Machinale houtbewerking Deel 1 - ffc Constructiv

Fonds voor Vakopleiding in de Bouwnijverheid 

modulair handBoek hout 

Machinale houtbewerking 

Deel i

MODULAIR HANDBOEK HOUT 

Machinale houtbewerking 

Deel 1 

FONDS VOOR VAKOPLEIDING IN DE BOUWNIJVERHEID (FVB) 

Koningsstraat 45 – B-1000 Brussel 

Tel.: +32 2 210 03 33 – Fax: +32 2 210 03 99 

Website: www.debouw.be - E-mail: info@fvbffc.be 

OPLEIDINGSCENTRUM HOUT (OCH) 

Hof ter Vleest dreef 3 – B-1070 Brussel 

Tel.: +32 2 558 15 51 – Fax:+32 2 558 15 89 

Website: www.och-cfb.be - E-mail: info@och-cfb.be 

1

@ Fonds voor Vakopleiding in de Bouwnijverheid, Brussel, 2003. 

Alle rechten van reproductie, vertaling en aanpassing onder eender welke vorm, voorbehouden voor alle landen, 

D/2003/1698/13 

2

Machinale houtbewerking - Deel 1 

Voorwoord 

Het Fonds voor Vakopleiding in de Bouwnijverheid (FVB) en het Opleidingscentrum 

Hout (OCH) kregen de afgelopen jaren steeds meer vragen om een 

degelijk naslagwerk voor de schrijnwerker-timmerman, de interieurbouwer 

en de meubelmaker. 

Alhoewel er heel wat boeken over hout en houtbewerking bestaan, is dit 

werk een niet te missen aanvulling: het geeft enerzijds een overzicht van de 

hedendaagse producten, technieken en toepassingen en sluit anderzijds aan 

bij de reeds bestaande beroepsprofielen die stap voor stap omgezet worden 

in opleidingsprogramma’s. Ook nieuwe ontwikkelingen in het opleidingslandschap 

(het stijgend belang van de bijscholing van de arbeiders, de invoering 

van het modulair beroepsonderwijs, e.a.) maakten de opmaak van een nieuw 

type handboek noodzakelijk. 

Vele slimme mensen met slimme handen hebben met dit werk een onschatbare 

bijdrage geleverd om het vakmanschap in ons land op een hoger peil te 

brengen. Dit handboek richt zich dan ook tot iedereen die het vak onder de 

knie wil krijgen; in bevattelijke taal en in een sterk visuele stijl worden alle aspecten 

van het beroep in de kleinste bijzonderheden omschreven en uitgelegd. 

De lezer zal er een schat aan informatie in vinden, de opleider wordt 

een handleiding aangereikt die hem toelaat alle aspecten van het beroep aan 

te leren. 

Bij de samenstelling van de werkgroep was de inbreng van o.a. de beroepsorganisaties 

van doorslaggevend belang. Alleen zo kan immers een brug 

worden geslagen tussen het opleidingsveld en de realiteit van werkvloer of 

bouwplaats. 

Ten behoeve van de gebruikers werd het naslagwerk opgedeeld in zeven 

vakgebieden die samen goed zullen zijn voor zo’n 30-tal modules van elk 60 

tot 200 pagina’s. 

Voor diegenen die zich meerdere delen, of de volledige reeks willen aanschaffen, 

werd een bijbehorende opbergmap ontwikkeld. De structuur van 

de complete reeks vindt u op de keerzijde van de cover. 

Veel leesplezier en vooral succes ! 

Eddy Devos, Stefaan Vanthourenhout, 

FVB-Voorzitter. OCH-Voorzitter. 

Voorwoord 3

4 


Redactie 

Hoofdredacteur: 

Redactie 

Arch. Edwin De Ceukelaire 

Redactiecomité: 

Yvo Borry, Jan Claus, Kris Dejonghe, Paul Delcour, Bernard Despiere, 

Marc Nuytemans, René Van Begin, André Van de Velde, Peter 

Vantuyckom, Etienne Moernaut, André De Potter, Jeroen Doom en 

Chris Decaesstecker 

Taaladvies: 

Karel De Groote 

Terminologie: 

André Van de Velde 

Tekeningen en illustraties: 

Peter Vantuyckom en Paul Delcour


Inhoud 


1 Algemeen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7 

2 Veiligheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9 

2.1 Algemene veiligheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9 

2.2 Persoonlijke veiligheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16 

2.3 Veiligheid bij het werken aan machines . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17 

3 Machinale handgereedschappen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21 

3.1 Draagbaar elektrisch gereedschap . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21 

3.2 Draagbaar pneumatisch gereedschap . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26 

4 De machinezaal . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29 

4.1 Indeling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29 

4.2 Opstelling machines . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30 

5 Zaagmachines . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33 

5.1 Lintzaagmachine . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33 

5.2 Tafelcirkelzaagmachine . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38 

5.3 Horizontale paneelzaagmachine . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41 

5.4 Verticale paneelzaagmachine . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58 

5.5 Cirkelzaagmachine met radiale arm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 63 

6 Schaafmachines . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69 

6.1 Vlakschaafmachine . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69 

6.2 Vandikteschaafmachine . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72 

Verklarende woordenlijst . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 81 


7 Boormachines . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7 

7.1 Langgatboormachine . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7 

7.2 Gatensteekmachine . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16 

8 Schuurmachines . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21 

8.1 Bandschuurmachine . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21 

8.2 Kantenschuurmachine . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35 

8.3 Vandikteschuurmachine . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39 


Inhoud 5

6 



9 Penmachines . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7 

9.1 Gebruik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7 

9.2 Bouw van de machine . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9 

9.3 Veiligheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14 

9.4 Snijgereedschappen en montage . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15 

10 Freesmachines . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17 

10.1 Freesmachine . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17 

10.2 Stationaire bovenfreesmachine . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29 

10.3 Kettingfreesmachine . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33 

11 Houtdraaibanken . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39 

11.1 Algemeen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39 

11.2 Gebruik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40 

11.3 Bouw van de draaibank . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40 

11.4 Veiligheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42 

11.5 Snijgereedschappen en montage . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43 

12 Persen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45 

12.1 Algemeen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45 

12.2 Gebruik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46 

12.3 Bouw van de machine . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47 

12.4 Veiligheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51 

13 Stofzuiginstallaties . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53 

13.1 Algemeen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53 

13.2 Stofafzuiging bij machinale handgereedschappen . . . . . . . . . . 54 

13.3 Stofafzuiging bij machines . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56 


Inhoud


1 Algemeen 

Bij het uitoefenen van zijn beroep maakt de houtbewerker gebruik van 

machines. Dit bespaart tijd en vermindert de loonkosten. Bovendien wordt 

het werk nauwkeuriger uitgevoerd. Heel wat van de voor de hand liggende 

machinale bewerkingen werden vroeger manueel uitgevoerd. 

De moderne houtbewerkingsmachines kunnen we opsplitsen in twee grote 

groepen: 

• machinale handgereedschappen 

• draagbaar elektrisch gereedschap 

• draagbaar pneumatisch gereedschap 

• houtbewerkingmachines 

• conventionele machines 

• industriële en semi-industriële machines 

De machines in de houtindustrie worden algemeen bestempeld als gevaarlijk, 

vooral bij onoordeelkundig gebruik. Daarom is het noodzakelijk in dit 

perspectief grote aandacht te besteden aan de veiligheid bij het werken aan 

en met deze machines. Dit geldt evenzeer voor de handmachines. 

Houtbewerkingsmachines vergen zware financiële inspanningen op het vlak 

van aankoop en onderhoud. Wie met de machines werkt, moet het gebruik 

ervan goed beheersen en zich van zijn verantwoordelijkheid bewust zijn. 

Tendensen 

Ook op de markt van de houtbewerkingsmachines is de technologische 

vooruitgang niet bij te houden. Automatisering doet meer en meer haar 

intrede. Toch blijft de basiskennis van het werken met machines een must. 

Deze automatisering kenmerkt zich vooral door de invoering van CNC-technologie 

bij diverse machines. 

Vooral industriële en semi-industriële machines worden op deze manier uitgerust. 

Ook conventionele machines kunnen in geautomatiseerde versie verkregen 

worden maar dan als uitbreiding bij de basismachine. 

De evolutie van de machines wordt ook bepaald door de zich uitbreidende 

reglementering op Europees vlak. Deze normen bepalen hoe de machines 

opgebouwd dienen te zijn om te voldoen aan de veiligheidsreglementeringen 

met de CE-markering als uiterlijk kenteken op de machine. 

Door deze reglementering zijn remmotoren, noodstopschakelaars, veiligheidsschakelaars 

op de opendraaiende deuren, thermische beveiligingen, 

bedieningssystemen voor alle machines gelijk. 

Snijgereedschappen krijgen langere standtijden door de zich steeds verder 

ontwikkelende technologische vooruitgang inzake gebruikte snedematerialen 

en een meer geperfectioneerde afwerking. 

De tendensen in de markt van de houtbewerkingsmachines zijn bijgevolg afhankelijk 

van een groot aantal nevenfactoren. 

Hoofdstuk 1: Algemeen 7

Geautomatiseerde 

conventionele machine 

met CNC-sturing van 

de assen 

Ducuroir NV / Brussel 

8 


Hoofdstuk 1: Algemeen


2 Veiligheid 

We merken vooraf op dat de schrijnwerker vooreerst moet voldoen aan de 

geldende wetgeving inzake uitbating van een schrijnwerkerij. Dit houdt in dat 

hij zorgt voor de nodige milieuvergunningen conform de geldende Vlaremnormen 

(Vlaams Reglement betreffende de Milieu-vergunning). 

Zodra de nodige vergunningen beschikbaar zijn, kunnen de machines in de 

beschikbare ruimte geplaatst worden, rekening houdend met de veiligheidsbepalingen. 

Een onoordeelkundige inrichting van de machinezaal ligt vaak aan de basis 

van ongevallen. De veiligheid in een machinezaal omvat drie aspecten die 

hieronder besproken worden. 

2.1 Algemene veiligheid 

Ruimte 

De algemene veiligheid van de machinezaal wordt bepaald door een efficiënte 

inrichting van de beschikbare ruimte waarbij we aandacht hebben 

voor volgende aspecten: 

• de plaats waar de machines worden geplaatst, is voldoende ruim, rekening 

houdend met de afmetingen van de te bewerken stukken; 

• afhankelijk van de soort machine en de bewerking moet er voor de in- en 

uitvoer van werkstukken en voor werkruimte rond de machine voldoende 

plaats voorzien worden; 

• bij voorkeur wordt een speciaal gedeelte van de machinezaal als opslagruimte 

voor te bewerken stukken ingericht; 

• ook het opstapelen van houtafval gebeurt op een daartoe ingerichte 

plaats die ongehinderd gebruik van de machines toelaat. 

• het stapelen van de te bewerken of van de bewerkte stukken gebeurt het 

best op verrijdbare tafels of wagentjes die gebruikt worden voor het 

interne transport. Het stapelen rond de machines kan bijvoorbeeld leiden 

tot belemmering; 

Wagen voor intern 

transport 

Overtoom International / Ternat 

Hoofdstuk 2: Veiligheid 9

10 

Platenwagen 


Veiligheidsmat voor 

machines 



• platen stapelt men op verplaatsbare platenwagens; 

Doorgangen 

De doorgangen tussen de machines worden op de vloer afgetekend met 

gele lijnen. De breedte van deze afbakening is afhankelijk van de beschikbare 

ruimte en de te verplaatsen stukken maar is bij voorkeur minstens 80 

cm breed. Deze doorgangen moeten altijd vrij blijven. 

Hoogte 

De hoogte van de machineruimte bedraagt minimaal 2,5 m. 

Vloer 

Een vlakke vloer zonder uitstekende delen, oneffenheden of putten en waar 

je niet kunt uitglijden, is omwille van de veiligheid een noodzaak. Soms worden 

voor de machines afzonderlijke veiligheidsmatten aangebracht die voorzien 

zijn van gele markeringslijnen. 

Hoofdstuk 2: Veiligheid


Stof- en geluidshinder 

Omwille van stofhinder en geluidsoverlast is het aan te bevelen de machineruimte 

en de werkplaats en/of montageruimte van elkaar te scheiden. 

Een akoestisch geïsoleerde wand in de machinezaal kan deze geluidsoverlast 

in ruime mate beperken. De doorgangen tussen de afgescheiden plaatsen 

worden omwille van plaatsbesparing en gebruiksgemak bij voorkeur van 

een geautomatiseerde schuifdeur of flappen voorzien. 

Akoestisch 

geïsoleerde wand 

Isola / Sint-Truiden 

Geautomatiseerde 

schuifdeur 



12 


Verlichting 

Bij de inrichting van de machinezaal speelt de verlichting een belangrijke rol 

inzake veiligheid en die wordt te vaak onderschat: 

• een goede verlichting heeft een positieve invloed op de productie; 

• onvoldoende verlichting kan oorzaak zijn van vermoeidheid en leidt tot ongevallen; 

• zoveel mogelijk natuurlijke verlichting aanwenden krijgt de voorkeur op 

kunstmatige verlichting; 

• bij een natuurlijke verlichtingsbron worden de machines zodanig geschikt 

dat schaduwgebieden worden vermeden. Zo kan men beter het werk volgen; 

• in de meeste gevallen zal de natuurlijke verlichting niet volstaan om de 

werkpost goed te verlichten, waardoor kunstmatige verlichting noodzakelijk 

is; 

• plaatselijke verlichting van de werkpost kan in bepaalde gevallen nodig 

blijken; 

• de verlichtingssterkte uitgedrukt in lux voor werken aan machines bedraagt 

400 tot 1000 lux. Plaatselijke verlichting kan tussen 1000 tot 2000 

lux bedragen afhankelijk van de aard van het werk; 

• alle verlichtingsinstallaties dienen zodanig te worden geplaatst dat iedere 

verblinding, weerkaatsing of flikkering wordt vermeden; 

• verlichtingsinstallaties kunnen met stof bedekt worden, waardoor het uitgestraalde 

licht sterk gereduceerd wordt. Om dit verlies tegen te gaan, 

moeten we rekening houden met een verhoging van het aantal lichtbronnen 

of van de verlichtingssterkte. Regelmatig reinigen van de verlichtingsbron 

is wenselijk; 

• de afschermkappen van de verlichting dienen tevens hermetisch afgesloten 

te zijn om indringing van stof te beletten en zo ontploffingsgevaar tegen 

te gaan. 

