Geschiktheid biologische aardappelrassen voor biofrites en biochips
Geschiktheid biologische aardappelrassen voor biofrites en biochips
Geschiktheid biologische aardappelrassen voor biofrites en biochips
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
<strong>Geschiktheid</strong> <strong>biologische</strong> <strong>aardappelrass<strong>en</strong></strong><br />
<strong>voor</strong> <strong>biofrites</strong> <strong>en</strong> <strong>biochips</strong><br />
Verk<strong>en</strong>ning naar eis<strong>en</strong> <strong>en</strong> de mogelijkhed<strong>en</strong> van de huidige <strong>biologische</strong><br />
<strong>aardappelrass<strong>en</strong></strong> <strong>voor</strong> <strong>biofrites</strong> <strong>en</strong> <strong>biochips</strong><br />
<strong>voor</strong> <strong>biologische</strong> agroket<strong>en</strong>s<br />
Kees van Wijk<br />
Kees Bus
<strong>Geschiktheid</strong> <strong>biologische</strong> <strong>aardappelrass<strong>en</strong></strong> <strong>voor</strong><br />
<strong>biofrites</strong> <strong>en</strong> <strong>biochips</strong><br />
Verk<strong>en</strong>ning naar eis<strong>en</strong> <strong>en</strong> de mogelijkhed<strong>en</strong> van de huidige <strong>biologische</strong><br />
<strong>aardappelrass<strong>en</strong></strong> <strong>voor</strong> <strong>biofrites</strong> <strong>en</strong> <strong>biochips</strong><br />
Kees van Wijk, Kees Bus, PPO-AGV Lelystad<br />
Praktijkonderzoek Plant & Omgeving, onderdeel van Wag<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> UR<br />
Business Unit Akkerbouw, Gro<strong>en</strong>e Ruimte <strong>en</strong> Vollegrondsgro<strong>en</strong>t<strong>en</strong> PPO nr. 3250171711<br />
Augustus 2011
© 2011 Wag<strong>en</strong>ing<strong>en</strong>, Stichting Di<strong>en</strong>st Landbouwkundig Onderzoek (DLO) onderzoeksinstituut Praktijkonderzoek Plant &<br />
Omgeving. Alle recht<strong>en</strong> <strong>voor</strong>behoud<strong>en</strong>. Niets uit deze uitgave mag word<strong>en</strong> verveelvoudigd, opgeslag<strong>en</strong> in e<strong>en</strong><br />
geautomatiseerd gegev<strong>en</strong>sbestand, of op<strong>en</strong>baar gemaakt, in <strong>en</strong>ige vorm of op <strong>en</strong>ige wijze, hetzij elektronisch,<br />
mechanisch, door fotokopieën, opnam<strong>en</strong> of <strong>en</strong>ige andere manier zonder <strong>voor</strong>afgaande schriftelijke toestemming van<br />
DLO.<br />
Voor nadere informatie gelieve contact op te nem<strong>en</strong> met: DLO in het bijzonder onderzoeksinstituut Praktijkonderzoek<br />
Plant & Omgeving, Business Unit Akkerbouw, Gro<strong>en</strong>e Ruimte <strong>en</strong> Vollegrondsgro<strong>en</strong>t<strong>en</strong><br />
DLO is niet aansprakelijk <strong>voor</strong> ev<strong>en</strong>tuele schadelijke gevolg<strong>en</strong> die kunn<strong>en</strong> ontstaan bij gebruik van gegev<strong>en</strong>s uit deze<br />
uitgave.<br />
PPO Publicati<strong>en</strong>r. 419<br />
Dit onderzoek is mede mogelijk gemaakt door het Ministerie van EL&I<br />
Projectnummer: 3250171711<br />
Praktijkonderzoek Plant & Omgeving, onderdeel van Wag<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> UR<br />
Business Unit Akkerbouw, Gro<strong>en</strong>e Ruimte <strong>en</strong> Vollegrondsgro<strong>en</strong>t<strong>en</strong><br />
Adres : Postbus 430, 8200 AK Lelystad<br />
: Edelhertweg 1, 8219 PH Lelystad<br />
Tel. : +31 320 29 11 11<br />
Fax : +31 320 23 04 79<br />
E-mail : info.ppo@wur.nl<br />
Internet : www.ppo.wur.nl<br />
© Praktijkonderzoek Plant & Omgeving 2
Inhoudsopgave<br />
© Praktijkonderzoek Plant & Omgeving 3<br />
pagina<br />
SAMENVATTING................................................................................................................................... 5<br />
SUMMARY ........................................................................................................................................... 7<br />
1 INLEIDING .................................................................................................................................... 9<br />
2 OPZET EN UITVOERING VERKENNING ........................................................................................... 11<br />
2.1 Begeleidingscommissie ........................................................................................................ 11<br />
2.2 Startbije<strong>en</strong>komst ................................................................................................................. 11<br />
2.3 K<strong>en</strong>nisuitwisseling ................................................................................................................ 12<br />
3 RESULTATEN ............................................................................................................................. 13<br />
3.1 Bakproef van frites <strong>en</strong> chips in het najaar ............................................................................... 13<br />
3.2 Beoordeling <strong>en</strong> bezichtiging na bewaring ............................................................................... 18<br />
3.3 Suikergehaltemeting<strong>en</strong> <strong>en</strong> bakproef chips 22 februari ............................................................. 26<br />
4 DISCUSSIE ................................................................................................................................. 33<br />
4.1 Discussie onderscheidbaar product ....................................................................................... 34<br />
4.2 Aanbeveling<strong>en</strong> vervolg .......................................................................................................... 34<br />
5 LITERATUUR ............................................................................................................................... 37
© Praktijkonderzoek Plant & Omgeving 4
Sam<strong>en</strong>vatting<br />
Uit bakproev<strong>en</strong> met <strong>biologische</strong> <strong>aardappelrass<strong>en</strong></strong> blijkt dat e<strong>en</strong> aantal rass<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> hoog niveau van<br />
Phytophthora-resist<strong>en</strong>tie, perspectief biedt <strong>voor</strong> goede frites- <strong>en</strong> chipbereiding. Hoewel de bakkwaliteit van<br />
deze rass<strong>en</strong> standaard minder optimaal was dan van het ras Phytophthora-gevoelige hoofdras Agria, kan,<br />
door ‘reconditioner<strong>en</strong>’ <strong>en</strong> ‘blancher<strong>en</strong>’, met deze rass<strong>en</strong> toch e<strong>en</strong> acceptabele frites- <strong>en</strong> chipskwaliteit<br />
verkreg<strong>en</strong> word<strong>en</strong>. Gebruik van deze rass<strong>en</strong> als Bionica, Biogold <strong>en</strong> Sarpo Mira in de <strong>biologische</strong> teelt <strong>voor</strong><br />
verwerking geeft extra productie <strong>voor</strong> de teler <strong>en</strong> meer leveringszekerheid <strong>voor</strong> de industrie in jar<strong>en</strong> met<br />
e<strong>en</strong> vroege Phytophthora-aantasting.<br />
Dit is de <strong>voor</strong>naamste conclusie van de Verk<strong>en</strong>ning naar de geschiktheid van nieuwe Phytophthoraresist<strong>en</strong>te<br />
<strong>biologische</strong> rass<strong>en</strong> <strong>voor</strong> frites- <strong>en</strong> chipbereiding. Het huidige meest geschikte ras (Agria) <strong>voor</strong> chips- <strong>en</strong><br />
fritesproductie is vatbaar <strong>voor</strong> Phytophthora, wat minder productiezekerheid geeft. Van<br />
Phytophthoraresist<strong>en</strong>te <strong>biologische</strong> rass<strong>en</strong> mag verwacht word<strong>en</strong> dat ze e<strong>en</strong> betere productiezekerheid<br />
gev<strong>en</strong>, waardoor ook de leveringszekerheid van <strong>biologische</strong> aardappel uit de bewaring <strong>voor</strong> verwerking tot<br />
frites <strong>en</strong> chips verbetert. Leveringszekerheid van geschikte rass<strong>en</strong> <strong>voor</strong> verwerking is e<strong>en</strong> absolute<br />
<strong>voor</strong>waarde <strong>voor</strong> de verdere groei van de productie van <strong>biologische</strong> frites <strong>en</strong> chips. E<strong>en</strong> subdoel van deze<br />
éénjarige verk<strong>en</strong>ning was e<strong>en</strong> uitspraak over de w<strong>en</strong>selijkheid om <strong>biochips</strong> <strong>en</strong> <strong>biofrites</strong> ev<strong>en</strong>tueel<br />
onderscheid<strong>en</strong>d met e<strong>en</strong> apart productk<strong>en</strong>merk in de markt te zett<strong>en</strong>.<br />
De verk<strong>en</strong>ning naar geschiktheid is uitgevoerd door bakproev<strong>en</strong> te do<strong>en</strong> met verschill<strong>en</strong>de <strong>biologische</strong><br />
rass<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> (bepaalde) Phytophthora resist<strong>en</strong>tie, afkomstig van klei- <strong>en</strong> zandgrond<strong>en</strong> van de<br />
Broekemahoeve <strong>en</strong> praktijkbedrijv<strong>en</strong>. Daar is het ras Agria als standaard aan toegevoegd <strong>en</strong> het ras Ditta,<br />
e<strong>en</strong> belangrijk biologisch tafelaardappelras. De bakproev<strong>en</strong> zijn uitgevoerd in het najaar 2010 (november)<br />
<strong>en</strong> na bewaring in januari <strong>en</strong> februari 2011. In januari 2011 zijn alle partij<strong>en</strong> <strong>voor</strong>af 12 dag<strong>en</strong> bij 15-20 gr. C.<br />
gereconditioneerd. Daarnaast is, ter vergelijking, e<strong>en</strong> selectie van partij<strong>en</strong> <strong>voor</strong>af geblancheerd (zonder<br />
reconditioner<strong>en</strong>) <strong>en</strong> e<strong>en</strong> selectie van partij<strong>en</strong> direct uit de bewaring (zonder <strong>en</strong>ige <strong>voor</strong>bewerking) verwerkt<br />
tot chips <strong>en</strong> frites. Bij de bakproef in februari is alle<strong>en</strong> chips gebakk<strong>en</strong>. To<strong>en</strong> is tev<strong>en</strong>s de bruikbaarheid van<br />
e<strong>en</strong> snelle <strong>en</strong> praktische glucosemeter getoetst. Tot slot is naar aanleiding van deze verk<strong>en</strong>ning met de<br />
begeleidingsgroep de discussie gevoerd of e<strong>en</strong> <strong>voor</strong>tzetting van de toetsing op bakkwaliteit van chips <strong>en</strong><br />
frites w<strong>en</strong>selijk is.<br />
Bakproef in najaar<br />
Rass<strong>en</strong>: Uit de bakproef in het najaar bleek dat meerdere <strong>biologische</strong> rass<strong>en</strong> perspectief bied<strong>en</strong> <strong>voor</strong><br />
verwerking tot chips of frites. Het <strong>voor</strong> Phytophthoragevoelige <strong>biologische</strong> standaardras Agria bleek het<br />
meest geschikt. Van de <strong>biologische</strong> rass<strong>en</strong> met bepaalde e<strong>en</strong> Phytophthora resist<strong>en</strong>tie scoorde Biogold van<br />
de lichte grond goed. De rass<strong>en</strong> Bionica <strong>en</strong> Sarpo Mira scoord<strong>en</strong> licht onvoldo<strong>en</strong>de <strong>en</strong> zijn misschi<strong>en</strong> te<br />
verbeter<strong>en</strong> op bakkleur met e<strong>en</strong> <strong>voor</strong>bewerking (reconditioner<strong>en</strong> <strong>en</strong>/of blancher<strong>en</strong>).<br />
Herkomst<strong>en</strong>: de aardappel van de lichtere (zand-) grond<strong>en</strong> blek<strong>en</strong> gemiddeld meer geschikt <strong>voor</strong> verwerking<br />
dan de kleiherkomst<strong>en</strong> uit de praktijk, behalve bij het ras Sarpo Mira, waar de kleiherkomst beter scoorde.<br />
De resultat<strong>en</strong> van de partij<strong>en</strong> van de Broekemahoeve wek<strong>en</strong> af <strong>en</strong> moet<strong>en</strong> met <strong>en</strong>ige terughoud<strong>en</strong>dheid<br />
gebruikt word<strong>en</strong>.<br />
Bakproef na bewaring in januari<br />
Rass<strong>en</strong>: na bewaring blek<strong>en</strong> opnieuw meerdere <strong>biologische</strong> rass<strong>en</strong> perspectief te bied<strong>en</strong> <strong>voor</strong> verwerking<br />
tot frites <strong>en</strong> chips. De Agriaherkomst<strong>en</strong> <strong>en</strong> de Biogoldherkomst Wieringermeer gav<strong>en</strong> e<strong>en</strong> acceptabel<br />
product te zi<strong>en</strong> na de bewaring met e<strong>en</strong> langere reconditioneringstijd. De rass<strong>en</strong> Bionica <strong>en</strong> Sarpo Mira<br />
scoord<strong>en</strong> weer licht onvoldo<strong>en</strong>de.<br />
Reconditioner<strong>en</strong> gaf minder bruinverkleuring bij frites. Gemiddeld over de 3 vergelijkbare rass<strong>en</strong> was de<br />
verbetering 0,3 punt vergelek<strong>en</strong> met niet reconditioner<strong>en</strong>. Blancher<strong>en</strong> gaf e<strong>en</strong> sterke kleurverbetering in<br />
deze toets van gemiddeld 0,8 punt. De rass<strong>en</strong> Sarpo Mira <strong>en</strong> Bionica, die met alle<strong>en</strong> reconditioner<strong>en</strong> net<br />
onvoldo<strong>en</strong>de war<strong>en</strong>, scoord<strong>en</strong> door alle<strong>en</strong> blancher<strong>en</strong> qua kleur wel acceptabel. Vooraf blancher<strong>en</strong> is wel<br />
© Praktijkonderzoek Plant & Omgeving 5
e<strong>en</strong> extra stap in de het productieproces, waar de fabriek<strong>en</strong> vaak standaard niet op zijn ingericht.<br />
Bakproef chips in februari <strong>en</strong> reducer<strong>en</strong>de suikermeting in relatie tot bruinverkleuring chips<br />
Bij de rass<strong>en</strong> kreg<strong>en</strong> Agria, herkomst zandgrond, <strong>en</strong> het toegevoegde ras Marl<strong>en</strong> de beste beoordeling,<br />
gevolgd door Agria, herkomst Westra. De andere Agriaherkomst<strong>en</strong> <strong>en</strong> Biogold gav<strong>en</strong> nog e<strong>en</strong> bakkwaliteit 5<br />
