waarvan
de draagkracht niet meer voldoende is door er
bovenop zelfdragende isolatiepanelen te plaatsen. De
dikte van deze panelen zullen aan twee voorwaarden
beantwoorden: berekende bewapening in functie van
het te halen draagvermogen tussen twee steunpunten,
isolatie te berekenen in functie van de dikte van de
te behouden bestaande isolatie (probleem van de
verplaatsing van het dauwpunt: zie hierboven). In dit
geval zal bijvoorbeeld gebruik worden gemaakt van
panelen van hard polyurethaanschuim met een metalen
bewapening in de kern, de bovenkant in perliet en de
onderkant in gelamineerd aluminiumcomplex.
* zie norm NBN B62-301: globaal thermisch isolatieniveau.
Berekening van de coëfficiënt K70 gerelateerd aan de algemene
thermische isolatievoorwaarden voor logementsgebouwen (! Weldra
nieuwe uitgebreidere en strengere reglementering in het Waals
Gewest in voege die K55 zal opleggen, zoals reeds in Vlaanderen
van toepassing) .

Indien het bestaande dak een warmdak
of omgekeerd dak is, kan de renovatie
van de dichting de uitgelezen kans zijn
om de staat van de isolatie te contoleren
(dikte van de laag, gebruikt materiaal,
aanwezigheid van een dampscherm,...).
Deze controle kan toelaten de betrouwbaarheid
van de isolatie te verbeteren
indien deze beschadigd of onvoldoende
is (nieuwe isolatie, eventuele extra dikte,
realisatie van een gecombineerd dak).
Thermische isolatie en dichtheid van een plat dak P21

P22
En waarom geen “groendak”?
HHet stedenbouwkundige grauwe landschap mag
de toedracht van vegetatie niet meer verzuimen.
Het is een doorslaggevend element voor de kwaliteit
van het klimaat van onze steden, een uitstekend hulpmiddel
tegen bovenmatige zonnestraling en stroming
van water, en de vegetatie bevochtigt de lucht, fixeert
het stof en produceert zuurstof.
De groendaken zijn al duizenden jaren gekend, de
herontdekking dateert van een vijftiental jaren geleden.
De technische betrouwbaarheid van de gebruikte
materialen is vandaag verzekerd en de teelt- en
aanpassingstechnieken van zulke vegetatie staat op
punt. Groendaken worden vandaag in grote projecten
geïntegreerd en steden zoals STUTTGART leggen deze
zelf in hun stedenbouwkundig reglement op.
De beslissing voor de plaatsing van een “groendak”
kan worden gerechtvaardigd door verschillende redenen:
nuttige oppervlakte is groter door het feit dat deze
toegankelijk wordt, aangenamer zicht voor degenen
die hoger werken, het herstellen van het evenwicht tussen
ondoordringbare en andere oppervlakten (in steden
van Duitsland zijn meer dan 50 % van de oppervlakten
ondoordringbaar!), de verbetering van de akoestische
isolatie van de naastliggende lokalen, betere regeling
van de binnentemperatuur van deze lokalen… Zelfs het
budgettair aspect kan in het voordeel spelen van een
groendak omdat de levensduur van dit systeem hoog is
en maar een gering onderhoud nodig is.
Laten we eerst een misverstand uit te weg ruimen: het
“groendak” (ook extensief genaamd) is geen “tuindak”
(ook intensief genaamd), waar u misschien al van zou
hebben gehoord!
• Een “tuindak” vraagt een speciaal dakontwerp en
draagstructuur, omdat een brede grondlaag wordt
gebruikt en een regelmatig onderhoud en besproeiing
vergt.
• In het geval van een
“groendak” zal de aanwezigheid
van een laag van
10 cm van drainerende
elementen de ontwikkeling
van speciale vegetatie toelaten
op basis van vetkruid,
laag en helemaal esthetisch,
die geen onderhoud
en besproeiing vraagt en
maar een overbelasting
van de grootteorde van
maximum 90 kg per m²
heeft (vochtig gewicht).
Thermische isolatie en dichtheid van een plat dak
Ter vergelijking: voor een ‘tuindak’ moet de draagstructuur
een overbelasting aankunnen van 110 kg/m² tot
meer dan 400 kg/m² in functie van de dikte van de
aardelaag die een meer gevarieerde en meer volumineuze
vegetatie toelaat. Men mag ook niet vergeten
dat deze overbelasting nog groter kan worden in functie
van het watergehalte…
De correcte uitvoering van een groendak omvat de
lagen hernomen in de onderstaande figuur:
1. Substraat
2. Filterlaag
3. Laag
4. Thermische isolatielaag
5. Laag tegen wortels
6. Dichtingslaag
Groeihoogte 5 – 15cm
Bouwhoogte 9 cm
Oppervlaktelast 0,9 kN/m²
Of 90 kg/m²
Watergehalte ong. 30 l/m²
Beplanting extensief

De nadruk wordt gelegd op de absolute noodzaak
van elke laag. Elke laag heeft een specifieke functie
te verzekeren. De beplantingslaag (substraat) moet de
diffusie van waterdamp toelaten en moet zo licht mogelijk
zijn. Zijn dikte en samenstelling moeten aangepast
zijn in functie van de planten die we wensen te zien
groeien. In alle gevallen dient het dichtingsmembraan
te worden beschermd tegen de beschadigingen als
gevolg van tuinieren.
De nadruk moet ook worden gelegd op de samenwer-
king van de verschillende deelnemers (projectverantwoordelijke,
aannemer van de dichting, aannemer
van de tuin) teneinde de afwerkingdetails op punt
te stellen die ervoor zullen zorgen dat een realisatie
wordt behaald aangepast aan deze techniek (hoogte
van de randen, van de voegen, eventuele buizen voor
besproeiing, keuze van de helling van het dak, ...).
Thermische isolatie en dichtheid van een plat dak P23