Lawaai 

Bij het goed inrichten van de machinezaal als aspect van de algemene veiligheid 

is het voorkomen van lawaai en trillingen een belangrijke factor. 

Bij het werken met snijgereedschappen op houtbewerkingsmachines zijn 

hoge toerentallen nodig om de ideale snijsnelheden te bereiken voor de verspaning 

van het hout. Hierdoor produceren de machines veel lawaai. 

Sterk lawaai kan de gezondheid van de gebruiker van de machine schade 

toebrengen. 

Naast het geluid geproduceerd door de verspaning zelf komt daar bovenop 

het lawaai van de stofafzuiginstallatie en eventueel ook van niet of slecht uitgebalanceerde 

snijgereedschappen of draaiende delen van de machine. 

Sommige machines produceren daarbij ook nog trillingen ontstaan door verkeerde 

constructie of verkeerd gebruik: te grote afname, onaangepast snijgereedschap 

en dergelijke. 

Als er meerdere machines tegelijk draaien, kan de communicatie tussen de 

gebruikers verstoord worden en kan geluidsoverproductie ook de vermoeidheid 

verhogen. 

Een aantal maatregelen voorkomen of beperken lawaai en trillingen: 

• bij de aankoop een geluidsarme machine kiezen, bij voorkeur minder dan 

80 dB; 

• bij het plaatsen van de machines voetstukken met trillingsdempers voorzien; 



• om trillingsoverbrenging via de stofafzuigleidingen te voorkomen de vastzetpunten 

van soepele moffen voorzien; 

• de machinezaal akoestisch isoleren van de andere werkruimten; 

• waar mogelijk machineomkastingen van akoestische isolatie voorzien; 

• de draaiende onderdelen van de machine uitbalanceren; 

• snijgereedschappen met een cirkelvormig draaglichaam gebruiken. 

Trillingsdemper 

Yvo Borry 

Elektrische installatie 

Voor een algemene veiligheid van de machinezaal is een goed uitgevoerde 

elektrische installatie nodig. Bij de installatie dient men rekening te houden 

met mogelijke invloedsfactoren zoals stof, vocht, enz. 

Klimaat 

Akoestische isolatie 


Ook het juiste klimaat in de werkomgeving kan bijdragen tot een betere algemene 

veiligheid. Hieronder verstaan we o.a. dat: 

• de temperatuur aan de werkomstandigheden aangepast is; 

• tocht zoveel mogelijk vermeden wordt (max. luchtsnelheid 0,5 m/s); 

• open vuur zoals kachels en gasradiatoren omwille van brand- en ontploffingsgevaar 

verboden is; 

• warmeluchtblazers omwille van stofverplaatsing best vermeden worden; 

• er voldoende luchtverversing is; 

• er stofafzuiging is op elke stofontwikkelende machine; 

• er afzuiging is van schadelijke dampen bij het aanbrengen van eindafwerkingsproducten 

zoals kleuren, beitsen, vernissen en dergelijke; 

• in hoge ruimtes kunnen ventilatoren geplaatst worden die de gestegen 

warme lucht terug naar beneden blazen. 


14 

Warmte-recirculerende 

ventilator 



Brandpreventie 

Hoofdstuk 2: Veiligheid 

Pictogram 

brandblustoestel 

Yvo Borry 

Aangezien we werken met hout is het risico op brand groter dan in andere 

bedrijfstakken. Daarom zal met het oog op de algemene veiligheid zeer grote 

aandacht moeten besteed worden aan het voorkomen van brand: 

• houtafval onder de vorm van zaagsel en spaanders schept een gevaar 

als het niet stelselmatig via het stofafzuigsysteem wordt afgevoerd; 

• elke machine wordt best voorzien van een afzonderlijk afsluitbare aansluiting 

op de stofafzuiging die omwille van het voorkomen van statische 

ontladingen samengesteld is uit gegalvaniseerde metalen buizen. 

PVC-buizen zijn om deze reden niet geschikt; 

• schuurmachines worden omwille van de kans op stofexplosies steeds 

van een afzonderlijke afzuiginstallatie voorzien om het fijne schuurstof 

af te zuigen; 

• om brand te voorkomen worden brandbare producten weg gehouden 

van ontstekingsbronnen. Een slijpmachine in de nabijheid van houtstof 

of schaafkrullen is uit den boze; 

• ingeval er na het onderhoud van de machines met vet besmeurde vodden 

en andere producten die gemakkelijk vuur kunnen vatten, overblijven, 

moeten metalen, afsluitbare afvalbakken voorhanden zijn; 

• in ieder geval voorzien we voldoende bestrijdingsmaterieel in de machinezaal. 

Elke brandbestrijdingspost moet aangeduid worden met een 

pictogram en goed toegankelijk zijn in geval van nood.


Vluchtwegen en nooduitgangen 

Voor noodsituaties voorziet men best voldoende vluchtwegen en nooduitgangen. 

De plaatsen die voorzien zijn van kunstmatige verlichting moeten uitgerust 

zijn met een noodverlichting die voldoende is om de ontruiming van de personen 

te kunnen verzekeren ingeval de hoofdverlichting uitvalt. 

Hygiëne en EHBO 

Noodverlichting 


Regelmatig de vloer van de machinezaal schoonmaken draagt eveneens bij 

tot de algemene veiligheid. Door het naleven van al deze regels wordt de 

machineruimte veiliger. Aangezien het risico op verwondingen reëel is, voorzien 

we in de werkplaats een verbandkoffer vervaardigd uit slagvaste kunststof. 

De inhoud voldoet aan de voorschriften van de ARAB-wetgeving. 

Pictogram nooduitgang 

Van Bortel & Co bvba / Deurne 

EHBO-koffer 



16 

Veiligheidsschoen 


Oordoppen 

3M / Diegem 


2.2 Persoonlijke veiligheid 

De veiligheid van de personen die met de machines werken wordt in principe 

verbeterd door de algemene veiligheidsinstructies toe te passen, maar 

persoonlijke veiligheid gaat vooral samen met persoonlijke of individuele bescherming. 

Om deze persoonlijke bescherming te kunnen garanderen moeten individuele 

beschermingsmiddelen ingeschakeld worden. Deze middelen kunnen we als 

volgt definiëren: iedere uitrusting die bestemd is om door de werknemer gedragen 

te worden ten einde hem te beschermen tegen één of meerdere risico’s 

die zijn veiligheid of zijn gezondheid tijdens het werk kunnen bedreigen. 

We moeten persoonlijke bescherming aanwenden of toepassen onder de 

volgende vormen: 

• dragen van nauwsluitende werkkledij, geen open of loshangende mouwen, 

buitenzakken en dergelijke; 

• gesloten veiligheidsschoenen met stalen zolen en toppen dragen; 

• geen lange haarsnit of anders een pet of een haarnetje dragen; 

• geen ringen aan vingers en in bepaalde gevallen ook geen oorringen 

dragen; 

• dragen van gehoorbescherming boven 80 dB(A); 

• ademhalingsbescherming aanwenden; 

Individuele bescherming 

van gehoor 

ademhaling - hoofd 

3M / Diegem 

Hoofdstuk 2: Veiligheid 

Veiligheidsbril 

Overtoom International / Ternat


• veiligheidsbril dragen bij werken aan machines waar spanen kunnen 

wegvliegen, bijvoorbeeld bij het werken aan de houtdraaibank of bij het 

slijpen van gereedschap; 

• handbescherming dragen bij het werken met producten waarbij huidintoxicatie 

mogelijk is. 

Om de aandacht te vestigen op het gebruik van deze middelen worden in de 

machinezaal pictogrammen met gebodssignalen aangebracht. 

2.3 Veiligheid bij het werken aan machines 

De meeste machines in de houtnijverheid worden als gevaarlijk omschreven 

en dat geldt specifiek voor de cirkelzaagmachine, de lintzaag, de freesmachine 

en de vlakbank. Daarom dient uitzonderlijk veel aandacht te worden 

besteed aan de veiligheidsmaatregelen. 

De veiligheidsmaatregelen worden opgenomen in de veiligheidsinstructiekaarten 

die in de onmiddellijke omgeving van elke machine aanwezig moeten 

zijn. Verder worden op deze fiches instructies opgenomen voor de 

werking, het gebruik, het nazicht en het onderhoud van de machine. Per 

machine worden ook de nodige veiligheidstoestellen vermeld. De fiches zijn 

compact maar overzichtelijk samengesteld en worden bij voorkeur goed 

zichtbaar op of rond de machines aangebracht. 

De veiligheidsinstructiekaarten zijn meestal een samenvatting van – en eventueel 

een aanvulling op – de voorschriften die in de gebruiksaanwijzing voorkomen. 

Door het gebruik van gereedschappen die hoge toerentallen vereisen, kan 

elke fout in de bouw, bij de installatie van de machine of bij onoordeelkundig 

gebruik zware ongevallen veroorzaken. 

Zodoende zorgen we dat iedere machine voorzien is van passende, goed 

aansluitende en goed functionerende afschermingen die op de juiste manier 

ingesteld worden, zodat ze een optimale veiligheid bieden. 

Pictogrammen 

individuele 

beschermingsmiddelen 

Van Bortel & Co bvba / Deurne 

Beschuttingstoestel op 

vlakschaafmachine 



18 


We kunnen een aantal algemene beveiligingsmaatregelen opsommen 

die voor alle machines toepasbaar zijn: 

• alle afschermingstoestellen moeten doeltreffend en praktisch zijn in gebruik, 

ze kunnen m.a.w. snel worden geplaatst en even snel weggenomen; 

• beschuttingstoestellen en hulpmiddelen moeten de machinebediener 

helpen bij het werk en mogen hem in geen geval hinderen; 

• bewegende en uitstekende delen van de machine moeten volkomen afgeschermd 

zijn; 

• schakelaars, hefbomen, drukknoppen en eventuele voetbedieningen 

zijn zodanig ontworpen en geplaatst dat ze vanaf de bedieningszijde 

gemakkelijk en veilig bediend kunnen worden. De machine of het aanvoerapparaat 

kunnen niet ongewild opgestart worden; 

• de houtbewerkingsmachines moeten van een automatische motorrem 

voorzien zijn; 

• de stofafzuiging moet op iedere machine worden aangesloten; 

• machines waarbij de kans op terugslag bestaat worden van terugslagbeveiligingen 

voorzien; 

• men mag de machines enkel gebruiken waarvoor ze geschikt zijn; 

• de gereedschappen dienen in goede staat en snijdend gehouden te 

worden en op de juiste manier op de machine gemonteerd; 

• de machine mag tijdens het gebruik niet overbelast worden. 

Beginnende gebruikers moeten ingelicht worden over het gevaar dat ze 

kunnen lopen bij onoordeelkundig gebruik. Enkele wenken: 

• tijdens het voortbewegen van de werkstukken moeten we opletten 

waar we de handen plaatsen. Bij draaiende snijgereedschappen mogen 

we geen onbedachte handelingen uitvoeren waardoor we in contact 

kunnen komen met het gereedschap, bijvoorbeeld bij het schoonvegen 

van de machinetafel; 

• bij het werken aan de machines vermijden we in het verlengde van het 

werkstuk te gaan staan om bij eventuele terugslag van het werkstuk 

ongevallen te voorkomen; 

• de gebruiker van de machine mag niet verstrooid of afgeleid worden 

terwijl de machine in werking is; 

• voor het bewerken van kleine of speciale werkstukken gebruiken we 

speciale hulpstukken of mallen zodat de bewerking zonder gevaar kan 

uitgevoerd worden. 

Alle veiligheidsmaatregelen en -voorzieningen specifiek voor de conventionele 

machines worden bij de gebruiksaanwijzing vermeld. 

Alle vermelde aspecten van de veiligheid in de machinezaal zijn gebundeld 

in het ARAB, het Algemeen Reglement voor de Arbeidsbescherming. 

Door de invoering van een Europese reglementering en door ontwikkelingen 

op het vlak van preventie werd de ARAB-reglementering herwerkt en gedeeltelijk 

vervangen door de Codex over het welzijn op het werk. 

Verder in deze module zullen steeds de benamingen en termen uit de Codex 

gebruikt worden. De ARAB-terminologie vermelden we er tussen haakjes bij. 



Hulpstukken voor 

kleine werkstukken 

Leza NV / Brugge-Brussel 


Machinale houtbewerking - Deel 1


3 Machinale handgereedschappen 

Draagbare machinale handgereedschappen zijn bij de dagelijkse uitoefening 

van het beroep van houtbewerker onmisbaar geworden. Ze worden gebruikt 

zowel in de werkplaats, waar de opdrachten worden klaargemaakt, als op de 

werven waar de plaatsingen worden uitgevoerd. 