(bijna voldo<strong>en</strong>de). De Sarpo Miraherkomst<strong>en</strong> scoord<strong>en</strong> duidelijk onvoldo<strong>en</strong>de.<br />
Reconditioner<strong>en</strong>: Door de 4 wek<strong>en</strong> langere bewaring is de beoordeling van de chipskleur toch gemiddeld 1<br />
tot 1,5 punt lager vergelek<strong>en</strong> met de bakproef op 25 januari. De 2 dag<strong>en</strong> langere reconditionering<br />
(vergelek<strong>en</strong> met januaritoets) heeft de extra suikeropbouw, ontstaan door langere bewaring, niet<br />
gecomp<strong>en</strong>seerd.<br />
Reducer<strong>en</strong>de suikermeting: De e<strong>en</strong>voudige bloedglucosemeter gaf aardappelpartij<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> hoog<br />
reducer<strong>en</strong>d suikergehalte duidelijk aan. Aardappelpartij<strong>en</strong> met weinig suikers of partij<strong>en</strong> op het gr<strong>en</strong>svlak<br />
van e<strong>en</strong> toelaatbare hoeveelheid suikers, geeft de meter met waarde lo = laag aan. Deze partij<strong>en</strong> zijn<br />
bij<strong>voor</strong>beeld door e<strong>en</strong> extra handeling (blancher<strong>en</strong>) nog tot e<strong>en</strong> verkoopbaar product te br<strong>en</strong>g<strong>en</strong>. E<strong>en</strong><br />
aanvull<strong>en</strong>de bakproeftoetsing is dan wel nodig. De meter biedt dus perspectief om extreem slechte partij<strong>en</strong><br />
met te veel glucose <strong>voor</strong> verwerking tot chips vroegtijdig te onderk<strong>en</strong>n<strong>en</strong>, bij<strong>voor</strong>beeld op het teeltbedrijf.<br />
Verdere verfijning van de meetmethodiek naar ras <strong>en</strong> grondsoort kan de toepasbaarheid van deze snelle <strong>en</strong><br />
goedkope meter vergrot<strong>en</strong>. Daar<strong>voor</strong> is e<strong>en</strong> aanvull<strong>en</strong>de, groter opgezette meetproef nodig.<br />
E<strong>en</strong> subdoel was de w<strong>en</strong>selijkheid te besprek<strong>en</strong> om e<strong>en</strong> bepaalde eig<strong>en</strong>schap als onderscheid<strong>en</strong>d biok<strong>en</strong>merk<br />
te ‘label<strong>en</strong>’ aan <strong>biofrites</strong> of <strong>biochips</strong> door bij<strong>voor</strong>beeld e<strong>en</strong> k<strong>en</strong>merk<strong>en</strong>de kleur, e<strong>en</strong> andere vorm<br />
van de frites of chips of frites met schil. In de startbije<strong>en</strong>komst werd hierover gesteld dat <strong>biofrites</strong> of<br />
<strong>biochips</strong> zoveel mogelijk aan de eis<strong>en</strong> <strong>en</strong> het beeld van de gangbare chips di<strong>en</strong><strong>en</strong> te voldo<strong>en</strong>, <strong>voor</strong> e<strong>en</strong><br />
goede vermarkting. Het onderscheid tuss<strong>en</strong> gangbaar <strong>en</strong> biologisch zal via opschrift <strong>en</strong> uiterlijk van de<br />
verpakking di<strong>en</strong><strong>en</strong> te word<strong>en</strong> aangeduid.<br />
Aanbeveling<strong>en</strong> over vervolg<br />
De vraag was of deze e<strong>en</strong>jarige verk<strong>en</strong>ning voldo<strong>en</strong>de informatie opgeleverd heeft over de geschiktheid van<br />
het huidige sortim<strong>en</strong>t <strong>biologische</strong> Phytophthoraresist<strong>en</strong>tie <strong>aardappelrass<strong>en</strong></strong> <strong>voor</strong> verwerking. Deze vraag<br />
werd bevestig<strong>en</strong>d beantwoord. Hoewel niet ideaal, kan m<strong>en</strong> goede <strong>biologische</strong> frites <strong>en</strong> chips producer<strong>en</strong><br />
met dit sortim<strong>en</strong>t met toepassing van de beschikbare k<strong>en</strong>nis van bewar<strong>en</strong>, reconditioner<strong>en</strong> <strong>en</strong> ev<strong>en</strong>tueel<br />
blancher<strong>en</strong>. De resultat<strong>en</strong> van de verk<strong>en</strong>ning sluit<strong>en</strong> aan bij de praktijkervaring<strong>en</strong>.<br />
Voor e<strong>en</strong> betere leveringszekerheid zijn wel nieuwe, goede <strong>biologische</strong> rass<strong>en</strong> met Phytophthoraresist<strong>en</strong>tie<br />
nodig. Als die zich zoud<strong>en</strong> aandi<strong>en</strong><strong>en</strong>, is <strong>voor</strong>tgezette toetsing in e<strong>en</strong> goed opgezette proef w<strong>en</strong>selijk. Bij<br />
e<strong>en</strong> inv<strong>en</strong>tarisatie over het te verwachte rass<strong>en</strong>aanbod bij 7 kweekbedrijv<strong>en</strong> in februari 2011, kwam slechts<br />
1 nieuwkomer in beeld met e<strong>en</strong> gedeeltelijke Phytophthoraresist<strong>en</strong>tie. Dit aanbod was te klein om e<strong>en</strong><br />
<strong>voor</strong>tzetting van e<strong>en</strong> rass<strong>en</strong>proef met frites- <strong>en</strong> chipstoetsing te rechtvaardig<strong>en</strong>.<br />
Overige aanbeveling<strong>en</strong>: Wel kwam<strong>en</strong> er andere aanbeveling<strong>en</strong> vanuit de commissie om met het huidige<br />
<strong>biologische</strong> sortim<strong>en</strong>t e<strong>en</strong> betere afleveringszekerheid (<strong>en</strong> meer duurzaamheid) te bevorder<strong>en</strong>. Meer<br />
onderzoek <strong>en</strong> <strong>voor</strong>lichting zou gezet kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> op: a) het verbeter<strong>en</strong> van de bewaarbaarheid <strong>voor</strong><br />
langere levertijd (suggestie McCain), b) productieverhoging door teeltvervroegingsmaatregel<strong>en</strong> onder<br />
andere door meer teelt op zandgrond (suggestie Agrico <strong>en</strong> McCain), c) Rhizoctoniaprev<strong>en</strong>tie met Proradix<br />
bij het huidige Phytophthoraresist<strong>en</strong>te rass<strong>en</strong> (suggestie McCain).<br />
Bij punt a) kunn<strong>en</strong> aardappelpartij<strong>en</strong> met behulp van snelle reducer<strong>en</strong>de suikermeting<strong>en</strong> al op de bedrijv<strong>en</strong><br />
<strong>voor</strong> e<strong>en</strong> eerste scre<strong>en</strong>ing gemonitoord word<strong>en</strong> op aflevergeschiktheid <strong>voor</strong> verwerking. E<strong>en</strong> verdere<br />
bruikbaarheidstoetsing van de meetapparatuur S<strong>en</strong>solite Nova is daar<strong>voor</strong> nodig. Ook de toepassing van<br />
de, <strong>voor</strong> de <strong>biologische</strong> sector acceptabele, kiemremmer op ethyle<strong>en</strong>basis (Restrain) zou in dit kader nader<br />
getoetst kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong>. Punt b), productverhoging door teeltvervroeging is afgelop<strong>en</strong> jar<strong>en</strong> door PPO-AGV<br />
onderzocht. De resultat<strong>en</strong> daarvan word<strong>en</strong> nu uitgedrag<strong>en</strong> in het project Bio-impuls. Voor verdere beperking<br />
van problem<strong>en</strong> met Rhizoctonia solani met de plantversterker Proradix zijn in 2009 al demonstratieveld<strong>en</strong><br />
met <strong>biologische</strong> rass<strong>en</strong> geweest.<br />
© Praktijkonderzoek Plant & Omgeving 6
Summary<br />
Exploration to the suitability for frites and crisps of organic Phytophthora resistant potato<br />
varieties<br />
‘We are looking for a good organic potato variety for frites and crisps ’ was the question of salesm<strong>en</strong> in<br />
organic products. Standard organic potato varieties are s<strong>en</strong>sible for Phytophthora infestans and are<br />
sometimes harvested before the potato reached a suffici<strong>en</strong>t yield and weight in water. New varieties with<br />
more Phytophthora resistance will grow longer and will mostly reach the wished yield and internal quality.<br />
Unknown is the suitability of these varieties for frites and crisps production.<br />
So the main objective was exploration to the suitability of new Phytophthora resistant organic varieties for<br />
frites and crisps. This is done by testing the frites- and crisps qualities of differ<strong>en</strong>t new Phytophthora<br />
resistant organic potato varieties by frying the product, one time in 2010 and two times in 201, followed by<br />
discussion meetings with the potato chain members about the claims and qualities of these new<br />
Phytophthora resistant organic potato varieties.<br />
A number of new Phytophthora resistant organic potato varieties have perspective for preparation to frites<br />
and chips. Though the product is less in quality, compared with the Ph. s<strong>en</strong>sible organic main variety Agria,<br />
this quality is to improve to an acceptable level by product treatm<strong>en</strong>ts as ‘reconditioning’ and ‘blanching’<br />
before frying. Using Phytophthora resistant organic potato varieties as Bionica, Biogold and Sarpo Mira in<br />
an organic cultivation guarantees more yield for the grower and more deliverable potato raw material for<br />
the processing industry in years with an early Phytophthora attack in the field.<br />
© Praktijkonderzoek Plant & Omgeving 7
© Praktijkonderzoek Plant & Omgeving 8
1 Inleiding<br />
“We zijn op zoek naar smaakvolle frites van bio-aardappel<strong>en</strong>“. Dat is de hart<strong>en</strong>kreet van e<strong>en</strong> kleine<br />
ondernemer die bio frites wil verkop<strong>en</strong> in Amsterdam, maar ook van de inkopers van La Place <strong>en</strong> van het<br />
handelsbedrijf Hortica Organics. Zij will<strong>en</strong> over e<strong>en</strong> lange periode in het jaar hun klant<strong>en</strong> van bio-frites of <strong>biochips</strong><br />
<strong>voor</strong>zi<strong>en</strong> <strong>en</strong> will<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> bouw<strong>en</strong> op geschikte <strong>biologische</strong> aardappelpartij<strong>en</strong> <strong>en</strong> betrouwbare<br />
leveranties gedur<strong>en</strong>de het seizo<strong>en</strong> <strong>en</strong> door de jar<strong>en</strong> he<strong>en</strong>.<br />
De meeste <strong>biologische</strong> aardappel<strong>en</strong> kom<strong>en</strong> nu (2010) gewoon als kookaardappel op tafel. De productie van<br />
<strong>biologische</strong> aardappelindustrieproduct<strong>en</strong>, zoals aardappelschijfjes, frites <strong>en</strong> chips, komt nog onvoldo<strong>en</strong>de<br />
van de grond. De industrie is nog niet goed ingespeeld op de specifieke eig<strong>en</strong>schapp<strong>en</strong> van de <strong>biologische</strong><br />
aardappel. (Food Holland).<br />
De onzekerheid in levering van goede partij<strong>en</strong> <strong>biologische</strong> aardappels is één van de factor<strong>en</strong>, die de stap<br />
van de industrie naar bio-aardappel<strong>en</strong> belemmert. Door de komst van meer Phytophthora resist<strong>en</strong>te rass<strong>en</strong><br />
wordt de teelt- <strong>en</strong> leveringszekerheid van <strong>biologische</strong> rass<strong>en</strong> beter gewaarborgd <strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> de<br />
aardappelpartij<strong>en</strong> beter uitgroei<strong>en</strong> naar het onderwatergewicht (OWG) <strong>en</strong> de knolgrootte die nodig zijn <strong>voor</strong><br />
goede frites- of chipsbereiding. Nadeel van deze rass<strong>en</strong> zijn afwijk<strong>en</strong>de eig<strong>en</strong>schapp<strong>en</strong>, bij<strong>voor</strong>beeld de<br />
lichtere vleeskleur of ruwere schil die ze minder geschikt mak<strong>en</strong> <strong>voor</strong> afzet als tafelaardappel.<br />
In het verwerkingsproces tot frites <strong>en</strong> chips is op deze eig<strong>en</strong>schapp<strong>en</strong> zoals de kleur vaak te stur<strong>en</strong>. Lukt<br />
dit onvoldo<strong>en</strong>de, dan wordt de uitdaging om bio-frites met zijn afwijk<strong>en</strong>de kleur als onderscheid<strong>en</strong>d biok<strong>en</strong>merk<br />
neer te zett<strong>en</strong> bij de introductie van Bio-frites <strong>en</strong> Bio-chips. In seizo<strong>en</strong> 2010/2011 is e<strong>en</strong> project<br />
uitgevoerd met <strong>biologische</strong> <strong>aardappelrass<strong>en</strong></strong> <strong>voor</strong> verwerking.<br />
Het algem<strong>en</strong>e doel van het project is: Verk<strong>en</strong>ning naar de geschiktheid van nieuwe Phytophthoraresist<strong>en</strong>te<br />
<strong>biologische</strong> rass<strong>en</strong> <strong>voor</strong> frites- <strong>en</strong> chipbereiding. Verder zal met de ket<strong>en</strong>partij<strong>en</strong> e<strong>en</strong> discussie gevoerd<br />
word<strong>en</strong> over de w<strong>en</strong>selijkheid om e<strong>en</strong> bepaalde eig<strong>en</strong>schap als onderscheid<strong>en</strong>d bio-k<strong>en</strong>merk te ‘label<strong>en</strong>’ aan<br />
Bio-frites <strong>en</strong> Bio-chips. Dat kan bij<strong>voor</strong>beeld zijn kleur, of vorm van de frites of chip of frites met schil.<br />
Tot slot zal op basis van de resultat<strong>en</strong> van deze verk<strong>en</strong>ning met de begeleidingscommissie overlegd, wat<br />
w<strong>en</strong>selijk is: a) afsluiting van de verk<strong>en</strong>ning omdat de ket<strong>en</strong>partij<strong>en</strong> voldo<strong>en</strong>de geschikte rass<strong>en</strong> <strong>voor</strong><br />
verwerking met voldo<strong>en</strong>de leverzekerheid hebb<strong>en</strong>, of b) <strong>voor</strong>zetting van onderzoek op bepaalde aspect<strong>en</strong>,<br />
in e<strong>en</strong> aangepast <strong>voor</strong>stel.<br />
Definities <strong>en</strong> achtergrond<strong>en</strong><br />
Biologisch ras (Bioras): E<strong>en</strong> aardappelras dat door <strong>biologische</strong> telers wordt geteeld <strong>en</strong> in principe biologisch<br />
is vermeerderd. De meest verkochte <strong>biologische</strong> rass<strong>en</strong> war<strong>en</strong> in 2009 <strong>en</strong> 2010 Agria <strong>en</strong> Ditta. De meest<br />
belov<strong>en</strong>de Phytophthoraresist<strong>en</strong>te <strong>aardappelrass<strong>en</strong></strong> war<strong>en</strong> in 2009 <strong>en</strong> 2010: Toluca, Bionica <strong>en</strong> Sarpo Mira.<br />