P24
>
HOOFDSTUK 4
De werf
Het nieuwe dak van het Saint-Louis College te
Borgworm
Op het einde van het reflectie- en beslissingsprocédé,
na akkoord van de directie van de vestiging en het
kiezen van een aannemer van de werken, moet Dhr.
JAMAER overgaan tot de realisatiefase van de werken.
Het probleem van de werkkalender is snel opgelost.
In het belang van alle partijen wordt overeengekomen
met de aannemer om de werken tijdens de schoolvakantie
uit te voeren. Hierdoor verdwijnen de zorgen
om de bescherming van de kinderen en de bezoekers
van het gebouw.
Door de keuze van techniek en materiaal en het
behoud van de bestaande dichting worden gedurende
het bouwproces de problemen voor de bescherming
van het gebouw ten opzichte van slechte weersomstandigheden
sterk verminderd.
Maar laten we samen het werkverloop bekijken.
De weerhouden techniek voor het Saint-Louis College is
die van het warmdaksysteem.
Thermische isolatie en dichtheid van een plat dak
Na installatie van zijn materiaal en het nodige veilig-
heidsmateriaal verwijdert de weerhouden aannemer
eerst de schutlaag in rolgrind. Hij zet de laag opzij om
het opnieuw te gebruiken eenmaal de nieuwe lagen
zijn geïnstalleerd.
Na verwijdering van de bestaande ventilatieopeningen,
het snijden en het drogen van de eventuele uitzettingen
en het afdichten van de eventuele beschadigingen en
spleten in de bestaande dichting, worden panelen in
hard polyurethaanschuim (dikte van 50 mm, panelen
aan weerskanten bedekt met een bederfwerend bitumen
glasvlies) aangebracht op een bitumen laag die
50 % van de oppervlakte bedekt (half gelast).
Vervolgens wordt een laag roofing gewapend met
polyestervezels (dikte van 4 mm en gewicht van 180
kg/m²) los geplaatst op de isolatiepanelen om te
dienen als dampscherm. Het dichtingsmembraan, bestaande
uit roofing gewapend met glasvezels (dikte van
4 mm en gewicht van 250 kg/m²) wordt vervolgens
geplaatst.
Vóór de herplaatsing van het rolgrind wordt tenslotte
een scheidingslaag bestaande uit een vlies uit ongeweven
polyester uitgerold op het dichtingsmembraan.
Voor alle verticale ophogingen wordt de oude roofing
eerst weggehaald en daarna van de werf geëvacueerd.
Op de gekuiste oppervlakte wordt een laag van vasthechtende
lak aangebracht, dan een bitumenlaag en
tenslotte een laag van roofing gewapend met glasvezels
(dikte van 4 mm en gewicht van 250 kg/m², met
arduinen vlokjes). De opvulling tussen de balken wordt
verwijderd en vervangen door aluminium profielen die
mechanisch worden gefixeerd en met een mastiek op
basis van siliconen worden gevoegd. Tenslotte worden
de acht loden dakafvoeren vervangen.
De werf heeft iets langer dan een week geduurd. De
kost situeert zich rond 1800 F/m², BTW inbegrepen.

Laten we na de beschrijving van de specifieke case
van het Saint-Louis college, de verschillende fasen
van de renovatie van een bestaand plat dak op een
algemene manier van naderbij bekijken.
We hebben de verschillende mogelijkheden van de
renovatie van een plat dak onderzocht. We moeten
er ons vervolgens aan herinneren dat zelfs de beste
dichtingsplaatser van het land geen kwaliteitswerk kan
leveren als de structuur slecht wordt voorbereid. Als het
dus noodzakelijk blijkt moeten we een investering in de
correctie van de structuur tijdens de renovatie van een
plat dak aanvaarden.
Daarom is de aanwezigheid van een bestaande helling
voor waterafvoer één van de elementen die de
keuze van een systeem kan sturen. Is deze helling voldoende?
Hoe is deze opgebouwd? Is deze regelmatig
en in goede staat?
Helling van het dak
Net zoals de elementen van de dragende structuur
of de isolatie moet ook de waterafvoer van het
dak grondig bestudeerd worden. Er zijn eigenlijk
twee elementen die aangewend moeten worden om
het water op het dak te begeleiden en het te laten
afvloeien: de helling van het dak en de afvoeren.
Dankzij de helling van dak, loopt het water van het
dak in de goten of andere verzamelpunten. Het zijn
vervolgens de afvoeren die het water naar de riolen
brengen.
• De helling van het dak moet zo bestudeerd en gerealiseerd
worden dat op elk punt van het dak het water
geëvacueerd kan worden, want water op het dak
betekent ook ijs op het dak en dit ijs kan de oorzaak
zijn van belangrijke schade. Dit betekent onder andere
dat bij de bepaling van de helling van het dak rekening
moet worden gehouden met de onvermijdelijke
doorbuiging van de dragende constructie: in het geval
van lichte constructies, kan een doorbuiging in ver-
schillende richtingen leiden tot een nul aan efficiëntie
van de helling.
• Een helling van 2% is door de meeste technische
richtlijnen aangeraden. Als de helling dit cijfer niet
haalt, zal men een verbetering van de waterdichting
moeten overwegen, bijvoorbeeld door het toevoegen
van een supplementaire laag.
• Als de structuur zelf geen helling kan vertonen, moet
er een ‘hellingsvorm’, die het profiel van het platte
dak realiseert, geplaatst worden. Er zijn verschillende
mogelijkheden om deze hellingsvorm te realiseren:
A. het hellingsbeton is een eerste mogelijkheid: samengesteld
uit zware korrels, zand, cement en water stelt
hij een gedrag voor dat sterk lijkt op dat van een dragende
betonnen structuur.
Het hellingsbeton kan ook samengesteld zijn uit lichte
korrels (klein, slak, isolatiemateriaal): dit kan goede
resultaten geven (betere thermische isolatie) maar kan
ook een groot deel van het condensaat opvangen
wanneer de isolatie die het bedekt onvoldoende dik
is. Het resultaat is een belangrijker gewicht en een
vermindering van de isolatiewaarde. Deze oplossing
wordt afgeraden.
Thermische isolatie en dichtheid van een plat dak P25