3.1 Draagbaar elektrisch gereedschap 

De stroomvoorziening van deze gereedschappen gebeurt door netstroom of 

bij snoerloze machines door een batterij. Veel van de opgesomde machines 

zijn ook in snoerloze uitvoering verkrijgbaar, wat vooral bij het werken op 

moeilijk te bereiken plaatsen of in krappe ruimtes voordelen biedt. 

Men gaat er vanuit dat machines op netstroom duidelijk krachtiger zijn dan 

snoerloze machines. Nieuwe technologie zorgt er echter voor dat deze stelling 

langzaam achterhaald is. 

De vernieuwing situeert zich in een nieuwe generatie batterijen. Door het gebruik 

van nikkel-metaalhydride (Ni-MH) in plaats van nikkel-cadmiumbatterijen 

(Ni-Cd) verkrijgt men een veel hoger vermogen. Zo kunnen zelfs zware 

boorhamers snoerloos werken. 

Boor- en schroefmachines kunnen zowel links als rechts draaien en hebben 

meestal een elektronisch regelbaar toerental. 

Inzake veiligheid zijn sommige machines, vooral de cirkelzaagmachines en 

de kettingzagen uitgerust met een veiligheidsschakelaar die het ongewenst 

starten onmogelijk maakt. 

Het is aan te bevelen alle mogelijke persoonlijke beschermingsmiddelen zoals 

veiligheidsbril, gehoorbescherming of stofmasker te gebruiken bij het 

werken met draagbaar elektrisch gereedschap. 

De voornaamste elektrische gereedschappen in de timmer- en schrijnwerkindustrie 

worden hierna getoond in combinatie met toepassingsmogelijkheden 

en snijgereedschappen. 

Ni-MH batterij 

Festool / Brussel 

Hoofdstuk 3: Machinale handgereedschappen 21

22 


Machine Toepassingsmogelijkheden (Snij)gereedschap 

Handboormachine 

Bosch / Brussel 

Cirkelzaagmachine 


Decoupeerzaag 

Hitachi Power Tools / Wemmel 

• boren van schroefgaten 

• boren in hout, metaal en 

steen 

Metabo / Groot-Bijgaarden Metabo / Groot-Bijgaarden 

• afkorten van dakkepers 

• uitzagen van openingen 

• afzagen van binnendeuren 

• schuin afkorten 

• zagen van plaatmateriaal 


• uitzagen van brievenbusopening 

in buitendeur 

• uitzagen van ingesloten openingen 

• uitzagen van gebogen lijnen 

Metabo / Groot-Bijgaarden 

Hoofdstuk 3: Machinale handgereedschappen 

zaagbladen voor het zagen van 

diverse materialen 


zaagbladen voor het zagen van 

diverse materialen 

Festool / Brussel



Lamellenfrees 

Lamello / Zulte 

Bovenfreesmachine 


Schaafmachine 


• verbinden van 

plaatmaterialen 

• frezen van groeven 

Lamello / Zulte Lamello / Zulte 

• infrezen van paumelles 

• infrezen van sluitpotten bij 

ramen en deuren 

• uitfrezen van slotgaten en 

trapnesten 

• frezen van lijsten en versieringen 


• schuinschaven van deuren 

• afschaven van slepende 

deuren 

• schaven van sponningen 

Makita / Vilvoorde 




24 



Bandschuurmachine 


Snoerloze schroefmachine 


Vlakschuurmachine 


• effen schuren van ramen 

Festool / Brussel Makita / Vilvoorde 

• in- en uitdraaien van schroeven 

• boren van gaten 


• fijn schuurwerk 

• tussenschuren van afwerkingslagen 


Hoofdstuk 3: Machinale handgereedschappen 


Festool / Brussel



Boorhamer 


Kantenfrees 


Verstekzaagmachine 


• boren van gaten in beton 

Metabo / Groot-Bijgaarden Makita / Vilvoorde 

• effen frezen van HPL 

• hoeken schuin frezen van 

HPL-platen 

• effen frezen van fineer 

Lamello / Zulte 

• afkorten van stukken 

• in verstek zagen van 

omlijstingen 

Leza / Brugge-Brussel 




26 

Verplaatsbare 

luchtcompressor 

Stanley Fastening 

Systems / Breendonk 


3.2 Draagbaar pneumatisch gereedschap 

Draagbaar pneumatisch gereedschap werkt door middel van luchtdruk, geleverd 

door een compressor. 

Ideaal voor gebruik op de werven is een verplaatsbaar toestel met een tankinhoud 

van 25 l, aangedreven door een elektrische motor. 

Het pneumatische apparaat wordt via een daartoe geschikte luchtdrukslang 

van de nodige perslucht voorzien. De werkdruk is afhankelijk van het uit te 

voeren werk en is regelbaar op de compressor. 

Naast schuurmachines en schroefmachines is er ook nieten nagelapparatuur, 

aangedreven d.m.v. perslucht. De gebruikte nieten, nagels en schroeven 

worden op strips of spoelen in het pistool gebracht. 

Het meest toegepaste pneumatische gereedschap bij de schrijnwerker is het 

nagelpistool. Dit pistool is te verkrijgen in allerlei uitvoeringen volgens het 

formaat van de te gebruiken nagels. Zo zijn er bijvoorbeeld kleinere nagels 

voor het bevestigen van deuromlijstingen of grote nagels bij het opslaan van 

daken. 

De nieten nagelpistolen zijn beveiligd met een veiligheidspal die er voor 

zorgt dat er geen nieten of nagels kunnen uitgedreven worden zonder dat 

het voetstuk van het pistool op het werkstuk drukt. Het is tevens aangeraden 

de toevoerleiding te voorzien van een ventiel tegen overdruk. 

Gehoorbescherming en veiligheidsbril zijn eveneens aanbevolen. 

Bij het werken met een draagbaar pneumatisch niet- of nagelapparaat zijn er 

een aantal risico’s: 

• terugslag van de machine door contact met bepaalde harde materialen 

zoals een knoest in het hout; 

• afwijken van de niet of nagel op onzichtbare metalen voorwerpen; 

• doorboring van het werkstuk door te hoge werkdruk, vooral bij zachte 

houtsoorten; 

• uittreden van een niet of nagel zonder direct werkstukcontact. 

De voornaamste pneumatische gereedschappen worden hierna getoond in 

combinatie met een aantal toepassingsmogelijkheden en snijgereedschap. 

Hoofdstuk 3: Machinale handgereedschappen



Stripnagelapparaat 

Stanley Fastening Systems / Breendonk Stanley Fastening Systems / Breendonk 

Excenterschuurmachine 


Schroevendraaier 


Nietpistool 

Stanley Fastening Systems / Breendonk 

• vastnagelen van dakbeschot 

en pannenlatten 

• samenstellen van dakverbindingen 

• nagelen van deuromlijstingen 

• grof- en tussenschuren van 

massief hout 

• fijnschuren van grote oppervlakken 

• vastschroeven van 

raambeslag 

• langdurig schroeven indraaien 

• vastschroeven van gipsplaten 

• vastnieten van isolatiedekens 

• bevestigen van tochtstrips 

• bevestigen van muggengaas 

• bevestigen van plafondonderdelen 


schuurschijven 


Stanley Fastening Systems / Breendonk 

Hoofdstuk 3: Machinale handgereedschappen 27 

bitsset 

nieten



4 De machinezaal 

4.1 Indeling 

De conventionele houtbewerkingsmachines kunnen we in functie van hun 

specifiek gebruik in 9 groepen indelen. De volgorde van deze indeling komt 

overeen met de normale volgorde bij het bewerken van een werkstuk. 

Machinegroep Onderverdeling 

Zaagmachines 

Schaafmachines 

Boormachines 

Pennenbanken 

Freesmachines 

Draaibanken 

Schuurmachines 

Vergaarmachines 

Overige 

• Lintzaagmachine 

• Tafelcirkelzaagmachine 

• Horizontale paneelzaagmachine 

• Verticale paneelzaagmachine 

• Cirkelzaagmachine met radiale arm 

• Fineerzaagmachine 

• Meerbladcirkelzaag 

• Vlakschaafmachine 

• Vandikteschaafmachine 

• Vlak-haaksschaafmachine 

• Vierzijdige schaafmachine 

• Langgatboormachine 

• Gatensteekmachine 

• Meerspillige drevelboormachine 

• Penmachine 

• Volautomatische pennenbank 

• Freesmachine 

• Stationaire bovenfreesmachine 

• Kettingfreesmachine 

• Meerzijdige profileerfreesmachine 

• Zwaluwstaartfreesmachine 

• Houtdraaibank 

• Halfautomatische kopieerdraaibank 

• Volautomatische draaibank 

• Bandschuurmachine 

• Kantenschuurmachine 

• Vlak-haaksschuurmachine 

• Vandikteschuurmachine 

• Schijfschuurmachine 

• Raampers 

• Corpuspers 

• Vlakke pers 

• Aanvoerapparaat 

• Kantenaanlijmmachine 

• … 

Afhankelijk van de aard van de opdrachten zal de schrijnwerker de machines 

aanschaffen die het best beantwoorden aan zijn behoeften om productief en 

concurrentieel te kunnen produceren. 

In dit hoofdstuk worden alleen de machines besproken die in de opleiding 

aan bod komen. 

Hoofdstuk 4: De machinezaal 29

30 

Inplanting machines 

Peter Vantuyckom 


4.2 Opstelling machines 

Bij het plaatsen van de machines in de beschikbare machineruimte houden 

we rekening met de algemeen overeengekomen bewerkingsvolgorde bij het 

machinaal bewerken van werkstukken. 

Bewerkingen Machines 

Afkorten of schulpen van 

massief hout 

Langszagen van plaatmateriaal 

Schaven 

Gaten boren of frezen 

Maken van pennen 

Frezen 

Schuren 

Hoofdstuk 4: De machinezaal 

Lintzaagmachine 

Horizontale paneelzaagmachine 

Cirkelzaagmachine met radiale arm 

Vlakschaafmachine 

Vandikteschaafmachine 

Langgatboormachine 

Kettingfreesmachine 

Gatensteekmachine 

Penmachine 

Freesmachine 

Stationaire bovenfreesmachine 

Kantenschuurmachine 

Vandikteschuurmachine 

Bandschuurmachine 

Er wordt een keuze gemaakt uit de meest geschikte machines volgens de 

bedrijfsactiviteit. Ze worden zo geplaatst dat de werkstukken alle machinale 

bewerkingen doorlopen via de kortste weg en met een minimum aan behandelingen. 

Lange stukken moeten kunnen verwerkt worden en men houdt rekening met 

de vorm van transport van de werkstukken. 

Bij elke machine is een aansluiting op de algemene stofafzuiging voorzien, 

uitgezonderd voor schuurmachines die afzonderlijk worden afgezogen.


De meest voorkomende machines in de schrijnwerkerij: 

1 Lintzaagmachine 

2 Horizontale paneelzaagmachine 

3 Cirkelzaagmachine met radiale arm 

4 Vlakschaafmachine 

5 Vandikteschaafmachine 

6 Langgatboormachine 

7 Kettingfreesmachine of gatensteekmachine 

8 Penmachine 

9 Freesmachine 

10 Vandikteschuurmachine 

11 Raampers 

Bij de inplanting van de machines moet de veiligheid de bovenhand halen op 

gebruikscomfort. 

Bij de inrichting van een machinezaal zijn drie punten belangrijk: 

• de juiste machines volgens bedrijfsactiviteit, 

• een goede beveiliging, 

• de juiste opstelling. 

Hoofdstuk 4: De machinezaal 31



5 Zaagmachines 

5.1 Lintzaagmachine 

Algemene technische kenmerken 

Spanning 220 of 380 V 

Vermogen 2,5 tot 7,5 kW 

Toerental zaaglint 540 tot 780 tr/min 

Wieldiameter 400 tot 900 mm 

Aandrijving V-riem 

Remmotor ja 

Tafelafmeting 700 x 800 mm 

Breedte van het zaagwiel 25 tot 40 mm 

Zaaglintbreedte 15 tot 40 mm 

Zaaglintlengte 3500 tot 6020 mm 

Snijcapaciteit (hoogte x breedte) 340 x 670 mm 

Max. hoekinstelling zaagtafel 45° 

Gewicht machine 130 tot 760 kg 

Snijsnelheid zaaglint 25 tot 45 m/s 

5.1.1 Gebruik 

De lintzaagmachine wordt gebruikt voor het langszagen of schulpen (bij gekantrecht 

hout gebruiken we hiervoor de geleider), afkorten en keer- of 

draaizagen. 

Voor het gebruik moet men ervoor zorgen dat de machine goed is ingesteld: 

de geleider op de juiste hoogte instellen en het passende zaaglint gebruiken. 

Lintzaagmachine 


Hoofdstuk 5: Zaagmachines 33

34 

Lintzaagwiel met 

spaken 


Aandrijving 

onderste wiel 



5.1.2 Bouw van de machine 

Het frame 

De lintzaagmachine is voorzien van een zwaar en stevig uitgevoerd frame 

met zware voet. Het zwaartepunt wordt zo laag mogelijk gehouden via de 

verzwaarde voet, meestal verankerd in de vloer. 

Een al of niet schuin instelbaar blad wordt op het frame gemonteerd. Dit 

blad is voorzien van een houten stukje om het zaaglint te beschermen. Op 

het blad is een afneembare geleider voorzien. 

De zaagwielen 

De lintzaagmachine is voorzien van twee zaagwielen waarop het zaaglint 

loopt. Ze zijn volledig dicht of met spaken vervaardigd. Het bovenste zaagwiel 

is verticaal verstelbaar om zaaglinten te plaatsen of te verwijderen. Het 

is tevens kantelbaar naar voor of achter om het juiste zaagverloop te krijgen. 