Donkere bakkleur: de zog<strong>en</strong>aamde Maillard-reactie is verantwoordelijk <strong>voor</strong> donkergekleurde chips <strong>en</strong> frites.<br />
Deze reactie ontstaat als bij het bakk<strong>en</strong> te veel reducer<strong>en</strong>de suikers (glucose, fructose) in het product zit.<br />
© Praktijkonderzoek Plant & Omgeving 9
© Praktijkonderzoek Plant & Omgeving 10
2 Opzet <strong>en</strong> uitvoering verk<strong>en</strong>ning<br />
Deze verk<strong>en</strong>ning bestond uit diverse achtere<strong>en</strong>volg<strong>en</strong>de activiteit<strong>en</strong>:<br />
• Sam<strong>en</strong>stell<strong>en</strong> <strong>en</strong> aanzoek<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> begeleidingsgroep vanuit de ket<strong>en</strong>partij<strong>en</strong> (toeleveranciers<br />
pootgoed, telers, afnemers, verwerkers) in mei 2010.<br />
• Vooroverleg met de begeleidingsgroep rond producteis<strong>en</strong> <strong>en</strong> uitvoering van de verk<strong>en</strong>ning: op de<br />
biovelddag (23 juni 2010) is van e<strong>en</strong> aantal <strong>biologische</strong> rass<strong>en</strong> frites gebakk<strong>en</strong> als <strong>voor</strong>beeld <strong>voor</strong> de<br />
discussie rond de producteis<strong>en</strong> van bio-frites <strong>en</strong> chips. Dat is uitgevoerd met e<strong>en</strong> selectie van de<br />
<strong>aardappelrass<strong>en</strong></strong> van oogst 2009.<br />
• Verzamel<strong>en</strong> van <strong>aardappelrass<strong>en</strong></strong> van diverse herkomst<strong>en</strong> van klei <strong>en</strong> zandgrond <strong>en</strong> bepaling van het<br />
onderwater gewicht<strong>en</strong> (OWG) van deze monsters in oktober/november 2010.<br />
• Eerste Beoordeling <strong>en</strong> discussie met de begeleidingscommissie over de frites- <strong>en</strong> chipskwaliteit van<br />
<strong>biologische</strong> <strong>aardappelrass<strong>en</strong></strong> van zand <strong>en</strong> klei van oogst 2010 na e<strong>en</strong> baksessie op 9 november 2010.<br />
• Tweede beoordeling <strong>en</strong> discussie na bewaring in de winter van 2010-2011 over de frites- <strong>en</strong><br />
chipskwaliteit oogst 2010 van dezelfde biorass<strong>en</strong> van zand <strong>en</strong> klei plus e<strong>en</strong> discussie over<br />
aanbeveling<strong>en</strong> <strong>voor</strong> marktintroductie, <strong>en</strong> ev<strong>en</strong>tueel vervolg onderzoek.<br />
• Bepaling suikergehalt<strong>en</strong> <strong>en</strong> de relatie met de bakkwaliteit van de aardappel<strong>en</strong> na bewaring in februari<br />
2011<br />
• Rapporter<strong>en</strong> <strong>en</strong> communicer<strong>en</strong> met de <strong>biologische</strong> aardappelsector.<br />
2.1 Begeleidingscommissie<br />
Voor de verk<strong>en</strong>ning is e<strong>en</strong> begeleidingsgroep sam<strong>en</strong>gesteld van verteg<strong>en</strong>woordigers van de ket<strong>en</strong>partij<strong>en</strong><br />
die actief zijn met <strong>biologische</strong> aardappel<strong>en</strong>. In de begeleidingsgroep zat<strong>en</strong> 5 veredelaars/vermeerderaars,<br />
3 telers, 2 handelar<strong>en</strong>, 6 verwerkers van chips <strong>en</strong> (<strong>voor</strong>gebakk<strong>en</strong>) frites <strong>en</strong> <strong>biologische</strong> fritesbakkers.<br />
Daarnaast zijn adviseurs <strong>en</strong> onderzoekers in de groep opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>.<br />
2.2 Startbije<strong>en</strong>komst<br />
Er is op 23-06-2010 te Lelystad e<strong>en</strong> startbije<strong>en</strong>komst gehoud<strong>en</strong> met deze begeleidingscommissie om de<br />
problematiek rond verwerking van <strong>biologische</strong> aardappel<strong>en</strong> duidelijk te krijg<strong>en</strong> <strong>en</strong> de aanpak <strong>en</strong> werkwijze<br />
van de verk<strong>en</strong>ning nader te besprek<strong>en</strong> <strong>en</strong> vast te legg<strong>en</strong>. Op deze bije<strong>en</strong>komst war<strong>en</strong> aanwezig 2<br />
fritesbakkers/verwerkers, 2 kweekbedrijv<strong>en</strong>, 2 aardappeltelers van kleigrond <strong>en</strong> 1 teler van zandgrond <strong>en</strong> 3<br />
onderzoekers. Op de startbije<strong>en</strong>komst is het project toegelicht, zijn de problem<strong>en</strong> <strong>voor</strong> verwerking van<br />
<strong>biologische</strong> aardappel<strong>en</strong> geïnv<strong>en</strong>tariseerd <strong>en</strong> is plan van aanpak besprok<strong>en</strong>. In het lab werd vervolg<strong>en</strong>s e<strong>en</strong><br />
demo van gebakk<strong>en</strong> frites van diverse biorass<strong>en</strong> bezichtigd.<br />
Besluit<strong>en</strong> <strong>en</strong> werkafsprak<strong>en</strong><br />
1. De vergadering vindt e<strong>en</strong> verk<strong>en</strong>ning naar de geschiktheid <strong>voor</strong> verwerking tot frites <strong>en</strong> chips van<br />
betrouwbaar te tel<strong>en</strong> smaakvolle Bio <strong>aardappelrass<strong>en</strong></strong> zinvol.<br />
2. De markt ontwikkelt zich, <strong>en</strong> kan zich met de combinatie van de rass<strong>en</strong> Sarpo Mira <strong>en</strong> Agria al redelijk<br />
redd<strong>en</strong>, maar deze bijdrage wordt als nuttig gezi<strong>en</strong>.<br />
3. De aanwezige ket<strong>en</strong>partij<strong>en</strong> zijn bereid in e<strong>en</strong> begeleidingsgroep zitting te nem<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>en</strong>kele op de<br />
vergadering niet aanwezige person<strong>en</strong> (o.a. Ar<strong>en</strong>d Zeel<strong>en</strong>berg van de Task Force/ Bio- Impuls) word<strong>en</strong><br />
hierin ook graag betrokk<strong>en</strong>.<br />
4. De begeleidingscommissie zal twee keer per jaar bije<strong>en</strong>kom<strong>en</strong> (in november <strong>en</strong> na bewaring januari-<br />
februari). Dan word<strong>en</strong> de bakproev<strong>en</strong> van frites <strong>en</strong> chips <strong>aardappelrass<strong>en</strong></strong> beoordeeld <strong>en</strong> de resultat<strong>en</strong><br />
met de ket<strong>en</strong>partij<strong>en</strong> bediscussieerd.<br />
5. De monsters van <strong>biologische</strong> <strong>aardappelrass<strong>en</strong></strong> zull<strong>en</strong> zowel van de kleigrond ook aardappel<strong>en</strong> van de<br />
zandgrond betrokk<strong>en</strong> word<strong>en</strong>. Het <strong>biologische</strong> aardappelsortim<strong>en</strong>t van demo op de Broekemahoeve<br />
di<strong>en</strong>t daarbij als basis <strong>en</strong> wordt aangevuld met herkomst<strong>en</strong> uit de praktijk.<br />
© Praktijkonderzoek Plant & Omgeving 11
6. De vraag of bio-frites <strong>en</strong> bio-chips vergelek<strong>en</strong> met gangbare chips/frites onderscheid<strong>en</strong>d di<strong>en</strong>t te zijn in<br />
bij<strong>voor</strong>beeld kleur of vorm is ontk<strong>en</strong>n<strong>en</strong>d beantwoord. Met verpakking kan het onderscheid goed in<br />
beeld gebracht word<strong>en</strong>. De ervaring leert dat nieuwe product<strong>en</strong> niet te onderscheid<strong>en</strong>d moet<strong>en</strong> zijn om<br />
met <strong>biologische</strong> product<strong>en</strong> tot e<strong>en</strong> voldo<strong>en</strong>de marktaandeel te kunn<strong>en</strong> kom<strong>en</strong>.<br />
7. Vleeskleur: het ras Bionica is witvlezig of bijna witvlezig. Dit wordt bij <strong>biofrites</strong> <strong>en</strong> <strong>biochips</strong> niet als<br />
probleem gezi<strong>en</strong>; ook <strong>voor</strong> witvlezige rass<strong>en</strong> is e<strong>en</strong> markt. Voorts kan tijd<strong>en</strong>s het bakk<strong>en</strong> de kleur<br />
bijgesteld word<strong>en</strong>. McCain doet vrij veel in witvlezige rass<strong>en</strong>. En <strong>voor</strong> de Duitse markt zijn er ook<br />
geelvlezige rass<strong>en</strong>.<br />
Bezichtiging demo frites bakproduct<strong>en</strong><br />
Doel van deze demonstratie was te lat<strong>en</strong> zi<strong>en</strong> hoe dit najaar aan de begeleidingscommissie de rass<strong>en</strong><br />
getoond kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong>, maar dan wel na e<strong>en</strong> goede bewaring bij 6 ∘ C. Er is in het lab frites gebakk<strong>en</strong> van<br />
de <strong>biologische</strong> aardappel rass<strong>en</strong>proef van 2009 op de Broekemahoeve <strong>en</strong> van bij AH gekochte ov<strong>en</strong>frites.<br />
De aardappel<strong>en</strong> uit de rass<strong>en</strong>proef zijn koud bewaard bij 4 gr. C, omdat ze niet specifiek <strong>voor</strong> deze<br />
bakdemo opgeslag<strong>en</strong> war<strong>en</strong>. Ze war<strong>en</strong> nog weinig gekiemd, maar hadd<strong>en</strong> te veel suikers <strong>en</strong> er kon daarom<br />
ge<strong>en</strong> acceptabele frites van gebakk<strong>en</strong> word<strong>en</strong>. De frites was te donker. De frites van Sarpo Mira leek nog<br />
het meest redelijk. Andere rass<strong>en</strong> liet<strong>en</strong> heel donkere frites zi<strong>en</strong>. Opvall<strong>en</strong>d was dat op e<strong>en</strong> zak <strong>biologische</strong><br />
frites van AH ge<strong>en</strong> rasnaam vermeld wordt. Het kan zelfs e<strong>en</strong> m<strong>en</strong>gsel van rass<strong>en</strong> zijn.<br />
Enige discussie was er over de olietemperatuur bij het bakk<strong>en</strong>. Bij kleine frituurpann<strong>en</strong> daalt de<br />
olietemperatuur zodra er product de pan in gaat. Daarom wordt er bij e<strong>en</strong> 10 grad<strong>en</strong> hogere temperatuur<br />
gestart met bakk<strong>en</strong>.<br />
Ook werd de w<strong>en</strong>s geuit het suikergehalte te bepal<strong>en</strong> <strong>voor</strong>afgaand aan het bakk<strong>en</strong>. Daar zal aan gewerkt<br />
word<strong>en</strong> om dit te rond te zett<strong>en</strong>.<br />
2.3 K<strong>en</strong>nisuitwisseling<br />
De communicatie van de resultat<strong>en</strong> van deze verk<strong>en</strong>ning bestaat uit a) directe k<strong>en</strong>nisuitwisseling tuss<strong>en</strong> de<br />
proefnemers <strong>en</strong> de ket<strong>en</strong>verteg<strong>en</strong>woordigers in de breed sam<strong>en</strong>gestelde begeleidingscommissie. Naast de<br />
ket<strong>en</strong>verteg<strong>en</strong>woordigers in de begeleidingscommissie hebb<strong>en</strong> op 25 januari 2011 hebb<strong>en</strong> de deelnemers<br />
van de Bio-impulsdag de bakresultat<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> bezichtig<strong>en</strong> <strong>en</strong> bediscussiër<strong>en</strong>. De resultat<strong>en</strong> van de<br />
bakproev<strong>en</strong> <strong>en</strong> suikertoetsing zijn rechtstreeks gemaild naar de begeleidingscommissie <strong>en</strong> uitgebreid<br />
vastgelegd in dit verslag. E<strong>en</strong> sam<strong>en</strong>vatting <strong>en</strong> verwijzing hiervan komt op de Biok<strong>en</strong>nissite.<br />
© Praktijkonderzoek Plant & Omgeving 12
3 Resultat<strong>en</strong><br />
3.1 Bakproef van frites <strong>en</strong> chips in het najaar<br />
Op de bije<strong>en</strong>komst van 9 november 2010 war<strong>en</strong> aanwezig 3 fritesbakkers/verwerkers, 4 kweekbedrijv<strong>en</strong>, 1<br />
afgevaardigde van de NAO <strong>en</strong> 3 onderzoekers.<br />
Herkomst van de rass<strong>en</strong>monsters. Van de 14 partij<strong>en</strong> kwam<strong>en</strong> er 5 van de Broekemahoeve te Lelystad<br />
(kleigrond). Het loof van deze rass<strong>en</strong> is op 27 juli gebrand <strong>en</strong> de rass<strong>en</strong> zijn op 4 augustus gerooid. De<br />
andere 9 partij<strong>en</strong> zijn afkomstig uit de praktijk van zand- <strong>en</strong> kleitelers, waarschijnlijk later gerooid <strong>en</strong> bij<br />
omgevingstemperatuur bewaard.<br />
Uitleg bakproef. Vrijdag 5 november zijn alle monsters bij 15-20 grad<strong>en</strong> in het lab gezet. Chipsbereiding: De<br />
chips is maandagmiddag 8 november gebakk<strong>en</strong>. De chips werd verkreg<strong>en</strong> door midd<strong>en</strong> uit de knoll<strong>en</strong> –<br />
dwars op – <strong>en</strong>kele schijfjes te snijd<strong>en</strong>. Daarna zijn deze in strom<strong>en</strong>d water 2 minut<strong>en</strong> gespoeld, afgeschud<br />
<strong>en</strong> vervolg<strong>en</strong>s gebakk<strong>en</strong> in nieuwe slaolie bij gemiddeld 160°C (aanvang 170°C). Het bakk<strong>en</strong> ging door tot<br />
al het water uit de chips was <strong>en</strong> de olie niet meer borrelde. Na het bakk<strong>en</strong> is de chips direct via e<strong>en</strong><br />
kleurkaart beoordeeld. Verder is van de rass<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> acceptabele kleur ook de mate van bitterheid<br />
vastgesteld.<br />
Fritesbereiding: De aardappel<strong>en</strong> zijn op 9 november geschild in de schilmachine. Bij 20 knoll<strong>en</strong> is<br />
vervolg<strong>en</strong>s uit het midd<strong>en</strong> steeds 1 staafje gesned<strong>en</strong>. Deze staafjes zijn in strom<strong>en</strong>d water e<strong>en</strong> halve minuut<br />
gespoeld <strong>en</strong> daarna afgeschud. Daarna zijn ze 3 minut<strong>en</strong> gebakk<strong>en</strong> in gehard plantaardig frituurvet bij 180<br />
grad<strong>en</strong> <strong>en</strong> aansluit<strong>en</strong>d is op kleur beoordeeld.<br />
Bezichtiging <strong>biochips</strong><br />
Er blek<strong>en</strong> maar vier partij<strong>en</strong> e<strong>en</strong> redelijke bakkwaliteit te verton<strong>en</strong> (zie tabel 1). Vooral Toluca <strong>en</strong> Ditta,<br />
waarvan bek<strong>en</strong>d is dat ze minder geschikt zijn <strong>voor</strong> bakk<strong>en</strong>, hadd<strong>en</strong> bruine chips. Opvall<strong>en</strong>d was dat de<br />