P26
B. We wijzen nogmaals op een verbeterde variante
van de voorgaande oplossing: de mogelijkheid om
een helling te verwezenlijken door middel van isolatiepanelen
(in polyurethaan of geëxtrudeerd polystyreen-
schuim) met variërende dikte omhuld in cement op
basis van lichte korrels.
C. In het geval van de vervanging van het dak, moet
men eerst de verschillende niveaus opmeten teneinde
na te gaan of de bestaande hellingen voldoende zijn.
Indien dit niet het geval is, zal men de bestaande situatie
moeten verbeteren. Het is echter niet gemakkelijk!
Een andere mogelijke oplossing is de plaatsing van
panelen met geïntegreerde helling op de bestaande
structuur.
De techniek van panelen met geïntegreerde helling
heeft als belangrijkste voordeel de uitvoering van isolatie
en helling in één enkele operatie. Er bestaan op de
markt een heel gamma panelen met variërende dikte
en één of twee hellingen. Het studiebureel van deze
producenten zet het ‘plaatsingsplan’ op punt dat nauwkeurig
dient gevolgd te worden. De kost van zulke
panelen is natuurlijk veel hoger dan deze van klassieke
panelen aangezien ze een studie ‘op maat’ vergen.
• Het type oppervlakte van het dichtingsmembraan
zal ook in rekening gebracht worden: hoe ruwer de
oppervlakte, hoe moeilijk het water zal wegvloeien…
De aanwezigheid van een ballast in grind of andere
hindernissen zoals koepels, schouwen, technische
installaties, zullen het wegvloeien van water ook
belemmeren en zullen bijdragen tot de accumulatiepunten
van stagnerend water. Men moet ook weten dat
een te kleine helling bij ontwerp waardeloos kan zijn
door de onnauwkeurigheden bij uitvoering.
• De evacuatie van regenwater moet het onderwerp
maken van een dimensionering. De berekening van de
binnendiameter van de afvoer van regenwater in functie
van de oppervlakte van het dak is onvoldoende,
Thermische isolatie en dichtheid van een plat dak
men moet ook de verdeling van deze waterafvoeren in
rekening brengen. Hun plaats moet zodanig gekozen
worden dat het water er naartoe kan lopen zonder hindernissen.
Hoe groter de afstand tussen de afvoeren,
hoe groter de kans op waterplassen. Men moet tenslotte
het onderhoud van deze afvoeren verzekeren. Deze
kunnen verstopt geraken, vooral in beboste gebieden.

Men moet nadien denken aan de plaatsing van het
dampscherm. Het is een aanvaardbaar en soms
onontbeerlijk antwoord op een bron van problemen
van een plat dak: in het bijzonder de migratie van
waterdamp.
Dampscherm
De drukken van waterdamp zijn enerzijds het gevolg
van klimatologische omstandigheden binnen (bezettingsvoorwaarden
van het gebouw en vochtigheid van
de constructie) en anderzijds het gevolg van klimatologische
omstandigheden buiten het gebouw
De klimatologische omstandigheden binnen het gebouw
zijn in 4 klimaatklassen onderverdeeld:
• Klasse I : gebouw zonder of lage vochtproductie
(kerken, ...);
• Klasse II : gebouw met beperkte vochtproductie met
goede ventilatie (scholen, ...);
• Klasse III : gebouw met intens gebruik (hospitalen,
...)
• Klasse IV : gebouw met hoge vochtproductie (zwembaden,
...).
Naast het vochtgehalte door de naastliggende lokalen,
kan het vocht van de constructie een hoog gehalte
betekenen voor de isolatie en het dichtingsmembraan.
De hoeveelheden water geaccumuleerd tijdens de
fabricage, opslag, transport en plaatsing van sommige
materialen (beton en andere materialen gebruikt voor
draagstructuren) zijn soms heel belangrijk. Het duurt
soms een hele tijd vooraleer men opnieuw in een
evenwichtssituatie met het binnenklimaat verkeert.
Thermische isolatie en dichtheid van een plat dak P27

