Orde van Vlaamse Balies www.advocaat.be ... - Advocatennet

O r d e v a n V l a a m s e B a l i e s
Nieuwjaarsrede 31 01 2011
DE ZACHTE REVOLUTIE VAN DE MENSENRECHTEN
Hooggeachte vergadering,
www.advocaat.be
Koningsstraat 148
B – 1000 Brussel
T +32 (0)2 227 54 70
F +32 (0)2 227 54 79
info@advocaat.be
1. Zoals een advocaat vaak op de allerlaatste dag van de termijn zijn conclusies indient, zo brengt de
Orde van Vlaamse Balies op de allerlaatste dag dat het nog mag, zijn wensen voor het nieuwe jaar.
Dat ik zo lang gewacht heb heeft mij tot mijn spijt niet toegelaten een nieuwe regering en een nieuwe
minister van Justitie te verwelkomen, na deze lange informatie- en preformatie-ronde, met gezanten,
verduidelijkers en bemiddelaars, en ander Koninklijk personeel van dat slag meer. Ons geduld werd
helaas niet beloond. De allerslimste mensen van het land en de wereld zijn er nog steeds niet in
geslaagd ons een regering te geven. Ik bied u desondanks, Hooggeachte Genodigden, mijn beste
wensen aan, met deze van het bestuur en van de ganse staf van de Orde van Vlaamse Balies.
2. We hebben allemaal een eigenaardig jaar achter de rug. Al op 6 mei ontbond het parlement zich.
Van dan af moesten we ons behelpen met een regering van lopende zaken, en een lame duck-
parlement. Toen dat uiteindelijk zijn werkzaamheden hervatte bleek niemand te weten of hij nu tot
de meerderheid dan wel tot de oppositie behoorde. Een onwennige, om niet te zeggen
tegennatuurlijke zielsgesteldheid voor elk rechtgeaard parlementslid.
Het gerecht wachtte met angstige spanning op de berechting van zijn Fortis- en Cassatiegate-zaken,
en liet ondertussen het gebruikelijk aantal megadossiers in het honderd lopen. Ook kon het zich
andermaal beroepen op een proces van de eeuw, waar het rondreizend circus van Tongeren een
belangwekkend steentje bijdroeg aan de totale mediatisering en verkleutering van de
assisenprocedure.
En de balie, zij ploegde voort.
3. Elk jaar stel ik de expertise, de knowhow, en zelfs de spitstechnologie van de balie ter beschikking
van de minister van Justitie, van het parlement en van de magistratuur. Maar, zoals een Koninklijk
bemiddelaar nog maar pas met diepe wijsheid sprak: “je kan een paard wel naar de drenkplaats
brengen, maar het niet doen drinken”. Salduz is daar een sprekend voorbeeld van. Het eerste arrest
van de Grote Kamer van het EHRM dat zijn naam gaf aan deze rechtspraak over bijstand door een
advocaat bij het politieverhoor, is reeds geveld op 27 november 2008, dus meer dan twee jaar
geleden. Sedertdien zijn er niet minder dan 77 arresten geveld, die uiteindelijk alle zegden: lees
Salduz, er staat wel degelijk wat er staat!

4. Met de zaak Bouglame t/België gaf het EHRM ons land een schot voor de boeg. België werd op
uitdrukkelijke wijze virtueel veroordeeld door het Hof.
De Franse Conseil Constitutionel verklaarde een regeling vergelijkbaar met de onze ongrondwettelijk;
de Franse regering diende een wetsontwerp in om de Franse wet in overeenstemming te brengen met
de Salduz-leer. Dat verhinderde het Franse Hof van Cassatie niet om de Franse wet strijdig te
bevinden met het EVRM. Wat op zijn beurt het EHRM niet verhinderde om Frankrijk te veroordelen.
Laat mij dit rijtje afmaken met te melden dat het Britse Supreme Court de Schotse wetgeving strijdig
noemde met de Salduz-rechtspraak, waarop het Schotse parlement in twee dagen een nieuwe wet
stemde.
5. Maar Frankrijk en Groot-Brittanië zijn België niet; gelukkig voor Frankrijk en Groot-Brittanië! De
Nederlandstalige kamer van het Hof van Cassatie velde nog op 7 december 2010, en 4 en 11 januari
2011 arresten die afweken van de Salduz-rechtspraak.
Met het arrest van 15 december 2010 ging de Franstalige kamer van het Hof van Cassatie dan
halvelings om: de wet op de voorlopige hechtenis is strijdig met art. 6 van het EVRM. Maar nog steeds
houdt het Hof staande dat de ganse procedure dient betrokken bij het oordeel of artikel 6 geschonden
werd. Een escaperoute voor de cynische bodemrechter, van hetzelfde kaliber als de beruchte
Antigoon-rechtspraak.
