downloaden pdf-file - Historische Vereniging Maassluis

Herinnert u het zich nog?
Op de hoek van de Noorddijk op nummer 1, langs de opgang vanaf de
Schansbrug waar nu een grote leegte is (bij sommigen ook bekend als ‘het gat
van Dirkzwager’) en waarvoor al enige tijd plannen zijn voor nieuwe woningbouw,
stonden vroeger een aantal panden. Links was de schilderszaak van
A. Oranje, in het midden het café van C. van Roon (die op 24 oktober 1958 de
leeftijd van 100 jaar bereikte) met stalhouderij en rechts het grote karakteristieke
witte hoekhuis, bekend als het pand van de familie Dirkzwager. De panden
van Oranje en Van Roon waren al in de oorlog verwoest als gevolg van het
mislukte bombardement van de geallieerden in 1943, maar het hoekhuis heeft
er veel langer gestaan. Dit pand met jugendstilkenmerken bezat een prachtige
koepelkamer die een mooi uitzicht bood over een deel van de stad, de Kolk en
de haven van Maassluis. Over de bewoners van dit laatste hoekpand, dat helaas
in 1958 werd gesloopt, gaat dit verhaal; welke mensen hebben er gewoond en
wat is er van hen bekend?
14
NOORDDIJK 1 – PAND DIRKZWAGER
Hoek van de Noorddijk met het pand van Dirkzwager,
dat in 1958 werd gesloopt.

Huizen van de familie Dirkzwager
In de besproken periode (1800-1950) wonen er veel ‘Dirkzwagerfamilies’ in
de omgeving van Schiedam, Vlaardingen en Maassluis. Leden van deze families
behoren veelal tot de notabelen van de stad en hebben er dikwijls een
zeer invloedrijke functie. Woningen die betrokken zijn door deze families
in Maassluis liggen onder meer aan de Hoogstraat, de Markt, de Haven,
de Haringkade, de Veerstraat, de Burgemeester Van der Lelykade. Een van de
meest bekende panden is de kuiperij aan de Ankerstraat 16, de voorloper van
de huidige Kuiperij. Volgens het gevelhout is het pand gebouwd in 1664 en men
neemt aan dat het toen een kuiperij was. In 1884, toen het eigendom van
Gijsbert Dirkzwager was, is het gebouw afgebrand en opnieuw opgebouwd
en samengetrokken met het pand ernaast op nr. 18. Op voorspraak van
de Historische Vereniging is het in 2001 van de ondergang gered door Vereniging
Hendrick de Keyser.
Deze landelijk werkende
organisatie heeft het gebouw
voor een symbolisch bedrag
gekocht en gerestaureerd.
De buitenzijde heeft het
aanzicht van 1884 teruggekregen.
Sinds 2004 wordt
het pand gehuurd door de
Stichting Kuiperij Ankerstraat.
De HVM is een van
Het pand Dirkzwager, links van de Monsterse
Sluis,gezien vanaf het Schanseiland.
De twee huizen ernaast zijn al afgebroken.
de deelnemers van de stichting
en daarom sinds 2005
een van de trotse gebruikers
van dit historische gebouw.
De familie Dirkzwager komt naar Maassluis
Maarten Pieterszoon Dirkzwager (1703-1782) verhuist omstreeks 1730 van
Bleiswijk naar Maassluis, omdat hij in de veenderij geen toekomst meer ziet
(en niet, zoals ook wel werd gedacht, om de pest te ontlopen). Aanvankelijk is
hij handelaar in zout en zeep en later kuiper, mogelijk omdat zijn schoonvader
Gijsbert de Lange al kuiper was en hij dus in het bedrijf ‘introuwde’ door
zijn huwelijk met Cornelia de Lange. Zeker is, dat hij als meester-kuiper vermeld
wordt en al in 1747 in staat is een eigen woning aan de Schans te
Maassluis te kopen. Zijn zoon Gijsbert (1736-1800), oefent zijn kuipersbedrijf
uit in de Ankerstraat te Maassluis, en diens zoon Maarten (1767-1847) wordt
de gemeenschappelijke voorouder van de Maassluise tak van het geslacht
15