P28
Wanneer moet een dampscherm worden
voorzien?
Maar welk dampscherm moet worden
geplaatst?
Thermische isolatie en dichtheid van een plat dak
Bij ‘omgekeerde daken’ is de plaatsing van een
dampscherm overbodig daar de isolatielaag op het
dichtingsmembraan wordt geplaatst en dermate bedekt
wordt dat vocht kan verdampen.
Bij ‘warme daken’ is, met de meteorologische omstandigheden
in ons land, de plaatsing van een damp-
scherm verplicht voor daken met een draagstructuur
bestaande uit verschillende steenachtige materialen
daar deze een hoog vochtgehalte insluiten, behalve
indien heel speciale maatregelen kunnen garanderen
dat het product droog zal zijn. Voor daken met een
houten structuur boven bewoonde lokalen moet ook
steeds een dampscherm worden geplaatst.
Daken met een metalen structuur boven bewoonde
lokalen, moeten zich in de klimaatklasse III bevinden
vooraleer een dampscherm verplicht is.
Als algemene regel geldt voor daken voor lokalen met
klimaatklasse IV de plaatsing van een dampscherm.
De dampschermen zijn in 4 categorieën geklasseerd
volgens hun weerstand aan diffusie. Het rendement
van een dampscherm wordt bepaald door verschillende
factoren zoals de luchtdichtheid van voegen.
De kwaliteit van de plaatsing is inderdaad belangrijk
en moet in alle gevallen de spleten, onderbrekingen,
open voegen,... vermijden. Daarom wordt er voorkeur
gegeven aan een dampscherm gekleefd op de structuur.
Langs de randen en de ophogingen van het dak
moet het dampscherm deel uitmaken van het dichtingsmembraan.
Het dampscherm moet zich steeds aan de warme zijde
bevinden, met andere woorden onder de isolatie maar
boven de structuur. Het moet een zo hoog mogelijke
oppervlaktetemperatuur hebben om condensatie van
waterdamp te vermijden.
We moeten vermelden dat bij de isolatiematerialen
enkel cellulair glas geen waterdamp doorlaat en hierbij
dus geen dampscherm vereist is.
In de praktijk en rekening houdend met ons sterk variërend klimaat en vele regen,
is de plaatsing van een dampscherm een delicate handeling omdat het insluitsel van
vocht tussen het dampscherm en het dichtingsmembraan nagenoeg moeilijk te vermijden
is. Deze vochtigheid, ingesloten in de isolatie, kan de oorzaak zijn van de vorming
van zwellingen en uitzettingen ter hoogte van het dichtingsmembraan.

En de isolatielaag?
• De keuze van de dikte van de te plaatsen thermische
isolatielaag kan bepaald worden aan de hand van de
volgende criteria:
➢ Een minimum thermische weerstand die we opleggen
of moeten bereiken om te kunnen genieten van
subsidies;
➢ Een economische verantwoorde dikte van de isolatie;
➢ De geometrie van het dak in het geval een isolatie
met helling;
➢ De nodige dikte om de holte van de golven te overschrijden
in geval van daken met metalen profielen.
• De bepaling van de optimale dikte van de te plaatsen
isolatielaag moet het onderwerp uitmaken van een
nauwkeurige berekening*. We kunnen onthouden dat
het halen van een k-waarde van 0,3 W/m²K een
goed resultaat is voor een plat dak.
* zie NBN B62-301: globale thermische isolatie
• De plaatsingswijze van de isolatie hangt af van die
van het dichtingsmembraan. Wanneer de dichting
mechanisch of via een ballast wordt bevestigd, kan de
isolatie vrij worden geplaatst.
Indien de plaatsing onafhankelijk van de isolatielaag
mogelijk is, leert de ervaring ons dat het fixeren van de
isolatie op de structuur beter is.
Welke ook de plaatsing is, de eerste dichtingslaag
moet onmiddellijk geplaatst worden na de plaatsing
van de isolatie teneinde deze volledig te beschermen.
• Om de isolatiepanelen te kleven op hun structuur is
de meest gebruikte lijm geoxideerde bitumen die warm
wordt aangebracht (ongeveer 200 °C). Men moet
ervoor zorgen dat voldoende bitumen wordt gegoten
en de panelen worden geplaatst voordat het bitumen
verhardt. Deze techniek wordt weinig gebruikt wanneer
de structuur bestaat uit geprofileerde staalplaten omdat,
in dit geval, het bitumen te snel opdroogt.
Het kleven door middel van koud bitumenlijm wordt
meer en meer gebruikt, maar de compatibiliteit tus-
sen de structuur, de lijm en de isolatie alsook de
aanhechting moet worden verzekerd. Zoals voor alle
synthetische lijmen is de plaatsing in semi-onafhankelijkheid.
In het geval van een isolerend paneel gefixeerd door
middel van lijm over de volledige oppervlakte of een
gedeelte ervan, zal de
weerstand tegen de losmaking
van het paneel
bijzonder groot moeten
zijn. De dichting zal
volledig gelijmd worden
op het isolerende
paneel aan de hand
van warm bitumen, van
bitumenlijm, van koud
bitumenlijm of via het lassen.
• Wanneer mechanische bevestigingen worden
gebruikt voor het aanbrengen van de isolatie (nagenoeg
exclusief in het geval de draagstructuur in metalen
profielen of in tegels uit cellulair beton bestaat), zullen
de aangewende middelen zonder vermoeidheid bestendig
zijn tegen de mechanische lasten en tegen corrosie
bij contact. Het aantal bevestigingspunten hangt
af van de werking van de wind, van de mechanische
eigenschappen van de
isolatie alsook van het
type en afmetingen van
de bevestiging.
• Er bestaat een andere
techniek om de thermische
isolatie van een
plat dak te verbeteren
aan de hand van isolerend hellingsbeton. Doordat
gebruik wordt gemaakt van een mengeling van geëxtrudeerde
klei, cellulair glas, perliet of geëxpanseerd
polystyreen is deze techniek af te raden daar grote
dikten nodig zijn om een aanvaardbare k-waarde te
verkrijgen (30 tot 40 cm voor een k van 0,3 W/m²K)
en dit licht beton vaak water vasthoudt (soms gedurende
jaren) waardoor de isolatiewaarde niet kan worden
gegarandeerd.
• Betreffende de thermische isolatie moet men absoluut
aandacht besteden aan het feit dat het niet voldoende
is het isolatiemateriaal neer te leggen op een plat
dak om de situatie definitief te verbeteren. Inderdaad,
indien het probleem van eventuele ‘koudebruggen’ niet
correct wordt opgelost, kunnen de getroffen maatregelen
volledig worden geruïneerd…
We herinneren ons dat ‘koudebruggen’ plaatsen zijn
van de schil van het gebouw waar de isolatie is onderbroken:
de warmteweerstand is op die plaats lager…
Thermische isolatie en dichtheid van een plat dak P29

