Clustermunitie en anti-persoonsmijnen - Jeugd Rode Kruis

© ICRC/M. Kokoîc/AF-E-00780
Antipersoonsmijnen
en clustermunitie:
een dodelijke
erfenis

Inleiding
Oorlog is ook in de 21e eeuw nog voor veel mensen een dagelijkse realiteit. In sommige
gebieden wordt de bevolking al decennia lang geconfronteerd met de gevolgen
van gewapende conflicten. Denk maar aan Colombia, Afghanistan, Sri Lanka,
Irak of de Palestijnse Gebieden. De wapens die in die conflicten gebruikt worden,
treffen niet enkel strijders, maar in toenemende mate ook onschuldige burgers.
In tegenstelling tot wat soms beweerd wordt, is in oorlogstijd niet alles zomaar toegestaan.
Zelfs in gewapende conflicten zijn er regels waaraan alle strijdende partijen
zich moeten houden. Die regels zijn vastgelegd in het internationaal humanitair recht.
Dat recht, gebaseerd op de Verdragen van Genève (1949) en hun Aanvullende Protocollen
(1977), beschermt personen die niet of niet langer aan de strijd deelnemen
en beperkt de middelen en methoden van oorlogvoering.
Wereldwijd zijn staten het erover eens dat in tijden van oorlog niet om het even welk
wapen gebruikt mag worden. Kogels die in het menselijk lichaam ontploffen, gifgas
en biologische wapens werden reeds lang geleden verboden. Andere wapens bleven
decennialang ongereguleerd, ondanks hun enorme humanitaire impact. Antipersoonsmijnen
en niet-ontplofte clustermunitie waren de stille doders van de voorbije
halve eeuw. Samen eisten ze honderdduizenden slachtoffers in tientallen verschillende
landen.
Antipersoonsmijnen en niet-ontplofte clustermunitie veroorzaken dezelfde humanitaire
problemen. Ze maken geen onderscheid tussen burgers en strijders, kunnen
een ganse leefgemeenschap verlammen en blijven doden en verminken lang na het
einde van een gewapend conflict. Slachtoffers die deze wapens overleven zijn voor
de rest van hun leven gehandicapt, hebben psychologische problemen en kunnen
sociaal-economisch niet meer volwaardig functioneren.
Jaren van lobbywerk en bewustmaking door humanitaire organisaties, waaronder
het Rode Kruis, hebben het probleem van antipersoonsmijnen en clustermunitie algemeen
bekend gemaakt en regeringen gemobiliseerd. Uiteindelijk werden de geleverde
inspanningen beloond. In december 1997 ondertekenden 122 staten het
Ottowa-verdrag, dat een totaalverbod op antipersoonsmijnen instelde. Minder dan
tien jaar later, na de oorlog in Libanon (2006), startten ook de onderhandelingen voor
een verbod op clustermunitie die onaanvaardbaar leed aan burgers veroorzaakt.
1

Algemene doelstelling
Dagelijks worden jongeren overspoeld met beelden uit conflictgebieden en de gruweldaden
die daar meestal mee gepaard gaan. Ook worden ze steeds vaker beïnvloed
door en soms betrokken bij geweld in hun eigen omgeving. Bij velen ontstaat
daardoor de overtuiging dat in extreme omstandigheden, zoals in gewapende conflicten
en andere conflictsituaties, alles is toegelaten en dat alle middelen mogen
worden aangewend om een doel te bereiken.
Met dit educatief pakket willen we jongeren de basisboodschap meegeven: ‘zelfs in
de chaotische omstandigheden van gewapende conflicten gelden regels en die fundamentele
regels moeten, omwille van de menselijkheid, op ieder moment worden
gerespecteerd’. Het gebruik van sommige wapens is altijd onaanvaardbaar.
Deze basisboodschap is niet alleen van belang om de informatie die jongeren over
conflicten bereikt op een kritische manier te kunnen verwerken. Stilstaan bij deze
humanitairrechtelijke regels voor gewapende conflicten, helpt hen een sociaal bewustzijn
te ontwikkelen en aandacht te hebben voor het belang van regels in de
samenleving. Internationaal humanitair recht handelt over de bescherming van het
leven en de menselijke waardigheid in oorlogstijd, en bij uitbreiding, in al onze ervaringen.
Kennis van de achtergrond en de basisregels van dit recht, heeft daarom
een centrale plaats in de voorbereiding van volwassen burgers en biedt een unieke
bijdrage aan de opvoeding tot burgerzin.
Concrete doelstellingen
Met dit educatief pakket willen we concreet bereiken dat leerlingen:
- kritisch kunnen nadenken over oorlog en de gevolgen daarvan;
- enkele basisregels van het internationaal humanitair recht kennen;
- begrijpen dat er nood is aan respect voor leven en menselijke waardigheid, in
het bijzonder in tijden van geweld en gewapend conflict;
- hedendaagse gebeurtenissen benaderen vanuit een humanitair standpunt;
- de problematiek van antipersoonmijnen, clustermunitie en andere niet-ontplofte
munitie kunnen kaderen en duiden;
- vertrouwd zijn met het belang van het recht, de mogelijkheden en de beperkingen
ervan.
Bijkomende doelstellingen. Leerlingen leren:
- eigen standpunten formuleren en overbrengen naar de groep;
- klasdiscussies voeren;
- redeneren en kritisch nadenken;
- een eigen mening verdedigen;
- in groep probleemoplossend samenwerken.
2

Doelgroep
Leerlingen van de tweede en derde graad van het algemeen secundair onderwijs.
Aansluiting bij de eindtermen
Vakoverschrijdende eindtermen
Hoewel het internationaal humanitair recht onderscheiden moet worden van mensenrechten,
is het er nauw mee verwant. We kunnen het internationaal humanitair
recht immers omschrijven als ‘mensenrechten in oorlog’.
Het pakket sluit in het bijzonder aan bij de vakoverschrijdende eindterm opvoeden
tot burgerzin.
1. Mensenrechten:
De leerlingen:
1 kunnen de inhoud van de mensenrechten toelichten aan de hand van voorbeelden;
3 kunnen het universeel karakter van mensenrechten aantonen;
4 kunnen voorbeelden geven dat mensenrechten voortdurend aandacht vragen
en inspanningen vergen en dat ze een dynamisch gegeven zijn;
5 herkennen schendingen van mensenrechten;
7 hebben belangstelling en respect voor mensenrechten en zijn bereid zich actief
en opbouwend in te zetten voor hun eigen rechten en die van anderen;
8 hebben kritische belangstelling voor de behandeling van de mensenrechtenproblematiek
in de media.
Ook biedt het educatief pakket een aansluiting bij de vakoverschrijdende eindterm
sociale vaardigheden, in het bijzonder:
1. Interactief competenter worden
2. Communicatieve vlotheid verwerven
3. In groep probleemoplossend samenwerken
En ten slotte leunt het pakket aan bij de vakoverschrijdende eindterm leren leren:
2. Informatie verwerven en verwerken
Vakgebonden eindtermen
De inhoud van het educatief pakket heeft eveneens een link met de vakken geschiedenis,
Nederlands, godsdienst of moraal. De interactieve leermethode draagt via
het voeren van discussies, het opbouwen en verdedigen van redeneringen en via
interpretatie en groepswerk bij tot de ontwikkeling van andere academische en ‘levensvaardigheden’
zoals communicatieve vaardigheden en kritisch denken.
3

Opbouw
De twee delen van het educatief pakket zijn op identieke manier opgebouwd.
In elk deel is er een onderscheid gemaakt tussen:
- Lespakket: leidraad voor de leerkracht bij het geven van de les.
- Achtergrondinformatie: bijkomende informatie over de betreffende thema’s
die de leerkracht de nodige achtergrond geeft om de les op een goede manier
voor te bereiden en te begeleiden.
- Lesmateriaal: makkelijk kopieerbare teksten, foto’s, oefeningen en ander materiaal
voor de leerlingen. Bij dit pakket hoort ook een DVD.
Voorziene tijdsbesteding
De tijdsbesteding per deel is één à twee lesuren.
Werkwijze
De leermethode is grotendeels zo opgevat dat de leerkracht samen met de leerlingen
het behandelde onderwerp stap voor stap ontdekt door middel van vraag en
antwoord, discussie en redenering.
Er wordt gebruik gemaakt van verschillende educatieve methoden: opzoekwerk,
lezen en interpretatie van teksten, video, groepswerk en klasdiscussie...
De leerkracht krijgt in de didactische leidraad verschillende opties en alternatieven
aangeboden.
Opvolging
Naar aanleiding van de Dublin-conferentie van 19-30 mei 2008 zal een aanvulling bij
het educatief materiaal over clustermunitie op de website van Rode Kruis-Vlaanderen
verschijnen. Ook nadien nog kan je de website consulteren voor informatie en
updates in verband met wapens en het internationaal humanitair recht in het algemeen.
http://humanitairrecht.rodekruis.be
4

Lespakket Grenzen aan Oorlog
In 2005 werkte Rode Kruis-Vlaanderen het lespakket ‘Grenzen aan oorlog’ uit om 15tot
18-jarigen kennis te leren maken met de regels van het internationaal humanitair
recht. Stilstaan bij die regels helpt jongeren een sociale bewustzijn te ontwikkelen en
aandacht te hebben voor het belang van normen en afspraken in de samenleving.
Het lespakket ‘Grenzen aan oorlog’ bestaat uit een algemene inleiding en vier themalessen:
‘regels in oorlog’, ‘wapens in oorlog’, ‘gerechtigheid na oorlog’ en ‘vermist
in oorlog’. Telkens is een didactische leidraad, achtergrondinformatie en lesmateriaal
opgenomen.
Voor € 12 kan je het pakket inclusief DVD bestellen bij de dienst Humanitair Recht
van Rode Kruis-Vlaanderen. Je kan het volledige pakket ook gratis downloaden van
de Rode Kruiswebsite (http://humanitairrecht.rodekruis.be).
Contactgegevens
Rode Kruis-Vlaanderen
Humanitair Recht
Motstraat 40
2800 Mechelen
Tel. 015 44 35 19
Fax 015 44 33 05
Humanitair.recht@rodekruis.be
5

Antipersoonsmijnen

Lespakket

Doel: leerlingen kennen de gevolgen van antipersoonsmijnen, ze weten dat
deze gevolgen niet beperkt blijven tot de individuele slachtoffers, maar dat
ze de ontwikkeling van een heel land in gevaar kunnen brengen, ze weten
waarom bepaalde wapens verboden zijn volgens het internationaal humanitair
recht en begrijpen hoe de publieke opinie en mobilisatie kunnen bijdragen tot
de verdere ontwikkeling van het internationaal humanitair recht.
Lesverloop: leerlingen krijgen aan de hand van een video informatie uit eerste
hand over de gevolgen van antipersoonsmijnen op het leven van de slachtoffers.
Ze gaan de regels na van het internationaal humanitair recht met betrekking
tot deze wapens. Ze krijgen uitleg over het ‘principe van onderscheid’
en over het begrip ‘onnodig leed’ en over de historiek en de inhoud van het
Ottawaverdrag. Ten slotte onderzoeken ze welke acties kunnen worden ondernomen
om slachtoffers van mijnen bij te staan, om te voorkomen dat mensen
gewond raken en op welke manier ze hierbij zelf een steentje kunnen bijdragen.
In het facultatieve deel bekijken de leerlingen hoe ratten worden ingezet
om bemijnde gebieden te ontmijnen en testen ze hun kennis over welke wapens
verboden zijn en welke niet.
Werkwijze: video - klasdiscussie - leerkracht doceert
Vak: godsdienst - moraal - Nederlands - Engels - Frans
Tijd: één à twee lesuren
Bijkomende informatie:
www.handicapinternational.be: Handicap International België, informatie
over antipersoonsmijnen
www.icbl.org: Internationale Campagne voor een Ban op Landmijnen, informatie
over campagne tegen landmijnen (Engels)
www.icrc.org: Internationale Rode Kruiscomité, informatie over antipersoons-
mijnen (Engels)
www.netwerk-vlaanderen.be: Netwerk Vlaanderen, informatie over campagne
“Mijn geld. Goed geweten?”
www.11.be: koepel Noord-Zuidbeweging, informatie over ngo’s in Vlaanderen
en hun actiedomeinen
www.apopo.org: Apopo, informatie over ontmijningsactiviteiten met ratten
Lespakket • 1
Antipersoonsmijnen

1 Antipersoonsmijnen en de gevolgen
Je toont de leerlingen een foto van een antipersoonsmijn en je vraagt hen of ze weten
wat de foto afbeeldt.
Zie lesmateriaal
Je laat de leerlingen de video ‘landmijnen blijven doden’ bekijken. Die video illustreert
de schade die veroorzaakt wordt door antipersoonsmijnen. De leerlingen staan stil
bij de gevolgen van het gebruik van deze wapens voor de slachtoffers, hun families,
hun gemeenschap en het ganse land.
Na de video stel je volgende vragen:
• Wat zijn antipersoonsmijnen?
• Hoe zijn de slachtoffers gewond geraakt?
• Wat zijn de gevolgen van antipersoonsmijnen voor het slachtoffer?
Je laat hierbij volgende aspecten aan bod komen: gezondheid - opvoeding/
onderwijs - sociaal - psychologisch
• Wie anders dan de slachtoffers zijn betrokken? Wat zijn de gevolgen voor de
familie, de gemeenschap en het land waarin zij leven?
Bijvoorbeeld hoe heeft het fysieke trauma van een slachtoffer (zoals het verliezen van
een ledemaat of blindheid) een impact op de economische situatie van de familie en
de gemeenschap? De sociale situatie? Het psychische welzijn?
Je laat de leerlingen eventueel de tekst ‘Een blik op antipersoonsmijnen’ lezen om de
vragen te beantwoorden.
Zie lesmateriaal
Tip: in de les Frans laat je de leerlingen de tekst ‘Mettre fin à l’ère des mines’ lezen.
Je vraagt hen:
- Wat is Juan overkomen?
- Op welke manier heeft het ongeval zijn leven veranderd?
Zie lesmateriaal
2 Antipersoonsmijnen in het internationaal
humanitair recht
Je geeft de leerlingen de basisregels van het internationaal humanitair recht en vraagt
hen de regel te noemen die betrekking heeft op antipersoonsmijnen.
Zie lesmateriaal
Je vraagt of ze uit deze regel de criteria kunnen afleiden op basis waarvan wapens al
dan niet verboden zijn volgens het internationaal humanitair recht.
Je geeft uitleg bij de begrippen ‘onnodig leed’ en ‘principe van onderscheid’ en over
de historiek en de inhoud van het Ottawaverdrag.
Lespakket • 2
Antipersoonsmijnen

3 Actie tegen antipersoonsmijnen
Ondanks het verbod op antipersoonsmijnen, worden deze wapens nog steeds
gebruikt en vallen er nog elke dag nieuwe slachtoffers.
• Wie is verantwoordelijk voor het gebruik van antipersoonsmijnen? (de producenten,
de overheid, de strijdkrachten...)
• Welke acties kunnen worden ondernomen en door wie om te vermijden dat antipersoonsmijnen
worden gebruikt en dat mensen gewond raken door deze wapens?
Hoe kunnen slachtoffers van mijnen worden bijgestaan? (Regeringen steunen
bijvoorbeeld getroffen landen financieel bij het opruimen van mijnen, regeringen
sporen andere landen aan het Ottawaverdrag te ratificeren, niet-gouvernementele
organisaties (ngo’s) voeren bewustmakingsprogramma’s uit om de bevolking te
wijzen op het gevaar van antipersoonsmijnen en helpen de slachtoffers bij hun
herstel.)
Ten slotte, stel je de vraag of ook ‘gewone’ mensen, zoals wij, een steentje kunnen
bijdragen. Op welke manier?
(Door petities te ondertekenen, geld te storten ten voordele van slachtoffers van antipersoonsmijnen,
door mee te draaien als vrijwilliger in een niet-gouvernementele
organisatie en bijvoorbeeld mee te helpen om de mensen in België bewust te maken
voor de problematiek van antipersoonsmijnen.)
Je wijst op het belang van de inzet van verschillende mensen en instanties bij de
totstandkoming van het Ottawaverdrag.
Alternatief: de leerlingen lezen het interview met Wilfried Remans. Je stelt de vraag
welke actoren een rol hebben gespeeld in het proces ter uitbanning van antipersoonsmijnen
en op welke manier ook ‘gewone’ mensen hierbij hun steentje hebben
bijgedragen.
Zie lesmateriaal
4 Optioneel: ratten helpen mee aan ontmijning
Je geeft leerlingen uitleg bij de problematiek van ontmijning en bij de activiteiten van
APOPO.
Tip: les Engels
Je vraagt de leerlingen vooraf de tekst ‘Frequently Asked Questions’ te lezen.
Je vraagt hen in de tekst naar een antwoord te zoeken op volgende vragen:
• welke methode gebruikt APOPO om bemijnde gebieden te ontmijnen?
• wat zijn de voordelen van deze methode?
• met welk belangrijk hulpmiddel worden de ratten getraind?
Zie lesmateriaal
Je toont de video ‘APOPO’ ter illustratie.
Lespakket • 3
Antipersoonsmijnen

5 Optioneel: Welke wapens zijn verboden en welke niet?
Test je kennis.
Laat de leerlingen in de onderstaande lijst de juiste antwoorden omcirkelen.
Zie lesmateriaal
Sommige wapens mogen nooit worden gebruikt Juist Niet juist
Antipersoonsmijnen zijn verboden Juist Niet juist
Kleine wapens zijn verboden Juist Niet juist
Clusterbommen zijn verboden Juist Niet juist
Kernwapens zijn verboden Juist Niet juist
Chemische en biologische wapens zijn verboden Juist Niet juist
Blindmakende laserwapens zijn verboden Juist Niet juist
Bombarderen is steeds verboden Juist Niet juist
•Bijkomend bij de medische en psychische gevolgen voor de slachtoffers,
heeft het gebruik van antipersoonsmijnen ook sociale en
economische gevolgen voor individuen, hun families, hun gemeenschappen
en de ontwikkeling van het getroffen land.
•Wapens zoals antipersoonsmijnen zijn verboden omdat ze geen onderscheid
maken tussen strijders en burgers en omdat ze onnodig
lijden veroorzaken.
•Het verbod op de productie en het gebruik van antipersoonsmijnen
(Ottawaverdrag 1997) is een voorbeeld van hoe internationaal
humanitair recht ontwikkelt als een gevolg van menselijke
mobilisatie.
Lespakket • 4
Antipersoonsmijnen

