Hoe verkrijgt een kunstwerk betekenis (deel 1): Soorten ... - KABK

More documents

Recommendations

Info

1. Hoe interpreteren? Kunstwerken kun je interpreteren. Dat betekent dat er een omzetting plaatsvindt: een vertaling van de ene uitdrukkingsvorm in de andere. Als we spreken van een vertaling, veronderstellen we, dat er in ieder kunstwerk iets taligs zit, iets wat zich leent om vertaald te worden. En dat veronderstelt weer, dat er zoiets moet bestaan als een ‘taal van de kunst’. Of misschien zelfs, dat er sprake is van verschillende ‘kunst-talen’. Als dat zo is, hoe zouden die kunst-talen dan in elkaar zitten? Hoe werken ze? Hoe is het mogelijk is dat een beschouwer begrijpt wat er met een kunstwerk gezegd of bedoeld is? Pictionary Als je wel eens het spelletje Pictionary hebt gespeeld, dan weet je, dat het grootste deel van het vermaak eruit bestaat, dat de ene speler een plaatje tekent dat door de andere spelers volkomen verkeerd wordt begrepen. Hoe complexer de tekening, hoe groter de verwarring. Spelers die erin slagen hun onderwerpen te reduceren tot een simpel icoontje winnen het spel in het algemeen. Hoe simpeler, des te begrijpelijker; hoe complexer, des te moeilijker. Bij Pictionary gaat het erom een woord te raden via een tekening. Dat is het spelletje, het tijdverdrijf. Maar als je geen tijd te verdrijven hebt? Dan is het natuurlijk veel simpeler om gewoon woorden te gebruiken, als je iets te zeggen hebt. Alleen: woorden kennen hetzelfde probleem: ook woorden kunnen onduidelijk zijn. Hoe moeilijk is het niet om iets duidelijk en ondubbelzinnig uit te leggen? Eenduidigheid Als je iets heel specifieks te vertellen hebt, heb je een uitdrukkingsvorm nodig die zo simpel en ondubbelzinnig mogelijk is. Denk aan het formuleren van een wet: juristen moeten een regel zo eenduidig als het maar kan formuleren, om iedere verwarring te voorkomen. Exacte wetenschappers moeten in hun wetenschappelijke verklaringen geen enkele ruimte laten voor andere theorieën, anders heb je er niets aan. Wetgevers en wetenschappers en maken daarom doorlopend gebruik van afspraken en definities om verwarring te voorkomen. Wanneer er zo’n definitie voorhanden is, kan die definitie worden gereduceerd tot een simpele symbolische weergave. Het symbool is, letterlijk, een samenballing van begrip, of een complex van begrippen, waarmee simpel en eenduidig een specifieke betekenis kan worden opgeroepen. Werkt het in de kunst net als in de wetenschap? Kun je door middel van symboliek in een schilderij een betekenis weergeven? Het antwoord op die vraag is geen simpel ‘ja’ of ‘nee’. In de wereld van de kunst kom je zowel vergelijkbare manieren van informatieoverdracht tegen, waarin net als in de wetenschap door middel van symbolen complexe begrippen worden aangeduid, als totaal onvergelijkbare. In dit eerste hoofdstuk over de vraag hoe kunstwerken betekenis krijgen, bekijken we eerst een aantal factoren bekijken, die het interpreteren van een kunstwerk mogelijk maken, en daarna een aantal, die het interpreteren ingewikkeld en ongewis maken. - 2 -
2. Opgelegde betekenis Sommige kunst heeft een makkelijk op te sporen, welbewust opgelegde betekenis. Dat is bijvoorbeeld het geval met Middeleeuwse schilderijen. Die kunnen wij begrijpen, omdat ze zijn opgebouwd uit eenvoudig herkenbare symbolen. Als je een vrouw met een blauwe jurk ziet, en bij haar staat een vaas met witte lelies, dan weet je: dat is Maria, de moeder Gods. En als je goed bent ingewijd, weet je dat die witte lelies weer symbool staan voor haar maagdelijkheid, en de blauwe jurk voor haar hemelsheid. Een paar vaktermen Iconografie Omdat wij op de hoogte zijn van de Middeleeuwse conventies, kunnen wij de voorstellingen op Middeleeuwse schilderijen begrijpen en interpreteren. Kunsthistorici noemen dat geheel van conventies de ‘Middeleeuwse iconografie’. Het woord iconografie betekent oorspronkelijk ‘beeldbeschrijving’, en verwijst naar de kunsthistorische discipline die zich bezighoudt met het inventariseren en onderzoeken van beeldelementen in de kunst van bepaalde periodes, stromingen of genres. Het woord is geleidelijk aan synomiem geworden met het begrip ‘beeldtaal’. Allegorie Wanneer er, zoals in de Middeleeuwen, gebruik wordt gemaakt van vaste beeldmiddelen, met een vaste betekenis, - 3 - dan kan men net als in de wetenschap complexe voorstellingen creëren, waarmee evenzo complexe betekenissen worden verbeeld. Wanneer elk beeldelement symbolische betekenis heeft, spreekt men van allegorieën. en het spreekt vanzelf dat heel veel Middeleeuwse kunstwerken zo’n allegorisch karakter hebben, waarvan we de betekenis heel precies kunnen ontrafelen. Metafoor Een metafoor is een gangbare manier van betekenisoverdracht, waarbij gebruik wordt gemaakt van een gelijkenis. In een metafoor wordt een begrip verhelderd met behulp van een ander begrip. Denk aan uitdrukkingen als: ‘De kameel is het schip van de woestijn’. Metaforen komen veel voor in taal, maar ook in kunstwerken. Emblematiek In de 17 e eeuw maakten de Nederlandse schilders gebruik van zogenaamde ‘emblemata-boeken’. Dat waren voorbeeldboeken, waarin precies stond beschreven hoe je een betekenisvol schilderij kon maken. In het onderstaande voorbeeld zie je links een pagina uit een emblemata-boek, waarin bij een plaatje van een roker uitgelegd wordt dat roken een nieuwigheid is (we zitten in de 17 e eeuw!), die niks goeds betekent, zoals de meeste nieuwigheden niets goeds betekenen (!). In het rechterschilderij van Jan Steen zie je dezelfde roker zitten in een van Steens spreekwoordelijke huishoudens. Het roken symboliseert verloedering
Page 1: Hoe verkrijgt een kunstwerk beteken
Page 5 and 6: 4. Betekenislagen Dubbelzinnigheid
Page 7: structuur is het niet alleen mogeli

Hoe verkrijgt een kunstwerk betekenis (deel 1): Soorten ... - KABK

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?