6. Het is evident dat het nieuw wetsvoorstel in de Senaat nooit tegemoet kan komen aan Salduz. Het
is gebaseerd op voorstellen van het college van PG‟s door stafhouder Buyle terecht betiteld als: „cette
résistance contre le droit’ en op vluchtwegen uit Salduz van het Hof van Cassatie, die zowel door het
EHRM zelf als door de hoogste rechtscolleges van Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk zijn
veroordeeld.
7. Het voorstel beperkt de bijstand tot de eerste 24 uur. Maar volgens Salduz mag het recht op
bijstand niet beperkt zijn tot een eerste verhoor, waarna de ondervragers in al de volgende verhoren
vrij hun gangen kunnen gaan.
Het ontzegt de verdachte die niet van zijn vrijheid is beroofd het recht op bijstand van een advocaat.
Het ontzegt de van zijn vrijheid beroofde het recht op bijstand van ambtswege, wanneer hij niet
aantoont dat hij over onvoldoende inkomsten beschikt; alsof elke onvermogende, die zich op het
Belgisch grondgebied waagt, met het oog op een mogelijke aanhouding drager is van
inkomstenattesten en belastingpapieren.
Het staat slechts 30 minuten consultatiebijstand toe, ruim onvoldoende om effectieve bijstand te
verzekeren in belangrijke zaken, waar mensen voor maanden zoniet jaren in de „Nacht und Nebel‟ van
de voorhechteniskerkers kunnen verdwijnen,
Het schrijft een sanctie voor bij niet-naleving van de Salduz-rechten, die niet uitgaat van de
nietigheid van de onderzoekshandeling maar slechts stelt dat „de veroordeling niet uitsluitend of in
overheersende mate mag steunen op verklaringen verkregen zonder bijstand ‘. Die dus strijdig is met
de Salduz-rechtspraak en ronduit hypocriet.
Het voorstel dat zowel de OR als de PK kunnen beslissen het recht op bijstand niet toe te staan „om
dwingende redenen, wanneer bijzondere omstandigheden eigen aan de zaak of de persoon aanwezig
zijn’, staat elk misbruik toe, en zal, indien wet geworden, van de wet een permanente schietschijf
maken in Straatsburg.
2

Het voorstel beperkt op onredelijke wijze de verhoorbijstand zelf, door in zijn overwegingen alles
voor te schrijven wat de advocaat niet, en in de wet zelf het weinige wat hem wel toegelaten is. Dat
komt hierop neer: de verdachte mag zwijgen, zijn advocaat moet zwijgen.
Misschien dat in sommige rechtbanken rechters graag een bloempotfunctie vervullen, maar de
Vlaamse advocatuur wil de rol van excuus-Truus niet opnemen! Als het parlement de rol die de
advocaat van het EHRM kreeg wil afbreken, dan zal deze maskerade van Salduz in België zonder ons,
zonder de balie moeten gebeuren. Totdat het Grondwettelijk Hof of het EHRM de zaken hebben
rechtgezet. Zoals Jan Loorbach, de deken van de Nederlandse Orde van Advocaten het onlangs zei: „de
balie is geen dochteronderneming van Justitie’.
8. De minister en het parlement moeten niet met een halve of mini-Salduz blijven knoeien. Ze moeten
meteen het grote Salduz-bad in, wil België in de toekomst niet voor elke rechterlijke beslissing in
Straatsburg een trap voor zijn kont krijgen.
We hebben nu al meer dan 2 jaar verloren. Laat het daarbij blijven en laat ons er voor zorgen dat van
nu af aan de dossiers niet meer zijn aangetast door het Salduz-virus. De balie is er klaar voor.
9. En deze wetswijziging dient niet aangegrepen door de procureurs-generaal om een gans andere
agenda door te drukken: de verdubbeling van de 24-uur termijn, waarvoor overigens een
Grondwetswijziging nodig is. Dat is een gans ander debat, en ik mag er op wijzen dat deze termijn in
Schotland maar 6 uur bedroeg, en dat hij daar, sedert de nieuwe wet, nog maar verlengd kan worden
tot 12 uur of eventueel 24 uur, voor bijzonder zware misdrijven.
10. De OVB zal haar taak van begeleider van de Vlaamse advocaten, door vormconclusies, eenvormige
verzoekschriften en begeleiding van procedures in Straatsburg, en voor het Grondwettelijk Hof,
verder blijven vervullen, en zorgen voor de opleiding van de advocaten betrokken bij het Salduz-
werk. Confraters, alle wegen leiden, dit en de volgende jaren, naar Straatsburg.