chips van de rass<strong>en</strong> van de Broekemahoeve bruiner was dan van dezelfde rass<strong>en</strong> van andere locaties.<br />
Daarom is het temperatuurverloop van de bewaring nagegaan. De rass<strong>en</strong> van de Broekemahoeve zijn na<br />
rooi op 4 augustus opgeslag<strong>en</strong> in de schuur tot aan het sorter<strong>en</strong> op 11 augustus. Daarna zijn ze in de<br />
bewaring gegaan. Van 12 tot 24 augustus was de temperatuur tuss<strong>en</strong> 6 <strong>en</strong> 7°C, van 24/8 <strong>en</strong> 9/9 tuss<strong>en</strong><br />
de 7 <strong>en</strong> 8°C <strong>en</strong> van 9/9 tot de bakdatum rond de 9°C (zie figuur 1). Deze bewaartemperatur<strong>en</strong> verklar<strong>en</strong><br />
niet echt de sterkere bruinverkleuring bij de rass<strong>en</strong> van de Broekemahoeve. De andere rass<strong>en</strong> zijn van<br />
verschill<strong>en</strong>de herkomst<strong>en</strong>, vaak later gerooid <strong>en</strong> ze zijn pas eind oktober/begin november op PPO<br />
binn<strong>en</strong>gekom<strong>en</strong>. Andere opmerking<strong>en</strong> a) als het specifiek om chips gaat, hadd<strong>en</strong> andere rass<strong>en</strong> wellicht<br />
meeg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong>, b) feit blijft dat Agria e<strong>en</strong> ras is dat zich bewez<strong>en</strong> heeft, niet bepaald vanwege<br />
zijn Phytophthora-resist<strong>en</strong>tie, maar omdat dit ras <strong>voor</strong> meerdere doel<strong>en</strong> bruikbaar is, c) door <strong>voor</strong>af langere<br />
tijd‘warm’ weg te zett<strong>en</strong> (reconditioner<strong>en</strong>) zou de verkleuring beperkt kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong>. Ook door blancher<strong>en</strong><br />
zal wellicht de kleur verbeterd kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong>. Dat zal bij deze rass<strong>en</strong> in de volg<strong>en</strong>de ronde meeg<strong>en</strong>om<strong>en</strong><br />
word<strong>en</strong>.<br />
Figuur 2 geeft e<strong>en</strong> overzichtsfoto van frites- <strong>en</strong> chips bakproef met <strong>biologische</strong> <strong>aardappelrass<strong>en</strong></strong> van 9<br />
november 2010.<br />
In de nabespreking gemaakte opmerking<strong>en</strong> <strong>en</strong> afsprak<strong>en</strong><br />
1. De monsters war<strong>en</strong> bij 9 grad<strong>en</strong> opgeslag<strong>en</strong> <strong>en</strong> kiemd<strong>en</strong> al bijna allemaal.<br />
2. Het met<strong>en</strong> van het suikergehalte in de knoll<strong>en</strong> is ge<strong>en</strong> methode die verwerkers gebruik<strong>en</strong> om de<br />
bakwaardigheid van aardappelpartij<strong>en</strong> mee te beoordel<strong>en</strong>. Dit gebeurt door bepaling onderwatergewicht<br />
<strong>en</strong> het bakk<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> monster. Toch acht de vergadering het met<strong>en</strong> van de monsters e<strong>en</strong> zinvolle<br />
methode om van te vor<strong>en</strong> e<strong>en</strong> indruk te krijg<strong>en</strong> over de bakwaardigheid. Deze zal <strong>voor</strong> de volg<strong>en</strong>de<br />
bakproev<strong>en</strong> word<strong>en</strong> gebruikt.<br />
3. Afgesprok<strong>en</strong> is om de monsters <strong>voor</strong> de volg<strong>en</strong>de keer chips bakk<strong>en</strong>, verder te bewar<strong>en</strong> bij 8 grad<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
de monsters <strong>voor</strong> frites bij 6 grad<strong>en</strong>. De volg<strong>en</strong>de bije<strong>en</strong>komst zal plaatsvind<strong>en</strong> op dinsdag 25 januari<br />
2011 om 9 uur.<br />
© Praktijkonderzoek Plant & Omgeving 13
4. Tijd<strong>en</strong>s die bije<strong>en</strong>komst zal verwerking van <strong>biologische</strong> aardappel<strong>en</strong> e<strong>en</strong> aandachtspunt zijn. Door<br />
McCain zull<strong>en</strong> dan de eis<strong>en</strong> vanuit de industrie <strong>voor</strong> verwerking van <strong>biologische</strong> aardappel<strong>en</strong> word<strong>en</strong><br />
toegelicht. De gebakk<strong>en</strong> monsters kunn<strong>en</strong> dan als illustratie gebruikt word<strong>en</strong>.<br />
5. Bij <strong>en</strong>kele partij<strong>en</strong> die net niet acceptabel zijn op kleur, zull<strong>en</strong> ook fritesstaafjes geblancheerd word<strong>en</strong><br />
<strong>voor</strong> het bakk<strong>en</strong>. Alle partij<strong>en</strong> zull<strong>en</strong> ook 14 dag<strong>en</strong> bij 15-20 grad<strong>en</strong> opgewarmd word<strong>en</strong> om het<br />
reducer<strong>en</strong>de suikergehalte terug te dring<strong>en</strong>. Agrico noemt e<strong>en</strong> kieml<strong>en</strong>gte van 5 cm als maximum bij het<br />
lat<strong>en</strong> kiem<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> partij om de bakwaardigheid te verbeter<strong>en</strong>. Bij langere kiem<strong>en</strong> is de kans groot op<br />
suikergehalteverschill<strong>en</strong> binn<strong>en</strong> de knoll<strong>en</strong> <strong>en</strong> daardoor e<strong>en</strong> slechtere friteskwaliteit.<br />
Figuur 1. Temperatuurverloop <strong>aardappelrass<strong>en</strong></strong> herkomst Broekemahoeve najaar 2010.<br />
© Praktijkonderzoek Plant & Omgeving 14
Tabel 1. Beoordeling Chipskwaliteit van <strong>biologische</strong> <strong>aardappelrass<strong>en</strong></strong>, 9 nov. 2010.<br />
nummering Ras/herkomst<br />
© Praktijkonderzoek Plant & Omgeving 15<br />
Bakkwaliteit<br />
chips kleur*<br />
smaak**<br />
Onderwater<br />
gewicht<br />
1 Agria-klei - Cupp<strong>en</strong> 6,5 n 369<br />
2 Toluca-klei-Eilander 3 nvt 332<br />
3 Ditta klei -Jonkman 3,5 nvt 335<br />
4 Biogold- Broekemahoeve klei 3 nvt 413<br />
5 Toluca - Broekemahoeve klei 1 nvt 384<br />
6 Agria- zand-Melgers 7 n 361<br />
7 Agria - Broekemahoeve klei 3 nvt 381<br />
8 Agria - Westra-Dront<strong>en</strong> 6,5 n 367<br />
9 Bionica - BH Broekemahoeve klei 3 nvt 396<br />
10 Ditta - Broekemahoeve klei 1 nvt 376<br />
11 Bionica - zand-v Woerd<strong>en</strong> 5 ib 362<br />
12 Biogold-lichte zavel/klei-Wmeer 6,5 ib 426<br />
13 Sarpo-Mira - zand- Mc Cain 4,5 nvt 381<br />
14 Sarpo-Mira - klei- Mc Cain 5 ib 369<br />
* kleurkaart-cijfers; lager cijfer is donkerder , e<strong>en</strong> kleurcijfer bov<strong>en</strong> 5 is acceptabel tot goed. ** Rass<strong>en</strong> met<br />
bakkwaliteit van 5 <strong>en</strong> hoger zijn ook op smaak beoordeeld waarbij n = neutraal; ib = iets bitter; b = bitter :<br />
nvt = niet op smaak beoordeeld<br />
Korte bespreking chipsbeoordeling 9 november 2010 per ras:<br />
• Alle rass<strong>en</strong> hadd<strong>en</strong> e<strong>en</strong> goed onderwatergewicht tuss<strong>en</strong> de 330 <strong>en</strong> 430. Er is dus gebakk<strong>en</strong> van goed<br />
uitgegroeide aardappel<strong>en</strong>.<br />
• De Agria-herkomst<strong>en</strong> kwam<strong>en</strong> goed uit de beoordeling van de chips met uitzondering van de herkomst<br />
van de Broekemahoeve. De oorzaak van deze afwijk<strong>en</strong>de kleur is onduidelijk. Te koude bewaring lijkt<br />
daarvan niet de oorzaak. Zie het temperatuurverloop in figuur 1.<br />
• Ook de beoordeling van Biogold verschilde per herkomst. Biogold, herkomst Wieringermeer gaf ook e<strong>en</strong><br />
goede chipskleur terwijl de herkomst van de Broekemahoeve als onvoldo<strong>en</strong>de beoordeeld is.<br />
• De beoordeling van Bionica verschilde per herkomst. De herkomst van het zand was met 5 net<br />
onvoldo<strong>en</strong>de. Door langer <strong>voor</strong>af warm zett<strong>en</strong> kan de kleur wellicht acceptabel word<strong>en</strong>. De klei herkomst<br />
van de Broekemahoeve scoorde onvoldo<strong>en</strong>de.<br />
• De Sarpo Mira-herkomst<strong>en</strong> war<strong>en</strong> in deze beoordeling met 4,5 (zandherkomst) <strong>en</strong> 5 (kleiherkomst) net<br />
onvoldo<strong>en</strong>de. Ook hier geldt dat door langer <strong>voor</strong>af warm zett<strong>en</strong> de kleur wellicht verbetert, waardoor<br />
deze acceptabel wordt.<br />
• Het ras Toluca komt als ongeschikt <strong>voor</strong> bakk<strong>en</strong> uit deze beoordeling naar vor<strong>en</strong>.<br />
• Het ras Ditta, zijnde e<strong>en</strong> belangrijk biologisch ras <strong>voor</strong> gekookt product, is als standaard toegevoegd.<br />
De ongeschiktheid van dit ras <strong>voor</strong> chips was bek<strong>en</strong>d <strong>en</strong> wordt hier bevestigd.<br />
Sam<strong>en</strong>vatt<strong>en</strong>d lijk<strong>en</strong> meerdere <strong>biologische</strong> rass<strong>en</strong> perspectief te bied<strong>en</strong> <strong>voor</strong> verwerking tot chips. Langer<br />
reconditioner<strong>en</strong> kan bij rass<strong>en</strong> op de beoordelingsgr<strong>en</strong>s, nog e<strong>en</strong> kleurverbetering gev<strong>en</strong>. Langer<br />
reconditioner<strong>en</strong> zal bij de bakproef van bewaard product doorgevoerd word<strong>en</strong>.
Tabel 2. Beoordeling Friteskwaliteit van Biologische <strong>aardappelrass<strong>en</strong></strong>, 9 nov. 2010.<br />
no<br />
Ras/herkomst klasse klasse klasse klasse klasse klasse tot. Index*<br />
00 0 1 2 3 4 stuks<br />
wegingsfactor > 1 2 3 4 5 6 frites<br />
© Praktijkonderzoek Plant & Omgeving 16<br />
aantal frites per klasse<br />
1 Agria-klei - Cupp<strong>en</strong> 15 4 1 20 1,30<br />
2 Toluca-klei-Eilander 16 4 20 3,20<br />
3 Ditta klei-Jonkman 13 7 20 3,35<br />
4 Biogold- Broekemahoeve klei 7 13 20 3,65<br />
5 Toluca - Broekemahoeve klei 1 19 20 4,95<br />
6 Agria- zand-Melgers 19 1 20 1,05<br />
7 Agria - Broekemahoeve klei 9 11 20 2,55<br />
8 Agria - Westra-Dront<strong>en</strong> 18 2 20 1,10<br />
9 Bionica - Broekemahoeve klei 1 19 20 2,95<br />
10 Ditta - Broekemahoeve klei 9 11 20 4,55<br />
11 Bionica - zand-v Woerd<strong>en</strong> 5 15 20 3,75<br />
12 Biogold-lichte zavel/klei-W meer 10 10 20 1,50<br />
13 Sarpo-Mira - zand- McCain 10 9 2 21 2,62<br />
14 Sarpo-Mira - klei- McCain 12 5 3 20 1,55<br />
* Na het bakk<strong>en</strong> zijn 20 fritesstaafjes per stuk beoordeeld in de kleurklass<strong>en</strong> 00 tot 4 op basis van oplop<strong>en</strong>de<br />
verkleuring. Elke klasse heeft e<strong>en</strong> wegingsfactor oplop<strong>en</strong>d van 1 tot 6. Het aantal fritesstaafjes per klasse wordt<br />
verm<strong>en</strong>igvuldigd met e<strong>en</strong> wegingsfactor. Daar wordt e<strong>en</strong> gemiddelde uit berek<strong>en</strong>d = Index. E<strong>en</strong> index van 2 wordt als<br />
acceptabel gezi<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> lagere index geeft e<strong>en</strong> betere friteskwaliteit aan. De beoordeling is bij e<strong>en</strong> warm product<br />
uitgevoerd. Afgekoeld product kan door vetstolling op de frites e<strong>en</strong> afwijk<strong>en</strong>d beeld gev<strong>en</strong>.<br />
Korte bespreking frites beoordeling 9 november 2010 per ras<br />
Algeme<strong>en</strong>: De beoordeling van frites gaat niet via rapportcijfers van 1-9 maar via kleurklass<strong>en</strong> van 00 (zeer<br />
licht) tot 4 (zeer donker gekleurd). De fritesstaafjes word<strong>en</strong> per stuk beoordeeld, waaruit e<strong>en</strong> index wordt<br />
berek<strong>en</strong>d. E<strong>en</strong> lagere index geeft e<strong>en</strong> betere friteskwaliteit aan. E<strong>en</strong> index tot 2 wordt als acceptabel<br />
gezi<strong>en</strong>. Daarbov<strong>en</strong> is de kleur onvoldo<strong>en</strong>de.<br />
De Agria-herkomst<strong>en</strong> (tabel no. 1, 6, 7 <strong>en</strong> 8) kwam<strong>en</strong> goed uit de beoordeling van frites met uitzondering<br />
van de herkomst Broekemahoeve. Zoals bij de bespreking van de chipsbakproef al aangegev<strong>en</strong> is, is de<br />
oorzaak van deze afwijk<strong>en</strong>de kleur niet duidelijk. Te koude bewaring, waardoor te veel suikers kunn<strong>en</strong> zijn<br />
gevormd, lijkt daarvan niet de oorzaak gezi<strong>en</strong> het temperatuurverloop in figuur 1.<br />
De beoordeling van Biogold (tabel no. 4 <strong>en</strong> 12) verschilde per herkomst. Biogold, herkomst Wieringermeer<br />
gaf e<strong>en</strong> goede friteskleur terwijl de herkomst van de Broekemahoeve als onvoldo<strong>en</strong>de beoordeeld is.<br />
De beoordeling van Bionica van beide herkomst<strong>en</strong> (tabel no 9 <strong>en</strong> 11) was onvoldo<strong>en</strong>de.<br />
De Sarpo Mira herkomst<strong>en</strong> war<strong>en</strong> in deze beoordeling wissel<strong>en</strong>d met e<strong>en</strong> index van 2,62 (zandherkomst) <strong>en</strong><br />
1,55 (kleiherkomst). Ook hier geldt dat door langer <strong>voor</strong>af warm zett<strong>en</strong> (reconditioner<strong>en</strong>) de kleur wellicht<br />
verbetert.<br />
Het ras Toluca komt ook <strong>voor</strong> frites als ongeschikt uit deze beoordeling naar vor<strong>en</strong>.<br />
Het ras Ditta, zijnde e<strong>en</strong> belangrijk <strong>biologische</strong> ras <strong>voor</strong> gekookt product, is als standaard toegevoegd. De<br />
ongeschiktheid van dit ras <strong>voor</strong> frites was bek<strong>en</strong>d <strong>en</strong> wordt hier bevestigd.<br />
Sam<strong>en</strong>vatt<strong>en</strong>d lijk<strong>en</strong> meerdere <strong>biologische</strong> rass<strong>en</strong> perspectief te bied<strong>en</strong> <strong>voor</strong> verwerking tot frites. Langer<br />
reconditioner<strong>en</strong> kan bij rass<strong>en</strong> op de beoordelingsgr<strong>en</strong>s nog e<strong>en</strong> kleurverbetering gev<strong>en</strong> <strong>en</strong> zal daarom bij<br />
de bakproef van bewaard product doorgevoerd word<strong>en</strong>. Ook zull<strong>en</strong> e<strong>en</strong> aantal rass<strong>en</strong> geblancheerd word<strong>en</strong><br />
om het effect van e<strong>en</strong> ev<strong>en</strong>tuele kleurverbetering te toets<strong>en</strong>.