De tanden moeten juist buiten het wiel lopen om het rubber niet te beschadigen. 

Bij het werken met smalle lintzagen lopen de tanden op de velgen. 

Aandrijving 

De machine wordt aangedreven door een elektromotor met remvoorziening 

en met een vermogen waarvan de sterkte afhankelijk is van de grootte van 

de machine. 

De aandrijving gebeurt rechtstreeks of via V-riemen. 

Hoofdstuk 5: Zaagmachines


Lintzaaggeleider 

Het zaaglint wordt aan drie zijden geleid om slingeren te voorkomen. De ruggeleider 

voorkomt dat het lint naar achteren kan lopen. Hij wordt op 3 mm 

achter het lint ingesteld. 

De geleidingen aan de zijkanten zijn flankgeleiders. De flankgeleiders moeten 

op ongeveer 1 mm vrij van het zaaglint staan. 

De geleiders komen boven het blad en meestal ook onder het blad voor. De 

geleiders boven het blad zijn verticaal verstelbaar om verschillende houtdiktes 

te kunnen verzagen. 

Lintzaaggeleiding 


Lintzaaggeleiding onder 

en boven de tafel 



36 


5.1.3 Veiligheid 

De beide wielen zijn volledig ingekast waarbij het boven- en onderwiel door 

een metalen kast zijn afgeschermd. Het enige zichtbare deel van de zaag is 

het deel dat voor het zagen gebruikt wordt. Een noodstop moet voorzien 

zijn, alsook een duwhout om dicht bij de zaag te kunnen werken. De rug- en 

flankgeleiding behoren ook tot de beveiliging. De machine moet van een CEkeurmerk 

voorzien zijn. 

5.1.4 Snijgereedschappen en montage 

Het zaaglint 

De breedte van het zaaglint varieert van 15 tot 40 mm. Bij smalle zaaglinten 

die gebruikt worden voor gebogen werk wordt het lint op het midden van de 

wielen geplaatst. Bij brede zaaglinten moeten de tanden van het lint buiten 

het wiel zichtbaar zijn. 

Het plaatsen van het zaaglint 

Voor het verwisselen van het zaaglint worden de volgende stappen genomen: 

• de beschermingsplaten verwijderen en beide wielkasten openen; 

• de spanning van het lint wegnemen door verticale verplaatsing van het 

bovenwiel naar onder; 

• het lint verwijderen en opplooien; 

• het nieuwe lint aanbrengen (niet opspannen); 

• het lint met de juiste spanning opspannen; 

• de geleiders terugplaatsen; 

• het vrij lopende zaaglint controleren door manueel het bovenwiel een omwenteling 

te laten draaien; 

• bij een lint dat naar voor komt het wiel schuin naar achter kantelen, bij een 

lint dat naar achter loopt het bovenwiel naar voor kantelen; 

• de geleiders en veiligheden op een correcte manier terugplaatsen. 

Hoofdstuk 5: Zaagmachines 

Veiligheidstip 

Zaaglinten steeds met de tanden naar de wand ophangen.


Het plooien van het zaaglint 

Plooien van het 

zaaglint 



38 

Tafelcirkelzaagmachine 


Tafelcirkelzaagmachine 

met stofafzuiging 



5.2 Tafelcirkelzaagmachine 

Variante benaming: bouwplaatscirkelzaagmachine 




Vermogen 2,5 tot 3 kW 

Toerental zaagblad 3000 tot 6000 tr/min 

Aandrijving V-riem 

Remmotor neen 

Zaagbladdiameter 250 tot 400 mm 

Max. hoekinstelling zaagblad 45°


5.2.1 Gebruik 

De tafelcirkelzaagmachine is een verplaatsbare machine die voor volgende 

bewerkingen vooral op bouwwerven wordt gebruikt: 

• schulpen van massief hout, bv. opvulstukken bij het plaatsen van ramen; 

• zagen van plaatmaterialen, bv. bekistingspanelen; 

• afkorten en in het verstek zagen, bv. klampen bij samenstellen van dakspanten; 

• zagen van spieën, bv. bij plaatsing van ramen en deuren. 

Soms wordt bij bepaalde werkzaamheden zoals het leggen van parket, het 

plaatsen van plinten, het plaatsen van plafonds gebruik gemaakt van een variante 

op de hierboven besproken machine. Deze machine is zeer compact 

van opbouw en kan zonder veel problemen dagelijks meegenomen worden. 


Het onderstel 

Het frame is meestal een open constructie waarin een scharnierend opgehangen 

motor is bevestigd om het zaagblad aan te drijven d.m.v. een V-riem. 

Soms worden aan het onderstel hijsogen voorzien om de machine gemakkelijk 

met een heftoestel naar hoger gelegen verdiepingen te verplaatsen. 

De tafel 

De zaagtafel is ongeveer 1 m 2 groot en voorzien van een parallel- en haaksgeleiding. 

De tafel uit plaatstaal kan eventueel verlengd of verbreed worden 

voor het zagen van lange en brede werkstukken. Ter hoogte van het zaagblad 

is de tafel voorzien van een inlegstuk in aluminium of hout. 

Kleine tafelcirkelzaagmachine 



40 

Duwhout 


Montageschema 

cirkelzaagblad 




Het cirkelzaagblad wordt afgeschermd door een doorzichtige afschermkap 

die door zijn ophanging aan een scharnierende draagconstructie steeds aangesloten 

blijft op het werkstuk. Ingeval de zaag onder een hoek wordt ingesteld, 

dient een verbrede afschermkap gebruikt te worden. Het zaagbladgedeelte 

onder de tafel en de aandrijving worden afgeschermd. 

Om terugslag te voorkomen is een spouwmes voorzien dat de zaagsnede 

open houdt tijdens het zagen. Vooral bij het langszagen van stukken waarbij 

we dicht bij het zaagblad komen, is het veiliger een duwhout te gebruiken. 

Verder is de machine voorzien van een noodstop en een mogelijkheid tot 

aansluiting van een stofafzuiging. Aangezien de tafelcirkelzaagmachine in 

hoofdzaak gebruikt wordt op bouwwerven is het dragen van veiligheidsschoenen, 

veiligheidshelm en gehoor- en oogbescherming wenselijk. 




Gebruik een spouwmes dat bij het cirkelzaagblad past.


Het cirkelzaagblad met een diameter van 250 tot 400 mm is geplaatst op 

een as die op twee kogellagers draait. Twee flenzen zorgen voor zijdelingse 

steun en beletten dat het zaagblad gaat slingeren. 

Op de vaste flens zit een meeneempen die ervoor zorgt dat het zaaglemmer 

steeds blijft meedraaien ook als de opspanmoer zou loskomen. 

5.3 Horizontale paneelzaagmachine 

Variante benaming: formaatcirkelzaagmachine 



Vermogen hoofdzaag 4 tot 7,5 kW 

Vermogen voorritszaag 0,75 tot 1 kW 

Toerental zaagblad van 2500 tot 6000 tr/min 

Aandrijving V-riem op trapriemschijf 

Remmotor ja 

Max. zaagbladdiameter 450-500 mm 

Diameter voorritszaag 120-200 mm 

Asgatdiameter 30 mm 

Max. hoekinstelling zaagblad 45° 

Max. zaaghoogte bij 90° met zaag 

ø 450-500 mm 

150-170 mm 

Zaaglengtebereik 3200-3800 mm 

Aanbevolen snijsnelheid 50 tot 60 m/s 

Horizontale 

paneelzaagmachine 



42 

Op maat zagen van 



Hulpgeleider om 

schuin af te korten 



5.3.1 Gebruik 

De horizontale paneelzaagmachine wordt gebruikt voor het uitzagen, het op 

maat zagen en het afkorten van plaatmaterialen. In vele gevallen wordt ook 

massief hout ermee gezaagd. 

Bij deze machine wordt plaat per plaat verzaagd waarbij het werkstuk via de 

mobiele rolwagen langs de zaag geduwd wordt. Deze machine is één van de 

meest gebruikte machines bij het bewerken van hout. 

Bij machines waarbij de mogelijkheid bestaat om het zaagblad schuin in te 

stellen, kan er ook schuin gezaagd worden volgens de dikte van het stuk. 

Het schuin afkorten is mogelijk mits plaatsing van een daartoe bestemde 

hulpgeleider. 



Massief hout wordt afgekort door de cirkelzaagmachine met radiale arm. 

Het verzagen van massief hout kan ook op een lintzaag maar in bepaalde 

gevallen kan dit op een meer economische manier gebeuren op de cirkelzaagmachine 

en dit om volgende redenen: 

• er dienen geen smetlijnen aangetrokken te worden; 

• boolhout kan eerst gekantrecht worden waardoor de volgende stukken 

ook recht zijn en de bruto maat kleiner kan genomen worden. Zo zijn er 

minder schaafbewerkingen nodig bij de afwerking van de stukken. 

De keuze van het zaagblad en de juiste instelling van het toerental zijn hier 

van groot belang. 


Het onderstel 

De basis van de machine is een stevig gietijzeren of plaatstalen frame met 

daarop een perfect vlak geslepen blad uit gietijzer. Aan het onderstel wordt 

de rollende zaagtafel spelingsvrij bevestigd. 

Binnenin het onderstel wordt het zaagaggregaat scharnierend gemonteerd 

om de aandrijfriemen te kunnen verplaatsen en op te spannen. 

Op de voorzijde van het frame is een rail aangebracht waarop de zijgeleider 

schuift. Op het onderstel zijn ook de handwielen bevestigd om respectievelijk 

de zaaghoogte en de schuininstelling van het zaagblad te regelen. Aan 

het onderstel is minstens één aansluiting voor de stofafzuiging voorzien. 

Onderstel met motor 

op scharnierende as 



44 

Zaagtafel met 

zijgeleider 

Yvo Borry 

Stand zijgeleider 

aanpassen voor 

maximale veiligheid - 

hier bij het zagen van 

dunne stukken 

Yvo Borry 


De zaagtafel met zijgeleider 

De zaagtafel rechts van het zaagblad is uitgevoerd in gietijzer en voorzien 

van een verbreding om grote platen te kunnen verzagen. 

Aan de voorzijde van het blad is een rail voorzien waarop de zij- of parallelgeleider 

kan schuiven om de zaagafmeting in te stellen. Met een fijnregeling 

kan de geleiding nauwkeurig op de gewenste maat worden ingesteld. De ingestelde 

maat is op een maatverdeling af te lezen. De parallelgeleider is 

voorzien van een afneembare en verschuifbare hulpgeleider. 

Deze geleider kan in twee standen gemonteerd worden, afhankelijk van het 

zagen van dik of dun hout zodat de afschermkap steeds maximale beschutting 

biedt. 



De stand van de hulpgeleider t.o.v. het zaagblad verandert naargelang de 

zaagopdracht: afkorten van massief hout en plaatmateriaal, langszagen 

(schulpen) van massief hout en langszagen van plaatmateriaal vereisen een 

andere stand van de hulpgeleider. De stand is respectievelijk voor, halfweg 

en voorbij het hoofdzaagblad. 

Bij het langszagen van plaatmaterialen is de kans op kromtrekken verwaarloosbaar. 

De kans op vastklemmen van het stuk is klein en bijgevolg mag de 

geleider voorbij de zaag geplaatst worden. 

Stand zijgeleider 

aanpassen voor 

maximale veiligheid - 

hier bij het zagen van 

dikkere stukken 

Yvo Borry 

Langszagen van 

plaatmateriaal – 

hulpgeleider voorbij de 

hoofdzaag 

Yvo Borry 


46 

Afkorten – hulpgeleider 

voor de hoofdzaag 

Yvo Borry 




De juiste stand van de geleider is van groot belang 

voor het veilig werken. 

De afschermkap steeds laten aansluiten op het werkstuk. 

Bij het afkorten van plaatmaterialen en massief hout doet de zijgeleider 

dienst als lengteaanslag. Wanneer het stuk afgekort is, mag het niet meer 

tussen de zaag en de geleider gespannen zitten, want het zal weggeslagen 

worden door de zaagtanden. We zetten de hulpgeleider voor de zaag 

waardoor de afgekorte stukken los liggen na het zagen. 


De juiste stand van de geleider bij schulpen van massief hout 

voorkomt terugslag van het stuk.


Bij het langszagen (schulpen) van massief hout moeten we het hout de kans 

laten om zich van de interne spanningen te ontdoen. Door de parallelgeleider 

halfweg de zaag te plaatsen zal het te zagen hout niet tegen de geleider 

gedrukt worden en zo wordt de kans op klemmen voorkomen. 

Bij de meeste machines bestaat de mogelijkheid om de zaagtafel te verlengen, 

vooral om het zagen van lange stroken te vergemakkelijken. 

De rolwagen met haaksgeleiding 

De rolwagen is geconstrueerd uit aluminium en heeft standaard een zaagbereik 

van ongeveer 3200 mm maar een bereik van 5000 mm is mogelijk. 

Deze wagen verplaatst zich op rechtlijnige rails die belegd zijn met slijtvast 

materiaal. Deze geleidingsbanen zijn daardoor vrij van slijtage en onderhoud. 

Dit leidt tot een nauwkeurige werking op langere termijn. 

Schulpen massief hout 

– hulpgeleider 

halverwege de 

hoofdzaag 

Yvo Borry 

Rollende zaagtafel met 

geleidingsbanen 

Halwema NV / Deurne 


48 

Spelingvrije 

geleidingsbanen 


Rollende zaagtafel met 

haaksgeleiding 


Haaksaanslag met 

digitale 

maataanduiding 

Tema NV / Antwerpen 


De roltafel is voorzien van een haaksgeleider met meetlat en aanstootpunten 

voor het haaks en op maat afkorten van stukken. 