11. Ten slotte: koken kost geld. Artikel 23, lid 3 2° van de Grondwet en de rechtspraak van het EHRM
bepalen dat het de taak is van de overheid om in te staan voor een daadwerkelijke juridische
bijstand.
Het is dus de overheid en niet de balie of de individuele advocaten die instaat voor de financiering en
de organisatie van een sluitende Salduz-garantie, en de balie dient dit systeem evenmin te
organiseren zolang geen financiering voorhanden is. De Orde heeft beslist, zoals de OBFG, voorlopig
met ambtshalve aanwijzingen mee te werken. Maar omdat er geen vergoeding bepaald is voor dit
werk heeft ze ook beslist de staat te dagvaarden in betaling van alle advocaten die de permanentie
bevolkt houden.
12. Misschien is dit, Dames en Heren, een geschikt moment om even te onderbreken, niet voor de
reclame, maar voor de uitreiking van de OVB-studentenprijs. Deze prijs ter waarde van 2500 euro
werd in 2007 in het leven geroepen om de advocatuur als onderwerp van wetenschappelijk
onderzoek aan de Vlaamse universiteiten te promoten. De OVB ontving dit jaar vier inzendingen van
studenten van Antwerpen, Brussel en Gent, die allen een hoog niveau bereikten. De Orde dankt de
vier inzenders en moedigt hen aan om een flinke wetenschappelijke belangstelling voor de
advocatuur te blijven koesteren.
3

De OVB-studentenprijs gaat naar een auteur die een onderwerp koos dat ons bijzonder nauw aan het
hart ligt; waarmee hij zich van de goedwillendheid van de jury verzekerd wist, maar ook van haar
kritische ingesteldheid, omdat wij van zijn onderwerp zo ongeveer alles weten.
Hij besprak de bijstand van een advocaat bij het verhoor. Hij onderzocht vooreerst de inhoud van
artikel 6 EVRM, het zwijgrecht, het verbod van zelfincriminatie, het recht op bijstand van een
raadsman en het interpretatief gezag van gewijsde van arresten van het EHRM.
Dan ontleedde hij het arrest Salduz en zijn opvolgers, maar koos daarbij voor zijn rechtsvergelijkend
materiaal ongelukkiglijk Nederland uit, een land dat ter zake blijk geeft van een standvastige wil tot
achterophinken, wanneer vergeleken met Frankrijk of Groot Brittannië. Maar toen die landen
bewogen, was onze laureaat al afgestudeerd en zijn thesis bij ons ingediend.
Afgezien van de onhebbelijke gewoonte die hij deelt met zijn generatiegenoten om „het hof‟ of „het
arrest‟ steevast te laten volgen door „haar‟ in de plaats van door „zijn‟, getuigde zijn studie van
inzicht, een evenwichtig oordeel, een voldragen logica en een klare verwoording van de vragen en de
antwoorden die de auteur formuleerde.
Met de felicitaties van de Jury wordt de OVB-studentenprijs 2010 toegekend voor zijn ‟De bijstand
van een raadsman bij het verhoor: over Salduz, Panovits en anderen‟ aan de heer MAARTEN COLETTE.
13. Hooggeachte vergadering,
Wat men de “falende Justitie” noemt heeft weer toegeslagen in het voorbije jaar. De
krantencommentaren waren, zoals gebruikelijk, zonder mededogen over KB-Lux, computerbedrijf
ATC en Beaulieu.
De perscommentaren spreken van te veel ingewikkelde procedures, te veel achterpoortjes in de
wetgeving.
Politici reageren verontwaardigd en dienen ongerijmde en onbezonnen wetsvoorstellen in.
De rechterlijke macht verdient geen blaam maar een pluim wanneer rechters en raadsheren verjaring
constateren, wanneer zij een strafvordering onontvankelijk verklaren omdat de onderzoekers bewust
knoeiden in het onderzoek, deloyale, partijdige en manipulatieve handelingen stelden, de
onderzoeksrechter vooringenomen was en het geknoei werd verdoezeld door allerhande
nepscenario‟s en valsheden in geschriften. Wanneer alles in het werk wordt gesteld door politie, OM
en OR om de rechtbank en de advocaten om de tuin te leiden, dienen rechters en raadsheren ten
hemel geprezen dat ten minste zij een halt toeroepen aan de schending van mensenrechten en
rechten van de verdediging en normvervaging bij de speurders.