Figuur 2. Overzicht van frites <strong>en</strong> chipsbakproef met <strong>biologische</strong> <strong>aardappelrass<strong>en</strong></strong>; Lelystad 9 november<br />
2010 (foto is van afgekoeld product wat bij frites door vetstolling op de staafjes e<strong>en</strong> afwijk<strong>en</strong>d<br />
beeld kan gev<strong>en</strong>).<br />
Figuur 3. Bezichtiging <strong>en</strong> discussie door begeleidingsgroep van frites- <strong>en</strong> chipsbakproev<strong>en</strong> met <strong>biologische</strong><br />
<strong>aardappelrass<strong>en</strong></strong>; Lelystad 9 november 2010.<br />
© Praktijkonderzoek Plant & Omgeving 17
Figuur 4. Overzicht van de aardappelmonsters waarmee de frites- <strong>en</strong> chipsbakproef met <strong>biologische</strong><br />
<strong>aardappelrass<strong>en</strong></strong> is uitgevoerd; Lelystad 9 november 2010.<br />
3.2 Beoordeling <strong>en</strong> bezichtiging na bewaring<br />
Op deze bije<strong>en</strong>komst van 25 januari 2011 war<strong>en</strong> aanwezig 3 fritesbakkers/verwerkers, 4 telers, 4<br />
kweekbedrijv<strong>en</strong>, 3 handelshuiz<strong>en</strong>, 2 afgevaardigd<strong>en</strong> van de Nederlandse Aardappel Organisatie (NAO), 2<br />
beleidsmedewerkers <strong>en</strong> 3 onderzoekers. Na e<strong>en</strong> korte <strong>voor</strong>stellingsronde <strong>en</strong> introductie van proefdoel <strong>en</strong><br />
proefopzet is het gebakk<strong>en</strong> product chips <strong>en</strong> frites in het lab bezichtigd.<br />
Uitleg bakproef chips: Van 13 rass<strong>en</strong>/herkomst<strong>en</strong> is op 24 januari 20011 chips gebakk<strong>en</strong> bij 160°C. Het<br />
betreft dezelfde rass<strong>en</strong>/herkomst<strong>en</strong> die op 9 november zijn getoond. Deze zijn vervolg<strong>en</strong>s bij 9°C bewaard.<br />
Voorafgaand aan het bakk<strong>en</strong> zijn de rass<strong>en</strong> 12 dag<strong>en</strong> warm bewaard bij 15-20°C (om te reconditioner<strong>en</strong>).<br />
Door de aardappel<strong>en</strong> warm te zett<strong>en</strong> gaan de kiem<strong>en</strong> uitlop<strong>en</strong>. Bij de kieming word<strong>en</strong> onder andere de<br />
suikers uit de knol gebruikt die bij de bewaring gevormd zijn. Door e<strong>en</strong> lager reducer<strong>en</strong>de suikergehalte in<br />
de knol verkleurt chips (<strong>en</strong> frites) minder bruin bij het bakk<strong>en</strong>.<br />
Bezichtiging <strong>en</strong> opmerking<strong>en</strong> chipsbakproef na bewaring. De resultat<strong>en</strong> van de chipsbeoordeling staan in<br />
tabel 3 sam<strong>en</strong> met de beoordeling van de frites. Ook de l<strong>en</strong>gte van de aardappelkiem<strong>en</strong> na het<br />
reconditioner<strong>en</strong> is daarin vermeld. Als gevolg van het reconditioner<strong>en</strong> zag<strong>en</strong> de monsters er gemiddeld wat<br />
beter uit dan op 9 november. De diverse herkomst<strong>en</strong> van het vergelijkingsras Agria kwam<strong>en</strong> gemiddeld<br />
goed naar vor<strong>en</strong>. Ditta, e<strong>en</strong> belangrijk biologisch ras <strong>voor</strong> tafelaardappel (toegevoegd als vergelijker) viel<br />
teg<strong>en</strong> door e<strong>en</strong> te donkere kleur chips. Ook Sarpo Mira was te bont/vlekkerig; onregelmatig donker. Door<br />
Jacques Vergroes<strong>en</strong> van Bioselect werd verteld dat e<strong>en</strong> bedrijf in Zeeland chips bakt onder vacuüm<br />
waardoor bij lagere temperatuur kan word<strong>en</strong> gebakk<strong>en</strong> <strong>en</strong> minder bruinverkleuring optreedt. Ook werd de<br />
suggestie gedaan om te donkere chipsschijfjes na bakk<strong>en</strong> alsnog te verwijder<strong>en</strong> via e<strong>en</strong> kleursorteerder. Dit<br />
past mom<strong>en</strong>teel niet in de verwerkings- <strong>en</strong> verpakkingslijn van de fabriek.<br />
© Praktijkonderzoek Plant & Omgeving 18
Uitleg bakproef frites: Dezelfde 14 rass<strong>en</strong>/herkomst<strong>en</strong> zijn getoetst als bij de bakproef op 9 november.<br />
Deze partij<strong>en</strong> zijn bewaard bij 6°C. De frites is kort <strong>voor</strong> de bezichtiging gebakk<strong>en</strong>. De 14 monsters war<strong>en</strong>,<br />
net als de chipsmonsters, 12 dag<strong>en</strong> warm gezet bij 15-20°C. Daarnaast zijn 4 monsters gebakk<strong>en</strong> zonder<br />
reconditioner<strong>en</strong>. Deze kwam<strong>en</strong> daags er<strong>voor</strong> uit de 6°C -bewaarcel. Hieraan is toegevoegd het ras Marl<strong>en</strong>.<br />
Ook zijn 4 monsters kort <strong>voor</strong> het bakk<strong>en</strong> 12 minut<strong>en</strong> geblancheerd bij 80°C. Deze kwam<strong>en</strong> ev<strong>en</strong>e<strong>en</strong>s<br />
daags er<strong>voor</strong> uit de 6°C -bewaring. De beoordeling van de warme frites is uitgevoerd direct na het bakk<strong>en</strong><br />
door de gekwalificeerde fritesbakker M<strong>en</strong>k v. d. Kooy. Het bakk<strong>en</strong> van de frites is kort <strong>voor</strong> de bezichtiging<br />
door de begeleidingsgroep, uitgevoerd om verkleuring van de staafjes door vetstolling bij afkoeling zoveel<br />
mogelijk te vermijd<strong>en</strong>. De resultat<strong>en</strong> staan vermeld in tabel 3.<br />
Bezichtiging <strong>en</strong> opmerking<strong>en</strong> fritesbakproef na bewaring: Opvall<strong>en</strong>d was hoe goed blancher<strong>en</strong> werkte. Ook<br />
het reconditioner<strong>en</strong> zorgde <strong>voor</strong> minder bruine frites. Volg<strong>en</strong>s de literatuur zou reconditioner<strong>en</strong> de friteskleur<br />
met gemiddeld e<strong>en</strong> half punt verbeter<strong>en</strong> , meldde Jacques Vergroes<strong>en</strong> (Agrico/Bioselect). Vooral Agria<br />
scoorde goed. Leo van Marion (McCain) vertelde dat e<strong>en</strong> nadeel van frites die mooi licht van kleur blijft kan<br />
zijn dat m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> thuis te lang nabakk<strong>en</strong> waardoor e<strong>en</strong> te hoog gehalte aan het niet gew<strong>en</strong>ste acrylamide<br />
wordt gevormd. M<strong>en</strong> houdt zich dan niet aan tijd<strong>en</strong> <strong>en</strong> temperatur<strong>en</strong> die op de verpakking staan. Het ras<br />
Marl<strong>en</strong> wordt door BioSelect in de markt gezet als biologisch chipsras. Als het onderwatergewicht (OWG)<br />
laag is kan dit ras ook nog met succes <strong>voor</strong> verse consumptie afgezet word<strong>en</strong>.<br />
Nabespreking: gemaakte opmerking<strong>en</strong> <strong>en</strong> afsprak<strong>en</strong>:<br />
Vervolg bakproef dit seizo<strong>en</strong>: er is nog materiaal van alle partij<strong>en</strong>/herkomst<strong>en</strong> om in februari opnieuw chips<br />
te bakk<strong>en</strong>. Dit gebeurt na reconditioner<strong>en</strong>. Tot het reconditioner<strong>en</strong> blijv<strong>en</strong> de aardappelmonsters bij 8°C<br />
bewaard. Enkele in de bakproef donkerkleur<strong>en</strong>de rass<strong>en</strong> word<strong>en</strong> in februari niet meer meeg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>. De<br />
bezichtiging daar<strong>voor</strong> is gepland op 22 februari, aanvang 16 uur. De commissie wordt uitg<strong>en</strong>odigd om deze<br />
bakproef te kom<strong>en</strong> bekijk<strong>en</strong>.<br />
− Vervolg onderzoek?: De vraag wordt aan de begeleidingscommissie <strong>voor</strong>gelegd of er e<strong>en</strong> vervolg moet<br />
kom<strong>en</strong> op deze verk<strong>en</strong>ning. Of moet hiermee gewacht word<strong>en</strong> tot er nieuwe, <strong>voor</strong> verwerking<br />
interessante biorass<strong>en</strong> zijn? Jacques Vergroes<strong>en</strong> d<strong>en</strong>kt dat dit lang kan dur<strong>en</strong> <strong>en</strong> geeft de <strong>voor</strong>keur aan<br />
onderzoek naar gerichte teeltmaatregel<strong>en</strong> om de groeiperiode te verl<strong>en</strong>g<strong>en</strong>. Hierbij kan ook gedacht<br />
word<strong>en</strong> aan in de bioteelt toegestane middel<strong>en</strong> om het gewas teg<strong>en</strong> Phytophthora te bescherm<strong>en</strong>. Maar<br />
de acceptatie van middel<strong>en</strong> teg<strong>en</strong> Phytophthora ligt problematisch binn<strong>en</strong> de <strong>biologische</strong> wereld. Verder<br />
is er terughoud<strong>en</strong>dheid van kwekers om pot<strong>en</strong>tieel interessante biorass<strong>en</strong> al vroeg uit hand<strong>en</strong> te gev<strong>en</strong>.<br />
− E<strong>en</strong> tweede suggestie was om de effect<strong>en</strong> van reconditioner<strong>en</strong>, blancher<strong>en</strong> <strong>en</strong> het bij lagere<br />
temperatuur bakk<strong>en</strong> verder per ras uit te diep<strong>en</strong>. Nadeel hiervan is dat dit in feite bek<strong>en</strong>de k<strong>en</strong>nis is. Het<br />
wordt al deels in de praktijk toegepast.<br />
− Toch wil de begeleidingscommissie wel e<strong>en</strong> vervolg op deze verk<strong>en</strong>ning. Dat di<strong>en</strong>t e<strong>en</strong> breder opgezette<br />
vergelijk<strong>en</strong>de rass<strong>en</strong>proef te zijn, met meerdere herhaling<strong>en</strong> of meerdere teeltlocaties. Aan meerdere<br />
teeltlocaties wordt de <strong>voor</strong>keur gegev<strong>en</strong> bov<strong>en</strong> 1 locatie met meerdere herhaling<strong>en</strong>. De opzet zou<br />
kunn<strong>en</strong> zijn om de pot<strong>en</strong>tieel belangrijkste 3 -5 perspectiefvolle rass<strong>en</strong> met vergelijker op 2 à 3 plaats<strong>en</strong><br />
biologisch te tel<strong>en</strong> <strong>en</strong> vervolg<strong>en</strong>s na optimaal bewar<strong>en</strong> optimaal als chips <strong>en</strong> frites te bakk<strong>en</strong>.<br />
− PPO zal nagaan kwekers nieuwe rass<strong>en</strong> met Phytophthora resist<strong>en</strong>tie hebb<strong>en</strong> <strong>en</strong> deze in 2011 of 2012<br />
beschikbaar will<strong>en</strong> stell<strong>en</strong> <strong>voor</strong> <strong>biologische</strong> teelt <strong>voor</strong> verwerking. Bij onvoldo<strong>en</strong>de nieuwe rass<strong>en</strong> <strong>voor</strong><br />
verwerking vindt ge<strong>en</strong> <strong>voor</strong>tzetting van rass<strong>en</strong>toetsing <strong>voor</strong> verwerking plaats. Ook Remarka werd<br />
g<strong>en</strong>oemd als ras <strong>voor</strong> verwerking. Dit ras is (tijdelijk) weggevall<strong>en</strong> door problem<strong>en</strong> met bacterieziekte<br />
weggevall<strong>en</strong>, maar je kunt er wel goed frites van bakk<strong>en</strong>. Ook Biogold heeft problem<strong>en</strong> met bacterieziek,<br />
maar groeit wel grof.<br />
© Praktijkonderzoek Plant & Omgeving 19
Tabel 3. Beoordeling bakkwaliteit <strong>voor</strong> frites <strong>en</strong> chips van Phythophthoraresist<strong>en</strong>te <strong>en</strong> niet-resist<strong>en</strong>te rass<strong>en</strong><br />
na bewaring op 25 januari 2011 <strong>en</strong> de kieml<strong>en</strong>gtes na bewaring bij 9°C op 14 januari.<br />
lab-no ras/herkomst Behandeling a) Frites Chips Chips kieml<strong>en</strong>gte 14/1<br />
© Praktijkonderzoek Plant & Omgeving 20<br />
Kleur-<br />
index b)<br />
Bakkwa-<br />
liteit c)<br />
smaak<br />
1 Agria-klei - Cupp<strong>en</strong> recondition. 2,00 6,5 ib kiem<strong>en</strong> 0-10 mm<br />
2 Toluca-klei - Eilander recondition. 3,20 2,5 nvt kiem<strong>en</strong> 20-50 mm<br />
3 Ditta klei-Jonkman recondition. 3,15 3,5 nvt kiem<strong>en</strong> 1 -20 mm<br />
4 Biogold- klei – Broekemah. recondition. 3,05 4 nvt meer kiem<strong>en</strong> 20-80 mm<br />
5 Toluca - klei –Broekemah recondition. 4,70 3 nvt meer kiem<strong>en</strong>, dik, 20-60<br />
6 Agria- zand-Melgers recondition. 1,05 7,5 ib kiem<strong>en</strong> 1 mm <strong>en</strong> e<strong>en</strong> paar<br />
7 Agria - klei - Broekemah recondition. 2,30 * *<br />
d)<br />
mm<br />
iets langer tot 20 mm<br />
8 Agria - Westra-Dront<strong>en</strong> recondition. 1,40 8 n kiem<strong>en</strong> 0-15 mm, meest<br />
heel weinig<br />
9 Bionica - klei - Broekemah. recondition. 2,85 5 nvt kiem<strong>en</strong> 30-60 mm, 1<br />
kiem, vrij dun<br />
10 Ditta - klei -Broekemah. recondition. 5,00 1 nvt 1-2 kiem<strong>en</strong>, 30-40 mm,<br />
11 Bionica - zand-v Woerd<strong>en</strong> recondition. 2,25 5 nvt 1-2 kiem<strong>en</strong>, 40-80 mm,<br />
12 Biogold-lichte zavel/klei-<br />
Wmeer<br />
dik<br />
vrij dun<br />
recondition. 1,89 6,5 ib veel kiem<strong>en</strong>, 0-60 mm <strong>en</strong><br />
13 Sarpo-Mira - zand- Mc Cain recondition. 2,35 5 nvt variabel, deels ge<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
dun<br />
deels meer kiem<strong>en</strong> van 0-<br />
40 mm<br />
14 Sarpo-Mira - klei- Mc Cain recondition. 2,55 5,5 nvt variabel, deels 2-40 mm,<br />
1 FB Agria-klei - Cupp<strong>en</strong> blanch/ ge<strong>en</strong> recond. 1,45<br />
3 FB Ditta klei-Jonkman blanch/ ge<strong>en</strong> recond. 2,15<br />
7 FB Agria - klei - Broekemah. blanch/ ge<strong>en</strong> recond. 1,40<br />
11 FB Bionica – zand – v. Woerd<strong>en</strong> blanch/ ge<strong>en</strong> recond. 1,95<br />
13 FB Sarpo Mira - zand- Mc Cain blanch/ ge<strong>en</strong> recond. 1,70<br />
1 FZ Agria-klei - Cupp<strong>en</strong> ge<strong>en</strong> recond./ ge<strong>en</strong> blanch. 2,17<br />
7 FZ Agria - klei - Broekemah. ge<strong>en</strong> recond./ ge<strong>en</strong> blanch. 2,75<br />
13 FZ Sarpo Mira - zand- McCain ge<strong>en</strong> recond./ ge<strong>en</strong> blanch. 2,85<br />
15 FZ Marl<strong>en</strong>- Agrico ge<strong>en</strong> recond./ ge<strong>en</strong> blanch. 1,05<br />
meer kiem<strong>en</strong><br />
a) 12 dgn reconditioner<strong>en</strong> 15-20 gr.C, blanchering: 12 min bij 80 gr. C. b) frites index: hoger cijfer is donkerder bruin,<br />
index 2 of lager is voldo<strong>en</strong>de tot goed, c) chips bakkwaliteit: beoordelingscijfers van 1-9; 5 <strong>en</strong> lager is onvoldo<strong>en</strong>de, d)<br />
alle<strong>en</strong> de rass<strong>en</strong> met bakkwaliteitcijfer >5,5 zijn beoordeeld op smaak, waarbij ib = iets bitter, b = bitter, n = neutraal,<br />
nvt = niet van toepassing.