Bij het zagen van plaatmaterialen is het nauwkeurig zagen van groot belang. 

Daarom zijn de meest recente machines met een digitale aanslag uitgerust 

die een nauwkeurigheid van 0,1 mm bereikt. 



Om grote platen op te spannen bestaat de mogelijkheid om pneumatische 

drukcilinders op de roltafel te voorzien. 

Het zaagaggregaat 

De horizontale paneelzaagmachine is naast de hoofdcirkelzaag bijna altijd 

standaard uitgerust met een voorritsaggregaat. Beide zagen zijn gekoppeld 

zodat ze samen schuin worden ingesteld. Het instellen van de hoogte van de 

hoofd- en voorritszaag gebeurt wel afzonderlijk. Door het gebruik van trapriemschijven 

is het instellen van verschillende toerentallen mogelijk. Het toerental 

wordt gekozen naargelang de zaagdiameter en de gewenste snijsnelheid. 

De draairichting van de hoofdzaag en de voorritszaag is steeds tegenovergesteld: 

• de hoofdzaag draait tegen de aanvoerrichting van het werkstuk in 

(tegenloop); 

• de voorritszaag draait met de aanvoerrichting mee (meeloop). 

Trapriemschijf met 

4 toerentallen 

Yvo Borry 

Hoofdzaag met 

voorritsaggregaat 

Yvo Borry 


Bewegingscyclus 

postforming-aggregaat 

50 

Paul Delcour 

Montage van 

spouwmes 

Paul Delcour 


Steeds meer horizontale paneelzaagmachines zijn uitgerust met een zogenaamd 

postforming voorritsaggregaat voor het zagen van dubbelzijdig geprofileerde 

of gepostformeerde platen. Deze speciale uitrusting is vereist om 

tot een zuivere zaagsnede van deze platen te komen en voor het zuiver afkorten 

van reeds afgeplakte stroken. 

Deze voorritszaag heeft een 0,1 mm breder zaagspoor dan de hoofdzaag en 

maakt voor het einde van het werkstuk een opwaartse beweging om uitbrokkeling 

achteraan te vermijden. 

Verklaring bij de tekeningen: 

1. optisch aftasten van de lengte van het werkstuk; 

2. horizontaal voorzagen op normale voorritshoogte; 

3. wanneer het werkstuk voorbij de voorritszaag is: start van de inhaalbeweging 

met gelijktijdig naar boven komen van de voorritszaag; 

4. voorzagen van de gepostformeerde of geprofileerde achterkant van het 

werkstuk met de voorritszaag in de hoogste positie; 

5. wachttijd van de voorritszaag in de hoogste positie voordat ze zich 

automatisch terug positioneert op normale voorritshoogte. 

De elektrische schakeling is zo uitgevoerd dat bij uitschakeling van een van 

de aggregaten, beide zagen tot stilstand komen. 


De beveiliging bij de horizontale paneelzaagmachine bestaat naast elektrische 

beveiligingen zoals de noodstop uit nog een aantal elementen. 

Hieronder worden ze opgesomd. 

• Het spouwmes voorkomt het klemmen en terugslaan van het werkstuk, 

beschermt de opgaande tanden en zorgt voor geleiding als het 

stuk doorgezaagd is. De dikte is maximaal 0,2 mm dunner dan de 

zaagsnede. Het profiel is aangepast aan de diameter van het zaagblad. 



• De beschuttingskap: het gedeelte van het zaagblad dat boven de tafel 

uitsteekt dient te worden afgeschermd door een afschermkap. De kap 

is zo gemonteerd dat hij steeds aansluit op het werkstuk of tafel. 

Ingeval het zaagblad schuin gesteld wordt, is het nodig een aangepaste 

beschermkap te gebruiken. 


Zorg voor een goed doorzichtige beschermkap. 

• Het duwhout: bij het werken in de nabijheid van de draaiende zaag is 

het aan te raden het duwhout te gebruiken. 

SUVA-beveiliging 


Duwhout 



52 

Micro-switch op 

toegang tot 

riemschijven 

Yvo Borry 


• De stofafzuiging: meestal zijn twee afzuigmonden voorzien, een onder 

het zaagblad en een op de beschermkap. 

• Micro-switchschakelaars: elke opendraaiende afscherming van draaiende 

delen is voorzien van een dergelijke schakelaar die er voor zorgt 

dat bij openstaande afschermingen het opstarten van de machine onmogelijk 

is. 




Zaag- en 

aandrijfmechanisme 



54 

Cirkelzaagblad met 

spaanbegrenzingen 

voor het zagen van 

massief hout 

Leitz / Grimbergen 


Montage 

Het cirkelzaagblad zit gemonteerd op het ene uiteinde van een zaagas die in 

twee kogellagers draait. Een vaste flens met meeneempen en een losse 

flens die hol uitgedraaid zijn, zorgen voor de vlakke montage van het zaagblad. 

De meeneempen zorgt ervoor dat het zaagblad bij het afremmen niet 

kan loskomen. Bij het plaatsen van een cirkelzaagblad wordt de zaagas geblokkeerd 

en de opspanmoer in tegenwijzerzin vastgespannen. De zaagas is 

voorzien van linkse schroefdraad zodat het snijgereedschap zich tijdens het 

zagen vanzelf opspant. Meer hierover bij snijgereedschappen en montage 

van de tafelcirkelzaag. 

Keuze van het zaagblad 

De cirkelzaagbladen zijn voorzien van opgesoldeerde hardmetalen tanden 

code HW (HM). Voor bepaalde specifieke werkzaamheden worden zaagbladen 

gebruikt met polykristallijndiamantbelegging code DP (DIA). 

De keuze van het zaagblad is afhankelijk van een aantal factoren. 

Cirkelzaagblad voor 

het zagen van 

massief hout 

MD Jonker / Izegem 

Het te zagen materiaal 

Voor het zagen van massief hout kiezen we voor een cirkelzaagblad met 

weinig tanden (Z=36). Deze zaagbladen nemen meer materiaal weg per tand 

waardoor de kans op afsplintering aan de onderzijde groter is. Door de grote 

spaanafname is de kans op terugslag groot. Daarom gebruiken we best een 

zaagblad met spaanbegrenzing. 


Cirkelzaagblad voor 

het zagen van 


MD Jonker / Izegem


Soms worden voor het zagen van massief hout cirkelzaagbladen gebruikt 

waarbij het stamblad voorzien is van een aantal openingen waarop al dan 

niet ruimtanden zijn aangebracht. Deze ruimtanden zorgen ervoor dat de 

zaagsnede open blijft zodat het zaagblad niet gaat klemmen. De grote openingen 

zorgen voor de afvoer van het zaagsel en voor de afkoeling van het 

zaagblad zodat het niet warmloopt en daardoor kromtrekt. 

Voor het zagen van plaatmateriaal is een zaagblad met veel tanden aangewezen 

(bijvoorbeeld Z=96). Veel tanden zorgen voor een fijnere verspaning 

van het materiaal en minder uitbrokkeling van de zaagsnede. 

Indien men zowel massief als plaatmateriaal verzaagt, kiest men best voor 

een zogenaamd universeel zaagblad. 

De zaagrichting 

De keuze van het zaagblad wordt ook bepaald door de aard van het zaagwerk 

in massief hout of plaatmateriaal. Hierbij bepaalt men of er hoofdzakelijk 

dwars op of langs de vezelrichting gezaagd wordt of een combinatie van 

beide. 

Tandvormen 

Wanneer men een zaagblad kiest, is de wijze waarop de tanden aangeslepen 

zijn van belang in functie van de opdracht. Voor het langsverzagen van 

massief hout zal men hoofdzakelijk kiezen voor hardmetalen cirkelzaagbladen 

met vlaktanden, bij het afkorten voor zagen met wisseltanden. 

Cirkelzaagblad met 

flankruimtanden 

Leuco / Waregem 

Vlaktand 

(links) 


Wisseltand 

(rechts) 



56 

Holle dakvormtand 


Geluiddempend 

zaagblad met 

laserbehandeling 

(links) 

MD Joncker / Izegem 

(rechts) 



Het verzagen van plaatmaterialen, in het bijzonder van platen bekleed met 

bijvoorbeeld melamine of HPL, vereist degelijk snijgereedschap. Hier zal 

men dan ook kiezen voor speciaal aangeslepen tanden zoals de holle dakvormtand. 

Deze tand is op de tandborst uitgehold en op de topsnede dakvormig 

aangeslepen. 

Voor het zagen van deze platen kunnen ook zagen gebruikt worden waarbij 

de tanden bijvoorbeeld afwisselend vlak en trapeziumvormig zijn aangeslepen. 

De afmetingen van het zaagblad 

Naast het aantal tanden (z) moet men bij het kiezen van een cirkelzaagblad 

aandacht hebben voor een aantal belangrijke afmetingen. Zo zijn de zaagbladdiameter 

(D) en de asgatdiameter (d) van belang. Deze maten zijn afhankelijk 

van de machine. Verder kan men nog de snedebreedte (B) en de 

stambladdikte (b) kiezen. 

Uiteraard spelen ook de snijsnelheid en de aanvoersnelheid een rol. 

Geluidsvermindering 

Werken met machines zorgt voor geluidsoverlast. Door een juiste keuze van 

de gebruikte cirkelzaagbladen te maken, kunnen we dit geluid wel in enige 

mate verminderen. 

Zo kunnen de zaagbladen met een folie bedekt worden, kunnen de zaagtanden 

speciaal uitgevoerd worden of kunnen de zagen van een laserinbranding 

voorzien zijn. 



Op de meeste horizontale paneelzaagmachines is ook een voorritsaggregaat 

aanwezig. 

De voorritszaag met wisseltanden is tweedelig en is verstelbaar zodat een 

nauwkeurige instelling van het zaagje mogelijk is tot op 0,1 mm breder dan 

de snedebreedte van het hoofdzaagblad. 

De meest recente technieken maken een vlugge verstelling van voorritszagen 

mogelijk. 

Geluiddempend 

zaagblad met 

afwisselende 

tandvormen 


Verstelbare 

voorritszaag 


Verstelbare 

voorritszaag 



58 

Verticale 

paneelzaagmachine 



5.4 Verticale paneelzaagmachine 




Vermogen zaag 3 tot 5,5 kW 

Toerental zaagblad 4200 tr/min 

Diameter zaagblad 300 mm 

Zaagsnelheid 10 of 20 m/min 

Retoursnelheid 20 m/min 

Maximum zaaglengte 3100 tot 4150 mm 

Maximum zaaghoogte 1550 tot 2150 mm 

Maximum zaagdiepte 80 mm 

Benodigde luchtdruk 6 bar 

5.4.1 Gebruik 

De verticale paneelzaagmachine wordt gebruikt om plaatmaterialen te verzagen. 

Naargelang de afmetingen van de machine kan deze ook plaatmateriaal van 

grote afmetingen verzagen. In tegenstelling tot de horizontale paneelzaagmachine 

worden de platen verticaal geplaatst voor het verzagen, wat het 

plaatsen en wegnemen makkelijker maakt.



Frame 

De machine is opgebouwd uit een gelast metalen frame dat lichtjes naar 

achter hellend staat opgesteld. Op dit frame zijn horizontale rails bevestigd 

waartegen het te verzagen materiaal aanleunt. 

Aggregaatrail 

Het zaagaggregaat van de machine wordt op een verticale rail (wagen) geplaatst. 

Deze wagen is aan de boven- en onderkant op een geleiding aan het frame 

bevestigd. De aggregaatrail kan zijdelings bewegen over het frame en is al 

dan niet programmeerbaar. 

Om de juiste zaaghoogte te bepalen maakt men gebruik van de dubbele 

maatschaal op de wagen, die gebruikt wordt om de correcte maat in te stellen 

voor het horizontaal zagen. 

Aggregaatrail 



60 

Het voorritszaagaggregaat 



Zaagaggregaat 

Het zaagaggregaat kan bewegen in een verticale richting op de wagen die 

op zich zijdelings kan bewegen. Dit maakt het werken in de beide richtingen 

mogelijk. 

Het aggregaat kan ook voorzien worden van een voorritszaag om een zuivere 

afwerking te garanderen. De stofafzuiging is rechtstreeks op het zaagaggregaat 

geplaatst. 

Besturing van het 

zaagaggregaat 



Het zaagaggregaat 

Ducuroir NV / Brussel


Motor 

De motor bevindt zich in het zaagaggregaat en de zaag wordt er rechtstreeks 

mee aangedreven. Het motorvermogen verschilt naargelang het type 

machine. Het motorblok is afgeschermd door de beschermkap van het 

zaagaggregaat. 

Plaatondersteuning 

Afhankelijk van het type machine kan de plaatondersteuning bestaan uit 

meerdere rails of een plaat met vervangbare stukken, waartegen het te verzagen 

materiaal steunt. 

Om te voorkomen dat de zaag in de rails zaagt, wordt de plaat door steunen 

van de rail afgehouden. Deze steunen kunnen ingeklapt worden. De vorm 

van de steunen kan variëren, afhankelijk van de fabrikant. 

Door de zijdelingse aanslagen of lengteaanslag wordt de plaat op de juiste 

positie geplaatst en vastgeklemd met de daarvoor aanwezige klemmen. 

De aanslagen bestaan in verschillende vormen naargelang de fabrikant. 

Deze kunnen op de juiste instelling gebracht worden via digitale of gewone 

maataanduiding op de aanslaggeleider. 

