Naar een NCR voor land- en tuinbouw - Nationale Coöperatieve ...
Naar een NCR voor land- en tuinbouw - Nationale Coöperatieve ...
Naar een NCR voor land- en tuinbouw - Nationale Coöperatieve ...
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
75 JAAR<br />
<strong>Naar</strong> <strong>e<strong>en</strong></strong> <strong>NCR</strong> <strong>voor</strong> <strong>land</strong>- <strong>en</strong><br />
<strong>tuinbouw</strong><br />
De <strong>Nationale</strong> <strong>Coöperatieve</strong> Raad <strong>voor</strong> <strong>land</strong>- <strong>en</strong> <strong>tuinbouw</strong> bestaat 75 jaar.<br />
Tijd<strong>en</strong>s de crisisjar<strong>en</strong>, op 28 februari 1934, is de “<strong>Nationale</strong> <strong>Coöperatieve</strong> Raad”<br />
opgericht door zev<strong>en</strong> c<strong>en</strong>trale coöperatieve organisaties.<br />
Cynthia Griffio<strong>en</strong><br />
In 1876 is <strong>voor</strong> het eerst sprake van <strong>e<strong>en</strong></strong> coöperatie-wet.<br />
De 'Wet op de <strong>Coöperatieve</strong> Ver<strong>e<strong>en</strong></strong>iging' handelt over <strong>e<strong>en</strong></strong><br />
ver<strong>en</strong>iging met <strong>e<strong>en</strong></strong> bedrijf dat werd gevoerd t<strong>en</strong> behoeve<br />
van, <strong>en</strong> <strong>voor</strong> rek<strong>en</strong>ing <strong>en</strong> risico van de led<strong>en</strong> met het doel<br />
hun stoffelijke belang<strong>en</strong> te behartig<strong>en</strong>. De reeds bestaande<br />
wet uit 1855 was meer gericht op de ‘gewone’ ver<strong>en</strong>iging.<br />
In 1877 werd in Aard<strong>en</strong>burg in Zee<strong>land</strong> de eerste aankoopcoöperatie<br />
gesticht; de eerste zuivelcoöperatie in het Friese<br />
Warga dateerde van 1886. E<strong>en</strong> jaar later startte de <strong>tuinbouw</strong>veiling<br />
in Broek op Langedijk. De eerste boer<strong>en</strong>l<strong>e<strong>en</strong></strong>bank<br />
werd in 1896 opgericht. Tot ruim vijftig jaar na het ontstaan<br />
kon de coöperatie zich nog gewoon ontwikkel<strong>en</strong>. In het<br />
vorige nummer van Coöperatie 1 is dieper ingegaan op het<br />
klimaat in de crisisjar<strong>en</strong> waarin de <strong>NCR</strong> is opgericht. De<br />
sam<strong>en</strong>leving gunde de coöperatie destijds niet de bijzondere<br />
positie als verl<strong>en</strong>gstuk van agrarische bedrijv<strong>en</strong>. De coöperatie<br />
had al <strong>e<strong>en</strong></strong> goede concurr<strong>en</strong>tiepositie <strong>en</strong> zou ook nog <strong>e<strong>en</strong></strong>s<br />
oneig<strong>en</strong>lijk profiter<strong>en</strong> van de <strong>land</strong>bouwsteunmaatregel<strong>en</strong>.<br />
De behoefte aan <strong>e<strong>en</strong></strong> overkoepel<strong>en</strong>d orgaan dat <strong>voor</strong>al op<br />
<strong>land</strong>elijk niveau de gezam<strong>en</strong>lijke belang<strong>en</strong> van coöperaties<br />
kon behartig<strong>en</strong> nam toe.<br />
COÖPERATIE VERDEDIGEN<br />
In december 1933 werd<strong>en</strong> in Utrecht <strong>voor</strong> het eerst gesprekk<strong>en</strong><br />
gevoerd over de vraag of <strong>en</strong> hoe gezam<strong>en</strong>lijk op te tred<strong>en</strong><br />
om de coöperatie te kunn<strong>en</strong> verdedig<strong>en</strong>. Het initiatief kwam<br />
van het C<strong>en</strong>traal Bureau, de <strong>voor</strong>loper van Cebeco. Tijd<strong>en</strong>s<br />
de oprichtingsvergadering op 28 februari 1934 zijn slechts<br />
twee groep<strong>en</strong> coöperaties bij<strong>e<strong>en</strong></strong>, de <strong>land</strong>bouwaankoopver<strong>en</strong>iging<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> de verbruikscoöperaties. Deze groep<strong>en</strong> hadd<strong>en</strong><br />