En het OM moet zijn Calimero-houding laten vallen: “wij zijn klein en de advocaten zijn groot, en dat
is niet eerlijk”. Het OM heeft sedert een 10-tal jaren de meest moderne en performante technische
middelen ter beschikking. Het beschikt over talrijke hypergespecialiseerde medewerkers die alleen
dit aspect van het recht beoefenen. Het is zijn eigen fout, door een manke korpsgeest en een
ontbrekend regelgevend kader om van de keuze voor het OM een werkelijke carrière te maken, dat
het jaar na jaar een braindrain ondergaat, doordat het zonder meer zijn best opgeleide en ervaren
leden laat vertrekken naar de zittende magistratuur
14. De voorstellen van de PG‟s in het kader van „the empire strikes back‟ tot afschaffing van de
onderzoeksrechter zijn onaanvaardbaar. Het parket is een vervolgende partij, die zich hardnekkig
weigert op gelijke hoogte te plaatsen, ook letterlijk in de rechtszaal, met de verdedigende partij. Van
het parket moeten we geen objectief onderzoek ten laste en ten onlaste verwachten. Parketteurs zijn
4

“crime fighters” geworden, hun optreden is vaak allesbehalve magistratelijk. Het broos evenwicht
tussen het vervolgend apparaat en de bescherming van de rechtsstaat staat op de tocht, wanneer men
de garantie van de volledig onafhankelijke onderzoeksrechter uit het onderzoek haalt.
En is wat de PG‟s de “complexiteit” noemen, niet eenvoudig de toepassing van de mensenrechten in
de opsporing en berechting van mogelijke misdrijven, zoals deze dwingend volgt uit de rechtspraak
van het EHRM? En volgt de complexiteit van de dossiers die wij op dit ogenblik pleiten, niet juist uit
het kortzichtig en hopeloos verzet tegen de toepassing in zijn volle omvang van de Salduz-leer?
15. Geachte parlementsleden, zouden jullie, in de luwte van een regering in lopende zaken, niet eens
dringend, de niet-uitvoering sedert vijf jaar van essentiële bepalingen van de Basiswet
Gevangeniswezen kunnen onderzoeken? En de schande van de voorlopige hechtenis waaraan elke
minister van Justitie wel op een of ander ogenblik verklaart iets te willen doen. En aan de
onmenselijke “vergeetput van Justitie”, de internering. Parlementairen, lieve medemensen, doe er wat
aan!
En is deze komkommertijd voor parlementairen ook niet het uitgelezen moment om België in
overeenstemming te brengen met de rechtspraak van het EHRM, dat betwistingen over verkiezingen
door een rechter beoordeeld moeten worden, en dus, anders dan artikel 48 van onze Grondwet zegt,
niet door het parlement zelf.
Het lijkt evident dat in een land als het onze, dit oordeel maar kan worden toevertrouwd aan een
collegiaal, onafhankelijk en onpartijdig rechtscollege, waarin bij voorkeur ook een aantal gewezen
politici zouden zetelen. En wonder boven wonder hebben wij een rechtscollege dat aan al deze
kwalificaties voldoet: het Grondwettelijk Hof!
Parlementsleden, doe wat met deze gouden tip!
16. De OVB heeft voluit de minister van Justitie gesteund wanneer hij het gerechtelijk landschap
wilde herscheppen en Justitie een nieuwe architectuur geven. Corporatistische, syndicale en
kleinregionalistische reflexen hebben de minster in het kernkabinet doen stranden. Wat overschoot
mist visie en ambitie. In de plaats van een nieuwe architectuur, krijgen we een opgelapte gevel. Dit
hoewel de magistraten zelf de politici voor hun verantwoordelijkheden hadden geplaatst: zij wilden
gaan naar een echte modernisering van Justitie.
De schaalvergroting gaat van 27 naar 16 arrondissementen, blijft 295 generaals voor een Mexicaans
leger van 6.378 soldaten. Maar heeft zo‟n klein leger wel zoveel generaals nodig? Lijden we niet
duidelijk aan een “voorzittersyndroom”. Iedereen houdt natuurlijk aan zijn generaalssterren, en
achter elke generaal staan er twee of drie kolonels die binnen 2, 3 of 7, 8 jaar generaal willen worden.
Maar is het ook efficiënt en rationeel?
Er is in het afgezwakte plan ook geen sprake meer van enig impact van de werklastmeting. Nochtans
een conditio sine qua non voor een rationeler human resources beleid. Het status quo bleek dus
sterker dan alle frustraties op het terrein. Hoe gaan we dan het vertrouwen in Justitie herstellen?
