Hoe verkrijgt een kunstwerk betekenis (deel 1): Soorten ... - KABK

More documents

Recommendations

Info

3. Subjectieve en onbewuste betekenis Interpretatie van expressie Het gebruik van symbolen is een heel handige manier om betekenis over te dragen. Voorwaarde is echter wel, dat de ontvanger van de symbolische boodschap ingewijd is in de betekenis van de symbolen. Maar, zo kan je tegenwerpen, is het echt noodzakelijk om ingewijd te zijn in de betekenis van symbolen om de betekenis van een kunstwerk op te pikken? Het is toch heel gebruikelijk, om kunst op een intuïtieve of gevoelsmatige manier te interpreteren? Zijn wij niet juist gewend om kunstwerken te interpreteren aan de hand van de wijze waarop het kunstwerk spreekt tot ons gevoel? Inderdaad is het een uiterst gangbare en algemeen aanvaarde praktijk om de expressiviteit van kunstwerken op ons in te laten werken, en zo een gevoelsmatig betekenisniveau te ontsluiten. Het probleem met expressiviteit als vertaalsleutel is echter, dat gevoel een subjectieve kwestie is. Een aangezien subjectief betekent: persoonlijk, niet algemeen – hoe kun je dan toch weten of die subjectieve interpretatie ook nog enige algemene geldigheid zou kunnen hebben? Of moet je concluderen dat interpretatie van kunst, zeker als er geen sprake lijkt te zijn van duidelijk opgelegde symboliek, uiteindelijk altijd een persoonlijke kwestie is, waaraan geen rechten ontleend kunnen worden? Over die vraag lopen de meningen sterk uiteen. Psychologische theorieën Sommige denkers betwisten dat een subjectieve interpretatie ook alleen maar subjectief is. Met name in de psychologische wetenschap is veel onderzoek gedaan naar en gespeculeerd over meer algemene gevoelsmatige werkingen van kunstwerken. Sigmund Freud, bijvoorbeeld, dacht dat de emotionele werkzaamheid van alle symbolen kon worden herleid tot seksuele driften. In zijn optiek kun je een Middeleeuws Mariaschilderij opvatten als een uitdrukking van de opwinding die een jong, maagdelijk meisje bij mannen opwekt, en de verering van de Maagd zou je dan kunnen opvatten als een veredelde, ‘gesublimeerde’ vorm van ordinaire versierpogingen. Freuds interpretatie van kunst als een soort verknipte vorm van seksuele toespelingen heeft een hele reeks ontluisterende analyses van beroemde kunstwerken tot gevolg gehad, die even fascinerend als omstreden zijn. Het debat duurt voort tot op de dag van vandaag. Een andere welbekende theorie over onbewuste, onder de oppervlakte verborgen betekenissen in kunstwerken is ontwikkeld door Carl Jung. Die kwam op de gedachte, dat de menselijke psyche een gebied van onbewuste kennis omvat, dat ons als mensen aanstuurt en ons in staat stelt om woordloos te communiceren. In uitingen van alle culturen in alle tijden herkende Jung motieven die zich telkens herhalen. Hij interpreteerde deze als de ‘archetypische’ uitingen van het ‘collectief onbewuste’. Het ‘archetype’ is volgens Jung de onbewuste, diep in de mens verankerde drift die deze uitingen veroorzaakt. Zo heeft ons Middeleeuwse Maria-schilderij heeft volgens Jung geen andere betekenis dan een oud-Egyptisch Isis-beeld, of een polynesisch beeld van een moedergodin. Hoewel de theorieën van Freud en Jung enorme invloed hebben uitgeoefend op de beschouwing en interpretatie van kunstwerken, zijn hun denkbeelden ook buitengewoon omstreden, vanwege het hoog speculatieve gehalte ervan. Maar, nog steeds is er een omvangrijke groep kunstexegeten, die probeert via gevoel en intuïtie vastomlijnde, onbewuste betekenissen van kunstwerken bewust te maken. - 4 -