Korte bespreking chipsbeoordeling 25 januari 2011 per ras<br />
Met reconditionering:<br />
- De kleurbeoordeling is uitgevoerd als met rapportcijfers, waarbij 5 onvoldo<strong>en</strong>de is.<br />
- De diverse herkomst<strong>en</strong> van het vergelijkingsras Agria kwam<strong>en</strong> gemiddeld goed naar vor<strong>en</strong>.<br />
- De beoordeling van Biogold verschilde per herkomst. Biogold, herkomst Wieringermeer gaf e<strong>en</strong> redelijke<br />
chipskleur, terwijl de herkomst Broekemahoeve als onvoldo<strong>en</strong>de beoordeeld is.<br />
- Bionica, zowel de kleiherkomst als de herkomst van het zand, was met 5 net onvoldo<strong>en</strong>de. Vooraf<br />
langer warm zett<strong>en</strong> verbeterde dus de score <strong>voor</strong> de kleiherkomst van Bionica Broekemahoeve<br />
vergelek<strong>en</strong> met de beoordeling in november.<br />
- De Sarpo Miraherkomst<strong>en</strong> war<strong>en</strong> in deze beoordeling met 5 (zandherkomst) <strong>en</strong> 5,5 (kleiherkomst) net<br />
onvoldo<strong>en</strong>de. Wel verbeterde ook hier de chipskleur (met 1 punt) door langer <strong>voor</strong>af warm zett<strong>en</strong><br />
vergelek<strong>en</strong> met de beoordeling in november. Dit ondanks dat de aardappel<strong>en</strong> 10 wek<strong>en</strong> langer bewaard<br />
zijn.<br />
- Het ras Toluca van zowel zand- als kleiherkomst komt ook hier als ongeschikt <strong>voor</strong> chips naar vor<strong>en</strong>.<br />
- Het ras Ditta, zijnde e<strong>en</strong> belangrijk biologisch ras <strong>voor</strong> gekookt product, is als standaard toegevoegd.<br />
De ongeschiktheid van dit ras <strong>voor</strong> chips was bek<strong>en</strong>d <strong>en</strong> wordt ook na bewaring bevestigd.<br />
Sam<strong>en</strong>vatt<strong>en</strong>d lijk<strong>en</strong> ook na bewaring meerdere <strong>biologische</strong> rass<strong>en</strong> perspectief te bied<strong>en</strong> <strong>voor</strong> verwerking<br />
tot chips. Langer reconditioner<strong>en</strong> heeft bij rass<strong>en</strong> die op de beoordelingsgr<strong>en</strong>s zitt<strong>en</strong>, duidelijk e<strong>en</strong><br />
kleurverbetering gegev<strong>en</strong>, ondanks dat ze langer bewaard zijn.<br />
Korte bespreking fritesbeoordeling 25 januari 2011 per ras<br />
Algeme<strong>en</strong>:<br />
- De beoordeling van frites gaat niet via rapportcijfers van 1-9 maar via kleurklass<strong>en</strong> van 00 (zeer licht) tot<br />
4 (zeer donker gekleurd). Daaruit wordt e<strong>en</strong> index berek<strong>en</strong>d (zie beoordeling in november). E<strong>en</strong> lagere<br />
index geeft e<strong>en</strong> betere friteskwaliteit aan. E<strong>en</strong> index tot 2 wordt als acceptabel gezi<strong>en</strong>. Daar bov<strong>en</strong> is de<br />
kleur onvoldo<strong>en</strong>de.<br />
- De rass<strong>en</strong> waarvan frites is gebakk<strong>en</strong>, zijn op 3 manier<strong>en</strong> <strong>voor</strong>behandeld. Monsters van alle 14 rass<strong>en</strong><br />
zijn <strong>voor</strong>af warm weggezet (gereconditioneerd) gedur<strong>en</strong>de 12 dag<strong>en</strong> bij 15-20°C. Daarnaast zijn<br />
monsters van 5 herkomst<strong>en</strong> niet gereconditioneerd, maar wel geblancheerd gedur<strong>en</strong>de 12 min bij 80<br />
gr. Bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> monsters van 3 rass<strong>en</strong>, zonder warm zett<strong>en</strong> <strong>en</strong> zonder blancher<strong>en</strong>, dus rechtstreeks uit<br />
de bewaarcel frites gebakk<strong>en</strong>. Daar is het ras Marl<strong>en</strong> van Agrico aan toegevoegd.<br />
Rass<strong>en</strong> met reconditionering:<br />
- De Agria-herkomst<strong>en</strong> (tabel 3, no 1, 6, 7 <strong>en</strong> 8) kwam<strong>en</strong> na bewar<strong>en</strong> <strong>en</strong> reconditioner<strong>en</strong> redelijk goed uit<br />
de beoordeling van frites met uitzondering van de herkomst Broekemahoeve. De index van de goed<br />
beoordeelde rass<strong>en</strong> was wel wat lager van 0 tot 0,7 punt.<br />
- De beoordeling van Biogold (tabel 3, no 4 <strong>en</strong> 12) verschilde weer per herkomst. Biogold, herkomst<br />
Wieringermeer kwam gaf e<strong>en</strong> acceptabele friteskleur terwijl de herkomst van de Broekemahoeve als<br />
onvoldo<strong>en</strong>de beoordeeld is. De laatste index was wel iets beter dan bij de herfstbeoordeling.<br />
- Het resultaat van de beoordeling van Bionica van beide herkomst<strong>en</strong> met reconditioner<strong>en</strong> (tabel 3, no 9<br />
<strong>en</strong> 11) was onvoldo<strong>en</strong>de. Blancher<strong>en</strong> gaf e<strong>en</strong> forse kleurverbetering, waardoor het product acceptabel<br />
werd.<br />
- De Sarpo Mira-herkomst<strong>en</strong> war<strong>en</strong> in deze beoordeling met reconditioner<strong>en</strong> onvoldo<strong>en</strong>de met index<strong>en</strong> van<br />
2,35 (zandherkomst) <strong>en</strong> 2,55 (kleiherkomst). Zonder reconditioner<strong>en</strong> war<strong>en</strong> de beoordeling<strong>en</strong> nog<br />
slechter met e<strong>en</strong> index van 2,85. Ook hier gaf blancher<strong>en</strong> e<strong>en</strong> forse kleurverbetering, wat e<strong>en</strong><br />
acceptabel product met e<strong>en</strong> waardering van 1,70 opleverde.<br />
- Het ras Toluca komt na bewaring, ondanks e<strong>en</strong> langere reconditionering, als ongeschikt <strong>voor</strong> frites uit<br />
deze beoordeling naar vor<strong>en</strong>.<br />
- Het ras Ditta is als standaard toegevoegd. De ongeschiktheid van dit ras <strong>voor</strong> frites was bek<strong>en</strong>d <strong>en</strong><br />
wordt na bewaring <strong>en</strong> e<strong>en</strong> langere reconditionering hier opnieuw bevestigd. Wel heeft blancher<strong>en</strong><br />
<strong>voor</strong>afgaand aan het bakk<strong>en</strong> e<strong>en</strong> zeer positieve invloed op de friteskleur. Het product komt hierdoor met<br />
e<strong>en</strong> beoordeling van 2,15 op de gr<strong>en</strong>s van acceptabel.<br />
Sam<strong>en</strong>vatt<strong>en</strong>d blijk<strong>en</strong> meerdere <strong>biologische</strong> rass<strong>en</strong> perspectief te bied<strong>en</strong> <strong>voor</strong> verwerking tot frites ook na<br />
bewaring tot eind januari. Agria <strong>en</strong> Biogold herkomst Wieringermeer, gav<strong>en</strong> met langer reconditioner<strong>en</strong>, e<strong>en</strong><br />
© Praktijkonderzoek Plant & Omgeving 21
acceptabel product. Blancher<strong>en</strong> geeft e<strong>en</strong> sterke kleurverbetering, waardoor rass<strong>en</strong> als Sarpo Mira <strong>en</strong><br />
Bionica, die met alle<strong>en</strong> reconditioner<strong>en</strong> net onvoldo<strong>en</strong>de war<strong>en</strong>, door alle<strong>en</strong> blancher<strong>en</strong> qua kleur wel<br />
acceptabel scoord<strong>en</strong>.<br />
Op de volg<strong>en</strong>de foto’s zijn de resultat<strong>en</strong> van het chips- <strong>en</strong> fritesbakk<strong>en</strong> van de rass<strong>en</strong> in beeld gebracht.<br />
Zoveel mogelijk is daarbij de volgorde van de lab-nummering aangehoud<strong>en</strong> maar soms zijn rass<strong>en</strong> die<br />
e<strong>en</strong>zelfde behandeling gehad hebb<strong>en</strong>, <strong>voor</strong> het beeld bij elkaar gezet. Leg<strong>en</strong>da: de aparte codering (naast<br />
het labnummer) op de labels is <strong>voor</strong> de frites; Fr = 12 dag<strong>en</strong> reconditionering bij circa 20°C, Fz= ge<strong>en</strong><br />
conditonering, maar tot bakk<strong>en</strong> bewaard bij 8°C in de bewaarcel, Fb= blancher<strong>en</strong> gedur<strong>en</strong>de 12 minut<strong>en</strong> bij<br />
80°C (ge<strong>en</strong> reconditionering).<br />
Figuur 5. Het ras Agria, frites product gebakk<strong>en</strong> op 25 januari na bewaring met behandeling (van bov<strong>en</strong><br />
naar b<strong>en</strong>ed<strong>en</strong>) Fb= geblancheerd; Fr = gereconditioneerd; Fz direct uit bewaarcel, (zonder<br />
<strong>voor</strong>behandeling) gebakk<strong>en</strong>.<br />
© Praktijkonderzoek Plant & Omgeving 22
Figuur 6. Twee keer het ras Toluca (no. 2 <strong>en</strong> no 5) <strong>en</strong> het ras Biogold (no 4), frites <strong>en</strong> chips, gebakk<strong>en</strong> op<br />
25 januari na bewaring <strong>en</strong> reconditioner<strong>en</strong>.<br />
Figuur 7. Ras Ditta (no 3) <strong>en</strong> ras Agria (no 7), frites <strong>en</strong> chips, gebakk<strong>en</strong> op 25 januari na bewaring ; Frites<br />
behandeling (van bov<strong>en</strong> naar b<strong>en</strong>ed<strong>en</strong>) Fb= geblancheerd; Fr = gereconditioneerd; Fz = direct uit<br />
bewaarcel (zonder <strong>voor</strong>behandeling) gebakk<strong>en</strong>.<br />
© Praktijkonderzoek Plant & Omgeving 23
Figuur 8. Twee keer het ras Agria (no 8=herkomst klei, Dront<strong>en</strong> <strong>en</strong> no 6 = herkomst zand) <strong>en</strong> de rass<strong>en</strong><br />
Toluca, (no 5 = herkomst klei, Br’hoeve) <strong>en</strong> Biogold (no 4= herkomst klei, Br’hoeve ); frites <strong>en</strong><br />
chips, gebakk<strong>en</strong> op 25 januari na bewaring <strong>en</strong> reconditionering.<br />
Figuur 9. V.l.n.r.: ras Ditta (no10), ras Bionica, herkomst klei (no 9) <strong>en</strong> Bionica, herkomst zand; frites <strong>en</strong><br />
chips, gebakk<strong>en</strong> op 25 januari na bewaring; Frites behandeling Fr = gereconditioneerd.<br />
© Praktijkonderzoek Plant & Omgeving 24
Figuur 10. De rass<strong>en</strong> Bionica (no 11) <strong>en</strong> Sarpo Mira Agria, frites <strong>en</strong> chips product, gebakk<strong>en</strong> op 25 januari<br />
na bewaring; frites met behandeling: Fb= geblancheerd; Fr = gereconditioneerd; Fz = direct uit<br />
bewaarcel (zonder <strong>voor</strong>behandeling) gebakk<strong>en</strong>.<br />
Figuur 11. Ras Sarpo Mira, frites <strong>en</strong> chips product, gebakk<strong>en</strong> op 25 januari na bewaring; frites met<br />
behandeling: Fb= geblancheerd; Fr = gereconditioneerd; Fz = direct uit bewaarcel (zonder<br />
<strong>voor</strong>behandeling) gebakk<strong>en</strong>.<br />
© Praktijkonderzoek Plant & Omgeving 25
Figuur 12. V.l.n.r ras Marl<strong>en</strong> (no 15), Sarpo Mira, herkomst klei (no 14), ras Biogold herkomst<br />
Wieringermeer (no 12) <strong>en</strong> Ditta, frites -<strong>en</strong> chipsproduct, gebakk<strong>en</strong> op 25 januari na bewaring;<br />
frites met behandeling: Fb= frites, <strong>voor</strong>af geblancheerd; Fr = frites <strong>voor</strong>af gereconditioneerd; Fz<br />
= direct uit bewaarcel (zonder <strong>voor</strong>behandeling).<br />
3.3 Suikergehaltemeting<strong>en</strong> <strong>en</strong> bakproef chips 22 februari<br />
In de eerste bije<strong>en</strong>komst was <strong>voor</strong>gesteld om ook suikergehalt<strong>en</strong> te met<strong>en</strong> om <strong>voor</strong>af vanuit de<br />
bewaarplaats te check<strong>en</strong> of e<strong>en</strong> aardappelpartij te veel suikers bevat <strong>en</strong> ev<strong>en</strong>tueel minder geschikt is <strong>voor</strong><br />
verwerking tot frites of chips. Bij inv<strong>en</strong>tarisatie naar suikermeetapparatuur bleek dat er 2 goedkope wat<br />
minder betrouwbare meetmethod<strong>en</strong> <strong>en</strong> twee dure method<strong>en</strong> zijn. Daarbij werd to<strong>en</strong> ook gesteld dat frites-<br />
<strong>en</strong> chipsfabriek<strong>en</strong> altijd eerst e<strong>en</strong> bakmonster ophal<strong>en</strong> alvor<strong>en</strong>s e<strong>en</strong> partij naar de fabriek te lat<strong>en</strong> kom<strong>en</strong>.<br />
Suikermeting<strong>en</strong> <strong>voor</strong>af op locatie zijn dan minder zinvol ev<strong>en</strong>min als toetsing van apparatuur daar<strong>voor</strong>.<br />
Naderhand werd duidelijk dat niet altijd monsters gebakk<strong>en</strong> werd<strong>en</strong> <strong>voor</strong> vaststelling van bruinverkleuring <strong>en</strong><br />
m<strong>en</strong> wel degelijk van goedkopere meetapparatuur gebruik maakt om e<strong>en</strong> eerste grove schifting te mak<strong>en</strong><br />
tuss<strong>en</strong> partij<strong>en</strong> die volstrekt ongeschikt zijn om te bakk<strong>en</strong> <strong>en</strong> nog <strong>en</strong>igszins redelijke partij<strong>en</strong>. Vaststelling<br />
door de teler zelf of aardappelpartij<strong>en</strong> uit bewaring nog geschikt zijn <strong>voor</strong> verwerking, kan dus zinvol zijn.<br />
Daarom is alsnog goedkope <strong>en</strong> snelle bepalingsapparatuur gekocht om het reducer<strong>en</strong>de suikergehalte in de<br />