Achtergrondinformatie

Antipersoonsmijnen en de gevolgen
Antipersoonsmijnen zijn wapens die letterlijk gericht zijn tegen een persoon. Ze worden
in de grond ingegraven of op de grond gelegd en ontploffen bij aanraking of
contact. In verschillende landen over de hele wereld liggen miljoenen antipersoonsmijnen
verspreid. Een exact cijfer is moeilijk weer te geven, schattingen variëren tussen
de 50 en de 110 miljoen wereldwijd.
Vandaag de dag zouden er zo’n 300.000 tot 400.000 landmijnslachtoffers zijn in minstens
121 landen. Volgens de laatste gegevens uit 2003 worden er jaarlijks ongeveer
8.065 nieuwe slachtoffers van antipersoonsmijnen en niet-ontplofte munitie in het
algemeen geregistreerd. Dat cijfer geeft enkel de gevallen weer die gerapporteerd
werden. Men schat echter dat er zich jaarlijks tussen de 15.000 en de 20.000 nieuwe
incidenten met mijnen voordoen. In ongeveer 65 verschillende landen doen zich nog
steeds accidenten voor: 86 % van deze slachtoffers zijn burgers, onder wie 23 %
kinderen.
Antipersoonsmijnen schenden de basisregels van het internationaal humanitair recht.
Ze maken vooral slachtoffers onder mensen die niets met de strijd te maken hebben:
vrouwen en mannen die aan het werk zijn op het veld, spelende kinderen. Sommige
mijnen zien er zelfs uit als speelgoed. Kinderen pakken ze dan op en willen ermee
spelen, met alle gruwelijke gevolgen van dien.
De helft van alle slachtoffers van antipersoonsmijnen sterft binnen enkele minuten na
de ontploffing. Velen bezwijken later aan hun verwondingen. Wie het overleeft, heeft
door zijn handicap weinig kansen op werk, een huwelijk, kinderen en kan vaak niet
meer volwaardig deelnemen aan het gemeenschapsleven.
Antipersoonsmijnen gaan ook door met doden als de oorlog al lang is afgelopen.
De gevolgen van antipersoonsmijnen blijven ook niet beperkt tot medische en psychologische
gevolgen voor de slachtoffers. Het gebruik van deze wapens heeft ook
sociale en economische gevolgen voor de individuen, hun families en gemeenschappen
en kan zelfs de economie en de ontwikkeling van een land op lange termijn in het
gedrang brengen. Door de aanwezigheid van mijnen blijven wegen en paden onbegaanbaar
en kunnen grote stukken landbouwgrond jarenlang niet gebruikt worden.
Volgens de regels van het internationaal humanitair recht is het verboden wapens
te gebruiken die onnodig leed veroorzaken en die geen onderscheid maken tussen
bur-gers en strijders.
Achtergrondinformatie • 1
Antipersoonsmijnen

Antipersoonsmijnen in het internationaal
humanitair recht
Het internationaal humanitair recht legt beperkingen op aan de conflictpartijen om
de methoden en middelen van oorlogvoering van hun keuze te gebruiken. Een basisprincipe
in het internationaal humanitair recht is het onderscheid tussen burgers
en strijders. Enkel strijders en militaire doelen mogen worden aangevallen. Burgers
en burgerlijke goederen moeten worden ontzien en mogen niet worden aangevallen.
Wapens of methoden van oorlogvoering die dit onderscheid niet respecteren, zijn
verboden. Zo zijn zogenaamde ‘tapijtbombardementen’ waarbij volledige dorpen en
steden met de grond gelijk worden gemaakt, verboden.
Een ander belangrijk principe is het verbod op onnodig leed. Conflictpartijen mogen
geen onnodig leed toebrengen, dit wil zeggen dat niet meer geweld dan nodig mag
worden gebruikt om de vijand uit te schakelen. Het is dan ook verboden wapens,
projectielen, stoffen en methoden van oorlogvoering te gebruiken die naar hun aard
onnodig leed veroorzaken.
Deze principes werden geconcretiseerd in specifieke verdragen die beperkingen
opleggen aan het gebruik van bepaalde wapens of die het gebruik van bepaalde
wapens verbieden.
Het Conventioneel Wapenverdrag van 1980 is één van de belangrijkste instrumenten
van het internationaal humanitair recht op het vlak van wapens die geen onderscheid
maken en onnodig leed veroorzaken. Het verdrag heeft als doelstelling de gevolgen
van bepaalde wapens tijdens en na conflicten te minimaliseren. Het verdrag bevat
protocollen die wapens verbieden met niet-opspoorbare fragmenten door X-stralen
(protocol I) en blindmakende laserwapens (protocol IV). Andere protocollen beperken
het gebruik van landmijnen, valstrikmijnen en gelijkaardige wapens (Protocol II)
en brandwapens (Protocol III). Een vijfde protocol dat recentelijk werd aangenomen
handelt over zogenaamde explosieve oorlogsresten.
Naast het Conventioneel Wapenverdrag en de aangehechte protocollen zijn er ook
afzonderlijke verdragen die het gebruik van biologische en chemische wapens verbieden.
De principes van onderscheid en onnodig leed stonden ook centraal in de wereldwijde
campagne voor een verbod op antipersoonsmijnen.
Achtergrondinformatie • 2
Antipersoonsmijnen

Het Ottawaverdrag: geschiedenis en inhoud
Begin de jaren negentig doodden en verwondden antipersoonsmijnen jaarlijks tienduizenden
mensen. Ze maakten zoveel slachtoffers dat artsen van het Internationale
Rode Kruiscomité (ICRC) het wereldwijde probleem van antipersoonsmijnen in 1995
bestempelden als een ‘epidemie’. Zij oordeelden dat het gebruik van deze wapens
niet in overeenstemming was met het internationaal humanitair recht omdat ze geen
onderscheid maken tussen burgers en strijders en omdat ze onnodig leed teweegbrengen.
De enige oplossing voor deze crisis, zo luidde het, zou een totaalverbod
zijn op deze wapens. Een utopie leek het toen.
Maar het Rode Kruis, een internationale coalitie van niet-gouvernementele organisaties
(ngo’s), de Verenigde Naties en talrijke staten bundelden de krachten en voerden
massaal actie om deze droom werkelijkheid te maken. De internationale actie tegen
antipersoonsmijnen bracht 1.300 verschillende groepen samen in meer dan 90 landen
over de hele wereld. Ze waren samengesteld uit kinderen, gehandicapten, oudstrijders,
medici, religieuzen, vrouwen en activisten op het vlak van mensenrechten,
humanitaire hulp, vrede, ontwikkelingssamenwerking, wapencontrole en milieu. Ze
maakten het probleem bekend bij het grote publiek en ondernamen acties om de
regeringen van landen te overtuigen geen landmijnen meer te produceren en te gebruiken.
De campagne leidde tot de ondertekening van een nieuw internationaal verdrag dat
het gebruik, de productie, de opslag en de doorvoer van antipersoonsmijnen verbiedt.
122 staten ondertekenden het verdrag in december 1997 in Ottawa (Canada).
Het Ottawaverdrag is een verdrag inzake het verbod op het gebruik, de opslag,
de productie en de overdracht van antipersoonsmijnen en inzake de vernietiging
daarvan.
In 1997 werd de Nobelprijs voor de Vrede toegekend aan de Internationale Campagne
voor een Verbod op Landmijnen.
Op 1 maart 1999 trad het verdrag definitief in werking. Dit was een mijlpaal. Enkele
jaren voordien was het immers totaal ondenkbaar dat staten ermee zouden instemmen
een door strijdkrachten in de hele wereld op grote schaal gebruikt wapen, te
verbieden wegens de schrikbarende tol aan menselijk leed. Het verdrag stoelt op de
grondregels van het internationaal humanitair recht die het gebruik van wapens die
onnodig leed veroorzaken en geen onderscheid maken tussen burgers en strijders
verbieden.
Het Ottawaverdrag verplicht elke staat om:
• onder geen enkele omstandigheid antipersoonsmijnen te gebruiken, te ontwerpen,
te produceren, op te slaan of over te dragen of er medewerking aan te
verlenen;
• alle opgeslagen antipersoonsmijnen binnen vier jaar te vernietigen;
• alle antipersoonsmijnen te ruimen binnen een termijn van tien jaar. In die periode
is elke staat verplicht om beschermingsmaatregelen te nemen, zoals het markeren
en omheinen van mijngebieden, evenals de bewustmaking van burgers voor
de gevaren van antipersoonsmijnen;
• bijstand te verlenen voor de vernietiging van voorraden, de ruiming van mijnen,
het opstellen van bewustmakingsprogramma’s over de gevaren van mijnen, en
de verzorging en revalidatie van mijnslachtoffers.
Achtergrondinformatie • 3
Antipersoonsmijnen

Meer dan drievierde van de wereld is partij bij het Ottawaverdrag (van de landen
van de Europese Unie zijn Finland, Letland en Polen geen partij, ook de Verenigde
Staten en Cuba zijn geen partij). De landen die geen partij zijn, zouden 200 miljoen
antipersoonsmijnen in voorraad hebben. Drie van de permanente leden van de VN-
Veiligheidsraad zijn geen partij bij het Ottawaverdrag (de Verenigde Staten, China en
Rusland), evenmin als de meeste landen in het Midden-Oosten, de meeste voormalige
sovjetrepublieken en veel Aziatische staten.
Sinds de antipersoonsmijnen in 1997 buiten de wet zijn gesteld, zijn indrukwekkende
vorderingen gemaakt en is het ‘einde van het landmijnentijdperk’ een reële mogelijkheid
geworden. Maar zolang deze mijnen elk jaar nog duizenden mensen verminken
of doden is het te vroeg om van een overwinning op deze ‘onzichtbare moordenaars’
te spreken.
Achtergrondinformatie • 4
Antipersoonsmijnen

Uitdagingen en verwezenlijkingen in de strijd tegen antipersoonsmijnen
In 2004 vierde het verdrag zijn vijfde verjaardag. Het Ottawaverdrag legt de staten
een strikt actieschema op om tot een mijnenvrije wereld te komen. De belangrijkste
verwezenlijkingen en uitdagingen op een rij.
Elke verdragsstaat aanvaardt de verplichting:
• Onder geen enkele omstandigheid antipersoonsmijnen te gebruiken, ontwerpen, produceren,
op te slaan of over te dragen of hieraan medewerking te verlenen.
Verwezenlijkingen
Ongeveer 75 % van alle staten ter wereld zijn momenteel partij bij het Ottawaverdrag.
Door deze massale aanvaarding is het verbod op antipersoonsmijnen vandaag de
internationale norm. Het verdrag beïnvloedt zelfs militaire grootmachten die geen
partij zijn. Het heeft de wereldhandel in antipersoonsmijnen zo goed als stilgelegd.
Uitdagingen
Nog steeds zijn tientallen staten, waaronder enkele massaproducenten en -bezitters
van antipersoonsmijnen nog niet tot het verdrag toegetreden.
• Alle opgeslagen antipersoonsmijnen binnen vier jaar te vernietigen.
Verwezenlijkingen
Vandaag hebben verdragsstaten meer dan 37 miljoen mijnen vernietigd binnen de
vooropgestelde termijn.
Uitdagingen
Over de wereld blijven zo’n 200 miljoen antipersoonsmijnen opgeslagen, vooral in
landen die geen partij zijn bij het Ottawaverdrag.
• Alle mijnen te ruimen binnen een termijn van tien jaar. Ondertussen is elke staat verplicht
maatregelen te nemen ter bescherming van burgers, zoals het markeren en
omheinen van bemijnde gebieden, evenals de bewustmaking van burgers voor de
gevaren van antipersoonsmijnen.
Verwezenlijkingen
De meeste getroffen staten zijn partij bij het verdrag. Twee van hen, Costa Rica en
Djibouti, zijn reeds mijnenvrij. In alle andere staten zijn ontmijningsactiviteiten opgestart.
Daardoor komt land vrij voor landbouw, commerciële activiteiten, speelterreinen
en de heropbouw van gemeenschappen.
Uitdagingen
Antipersoonsmijnen blijven lang na het einde van een conflict nog steeds een bedreiging
voor kinderen, mannen en vrouwen. De streefdatum van tien jaar voor volledige
ontmijning nadert voor de eerste staten, in 2009. Om dit streefdoel te halen, moeten
staten die getroffen zijn door mijnen hun inspanningen verhogen en moeten de andere
verdragsstaten hen hierbij steunen.
Achtergrondinformatie • 5
Antipersoonsmijnen

• Bijstand te verlenen voor het vernietigen van voorraden, het ruimen van mijnen, het opstellen
van bewustmakingsprogramma’s voor de gevaren van mijnen, alsmede voor
de verzorging en revalidatie van de slachtoffers van mijnen.
Verwezenlijkingen
Sinds de aanvaarding van het Ottawaverdrag in 1997 is door de verdragsstaten meer
dan 800 miljoen euro geïnvesteerd in ontmijning, vernietiging van voorraden en bijstand
aan slachtoffers. Van dit bedrag werd meer dan 152 miljoen euro voorzien
door de door mijnen getroffen landen zelf.
Uitdagingen
De meeste slachtoffers van mijnen moeten de nodige verzorging en rehabilitatie ontberen
omdat zij het ongeluk hebben, te leven in een land waar de gezondheidsfaciliteiten
inadequaat zijn of vernield zijn door de oorlog.
Er blijven dus nog belangrijke uitdagingen. Hoewel ook de landen die geen partij zijn
bij het Ottawaverdrag de laatste jaren minder mijnen gebruiken, worden nog steeds
mijnen geproduceerd en uitgevoerd door deze landen. Het blijft dan ook belangrijk
om het lobbywerk bij de regeringen van deze landen verder te zetten, zodat zij zich
ook formeel engageren geen mijnen te gebruiken of te produceren.
Ter preventie van ongevallen met mijnen en om bijstand te verlenen aan de slachtoffers,
zijn er bij verschillende niet-gouvernementele organisaties, de Verenigde Naties,
het Rode Kruis en ook bij regeringen programma’s in uitvoering voor het ruimen
van mijnen, de bewustmaking van de burgerbevolking voor de gevaren van mijnen
en voor hulp (medische verzorging en fysieke rehabilitatie, psychologische bijstand)
aan de slachtoffers.
De doelstelling van het verdrag zal pas bereikt zijn wanneer de laatste antipersoonsmijnen
zijn opgespoord en onschadelijk gemaakt en ook de laatste slachtoffers van hun
wonden herstellen en hun vroegere leven opnieuw kunnen opnemen.
Enkele cijfers bij de 5de verjaardag van het Ottawaverdrag:
• 144 staten zijn partij bij het verdrag
• 37 miljoen antipersoonsmijnen zijn reeds vernield door de verdragspartijen
• in de meeste van de 52 verdragsstaten die getroffen zijn door mijnen,
zijn belangrijke opruimingsacties aan de gang (in januari 2003 verklaarde
Costa Rica als eerste staat dat het de opruimingsacties voltooid
had en dat het land nu vrij is van mijnen)
• honderden miljoenen euro’s voor steun aan de staten die getroffen zijn
door mijnen zijn voorzien voor ontruimings- en andere activiteiten
Het verdrag heeft gevolgen, zelfs voor de staten die geen partij zijn:
• het gebruik van antipersoonsmijnen is drastisch gedaald sinds de aanneming
van het verdrag
• de productie van antipersoonsmijnen is ook significant gedaald
• de globale handel in antipersoonsmijnen is bijna gestopt
Het belangrijkste gevolg is dat sinds de aanneming van het Ottawaverdrag het aantal
nieuwe slachtoffers van antipersoonsmijnen aanzienlijk is gedaald.
Achtergrondinformatie • 6
Antipersoonsmijnen

Kan jij ook je steentje bijdragen?
Hoewel het oorspronkelijk hulpverleners op het terrein waren die de problematiek van
antipersoonsmijnen onder de aandacht brachten, is het eindresultaat van dit proces
grotendeels het gevolg van de bundeling van krachten vanuit verschillende hoeken.
Een belangrijke rol werd gespeeld door de niet-gouvernementele organisaties en de
inzet van mensen zoals jij hierbij. In verschillende landen werden coalities opgericht die
tal van activiteiten ondernamen om de mensen bewust te maken voor deze afschuwelijke
wapens. In België bijvoorbeeld werden heel wat activiteiten en petitieacties georganiseerd,
werd geld ingezameld voor specifieke projecten, werden uiteenzettingen gehouden
op universiteiten en scholen en andere centra waar slachtoffers en hulpverleners
kwamen getuigen over de verschrikkelijke gevolgen van deze wapens.
Iedereen die dat wou, kon zijn steentje bijdragen door petities te ondertekenen, geld
te storten of door mee te draaien als vrijwilliger in een organisatie en mee te helpen
allerlei activiteiten op het getouw te zetten.
Het verbod op antipersoonsmijnen is dus zeker niet enkel het gevolg van diplomatenwerk
op hoog niveau, maar is de verdienste van iedereen die vindt dat deze wapens
moeten verdwijnen.
Antipersoonsmijnen zijn één voorbeeld. Je kan ook je steentje bijdragen tot acties
tegen kindsoldaten, oorlog, kernwapens, honger, de oneerlijke Noord-Zuidverhoudingen...
Een overzicht van de niet-gouvernementele organisaties die op deze domeinen werkzaam
zijn, vind je terug op www.11.be.
Achtergrondinformatie • 7
Antipersoonsmijnen

Het Rode Kruis en antipersoonsmijnen
Binnen de Internationale Rode Kruis- en Rode Halve Maanbeweging neemt het Internationale
Rode Kruiscomité (ICRC) de leiding in de strijd tegen landmijnen. Het
ICRC werkt daarvoor samen met de betrokken nationale Rode Kruis- en Rode Halve
Maanverenigingen. Het helpt het lijden, veroorzaakt door mijnen en andere explosieve
oorlogsresten, te verminderen en wel door zijn activiteiten op drie domeinen.
Medische zorg en lichamelijke revalidatie
Het ICRC voorziet of ondersteunt eerste hulp en medische en chirurgische bijstand
voor slachtoffers van mijnen en andere oorlogsgewonden. Sinds 1979 heeft het
ICRC 80 prothese- en revalidatiecentra in 36 landen opgericht of ondersteund. Het
leverde meer dan 300.000 prothesen en orthopedische onderdelen, waarvan de helft
bestemd voor mijnslachtoffers.
Voorbeeld:
In Cambodja zijn er naar schatting 30.000 mensen met geamputeerde ledematen
als gevolg van de jarenlange oorlog. Ook de mensen met prothesen die in afgelegen
gebieden wonen, moeten de nodige hulp krijgen. Daarom hebben medewerkers van
het ICRC in het rehabilitatiecentrum van Battambang een ‘vliegend team’ opgericht
om herstellingen of aanpassingen aan de prothesen van deze mijnslachtoffers uit
te voeren. Hierdoor hoeven de patiënten niet naar de stad te komen en worden ze
gespaard van een lange trip die de meesten onder hen amper kunnen betalen. Vaak
hebben deze mensen ook een slecht betaalde en onzekere job. Door vakantie te
nemen, zelfs al is het om hun prothesen te laten herstellen, zouden ze hun werk kunnen
verliezen.
Bewustmakingsactiviteiten voor mijnen
Het ICRC voert sinds 1996 in 20 landen programma’s uit om mensen bewust te maken
voor de gevaren van mijnen en andere onontplofte oorlogsresten.
Voorbeeld:
Antipersoonsmijnen en explosieve oorlogsresten zoals granaten en andere munitie
die blijft liggen na een conflict, betekenen een constante dreiging voor kinderen
in Tsjetsjenië. Veel van hen lopen verwondingen op of sterven door op landmijnen
te stappen of voorwerpen op te rapen die onontplofte munitie blijken te zijn. Sinds
1995 zijn honderden kinderen betrokken bij dergelijke ongevallen. Educatieve programma’s
informeren kinderen over de gevaren van mijnen en leggen hen uit hoe
ongevallen kunnen worden vermeden. Maar kinderen moeten nog altijd vrije ruimte
hebben, waar ze kunnen spelen zonder hun leven op het spel te zetten. In Staropromislovski
in het district Groznië bouwde het Rode Kruis vorig jaar het eerste van zes
geplande speelterreinen. De nieuwe glijbanen, schommels en zandbakken moeten
de kinderen toelaten veilig te spelen. Op het speelterrein zijn ook borden aangebracht
om kinderen te wijzen op de gevaren van mijnen.
Opleiding, juridisch advies en pleitbezorging
Het ICRC promoot de toetreding tot het Ottawaverdrag door alle staten en roept op
tot respect voor de regels van het Ottawaverdrag bij gewapende verzetsgroepen. De
organisatie steunt de staten ook om de verplichtingen van het Ottawaverdrag om te
zetten in nationale wetten.
Achtergrondinformatie • 8
Antipersoonsmijnen