P30
En de dichting?
Voor wat betreft het dichtingsmembraan bestaan er
verschillende bevestigingstechnieken.
We onderscheiden over het algemeen:
• Mechanische bevestiging;
• Losse plaatsing met ballast (onafhankelijke plaatsing);
• De dichting deels gelijmd (semi-onafhankelijke plaatsing);
• De dichting volledig gelijmd of gelast (plaatsing met
volledige hechting).
Deze twee laatste kunnen
op hun beurt worden
opgesplitst in drie
plaatsingstechnieken
die vergelijkbaar zijn
qua kwaliteit: lijmen met
warm bitumen, lasmethode
met vlam en het koud
lijmen (deze kan niet
worden toegepast voor
de semi-onafhankelijke
plaatsing).
koud lijmen
lijmen met warm bitumen
• Indien het ‘omgekeerd dak’ systeem wordt weerhouden,
zal de dichting eerst worden geplaatst. De
plaatsing zal bij voorkeur gebeuren met volledige
hechting omdat bij infiltratie het water niet onder het
dichtingsmembraan loopt, wat de lokalisatie van het
probleem bemoeilijkt. We herhalen dat voor de correcte
plaatsing van deze dichting de structuur perfect
gelijkmatig moet zijn zonder oneffenheden.
Eens de dichting geplaatst, zullen de isolatiepanelen
moeten geplaatst worden met daarna de ballast. De
ballast, onder de vorm van rolgrind of betontegels,
dient niet enkel als weerstand tegen het zuigeffect van
de wind. Deze mogen niet wegvliegen of rollen over
Thermische isolatie en dichtheid van een plat dak
het dak: daarom moet
het grind een minimum
diameter hebben (kaliber
16 / 32 mm minimum)
en de tegels een
minimum afmeting en
minimum gewicht per
m². Indien nodig, kan
het grind bevestigd worden
door toevoeging
van een polymeeremulsie. Om het dichtingsmembraan
te beschermen tegen het grind (vooral bij de plaatsing)
en tegen de infiltratie van stof of zand die de voegen
tussen de panelen zouden verbreden, kan tussen de
isolatielaag en de ballastlaag een film met polyestervezels
of polypropyleenvezels geplaatst worden (geen
glasvezel vermits deze filmen rotten en geen polyethyleenvezels
vermits deze werkt als dampscherm). Deze
film is permeabel aan waterdamp met gewicht van
minimum 140 g/m².
In functie van de omgeving van het gebouw (aanwezig-
heid van bomen, zand, industrieel stof,...), wordt er
aangeraden de ballastlaag na 5 à 7 jaar te reinigen
of te vervangen.
• Over het algemeen krijgt de semi-onafhankelij-
ke plaatsing voorkeur op de plaatsing met volledige
hechting omdat de onnauwkeurigheden van de structuur
minder invloed hebben op het behoud van de
nieuwe laag en het risico op blaasvorming van het
nieuwe dichtingsmembraan door aanwezigheid van
vocht in de vorige laag is kleiner.

Alle afwerkingsdetails dienen tenslotte de nodige
aandacht te krijgen en moeten met veel zorg uitgevoerd
worden en dit volgens de regels van de kunst.
In het geval van de renovatie van een bestaand plat
dak, zullen alle bijhorende werken zoals randen, uitzettingsvoegen,
dakafvoeren, lichtkoepels,... aangepast
moeten zijn aan de gekozen techniek.
Thermische isolatie en dichtheid van een plat dak P31