De plaat wordt op steunrollen geplaatst die het mogelijk maken de plaat naar 

de juiste positie te rollen. Aan de hand van een voetrem kan de steunroller 

geblokkeerd worden. 




met rollen 



62 

Verticaal zagen 



5.4.3 Beveiliging van de machine 

Bij moderne machines is de kans dat men in contact komt met de zaag zo 

goed als onbestaande. De machine wordt immers voor het zagen volledig 

afgeschermd door de beschermkap van het zaagaggregaat. De machine kan 

niet opstarten zonder dat de beschermkap op de juiste positie is geplaatst. 


Voor het opdeelzagen van grof werk zoals bij spaan- en vezelplaten wordt 

een universele zaag gebruikt met weinig hardmetalen wisseltanden met een 

positieve spaanhoek van 15°, code HW (HM). 

Voor het universele precisiewerk wordt een universele hardmetalen zaag gebruikt 

met veel hardmetalen wisseltanden in een positieve spaanhoek van 

15°. 

Voor het zagen van gelamineerde platen worden hardmetalen zaagbladen 

gebruikt met afwisselend holle tanden en daktanden. 

Horizontaal zagen 

Bij het zagen van kleine stukken moet men de middensteunen en de aanslag 

gebruiken. Men ondersteunt het gezaagde deel met de linkerhand zodat het 

niet kantelt. Om ongelukken te voorkomen, zaagt men geen stukken die kleiner 

zijn dan 200 x 200 mm. 

Bij het zagen van grote stukken moet men een spie plaatsen tussen de 

reeds gezaagde delen om de zaagsnede open te houden. 

Verticaal zagen 

Bij panelen met een steunvlak kleiner dan een halve meter is het aangeraden 

deze te kantelen en horizontaal te verzagen. Bij kleine stukken wordt opnieuw 

de hand gebruikt ter ondersteuning en men zorgt ervoor dat er een 

goed evenwicht is bij het gebruiken van de middensteunen. 



5.5 Cirkelzaagmachine met radiale arm 

Variante benamingen: radiaalafkortzaagmachine, afkortzaagmachine, radiaalzaag. 


Spanning driefasig lichtstroom 

Vermogen hoofdzaag 2,2 tot 4,4 kW 1,5 kW 

Toerental motor 2800 tot 3000 tr/min 

Aandrijving rechtstreekse koppeling 

Remmotor ja 

Asgatdiameter 30 mm 

Zaagbladdiameter 300 tot 500 mm 

Max. afkortcapaciteit 650 tot 1250 mm 

Max. hoekinstelling zaagblad -45° tot +45° 

Max. afkortcapaciteit bij 45° hoekinstelling 460 tot 890 mm 

Max. zaagdiepte bij 90° 75-120 mm 

Max. zaagdiepte bij 45° 50-83 mm 

Aansluiting stofafzuiging 120 mm 

Geluidsniveau 84 dB (A) 

Cirkelzaagmachine 

met radiale arm 

Rogiers-Vanpoucke NV 

Waregem 


64 

Opstelling bij het 

zagen 



5.5.1 Gebruik 

Het hoofddoel van deze machine is het afkorten van massief hout. De cirkelzaagmachine 

met radiale arm is meestal de eerste machine waarop het hout 

wordt verzaagd. Haar plaats is dus vooraan in de machinezaal. 

Naast het haaks afkorten of radiaal zagen volgens de houtbreedte is het ook 

mogelijk onder een hoek af te korten binnen een bereik van min 45° tot plus 

45°. Ook schuin zagen volgens de houtdikte behoort tot de mogelijkheden. 

In bepaalde gevallen kunnen ook evenwijdige stroken gezaagd worden als 

het zaagaggregaat gedraaid wordt. In uitzonderlijke gevallen kunnen ook 

groeven en sponningen gezaagd worden. 


Het frame 

Het onderstel is meestal gemaakt als een open constructie. Bij industriële 

machines is een gesloten onderstel mogelijk. De kolom met het zaagaggregaat 

en de zaagtafel zijn op het onderstel gemonteerd. 

De zaagtafel 

Bij de basismachines bestaat de tafel uit een blad multiplex van ongeveer 22 

mm dik. De tafel is altijd in hout want de zaagsnede maakt een groef van een 

tweetal mm in het blad zodat er zeker door het werkstuk wordt gezaagd. 

In het blad wordt een houten aanslaglat voorzien waartegen de stukken worden 

gelegd. De geleider is zo geplaatst dat de zaag zich in uitgangspositie 

volledig achter de aanslag bevindt. De afkortzaagmachine is één van de weinige 

machines waarbij het werkstuk stilligt en het snijgereedschap wordt bewogen. 

Door het zagen wordt het stuk tegen de geleider gedrukt. De tafel 

kan verlengd worden met een rollenbaan. 




Let op de stand van de handen tijdens het zagen. 

De kolom met zaagarm 

De zaagarm is draaibaar om het zagen onder een hoek mogelijk te maken. 

Om het instellen onder hoek nauwkeurig te kunnen bepalen zijn er op 30 en 

45 graden uitsparingen voorzien waarin een verende nok past. 

Om de zaagdiepte juist in te stellen, kan de hoogte geregeld worden door 

middel van een draaihendel. 

De motor met zaagaggregaat loopt in een dubbele geleidingsbaan in de 

zaagarm. De motor zorgt voor de rechtstreekse aandrijving van het zaagblad. 

De motor met zaagblad is ook schuin instelbaar waarbij de hoekinstelling 

afgelezen kan worden op een gradenschaal. Door de zaagarm en de 

motor schuin in te stellen is dubbel schuin afkorten (volgens breedte en 

dikte) mogelijk. 

Schuine instelling 

zaagarm 

Rogiers-Vanpoucke NV / 

Waregem 

Hoogte-instelling 


Waregem 


66 

Geleiding zaagarm 


Waregem 

Schuininstelling 

zaagaggregaat 


Waregem 



Het cirkelzaagblad met het spouwmes wordt afgeschermd door een beschermkap 

waarvan het bovenste gedeelte vast is en die het bovenste deel 

van het zaagblad afschermt. Het onderste scharnierende deel van de afscherming 

zorgt dat het zaagblad ook tijdens het zagen afgeschermd blijft 

want tijdens het zagen rust dit deel op het hout. Op de beschermkap moet 

de draairichting van de zaag aangeduid zijn door middel van een pijl. 

De schakelaar van de machine is op het frame geplaatst. 

Het zaagaggregaat is voorzien van een automatische terugloop waardoor de 

zaag bij het loslaten van de handgreep naar zijn uitgangspositie volledig 

achter de geleidingslat terugkeert. 

Indien er bij uitzondering evenwijdig wordt gezaagd, dient er rekening mee 

gehouden te worden dat de tanden in opwaartse richting draaien. Kleine 

werkstukken kunnen daarbij naar boven getrokken worden. Daarom moet de 

machine in dit geval uitgerust zijn met een drukstuk waarop terugslagpallen 

zijn voorzien om terugslag van het werkstuk te voorkomen. 



De strenge CE-normen kunnen ervoor zorgen dat de cirkelzaagmachine met 

radiale arm omwille van haar manuele bediening uit de schrijnwerkerswerkplaats 

verdwijnt. 


Let op voor de mogelijke terugslag tijdens het zagen. 


Het cirkelzaagblad op de cirkelzaagmachine met radiale arm is rechtstreeks 

op de motoras gemonteerd zonder riemoverbrengingen. Het is aan te raden 

een zaagblad met spaanbegrenzing te gebruiken omdat de draairichting en 

de bewegingsrichting van het aggregaat in dezelfde richting liggen. 

Dit zogenaamde meelopend verspanen kan de beweging zodanig versterken 

dat het vastlopen van het zaagblad in het hout veel voorkomt. Om de afname 

per tand te beperken kiezen we dus een zaagblad met spaandiktebegrenzing. 

De spaanhoek voor deze zaagbladen is bij voorkeur negatief. 

Zaagblad voor massief 

hout met 

spaanbegrenzing 


Zaagblad met negatieve 

spaanhoek voor het 

afkorten van massief 

hout 

Leuco / Waregem 




6 Schaafmachines 

6.1 Vlakschaafmachine 

Variante benaming: vlakbank 


Spanning driefasig lichtstroom 

Vermogen 4 kW 2 kW 

Toerental schaafas 6000 tr/min 

Aandrijving trapriemschijf met V-riem 

Remmotor ja 

Schaafbreedte 400 tot 630 mm 

Tafellengte 2400 tot 3000 mm 

Max. schaafafname 10 mm 

Max. hoekinstelling geleider 45° 

Schaafas diameter 120 mm 

Aantal messen 2-3-4 

Aansluiting stofafzuiging 120 mm 

Geluidsniveau 84 dB (A) 

6.1.1 Gebruik 

De vlakschaafmachine wordt voor vlak, haaks en schuin schaafwerk gebruikt. 

Men kan ook spieën en op sommige modellen zelfs een sponning 

schaven. 


De machine bestaat uit een stevig gietijzeren of plaatstalen frame. Op dit 

frame zijn twee verstelbare bladen bevestigd: de aanvoertafel en de afvoertafel. 

Bij sommige modellen zijn beide bladen ongelijk van breedte om sponningen 

te schaven. 

Vlakschaafmachine 


Hoofdstuk 6: Schaafmachines 69

70 

Beveiliging bij de 



Parallelbeveiliging bij de 




Verder zijn voorzien: een verstelbare stalen geleider die over de bladen kan 

geschoven worden en beschermingselementen voor het snijdende en niet 

snijdende deel van de schaafas. 

De schakelkast staat bij voorkeur boven de werkbladen. 

Tussen de beide bladen zit de van twee, drie of vier schaafmessen voorziene 

schaafas met een gemiddelde diameter van 120 mm. 

Om de spanning in de aandrijfriemen (V-riemen) te houden, wordt de motor 

in een zogenaamde wip gehangen. Het gewicht van de motor zorgt dan voor 

deze spanning. 


De beveiliging van de machine is de zogenaamde parallelbeveiliging. Alle gelijkaardige 

machines moeten daarmee uitgerust zijn. Aan de onderkant is de 

schaafas omgeven door een trechtervormige kast. Op deze kast is een afzuiginstallatie 

aangesloten. Bij een noodstop wordt met behulp van de remmotor 

de schaafas binnen enkele seconden stilgelegd. 

De parallelbeveiliging is het belangrijkste beveiligingsonderdeel bij de vlakschaafmachine. 

Deze is bevestigd op de achterzijde van het tweede blad. 

De maximumhoogte is instelbaar via stelschroeven en is standaard op ± 80 

mm ingesteld. 

Bij de nieuwe vorm van veiligheid wordt het oploopstuk niet meer standaard 

toegepast maar kan wel nog nadien geplaatst worden. Wil men haaks schaven 

dan moet men de afdekplaat manueel naar de gewenste positie opschuiven. 

Hoofdstuk 6: Schaafmachines



Schaafmessen kan men in verschillende metaalsoorten vinden. Men spreekt 

dan over code HS (HSS), HW (HM) en DP (DIA). 

Er zijn verschillende soorten messen voorhanden om de vlakschaafmachine 

mee uit te rusten. De bouw van de schaafas is hier van groot belang. 

De messen zijn geslepen en zijn daardoor herbruikbaar. Ze worden in de as 

op hun plaats gehouden met behulp van een opsluitliniaal in de vorm van 

een zwaluwstaart. Het opsluitliniaal wordt met bouten vastgeklemd en hierdoor 

wordt het schaafmes ook geklemd. Om de juiste positie van het 

schaafmes te bepalen, wordt gebruik gemaakt van een stelmal die op de as 

wordt geplaatst. 

Naast de gewone messen gebruikt men nog omkeermessen. Ze worden op 

hun plaats gehouden door de middelpuntvliedende krachten van de draaiende 

schaafas. In tegenstelling tot de gewone schaafmessen moeten deze 

messen niet opgespannen worden. Men plaatst deze messen door ze op de 

as te schuiven. Voor het losmaken volstaat een tik op het opsluitliniaal. 

Naast de gewone rechte messen zijn er ook spiraalvormige varianten te krijgen. 

De werking van deze messen is beter dan die met een rechte vorm, 

omdat ze het hout meer “scherend” wegschaven. Het spreekt voor zich dat 

deze messen duur zijn in productie en dus ook in aankoop. 

Plaatsing van 

herbruikbare messen 


Plaatsing van 

omkeermessen 

(Links) : Rogiers-Vanpoucke NV 

Waregem – (Rechts) : Ducuroir 

NV / Brussel 


72 

Vandikteschaafmachine 



6.2 Vandikteschaafmachine 

Variante benaming: vandiktebank 

Hoofdstuk 6: Schaafmachines 


Spanning 3 x 220 of 380 V 

Vermogen 4 tot 7,5 kW 

Vermogen doorvoermotor 0,55 tot 1,1 kW 

Toerental schaafas van 4500 tot 6000 tr/min 

Overbrengingen V-riem en kettingen 

Remmotor ja 

Max. schaafbreedte 800 mm 

Min. schaafhoogte 3 tot 6 mm 

Max. schaafhoogte 300 mm 

Tafellengte 1000 tot 1260 mm 

Max. spaanafname 8 mm 

Schaafas diameter 120 mm 

Aantal messen 4 

Aantal doorvoersnelheden 2-3-4 

Doorvoersnelheid van 4 tot 16 m/min 

Stofafzuigdiameter 120-160 mm 

Geluidsniveau max. 84 dB (A)


6.2.1 Gebruik 

De vandikteschaafmachine is naast de cirkelzaagmachine en de vlakschaafmachine 

een van de meest gebruikte houtbewerkingsmachines. Waar de 

ruwe stukken bij de vlakschaafmachine eerst vlak en haaks geschaafd worden, 

schaaft men de stukken op de vandikteschaafmachine op breedte en 

van dikte en dit steeds in die volgorde. 