knoll<strong>en</strong> te bepal<strong>en</strong> <strong>voor</strong> het bakk<strong>en</strong> in februari. Na <strong>en</strong>ige oriëntatie is daar<strong>voor</strong> e<strong>en</strong> e<strong>en</strong>voudige<br />
bloedglucosemeter van het merk S<strong>en</strong>solite Nova aangeschaft <strong>en</strong> getoetst (zie web-link bij literatuur <strong>voor</strong><br />
uitgebreide technische informatie ). Dit is e<strong>en</strong> apparaat waar suikerpatiënt<strong>en</strong> thuis zelf hun glucos<strong>en</strong>iveau in<br />
het bloed mee bepal<strong>en</strong>. De aanschafkost<strong>en</strong> zijn met € 50 - €75 beperkt.<br />
Deze meter bleek ook e<strong>en</strong>voudig te gebruik<strong>en</strong> <strong>voor</strong> bepaling van het glucosegehalte in het sap van<br />
aardappel. Bij e<strong>en</strong> eerste meettoets zijn van 5 knoll<strong>en</strong> per aardappelras de glucosewaard<strong>en</strong> (in milliMol)<br />
vastgelegd. Vervolg<strong>en</strong>s zijn de rass<strong>en</strong> tot chips gebakk<strong>en</strong> om de relatie tuss<strong>en</strong> de gemet<strong>en</strong><br />
glucosegehalt<strong>en</strong> <strong>en</strong> de bruinverkleuring vast te stell<strong>en</strong>.<br />
De werkwijze <strong>voor</strong> de analyse van bepaling van de glucosegehalt<strong>en</strong> uit het aardappelsap is als volgt: (zie<br />
ook de foto’s)<br />
© Praktijkonderzoek Plant & Omgeving 26
- De meter wordt gebruiksklaar gemaakt volg<strong>en</strong>s de gebruiksaanwijzing in de handleiding.<br />
- De aardappel wordt in stukk<strong>en</strong> gesned<strong>en</strong>.<br />
- Met e<strong>en</strong> lepeltje of spatel wordt wat aardappelsap van de middelste vlak van de knol geschrapt <strong>en</strong> op de<br />
stripcode in het apparaat aangebracht (gelijk e<strong>en</strong> bloedmonster volg<strong>en</strong>s de gebruiksaanwijzing)<br />
- De S<strong>en</strong>solite Nova geeft na <strong>en</strong>kele second<strong>en</strong> e<strong>en</strong> bepaalde waarde in mMol<br />
- Bij hele lage glucosewaard<strong>en</strong> geeft de display lo (= low > laag) aan.<br />
Figuur 13. Met e<strong>en</strong> e<strong>en</strong>voudige bloedglucosemeter is thuis zelf e<strong>en</strong> indicatie van het glucosegehalte van e<strong>en</strong><br />
aardappelpartij te verkrijg<strong>en</strong>. Met behulp van e<strong>en</strong> spatel of lepel wordt sap van e<strong>en</strong><br />
doorgesned<strong>en</strong> aardappel verzameld.<br />
Figuur 14. De strip wordt in het apparaat gebracht volg<strong>en</strong>s de gebruiksaanwijzing.<br />
© Praktijkonderzoek Plant & Omgeving 27
Figuur 15. Na aanbr<strong>en</strong>g<strong>en</strong> van het sap geeft de meter e<strong>en</strong> waarde in millimol.<br />
De gemet<strong>en</strong> waard<strong>en</strong> van alle rass<strong>en</strong> <strong>en</strong> herkomst<strong>en</strong> zijn weergegev<strong>en</strong> in tabel 4, sam<strong>en</strong> met de resultat<strong>en</strong><br />
van de bakproef chips. De rass<strong>en</strong>/herkomst<strong>en</strong> zijn <strong>voor</strong> het bakk<strong>en</strong> eerst bewaard bij 9°C <strong>en</strong> vervolg<strong>en</strong>s<br />
<strong>voor</strong>af 14 dag<strong>en</strong> warm weggezet bij 20°C om te reconditioner<strong>en</strong>. Daarna is op 22 februari chips gebakk<strong>en</strong><br />
volg<strong>en</strong>s vast protocol zoals ook toegepast bij de vorige bije<strong>en</strong>komst<strong>en</strong>. De kwaliteit van de chips is<br />
beoordeeld aan de hand van e<strong>en</strong> kleurkaart van 1-9, waarbij 6 is net voldo<strong>en</strong>de, 5 is onvoldo<strong>en</strong>de.<br />
Tabel 4. Bakkwaliteit chips <strong>en</strong> bijhehor<strong>en</strong>de glucosewaard<strong>en</strong> in mMol van de bewaarde knoll<strong>en</strong>; bakproef 22<br />
februari 2011.<br />
Glucosewaard<strong>en</strong> van 5 knoll<strong>en</strong><br />
beoordeling lab 1 2 3 4 5<br />
No object bakkwaliteit chips** mMol* mMol* mMol* mMol* mMol*<br />
1 Agria-klei - Cupp<strong>en</strong> 5 lo lo lo<br />
2 Toluca-klei-Eilander 2,5 7,5 3,2 5,2 11,5<br />
3 Ditta -Jonkman 3,5 1,8 8,5 4,3 2,8<br />
4 Biogold- klei Broekemahoeve 5 3,7 4 3,8<br />
5 Toluca - klei Broekemahoeve 2,5 16,2 8,9 11,2 12,8 13,7<br />
6 Agria- zand-Melgers 7,5 lo lo lo<br />
7 Agria – klei Broekemahoeve 5 4,9 1,1 lo 4,8 1,9<br />
8 Agria – klei Westra-Dront<strong>en</strong> 6 lo lo lo<br />
9 Bionica – klei Broekemahoeve 4,5 4,7 lo lo 3,8 6,2<br />
10 Ditta – klei Broekemahoeve 2,5 10,2 12,2 11<br />
11 Bionica - zand-v Woerd<strong>en</strong> 4 lo 1,1 8,9 lo 5,1<br />
13 Sarpo-Mira - zand- McCain 4 lo lo 1,1<br />
14 Sarpo-Mira - klei- McCain 4 1,6 lo 2,6 2,7<br />
15 Marl<strong>en</strong>- Agrico 7,5 lo lo lo<br />
*lo = low > laag suikermeter geeft lage <strong>voor</strong> apparaat niet meetbare waarde aan. ** beoordeling met kleurkaart van 1-<br />
9; e<strong>en</strong> hoger cijfer geeft minder bruinverkeuring aan ; e<strong>en</strong> 5 is onvoldo<strong>en</strong>de; e<strong>en</strong> 6 net voldo<strong>en</strong>de<br />
© Praktijkonderzoek Plant & Omgeving 28
Conclusie: eerste test suikermeting:<br />
- deze e<strong>en</strong>voudige suikergehaltemeter geeft aardappelpartij<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> hoog reducer<strong>en</strong>d suikergehalte<br />
duidelijk aan.<br />
- aardappelpartij<strong>en</strong> met weinig suikers of partij<strong>en</strong> op het gr<strong>en</strong>svlak van toelaatbare hoeveelheid suikers,<br />
geeft de meter aan met waarde lo = laag.<br />
- deze partij<strong>en</strong> zijn bij<strong>voor</strong>beeld door e<strong>en</strong> extra handeling (blancher<strong>en</strong>?) wellicht nog tot e<strong>en</strong> verkoopbaar<br />
product te br<strong>en</strong>g<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> bakproef toetsing is daar<strong>voor</strong> aanvull<strong>en</strong>d nodig.<br />
- de spreiding in de waard<strong>en</strong> kan vrij groot zijn. Bij wissel<strong>en</strong>de uitslag<strong>en</strong> moet<strong>en</strong> mogelijk meer knoll<strong>en</strong><br />
gemet<strong>en</strong> word<strong>en</strong><br />
- de eindconclusie is: extreem slechte partij<strong>en</strong> met te veel glucose <strong>voor</strong> verwerking tot chips lijk<strong>en</strong> er uit<br />
te sorter<strong>en</strong> te zijn met deze meter.<br />
- verdere verfijning van de meetmethodiek naar ras <strong>en</strong> of grondsoort (klei/zand) kan de toepasbaarheid<br />
van deze snelle <strong>en</strong> goedkope meter wellicht vergrot<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> groter opgezette meettest is daar<strong>voor</strong> nodig<br />
.<br />
Conclusie bakproef chips:<br />
- door de langere bewaring is de beoordeling van de chipskleur toch gemiddeld 1 tot 1,5 punt slechter<br />
vergelek<strong>en</strong> met de bakproef op 25 januari. Ondanks e<strong>en</strong> langere reconditioneringstijd is de extra<br />
suikeropbouw ontstaan door de langere bewaring niet gecomp<strong>en</strong>seerd.<br />
- Het ras Agria herkomst zandgrond <strong>en</strong> het toegevoegde ras Marl<strong>en</strong> kreg<strong>en</strong> de beste beoordeling met e<strong>en</strong><br />
7,5, gevolgd door Agria herkomst Westra, met waardering van e<strong>en</strong> 6. De andere Agria herkomst<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
Biogold gav<strong>en</strong> nog e<strong>en</strong> bakkwaliteit van e<strong>en</strong> 5.<br />
Onderstaand zijn de bakresultat<strong>en</strong> van de chips <strong>en</strong> de bijbehor<strong>en</strong>de aardappelmonsters per ras <strong>en</strong> herkomst<br />
in beeld gebracht in volgorde van de nummering in tabel 4.<br />
Agria - klei Cupp<strong>en</strong> Toluca - klei Eilander<br />
Ditta - Jonkman Biogold - klei Broekemahoeve<br />
© Praktijkonderzoek Plant & Omgeving 29
Toluca - klei Broekemahoeve Agria - zand Melgers<br />
Agria - klei Broekemahoeve Agria - Westra Dront<strong>en</strong><br />
Bionica - klei Broekemahoeve Ditta - klei Broekemahoeve<br />
Bionica - zand v. Woerd<strong>en</strong> Sarpo-Mira - zand McCain<br />
© Praktijkonderzoek Plant & Omgeving 30
Sarpo-Mira – klei McCain Marl<strong>en</strong> - Agrico<br />
© Praktijkonderzoek Plant & Omgeving 31
© Praktijkonderzoek Plant & Omgeving 32
4 Discussie<br />
Het hoofddoel van dit project was e<strong>en</strong> verk<strong>en</strong>ning naar de geschiktheid van nieuwe Phytophthoraresist<strong>en</strong>te<br />
<strong>biologische</strong> rass<strong>en</strong> <strong>voor</strong> frites- <strong>en</strong> chipsbereiding. Het huidige meest geschikte ras <strong>voor</strong> chips <strong>en</strong> frites<br />
productie (Agria) is vatbaar <strong>voor</strong> Phytophthora, wat de productiezekerheid sterk vermindert. Van<br />
Phytophthoraresist<strong>en</strong>te <strong>biologische</strong> rass<strong>en</strong> mag verwacht word<strong>en</strong> dat ze e<strong>en</strong> betere productiezekerheid<br />
gev<strong>en</strong>, waardoor ook de leveringszekerheid van <strong>biologische</strong> aardappel<strong>en</strong> <strong>voor</strong> verwerking tot frites <strong>en</strong> chips<br />
uit bewaring verbetert. Leveringszekerheid van geschikte rass<strong>en</strong> <strong>voor</strong> verwerking is e<strong>en</strong> absolute<br />
<strong>voor</strong>waarde <strong>voor</strong> de verdere groei van de productie van <strong>biologische</strong> frites <strong>en</strong> chips. E<strong>en</strong> subdoel van deze<br />
e<strong>en</strong>jarige verk<strong>en</strong>ning was e<strong>en</strong> uitspraak over de w<strong>en</strong>selijkheid om <strong>biochips</strong> <strong>en</strong> <strong>biofrites</strong> ev<strong>en</strong>tueel<br />
onderscheid<strong>en</strong>d met e<strong>en</strong> apart productk<strong>en</strong>merk in de markt te zett<strong>en</strong>.<br />
Discussie resultat<strong>en</strong><br />
De verk<strong>en</strong>ning naar geschiktheid is uitgevoerd door bakproev<strong>en</strong> met verschill<strong>en</strong>de <strong>biologische</strong> rass<strong>en</strong> met<br />
(bepaalde) Phytophthoraresist<strong>en</strong>tie <strong>en</strong> afkomstig van klei <strong>en</strong> zandgrond<strong>en</strong> van de Broekemahoeve <strong>en</strong><br />
praktijktelers. Daar is het ras Agria als standaard aan toegevoegd alsmede het ras Ditta, e<strong>en</strong> belangrijk<br />
biologisch tafelaardappelras. De bakproev<strong>en</strong> zijn uitgevoerd in het najaar 2010 (november) <strong>en</strong> na bewaring<br />
in januari <strong>en</strong> februari 2011. In het najaar is er gebakk<strong>en</strong> na e<strong>en</strong> korte periode warm zett<strong>en</strong> van 4 dag<strong>en</strong> bij<br />
15-20 gr. C. In januari 2011 zijn alle partij<strong>en</strong> <strong>voor</strong>af 12 dag<strong>en</strong> bij 15-20 gr. C. warm gezet<br />
(reconditionering). Daarnaast is ter vergelijking e<strong>en</strong> selectie van partij<strong>en</strong> <strong>voor</strong>af geblancheerd (zonder<br />
reconditionering) <strong>en</strong> e<strong>en</strong> selectie van partij<strong>en</strong> direct uit bewaring (zonder <strong>en</strong>ige <strong>voor</strong>verwerking) verwerkt tot<br />
chips <strong>en</strong> frites. Bij de bakproef in februari is alle<strong>en</strong> chips gebakk<strong>en</strong>. To<strong>en</strong> is tev<strong>en</strong>s de bruikbaarheid van e<strong>en</strong><br />
snelle <strong>en</strong> praktische glucosemeter getoetst. Tot slot is naar aanleiding van deze verk<strong>en</strong>ning met de<br />
begeleidingsgroep de discussie gevoerd of e<strong>en</strong> <strong>voor</strong>tzetting van de toetsing op bakkwaliteit van chips <strong>en</strong><br />
frites w<strong>en</strong>selijk is.<br />
Bakproef in najaar november<br />
Rass<strong>en</strong>: uit de bakproef in het najaar bleek dat meerdere <strong>biologische</strong> rass<strong>en</strong> perspectief bied<strong>en</strong> <strong>voor</strong><br />
verwerking tot chips of frites. Het Phytophthora gevoelige <strong>biologische</strong> standaardras Agria bleek het meest<br />
geschikt. Van de <strong>biologische</strong> rass<strong>en</strong> met bepaalde Phytophthora resist<strong>en</strong>tie scoorde Biogold van de lichte<br />
grond goed. De rass<strong>en</strong> Bionica <strong>en</strong> Sarpo Mira scoord<strong>en</strong> licht onvoldo<strong>en</strong>de <strong>en</strong> zijn misschi<strong>en</strong> te verbeter<strong>en</strong><br />
op kleur na e<strong>en</strong> <strong>voor</strong>bewerking (reconditionering <strong>en</strong>/of blacher<strong>en</strong>).<br />
Herkomst<strong>en</strong>: de aardappel van de lichtere (zand-) grond<strong>en</strong> blek<strong>en</strong> gemiddeld meer geschikt <strong>voor</strong> verwerking<br />