België en antipersoonsmijnen
In december 2004, naar aanleiding van de vijfde verjaardag van het Ottawaverdrag
dat antipersoonsmijnen verbiedt, maakte de Belgische overheid 6,3 miljoen euro vrij
voor de verdere opruiming van 200 miljoen landmijnen. Dat is het grootste bedrag
dat ooit door de Belgische regering voor deze problematiek werd vrijgemaakt. België
staat daarmee wereldwijd als 15e belangrijkste donor gerangschikt.
Met dit geld zullen concrete ontmijningsprojecten in diverse landen, zoals Mozambique,
Burundi, Tanzania, Angola, Laos, Cambodja en Jemen worden uitgevoerd. Het
geld zal ook worden gebruikt voor de hulpverlening aan slachtoffers van landmijnen
in deze landen.
België heeft in de strijd tegen antipersoonsmijnen steeds een voortrekkersrol gespeeld.
Zo was België in 1995 het eerste land ter wereld dat een verbod op antipersoonsmijnen
had. België was ook één van de eerste ondertekenaars van het
Ottawaverdrag.
In België zijn er een twintigtal ngo’s werkzaam rond de problematiek van antipersoonsmijnen.
Zij zijn verenigd in de Belgische Campagne voor een Verbod op Landmijnen,
die wordt gecoördineerd door Handicap International.
Hoewel België het Ottawaverdrag heeft aangenomen, betekent dit niet dat er op het
vlak van antipersoonsmijnen geen actie meer moet worden ondernomen. Zo lanceerden
enkele Vlaamse ngo’s in 2004 de campagne ‘Mijn geld. Goed geweten?’. Deze
campagne kwam er nadat banden aan het licht kwamen tussen Belgische grootbanken
en de wapenindustrie. Uit dat rapport bleek dat enkele grote Belgische banken
investeren in producenten van antipersoonsmijnen. Onder druk van deze campagne
trekken de banken één voor één hun investeringen in producenten van antipersoonsmijnen
terug. Het Belgische parlement nam ook initiatieven om die investeringen
wettelijk te verbieden. De ngo’s streven er nu naar dat België deze wetgeving ook op
Europees en internationaal vlak promoot. Het heeft immers geen zin dat enkel België
de financiering van antipersoonsmijnen aan banden legt.
Achtergrondinformatie • 9
Antipersoonsmijnen

Explosieve oorlogsresten
Niet alleen antipersoonsmijnen, maar ook niet-ontplofte munitie in het algemeen zijn
een groot gevaar voor de burgerbevolking. Met explosieve oorlogsresten bedoelen
we granaten, mortieren, bommen en andere gelijkaardige explosieven die afgevuurd,
maar niet geëxplodeerd zijn en achterblijven na een gewapend conflict.
Conflicten laten meestal tienduizenden dodelijke explosieven achter. Hoewel op het
vlak van mijnen reeds een grote vooruitgang is geboekt blijven andere onontplofte
explosieven een continue bedreiging vormen voor burgers. Een probleem dat de
laatste 20 jaar is toegenomen.
De meest ernstig getroffen streken zijn: Afghanistan, Angola, Bosnië en Herzegovina,
Cambodja, Irak, Laos, de Russische Federatie (Tsjetsjenië) en het grensgebied tussen
Eritrea en Ethiopië.
Het duurt jaren of zelfs decennia om deze wapens te vinden en te verwijderen.
Vele Europese landen ruimen nog steeds wapens uit de Tweede Wereldoorlog. In
België vinden we in de Westhoek nog geregeld niet-ontplofte munitie uit de Eerste
Wereldoorlog terug.
Laos is een voorbeeld van ernstige gevolgen van de grote hoeveelheden nietontplofte
oorlogsresten, die bijna dertig jaar geleden in het land werden gedropt.
Miljoenen niet-ontplofte stuks munitie bevinden zich in het land. Sinds 1973 zouden
meer dan 11.000 mensen gedood of gewond zijn door ongevallen met dergelijke wapens.
Daarnaast heeft de aanwezigheid van die onontplofte munitie ernstige socioeconomische
gevolgen die nog gedurende jaren armoede veroorzaken.
Een ander voorbeeld is Kosovo. In het jaar volgend op het einde van de vijandelijkheden
in deze regio werden 492 mensen gedood of gewond door ongevallen
met explosieve oorlogsresten. Volgens data van het Internationale Rode Kruiscomité
werd een derde van deze slachtoffers gedood of verwond door antipersoonsmijnen,
een derde door clustermunitie en een derde door ander militair materiaal. Er zijn ook
grote aantallen slachtoffers van niet-ontplofte munitie in Afghanistan, Irak, Angola,
Mozambique, Tsjetsjenië en vele andere conflictzones.
In 2001 werd op internationaal niveau een werkgroep opgericht om te onderzoeken
hoe dat probleem van de explosieve oorlogsresten kon worden aangepakt. Op 28
november 2003 werd een eerste multilaterale overeenkomst ondertekend om tegemoet
te komen aan de gevaren van de grote hoeveelheid niet-ontploft en achtergelaten
militair materiaal.
Het protocol verplicht de staten die partij worden om explosieve oorlogsresten in het
grondgebied onder hun controle op te ruimen. Ze moeten eveneens technische, materiële
en financiële hulp bieden voor het opruimen van achtergebleven explosieven
ten gevolge van hun militaire operaties in andere gebieden. Het protocol legt de partijen
ook een informatie- en waarschuwingsverplichting op. Zo moeten ze informatie
over de explosieven die door hun leger gebruikt zijn tijdens een gewapend conflict
meedelen aan organisaties die de achtergebleven explosieven opruimen en de burgers
waarschuwen indien er gevaar is in bepaalde gebieden.
Het nieuwe protocol is het eerste instrument van internationaal recht ter bestrijding
van het probleem van explosieve oorlogsresten. Het probeert de schade te beperken
die oorlogsresten aanrichten zodra het conflict voorbij is. Het nieuwe protocol treedt
in werking wanneer het door 20 staten geratificeerd is.
Achtergrondinformatie • 10
Antipersoonsmijnen

De problematiek van ontmijning
Ontmijning is de opsporing, verwijdering en vernietiging van alle mijnen in een bepaald
gebied. Doel is ervoor te zorgen dat deze gronden opnieuw kunnen worden
gebruikt door de mensen die er wonen om aan landbouw te doen, als bouwgrond,
speelterrein...
Staten die het Ottawaverdrag hebben aanvaard, verbinden er zich niet enkel toe
om geen antipersoonsmijnen meer te gebruiken, maar ook om hun bestaande voorraden
te vernietigen en alle mijnen die nog op hun grondgebied liggen, te verwijderen
binnen een termijn van tien jaar.
Vooral het opsporen (de detectie) van mijnen is een grote uitdaging. Veel mijnen
zijn gemaakt van plastic zodat ze met een metaaldetector niet op te sporen zijn. De
grond moet door specialisten millimeter per millimeter afgezocht worden. Dat kost
erg veel tijd en geld. Sommige mijnen kosten minder dan een euro, maar het opruimen
ervan kan tot duizend euro oplopen. De opleiding van voldoende mensen om
een heel land van mijnen te verlossen, duurt jaren en kost een fortuin.
Achtergrondinformatie • 11
Antipersoonsmijnen

APOPO
APOPO is de naam van een Belgische niet-gouvernementele organisatie die werd
opgericht naar aanleiding van het wereldwijde probleem van antipersoonsmijnen.
De doelstelling van de organisatie is om het aantal slachtoffers door mijnaccidenten
te verminderen door bemijnd grondgebied mijnenvrij te maken. De organisatie is
daarom op zoek gegaan naar alternatieven voor de tijdrovende en dure bestaande
methoden om mijnen op te sporen door mensen.
De nieuwe methode moest goedkoop en efficiënt zijn en moet de mogelijkheid bieden
om zowel mijnen van plastiek als metaal op te sporen. Ondanks de vele inspanningen
die reeds werden geleverd op het vlak van onderzoek naar alternatieve methoden,
was de enige technologie die ook effectief op het terrein werd gebruikt om
mijnen op te sporen, de inzet van honden.
Begin 1998 startte de organisatie, met de financiële steun van de Belgische overheid,
met de uitvoering van experimenten om mijnen op te sporen door middel van knaagdieren,
meer in het bijzonder door ratten.
Ratten beschikken over een aantal eigenschappen, van belang voor het opsporen
van mijnen:
• ze beschikken over een zeer goed ontwikkeld reukorgaan;
• ze zijn gemakkelijk tam te maken en op te leiden;
• ze zijn klein, goedkoop en gemakkelijk bij te houden en te transporteren;
• ze zijn wijdverspreid en passen zich gemakkelijk aan;
• éénmaal een opdracht aangeleerd, houden ze ervan die telkens opnieuw uit te
voeren;
• ze kunnen gemakkelijker dan honden overgedragen worden aan een nieuwe
‘trainer’;
• het gewicht van de ratten is niet zwaar genoeg om een mijn tot ontploffing te
brengen.
De opleiding van de ratten begint wanneer ze vijf weken oud zijn. De trainers leren
hen om, wanneer ze de geur van explosieven herkennen, met hun pootjes te krabben.
Ze worden daarvoor beloond met voedsel (bananen of pindanoten). De opleidingsperiode
voor ratten varieert tussen de vier en de tien maanden, afhankelijk van
het soort rat.
De video toont hoe ratten in de praktijk mijnen opsporen.
Achtergrondinformatie • 12
Antipersoonsmijnen

Welke wapens zijn verboden en welke niet?
Test je kennis.
Stellingen
Sommige wapens mogen nooit worden gebruikt Juist Niet juist
Antipersoonsmijnen zijn verboden Juist Niet juist
Kleine wapens zijn verboden Juist Niet juist
Clusterbommen zijn verboden Juist Niet juist
Kernwapens zijn verboden Juist Niet juist
Chemische en biologische wapens zijn verboden Juist Niet juist
Blindmakende laserwapens zijn verboden Juist Niet juist
Bombarderen is steeds verboden Juist Niet juist
SOMMIGE WAPENS MOGEN NOOIT WORDEN GEBRUIKT
Dit is juist. Het gebruik van een aantal wapens is expliciet verboden. Wapens die
geen onderscheid maken tussen burgers en strijders en tussen burgerlijke goederen
en militaire doelwitten en die bovendien onnodig leed veroorzaken zijn verboden
volgens het internationaal humanitair recht.
ANTIPERSOONSMIJNEN
Antipersoonsmijnen zijn letterlijk wapens die gericht zijn tegen een persoon. Ze worden
in de grond ingegraven of op de grond gelegd en ontploffen bij aanraking of
contact.
Het gebruik van antipersoonsmijnen is verboden. In 1999 ging het Ottawaverdrag
van kracht, waarin niet alleen het gebruik, maar ook de productie, de opslag en de
handel in antipersoonsmijnen verboden werd. Op 15 maart 2005 waren 122 landen
partij bij het verdrag. Er zijn ongeveer 194 landen in de wereld.
KLEINE WAPENS
Kleine wapens is eigenlijk een verzamelterm voor wapens die door één persoon of
door een klein team kunnen worden gebruikt en getransporteerd. Geweren, pistolen,
handgranaten en mijnen behoren tot die groep. Kleine wapens zijn zo eenvoudig te
bedienen dat zelfs kinderen ze kunnen gebruiken. Ze zijn licht, goedkoop en gemakkelijk
om te onderhouden, te herstellen, te transporteren en te verbergen.
Achtergrondinformatie • 13
Antipersoonsmijnen

Op zich zijn kleine wapens niet verboden. Staten hebben het recht zich te bewapenen,
maar zij hebben ook de plicht om ervoor te zorgen dat het internationaal
humanitair recht wordt nageleefd. Niet alleen in eigen land, maar overal ter wereld.
Zo stelt de Belgische wet in verband met lichte wapens dat België geen wapens kan
exporteren naar landen waar er schendingen worden begaan van het internationaal
humanitair recht.
CLUSTERBOMMEN
Clusterbommen zijn metalen capsules met daarin een groot aantal (soms honderden)
kleine bommen. De clusterbom opent zich op een bepaalde hoogte, of na een bepaalde
tijd, en verspreidt de kleinere bommen over een wijdverspreid gebied.
Hoewel de effecten van clusterbommen lijken op die van mijnen, was er tot 2007
geen verdrag dat het gebruik van clusterbommen verbiedt. Sinds het begin van dat
jaar wordt er wel onderhandeld om in de loop van 2008 een verdrag tot stand te
brengen dat een totaalverbod instelt op clustermunitie die onaanvaardbaar leed aan
burgers veroorzaakt. Of alle soorten clusterbommen daaronder zullen vallen, zal afhangen
van de onderhandelingen. In België zijn clusterbommen wel al verboden.
KERNWAPENS
Er is geen verdrag dat het gebruik van kernwapens uitdrukkelijk verbiedt. Niettemin
is het gebruik ervan in strijd met het internationaal humanitair recht. Dit recht verbiedt
immers het gebruik van wapens die geen onderscheid maken tussen strijders en nietstrijders,
en verbiedt ook het gebruik van wapens die onnodig leed veroorzaken.
CHEMISCHE EN BIOLOGISCHE WAPENS
Chemische wapens: giftige chemische stoffen of de wapens die dergelijke stoffen
verspreiden, specifiek ontworpen om dood of andere schade te veroorzaken. Bijvoorbeeld
zenuwgas (vb. Sarin-gas), of verstikkende of verlammende gassen.
Biologische wapens: microbiologische of andere biologische agentia of wapens die
dergelijke agentia verspreiden voor vijandelijke doeleinden in een gewapend conflict.
Bijvoorbeeld bacteriën (vb. anthrax), virussen (vb. ebola, tyfus)...
Het gebruik van chemische en biologische wapens is verboden, respectievelijk
volgens het Chemische Wapenverdrag van 1993, waarbij 167 landen partij zijn, en
het Biologische Wapenverdrag van 1972 , waarbij 151 landen partij zijn (op 20 april
2005).
BLINDMAKENDE LASERWAPENS
Blindmakende laserwapens zijn even klein als gewone geweren. Ze zenden een laserstraal
uit die een onmiddellijke en definitieve blindheid teweegbrengt over een
afstand van verschillende kilometers.
Deze wapens stonden op het punt om op grote schaal geproduceerd te worden, toen
in 1995 het gebruik ervan werd verboden door een protocol bij het Conventionele
Wapenverdrag van 1980. Dit was heel bijzonder, omdat het gebruik van een wapen
verboden werd voordat het op grote schaal geproduceerd werd. Bij dit protocol zijn
80 landen partij (op 20 april 2005).
Achtergrondinformatie • 14
Antipersoonsmijnen

BOMBARDEREN IN HET ALGEMEEN
Er bestaat geen verbod op bombarderen in het algemeen. Wel schrijft het internationaal
humanitair recht voor dat de strijdende partijen hierbij altijd onderscheid moeten
maken tussen militaire doelen en burgerobjecten. Aanvallen mogen alleen gericht
zijn op militaire doelen.
Achtergrondinformatie • 15
Antipersoonsmijnen

Lesmateriaal

Foto: © CICR/Robin Gray
Lesmateriaal • 1
Antipersoonsmijnen

Een blik op antipersoonsmijnen
Wat zijn antipersoonsmijnen?
Er bestaan honderden soorten antipersoonsmijnen. Algemeen gesproken zijn er
twee categorieën: explosieve mijnen en fragmentatiemijnen. Explosieve mijnen hebben
vaak een doorsnee van minder dan tien cm en worden geactiveerd onder druk
van een voetstap. Fragmentatiemijnen spatten bij de explosie uiteen in honderden
stukjes. Soms zijn ze dodelijk binnen een straal van 25 meter en kunnen ze binnen
een straal van 200 meter letsels veroorzaken. De stukjes van de mijn springen soms
één tot anderhalve meter de lucht in. Daardoor kunnen ze exploderen ter hoogte van
het hoofd van een kind.
Wat is de omvang van het probleem van de antipersoonsmijnen?
In de hele wereld liggen er vandaag miljoenen mijnen op slachtoffers te wachten. Het
juiste aantal kan moeilijk geraamd worden omdat het leggen van de mijnen slechts
in weinig gevallen nauwkeurig is bijgehouden. Zo zijn in Afghanistan miljoenen antipersoonsmijnen
zonder meer uit vliegtuigen en vrachtwagens gedropt.
Wat zijn de kosten op sociaal en economisch vlak?
Volgens de Verenigde Naties kost het opruimen van één enkele mijn 250 tot 800 euro
(de aankoop van een antipersoonsmijn kost 2,5 tot 25 euro). Gemiddeld worden
wekelijks 500 mensen het slachtoffer van landmijnen. Het Internationale Rode Kruiscomité
schat dat ruim tweederde hiervan schulden moet maken om de medische
verzorging te betalen, als die al beschikbaar is.
Voor de meeste geamputeerden kosten kunstledematen meer dan zij ooit kunnen
betalen. Zo zou een kind om de zes maanden een nieuwe prothese moeten krijgen,
een volwassene om de drie tot vijf jaar. Een kind dat op tienjarige leeftijd gehandicapt
wordt, zal minstens 25 prothesen nodig hebben voordat het 50 jaar wordt. Aangezien
prothesen ca. 100 euro per stuk kosten, komt men op een totaal van 2500 euro. In
landen waar het gemiddelde maandinkomen 12 à 16 euro per hoofd bedraagt kunnen
de geamputeerden zich alleen maar krukken veroorloven.
Bij gebrek aan economische alternatieven nemen sommige mensen het risico om
niet-ontmijnde landbouwgronden te ontginnen of hout te sprokkelen in niet-ontmijnde
bossen. Zo zijn in Bosnië 30 % van de slachtoffers van mijnen verwond in zones
waarvan zij wisten dat er mijnen lagen.
Zijn er andere kosten in verband met het gebruik van antipersoonsmijnen?
Naast lichamelijke letsels hebben de door landmijnen veroorzaakte ongevallen ernstige
psychologische gevolgen. Het kost kinderen, jongeren en volwassenen grote
moeite om zo’n lichamelijke handicap te overwinnen. Ook op familiaal vlak hebben
landmijnen gevolgen. Kinderen die getroffen zijn door landmijnen moeten immers
vaak een lange periode van school thuisblijven, de vooruitzichten op een huwelijk
worden beperkt en slachtoffers moeten vaak zelf in hun onderhoud voorzien.
Lesmateriaal • 2
Antipersoonsmijnen

In veel van de armste landen in de wereld zijn landmijnen ook een ernstige belemmering
voor een duurzame ontwikkeling: velden, wegen, bruggen en hele gemeenschappen
zijn ‘bemijnd’ als gevolg van het conflict. In bepaalde omstandigheden
worden landmijnen ook steeds vaker als afschrikking tegen de burgerbevolking gebruikt.
Door de aanwezigheid van mijnen slaan mensen op de vlucht. Duizenden,
potentieel productieve hectaren landbouwgrond blijven braak liggen. Het verkeer en
de verbindingen worden bemoeilijkt. Bovendien worden de schaarse middelen van
de door oorlogen geteisterde economieën uitgeput door de kosten voor het ruimen
van de mijnen en de zorg voor de slachtoffers.
In deze omstandigheden is de wederopbouw van gemeenschappen en economieën
een zeer zware taak.
Lesmateriaal • 3
Antipersoonsmijnen