We kunnen volgende bewerkingen uitvoeren: 

• het op breedte en van dikte schaven van massief hout; 

• het schaven van smal en dun hout; 

• het schuin schaven van werkstukken volgens breedte of lengte. 

Bij het op breedte en van dikte schaven van massief hout schaven we altijd 

eerst op breedte zodat we steeds een zo breed mogelijk steunvlak hebben. 

Dit is vooral belangrijk bij dunne, brede stukken die tijdens het schaven kunnen 

kantelen. Het op de vlakschaafmachine geschaafde vlak komt op de tafel 

met de ruwe zijde naar boven. De stukken worden zo doorgevoerd dat er 

met de vezelrichting wordt geschaafd. 

Wanneer we dunne stukken willen schaven, bestaat het gevaar dat de latten 

gaan klapperen tussen de aan- en de afvoerrollen. In dit geval plaatsen we 

een op dikte geschaafd massief stuk of een stuk plaatmateriaal op de tafel 

van de machine, liefst voorzien van een steunlat onderaan die het doorschuiven 

van het onderlegstuk voorkomt. Bij het instellen van de dikte houden we 

rekening met de dikte van het onderlegstuk en het te schaven stuk. 

In geval we stukken schuin willen schaven volgens breedte of lengte is een 

onderlegmal noodzakelijk. De vorm van de mal bepaalt de schuinte van het 

geschaafde vlak van bv. glaslatten. 

Het op breedte 

schaven 


Schuinschaven van 

glaslatten d.m.v. een 

mal 



74 

Bedieningspaneel met 

digitale 

hoogteaanduiding 


Liftmechanisme tafel 

met maataanduiding 




Het onderstel 

Het onderstel is een samenstelling van plaatstaal en gietijzer. Omdat er bij 

zware machines een grote spaanafname mogelijk is, is een stevige en trillingvrije 

opbouw van de vandikteschaafmachine nodig. Alle mechanische en 

elektrische delen zijn in het frame ingebouwd. 

De tafel met de tafelwalsen 

De perfect vlakke tafel uit gietijzer is verstelbaar in de hoogte om de schaafmaat 

in te stellen. Bij de huidige machines gebeurt de hoogteverstelling 

meestal elektronisch gestuurd door een stappenmotor, die de tafel in kleine 

stappen op de juiste hoogte brengt. De schaafmaat wordt analoog of digitaal 

aangegeven of in uitzonderlijke gevallen nog met een metrische meetliniaal. 

Het liftmechanisme van de tafel werkt met vier 4 cilinders op schroefassen. 

Om de wrijving van de stukken tijdens het doorvoeren te verminderen, kunnen 

in de tafel 2 tafelrollen of tafelwalsen worden voorzien. Ze zijn in de 

hoogte verstelbaar naargelang het soort schaafwerk. De hoogte varieert van 

0,1 tot 0,3 mm boven de tafel. Wanneer men vaststelt dat de stukken tijdens 

het schaven blijven steken, kan men de rollen iets verhogen. Bij te hoog ingestelde 

tafelwalsen wordt er niet meer recht of vlak geschaafd. 



De beitelas 

De schaafas met 2, 3 of 4 messen heeft een diameter van 120 mm, draait in 

twee kogellagers en wordt onrechtstreeks aangedreven door een V-riem. 

De aan- en afvoerwals 

De doorvoer van de stukken verloopt mechanisch met de aan- en de afvoerwals. 

Deze walsen worden aangedreven door eenzelfde motor met een kettingoverbrenging, 

die de walsen laat veren bij de doorvoer van stukken met 

wisselende dikte. 

Om de stukken voldoende te kunnen grijpen en doorvoeren is de aanvoerwals 

geribd. De beschadigingen die door de wals op het hout zijn aangebracht, 

worden door de messen weggeschaafd. 

Doorsnede 

vandikteschaafmachine 


Schematische 

voorstelling 

werkstukdoorvoer 



76 

Gedeelde drukbalk 


Bedieningspaneel 



Meestal is deze aanvoerwals gedeeld, d.w.z. dat de breedte van de wals verdeeld 

is in kleinere elementen zodat stukken met verschillende bruto-afmetingen 

in dezelfde schaafbewerking kunnen doorgevoerd worden. Om de geschaafde 

stukken bij het uitvoeren niet meer te beschadigen, is deze afvoerwals 

glad en bij de meeste machines uitgevoerd in soepel rubber om een 

betere grip op de stukken te krijgen. Door de constante en gelijkmatige 

doorvoer is er een gunstig schaafresultaat. 

De aan- en afvoerwals zijn recht boven de tafelwalsen geplaatst. De afstand 

tussen de aan- en de afvoerwals bepaalt de minimumlengte van de te schaven 

stukken. Voor standaardmachines neemt men 300 mm als richtwaarde 

voor de stuklengte. 

De drukkers 

Deze drukbalken zorgen ervoor dat de doorgevoerde stukken op de tafel gedrukt 

blijven, juist voor en na de schaafas, zodat er minder trillingen ontstaan 

en er ook dunne latjes kunnen geschaafd worden. De verende drukkers vormen 

ook het kanaal voor de stofafzuiging. Indien de machine uitgerust is 

met een gedeelde aanvoerwals is ook de drukbalk gedeeld. 

Bedieningspaneel 

Alle bedieningsorganen zijn samengebracht op het bedieningspaneel aan de 

doorvoerzijde van de machine. De sterdriehoekschakelaar, doorvoersnelheidsschakelaar, 

hoogteverstelling en hoofdschakelaar behoren meestal tot 

de standaarduitrusting. 




Op de vandikteschaafmachines die aan de geldende CE-normen voldoen, 

zijn twee noodstopschakelaars voorzien: één aan de insteekzijde en de 

tweede aan de uitneemzijde, zodat in noodgeval ook aan de achterzijde van 

de machine een noodstop mogelijk is en de aanvoer van de stukken stilvalt. 

De voor- en achterkant van de machine zijn afgeschermd met kunststoflappen 

die geluiddempend werken. De opendraaiende bovenkap van de machine 

is geluidwerend, belet opvliegende spanen en is daarom bekleed met 

geluidsisolatie en voorzien van een spaanafvoerruimte. De micro-switchschakelaars 

maken het starten van de machine bij openstaande bovenkap 

onmogelijk. 

De terugslagkleppen aan de invoerzijde van de machine beletten dat te 

dunne stukken door de draaiende schaafas worden weggeslagen. Dit is 

vooral noodzakelijk bij machines zonder gedeelde aanvoerwals en drukbalk. 

Door de vorm van deze kleppen of pallen dringen ze bij terugslag in het hout 

en voorkomen zo de terugslag. 

Een spaandiktebegrenzer belet het inbrengen van te dikke stukken volgens 

de ingestelde maat. De beitelas is bovenaan afgeschermd met een afschermkap. 

Openstaande 

bovenkap 



78 

Afscherming beitelas 



Hoofdstuk 6: Schaafmachines 


Steek je handen nooit in de doorvoeropening 

van een draaiende machine. 

De schaafas is voorzien van een remmotor die zorgt voor een snelle afremming 

van de as bij het uitschakelen van de machine. 

De machine is elektrisch zo geschakeld dat ze in driehoeksstand moet 

draaien alvorens de stukken kunnen doorgevoerd worden. 


Vele machines zijn reeds uitgerust met een beitelas voor omkeermessen 

waarbij het stellen en verwisselen van de messen snel en zonder extra hulpmiddelen 

mogelijk is. De messen worden door de middelpuntvliedende 

krachten op hun plaats gebracht en door een zwaluwstaartvormig opspanstuk 

op hun plaats gehouden bij het starten van de machine. 


Let op voor snijwonden bij het plaatsen van nieuwe messen.


Schaafas met 

wisselmessen 


Opspansysteem met 

wisselmessen 





Verklarende woordenlijst 

woord omschrijving 

aggregaat * belangrijk onderdeel van een houtbewerkingsmachine waarmee 

bewerkingen worden uitgevoerd; 

akoestische isolatie isolatiesoort die geluiddempend of geluidafsluitend is; 

analoge teller tellertoestel dat op een geïndustrialiseerde machine of op een apparaat is 

gemonteerd en dat het aantal bewerkingen of bewegingen registreert via een 

ingebouwd tellermechanisme; 

ARAB afkorting van Algemeen Reglement op Arbeidsbescherming, voorloper van de 

Codex; 

automatische terugloop * beweging waarbij het aggregaat automatisch naar zijn uitgangspositie 

terugkeert; 

boorkolf onderdeel van een houtboor dat de boor in de boorhouder vastklemt; 

boorslede * bewegend onderdeel van een langgatboormachine, waarmee het 

booraggregaat in een bepaalde richting kan bewogen worden; 

CE-keuring * beoordeling van een apparaat of een machine naargelang de conformiteit 

met de Europese genormaliseerde veiligheidswetgeving; 

CNC afkorting van Computerized Numerical Control; 

besturingssysteem van een industriële machine, waarbij de bewerkingscyclus 

van de functionele bewerkingseenheden gestuurd en gecoördineerd wordt 

door een computer; 

codex vernieuwde en geactualiseerde veiligheidsreglementering van het ARAB 

waarbij de nadruk meer gelegd wordt op preventie en welzijn op het werk; 

compressor automatisch toestel dat via een pompsysteem lucht opslaat in een reservoir 

en deze lucht onder een bepaalde druk brengt; 

contactwals cilindervormig schuuraggregaat van een vandikteschuurmachine; 

conventionele machine * houtbewerkingsmachine waarmee men de basisbewerkingen van de 

machinale houtbewerking met handbediening kan uitvoeren; 

cycloon * onderdeel van een industriële stofafzuiginstallatie dat door zijn speciale 

vorm en werking het houtafval van de opgezogen lucht scheidt; 

daktand type van zaagtand van een cirkelzaagblad dat dakvormig is aangeslepen; 

dB(A) eenheid van geluid die gemeten en geregistreerd wordt volgens een 

bepaalde norm; 

digitale aanslag * verplaatsbare aanslag met digitale maataanduiding op de geleider van een 

machine; 

drukschoen * onderdeel van een vandikteschuurmachine dat tijdens het schuren de 

schuurband onder een bepaalde druk tegen het werkstuk drukt; 

Verklarende woordenlijst 81

82 


duwhout hulpgereedschap bij de aanvoer van werkstukken 

bij het uitvoeren van machinale bewerkingen; 

doel: de veiligheid bij het werken aan de machine bevorderen; 

dwarsschuuraggregaat een speciale schuureenheid waarvan de schuurband dwars over de 

doorvoerrichting van de vandikteschuurmachine is geplaatst; 

elektronisch regelbaar draaisnelheid van een motor of machine-eenheid die regelbaar is d.m.v. een 

toerental speciaal ingebouwde elektronische regelcomponent; 

elektrostatische ontlading ontploffing van microscopische stofdeeltjes die veroorzaakt wordt door 

vonkvorming in de afzuigleiding van een stofafzuiginstallatie; 

excentrische sturing * bewegingsmechanisme van het steekaggregaat van een gatensteekmachine 

waarbij een draaiende beweging wordt omgezet in een langsbeweging 

waarmee de steekbeitels de bewerking kunnen uitvoeren; 

flens * ronde opspanschijf die gebruikt wordt voor het klemmen van cirkelzagen op 

een werktuigas; 

frame * onderstel van een machine dat alle onderdelen draagt en meestal uit stevig 

plaatstaal of uit gietijzer is vervaardigd; 

gecombineerd onderdeel van een vandikteschuurmachine die twee functies (contactwals en 

schuuraggregaat schuurschoen) combineert; 

gedeelde aanvoerwals onderdeel van een aanvoereenheid bij een vandikteschaafmachine bestaande 

uit een aantal afzonderlijke delen die afzonderlijk beweegbaar zijn en de 

dikteverschillen bij de te schaven stukken opvangen; 

gedeelde drukbalk * speciale uitvoering van een drukbalk van het schaafmechanisme bij een 

vandikteschaafmachine, bestaande uit verschillende naast elkaar bewegende 

elementen, zodat werkstukken van ongelijke dikte in dezelfde 

schaafbewegingen veilig doorgevoerd worden; 

gekantrecht hout blok hout dat door een of meerdere bewerkingen omgevormd is van een 

boomstam tot een balkvorm, waarvan de vlakken en de zijvlakken haaks op 

mekaar zijn bewerkt; 

gesegmenteerde bepaalde uitvoering van de schuurschoen van een vandikteschuurmachine 

schuurschoen die uit verschillende naast elkaar gelegen drukelementen bestaat die 

afzonderlijk op en neer kunnen bewegen naargelang de dikteverschillen bij de 

te schuren stukken; 

haaksgeleiding * onderdeel van een horizontale paneelzaagmachine dat gebruikt wordt als 

aanslagstuk voor het juist plaatsen van het te zagen stuk bij het uitvoeren van 

een zaagsnede onder een hoek van 90°; 

hijsogen aanhechtpunten bij een machine of bij een zwaar voorwerp, voor het 

bevestigen van kabels of lussen; 

doel: het optillen ervan; 

holle tandvorm bepaalde vorm van een hardmetalen zaagtand bij een cirkelzaagblad waarvan 

de tandborst een holle vorm heeft zodat de snede twee uitstekende punten 

vertoont; 

HPL afkorting van High Pressure Laminate; verzamelnaam voor verschillende 

soorten laminaten; 