dan de klei herkomst<strong>en</strong> uit de praktijk, behalve bij het ras Sarpo Mira, waar de kleiherkomst beter scoorde.<br />
Alle partij<strong>en</strong> afkomstig van de Broekemahoeve scoord<strong>en</strong> gemiddeld lager dan de praktijkherkomst<strong>en</strong> van<br />
klei, inclusief de Agria. De oorzaak daarvan is niet duidelijk. Volg<strong>en</strong>s de temperatuurregistratie is er niet te<br />
koud bewaard. Het verschil kan ontstaan zijn doordat de andere rass<strong>en</strong> tot het ophal<strong>en</strong> <strong>en</strong> gezam<strong>en</strong>lijk<br />
opslaan, nag<strong>en</strong>oeg niet gekoeld bewaard zijn. De resultat<strong>en</strong> van de partij<strong>en</strong> van de Broekemahoeve moet<strong>en</strong><br />
daarom met <strong>en</strong>ige terughoud<strong>en</strong>dheid gebruikt word<strong>en</strong>.<br />
Bakproef na bewaring in januari<br />
Rass<strong>en</strong>: Na bewaring blijk<strong>en</strong> opnieuw meerdere <strong>biologische</strong> rass<strong>en</strong> perspectief te bied<strong>en</strong> <strong>voor</strong> verwerking<br />
tot frites <strong>en</strong> chips. De Agriaherkomst<strong>en</strong> <strong>en</strong> de Biogold, herkomst Wieringermeer gav<strong>en</strong> e<strong>en</strong> acceptabel<br />
product na de langere bewaring <strong>en</strong> de langere reconditionering. De rass<strong>en</strong> Bionica <strong>en</strong> Sarpo Mira scoord<strong>en</strong><br />
nog licht onvoldo<strong>en</strong>de .<br />
Reconditionering gaf duidelijk minder bruinverkleuring bij frites. Gemiddeld over de 3 vergelijkbare rass<strong>en</strong><br />
was de verbetering 0,3 punt vergelek<strong>en</strong> met niet reconditioner<strong>en</strong>.<br />
Blancher<strong>en</strong> gaf e<strong>en</strong> sterkere kleurverbetering in deze toets van gemiddeld 0,8 punt (afhankelijk per ras<br />
tuss<strong>en</strong> 0,45 <strong>en</strong> 1,05 punt). De rass<strong>en</strong> Sarpo Mira <strong>en</strong> Bionica, die met alle<strong>en</strong> reconditioner<strong>en</strong> net<br />
onvoldo<strong>en</strong>de war<strong>en</strong>, scoord<strong>en</strong> door alle<strong>en</strong> blancher<strong>en</strong> qua kleur wel acceptabel. Vooraf blancher<strong>en</strong> is wel<br />
e<strong>en</strong> extra stap in de het productieproces, waar de fabriek<strong>en</strong> vaak standaard niet op zijn ingericht.<br />
© Praktijkonderzoek Plant & Omgeving 33
Bakproef chips na bewaring in februari <strong>en</strong> suikermeting in relatie tot bruinverkleuring chips.<br />
Rass<strong>en</strong>: Bij de rass<strong>en</strong> kreg<strong>en</strong> Agria, herkomst zandgrond <strong>en</strong> het toegevoegde ras Marl<strong>en</strong> de beste<br />
beoordeling met e<strong>en</strong> 7,5, gevolgd door Agria, herkomst Westra, met waardering van e<strong>en</strong> 6. De andere<br />
Agria-herkomst<strong>en</strong> <strong>en</strong> Biogold gav<strong>en</strong> nog e<strong>en</strong> bakkwaliteit van e<strong>en</strong> 5. De Sarpo Mira-herkomst<strong>en</strong> scoord<strong>en</strong><br />
duidelijk onvoldo<strong>en</strong>de.<br />
Reconditionering : Door de langere bewaring is de beoordeling van de chipskleur toch gemiddeld 1 tot 1,5<br />
punt lager vergelek<strong>en</strong> met de bakproef op 25 januari. De 2 dag<strong>en</strong> langere reconditionering (vergelek<strong>en</strong> met<br />
januari toets) heeft de extra suikeropbouw, ontstaan door e<strong>en</strong> maand langere bewaring, niet<br />
gecomp<strong>en</strong>seerd.<br />
Suikermeting in relatie tot bruinverkleuring chips: De e<strong>en</strong>voudige bloedglucosemeter gaf aardappelpartij<strong>en</strong><br />
met e<strong>en</strong> hoog reducernde suikergehalte duidelijk aan. Aardappelpartij<strong>en</strong> met weinig reducer<strong>en</strong>de suikers of<br />
partij<strong>en</strong> op het gr<strong>en</strong>svlak van e<strong>en</strong> toelaatbare hoeveelheid suikers, geeft de meter met waarde lo = laag<br />
aan. Deze partij<strong>en</strong> zijn bij<strong>voor</strong>beeld door e<strong>en</strong> extra handeling (blancher<strong>en</strong>?) wellicht nog tot e<strong>en</strong> verkoopbaar<br />
product te br<strong>en</strong>g<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> aanvull<strong>en</strong>de bakproeftoetsing is dan wel nodig. De spreiding in de waard<strong>en</strong> kan bij<br />
bepaalde rass<strong>en</strong> vrij groot zijn. Bij wissel<strong>en</strong>de uitslag<strong>en</strong> kan mogelijk door ht met<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> groter aantal<br />
knoll<strong>en</strong>, meer betrouwbare uitslag<strong>en</strong> verkreg<strong>en</strong> word<strong>en</strong>.<br />
De conclusie is dat de meter perspectief biedt om extreem slechte partij<strong>en</strong> met te veel glucose <strong>voor</strong><br />
verwerking tot chips, er uit te sorter<strong>en</strong> zijn. Verdere verfijning van de meetmethodiek naar ras <strong>en</strong> of<br />
grondsoort (klei/zand) kan de toepasbaarheid van deze snelle <strong>en</strong> goedkope meter wellicht vergrot<strong>en</strong>.<br />
Daar<strong>voor</strong> is e<strong>en</strong> aanvull<strong>en</strong>de, groter opgezette meetproef nodig.<br />
4.1 Discussie onderscheidbaar product<br />
E<strong>en</strong> subdoel was de w<strong>en</strong>selijkheid te besprek<strong>en</strong> om e<strong>en</strong> bepaalde eig<strong>en</strong>schap als onderscheid<strong>en</strong>d biok<strong>en</strong>merk<br />
te ‘label<strong>en</strong>’ aan <strong>biofrites</strong> of <strong>biochips</strong>. Dat kan bij<strong>voor</strong>beeld zijn kleur, of e<strong>en</strong> andere vorm van de<br />
frites of chips of frites met schil.<br />
In de startbije<strong>en</strong>komst werd hierover gesteld dat <strong>biofrites</strong> of <strong>biochips</strong> dat zoveel mogelijk aan de eis<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
het beeld van de gangbare chips di<strong>en</strong>t te voldo<strong>en</strong> <strong>voor</strong> e<strong>en</strong> goede vermarkting. Het onderscheid tuss<strong>en</strong><br />
gangbaar <strong>en</strong> biologisch zal via opschrift <strong>en</strong> uiterlijk van de verpakking aangebracht di<strong>en</strong><strong>en</strong> te word<strong>en</strong>.<br />
4.2 Aanbeveling<strong>en</strong> vervolg<br />
Aan het eind van de januaribije<strong>en</strong>komst is de discussie gevoerd met de begeleidingsgroep of e<strong>en</strong><br />
<strong>voor</strong>tzetting van de toetsing op bakkwaliteit van chips <strong>en</strong> frites nodig is. De hamvraag was of er vanuit deze<br />
e<strong>en</strong>jarige verk<strong>en</strong>ning voldo<strong>en</strong>de informatie <strong>voor</strong>radig is over de geschiktheid van het huidige sortim<strong>en</strong>t<br />
<strong>biologische</strong> Phytophthoraresist<strong>en</strong>tie <strong>aardappelrass<strong>en</strong></strong> <strong>voor</strong> verwerking. Deze vraag werd bevestig<strong>en</strong>d<br />
beantwoord. Hoewel niet ideaal, kan m<strong>en</strong> goede <strong>biologische</strong> frites <strong>en</strong> chips producer<strong>en</strong> met dit sortim<strong>en</strong>t in<br />
combinatie met de k<strong>en</strong>nis van bewar<strong>en</strong>, reconditioner<strong>en</strong> <strong>en</strong> ev<strong>en</strong>tueel blancher<strong>en</strong>. De resultat<strong>en</strong> sluit<strong>en</strong> aan<br />
bij de praktijkervaring<strong>en</strong>.<br />
Voor e<strong>en</strong> betere leveringszekerheid zijn wel nieuwe, veelbelov<strong>en</strong>de <strong>biologische</strong> rass<strong>en</strong> met Phytophthora<br />
resist<strong>en</strong>tie nodig. Als die zich zoud<strong>en</strong> aandi<strong>en</strong><strong>en</strong>, is e<strong>en</strong> goed opgezette proef w<strong>en</strong>selijk. Bij e<strong>en</strong><br />
inv<strong>en</strong>tarisatie over het te verwachte rass<strong>en</strong>aanbod per mail <strong>en</strong> per telefoon bij 7 kweekbedrijv<strong>en</strong> in februari<br />
2011, kwam slechts 1 nieuwkomer in beeld met e<strong>en</strong> gedeeltelijke Phytophthoraresist<strong>en</strong>tie. Dit aanbod is te<br />
klein <strong>voor</strong> e<strong>en</strong> <strong>voor</strong>tzetting van e<strong>en</strong> rass<strong>en</strong>proef met frites- <strong>en</strong> chipstoetsing.<br />
Overige Aanbeveling<strong>en</strong><br />
Wel kwam<strong>en</strong> er andere aanbeveling<strong>en</strong> vanuit de begeleidingscommissie naar vor<strong>en</strong> om met het huidige<br />
<strong>biologische</strong> sortim<strong>en</strong>t de afleveringszekerheid (<strong>en</strong> duurzaamheid) te bevorder<strong>en</strong>. Meer onderzoek <strong>en</strong><br />
<strong>voor</strong>lichting zou gezet kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> op:<br />
a) verbeter<strong>en</strong> van de bewaarbaarheid <strong>voor</strong> langere levertijd (suggestie McCain).<br />
b) productieverhoging door teeltvervroeging onder andere door teelt op zandgrond (suggestie Agrico <strong>en</strong><br />
McCain).<br />
© Praktijkonderzoek Plant & Omgeving 34
c) Rhizoctoniaprev<strong>en</strong>tie met Proradix bij het huidige Phytophthoraresist<strong>en</strong>te rass<strong>en</strong> (suggestie McCain).<br />
Bij punt a) kan met snelle suikermeting<strong>en</strong> na de bewaring op de bedrijv<strong>en</strong> e<strong>en</strong> snelle scre<strong>en</strong>ing op<br />
aflevergeschiktheid <strong>voor</strong> verwerking gescand word<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> verdere toetsing van de meetapparatuur<br />
S<strong>en</strong>solite Nova is daar<strong>voor</strong> nodig. Ook de bruikbaarheid van de bij de <strong>biologische</strong> teelt acceptabele<br />
kiemremmer op ethyle<strong>en</strong>basis (Restrain) zou in dit kader nader getoetst kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong>. Punt b)<br />
productieverhoging door teeltvervroeging is afgelop<strong>en</strong> jar<strong>en</strong> onderzocht <strong>en</strong> de resultat<strong>en</strong> word<strong>en</strong> nu<br />
uitgedrag<strong>en</strong> in het project Bio-impuls door de DLV. Voor beperking van de problem<strong>en</strong> met Rhizoctonia solani<br />
met behulp van Proradix zijn al demonstratieveld<strong>en</strong> met <strong>biologische</strong> rass<strong>en</strong> geweest in 2009.<br />
© Praktijkonderzoek Plant & Omgeving 35
© Praktijkonderzoek Plant & Omgeving 36
5 Literatuur<br />
Bus, C.B. (2010), Geringe koperhoeveelhed<strong>en</strong> bescherm<strong>en</strong> aardappelgewas in phytophthoraproef<br />
BioK<strong>en</strong>nis nieuws 2010 (11-02-2010).<br />
Bus, C.B.; Versteg<strong>en</strong>, H.A.G. (2010), Vervroeging gewasgroei bij <strong>biologische</strong> aardappel<strong>en</strong> : onderzoek naar<br />
vervroeging van de gewasgroei <strong>en</strong> de kieming, snelheid van opkomst <strong>en</strong> knolaanleg van verschill<strong>en</strong>de<br />
rass<strong>en</strong><br />
Lelystad : Praktijkonderzoek Plant & Omgeving, Sector Akkerbouw, Gro<strong>en</strong>e Ruimte <strong>en</strong> Vollegrondsgro<strong>en</strong>t<strong>en</strong>,<br />
Technische informatie Glucosemeter S<strong>en</strong>solite Nova: http://dicomed.nl/pdf/Brochure_S<strong>en</strong>soLite_Nova.pdf<br />
© Praktijkonderzoek Plant & Omgeving 37
Het doel van Bioconnect is het verder<br />
ontwikkel<strong>en</strong> <strong>en</strong> versterk<strong>en</strong> van de<br />
<strong>biologische</strong> landbouwsector door het<br />
initiër<strong>en</strong> <strong>en</strong> uitvoer<strong>en</strong> van onderzoeksproject<strong>en</strong>.<br />
In Bioconnect werk<strong>en</strong><br />
ondernemers (van boer tot winkelvloer)<br />
sam<strong>en</strong> met onderwijs- <strong>en</strong> onderzoeksinstelling<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> adviesorganisaties.<br />
Dit leidt tot e<strong>en</strong> vraaggestuurde aanpak<br />
die uniek is in Europa.<br />
Het Ministerie van Economische<br />
Zak<strong>en</strong>, Landbouw <strong>en</strong> Innovatie is<br />
financier van de onderzoeksproject<strong>en</strong><br />
Wag<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> UR (University & Research<br />
c<strong>en</strong>tre) <strong>en</strong> het Louis Bolk Instituut zijn<br />
de uitvoerders van het onderzoek. Op<br />
dit mom<strong>en</strong>t zijn dit <strong>voor</strong> de <strong>biologische</strong><br />
landbouwsector ongeveer 140 onderzoeksproject<strong>en</strong>.<br />
www.biok<strong>en</strong>nis.nl<br />
Markt <strong>en</strong> ket<strong>en</strong>s