ook het meeste te lijd<strong>en</strong> van de anti-coöperatieve sfeer.<br />
Productiecoöperaties war<strong>en</strong> op dat mom<strong>en</strong>t niet uitg<strong>en</strong>odigd,<br />
de c<strong>en</strong>trale boer<strong>en</strong>l<strong>e<strong>en</strong></strong>bank<strong>en</strong> in Utrecht <strong>en</strong> Eindhov<strong>en</strong> hadd<strong>en</strong><br />
al eerder aangegev<strong>en</strong> niet deel te kunn<strong>en</strong> nem<strong>en</strong>.<br />
OPRICHTERS<br />
De grondleggers van de <strong>NCR</strong> zijn zev<strong>en</strong> c<strong>en</strong>trale coöperatieve<br />
organisaties:<br />
12 Coöperatie | nummer 599 | juni 2009<br />
De C<strong>en</strong>trale Bond van Neder<strong>land</strong>sche Verbruikscoöperaties<br />
(C.B.N.V.) te ’s Grav<strong>en</strong>hage<br />
De <strong>Coöperatieve</strong> Groothandelsver<strong>e<strong>en</strong></strong>iging “De Handelskamer”<br />
G.A. te Rotterdam<br />
De Federatie van Diocesane Bond<strong>en</strong> van Rooms Katholieke<br />
<strong>Coöperatieve</strong> Ver<strong>e<strong>en</strong></strong>iging<strong>en</strong> te Utrecht<br />
De <strong>Coöperatieve</strong> Handelsver<strong>e<strong>en</strong></strong>iging van d<strong>en</strong> Noord-<br />
Brabantse Christelijke Boer<strong>en</strong>bond<br />
(N.C.B.) te Veghel<br />
De Ver<strong>e<strong>en</strong></strong>iging Landbouwbelang te Roermond<br />
De Handelsraad van d<strong>en</strong> Aartsdiocesane Boer<strong>en</strong>- <strong>en</strong><br />
Tuinders Bond (A.B.T.B) te Arnhem<br />
De <strong>Coöperatieve</strong> Aankoopver<strong>e<strong>en</strong></strong>iging “C<strong>en</strong>traal Bureau<br />
uit het Neder<strong>land</strong>sch Landbouw- Comité” G.A. te Rotterdam<br />
Tijd<strong>en</strong>s de eerste Stichtingsvergadering van de <strong>NCR</strong> werd<br />
afgesprok<strong>en</strong> om de “Algem<strong>e<strong>en</strong></strong>e Neder<strong>land</strong>sche Zuivelbond<br />
(F.N.Z.)” te b<strong>en</strong>ader<strong>en</strong> om lid te word<strong>en</strong>. Als achtste lid trad<strong>en</strong><br />
zij toe op 1 oktober 1934. Doelstelling<strong>en</strong> van de nieuwe<br />
organisatie war<strong>en</strong> ‘verdediging <strong>en</strong> verspreiding van de coöperatieve<br />
gedachte’ <strong>en</strong> ‘behartiging <strong>en</strong> bevordering van de<br />
belang<strong>en</strong> der coöperatieve ver<strong>en</strong>iging in werkelijke zin; het<br />
<strong>voor</strong>tbestaan van het recht der coöperatieve ver<strong>en</strong>iging op<br />
vrij bestaan <strong>en</strong> vrije ontwikkeling <strong>en</strong> verweer teg<strong>en</strong> elke<br />
poging tot belemmering daarvan; <strong>e<strong>en</strong></strong> <strong>en</strong> ander in de Neder<strong>land</strong>se<br />
volksgem<strong>e<strong>en</strong></strong>schap <strong>en</strong> in sam<strong>en</strong>werking tuss<strong>en</strong> de<br />
ganse coöperatie, gezi<strong>en</strong> als <strong>e<strong>en</strong></strong> belang <strong>voor</strong> de nationale<br />
welvaart.’ De <strong>NCR</strong> zou nog ruim dertig jaar moet<strong>en</strong> vecht<strong>en</strong><br />
<strong>voor</strong> de vrijheid van coöperaties om ongehinderd aan<br />
het economische verkeer deel te kunn<strong>en</strong> nem<strong>en</strong>. Vanzelfsprek<strong>en</strong>d<br />
is het acc<strong>en</strong>t van de werkzaamhed<strong>en</strong> in de loop<br />
der jar<strong>en</strong> veranderd.<br />
GROEI<br />
In sam<strong>en</strong>werking met het C<strong>en</strong>traal Bureau <strong>voor</strong> de Statistiek<br />
bracht de <strong>NCR</strong> in 1938 <strong>e<strong>en</strong></strong> sam<strong>en</strong>vatt<strong>en</strong>d overzicht van het<br />