METTRE FIN À L’ÈRE DES MINES
Huit heures trois quarts avant de recevoir des soins
Colombie, 2004
J’aurais aimé continuer de vivre à la campagne, à cultiver du maïs et des
bananes et à transporter des passagers et des marchandises dans ma
barque. Mais tout ça, c’est du passé : aujourd’hui, ma vie a changé du
tout au tout.
Ces mots sortent de la bouche de Juan, un jeune paysan colombien âgé aujourd’hui
de 26 ans, qui a vu ses projets et ses rêves bouleversés par une mine antipersonnel.
En 2002, à l’age de 24 ans, Juan a en effet dû abandonner son village situé dans le
département de Norte de Santander (à proximité de la frontière avec le Venezuela) et
s’installer à Bogotá pour se soumettre à un programme de réadaptation physique et
psychologique. Sa nouvelle vie est pleine de défis et de difficultés. Mais il réussit peu
à peu à rebâtir sa vie en tant que survivant de mine.
Juan habitait depuis qu’il était petit avec sa tante Edilia, qui l’avait élevé. Ensemble,
ils cultivaient un terrain dans le village d’Angalia. Ils produisaient du maïs et des
bananes qu’ils vendaient au marché. L’argent que ce commerce leur rapportait, en
plus de ce que Juan gagnait en transportant des passagers et des marchandises au
moyen de sa barque, leur permettait de subvenir à leurs besoins.
Le 7 mai 2002, cependant, tout bascula en un instant. Ce jour-là, après une visite à
des membres de sa famille vivant dans un autre village, Juan avait décidé de rentrer
à la maison. Il prit donc un bus pour une partie du chemin et puis il fallait compléter le
reste du trajet à pied. Il s’est arrêté pour un goûter avant de reprendre son parcours.
C’était un voyage qu’il ne terminerait jamais.
Tout à coup, une explosion projeta Juan à plusieurs mètres de distance. “ Malgré la
violente douleur, je n’ai pas perdu connaissance. Je savais que j’avais marché sur
une mine. J’ai immédiatement pensé aux piles de feuilles sèches que j’avais vu sur
le chemin, qui vraisemblablement camouflaient les mines. “
“ Je me mis à crier et à appeler au secours. Ce furent finalement (après quelques
heures) quatre villageois qui, ameutés par mes cries, vinrent à mon secours. Ils
m’installèrent à bord d’une barque à moteur : je saignais abondamment et la douleur
était infernale. “
“ Après avoir navigué un quart d’heure, nous parvînmes à Puerto Catatumbo, d’où on
me transporta en une demiheure a Filo Gringo, en voiture. Là, je reçus les premiers
soins. J’étais conscient, mais j’avais le sentiment que l’allais mourir. On m’emmena
ensuite en camionnette à El Tara, où nous arrivâmes après deux heures de route. Là,
une ambulance me prit en charge et, six heures après, je me retrouvait à Ocaña. “
...
À Ocaña, en dépit de tous les efforts déployés par les médecins pour sauver sa
jambe gauche, Juan dut finalement être amputé. Huit heures trois quarts s’étaient
écoulées avant que Juan puisse recevoir des soins.
...
Lesmateriaal • 4
Antipersoonsmijnen

Six jours plus tard, Juan pouvait quitter l’hôpital d’Ocaña. Il se rendit à Cúcuta, capitale
du département de Norte de Santander où des cousins l’hébergèrent.
La phase critique immédiatement postérieure à l’accident dépassée, l’étape la plus
difficile allait commencer pour Juan : sa réadaptation.
À l’institut San Felipe Neri de Bogotá, en plus des programmes de réadaptation physique
et psychologique auxquels il participe, Juan suit une formation professionnelle
visant à lui permettre de gagner sa vie malgré son handicap. Juan apprend à devenir
boulanger, et il a l’intention de rester à Bogotá, qui “ est une ville plus adaptée aux
besoins d’un handicapé “. Et il se pose la question : “ D’ailleurs, que pourrais-je bien
faire maintenant à la campagne ? “
Seize mois se sont écoulés depuis le moment où Juan est arrivé à la capitale. Sa vie
a changé du tout au tout et ses rêves d’antan se sont envolés. Il a été très ébranlé
psychologiquement par l’accident dont il a été victime. Pendant des mois, il a eu
des problèmes de sommeil : il avait peur, était anxieux et se demandait ce qu’il allait
devenir.
Quant à sa tante, elle est toujours à Cúcuta, où elle essaie de survivre. Elle n’a pas
pu venir lui rendre visite à Bogotá et lui n’a pas pu aller la voir non plus.
Comme Juan, des centaines de Colombiens ont été contraints de renoncer à leurs
rêves et de se fixer de nouveaux objectifs par suite des bouleversements provoqués
dans leur vie par les mines antipersonnel.
“ La guerre que nous vivons est absurde, commente Juan. Nous sommes tous frères
et nous nous entretuons. Je me demande parfois comment de telles choses peuvent
arriver? “
...
Par Carlos Ríos,
délégation du CICR, Bogotá
“ La guerre que nous vivons est absurde, commente Juan. Nous
sommes tous frères et nous nous entretuons. Je me demande parfois
comment de telles choses peuvent arriver? “
Lesmateriaal • 5
Antipersoonsmijnen

De basisregels van het internationaal humanitair recht
Hoewel het internationaal humanitair recht bestaat uit een complexe set van regels,
kan de kern van dit recht worden samengevat in een aantal fundamentele principes.
1 De burgerbevolking en de burgerlijke goederen moeten worden ontzien.
Daarom moeten de strijdende partijen steeds een onderscheid maken
tussen burgers en strijders. Burgers en hun bezittingen mogen niet worden
aangevallen. Aanvallen mogen enkel gericht zijn tegen militaire doelwitten.
2 Personen die niet of niet meer deelnemen aan de vijandelijkheden hebben
recht op respect voor hun leven en voor hun fysieke en mentale integriteit.
Deze personen moeten in alle omstandigheden worden beschermd en menselijk
worden behandeld, tot welke partij zij ook behoren.
3 Een vijandig strijder die zich overgeeft of niet meer deelneemt aan de strijd,
mag niet worden gedood of verwond.
4 Strijders en burgers die gevangen genomen zijn, hebben recht op respect voor
hun leven, hun waardigheid, hun persoonlijke rechten en hun politieke, religieuze
en andere overtuigingen. Ze moeten worden beschermd tegen alle daden
van geweld en vergeldingsmaatregelen. Ze hebben het recht om nieuws uit te
wisselen met familieleden en hulp te ontvangen. Ze genieten de fundamentele
juridische waarborgen.
5 De oorlogvoerende partijen moeten de zieken en gewonden samenbrengen,
verzorgen en beschermen. Ook artsen en verpleegkundigen, ziekenhuizen en
ambulances moeten worden beschermd tegen aanvallen. De emblemen van
het rode kruis en de rode halve maan worden gebruikt als symbool voor die
bescherming.
6 Voor de partijen bij het conflict is de keuze van de methoden en middelen van
oorlogvoering beperkt. Het is verboden wapens en methoden van oorlogvoeren
te gebruiken die geen onderscheid maken tussen burgers en strijders en
die naar alle waarschijnlijkheid onnodig leed zullen veroorzaken.
Lesmateriaal • 6
Antipersoonsmijnen

Interview met Wilfried Remans
16 juli 2004
Wilfried Remans was van 1992 tot 1998 departementshoofd van Rode
Kruis-Vlaanderen Internationaal. In deze functie was hij ook lid van de Belgische
Coalitie voor een Ban op Antipersoonsmijnen en maakte hij deel
uit van de internationale Rode Kruisdelegatie in Ottawa voor de onderhandeling
van het verdrag inzake het verbod op het gebruik, de opslag, de
productie, en de overdracht van antipersoonsmijnen en inzake de vernietiging
ervan.
Wanneer en in welke context werd je voor het eerst geconfronteerd met antipersoonsmijnen
en de gevolgen van deze wapens?
Ik leerde de problematiek van antipersoonsmijnen kennen via mijn werk bij Rode
Kruis-Vlaanderen. Rode Kruismedewerkers op het terrein in landen zoals Angola en
Cambodja rapporteerden over de vele doden en de afschuwelijke verwondingen die
deze wapens veroorzaken. In 1993 werd ik voor het eerst persoonlijk geconfronteerd
met de gevolgen van antipersoonsmijnen. Het was in Belet Huen, een dorpje in Somalië,
waar ik op werkbezoek was. Het Rode Kruis bood er hulp aan de slachtoffers
van de voortdurende noodsituatie in dat land. Ik zag kinderen verminkt door
antipersoonsmijnen die daar jaren geleden waren gelegd. Door de regen waren de
mijnen verplaatst en kwamen ze terecht op plaatsen waar kinderen speelden, zoals
in rivierbeddingen.
Wat was de positie van het Rode Kruis tegenover dit wapen?
Het Rode Kruis was reeds lange tijd bekommerd over de gevolgen van dit wapen.
Het Rode Kruis is een organisatie die werkzaam is op het terrein, veelal in conflictgebieden.
Dagelijks werden Rode Kruismedewerkers geconfronteerd met de afschuwelijke
gevolgen van dit wapen. Antipersoonsmijnen treffen immers niet enkel strijders,
maar ook onschuldige burgers, zoals spelende kinderen en volwassenen die werken
op het veld. Ze blijven ook doden, jaren na het einde van de strijd. Dergelijke wapens
hebben niet enkel een grote impact op het persoonlijke leven van de slachtoffers. De
aanwezigheid van grote hoeveelheden antipersoonsmijnen, zoals in Angola en Cambodja,
maakte duidelijk dat de gevolgen van deze wapens heel verstrekkend waren:
ze verstoren de ontwikkeling van een gans land.
Op basis van deze informatie onderzochten juristen van het Rode Kruis op de hoofdzetel
in Genève of de wapens in overeenstemming waren met het internationaal humanitair
recht. Ze kwamen tot de vaststelling dat nieuwe regels moesten worden
ontwikkeld om deze wapens te verbieden.
Lesmateriaal • 7
Antipersoonsmijnen

Hoe is dan het zogenaamde ‘Ottawaproces’ op gang gekomen?
Het Ottawaproces is hoofdzakelijk het resultaat van de bundeling van krachten vanuit
vier hoeken:
• staten, waarbij enkele landen een voortrekkersrol speelden zoals Noorwegen,
Canada, Nieuw-Zeeland, maar ook België;
• niet-gouvernementele organisaties, die zich verzamelden in een Internationale
Coalitie voor een Ban op Antipersoonsmijnen;
• de Verenigde Naties en
• het Rode Kruis.
Deze vier groepen hebben zich ingezet met een duidelijke doelstelling: een totale
ban op antipersoonsmijnen. Alle antipersoonsmijnen moeten de wereld uit!
Door wie en hoe werd deze boodschap in België verspreid?
In 1994 werd in navolging van de Internationale Coalitie door Belgische niet-gouvernementele
organisaties (ngo’s) een campagne gelanceerd tegen antipersoonsmijnen.
Deze ngo’s verzamelden zich in een Belgische Coalitie voor een Ban op
Antipersoonsmijnen, waarvan ook Rode Kruis-Vlaanderen deel uitmaakte.
Het doel van deze campagne was tweeledig: zowel de overheid als het publiek sensibiliseren
en aansporen tot actie. Wat betreft de eerste was onze taak niet zo moeilijk.
België was immers één van de grootste pleitbezorgers voor de afschaffing van
antipersoonsmijnen. In maart 1995 keurde België, als eerste land ter wereld, een wet
goed die het gebruik, de productie, de verkoop en doorvoer van antipersoonsmijnen
en hun onderdelen verbiedt. Deze wet heeft als voorbeeld gediend voor vele andere
landen. Onze taak was dus niet zozeer de overheid sensibiliseren, maar wel bijstand
verlenen aan regeringen van andere landen, bijvoorbeeld door de vertaling van de
wet en het verschaffen van uitleg.
En het tweede luik, de publieke opinie, hoe hebben jullie hen op de hoogte gebracht
en gemobiliseerd?
Er werden heel wat activiteiten georganiseerd in heel België. Zo herinner ik mij een
grote manifestatie in Brussel waar verschillende ngo’s hun activiteiten ten voordele
van slachtoffers van antipersoonsmijnen voorstelden aan het publiek. Er werden ook
petitieacties georganiseerd, en geld ingezameld voor specifieke projecten, uiteenzettingen
gehouden op universiteiten en scholen en andere centra waar slachtoffers
en hulpverleners kwamen getuigen over de verschrikkelijke gevolgen van deze wapens.
Hoe kon de doorsnee burger hiertoe zijn steentje bijdragen?
Door petities te ondertekenen, geld te storten of door mee te draaien als vrijwilliger
in een organisatie en bijvoorbeeld mee te helpen voornoemde activiteiten op het
getouw te zetten.
Lesmateriaal • 8
Antipersoonsmijnen

Het uiteindelijke resultaat van de campagne was de aanvaarding in september
1997 van het Ottawaverdrag dat het gebruik, de opslag, de productie en de
overdracht van antipersoonsmijnen verbiedt en de vernietiging ervan beoogt.
Een succes?
Het totstandkomen van een dergelijk sluitend verdrag was op zich opmerkelijk. Het
betrof immers een wapen dat een wereldwijde verspreiding kende, en door de meeste
strijdkrachten tot voor enkele jaren ervoor werd gezien als gewoon één van de vele
wapens uit hun arsenaal. Bovendien is het op nauwelijks enkele jaren gerealiseerd
door die coalitie van staten, ngo’s, VN-organisaties en het Rode Kruis.
Deze coalitie is erin geslaagd het internationaal humanitair recht verder te ontwikkelen.
Is dit geen diplomatenwerk?
Het verdrag was ook echt diplomatenwerk, waar over punten en komma’s werd onderhandeld.
Maar de tijd dat de diplomaten enkel moesten rekening houden met het
politieke gezag in hun eigen land is wel veranderd. Ook ngo’s, het publiek en andere
organisaties hebben een belangrijke rol te spelen.
Lesmateriaal • 9
Antipersoonsmijnen

APOPO: Questions and answers
Why using rats?
The idea of using rats for the detection of landmines came up through a search for a
cheap and efficient mine detector tool, which would be able to detect both metal and
plastic landmines.
Despite the huge research efforts in mine detection during the last decade, the only
alternative technology that made its way to the field was the use of mine detection
dogs.
Rats however, show some major potential to be good mine detectors:
• Rats have a highly developed sense of smell;
• Rats are easy to tame and train;
• Rats are small, cheap and easy to maintain and transport;
• Rats are widespread and easily adapt to all environments;
• Once taught, the animals love performing repetitive tasks;
• Rats are more easily transferred between trainers compared to dogs;
The concept however, would require a different perspective from humankind, for which
rats have traditionally been a source of repulsion and disease. From the APOPO
experience however, they have proven to be friendly and clever creatures, able to
perform relatively difficult tasks.
Do rats smell better then dogs?
Dogs are traditionally renowned for their tracking and sniffing capacities. Can rats
match their performance?
To our knowledge, nobody so far has been able to quantify exactly the smelling capacities
of rats or dogs for explosive targets. From experience however, it is clear that
the sensitivity of both animals is sufficient to detect the vapour signature from buried
landmines, and even to evaluate vapour filters from suspected minefields.
One clear advantage of their small size compared to dogs, is that the rats’ nose is
always close to the ground, even if the head is raised. The highest vapour concentration
and the lowest wind speed are found close to the ground.
Though being trained on TNT, it is not clear which single component or combination
of substances (bouquet) in the explosive compounds, is detected by the animals.
APOPO is currently carrying out a study to determine the detection threshold for the
pure TNT vapours.
Are rats likely to get killed in the detection process?
The rats are trained to detect and pinpoint the location of the landmine. Their lightweight
makes it highly unlikely they would set of a mine by scratching or pointing.
It is a misunderstanding that the rats are trained as Kamikaze to destroy the mines in
the field. Trained animals are far too precious to be lost by setting of landmines.
On the contrary, the rats used by APOPO are treated with great care and attention, in
order to optimise their physical and mental condition.
Lesmateriaal • 10
Antipersoonsmijnen

How are rats being trained?
APOPO principally uses a combination of click training and food rewarding. As such,
the rats work for food, and their performance is being positively rewarded.
Probably the main difference with most dog training is that the rats are not taught
obedience. As such, the total training period can be relatively short. In APOPO’s experience
so far - the field rats can be trained between 6 to 10 months.
Training starts at the age of 5 weeks - when juveniles are weaned from the mother.
At first, the animals are taught to associate the click sound with a food reward. Then
they have to perform certain tasks to get this food reward. After odour imprint, the
complexity of their tasks to be performed is gradually increased. Intellectually, the
rats are ‘smart’ enough to learn the desired tasks relatively quickly, while being ‘uncomplicated’
enough for learning to be standardised. Food provides a strong and
controllable source of motivation and an effective drive for performance.
How long can a rat work?
Normally, the rats are trained about half an hour per day, five days per week. During
this period, they are on a food-for-work diet; while during the weekend they feast on
an extensive varied meal.
On the field, the free running rats scan a 100m2 box in averagely 28 minutes.
What do rats eat?
The trained rats are living on their reward diet during working days, consisting mainly
of banana and peanuts. During the weekend, they get a balanced diet of grains,
maize, nuts, vegetables, fruits, fish and sometimes insects.
Rats generally eat a great variety of food, and food supply can rarely be a problem.
Do they need a lot of care and attention?
Rats are very social animals. They like a lot to be petted. They enjoy a daily walk,
like dogs do. APOPO provided a free open run where the rats can play or habituate
to the outside environment. Other rats walk around freely in the kennel during clean
up of their cages, as they do not attempt to escape. They like to wander around and
explore new environments. APOPO nurses the babies before initial training starts, in
order to make them used to humans and their sounds and smells.
Can different people handle one rat?
An important advantage of the rats is their relative independence from a personal
handler. Generally, most rats remain with the same trainer, but show no significant
difference in performance when taken over by somebody else in the absence of the
trainer. Preferably, the new handler should be briefed before on the behaviour of the
specific rat.
A rat could thus be trained by several people, or more importantly, be trained by
one person and be tested or handled on the field by another. This has the logistic
advantage that a handler does not necessarily have to follow his own animals to the
demining operations.
Lesmateriaal • 11
Antipersoonsmijnen

Welke wapens zijn verboden en welke niet?
Test je kennis.
Sommige wapens mogen nooit worden gebruikt Juist Niet juist
Antipersoonsmijnen zijn verboden Juist Niet juist
Kleine wapens zijn verboden Juist Niet juist
Clusterbommen zijn verboden Juist Niet juist
Kernwapens zijn verboden Juist Niet juist
Chemische en biologische wapens zijn verboden Juist Niet juist
Blindmakende laserwapens zijn verboden Juist Niet juist
Bombarderen is steeds verboden Juist Niet juist
Lesmateriaal • 12
Antipersoonsmijnen