Dirkzwager. Deze Maarten heeft drie zonen waaronder Gijsbert (1796-1873) en
Cornelis (1809-1863). Zoon Gijsbert blijft in Maassluis en betrekt de woning
aan de Noorddijk 1, zoon Cornelis vestigt zich in Schiedam en vormt daar het
begin van de Schiedamse tak van de familie Dirkzwager.
Herkomst van de ‘Dirkzwagers’ en het familiewapen
Het geslacht Dirkzwager krijgt een aanvang als omstreeks 1485 ene Cornelis
Dirkszoons Zwager wordt geboren. Omstreeks 1544 wordt deze vermeld als
eigenaar van een huis en 11 morgen land te Zegwaard en hij is overleden voor
1557. Dat de stamvader van het geslacht Dirkzwager de voornaam Dirk moet
hebben gedragen is af te leiden uit het zogenaamde patronymicum (van de
vadersnaam gevormde familienaam) van de zoon. Wanneer de term ‘Zwager’
aan de familienaam is toegevoegd is niet meer vast te stellen. Overigens was de
betekenis zwager toen anders dan nu. Toentertijd had het de algemene betekenis
van een aangehuwd familielid.
Daarna wordt omstreeks 1515 geboren Cornelis Cornelisz. Dirkzwager. Hij is
landeigenaar te Bleiswijk en de eerste van het geslacht Dirkzwager.
16
Algemeen familiewapen
van de familie Dirkzwager.
Het algemene wapen van de familie
Dirkzwager is het oude, legendarische
‘wapen met zwaantjes’, wat,
volgens overlevering, het oospronkelijke
wapen van de Dirkzwagers
zou zijn.
De heraldische omschrijving van
dit wapen luidt:
Doorsneden: I in blauw drie zilveren
zwanen, met opgeheven vleugels
zwemmend op de snijlijn;
II gedwarsbalkt van groen en zilver
in zes stukken. Helmteken: een uitkomende
zilveren zwaan met opgeheven
vleugels. Dekkleden: zilver
en blauw.
Voor alle afstammelingen van de
Maassluise tak, beginnende bij Maarten Dirkzwager (1767-1847) geldt een
ander wapen, dit vanwege onenigheid over herkomst en gebruik door andere
geslachten van eerdergenoemd wapen.

Familiewapen van de Maassluise tak
van de familie Dirkzwager.
Dit wapen wordt beschreven als:
In blauw een gouden omgewende
haringbuis op een zilveren golvende
zee. Helmteken: een vlucht van goud
en blauw. Dekkleden: goud en blauw.
Het pand Dirkzwager, Noorddijk 1
Voordat familieleden van het geslacht
Dirkzwager in het bezit kwamen van
het pand was het sinds 1736 in handen
van Gijsbert van Loo, daarna
kwam het in bezit van Jacoba van Arkel (1806) en snel daarna in bezit van
Leendert Steur (1807). Ten slotte werd het in 1818 eigendom van Maarten
Dirkzwager.
Leendert Steur (1742-1818) was getrouwd met Neeltje van Es (1742-1812), en
het paar had twee kinderen, Jacobus (1766-1814) en Maria (1768-1837).
Het was deze Maria Steur waarmee Maarten Dirkzwager (1767-1847) in het
huwelijk trad.
Maarten Dirkzwager (1767-1847)
Maarten Dirkzwager, geboren 1 februari 1767, is van beroep kuiper, graanhandelaar
en scheepsboekhouder en reder ter haringvangst. Daarnaast is hij actief
als mededirecteur van het Bijbelgenootschap, ouderling en kerkvoogd en ook
als wethouder van de gemeente Maassluis. Als reder heeft hij een groot aantal
hoekers in de vaart zoals de ‘Op Hoop van Zegen’, de ‘Jonge Adriana’ en de
‘Algemeen Belang’. Op 7 augustus 1791 trouwt hij met Maria Steur, dochter
van een ‘gezeten’ Maassluise familie. Zij krijgen tussen 1792 en 1813 twaalf
kinderen waaronder Gijsbertus Dirkzwager, waarmee dit verhaal verdergaat.
Het moment waarop leden van de familie Dirkzwager het pand Noorddijk 1
betrekken (1818) valt ongeveer samen met de invoering van het kadastersysteem,
een van overheidswege bijgehouden openbaar register van onroerende
zaken en de daarop gevestigde rechten (1821). Dit systeem werd door keizer
Napoleon geïntroduceerd om grondbelasting op basis van onroerend goed
mogelijk te maken. Hierdoor kregen alle panden in Nederland een kadastraal
nummer.
17