coöperatiewez<strong>en</strong> in Neder<strong>land</strong> uit. In het Handelsregister
‘C<strong>en</strong>trale organisaties van<br />
<strong>land</strong>bouwaankoopver<strong>en</strong>iging<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> verbruikscoöperaties hebb<strong>en</strong><br />
de <strong>NCR</strong> opgericht’<br />
war<strong>en</strong> dat jaar 3.308 coöperaties ingeschrev<strong>en</strong>. Meer dan<br />
tweederde werkte t<strong>en</strong> behoeve van <strong>land</strong>bouwers. Ruim 800<br />
war<strong>en</strong> werkzaam op het terrein van <strong>land</strong>bouwkrediet. Bij de<br />
1.374 <strong>land</strong>bouwaankoopver<strong>en</strong>iging<strong>en</strong> war<strong>en</strong> gezam<strong>en</strong>lijk<br />
163.794 led<strong>en</strong> aangeslot<strong>en</strong>. De 482 coöperatieve zuivelfabriek<strong>en</strong><br />
teld<strong>en</strong> 126.619 led<strong>en</strong> <strong>en</strong> ruim 21.000 leveranciers.<br />
De 348 verbruikscoöperaties, exclusief de brandstoff<strong>en</strong>coöperaties,<br />
hadd<strong>en</strong> sam<strong>en</strong> 297.445 led<strong>en</strong>. De meeste plaatselijke<br />
coöperaties werkt<strong>en</strong> weer sam<strong>en</strong> in provinciaal of<br />
<strong>land</strong>elijk verband. Na de Tweede Wereldoorlog, waarin de<br />
<strong>NCR</strong> <strong>en</strong>ige jar<strong>en</strong> werd ontbond<strong>en</strong>, groeit het aantal led<strong>en</strong>.<br />
In 1948, het CBS telt dan 3.811 ingeschrev<strong>en</strong> coöperaties,<br />
zijn vrijwel alle in aanmerking kom<strong>en</strong>de c<strong>en</strong>trale coöperatieve<br />
organisaties bij de <strong>NCR</strong> aangeslot<strong>en</strong>. Het gaat dan om<br />
19 led<strong>en</strong> waaronder de eerder g<strong>en</strong>oemde bank<strong>en</strong>, het C<strong>en</strong>traal<br />
Bureau van de Tuinbouwveiling<strong>en</strong>, AVEBE, de Wolafzetver<strong>en</strong>iging,<br />
de Bond van <strong>Coöperatieve</strong> Suikerfabriek<strong>en</strong>, de<br />
Eerste Neder<strong>land</strong>se <strong>Coöperatieve</strong> Kunstmestfabriek, de<br />
Federatie van Land- <strong>en</strong> Tuinbouwwerktuig<strong>en</strong> Exploiter<strong>en</strong>de<br />
Coöperaties, <strong>en</strong>kele Onderling<strong>en</strong> <strong>en</strong> de <strong>Coöperatieve</strong> Verkoopc<strong>en</strong>trale<br />
<strong>voor</strong> Eier<strong>en</strong>.<br />
SAMENWERKEN<br />
Landbouworganisaties speeld<strong>en</strong> <strong>e<strong>en</strong></strong> belangrijke rol in de<br />
coöperatievorming. In het katholieke zuid<strong>en</strong> richtt<strong>en</strong> zij zelf<br />
coöperaties op. De sam<strong>en</strong>leving was verzuild, <strong>en</strong> het begrip<br />
bov<strong>en</strong> of onder de rivier<strong>en</strong> ging zeker op <strong>voor</strong> de <strong>land</strong>- <strong>en</strong><br />
<strong>tuinbouw</strong>. In het jubileumboek van de KNBTB staat beschrev<strong>en</strong><br />
dat er op coöperatiegebied tuss<strong>en</strong> 1920 <strong>en</strong> 1960 <strong>e<strong>en</strong></strong> duidelijke<br />
scheiding was tuss<strong>en</strong> katholieke <strong>en</strong> neutrale instelling<strong>en</strong>.<br />
All<strong>e<strong>en</strong></strong> in de zuivel <strong>en</strong> het veilingwez<strong>en</strong> participeerd<strong>en</strong><br />
katholieke boer<strong>en</strong> <strong>en</strong> tuinders in algem<strong>en</strong>e coöperaties. Na<br />
1960 was deze scheiding om economische red<strong>en</strong><strong>en</strong> niet meer<br />