Clustermunitie

Lespakket

Doel: De leerlingen weten wat clustermunitie is, hoe ze functioneert en wat de
twee belangrijkste problemen met het wapen zijn. Ze kunnen de humanitaire
gevolgen van clustermunitie beschrijven en de voornaamste risicogroepen
opnoemen. De leerlingen zijn in staat om te duiden waarom het gebruik van
clustermunitie botst met het internationaal humanitair recht en waarom er nood
is aan een nieuw verdrag. Ze zijn er zich van bewust dat staten tijdens de onderhandelingen
verschillende posities innemen en kunnen daarvoor ook een
aantal redenen opsommen.
Lesverloop: Aan de hand van een video leren de leerlingen hoe clustermunitie
functioneert, wat de problemen ervan zijn en waarom het wapen botst met de
basisregels van het internationaal humanitair recht. Samen met de leerkracht
onderzoeken ze de redenen voor de onnauwkeurigheid en onbetrouwbaarheid
van het wapen en waarom mannen, kinderen, ontheemden en armen een bijzonder
risico lopen. De leerlingen lezen de Oslo-verklaring en krijgen informatie
over het Oslo-proces. Door middel van een rollenspel in groepjes, leren ze
dat staten tijdens de onderhandelingen uiteenlopende standpunten innemen
en denken ze na over de redenen daarvoor. Tot slot maken de leerlingen kennis
met de positie van het Rode Kruis.
Werkwijze: video - vraaggesprek - rekenoefening - leerkracht doceert - groepswerk/rollenspel
Vak: geschiedenis, godsdienst, moraal, Nederlands
Tijd: één of twee lesuren
Bijkomende informatie:
http://humanitairrecht.rodekruis.be: informatie over het internationaal humanitair
recht en clustermunitie
http://www.clusterprocess.org: informatie over het Oslo-proces en de totstandkoming
van een internationaal verdrag over clustermunitie
http://www.stopclustermunitions.org: de Cluster Munition Coalition, informatie
over de wereldwijde campagne voor een verbod op clustermunitie
http://www.icrc.org: het Internationale Rode Kruiscomité, informatie over clustermunitie
en de standpunten van het Rode Kruis
http://www.clustermunitionsdublin.ie: de officiële website van de internationale
conferentie in Dublin van 19-30 mei 2008
Lespakket • 1
Clustermunitie

1 Clustermunitie en de gevolgen
Je toont de leerlingen een foto van een submunitie en je vraagt of ze weten wat die
afbeeldt. Je kan de leerlingen ook zonder de foto vragen of ze weten wat clustermunitie
is.
Zie lesmateriaal
Je laat de leerlingen de eerste drie delen van de video ‘clustermunitie: tijd voor actie’
bekijken (11 min).
Vooraf stel je volgende vragen, die je na de video toelicht:
- Hoe werkt clustermunitie? Hoe wordt ze afgevuurd?
- Wat zijn de twee grote problemen met clustermunitie? Waarom is clustermunitie
zo onnauwkeurig en onbetrouwbaar?
- Aan welk ander wapen doen de gevolgen van clustermunitie jullie denken?
- Welke groepen mensen lopen in het bijzonder gevaar om het slachtoffer van
clustermunitie te worden? Vanwaar dit bijzondere risico?
Je laat de leerlingen eventueel een rekenoefening maken om de omvang van het
probleem te illustreren.
Zie lesmateriaal
Alternatief: Je laat de leerlingen de tekst ‘bericht uit Kosovo’ of ‘getroffen in Zuid-
Libanon’ lezen en je gaat in op de verschillende dimensies van het slachtofferschap
(lichamelijk, psychisch, sociaal, economisch). Je legt uit welke impact clustermunitie
op een leefgemeenschap kan hebben.
Alternatief: Je focust op de gevolgen van clustermunitie in Libanon. Je gebruikt de
achtergrondinformatie om het conflict te situeren en toont zelfgekozen fragmenten
uit de video ‘clusterbommen’ (30 min). De beelden illustreren de enorme schaal van
het probleem, het leed van de slachtoffers en de ontmijnings- en preventieactiviteiten
van de Belgische militairen in het gebied.
2 De nood aan een nieuw verdrag
Je vraagt de leerlingen op basis van de video ‘clustermunitie: tijd voor actie’ waarom
het gebruik van clustermunitie problematisch is in het internationaal humanitair recht.
Je verwijst naar basisregels 1 en 6 van het internationaal humanitair recht en je licht
het proportionaliteitsprincipe toe.
Zie lesmateriaal
Je legt uit dat een verdrag ook om twee andere redenen dringend nodig is: het gevaar
dat bestaande voorraden clustermunitie gebruikt zullen worden en wereldwijd
verspreid raken.
Je wijst erop dat vooral de oorlog in Libanon in 2006 staten overtuigd heeft van het
belang van een nieuw verdrag over clustermuntie. Je laat de leerlingen de Osloverklaring
lezen en geeft toelichting bij het Oslo-proces.
Zie lesmateriaal
Alternatief: Je bespreekt het Oslo-proces aan de hand van het laatste deel van de
video ‘clustermunitie: tijd voor actie’ (3 min).
Lespakket • 2
Clustermunitie

3 Een totaalverbod of uitzonderingen?
Je wijst erop dat niet alle staten die aan het Oslo-proces deelnemen tijdens de onderhandelingen
hetzelfde standpunt innemen. Je vermeldt dat er een onderscheid
bestaat tussen landen die voorstander zijn van een totaalverbod en landen die voor
een verbod met uitzonderingen pleiten. Je toont de leerlingen de definitie waar alle
staten het over eens zijn.
Je verdeelt vervolgens de leerlingen in groepjes en bezorgt ieder groepje het standpunt
dat een welbepaald land in de loop van de onderhandelingen heeft ingenomen.
Je vraagt de leerlingen om dat standpunt te lezen en er argumenten voor te zoeken.
Zie lesmateriaal
Na het groepswerk vat ieder groepje het standpunt van zijn land voor de andere leerlingen
kort samen. Wanneer alle groepjes gesproken hebben, bied je de leerlingen
de gelegenheid om te discussiëren en de ingenomen standpunten te beargumenteren.
Je noteert de standpunten en argumenten van de leerlingen op het bord en vult
ze aan.
Je vraagt de leerlingen waarom staten verschillende posities innemen. Je vermeldt
kort de verschillende factoren die daarbij van belang kunnen zijn.
Je licht de positie van het Rode Kruis toe.
- Clustermunitie is munitie samengesteld uit een container die
meerdere kleine explosieve ladingen (submunities) bevat en zo
een grote oppervlakte bestrijkt.
- Clustermunitie is berucht omwille van zijn onnauwkeurigheid en
onbetrouwbaarheid. Tijdens het conflict treft het wapen vaak
burgers. Ook lang nadien nog blijven de vele niet-ontplofte submunities
doden en verwonden.
- Het gebruik van clustermunitie tijdens de oorlog in Libanon
(2006) gaf aanleiding tot het Oslo-proces. Staten verenigden
zich om een nieuw verdrag te sluiten dat clustermunitie verbiedt
die onaanvaardbaar leed aan burgers veroorzaakt.
Lespakket • 3
Clustermunitie

Achtergrondinformatie

Clustermunitie: werking en gebruik
Clustermunitie is munitie samengesteld uit een container die meerdere kleine explosieve
ladingen bevat. Wanneer de munitie wordt afgevuurd, opent de container zich
in de lucht op een vooraf ingestelde hoogte boven het doelwit, waardoor de explosieve
ladingen - submunitie genoemd - zich over een grote oppervlakte verspreiden.
De container waarin de submunitie opgeslagen zit, kan bestaan uit een vliegtuigbom,
een raket of een artilleriegranaat. Clustermunitie kan dus zowel vanuit de lucht, als
vanop de grond of de zee afgevuurd worden.
Granaten die door kanonnen afgeschoten worden, kunnen 50 tot 90 stuks submunitie
bevatten. Clusterbommen en -raketten hebben een veel grotere capaciteit. Zij
kunnen tot 650 kleine bommetjes op hun doelwit doen neerdalen. De oppervlakte die
ze daarbij bestrijken, beslaat gemiddeld zo’n twee tot vier voetbalvelden.
Submunities bestaan in veel verschillende soorten en typen. Ze zijn vaak kleiner dan
een vuist en wegen slechts enkele honderden grammen. Een aantal veelvoorkomende
varianten hebben een cilindervorm en zijn bovenaan uitgerust met een lusvormig
lintje. Het lintje zorgt ervoor dat de munitie in de lucht scherpgesteld wordt en zo
recht mogelijk op het doelwit inslaat.
Clustermunitie werd tijdens de Koude Oorlog door militairen ontwikkeld om ingezet
te worden tegen vijandelijke troepen en voertuigen die zich in open terrein bevinden.
Veel submunities hebben een tweeledig effect: ze zijn in staat om de bepantsering
van voertuigen te doorboren, maar verspreiden ook fragmenten om soldaten te doden
of te verwonden. Clustermunitie is eveneens geschikt om de landingsbanen van
de tegenstander te beschadigen.
De eerste experimenten met clustermunitie vonden plaats tijdens de Tweede Wereldoorlog.
Gedurende de Vietnam-oorlog werd de munitie voor het eerst op grote schaal
gebruikt door de Verenigde Staten, die er naast Vietnam ook Laos en Cambodja mee
bombardeerden. De afgelopen jaren werd clustermunitie onder meer in Afghanistan
en Irak ingezet. In de zomer van 2006 vuurde Israël tijdens het conflict met Hezbollah
massale hoeveelheden clustermunitie op Libanon af.
In totaal werd clustermunitie in minstens 21 landen in Europa, Afrika en Azië gebruikt.
Daarbij werden minimaal 440 miljoen stuks submunitie verspreid. Naast de reeds
vermelde conflicten werd het wapen onder meer ingezet in Syrië, Tsjetsjenië, Ethiopië,
Eritrea en de voormalige Joegoslavische republieken.
Achtergrondinformatie • 1
Clustermunitie

Problemen met clustermunitie
Clustermunitie staat ervoor bekend erg onnauwkeurig en onbetrouwbaar te zijn. De
onnauwkeurigheid van de munitie vormt een probleem tijdens het conflict, omdat
daardoor burgers groot gevaar lopen om getroffen te worden. De onbetrouwbaarheid
van het wapen veroorzaakt zo mogelijk nog meer lijden, niet alleen tijdens het
gewapend conflict, maar ook nog lang erna.
Onnauwkeurigheid
Clustermunitie is onnauwkeurig omdat het een oppervlaktewapen is. Het doel van
clustermunitie is om alles in een bepaald gebied te vernietigen. Omdat de munitiecontainer
(bom, granaat of raket) zich hoog in de lucht opent, kunnen de submunities
zich verspreiden over een gebied dat bij impact vaak tienduizenden vierkante meters
groot is. Omwille van de enorme ‘voetafdruk’ van het wapen, lopen burgers een hoger
risico om door een aanval getroffen te worden. Dat is vooral het geval wanneer
clustermunitie in of nabij bewoonde zones gebruikt wordt.
De submunities of kleine bommetjes waaruit clustermunitie opgebouwd is, zijn doorgaans
niet geleid. Dit wil zeggen dat ze zich niet automatisch op hun doel richten,
maar gewoonweg onder invloed van de zwaartekracht naar beneden vallen. Omdat
ze klein en licht zijn, en soms over een lint of mini-parachute beschikken, worden
de submunities door de weeromstandigheden beïnvloed. Zo kan hevige wind ze
gemakkelijk boven hun doel wegblazen naar een aangrenzend gebied waar burgers
wonen.
Aangezien de submunities zich over een grote oppervlakte verspreiden, kan een klein
foutje bij het afschieten of afwerpen van clustermunitie enorme gevolgen hebben.
Onbetrouwbaarheid
Clustermunitie is erg onbetrouwbaar. Hoewel de submunitie ontworpen is om bij impact
of kort nadien te ontploffen, doet ze dat vaak niet. Tijdens wapentesten - onder
ideale condities - bedraagt het aantal blindgangers doorgaans enkele procenten. In
gevechtsomstandigheden ligt dat aandeel veel hoger. De realiteit heeft aangetoond
dat tijdens recente gewapende conflicten 10 tot 40% van de submunities niet ontplofte.
De onbetrouwbaarheid van clustermunitie heeft vele oorzaken. Naast fouten in het
ontwerp en de productiewijze, zijn vooral van belang: de bewaringswijze, de omstandigheden
en de manier van gebruik.
Wanneer munitie niet onder de juiste omstandigheden opgeslagen wordt, raakt ze
aangetast en vergroot de kans dat het ontstekingsmechanisme bij gebruik niet meer
functioneert. Ook veroudering vormt een ernstig probleem. De clustermunitie die zich
momenteel in voorraad bevindt, is soms tientallen jaren oud en dat verkleint de betrouwbaarheid
ervan.
De kans dat een submunitie bij impact daadwerkelijk ontploft, is het grootst wanneer
die submunitie met een hoge snelheid loodrecht op een hard object neerkomt.
De geografische en meteorologische omstandigheden bij gebruik verhinderen dat
echter vaak.
Achtergrondinformatie • 2
Clustermunitie

Natuurlijke vegetatie verkleint de snelheid van een neervallende submunitie en wijzigt
ook de hoek van impact. Soms blijven de submunities zelfs gewoonweg in bomen of
struiken hangen, waardoor ze niet ontploffen. Ook de aard van de bodem en het reliëf
is van belang. Op een zachte ondergrond - zoals woestijnzand, sneeuw, bewerkte
of moerassige grond - is de kans op een correct functioneren veel kleiner. Weersomstandigheden
oefenen eveneens een invloed uit. Hevige wind, bijvoorbeeld, kan
een negatief effect hebben op zowel de impactsnelheid als de impacthoek van de
submunities.
Tot slot is ook de manier waarop de munitie gebruikt wordt van belang. In gevechtsomstandigheden
worden wapens niet steeds op een optimale wijze ingezet. Wanneer
een clusterbom op een verkeerde hoogte of onder een verkeerde hoek gedropt
wordt, resulteert dat in een groter aantal niet-ontplofte submunities. Hetzelfde geldt
voor clustergranaten die vanop een te grote afstand worden afgevuurd.
Achtergrondinformatie • 3
Clustermunitie

De humanitaire impact van clustermunitie
De menselijke kost van het gebruik van clustermunitie is zeer hoog. In een studie van
Handicap International van 2007 werden in totaal 13.306 slachtoffers in meer dan 20
landen geregistreerd. Zo’n 98% van die slachtoffers zijn burgers. Schattingen over
het aantal niet-geregistreerde slachtoffers variëren van 55.000 tot 100.000.
De onnauwkeurigheid van clustermunitie is verantwoordelijk voor een deel van het totale
aantal slachtoffers, namelijk die burgers die tijdens de aanval zelf gedood of gewond
raken. De meeste slachtoffers vallen echter niet tijdens de aanval, maar erna.
Clustermunitie blijft jaren en zelfs decennia na het einde van een gewapend conflict
doden. Dat komt doordat het wapen onbetrouwbaar is en veel van de submunities
bij impact niet ontploffen.
Niet-ontplofte submunities zijn uiterst gevaarlijk omdat ze extreem gevoelig zijn. De
geringste aanraking kan een dodelijke explosie veroorzaken. Soms volstaat zelfs de
vibratie van een voorbijrijdende wagen, kar of fietser. Wegens de extreme gevoeligheid
van het ontstekingsmechanisme zijn niet ontplofte submunities veel gevaarlijker
dan andere soorten niet-ontplofte munitie.
De bedreiging die niet-ontplofte submunities vormen, is vergelijkbaar met die van
antipersoonsmijnen. Net als antipersoonsmijnen zijn ze doorgaans erg klein en daardoor
moeilijk zichtbaar. Ze belanden in struiken en bomen, op daken van huizen, tussen
puin, op de aarde of in het water. Door landbouwactiviteiten of de weersomstandigheden
raken ze soms begraven onder de grond waar ze, net als een landmijn,
verborgen op een slachtoffer liggen te wachten.
De omvang van het probleem
Volgens cijfers van Handicap International werden in de conflicten van de voorbije
decennia in totaal minstens 440 miljoen stuks submunitie afgevuurd. Tussen 22 en
132 miljoen daarvan ontploften niet bij impact.
Het meest getroffen land ter wereld is Laos. In een periode van negen jaar, van 1964
tot 1973, werden boven het land minimaal 270 miljoen submunities afgeworpen.
Zo’n 9 tot 27 miljoen functioneerden niet. In totaal werden daarbij 1.553 dorpen getroffen
en vielen er minstens 4.837 geregistreerde slachtoffers, het merendeel na het
einde van het conflict. Het werkelijke aantal slachtoffers ligt nog hoger.
In Kosovo werden in 1999 in een tijdspanne van 11 weken door NAVO-vliegtuigen
290.000 submunities gedropt, waarvan er 30.000 onontploft op de grond achterbleven.
Meer recent, tijdens de zomer van 2006, werd clustermuntie op massale schaal gebruikt
tijdens de oorlog tussen Israël en Libanon. Over een periode van vijf weken
werden toen circa 4 miljoen submunities afgevuurd, het overgrote deel tijdens de
laatste dagen van het conflict. Meerdere honderdduizenden stuks, mogelijk zelfs tot
een miljoen, explodeerden niet. Een oppervlakte van 37 miljoen vierkante meter werd
vervuild met explosieve resten.
Achtergrondinformatie • 4
Clustermunitie

De slachtoffers
Ontploffende submunities richten over het algemeen meer lichamelijke schade aan
dan antipersoonsmijnen en doden of verwonden vaak meerdere personen tegelijkertijd.
Slachtoffers die de explosie overleven, verliezen doorgaans één of meerdere
ledenmaten: handen, voeten, benen en/of armen. Ook beschadiging van de ogen en
de vitale organen komt dikwijls voor.
De lichamelijke schade gaat gepaard met psychische trauma’s. Overlevenden lijden
aan een verlies van waardigheid en zelfrespect en vallen vaak ten prooi aan discriminatie
en uitsluiting. De psychische gevolgen worden nog vergroot wanneer het
slachtoffer door zijn verwondingen niet langer de rol kan vervullen die het voorheen in
de familie of gemeenschap had. Ernstig gehandicapten zijn niet in staat hun vroeger
werk te hervatten en raken daardoor werkloos.
De groepen die het meest gevaar lopen om het slachtoffer te worden van clustermunitie
zijn volwassen mannen, kinderen en terugkerende vluchtelingen. Drie vierden
van alle slachtoffers zijn van het mannelijk geslacht. Velen zijn arm en niet-geschoold.
Vrouwen lopen doorgaans minder risico.
Volwassen mannen vormen de meest kwetsbare groep. Als kostwinner van het gezin
vervullen zij vaak landbouwactiviteiten en lopen daarbij het gevaar achtergebleven
submunities te doen ontploffen. Wanneer volwassen mannen gedood of gewond
raken, betekent dat een bijzonder groot economisch verlies voor de familie.
Kinderen zijn de tweede meest getroffen groep. Vooral jongens tussen de 5 en 15
jaar lopen gevaar wanneer ze meehelpen op het veld, vee hoeden of hout sprokkelen.
Ze worden ook sneller aangetrokken door objecten waarvan ze de gevaren
niet kennen. Sommige submunities zijn geel gekleurd om de zichtbaarheid ervan te
vergroten. Net omwille van die opvallende kleur zijn ze interessant voor kinderen.
Terugkerende vluchtelingen lopen eveneens een bijzonder risico. Ze hebben er soms
geen idee van of en waar er in hun dorp clustermunitie gebruikt werd. Bij het opnieuw
betrekken van hun huizen, het ruimen van puin en het herbetreden van hun velden
kunnen ze achtergebleven submunities doen ontploffen.
Armen en niet-opgeleiden zijn sterk oververtegenwoordigd in de groep van slachtoffers.
Zelfs wanneer ze weten dat hun weiden en velden met submunities bezaaid zijn,
hebben armen vaak geen andere keuze dan deze toch te bewerken. Hun overleven
hangt er immers van af. Een andere gevaarlijke overlevingsactiviteit is het verzamelen
van oud ijzer van niet-ontplofte munitie.
Impact op leefgemeenschappen
Naast de impact op individuele slachtoffers, heeft het gebruik van clustermunitie ook
grote sociaal-economische gevolgen voor een ganse leefgemeenschap. In de praktijk
wordt clustermunitie tijdens gewapende conflicten vaak in of nabij bewoonde
zones ingezet. Zo kwam in Laos en Cambodja 20% van alle submunitie neer op een
afstand van minder dan één kilometer van een dorp. De impact ervan is vergelijkbaar
met die van antipersoonsmijnen.
Achtergrondinformatie • 5
Clustermunitie