P32
De randen van het dak dienen steeds volledig
bedekt te zijn, deze dienen een lichte helling te
vertonen naar de binnenkant.
De uitzettingsvoegen dienen zorgvuldig behandeld te
worden: ze zullen uitgevoerd worden in de zin van de
helling en voorzien worden van een verhoging van de
structuur opdat de afwatering deze niet zou kunnen
overschrijden.
Er moet steeds een afkanting worden voorzien langs reliëfs en
andere uitstekende delen!
De waterafvoeren moeten op het juiste niveau worden
geplaatst. Dit is vooral het geval bij ‘omgekeerde
daken’ die de afwatering boven en onder de isolatie
toelaten: er moet vermeden worden dat water onder
de isolatie ingesloten blijft door een te hoge plaatsing
van de zuigkof.
Er moet steeds een overloop voorzien worden ter
hoogte van de onderkant van de verhogingen van
de dichtingen: deze onontbeerlijke veiligheid kan
gebeuren onder de vorm van een afwateringsbuis of
voldoende lage randen zodat overtollig water kan
worden afgevoerd.
Een geperforeerde onderbreking voor grind dient in dit geval te
worden geplaatst rond de waterafvoeren.
Thermische isolatie en dichtheid van een plat dak
Om het hoofd te bieden tegen verschillende
werkende krachten zoals zon, regen, wind,...
werden een heleboel middelen ontworpen in de loop
der jaren.
Zo zijn er verschillende methoden om de levensduur
van het dichtingsmembraan te vergroten.
De eerste methode bestaat erin de oppervlakte van het
membraan te beschermen tegen de zonnestraling en
tegen thermische schokken.
Het is inderdaad mogelijk om over het membraan een
lichte bescherming aan te brengen bestaande uit een
dunne laag van lichte kleur met synthetische granulaten
of vermalen lei in vlokjes. Deze bescherming, ter
plaatse of in de fabriek vervaardigd, kan onder de
vorm van verf of weerspiegelende coating op basis
van aluminium voorkomen. Deze zijn echter niet eindig,
om de 5 jaar dient een nieuwe laag te worden aangebracht,
en ze hebben een slecht regelend effect tegen
thermische schokken.
Als de draagstructuur het toelaat, kan een zware
bescherming worden aangebracht. Deze kan bestaan
uit een laag rolgrind met een minimumdikte van 5 cm
(de ballast vooraf besproken) of uit vloertegels. Deze
betontegels van natuurlijke steen, baksteen,... worden
aan elke kant van de tegel geplaatst op regelbare
steunen in plastiek. Er moet extra aandacht besteed
worden aan geen afdrukken te laten op het dichtingsmembraan.
Er bestaan op de markt ook betontegels aan de onder-
kant in een vorm vervaardigd die afwatering toelaat:
deze drainerende tegels kunnen onmiddellijk op het
dichtingsmembraan worden geplaatst.
Het is tenslotte ook mogelijk om een behandelde houten
vloer te plaatsen. Deze kan echter niet dienen als
ballast voor sterk blootgestelde daken.
Alle zware beschermingen maken de daken ‘toegankelijk’
en laten soms andere functies toe (terras,
parking,...).

Vermits het nieuwe dak van het gebouw van het
Saint-Louis College al meer dan een jaar (werken
uitgevoerd in 1994) in gebruik is, kunnen we de eerste
lessen trekken uit deze ervaring. Dankzij de plaatsing
van een isolatie, hebben we een meetbaar resultaat
ter hoogte van de besparing van de brandstof voor
verwarming en het comfort van de inwoners.
Voor wat betreft het budget, werd aan de hand van
een theoretische berekening de jaarlijkse besparing
geschat op 150 BEF/m² dak per jaar. Voor het Saint-
Louis college stemt dit overeen met 120.000 BEF per
jaar. Vergeleken met de investering van de isolatie van
390.000 BEF, betekent dit dat de isolatie in drie jaar
kan worden terugverdiend.
De theoretische berekening dient nog te worden bevestigd
in de praktijk, maar als we rekening houden met
de door het Waals Gewest toegekende subsidies door
de plaatsing van een isolatie (energetische renovatie),
is de investering in minder dan een jaar terugverdiend.
Dit is een mooi resultaat, maar andere parameters
dienen idealiter in rekening gebracht te worden op het
moment van de beslissing. Vaak wordt enkel de initiële
investering door de beheerder in rekening gebracht
wanneer deze met een renovatie van een dak wordt
geconfronteerd. Hij zou echter ook de levensduur, de
onderhoudskosten, de herstellingswerken, de verwarmingskosten,
de evolutie van de energieprijzen,... in
aanmerkingen moeten nemen. En dit zonder te spreken
over de rentevoet van de eventuele lening nodig voor
de financiering van de werken en de effecten van
inflatie…
Het is natuurlijk niet eenvoudig om al deze elementen
te integreren, maar men kan steeds beroep doen op
specialisten en hulpprogramma’s om te helpen bij het
nemen van beslissingen.
Het comfort van de gebruikers is natuurlijk aanzienlijk
verbeterd omdat er vandaag geen lekken meer zijn
en het ‘klimaat’ in de lokalen onder het dak minder
‘variabel’ is.
Voor diegenen die aan de basis stonden van deze
operatie zijn, naast de financiële beschouwingen, ook
positieve psychologische aspecten. Vandaag hebben
ze een goed besef van de geslaagde weddenschap
en zijn ze van plan andere projecten op te starten met
dezelfde globale doelstellingen.
Hun volgende doelwit is de isolatie van een zuidwest
gericht gebouw. Het op punt stellen van een energieboekhouding
en het weer ter discussie stellen van de
elektrische installatie van de gebouwen zijn de orde
van de dag…
>
HOOFDSTUK 5
Behaalde resultaten
Enkele cijfers:
Oppervlakte van het dak 800 m²
Dikte van de isolatie 50 mm
Coëfficiënt K van het dak 0,3W/m²K
Kosten van de werken (BTW Incl.)
Voorbereidingswerken 219.000 BEF
Thermische isolatie 390.000 BEF
Dichting 735.000 BEF
Ballast 126.000 BEF
TOTAAL 1.470.000 BEF
of 1837 BEF/m²
Geschatte besparing 20 l stookolie/m²/j
of 150 BEF/m²/jaar
(met 7,5 BEF/l)
Meerkost isolatie* 466 BEF/m²
Terugverdientijd op 3,25 jaar
investering isolatie
Subsidies van WG voor 300.000 BEF
energetische renovatie**
Netto terugverdientijd 9 maanden
Op meerkost isolatie
* denkwerk van de dichting verplicht
** verkregen dankzij de plaatsing van een thermische isolatie
Thermische isolatie en dichtheid van een plat dak P33