Gijsbertus Dirkzwager (1796-1873)
In 1822, als het pand in bezit is van Maarten Dirkzwager wordt het bewoond
door zijn zoon, de echtelieden Gijsbertus Dirkzwager en Dirkje Claasdochter
Dorsman en hun dochter Maria, dan 1 jaar oud. Gijsbertus, geboren 23 juni
1796 te Maassluis en overleden op de leeftijd van 77 jaar, op 19 oktober 1873
aldaar; was tijdens zijn leven graanhandelaar, reder ter haringvangst bij rederij
Maarten Dirkzwager en Zonen, commissaris van de haringjagerij, notabele
der Nederlands Hervormde Gemeente en gemeentesecretaris van Maassluis.
In 1817 wordt hij secretaris van de Gereformeerde Diaconie Armkamer met een
salaris van 120 gulden per jaar. In 1836 compareert (verschijnt) hij als getuige
bij de geboorteaangifte van het kind Abraham Kuyper. Deze zal men later leren
kennen als theoloog en predikant, oprichter van de eerste Nederlandse politieke
partij (ARP) en minister-president.
Op 10 mei 1820 treedt Gijsbertus op 23-jarige leeftijd in het huwelijk met
Dirkje Claasdochter Dorsman uit Vlaardingen (1797-1872). Zij wordt onder
andere Regentes van het Weeshuis der Hervormden te Maassluis. Zij blijft deze
functie uitoefenen tot 1856 en neemt dan ontslag wegens onenigheid met de
Regenten. Zij overlijdt een jaar voor haar man, op 74-jarige leeftijd.
18
Pand Dirkzwager op het Kadasterplan van 1822: kadasternr. 1130,
verpondingsnr. 277, wijk C, huisnr. 105.

Gijsbertus Dirkzwager en Dirkje
Claasdochter Dorsman,
bij gelegenheid van hun
40-jarig huwelijk op 10 mei 1860.
Gedurende de jaren dat dit echtpaar in het
huis woonde werd hun gezin uitgebreid
met acht levende kinderen: Maria
(1821-1889), Nicolaas (1823-1887),
Maarten (1825-1895), Johannes (1827-
1897), Leendert (1828-1905), Abraham
(1830-1895), Jakob (1832-1915) en
Johanna (1835-1911).
De familie had inwonende dienstmeiden
die elkaar om de paar jaar afwisselden:
Dina van der Gauw (1822), Neeltje
Notten (1825), Johanna Neelemaat
(1826), Neeltje van der Endt (1829),
Maartje Hummelman (1831), Antje
Berkel (1835), Maria de Kok (1839),
Wilhelmina Gieslain (1841), Neeltje van
der Lee (1845), Johanna van der Groot
(1846), Geertje de Boon (1849), Neeltje
van Vliet (na 1850).
Omdat het huis mogelijk toch te groot
was voor de familie Dirkzwager en
onderhuur heel gebruikelijk, woonden in
de periode 1821-1839 andere personen in
het achterhuis of onderhuis. In 1822 weduwe Adriaantje de Klerk en (haar
zoon?) Hendrik Paalvast. In 1825 woont Mattie van Nierop er korte tijd en in
1826 het echtpaar Jacob Nelemaat en Mina Stam met hun in 1827 geboren
dochter Hendrina en in 1831 geboren zoon Paulus. Vanaf 1834 woont Grietje
Patijn, weduwe van Andries Schoonenberg († 1828) en haar kinderen Krijn,
Albert, Wilhelmina en Cornelis in het achterhuis. De jongste, Cornelis, blijft het
langst bij haar wonen. Grietje is naaister en samen met haar dochter Antje
Schoonenberg, eveneens naaister, werkte zij mogelijk in dienst van de familie
Dirkzwager.
In de periode 1838-1839 koopt Gijsbertus eindelijk het huis, waarvan hij al
jaren vruchtgebruiker is en waarin hij met zijn gezin al zo lang woont, van zijn
vader Maarten. Naar men zegt was hij tot deze aankoop in de gelegenheid door
het vermogen dat zijn vrouw had geërfd van de Brobbels, een bekende
Vlaardingse familie. Het huis zag er, naar verluidt, wel wat armoedig uit (zeker
voor onze begrippen), maar was volgens tijdgenoten zeer ruim en comfortabel.
19