De landen en regio’s waar clustermunitie gebruikt werd, zijn meestal arm en in belangrijke
mate afhankelijk van de landbouw. Niet-ontplofte submunities vergroten de
kwetsbaarheid van dergelijke gebieden omdat ze landbouwers de toegang tot hun
weiden, velden en waterbronnen ontzeggen. Het hoeden van vee of bewerken van
grond wordt levensgevaarlijk. Ganse oogsten gaan verloren en ouders durven hun
kinderen niet meer naar school te sturen.
De aanwezigheid van niet-ontplofte submunities vertraagt of verhindert ook de reconstructie
na het einde van het conflict. Huizen, scholen, wegen en andere infrastructuur
kunnen niet of slechts langzaam heropgebouwd worden vanwege het verborgen
gevaar. Vluchtelingen en ontheemden zijn niet in staat om terug te keren naar
hun woonst. De ontwikkelingskansen van het getroffen gebied worden zo ernstig
aangetast.
Achtergrondinformatie • 6
Clustermunitie

Clustermunitie in het internationaal humanitair recht
Het gebruik van clustermunitie is niet verboden door het Conventioneel Wapenverdrag
van 1980. Ook andere internationale verdragen bevatten (voorlopig) nog geen
specifieke regels met betrekking tot dit wapen. Om te beoordelen of het gebruik van
clustermunitie in overstemming is met het internationaal humanitair recht, moet dus
gekeken worden naar de algemene regels. De voornaamste relevante regels zijn:
- Het principe van onderscheid tussen burgers en strijders: enkel strijders en militaire
doelen mogen worden aangevallen.
- Het verbod op niet-onderscheidende aanvallen: wapens en gevechtsmethoden
die geen onderscheid kunnen maken tussen burgers en strijders zijn verboden.
- Het principe van proportionaliteit: bij het aanvallen van een militair doel mag de
schade aan burgers of hun goederen niet buitensporig zijn in verhouding tot het
te verwachten militaire voordeel van de aanval.
De praktijk in gewapende conflicten heeft aangetoond dat deze basisregels bij het
gebruik van clustermunitie op grote schaal geschonden worden.
Wegens zijn onnauwkeurigheid en onbetrouwbaarheid is clustermunitie niet geschikt
om ingezet te worden in bewoonde zones. Toch gebeurde dat tijdens de oorlogen
van de voorbije decennia keer op keer, vaak op massale schaal. Grote aantallen
burgers kwamen daarbij om.
De meeste typen clustermunitie zijn niet in staat om een onderscheid te maken tussen
burgers en strijders. Wanneer de munitie in een bewoonde zone gebruikt wordt,
komt dat dus neer op een niet-onderscheidende aanval.
Omwille van zijn onbetrouwbaarheid vormt clustermunitie ook na een aanval nog een
gevaar. Niet-ontplofte submunities bedreigen vooral burgers, zelfs decennia na het
einde van een gewapend conflict. Uit statistieken van Handicap International blijkt
dat niet minder dan 98% van de geregistreerde slachtoffers onschuldige mannen,
vrouwen en kinderen zijn.
Zelf indien er tijdens de eigenlijke aanval geen burgers in de buurt zijn, is het gebruik
van clustermunitie vaak niet-proportioneel. Het militair nut van het wapen weegt namelijk
niet op tegen de langetermijnschade die het aanricht aan de burgerbevolking
en zijn leefomgeving.
De realiteit leert dat de bestaande, algemene regels van het internationaal humanitair
recht bij het gebruik van clustermunitie niet of nauwelijks nageleefd worden. Net als
het geval was voor antipersoonsmijnen, is er daarom nood aan een specifiek verdrag
voor dit type wapen.
Achtergrondinformatie • 7
Clustermunitie

De nood aan een nieuw verdrag
Het leed dat clustermunitie veroorzaakt is reeds geruime tijd bekend. De Golfoorlog
van 1991, het conflict in Kosovo van 1999 en de militaire operaties in Afghanistan in
2001-2002 resulteerden kort daarna in uitvoerige rapporten van humanitaire organisaties,
waaronder het Rode Kruis. Ook de media besteedden tijdens die conflicten
aandacht aan het probleem van clustermunitie.
Ondanks herhaalde waarschuwingen van NGO’s werd tijdens de invasie van Irak in
2003 opnieuw op grote schaal clustermunitie ingezet, met alle kwalijke gevolgen van
dien. Voor activisten was de maat toen vol.
Einde 2003 verenigden zes NGO’s zich in de Cluster Munition Coalition om te ijveren
voor een internationaal verbod op clustermunitie. Vandaag bestaat de coalitie
uit meer dan 200 nationale en internationale organisaties. Veel van die organisaties
waren ook een drijvende kracht bij de totstandkoming van het Ottowaverdrag dat
antipersoonsmijnen verbiedt. Belangrijke leden van de coalitie zijn Handicap International,
Human Rights Watch en de International Campaign to Ban Landmines.
Pas in de zomer van 2006 werd de wereld zich ten volle bewust van het probleem. Tijdens
het 33 dagen durende conflict met Israël werd Libanon bestookt met miljoenen
submunities. Het zuiden van het land raakte daardoor op korte tijd bezaaid met onontplofte
munitie. Europese en andere staten die deel uitmaken van VN-vredesmacht
in Libanon, werden op het terrein direct met het probleem geconfronteerd. Een massale
opruimingscampagne kwam op gang en VN-experts vroegen om een verbod
op clustermunitie.
Enkele maanden na het einde van de oorlog in Libanon deed het Internationale Rode
Kruiscomité (ICRC) een oproep aan staten om een internationaal akkoord te sluiten
over het gebruik van clustermunitie. Kort daarna werd op initiatief van het Rode Kruis
een internationale bijeenkomst georganiseerd waar experten zich over de problematiek
bogen.
Het initiatief van het Internationale Rode Kruiscomité kwam niet als een verrassing.
Het Rode Kruis is als humanitaire organisatie immers goed bekend met het probleem
van clustermunitie. Op het terrein worden haar medewerkers al decennia lang
met de nefaste gevolgen van het wapen geconfronteerd en hebben ze die gevolgen
ook gedocumenteerd. Zo toonde een studie van het Rode Kruis reeds in 2000 aan
dat niet-ontplofte submunities in Kosovo onaanvaardbaar veel burgerslachtoffers
eisten. Achter de schermen ijvert de organisatie reeds jaren voor de regulering van
clustermunitie.
Achtergrondinformatie • 8
Clustermunitie

Waarom een nieuw verdrag?
Een verdrag over clustermunitie is nodig om verschillende redenen. De belangrijkste
daarvan is dat de gebruikers van het wapen de algemene regels van het internationaal
humanitair recht doorgaans niet respecteren. Daarenboven bestaat het gevaar
dat de enorme voorraden aan clustermunitie in de toekomst daadwerkelijk gebruikt
zullen worden en dat het wapen in handen valt van staten of gewapende groepen
met slechte bedoelingen.
Tot op heden hebben zo’n 14 staten tijdens een gewapend conflict clustermunitie
gebruikt. Het betreft Eritrea, Ethiopië, Frankrijk, Israël, Groot-Brittannië, Marokko,
Nederland, Nigeria, Rusland, Saoudi-Arabië, Soedan, Tadzjikistan, de Verenigde
Staten en het voormalige Joegoslavië.
Het merendeel van deze staten beschikt over professionele legers die goed in het
internationaal humanitair recht getraind zijn. Desondanks heeft de praktijk aangetoond
dat de regels vaak geschonden worden. Zelfs wanneer clustermunitie door
professionele legers gebruikt wordt, heeft ze dus zware gevolgen voor de burgerbevolking.
Omwille van zijn onnauwkeurigheid en onbetrouwbaarheid stelt het wapen
bijzondere problemen waarvoor de algemene regels niet voldoen.
Een tweede reden waarom een verdrag dringend nodig is, schuilt in de enorme hoeveelheid
clustermunitie die zich momenteel in opslagplaatsen bevindt. Wereldwijd
beschikken 75 staten over een voorraad clustermunitie. In totaal gaat het over miljoenen
stuks clustermunitie met miljarden submunities. Indien slechts een deel van
deze voorraad in de toekomst effectief gebruikt zou worden, zou dat een enorme
humanitaire ramp betekenen.
Een derde gevaar is het gevaar van proliferatie d.w.z. de verdere verspreiding van
het wapen. Een van de redenen waarom slechts 40% van alle landen over clustermunitie
beschikt, schuilt in de complexiteit en kostprijs ervan. Clustermunitie is relatief
duur in vergelijking met andere wapens. Bovendien kan ze enkel worden afgevuurd
met bepaalde wapensystemen, zoals zware artillerie en vliegtuigen.
Verschillende Westerse landen zijn momenteel bezig met het moderniseren van hun
bestaande voorraden clustermunitie. Het gevaar bestaat daardoor dat de oudere
typen tegen een lage prijs en in massale hoeveelheden op de wereldmarkt zullen
worden aangeboden. Tot nog toe beschikken slechts weinig gewapende groepen
over clustermunitie, maar daar zou wel eens verandering in kunnen komen.
Achtergrondinformatie • 9
Clustermunitie

Het Oslo-proces
De oproep van het Rode Kruis, de Cluster Munition Coalition en de publieke opinie
werd door politici gehoord. Begin 2007 kwamen in Oslo vertegenwoordigers van 49
staten samen om de kwestie te bespreken. Ze besloten om tegen het einde van 2008
een juridisch bindend verdrag tot stand te brengen dat het gebruik, de productie, de
overdracht en de opslag verbiedt van clustermunitie die onaanvaardbaar leed aan
burgers veroorzaakt.
Naast de instelling van een verbod, kwamen de betreffende staten ook overeen om
een juridisch kader te voorzien voor samenwerking en hulp aan slachtoffers, de ruiming
van getroffen gebieden en de vernietiging van bestaande voorraden.
De conferentie in Oslo betekende de start van het zogenaamde Oslo-proces: een
reeks van internationale conferenties en vergaderingen ter voorbereiding van het
nieuwe verdrag. Het aantal staten dat eraan deelnam, groeide gestaag. Op de laatste
conferenties in Wenen en Wellington waren meer dan 100 staten vertegenwoordigd.
Er zijn echter ook een aantal staten die er doelbewust voor gekozen hebben om niet
aan het Oslo-proces deel te nemen. Onder hen bevinden zich de landen die over
de grootste voorraden clustermunitie beschikken: China, Rusland en de Verenigde
Staten. Laatstvermelde land heeft gedurende de oorlogen van de voorbije twee decennia
op grote schaal clustermunitie gebruikt en in het debat ook duidelijk stelling
genomen.
De Verenigde Staten beschouwen clustermunitie als een legitiem, soms zelfs essentieel
wapen, wanneer het gebruikt wordt in overeenstemming met het internationaal
humanitair recht. In bepaalde gevallen kan het volgens Amerikaanse vertegenwoordigers,
zowel vanuit militair als humanitair standpunt, de beste wapenkeuze zijn. De
Verenigde Staten zijn bezorgd over de humanitaire gevolgen van clustermunitie, maar
stellen dat de focus moet liggen op een verduidelijking van de regels met betrekking
tot het gebruik ervan, niet op een verbod. Voor de onbetrouwbaarheid van het wapen
zien zij technische oplossingen.
Ondanks de afwezigheid van een aantal belangrijke landen, zoals de Verenigde Staten,
gaat het Oslo-proces gewoon verder. Eind mei 2008 zal in Dublin een nieuwe
verdrag over clustermunitie opgesteld worden. Voor het zover is, moet er echter nog
heel wat onderhandeld worden.
Achtergrondinformatie • 10
Clustermunitie

De onderhandelingen: een totaalverbod of uitzonderingen?
Het doel van de onderhandelingen in het kader van het Oslo-proces is te komen tot
een tekst die door zoveel mogelijk staten aanvaard kan worden. De positie die de
afzonderlijke staten daarbij innemen, wordt door veel factoren bepaald. De belangrijkste
daarvan is het nationaal belang. De staten die aan de onderhandelingen
deelnemen, trachten zoveel mogelijk hun eigen stempel op de uiteindelijke tekst te
drukken.
Nationale belangen verschillen van staat tot staat. In het geval van clustermunitie worden
die belangen onder meer bepaald door politiek-militaire machtsverhoudingen,
militaire doctrines, financieel-economische overwegingen en de publieke opinie.
Een staat die grote voorraden clustermunitie bezit, of er recent in geïnvesteerd heeft,
zal minder geneigd zijn een absoluut verbod te aanvaarden dan een staat die geen
clustermunitie bezit. Hetzelfde geldt voor een staat die in het verleden reeds clustermunitie
gebruikt heeft. Staten die het slachtoffer geworden zijn van clustermunitie,
zullen dan weer sneller voorstander zijn van een sterk verdrag.
Eén van de belangrijkste kwesties tijdens de onderhandelingen is de rijkwijdte van het
verbod dat zal worden ingesteld. Hoe zal men ‘clustermunitie die onaanvaardbaar
leed aan burgers veroorzaakt’ precies gaan definiëren? Zal het internationaal verbod
alle typen clustermunitie omvatten of zullen er uitzonderingen voorzien worden?
Een verbod met uitzonderingen
Tijdens de onderhandelingen hebben Japan en een aantal Europese landen - zoals
Frankrijk, Duitsland en Groot-Brittannië - gepleit voor de opname van uitzonderingen
in het uiteindelijke verdrag. In de verschillende standpunten werd voorgesteld
om clustermunitie toe te laten wanneer ze aan één of meer van volgende voorwaarden
voldoet:
- een beperkt aantal submunities bevat (bv. maximaal 10);
- een falingsgraad van minder dan 1% heeft;
- uitgerust is met een mechanisme om zichzelf te vernietigen of onschadelijk te
maken indien ze bij impact niet ontploft: een zelfvernietigings-, zelfneutraliserings
of zelf-deactiveringsmechanisme;
- op een welbepaald doel of een vooraf bepaald gebied gericht kan worden, bijvoorbeeld
door een geleidesysteem.
Het overgrote deel van de bestaande clustermunitie voldoet niet aan één van de vermelde
criteria en moet volgens de betreffende staten dus door het nieuwe verdrag
verboden worden. Enkel de recente typen clustermunitie, die slechts een beperkt
aantal rijke staten bezitten, zouden nog gebruikt mogen worden. Door technische
verbeteringen is die munitie betrouwbaarder en/of nauwkeuriger, waardoor ze minder
leed aan burgers veroorzaakt dan oudere modellen.
Het meest geavanceerde type clustermunitie dat vandaag bestaat, is de zogenaamde
‘sensor-fuzed munition’. Het betreft clustermunitie die in de eerste plaats bedoeld
is om gepantserde voertuigen uit te schakelen. De afzonderlijke submunities beschikken
ieder over een sensor die in staat is om in de lucht een doelwit te detecte-
Achtergrondinformatie • 11
Clustermunitie

en. Wanneer de submunitie een pantservoertuig detecteert, ontploft ze in de lucht,
waardoor een straal gloeiend metaal in de richting van het doelwit afgevuurd wordt.
Indien geen doelwit gedetecteerd wordt, maakt de submunitie zichzelf onschadelijk.
De zogenaamde ‘sensor-fuzed’ clustermunitie bevat een veel kleiner aantal submunities
dan de traditionele clustermunitie. Een artilleriegranaat bevat er slechts twee, een
vliegtuigbom 40. Dit type munitie werd in 2003 voor de eerste keer door de Verenigde
Staten in Irak in het gevecht ingezet. Meer dan tien andere landen ontwikkelen, produceren
of bezitten vandaag dergelijke ‘sensor-fuzed’ clustermunitie.
Een totaalverbod
Een groot aantal staten, waaronder heel wat ontwikkelingslanden, is het idee van
een internationaal verbod met uitzonderingen niet genegen. Zij pleiten, net als de
Cluster Munition Coalition, voor een totaalverbod dat het gebruik van achterpoortjes
door wapenfabrikanten vermijdt. Technische aanpassingen en verbeteringen bieden
volgens hen geen oplossing voor het probleem. Ook de meer recente typen clustermunitie
zijn in werkelijkheid immers onbetrouwbaar en/of onnauwkeurig.
Moderne clustermunitie die aangeprezen wordt omwille van zijn lage falingsgraad
tijdens testen (1% of minder), presteert beduidend slechter in gevechtsomstandigheden.
Cijfers voor de conflicten in Irak en Libanon wijzen uit dat de werkelijke falingsgraad
van die munitie vaak vele keren hoger ligt, tot meer dan 10%. Dit wil zeggen
dat 1 op 10 submunities bij impact niet ontploft.
Zelfs indien een werkelijke falingsgraad van 1% in gevechtsomstandigheden realistisch
was, dan nog moet men de vraag stellen of dit vanuit humanitair oogpunt wel
aanvaardbaar is. Moderne legers zijn in staat om in een tijdspanne van enkele dagen
miljoenen submunities af te schieten. Indien slechts 1 op 100 niet ontploft, levert dat
nog altijd tienduizenden gevaarlijke bommetjes op die burgers bedreigen.
Zelfvernietigings-, zelfneutraliserings of zelfdeactiveringsmechanismen zijn ontworpen
om te vermijden dat niet-ontplofte submunitie na impact een gevaar blijft vormen
voor de burgerbevolking. Uit de praktijk blijkt evenwel dat dergelijke mechanismen
vaak niet naar behoren functioneren. Ook recente typen clustermunitie zijn dus onbetrouwbaar,
zij het in mindere mate dan sommige oudere typen.
Aan de nauwkeurigheid van de meest recente typen clustermunitie wordt door sommige
staten en de Cluster Munition Coalition eveneens getwijfeld. Zij vragen zich af
of de sensoren waarmee sommige submunities uitgerust zijn wel voldoende onderscheid
kunnen maken tussen militaire doelwitten en burgervoertuigen en vrezen voor
‘collateral damage’. Bovendien wijzen zij erop dat er nauwelijks gegevens voorliggen
over de betrouwbaarheid van dergelijke wapens. Beweringen van wapenfabrikanten
moeten volgens hen uitermate kritisch benaderd worden.
De enige submunitie die de voorstanders van een totaalverbod wel willen toestaan,
is niet-explosieve submunitie d.w.z. submunitie die niet ontploft. Voorbeelden zijn
submunities die lichtkogels of rook verspreiden of die elektrische of elektronische
effecten hebben, bijvoorbeeld om vijandelijke radars te storen. Dergelijke munitie
wordt gewoonlijk niet als echte clustermunitie beschouwd en brengt ook geen burgers
in gevaar.
Achtergrondinformatie • 12
Clustermunitie

Nationale initiatieven
Enkele landen die voorstander zijn van een totaalverbod op internationaal niveau
hebben in hun nationale wetgeving reeds een dergelijk verbod ingesteld. België was
daarmee in juni 2006 het eerst. Anderhalf jaar later volgde Oostenrijk, dat alle typen
clustermunitie verbood, inclusief de moderne versies die door andere staten
gepromoot worden omwille van hun lage(re) falingsgraad en zelfvernietigingsmechanisme.
Een aantal andere staten - zoals Noorwegen, Bulgarije en Hongarije - hebben een
nationaal moratorium op clustermunitie ingesteld. In afwachting van een internationaal
verdrag zullen zij geen clustermunitie gebruiken.
Ook landen die uitdrukkelijk ijveren voor een verbod met uitzonderingen hebben
reeds bepaalde maatregelen genomen. Zo hebben sommige staten besloten bepaalde
typen niet meer te gebruiken en te vernietigen. Andere landen kopen geen
nieuwe clustermunitie meer aan of leggen striktere eisen op aan wapenfabrikanten.
Achtergrondinformatie • 13
Clustermunitie