P34
Er blijft nu het onderhoud van het nieuwe dak correct
te verzekeren. We spreken hier over de regelmatige
controle van het dichtingsmembraan, de waterafvoeren,
de dakgoten,...
Regelmatig onderhoud kan de levensduur van het dak
duidelijk verlengen: deze kan via een contract verzekerd
worden door de aannemer die de werken heeft
uitgevoerd (inspectie om de zes maanden bijvoorbeeld).
Indien het ‘omgekeerd dak’ systeem weerhouden zou
zijn geweest, zou de isolatie eveneens gecontroleerd
moeten worden en het groeien van planten op het
dak belet moeten worden door gebruik van onkruidverdelgers.
Thermische isolatie en dichtheid van een plat dak

De bescherming van ons milieu
Vooraleer over te gaan tot de conclusies van deze
case studie, willen we nog even de aandacht trekken
op een ander facet van het probleem, dat voor u misschien
bijzaak is en vergezocht, maar voor ons toch
belangrijk lijkt: de bescherming van het milieu.
Minder verwarmen door isolatie van zijn dak, is inderdaad
deelnemen aan de bescherming van het milieu.
Andere niet minder belangrijke aspecten moeten in
aanmerking genomen worden.
We hebben het bijvoorbeeld over de isolatie. Welke
zijn de grondstoffen nodig tot zijn vervaardiging? Welk
is het fabricageproces en zijn ze vervuilend? Zijn er
risico’s voor de gezondheid van de mensen die deze
zullen plaatsen? Wat gebeurt er met de isolatie eens
weggehaald van het dak en op de stortplaats terechtgekomen?
Zijn ze recycleerbaar?
Sommige isolatiematerialen worden vervaardigd op
basis van natuurlijke producten en bevatten geen vervuilende
producten voor het milieu. Onder druk van de
publieke opinie hebben bijvoorbeeld sommige fabrikanten
voor de vervaardiging van isolerende panelen
op basis van geëxtrudeerd polystyreen of polyurethaan
substanties op punt gesteld die ze gebruiken als ‘bol
staande agentia’ (probleem voor het behoud van de
ozonlaag).
Cellenglas is biologisch neutraal en laat geen gassen
vrij gedurende gans zijn levensduur. Cellenglas
is recycleerbaar en onschadelijk voor mens en milieu
gedurende het productieproces. Er bestaat eveneens
een recycleerkanaal voor rotswol.
We vermelden eveneens dat voor het ‘omgekeerd dak’
de isolatiepanelen na herstelling of geschikte aanpassing
van het dak kunnen worden hergebruikt.
Verder dan de keuze van de gebruikte materialen,
kan de keuze van de techniek ‘milieu’ parameters
integreren. Zo zal het ‘groendak’ deelnemen aan het
behoud van een gunstige klimatologische omgeving.
Inderdaad, elke plant vormt een ware ‘zuurstoffabriek’;
deze zuivert de lucht door absorptie van CO 2 en
accumuleert ook het regenwater, fixeert stofdeeltjes en
vermindert de windsnelheid.
De plaatsing van een ‘groendak’ laat eveneens toe de
levensduur van het dichtingsmembraan te vergroten,
wat gunstig is vermits we ons herinneren dat deze
membranen hoofdzakelijk gefabriceerd worden op
basis van koolwaterstoffen.
Door de verbetering van de thermische prestaties van
het dak zal het ‘groendak’ tenslotte de behoeften in
energie van het gebouw verminderen en deze tegen
lawaai van buiten beschermen en dus ook deelnemen
aan het akoestische comfort van zijn inwoners.
Thermische isolatie en dichtheid van een plat dak P35