De zonen Johannes Dirkzwager (6 april 1827) en Leendert Dirkzwager
(28 november 1828), wonen tot zeker 1860 nog bij hun ouders. In het achterhuis
zijn tussen 1850 en 1860 dan ook nog woonachtig Alida van Sina
(geboren in Vlaardingen 1794) en haar zoon Pieter Molenaar (zeeman).
Uiteindelijk wonen Gijsbert Dirkzwager en Dirkje Dorsman gedurende de
53 jaar van hun huwelijk onafgebroken in het pand aan de Noorddijk 1.
Maarten Dirkzwager (1825-1895)
Een van de zonen van Gijsbert en Dirkje, Maarten Dirkzwager (1825-1895)
trouwt in 1847 met Jaapje Jansen (1823-1849). Zij krijgen een zoontje Gijsbert
in 1848. Waarschijnlijk omdat Jaapje een jaar later al overlijdt, op 26-jarige
leeftijd, wordt de baby enige tijd opgenomen in het gezin van zijn grootouders.
Zijn jongste tante, Johanna, is dan 13.
Na de vroegtijdige dood van zijn eerste vrouw trouwt Maarten met Maria de
Ronde (1832-1873). Maria wilde zich nooit laten portretteren uit vrees dat dit
haar dood zou betekenen. Zij droeg altijd de typische Vlaardingse hoofdkap
totdat dit haar, nadat de kap in brand is geraakt, voor eens en voor altijd door
Maarten verboden werd.
Maarten was een vriendelijk man, die zijn vele neven met ‘cozyn’ (van ‘cousin’
- Engels voor neef) aansprak. Als regent van het weeshuis werd hij bijzonder
gerespecteerd. Bij zijn 25-jarig jubileum
als regent wordt er zeer waarderend over
hem gesproken en wordt zijn portret in
een der zalen opgehangen. Maarten was
zowel industrieel, koopman als reder ter
haringvangst (firma M. Dirkzwager Gzn).
Uit het eerste huwelijk met Jaapje Jansen
heeft Maarten een zoon Gijsbert (1848-
1919) en uit het tweede huwelijk met
Maria de Ronde nog acht kinderen, vier
dochters en vier zonen.
Gijsbert Dirkzwager (1848-1919)
Na het overlijden van zijn grootvader
Gijsbert Dirkzwager (10 oktober 1873)
betrekt zijn inmiddels volwassen kleinzoon
Gijsbert (1848-1919), zoon van
Maarten, samen met zijn vrouw de
woning aan de Noorddijk en laat het huis
20
Gijsbert Dirkzwager (15 maart
1848-10 augustus 1919).

aanzienlijk verbouwen. Ook deze Gijsbert zit in het familiebedrijf en is reder ter
haringvangst. Ook is hij in 1887 oprichter en directeur van de Nieuwe Berging
Maatschappij. Verder is hij onder meer president van de Maassluische
Waterleiding en lid van de gemeenteraad te Maassluis. Hij is ook hoofdopsteller
en uitgever van de ‘Guide to the New Waterway’, het jaarlijks uitgegeven
boekwerk van Dirkzwager waarin opgenomen verschillende kaarten. Er zijn
kaarten van de Nieuwe Waterweg van zee tot Rotterdam, een plattegrond van
de Rotterdamse havens, een kaart met vuurtorens en lichtbakens voor de kust
en verder bevat het boek alle relevante informatie voor de schepen die de haven
van Rotterdam en andere havenplaatsen aan de Waterweg aandoen.
Op 21 december 1871 was hij in
het huwelijk getreden met
Gezina Gerardina Tischauser.
Zij was geboren op 28 juli 1848
te Maassluis en zou overlijden
op 22 mei 1883, slechts 34 jaar
oud. Zij is de dochter van een
apotheker in Maassluis. Met
Gezina krijgt Gijsbert zeven kinderen.
Na haar dood trouwt hij in 1907
opnieuw, nu met Gerarda Gouay
en samen krijgen zij nog drie
kinderen. Gerarda was geboren
in Rotterdam in 1882 en zou
overlijden op 8 april 1950 in
Rijswijk. Zij was de dochter
van Louis Marin en Carolina
Ludovica Strup.
Gijsbert zet het bedrijf van zijn
voorvaderen voort en verandert
in 1911 de firma in een Naamloze
Vennootschap. Hij speelde
een belangrijke rol in de haringvisserij
en had de (on)eerbiedige
bijnaam ‘God Gijs’. Een bekend
Maassluis’ gezegde uit de vorige
eeuw was ‘als Gijs sterft, sterft de
visserij’ (en het lijkt allemaal
21