vol te houd<strong>en</strong> <strong>en</strong> moest<strong>en</strong> coöperaties wel sam<strong>en</strong>werk<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
ev<strong>en</strong>tueel sam<strong>en</strong>gaan. Het aantal fusies nam fors toe.<br />
VOOR LAND- EN TUINBOUW<br />
T<strong>en</strong> tijde van de oprichting betrof het <strong>NCR</strong>-lidmaatschap<br />
ook niet-agrarisch georiënteerde coöperaties – de verbruikscoöperaties<br />
– maar gaandeweg bleek dat de focus van<br />
de organisatie <strong>en</strong> de aangeslot<strong>en</strong> led<strong>en</strong> met name op <strong>land</strong>-<br />
<strong>en</strong> <strong>tuinbouw</strong>gerelateerde onderwerp<strong>en</strong> lag. Gesprok<strong>en</strong> werd<br />
over de keuze <strong>voor</strong> ontwikkeling in de diepte – in agrarische<br />
richting – of in de breedte. G<strong>e<strong>en</strong></strong> van de aangeslot<strong>en</strong><br />
organisaties voelde zich verwant met organisaties als de<br />
coöperatieve uitvaartver<strong>en</strong>iging<strong>en</strong>, inkoopcoöperaties in de<br />
midd<strong>en</strong>stand, woningbouwcoöperaties of werknemer-productiecoöperaties.<br />
De in de beginjar<strong>en</strong> gem<strong>e<strong>en</strong></strong>schappelijke<br />
belang<strong>en</strong> war<strong>en</strong> niet meer relevant waardoor het nut van het<br />
<strong>NCR</strong>-lidmaatschap <strong>voor</strong> de verbruikscoöperaties verminderde.<br />
Na de totstandkoming van het Gem<strong>e<strong>en</strong></strong>schappelijk<br />
Landbouwbeleid word<strong>en</strong> in de zestiger jar<strong>en</strong> de band<strong>en</strong> met<br />
de C<strong>en</strong>trale Landbouw Organisaties aangehaald. In 1970<br />
wordt door uittreding van CO-OP Neder<strong>land</strong> <strong>en</strong> de toetreding<br />
van de drie CLO’s KNBTB, KNLC <strong>en</strong> CBTB beslot<strong>en</strong><br />
tot <strong>e<strong>en</strong></strong> naamswijziging. Aan de naam <strong>NCR</strong> wordt ‘<strong>voor</strong><br />
<strong>land</strong>- <strong>en</strong> <strong>tuinbouw</strong>’ toegevoegd.<br />
EIGENTIJDS<br />
Teg<strong>en</strong>woordig stelt de <strong>NCR</strong> zich t<strong>en</strong> doel te functioner<strong>en</strong> als<br />
coöperatie-k<strong>en</strong>nisc<strong>en</strong>trum <strong>en</strong> platform van coöperatieve onderneming<strong>en</strong>.<br />
Waar in het verled<strong>en</strong> de <strong>NCR</strong> van start ging met<br />
zev<strong>en</strong> c<strong>en</strong>trale coöperaties in twee sector<strong>en</strong> zijn nu <strong>voor</strong>al<br />
primaire coöperaties in de gehele breedte van de <strong>land</strong>- <strong>en</strong><br />
<strong>tuinbouw</strong> aangeslot<strong>en</strong> alsmede coöperaties in de financiële<br />
di<strong>en</strong>stverl<strong>en</strong>ing. De <strong>NCR</strong> telt mom<strong>en</strong>teel 49 led<strong>en</strong>. Neder<strong>land</strong><br />
staat bek<strong>en</strong>d om zijn grote <strong>en</strong> succesvolle coöperaties,<br />
<strong>en</strong> om de <strong>voor</strong>tschrijd<strong>en</strong>de ontwikkeling van het coöperatieve<br />
model. Nog <strong>e<strong>en</strong></strong> belangrijk verschil met het tijdperk waarin<br />
de <strong>NCR</strong> werd opgericht: de ondernemingsvorm coöperatie<br />
wordt nu gezi<strong>en</strong> als <strong>e<strong>en</strong></strong> sympathieke <strong>en</strong> eig<strong>en</strong>tijdse rechtsvorm.<br />
Ook door sector<strong>en</strong> buit<strong>en</strong> de <strong>land</strong>- <strong>en</strong> <strong>tuinbouw</strong>.<br />
Voetnoot<br />
1 Zie www.cooperatie.nl <strong>voor</strong> meer informatie over het 75-jarig bestaan van de <strong>NCR</strong><br />
Coöperatie | nummer 599 | juni 2009<br />
13