Het standpunt van het Rode Kruis
Sinds 2007 roept het Internationale Rode Kruiscomité (ICRC) alle staten op om een
internationaal verdrag af te sluiten dat het gebruik, de ontwikkeling, productie, opslag
en transfer van onnauwkeurige en onbetrouwbare clustermunitie verbiedt. Het
verdrag moet voorzien in de vernietiging van bestaande stocks. Daarnaast dient het
ook bijstand aan slachtoffers, het opruimen van clustermunitie en een minimalisering
van de impact op de burgerbevolking mogelijk te maken.
Tot het afsluiten van het verdrag roept het Rode Kruis alle staten op om onmiddellijk
het gebruik van clustermunitie op nationale basis te staken, het wapen niet te verspreiden
en de voorraden te vernietigen.
Het grootste deel van de clustermunitie in voorraad bestaat momenteel uit oude modellen
van 20 jaar of ouder. Deze munitie moet volgens het ICRC als onbetrouwbaar
worden beschouwd en mag niet meer gebruikt worden.
De uitrusting van sommige nieuwe typen clustermunitie met een zelfvernietigingsmechanisme
biedt volgens het Rode Kruis geen adequate oplossing. In gecontroleerde
testen doet dit mechanisme het aantal resterende blindgangers dalen, maar in gevechtsomstandigheden
blijft de falingsgraad hoog. Ook deze nieuwe typen resulteren
op het terrein in een aanzienlijk aantal onontplofte submunities.
Technische oplossingen voor de problemen van onnauwkeurigheid en onbetrouwbaarheid
moeten beoordeeld worden in functie van het functioneren in gevechtsomstandigheden.
Het ICRC acht het onwaarschijnlijk dat een enkele technische verbetering
een adequate oplossing biedt voor de humanitaire problemen veroorzaakt
door clustermunitie.
Het Internationale Rode Kruiscomité ijvert voor een verbod op onbetrouwbare en
onnauwkeurige clustermunitie, wat niet noodzakelijk een totaalverbod inhoudt. Indien
er door de staten uitzonderingen voorzien worden, dan pleit het ICRC voor
een cumulatieve benadering. Dit wil zeggen dat er tegelijkertijd aan verschillende
nauwkeurigheids- en betrouwbaarheidsvoorwaarden voldaan wordt: een klein aantal
submunities, een lage falingsgraad, een zelfvernietigingsmechanisme én een geleidesysteem.
Regeringen zullen moeten aantonen dat de nieuwe of verbeterde modellen waarvoor
een uitzondering voorzien wordt, niet hetzelfde humanitair probleem creëren als in
het verleden. De clustermunitie die verboden wordt, dient onmiddellijk te worden vernietigd
om te vermijden dat ze verkocht wordt en wereldwijd verspreid geraakt.
Achtergrondinformatie • 14
Clustermunitie

Extra: het conflict tussen Israël en Libanon in 2006
Een lange voorgeschiedenis
Het conflict tussen Israël en Libanon heeft een lange en erg complexe voorgeschiedenis
die teruggaat tot de vestiging van de joodse staat en deel uitmaakt van een ruimer
regionaal conflict. Bij de oprichting van Israël, in 1948, werd het land aangevallen
door verschillende Arabische landen, waaronder Libanon. Na felle gevechten werd
er tussen Israël en Libanon een wapenstilstand afgesloten, maar een vredesverdrag
kwam nooit tot stand. Voor een deel was dit te wijten aan het feit dat de Arabische
staat verdeeld werd door interne en externe invloeden.
Van 1975 tot 1990 woedde in Libanon een verschrikkelijke burgeroorlog waarbij verschillende
islamitische en christelijke milities tegenover elkaar stonden. De Palestijnse
Bevrijdingsorganisatie (PLO) van Yasser Arafat maakte van de gelegenheid gebruik
om zijn basis in het land te vestigen en ook buurland Syrië won sterk aan invloed.
Voor Israël waren beide ontwikkelingen uitermate negatief. Palestijnse aanvallen vanuit
Libanon op Israëlische burgers en militairen leidden tot een cyclus van geweld. In
1982 trokken Israëlische troepen Libanon binnen en bezetten ze gedurende enkele
jaren het zuiden van het land, alvorens zich terug te trekken op een veiligheidszone
nabij de grens. Israël slaagde in zijn opzet de PLO te verdrijven, maar werd al snel
geconfronteerd met een nieuwe gewapende groepering: Hezbollah.
Hezbollah
Hezbollah - letterlijk ‘de Partij van God’ - is een streng religieuze islamitische militie
die financieel en materieel gesteund wordt door Iran en Syrië, twee aartsvijanden van
Israël. Ze won aan populariteit wegens haar strijd tegen de Israëlische bezettingstroepen
in Libanon en haar terreuraanvallen op dorpen en steden in Israël. Hezbollah
ontkent het bestaansrecht van Israël en claimt dat de joodse staat nog steeds een
deel van Libanon bezet houdt. De groepering heeft naast een militaire ook een politieke
vleugel en is vertegenwoordigd in het Libanese parlement. Nadat het Israëlische
leger in 2000 volledig uit Libanon terugtrok, werd Libanon door de Verenigde Naties
opgeroepen Hezbollah te ontwapenen. Zover kwam het echter niet. Gedurende de
voorbije jaren bleef de groepering van tijd tot tijd Israëlische grensposities en soms
ook burgerdoelen beschieten. De occasionele en beperkte aanvallen leidden tot gelimiteerde
Israëlische vergeldingsacties.
De escalatie in juli 2006
De escalatie van het sluimerende conflict startte op 12 juli 2006. Op die dag voerden
Hezbollah-strijders op Israëlisch grondgebied een aanval uit op een Israëlische
patrouille, waarbij ze drie soldaten doodden, twee verwondden en twee andere ontvoerden.
De aanval ging gepaard met raketaanvallen op grensposities en dorpen in
het noorden van Israël. Hezbollah eiste publiekelijk de verantwoordelijkheid op en
verklaarde de Israëli’s enkel te zullen vrijlaten in het kader van een gevangenenruil.
Kort daarop verklaarde de Israëlische eerste minister dat hij Libanon verantwoordelijk
hield voor de actie en gaf hij het bevel tot het bombarderen van Hezbollah-doelwitten
en het instellen van een blokkade. Hezbollah reageerde met nog meer raketaanval-
Achtergrondinformatie • 15
Clustermunitie

len. Bijzonder schokkend voor Israël was dat Hezbollah erin slaagde veel steden en
dorpen te treffen die tot dan toe buiten het bereik van de raketten hadden gelegen,
zoals Haifa.
Tijdens de oorlog stond een hoogtechnologisch leger van honderdduizenden soldaten
tegenover een groepering van maximaal 10.000 guerillastrijders. Hezbollah’s
voornaamste wapen bestond uit mobiele raketlanceerders die projectielen afvuurden
op het noorden van Israël. Het Israëlische leger maakte in eerste instantie uitsluitend
gebruik van haar lucht- en zeemacht, maar stuurde naarmate de tijd vorderde ook
duizenden grondtroepen naar Zuid-Libanon. Hoewel bij bombardementen een aantal
Libanese soldaten omkwamen, bleef het reguliere Libanese leger grotendeels buiten
schot. Onder de zwaarst getroffen doelen bevonden zich een sjiitische wijk van
Beiroet, de Libanese lucht- en zeehavens en het wegennet. De meeste Israëlische
aanvallen waren echter gericht op het zuiden van het land, het gebied van waaruit
Hezbollah zijn raketten afvuurde.
Tijdens het conflict werd door Hezbollah op zeer beperkte schaal gebruik gemaakt
van clustermunitie. Israël, dat over veel grotere voorraden en moderne wapensystemen
beschikt, zette het wapen in massale hoeveelheden in. Over een periode van
vijf weken vuurde het met zijn artillerie, raketwerpers en luchtmacht circa 4 miljoen
submunities op Libanon af, het overgrote deel tijdens de laatste dagen van het conflict.
Meerdere honderdduizenden stuks, mogelijk zelfs tot een miljoen, explodeerden
niet.
Na het conflict
Ondanks zijn machtsontplooiing slaagde het Israëlische leger er niet in de raketaanvallen
te stoppen en ook de ontvoerde soldaten werden niet vrijgelaten. Pas op 14
augustus, na 33 dagen strijd, zwegen de wapens. De wapenstilstand was het gevolg
van een resolutie van de VN-Veiligheidsraad. De resolutie eiste het einde van alle
vijandelijkheden, de terugtrekking van de Israëlische troepen, de ontwapening van
Hezbollah en de vrijlating van de ontvoerde Israëlische soldaten. Er werd besloten
tot de oprichting van een VN-vredesmacht die op de naleving van het bestand zou
toezien en het reguliere Libanese leger zou zich in het zuiden ontplooien.
Na het einde van het conflict begonnen de Libanezen onmiddellijk met de wederopbouw.
In het zuiden van het land werden zij daarbij geconfronteerd met een enorm
probleem van niet-ontplofte clustermunitie. Niet minder dan 37 miljoen vierkante meter
land was bezaaid met explosieve resten, wat de bewegingsvrijheid van de lokale
bewoners sterk inperkte. Wegen konden niet gebruikt worden, boeren waren niet in
staat om hun velden te betreden en terugkerende ontheemden liepen bijzondere
risico’s. Tussen het einde van het conflict en april 2008 vielen er in Libanon bijna 300
doden en gewonden ten gevolge van explosieve oorlogsresten. Het overgrote deel
daarvan werd het slachtoffer van niet-onplofte submunitie.
De opruiming van niet-ontplofte submunitie is één van de belangrijke opdrachten van
de VN-vredesmacht die sinds einde 2006 ter plaatse is. Tientallen militaire en burgerlijke
ontmijningsteams, waaronder ook eenheden van het Belgisch leger, trachten
Zuid-Libanon zo snel mogelijk opnieuw leefbaar te maken. Meer dan 150.000 stuks
Achtergrondinformatie • 16
Clustermunitie

submunitie werden reeds verwijderd, maar het einde is voorlopig nog niet in zicht.
Het gebruik van clustermunitie in Libanon gaf wel de directe aanzet tot de start van
het Oslo-proces, dat een verbod wil instellen op clustermunitie die onaanvaardbaar
leed aan burgers veroorzaakt.
Achtergrondinformatie • 17
Clustermunitie

Lesmateriaal

© Mine Action Coordination Centre South Lebanon
Lesmateriaal • 1
Clustermunitie

Onbetrouwbare clustermunitie: rekenoefening 1
© Defense Visual Information Center
Het Multiple Launch Rocket System (MLRS) is een raketwerper met 12 lanceerbuizen.
Iedere lanceerbuis kan één M26-raket afschieten die 644 submunities bevat. Het
MLRS is in staat om al zijn raketten af te vuren in minder dan 1 minuut tijd over een
afstand van 30 kilometer en daarbij een oppervlakte van 1 tot 2 vierkante kilometer
te bestrijken. De raketwerpers zijn gegroepeerd in batterijen van 9 stuks die omwille
van het maximale effect tegelijkertijd het vuur openen. Uit cijfers van Human Rights
Watch blijkt dat in gevechtsomstandigheden minstens 16% van de submunities in de
raketten niet ontploffen.
Het MLRS maakt deel uit van de bewapening van de legers van verschillende westerse
landen, inclusief Frankrijk, Duitsland en Italië. Tijdens de Golfoorlog van 1991
en de invasie van Irak in 2003 werd het op grote schaal ingezet door de Verenigde
Staten en Groot-Brittannië. Gedurende de oorlog in Libanon in 2006 gebruikte het
Israëlische leger de raketwerper in de strijd tegen Hezbollah.
Vragen
1 Bereken hoeveel onontplofte submunities er op de grond achterblijven wanneer
een ganse batterij MLRS gedurende één minuut al zijn raketten afvuurt.
2 Hoeveel onontplofte submunities blijven er achter wanneer de falingsgraad
slechts 1% zou bedragen?
Lesmateriaal • 2
Clustermunitie

Onbetrouwbare clustermunitie: rekenoefening 2
© Defense Visual Information Center
De zware artillerie van tientallen staten ter wereld is gebaseerd op de 155mm houwitser,
een kanon dat ofwel door een voertuig getrokken wordt ofwel zichzelf op rupsbanden
voortbeweegt. Het wapen kan een groot aantal verschillende soorten projectielen
afschieten, inclusief verschillende typen clustermunitie. Tijdens de Golfoorlog
van 1991, de invasie van Irak in 2003 en de oorlog in Libanon in 2006 werd het kanon
op grote schaal gebruikt om clustergranaten af te vuren.
Een gemechaniseerde houwitser van 155mm vuurt in een tijdspanne van drie uur
60 standaard explosieve granaten en 60 clustergranaten over een afstand van 20
kilometer af. De clustergranaten bevatten elk 88 submunities. De falingsgraad van de
standaardgranaten en de submunities van de clustergranaten is gelijk en bedraagt
5%.
Vraag
Hoeveel stuks niet-ontplofte munitie blijven er na drie uur op de grond achter? Hoeveel
daarvan zijn standaardgranaten en hoeveel submunities?
Lesmateriaal • 3
Clustermunitie

Getroffen in Zuid-Libanon
Website Handicap International, april 2008
Het dorp Yohmour, in de provincie Nabatiyyah, Zuid-Libanon. Salima (60) heeft vijf
kinderen: drie dochters en twee zonen, van wie er twee een handicap hebben - Ali
(23) en Maryam (42). Ze leeft met haar twee mentaal achtergebleven kinderen naast
een huis dat tijdens het conflict met Israël in 2006 geregeld onder vuur lag, omdat er
acht vermoedelijke Hezbollah-militanten zouden wonen. Ook het hele gebied rond
het huis werd getroffen.
Salima is de enige kostwinnaar voor haar twee kinderen met een handicap. Ze brachten
de periode van het conflict grotendeels op de onderste verdieping van het huis
door, omdat ze wegens de bombardementen hun woning niet konden verlaten.
Toen de bombardementen tijdens de laatste dagen van het conflict toenamen, slaagde
Salima erin om naar het huis van haar ouders te rennen, terwijl ze haar dochter
Maryam verstijfd van angst achter zich aan over de grond sleepte. Maryam weigerde
vier dagen lang te eten en Ali at alleen de dingen die zijn moeder hem bracht.
Ze bleven in het huis van Salima’s ouders tot het staakt-het-vuren en keerden op
14 augustus om half negen ‘s ochtends terug naar huis. Terwijl ze terugwandelden,
kwamen Salima, haar twee mentaal achtergebleven kinderen en haar oude vader
overal vernietigingen tegen, net als een aantal clusterbommen met linten (die letterlijk
overal in het dorp verspreid lagen). Salima’s vader schoof op een bepaald moment
heel voorzichtig met zijn voet een clusterbom van de weg, zodat Ali en Maryam er
niet op zouden stappen. Ze ontplofte niet, dus de familie ging ervan uit dat ze niet
geactiveerd of al ontploft was.
Thuis aangekomen, werden Maryam en Ali op een veilige plek neergezet, terwijl Salima
en haar vader de toegang tot de woning vrijmaakten. Salima verplaatste de grote
stenen met haar handen en veegde de kleinere brokstukken weg met een bezem.
Opeens voelde ze iets vreemds, maar ze hoorde de explosie zelf niet. De buren hoorden
ze wel en zagen ook de clusterbommetjes die overal verspreid lagen.
Salima voelde iets kouds langs haar hoofd lopen en zag dat het bloed was. Daarna
verloor ze het bewustzijn. Haar vader rende naar haar toe en de buren hielpen hem
om Salima in de eerst voorbijrijdende auto te leggen. De auto bracht haar naar het
openbaar ziekenhuis van Nabatiyyah, onder normale omstandigheden een rit van
twintig minuten. Wegens de talloze vernielingen duurde de rit ditmaal negentig minuten.
Salima had verwondingen aan haar hoofd, een kleine wonde op haar voorhoofd
en ernstige verwondingen op haar borst, dijen en buik. Ze onderging een aantal
operaties en moest tot 2 september in het ziekenhuis blijven. Nu moet ze nog steeds
geregeld behandeld worden.
Ali en Maryam bleven alleen thuis totdat een buur van één van hun zussen in Beiroet
het ongeval op televisie zag. Nu helpen twee zussen en een schoonzus de familie.
Het is niet zeker of Salilma, die vroeger in de tabakteelt werkte en een kleine olijfboomgaard
heeft, ooit nog zal kunnen werken. De boomgaard en de tuin rond het
huis zijn nog steeds onbegaanbaar omdat er nog meer clusterbommen liggen. Ten-
Lesmateriaal • 4
Clustermunitie

zij de familie risicovermijdend gedrag aanleert, zullen daardoor alle olijven verloren
gaan.
Ali is getraumatiseerd door de gebeurtenissen. Sinds het moment dat hij de knal
hoorde en daarna het geschreeuw van zijn moeder, heeft hij zichzelf afgesloten van
de maatschappij. Hij vindt alleen herkenning in de cartoons op televisie.
Ondanks het feit dat de oorspronkelijke medische zorg door het openbaar ziekenhuis
voor een symbolisch bedrag werd verleend, heeft de familie dringend nood aan
revalidatie, sociaal-economische reïntegratie en psychologische ondersteuning.
Lesmateriaal • 5
Clustermunitie

Bericht uit Kosovo
Knack Online, november 2005
Het is dinsdag 8 november, de avond valt over het dorpje Nerodimlje, nabij de zuidelijke
stad Ferizaj. In de woonkamer van een eenvoudig huis vertellen moeder Sida,
dochter Ymrie en zoon Adnan Maloku hoe clustermunitie hun leven heeft verwoest.
Op 11 augustus 1999, de oorlog in Kosovo was al twee maanden voorbij, ging Adnan
samen met zijn vader en zijn broer Gazmend zwemmen in een meertje in de
buurt. Adnan, zes jaar oud op dat moment, vond er een gesloten metalen koker met
een gele kleur. Een koffiemolen? Toen hij het aan zijn oudere broer toonde, liet die het
ding vallen. Er weerklonk een luide knal. Zowel Gazmend als zijn vader bleven dood
achter. Adnan zelf raakte zwaargewond. De ‘koffiemolen’ was een bom.
Het nieuws bereikte al snel het dorp. Moeder Sida werd meteen in shock in het ziekenhuis
opgenomen. De volgende dag ging Adnans veertienjarige zus Sanije de kleren
van haar broers en vader oppikken bij het meer. Opnieuw sloeg het noodlot toe:
ook Sanije botste op een bom. Ze overleefde de explosie niet. Haar been werd dertig
meter verderop teruggevonden. Van de zes gezinsleden bleven er maar drie over.
Moeder Sida kwam de klap niet meer te boven. Ze heeft intussen twee zelfmoordpogingen
achter de rug. De zware medicatie die ze moet nemen, kost maandelijks 56
euro. De uitkering die het gezin ontvangt, bedraagt 62 euro. Ook Adnan is niet meer
de oude. Hij is heel stil en teruggetrokken, en kan niet volgen op school.
Amerikaanse bommenwerpers dropten tijdens de NAVO-campagne in Kosovo meer
dan 1000 clusterbommen. Elk exemplaar daarvan strooit 202 kleinere bommen uit
(lengte: 20 cm, diameter: 6 cm), die ook wel de submunitie worden genoemd. De
submunitie maakt zich al in de lucht los van de moederbom en kan daardoor een
veel groter gebied bestrijken dan een gewone bom - drie voetbalvelden, zo zeggen
de fabrikanten. Ook het Britse leger maakte in 1999 gebruik van clusterbommen om
Servische tanks en stellingen aan te vallen. Volgens officiële rapporten dropten de
Britten 500 clusterbommen in Kosovo.
Zo’n 5 tot 30 procent van de submunitie komt niet tot ontploffing op het moment van
impact. Heel wat van die projectielen blijven dus na een bombardement op of half
onder de grond liggen, wachtend op een nieuwsgierige of onvoorzichtige voorbijganger.
Zoals Adnan.
Lesmateriaal • 6
Clustermunitie