17. Het is na twaalf jaar dus nog altijd niet mogelijk gebleken de afspraken uit het justitiehoofdstuk
van het Octopusakkoord van 1998 uit te voeren.
Justitie werkt anders in Vlaanderen dan in Wallonië, om over het Brusselse hof van beroep maar te
zwijgen. Het wetgevend kader groeit voortdurend uiteen, door de eigen bevoegdheden van de
deelstaten. Rechters in Vlaanderen interpreteren meer en meer de rechtsregels anders dan hun
Franstalige collega‟s. Er is dus nu al een voortdurende feitelijke splitsing van het gerecht aan de gang,
5

wat logisch is omdat Franstalige rechters zelden of nooit Nederlandstalige literatuur of rechtspraak
raadplegen, kennen of citeren.
Zelfs wat een technisch debat zou moeten zijn, over de modernisering van Justitie, met een betere
infrastructuur, een betere werkverdeling een efficiënter management, een beter HR-beleid, een
klantvriendelijker aanpak, en eigen financiële verantwoordelijkheid voor de gerechten, is in dit
tweelandenland communautair geladen en partijgebonden. Daarom moet de splitsing van Justitie er
door komen, al is het maar omdat er anders helemaal niets gebeurt.
18. In het verslag van de NV-A Voorzitter aan de Koning vinden we enkele voorzichtige stappen naar
defederalisering van Justitie, die parallel moeten verlopen met maatregelen op federaal niveau, zoals
de vermindering van het aantal arrondissementen. Het materieel recht blijft in hoofdzaak een
federale bevoegdheid. De organisatie en de werking van de rechtscolleges van eerste en tweede
aanleg en de opleiding en benoeming van magistraten worden een gemeenschapsbevoegdheid, wat
een splitsing inhoudt van het Instituut voor de Gerechtelijke Opleiding en van de Hoge Raad voor de
Justitie. Er komt een participatie van de gemeenschappen in het vervolgings- en
strafuitvoeringsbeleid, en uitbreiding van hun bevoegdheid in het jeugdsanctierecht.
19.Traditioneel is Justitie in federale staten een deelstatelijke bevoegdheid.
De OVB kan zich vinden in deze voorstellen. Het gaat om basisrechten waarover Vlaamse instanties
bevoegdheid kunnen verwerven, zoals zij ook bevoegdheid verwierven door de communautarisering
van het onderwijs en tal van andere bevoegdheden inzake welzijn.
Ook de rechtshulp dient gecommunautariseerd. Ook hier gaat het om een persoonsgebonden materie.
Het is klaar dat de hervormingsplannen voor justitie als uitgangspunt moeten hebben: dat de
rechtsbedeling wordt beschouwd als een openbare dienst aan de mensen. Spreken in termen van een
staatsmacht is uit de tijd. Het gaat om optimaliseren van dienstverlening aan burgers. De
fundamentele beginselen die deze dienstverlening beheersen zijn hùn fundamentele rechten, hùn
mensenrechten.
20. Vooruitgang van de mensenrechten in de rechtspraak komt er door advocaten en rechters die de
vooruitgang willen, de vooruitgang maken.
De advocaten moeten hun voet tussen de deur van de rechtbanken steken, en de magistraten
overtuigen.
Wetten zijn vaak, zoals de weg naar de hel, geplaveid met goede bedoelingen. De advocaten moeten
de wetgever van het essentieel belang van het EVRM en van de zwaartekracht van de arresten van het
EHRM overtuigen. De ongepaste vragen stellen, de vervelende referenties aandragen, de ongewenste
procedures voeren.
Wij zijn immers, als tegensprekers van de macht, de stem van de mensen die in ons hun hoop hebben
gesteld, die ons het geschenk van hun vertrouwen hebben gegeven.
Wij kunnen des te beter voor de mensen hun rechten pleiten omdat we zelf niet de minste macht
hebben. Wij vragen alleen, wij verzoeken, wij postuleren, wij trachten te overtuigen.
Overtuigen dat de mensen niet om de Justitie draaien, zoals de zon niet om de aarde draait, maar dat
Justitie om de mensen moet draaien. Dat is de Copernicaanse revolutie, de zachte revolutie van de
mensenrechten.
6

Er is gezegd: ‘ la convention des droits de l’homme, c’est une utopie qui se réalise’.
Samen aan de realisatie van die utopie te werken, met gezamenlijke krachten, met vallen en opstaan,
maar steeds opnieuw, een gans nieuw jaar, is wat ik U, Geachte Genodigden, allen uit de grond van
mijn hart toewens.
Jo Stevens, Voorzitter OVB.
7