P36
Voorlopig besluit
We komen aan het eind van het verhaal…
We hopen dat u na lectuur van deze enkele bladzijden
ook meer aandacht zal schenken aan platte daken die
u beschermen.
Het wordt inderdaad tijd dat deze oppervlakten als
vijfde gevel van een gebouw worden gezien en niet
meer slecht worden beschermd.
Omdat deze een belangrijke rol spelen in het ‘globaal
comfort’ dat een gebouw kan bezorgen aan zijn inwoners,
moeten ze het onderwerp maken van serieuze
studies wanneer het gaat over de investering voor
vernieuwing ervan en over de nodige zorgen voor het
onderhoud en de nodige herstellingen.
Jullie hebben kunnen vaststellen dat het probleem complex
is en de nodige aandacht vraagt, en als gevolg
van de snelle evolutie in de scheikunde de variëteit aan
producten en beschikbare technieken anderzijds, een
adequaat antwoord kunnen bieden aan elk probleem.
Vooraleer een keuze te maken, moeten verschillende
oplossingen vergeleken worden en moeten verschillende
gespecialiseerde aannemers aangesproken worden.
Voor het verkrijgen van duidelijke en vergelijkbare kostenramingen
dienen de oplossingen die u interessant
lijken voorafgaand goed gekend te zijn. Hierbij blijkt
de raad van een architect of een ingenieur bekwaam
in het vak vaak heel nuttig. Ze zullen u kunnen helpen
het probleem globaal te benaderen en de keuze te
maken van de technieken en de overeenstemmende
producten.
We wijzen ook op het belang van sommige stimuli
van de overheid, of het nu gaat over de hulp onder de
vorm van technische raadgeving of subsidies.
Thermische isolatie en dichtheid van een plat dak
Woordenlijst
De coëfficiënt λ is de warmtegeleidbaarheid. Deze
karakteriseert de kwaliteit van de isolatie. Hoe lager
de warmtegeleidbaarheid van een materiaal, hoe
beter deze isoleert. De warmtegeleidbaarheid van
een materiaal is de hoeveelheid warmte die door een
één meter dikke wand gaat in één uur en in stationair
regime, per m² oppervlakte en voor één graad verschil
tussen de kanten. Deze wordt uitgedrukt in Watt per
meter en graad Kelvin (W/mK). Een materiaal wordt
als isolerend beschouwd wanneer de coëfficiënt l lager
is dan 0,08 W/mK.
Het symbool R staat voor warmteweerstand. Het is het
vermogen om de warmteflux in hem te remmen. Deze
weerstand wordt uitgedrukt in m² en graad Kelvin per
Watt (m²K/W).
De coëfficiënt K is de warmtedoorgangscoëfficiënt
van een samengestelde wand; het is de omgekeerde
van de totale warmteweerstand verkregen door de
som van de warmteweerstanden van de enkelvoudige
wanden rekening houdend met het warmtetransport
door convectie en straling tussen de wanden en de
omgevingen. Deze wordt uitgedrukt in Watt per m² en
graad Kelvin (W/m²K).
De permeabiliteit aan waterdamp van een materiaal is
de hoeveelheid waterdamp die door een oppervlakte
van 1m² materiaal dringt per seconde met een drukverschil
van 1 Pascal tussen de kanten. De weerstand
aan diffusie van waterdamp is het omgekeerde van
de permeabiliteit: deze wordt gemeten in vergelijking
met lucht waaraan de waarde 1 is toegekend. Deze
weerstand drukt dus de moeilijkheid uit die waterdamp
heeft om een materiaal te doordringen: de coëfficiënt
m drukt deze waarde uit.

Thermische isolatie en dichtheid van een plat dak P37

Nuttige adressen
De technische goedkeuringen worden in België uitgereikt
door:
• De Belgische Unie voor Technische Goedkeuringen
in de Bouw (-)
Ministerie van Communicatie en Infrastructuur
Tel: 02/287.33.33
• Wetenschappelijk en Technisch Centrum voor het
Bouwbedrijf
Maatschappelijke zetel: Violettestraat, 21-23 - te
1000 Brussel
Tel: 02/502.66.90
Dit centrum die zich hoofdzakelijk ter beschikking stelt
van bedrijven heeft onder andere de technische voorlichting
opgesteld gewijd aan platte daken (TV 183)
alsook diverse artikelen. Voor publicaties, gelieve zich
te wenden tot 02/511.33.14.
Het Belgische Instituut voor Normalisatie (BIN) publiceert
de normen van toepassing voor overheidsopdrachten
in België. De NBN B46-101, NBN B46-
201, NBN B46-301 en NBN B46-401 behandelen
de daken.
De Europese Unie voor Technische Goedkeuringen in
de Bouw (-) heeft ook verschillende richtlijnen gepubliceerd
betreffende dichtingsbedekkingen.
Hulp en bijstand inzake rationeel energiegebruik:
Waals Instituut
Bd Frère Orban, 4 – 5000 Namur
Tél: 081/25 04 80
Architecture et Climat (UCL)
Place du Levant, 1 – 1348 Louvain-La-Neuve
Tel: 101/47 21 42
Andere adressen:
Belgische Federatie van Polystyreen Fabrikanten
Sq Marie-Louise, 49 – 1040 Brussel
Belgische Federatie van Bedrijven Dichting
Grote Veldenlaan, 152 – 1150 Brussel
Onderzoeks- en studiecentrum Minerale Isolaties
E. Jacqmainlaan, 162 – WTC1 (bus 13) – 1020
Brussel
Informatiecentrum Bitumen
Bockstaellaan, 351 (bus 2) – 1020 Brussel
Om te helpen bij de diagnose van de belangrijkste
ziekten van bouwkunde, is een praktisch werk
verschenen bij De Boeck van de serie ‘Perspectives
Immobilières’. Het is de derde editie van een engels
werk vertaald door J. BLONDIAU en heeft als titel ‘Les
Défauts de la construction’.
Het magazine van het dak DIM, uitgegeven door
PEKA (02.3753918) heeft ons bijzondere interessante
informatie opgeleverd doorheen de verschillende
artikels.
De verschillende informatiebrochures uitgegeven door
de fabrikanten van materiaal (isolatiematerialen en
dichtingsmembranen) zijn ook hulpzaam geweest voor
het opstellen van het huidige document.
Illustraties: BASF, BRAAS, ESSEBEL, ICOPAL-SIPLAST,
PERMALITE EUROPE, PITTSBURGH CORNING
EUROPE, ROCKWOOL, LAPINUS, THIERS-HORIZON
ISOLATION
Realisatie: Waals Instituut in samenwerking met Alain
Mariage, Ir architect.
Verantwoordelijke uitgever: Ministerie van het Waals
Gewest
DGTRE – Dienst Energie
Av. Prince de Liège, 7 – 5100 Jambes
Met dank aan:
St-Louis College
Avenue Prince Régent, 30
4300 Borgworm