Verklarende woordenlijst


huidintoxicatie huidaandoening die het gevolg is van aanraking of contact met schadelijke 

stoffen, vloeistoffen of gassen; 

industriële machines * machines die frequent gebruikt worden in de houtindustrie en die 

opgebouwd zijn in de optiek van een continuproductie; 

integraalgeleiding * geleidingssysteem van een houtbewerkingsmachine waarbij het werkstuk 

tijdens de bewerkingscyclus volledig wordt geleid; 

invoerbegrenzing * begrenzingsonderdeel van een vandikteschuurmachine dat bij het 

doorvoeren van te dikke werkstukken beschadigingen aan de 

schuuraggregaten voorkomt; 

keerzagen soort houtzagen waarmee men gebogen zaagsneden kan uitvoeren; 

kopieerinrichting * machineonderdeel dat gebruikt wordt bij seriefabricages; doel: een groot 

aantal gelijke bewerkingen uitvoeren; 

kruisslede * sledeconstructie waarbij het daarop gemonteerde machineaggregaat, in 

twee richtingen een beweging onder een hoek van 90° kan maken; 

lagerblok houder of metalen blok waarin de lagers van een werktuigas zijn ingebouwd; 

liftmechanisme * ingebouwd aggregaat in een houtbewerkingsmachine dat het mogelijk 

maakt een onderdeel bij de instelling omhoog of omlaag te brengen; 

lux eenheid van lichtsterkte; 

mal model of vorm die gebruikt wordt voor het uitvoeren van seriewerk met 

houtbewerkingsmachines; 

MAN aanduiding op snijgereedschappen voor machinale houtbewerking bestemd 

voor handmatige aanvoer; 

MEC aanduiding op snijgereedschappen voor machinale houtbewerking bestemd 

voor mechanische aanvoer; 

meelooprichting * aanduiding van een zaag- of freesbewerking waarbij het snijwerktuig zich in 

dezelfde richting beweegt als de aanvoerrichting van het te bewerken stuk; 

meeneempen metalen pen die in een aandrijfeenheid is ingewerkt; 

doel: het doorslippen van het snijgereedschap op een werktuigas 

verhinderen; 

melamine kunststof die vervaardigd wordt in een scheikundig proces en die als 

buitenlaag aangebracht wordt op spaander- of MDF-platen; 

micro-switchschakelaar schakelaar met een speciale functie die een stroomonderbreking veroorzaakt 

bij een machine als er vanuit veiligheidsoverwegingen een onderdeel niet 

volledig gesloten of vergrendeld is; 

negatieve spaanhoek tandvorm waarbij de tandborst schuin naar de voorzijde toe is aangeslepen 

zodat hij de vorm heeft van een gelijkbenige driehoek; 

noodstop een speciale drukknop bij de meeste houtbewerkingsmachines; 

doel: bij onvoorziene gevaarlijke situaties direct de machine uitschakelen; 


84 


omkeermessen * vervangbare snijmessen uit een speciale harde staalsoort, die in een houder 

of ligplaats van het snijgereedschap worden gemonteerd en die na 

afstomping van de snede(n) vervangen worden; 

onderlegmal hulpstuk voor het uitvoeren van machinale bewerkingen bij serieproducties; 

v. kaliber; 

open frame * uitvoering van een vandikteschuurmachine of een penmachine waarbij de 

machine aan één zijde bewerkingen toelaat zonder begrenzing in 

werkstukafmetingen; 

oscillatiesysteem * bewegingsmechanisme van een onderdeel van een houtbewerkingsmachine 

waarbij een heen- en teruggaande beweging gebeurt; 

parallelbeveiliging beveiligingstoestel waarvan de afschermende en bewegende onderdelen in 

evenwijdige zin met de aanvoerrichting van het werkstuk bewegen; 

parallelgeleider * onderdeel van een houtbewerkingsmachine waarlangs men evenwijdig 

zaag- of freeswerk kan uitvoeren; 

persdrukbeveiliging veiligheidssysteem of veiligheidsklep bij pneumatische installaties of bij 

compressoren die in werking treedt in geval van overdruk; 

pictogram conventionele aanduiding die informatie verstrekt of die een gebod of een 

verbod kenbaar maakt; 

pneumatisch gereedschap draagbaar handgereedschap met luchtdruk als energiebron; 

pneumatische drukcilinder hoofdonderdeel van de pneumatische eenheid van een machine; 

doel: vastklemmen van het werkstuk gedurende de bewerkingstijd ; 

polykristallijndiamant * industriediamant die als snijmateriaal aangewend wordt bij machinale 

snijgereedschappen waarvan een lange standtijd wordt verwacht, bv. voor 

serieproducties; 

positieve spaanhoek meest voorkomende hellingshoek van de tandborst bij cirkelzagen, waarbij 

zowel afkorten als langszagen kan uitgevoerd worden; 

postforming bijzondere uitvoering bij plaatproducten waarbij de zijkanten en het bovenvlak 

van de plaat via een afgeronde vorm met een kunststofplaat in één stuk 

bekleed zijn; 

remmotoren elektrische aandrijfmotoren met een ingebouwd remaggregaat om bij het 

uitschakelen snel tot stilstand te komen; 

retourlucht * luchtstroom of luchtcirculatie die uit een filterinstallatie van een stofafzuiging 

wordt gerecupereerd; 

richtwaarde * de aangenomen waarde bij technische berekeningen of vaststellingen 

wanneer machinespecificaties vastgelegd worden; 

rollenbaan * mechanisch hulpmiddel dat ingebouwd wordt om lange machineonderdelen 

of machinetafels vlot te verplaatsen; 

rolwagen * mobiel onderdeel van een houtbewerkingsmachine waarop de werkstukken 

geplaatst worden, bv. bij een formaatcirkelzaagmachine of bij een 

pennenbank; 



schoepenwiel * aangedreven roterend onderdeel van de afzuiginstallatie die de zuigkracht 

veroorzaakt en zo stof gemengd met lucht via de leidingen naar de 

filtermouwen transporteert; 

schulpen verzagen van het hout in de lengtezin van de vezels; 

sluisfilter * onderdeel van een filterinstallatie bij een afvaltransportsysteem waarmee het 

houtafval via sluizen naar de verzamelplaats of de verbrandingsoven wordt 

gevoerd; 

smeltlijm lijmsoort die door opwarming overgaat van een vaste naar een vloeibare 

toestand (pasta) en die door afkoeling zijn oorspronkelijke toestand 

terugkrijgt; 

v. thermoplastische lijm; 

snelspanner spanelement of spantoestel dat door één beweging een werkstuk vastklemt; 

soepele moffen verbindingsonderdelen voor leidingen van de stofafzuiginstallatie, die 

vervaardigd zijn uit een rubber of uit een ander plastisch materiaal; 

doel: trillingen en geluidsoverbrenging neutraliseren; 

spaanbegrenzer bijzondere uitvoering van een schaaf-, zaag- en freesgereedschap met voor 

het snijdend element een speciale afwijzer of begrenzer; 

doel: per snede het insnijden van het materiaal beperken; 

spaanbrekersgroeven onderbrekingen in de sneden van een machinaal snijgereedschap; 

doel: bij de houtafname de grote houtspanen verkleinen; 

spelingvrije * speciale uitvoering van een asgeleiding bij een freesmachine waarbij de 

cilindergeleiding lagerblokkering overbodig is; 

stappenmotor bijzonder type van elektromotor dat door middel van impulsen kleine 

verplaatsingen van machineonderdelen kan verwezenlijken; 

statische ontlading ontlading van opgeslagen elektriciteit die ontstaan is door wrijvingen en die 

bij aanraking van de machine een schok geeft; 

sterdriehoekaanloop opstartmethode van een elektromotor die gebeurt met een aanloopstand 

(ster) en een schakelstand (driehoek); 

stofexplosie * explosie in lokale verzamelinstallaties waar houtstof afgezogen en 

opgeslagen wordt; ze ontstaat ten gevolge van een accidentele vonkvorming 

in een explosief mengsel van stof en lucht; 

strip * handelsvorm voor nagels, nieten of schroeven voor gebruik in apparaten of 

pistolen; 

tafelmotor * hulpmotor voor het omhoog of omlaag verplaatsen van de schuurtafel voor 

een bandschuurmachine; 

tegenlooprichting * werkwijze van verspaning bij machinale houtbewerking waarbij de 

snijrichting tegenovergesteld is aan de aanvoerrichting (voeding) van het 

werkstuk; 

telescopische geleiders uitschuifbare geleiders; 


86 


terugslagbeveiliging ingebouwde beveiliging bij houtbewerkingsmachines met mechanische 

aanvoer; 

doel: terugslag tijdens de aanvoer vermijden; 

v. terugslagpal; 

trapriemschijven riemschijven bestaande uit een aantal eenheden met verschillende diameters; 

doel: de draaisnelheden aanpassen; 

trillingdempers speciale toebehoren die geplaatst worden tussen de bevloering en het 

machineframe; 

doel: hinderlijke trillingen en geluiden reduceren; 

tuimelklep * soort afsluitklep van een afzuigleiding bij stofafzuiginstallaties; 

veiligheidsmat vloermat met een anti-slipoppervlak die bij machines wordt geplaatst; 

doel: gladde vloeroppervlakken neutraliseren of in noodsituaties de machine 

snel uitschakelen; 

veiligheidspal beveiliging bij een machine waarbij het in werking stellen kan verhinderd of 

voorkomen worden; 

verdeelcilinder onderdeel van een machine waarop men vaste of instelbare aanslagen kan 

bevestigen; 

doel: in serie werken; 

Vlarem-normen Vlaamse reglementering over milieu, uitgevaardigd door de Vlaamse 

Gemeenschap; 

voorritsaggregaat speciale zaageenheid die voor de hoofdzaag is gemonteerd; 

doel: het uitrafelen van de zaagsnede voorkomen; 

v. voorritszaag, voorritser; 

voorvlakaggregaat * bewerkingseenheid van een vandikteschuurmachine of van een industriële 

machine die voor de hoofdbewerking de grootste oneffenheden op het 

werkstuk verwijdert door middel van een roterende schaafas; 

warmterecyclerende type van buisventilator die de warme luchtlaag in een lokaal in beweging 

ventilator brengt; 

doel: de omgevende ruimte gelijkmatig verwarmen; 

wipophanging * speciale ophangingsconstructie voor de aandrijfmotor van een 

bewerkingseenheid waarbij het gewicht van de motor wordt aangewend om 

de aandrijfriemen op de gewenste spanning te houden; 

wrijvingscoëfficiënt wrijvingseffect dat optreedt bij drukelementen die op bandschuurmachines of 

schijfschuurmachines geïnstalleerd zijn; 

zaagspoor ondiepe zaagsnede die voor de eigenlijke hoofdzaagsnede wordt 

aangebracht; 

doel: het uitbrokkelen van het materiaal vermijden; 

zakkenfilter type van filterinstallatie die uitgerust is met een soort filtermouwen in 

zakvorm; 

zwaluwstaartbaan glijbaan voor een mobiel machine-onderdeel in zwaluwstaartvorm. 



Aantekeningen 

____________________________________________________________________ 

____________________________________________________________________ 

____________________________________________________________________ 

____________________________________________________________________ 

____________________________________________________________________ 

____________________________________________________________________ 

____________________________________________________________________ 

____________________________________________________________________ 

____________________________________________________________________ 

____________________________________________________________________ 

____________________________________________________________________ 

____________________________________________________________________ 

____________________________________________________________________ 

____________________________________________________________________ 

____________________________________________________________________ 

____________________________________________________________________ 

____________________________________________________________________ 

____________________________________________________________________ 

____________________________________________________________________ 

____________________________________________________________________ 

____________________________________________________________________ 

____________________________________________________________________ 

____________________________________________________________________ 

____________________________________________________________________ 

____________________________________________________________________ 

____________________________________________________________________ 

____________________________________________________________________ 

____________________________________________________________________ 

____________________________________________________________________ 

____________________________________________________________________ 

Aantekeningen 

87

88 


Aantekeningen 

____________________________________________________________________ 

____________________________________________________________________ 

____________________________________________________________________ 

____________________________________________________________________ 

____________________________________________________________________ 

____________________________________________________________________ 

____________________________________________________________________ 

____________________________________________________________________ 

____________________________________________________________________ 

____________________________________________________________________ 

____________________________________________________________________ 

____________________________________________________________________ 

____________________________________________________________________ 

____________________________________________________________________ 

____________________________________________________________________ 

____________________________________________________________________ 

____________________________________________________________________ 

____________________________________________________________________ 

____________________________________________________________________ 

____________________________________________________________________ 

____________________________________________________________________ 

____________________________________________________________________ 

____________________________________________________________________ 

____________________________________________________________________ 

____________________________________________________________________ 

____________________________________________________________________ 

____________________________________________________________________ 

____________________________________________________________________ 

____________________________________________________________________ 

____________________________________________________________________ 

Aantekeningen

MODULAIRE hAnDbOEkEn 

hOUt 

• Overzicht beschikbare handboeken 

• Manuele houtbewerking 

• Machinaal houtbewerking (eerste deel) 

• Machinaal houtbewerking (tweede deel) 

• Machinaal houtbewerking (derde deel) 

• Ramen en deuren (eerste deel) 

• Plaatsen van ramen en deuren 

• Rechte steektrap en bordestrap 

• Wanden en plafonds 

• Massieve meubelen 

• Gevelbekleding 

• Binnenschrijnwerk 

Fonds voor Vakopleiding in de Bouwnijverheid

Machinale houtbewerking Deel 1 - ffc Constructiv

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?