4. Betekenislagen Dubbelzinnigheid Opgelegde symboliek ‘werkt’ alleen wanneer een symbool wordt gehanteerd binnen een kader van afspraken, definities en conventies. Bovendien moet het symbool helder en eenvoudig zijn, wil het geen verwarring scheppen. In het verleden was daarom het kunstonderwijs voor een niet onaanzienlijk deel erop gericht om kunstenaars te leren hoe zij symbolen moesten gebruiken zodat een specifieke betekenis van hun werk afleesbaar werd. Dubbelzinnigheid in kunstwerken stond niet hoog in aanzien. Dat is tegenwoordig wel anders. In de hedendaagse kunstwereld is het streven naar eenduidigheid in de beeldtaal zo niet verdwenen, dan toch in elk geval veel minder duidelijk aanwezig. Veel kunstenaars maken tegenwoordig juist graag gebruik van het feit dat een kunstwerk op verschillende manieren kan worden opgevat. Neem Andy Warhols bekende serie zeefdrukken van de Elektrische Stoel. Centraal staat een foto van een executieapparaat dat bij iedereen akelige associaties oproept. Maar Warhol maakt daar een mooi, decoratief plaatje van, dat hij repeteert alsof het om een behangetje gaat. Die dubbelzinnigheid kun interpreteren. Je kunt je afvragen: wat zou daarmee bedoeld zijn? En dan kun je bijvoorbeeld bedenken, dat de elektrische stoel een soort symbool is voor Amerika, en dat Amerika vaak wordt gezien als een soort ideale staat, waar iedere burger The American Dream kan beleven. De elektrische stoel is als het ware de andere kant van de medaille van de Amerikaanse droom. En de decoratieve neutraliteit waarmee die elektrische stoel wordt afgebeeld door Andy Warhol, zou je kunnen interpreteren als een verbeelding van de onverschilligheid waarmee Amerikanen over de doodstraf nadedenken. Maar hoe kun je nou zeker weten of die interpretatie klopt? De mening van de kunstenaar Als je niet zeker bent van de betekenis van een kunstwerk, omdat de symbolen dubbelzinnig zijn of omdat het om een gevoelsmatige interpretatie gaat, kun je natuurlijk bij de maker zelf te rade gaan. En dat gebeurt dan ook veelvuldig. In interviews in kranten, op de radio en in televisieprogramma’s worden kunstenaars eindeloos doorgezaagd over hun opvattingen en bedoelingen. En als de kunstenaar dood is, proberen kunsthistorici documenten te achterhalen, waarin de kunstenaar zich uitlaat over de betekenis van zijn kunstwerken. Dat eindeloze gevraag naar de bedoelingen van een kunstenaar heeft natuurlijk ook iets vreemds. Als wat de kunstenaar in een interview over zijn werk zegt doorslaggevend is voor de interpretatie, waarom zou hij dan de moeite moeten nemen om zich in kunstwerken uit te drukken? - 5 - ‘Triggers’ en begriploos begrijpen Sommige kunstenaars gebruiken hun kunstwerken als een trigger. Ze proberen de aandacht te trekken met iets intrigerends, en maken vervolgens van die aandacht gebruik om via een ander medium hun zegje te doen. Andere kunstenaars hebben daar juist weer een enorme hekel aan. Die drukken zich uit via een artistiek medium, omdat ze het gevoel hebben dat ze dat ook alleen maar via dat ene medium kunnen doen. Zulke kunstenaars gedragen zich in interviews nukkig en boos. Ze gaan er vanuit, dat niet ieder begrijpen verstandelijk is. Dat niet ieder begrip kan worden vertaald in woorden. Dat er ook zoiets bestaat als een ‘begriploos verstaan’. Aanhangers van het begriploze verstaan wekken op hun beurt weer vaak de ergernis van degenen die juist veel en graag over kunst praten. Die verwijten, de ‘begriploze begrijpers’ dat ze veel te vrijblijvend en dweperig met kunst omgaan.
Page 1 and 2: Hoe verkrijgt een kunstwerk beteken
Page 3: 2. Opgelegde betekenis Sommige kuns
Page 7: structuur is het niet alleen mogeli

Hoe verkrijgt een kunstwerk betekenis (deel 1): Soorten ... - KABK

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?