De basisregels van het internationaal humanitair recht
Hoewel het internationaal humanitair recht bestaat uit een complexe set van regels,
kan de kern van dit recht worden samengevat in een aantal fundamentele principes.
1 De burgerbevolking en de burgerlijke goederen moeten worden ontzien.
Daarom moeten de strijdende partijen steeds een onderscheid maken tussen
burgers en strijders. Burgers en hun bezittingen mogen niet worden aangevallen.
Aanvallen mogen enkel gericht zijn tegen militaire doelwitten.
2 Personen die niet of niet meer deelnemen aan de vijandelijkheden hebben recht
op respect voor hun leven en voor hun fysieke en mentale integriteit. Deze personen
moeten in alle omstandigheden worden beschermd en menselijk worden behandeld,
tot welke partij zij ook behoren.
3 Een vijandig strijder die zich overgeeft of niet meer deelneemt aan de strijd, mag
niet worden gedood of verwond.
4 Strijders en burgers die gevangen genomen zijn, hebben recht op respect voor
hun leven, hun waardigheid, hun persoonlijke rechten en hun politieke, religieuze en
andere overtuigingen. Ze moeten worden beschermd tegen alle daden van geweld
en vergeldingsmaatregelen. Ze hebben het recht om nieuws uit te wisselen met familieleden
en hulp te ontvangen. Ze genieten de fundamentele juridische waarborgen.
5 De oorlogvoerende partijen moeten de zieken en gewonden samenbrengen, verzorgen
en beschermen. Ook artsen en verpleegkundigen, ziekenhuizen en ambulances
moeten worden beschermd tegen aanvallen. De emblemen van het rode kruis en
de rode halve maan worden gebruikt als symbool voor die bescherming.
6 Voor de partijen bij het conflict is de keuze van de methoden en middelen van
oorlogvoering beperkt. Het is verboden wapens en methoden van oorlogvoeren
te gebruiken die geen onderscheid maken tussen burgers en strijders en die
naar alle waarschijnlijkheid onnodig leed zullen veroorzaken.
Lesmateriaal • 7
Clustermunitie

De Oslo-verklaring
Een groep van staten, VN-organisaties, het Internationale Rode Kruiscomité, de Cluster
Munition Coalition en andere humanitaire organisaties kwamen bijeen in Oslo op
22-23 februari 2007 om te bespreken hoe de humanitaire problemen veroorzaakt
door clustermunitie effectief aangepakt kunnen worden.
Rekening houdend met de ernstige gevolgen van het gebruik van clustermunitie en
de nood aan onmiddellijke actie, verbinden de staten er zich toe:
1. in 2008 een wettelijk bindend internationaal instrument op te stellen dat:
(i) het gebruik, de productie, de overdracht en de opslag verbiedt van clustermunitie
die onaanvaardbaar leed veroorzaakt voor burgers; en
(ii) een kader voor samenwerking en ondersteuning met toereikende bepalingen
over de zorg voor en de rehabilitatie van overlevenden en hun gemeenschappen,
de ruiming in ‘besmette’ gebieden, risico-educatie en de vernietiging
van voorraden van verboden clustermunitie;
2. nationale stappen te overwegen om deze problemen op te lossen;
3. de humanitaire uitdagingen gesteld door clustermunitie blijvend aan te kaarten
binnen het kader van het internationaal humanitair recht en in alle relevante
fora;
4. opnieuw samen te komen om het werk verder te zetten: in Lima in mei/juni, in
Wenen in november/december 2007 en in Dublin begin 2008. De Staten begroeten
de aankondiging van België om een regionale bijeenkomst te organiseren.
Oslo, 23 februari 2007.
Lesmateriaal • 8
Clustermunitie

Ontwerpdefinitie van clustermunitie
Artikel 2: definities
Voor de doeleinden van dit verdrag:
“Clustermunitie” is munitie die ontworpen is om explosieve submunities te verspreiden
en die explosieve submunities bevat. Het omvat niet:
(a) een munitie of submunitie die ontworpen is om lichtkogels, rook, pyrotechnische
elementen of radarreflectiestroken te verspreiden
(b) een munitie of submunitie die ontworpen is om elektrische of elektronische
effecten te creëren
(c) .... [eventuele uitzonderingen]
“Explosieve submunities” zijn munities die zich voor het vervullen van hun taak losmaken
van een moedermunitie en die ontworpen zijn om een explosieve lading voor,
tijdens of na impact te doen ontploffen.
Lesmateriaal • 9
Clustermunitie

Onderhandelingspositie van Australië
Februari 2008
Mijnheer de voorzitter, de Australische delegatie verwelkomt de gelegenheid om te
kunnen bijdragen tot de discussie over de definitie van clustermunitie.
We zijn ons ervan bewust dat er een reeks definities bestaat die ten volle bediscussieerd
moeten worden om de noodzakelijke consensus te bereiken. Het is duidelijk
dat het essentieel is om te komen tot een geschikte definitie van clustermunitie die
onaanvaardbaar leed aan burgers veroorzaakt.
Australië steunt de benadering die deze clustermunitie verbiedt en is bereid om met
de verschillende vertegenwoordigers op deze vergadering mee te werken aan een
duidelijk afgebakende overeenkomst over de karakteristieken van deze problematische
wapens. Australië meent dat een genuanceerde definitie een cruciaal element
vormt van het toekomstige verdrag.
Australië meent dat de meest moderne, met sensoren uitgeruste systemen niet onder
de definitie van clustermunitie moeten vallen. Deze systemen bevatten een klein
aantal submunities die uitgerust zijn met verschillende beveiligingsmechanismen en
die enkel ontploffen wanneer de sensoren een geschikt doel identificeren.
We stellen daarom voor dat “een munitie die een geavanceerde sensor bevat en uitgerust
is met een zelfvernietigings- en zelfneutraliseringssysteem” niet als een clustermunitie
beschouwd wordt.
Mijnheer de voorzitter, Australië kijkt er naar uit om deel te nemen aan de toekomstige
discussies over deze cruciale definitie.
Lesmateriaal • 10
Clustermunitie

Onderhandelingspositie van Japan
Februari 2008
Japan pleit ervoor de definitie in de ontwerptekst als volgt aan te vullen:
“Clustermunitie” is munitie die ontworpen is om meer dan 10 explosieve submunities
te verspreiden en die explosieve submunities bevat. Het omvat niet:
(a) een munitie of submunitie die ontworpen is om lichtkogels, rook, pyrotechnische
elementen of radarreflectiestroken te verspreiden
(b) een munitie of submunitie die ontworpen is om elektrische of elektronische effecten
te creëren
(c) betrouwbare of nauwkeurige clustermunitie
Betrouwbare clustermunitie is munitie die explosieve submunities bevat die ofwel
uitgerust zijn met een zelfvernietigings-, zelfneutraliserings- of zelfdeactiveringsmechanisme,
ofwel een falingsgraad van maximaal 1% hebben.
Nauwkeurige clustermunitie is clustermunitie die uitgerust is met een geleidesysteem
of die enkel werkzaam is in een vooraf bepaald gebied.
Noot:
(1) Betrouwbare of nauwkeurige clustermunitie
Clustermunitie die onbetrouwbaar en onnauwkeurig is, kan onaanvaardbare humanitaire
gevolgen hebben. Om die reden moet onbetrouwbare en onnauwkeurige clustermunitie,
na een overgangsperiode, verboden worden. Onbetrouwbare clustermunitie
laat meer onontplofte submunities achter die burgers kunnen schaden, zelfs na
het einde van een conflict. Onnauwkeurige clustermunitie vergroot het gebied waar
de onontplofte submunities terechtkomen, wat de opruiming ervan bemoeilijkt. De
technische eigenschappen van betrouwbare en nauwkeurige clustermunitie moeten
verder bediscussieerd worden.
(2) Het aantal submunities
Clustermunitie die slechts een beperkt aantal explosieve submunities bevat, resulteert
niet in een groot aantal onontplofte submunities. De voorbije discussies hebben
aangetoond dat veel landen er voorstander van zijn om de grens op 10 te leggen.
Lesmateriaal • 11
Clustermunitie

Onderhandelingspositie van Noorwegen
Februari 2008
Er zijn verschillende manieren om de discussie over de definitie te benaderen. Men
kan ze benaderen vanuit een puur technisch standpunt of vanuit een puur humanitair
standpunt. We menen dat een definitie verschillende doelen moet dienen: ze moet
technisch duidelijk zijn, maar de hoofdbedoeling ervan is om de humanitaire gevolgen
van het wapen aan te pakken.
Als we de kwestie benaderen op basis van de effecten, dan zijn er twee problemen
met clusterwapens: niet-onderscheidende effecten tijdens een aanval wegens het
oppervlakte-effect, en niet-onderscheidende effecten na een aanval omwille van de
niet-ontplofte submunities. Deze twee eigenschappen van clusterwapens zijn verantwoordelijk
voor het humanitair probleem dat beschreven werd door veel overlevenden,
ontmijners en anderen.
Van bij het begin van dit proces hebben we gesteld dat het ons doel is om een nieuw
internationaal verdrag tot stand te brengen dat “clustermunitie verbiedt die onaanvaardbaar
leed aan burgers veroorzaakt”. Deze formulering bepaalt onze positie. We
hebben nooit gesteld dat elke munitie die meer dan één submunitie bevat, verboden
moet worden ongeacht de humanitaire gevolgen ervan. We denken dat er een verschil
bestaat tussen een totaalverbod op ieder wapen dat meer dan één submunitie
bevat en een totaalverbod op clustermunitie.
Welke benadering men ook kiest, falingspercentages op zich zijn geen betrouwbare
of voldoende criteria. Veel staten, inclusief Noorwegen, hebben in het verleden een
falingsgraad van 1% gebruikt als een criterium om te bepalen welke clustermunitie
aanvaardbaar is en welke niet. Intussen hebben we echter omvangrijk en geloofwaardig
bewijsmateriaal gezien dat aantoont dat de falingsgraad tijdens testen aanzienlijk
verschilt van de falingsgraad in gevechtsomstandigheden. Falingspercentages kunnen
op zich niet gebruikt worden om een onderscheid te maken tussen aanvaardbare
munitie en onaanvaardbare munitie.
We menen dat het verdrag minimaal alle wapens moet verbieden met munitie die
meerdere submunities verspreid, zelfs indien ze uitgerust zijn met beveiligingsmechanismen.
Daarentegen, wapens die in staat zijn om individuele doelen te detecteren
en aan te vallen, een onderscheid kunnen maken tussen militaire doelen en
burgers, en uitgerust zijn met adequate beveiligingsmechanismen moeten niet verboden
worden, omdat ze aan onze humanitaire vereisten voldoen. We menen dat dit
in overeenstemming is met de Oslo-verklaring.
Lesmateriaal • 12
Clustermunitie

Onderhandelingspositie van Mozambique
Februari 2008
Mijnheer de voorzitter, dit is de eerste keer dat mijn delegatie het woord neemt. Sta
me toe om u net als de vorige sprekers te feliciteren voor de deskundige manier
waarop u deze conferentie geleid hebt. Ik wil in naam van mijn delegatie ook de regering
van Nieuw-Zeeland danken voor de organisatie van deze cruciale bijeenkomst in
het kader van het Oslo-proces.
Mozambique, één van de voorlopers in dit proces, stelt met genoegen vast dat de
onderhandelingen over een juridisch bindend internationaal verbod op het gebruik,
de productie, transfer en opslag van clustermunitie die onaanvaardbaar leed aan
burgers veroorzaakt een kritiek stadium hebben bereikt.
Mijn delegatie deelt de algemene opvatting dat bijzondere aandacht besteed moet
worden aan de voorstellen over de definiëring van clustermunitie, aangezien we een
ontwerpverdrag proberen op te stellen dat zal voorgelegd worden op de diplomatieke
conferentie in Dublin in mei.
Mijnheer de voorzitter, naar aanleiding van onze discussies over de definities lijken
er zich twee conceptuele benaderingen te vormen. De ene benadering erkent de
dringende nood om een einde te maken aan de niet-onderscheidende effecten van
clustermunitie op burgers tijdens en na het conflict, maar ziet een oplossing in technische
verbeteringen die het mogelijk maken dat die munitie nauwkeurig en ‘slim’ is.
De andere benadering, daarentegen, wil alle clustermunitie zonder meer verbieden.
Vanzelfsprekend zijn wij voorstander van deze laatste benadering.
Mozambique’s deelname aan het Oslo-proces werd reeds van bij het begin gemotiveerd
door de sterke overtuiging dat alle clustermunitie verboden moet worden,
wegens zijn negatieve sociale en economische impact en verschrikkelijke gevolgen
voor onschuldige burgers.
Op dit vlak delen wij het standpunt van andere delegaties dat onze discussies niet
bedoeld zijn om het gebruik van clustermunitie te reguleren, maar om clustermunitie
te verbieden. Omdat we niet geloven in het concept van veilige clustermunitie, en ook
niet in een indeling in categorieën, menen we dat er in de definitie geen uitzonderingen
mogen zijn.
Lesmateriaal • 13
Clustermunitie

Onderhandelingspositie van Ghana
Februari 2008
Mijnheer de voorzitter, dank u om mij het woord te geven. Mijn delegatie heeft een
aantal opmerkingen te maken over het onderwerp van de discussie.
Mijnheer de voorzitter, Ghana heeft reeds zijn steun, betrokkenheid en goedkeuring
betuigd aan het Oslo-proces.
Mijnheer de voorzitter, sommige staten hebben gesuggereerd dat de definitie van
clustermunitie gebaseerd moet worden op de concepten van betrouwbaarheid en
nauwkeurigheid. Verrassenderwijze hebben we nog geen voorstel gezien dat aanduidt
hoe een dergelijke benadering toegepast kan worden en de concepten van
betrouwbaarheid en nauwkeurigheid objectief gekwantificeerd kunnen worden.
Mijnheer de voorzitter, sommige staten en regeringen blijven beweren dat de falingsgraad
van deze wapens gereduceerd kan worden tot een laag niveau, bijvoorbeeld
door ze uit te rusten met zogenaamde zelfvernietigingsmechanismen. Bewijsmateriaal
afkomstig uit een echt conflict zoals Libanon toont echter aan dat zelfs deze
munitie geen onderscheid maakt en burgers blijft doden en verwonden, zelfs na het
einde van het conflict.
Mijn delegatie meent dat we niet mogen toelaten dat technische details het echte
doel van dit proces, het redden van menselijke levens en voorkomen van onaanvaardbaar
leed, overschaduwen.
We steunen de positie van Cambodja dat menselijke veiligheid voorrang moet krijgen
op nationale veiligheid.
Lesmateriaal • 14
Clustermunitie

Onderhandelingspositie van Frankrijk
Februari 2008
Mijnheer de voorzitter, in onze ogen is de definitie de centrale kwestie in het verdrag.
De discussies die we de volgende dagen over dit thema zullen voeren, zijn van cruciaal
belang.
De definitie moet focussen op clustermunitie zoals die omschreven is in de Osloverklaring.
Dit wil zeggen wapens die conventionele explosieve submunities verspreiden.
Naast de munitie die geen problemen oplevert (submunitie met lichtkogels, elektronische
effecten,...) moet er ook een uitzondering voorzien worden voor munitie die een
combinatie van criteria vervult. Eén enkel criterium is op zich onvoldoende om een
uitzondering te rechtvaardigen. Er zijn twee grote groepen criteria:
(1) Criteria die de betrouwbaarheid bepalen: de uitrusting van submunities met een
zelfvernietigings-, zelfneutraliserings- of zelfdeactiveringsmechanisme; de falingsgraad
van de submunities;...
(2) Criteria die de nauwkeurigheid bepalen: uitrusting met een geleidesysteem, de
mogelijkheid om afzonderlijke doelen of een vooraf bepaald gebied aan te vallen,...
Frankrijk meent dat men meerdere criteria moet combineren. Naar onze mening bestaat
er geen uniek criterium dat men kan gebruiken om de clustermunitie te definiëren
die we met dit verdrag willen verbieden. Een enkel betrouwbaarheidscriterium
volstaat niet; het moet worden aangevuld met een nauwkeurigheidscriterium.
Munitie die een erg beperkt aantal submunities bevat, mag niet als een clustermunitie
beschouwd worden. De explosieve resten die ze achterlaat, zijn immers erg gelijkend
aan de explosieve resten van gewone bommen.
Tot zover het resultaat van onze reflecties op dit moment. Het spreekt voor zich dat
we de volgende dagen van mening zullen wisselen met de andere deelnemers. Het
zou ons verheugen indien we zo vooruitgang kunnen boeken inzake de beste manier
om de wapens te definiëren die het gevaarlijkst zijn voor de burgerbevolking.
Lesmateriaal • 15
Clustermunitie

Toelichting bij de opdrachten
Rekenoefening 1
Eén raket bevat 644 submunities en iedere raketwerper kan 12 raketten afvuren.
Wanneer een ganse batterij van negen MLRS vuurt, worden er in totaal 108 raketten
met 69.552 submunities afgeschoten. Een falingspercentage van 16% op 69.552
submunities komt neer op 11.128 stuks. In een tijdspanne van één minuut blijven
er dus meer dan 11.000 niet-ontplofte submunities op de grond achter. Indien de
falingsgraad slechts 1% bedraagt, resulteert het salvo van één batterij nog altijd in
bijna 700 blindgangers (695 stuks).
Rekenoefening 2
In totaal blijven er na drie uur 267 niet-ontplofte stuks munitie op de grond achter.
Drie daarvan zijn standaardgranaten. De overige 264 zijn niet-ontplofte submunities.
Eenzelfde aantal verschoten clustergranaten resulteert dus in een veel groter aantal
blindgangers in vergelijking met standaardmunitie.
Onderhandelingsposities van staten
Ghana en Mozambique pleiten voor een totaalverbod zonder uitzonderingen. Mozambique
stelt dit uitdrukkelijk, terwijl Ghana het in zijn verklaring eerder impliciet
aangeeft.
Noorwegen en Australië willen enkel een uitzondering voor zogenaamde ‘sensorfuzed’
clustermunitie met beveiligingsmechanismen. Australië gebruikt deze term letterlijk
in zijn verklaring. Noorwegen verwijst naar dit geavanceerde type door te eisen
dat de munitie individuele doelen moet kunnen detecteren.
Frankrijk pleit voor ruimere uitzonderingen op basis van een combinatie van betrouwbaarheids-
en nauwkeurigheidscriteria. Eén criterium volstaat niet. Munitie die een
erg beperkt aantal submunities bevat, mag volgens Frankrijk niet als clustermunitie
beschouwd worden.
Japan wil uitzonderingen voor clustermuntie die slechts aan één criterium voldoet:
clustermunitie die betrouwbaar of nauwkeurig is. Het land pleit voor betrouwbaarheidscriteria
die door de andere staten op zich als onvoldoende worden beschouwd.
Munitie met minder dan tien submunities wordt door Japan niet als clustermuntie in
de zin van het verdrag beschouwd.
Lesmateriaal • 16
Clustermunitie