waarheid geworden). Behalve het huis aan de Noorddijk heeft hij ook nog een
jachthuisje in zijn bezit nabij het Bommeer, gelegen aan de vlieten ten noorden
van Maassluis.
Gerritjen Johanna Dirkzwager (1877-1944)
Na de dood van Gijsbert in 1919 betrekt de oudste dochter van hem (uit het eerste
huwelijk met Gezina Gerardina Tischauser), Gerritjen Johanna (1877-1944)
met haar man Johan Dirkzwager (1868-1930) de woning aan de Noorddijk 1.
Johan Dirkzwager was de zoon van Maarten Dirkzwager en Maria de Ronde en
dus de halfbroer van haar vader Gijsbert. Hij studeerde rechtsgeleerdheid
in Leiden en was daar onder meer penningmeester van het studentencorps.
Hij wordt later hoofdadministrateur van de Nederlandsch-Indische Spoorweg
Maatschappij, en sinds 1920 algemeen procuratiehouder en lid van de directie
van Dirkzwagers Scheepsagentuur te Maassluis.
Op 1 mei 1902 was hij, met volmacht, in Werkendam getrouwd met zijn nicht
Gerritjen Johanna Dirkzwager. Vanwege het rumoer rondom dit huwelijk
tussen nabije familieverwanten van verschillende generaties hebben zij eerst
een tijdje in Indië gewoond en daarna in Haarlem.
Het paar krijgt drie kinderen: Gezina Gerardina (1903 te Semarang op
Java-1922), Ida Diderika Elisabeth (1906-1996) en Johan (1910-1981).
Deze laatste was ook directeur van N.V. Dirkzwagers Scheepsagentuur te
Maassluis.
Johan Dirkzwager (1910-1981)
Na het overlijden van moeder Gerritjen Johanna Dirkzwager in 1944 blijft haar
zoon Johan Dirkzwager in het pand aan de Noorddijk wonen en in 1946 komt
zijn zus Ida ook enige tijd bij hem wonen. Als Johan later in het huwelijk treedt
met Colette Marie Thérèse Marthe Servain verhuist het paar in de jaren vijftig
van de vorige eeuw naar een nieuwe woning aan de Boonervliet. Het huwelijk
vond plaats in 1950 toen Colette 30 jaar oud was, het is niet bekend of ze nog
leeft. Uit dit huwelijk is in 1951 zoon Johan Philippe geboren en hij zal dus ook
als kind op de Noorddijk gewoond hebben.
Na het vertrek van de laatste familie Dirkzwager is het pand verkocht aan de
gemeente Maassluis met als doel meer ruimte te scheppen op de Noorddijk en
de verbinding naar de brug richting Schanseiland. Echter niet het gehele pand
werd direct gesloopt. De biljartkamer die aan de achterzijde was aangebouwd
en de garage met alles wat daarboven was gebouwd is langer blijven staan.
22

Dit werd tot aan de sloop in de jaren tachtig bewoond door de familie van
Johannes Louw, de voormalige chauffeur van de familie Dirkzwager.
Resumé
Zoals blijkt uit alle gegevens is vanaf 1822 tot begin 1950 het pand altijd
bewoond door familieleden van het geslacht Dirkzwager en daarnaast was er
meestal een groot aantal andere mensen woonachtig in het pand, ofwel als hulp
van de familie dan wel als onderhuurder.
Samenvattend, leden van de familie Dirkzwager die woonachtig zijn geweest
in het pand aan de Noorddijk 1 te Maassluis waren achtereenvolgens (zie ook
schema op blz. 21):
Gijsbert Dirkzwager en Dirkje Dorsman
Gijsbert Dirkzwager en Gesina Tischauser
Gerritjen Johanna Dirkzwager & Johan Dirkzwager
Johan Dirkzwager en Colette Servain
Het pand van Dirkzwager tijdens de sloop, gezien vanaf de Schansbrug.
In het jaar van de sloop (1958) was er weinig aandacht voor in de Maassluise
pers. Maar de bekende M.A. Sluizer schreef in de Maassluise Courant
‘De Schakel’ van vrijdag 3 oktober 1958 het gedicht ‘De Noorddijk’. En als de
vetgedrukte tekst slaat op het onderhavige hoekpand, dan was blijkbaar niet
iedereen rouwig om de sloop!
23

24
De Noorddijk
De wonden die ons stadje had
Nog uit de oorlogsjaren
Die in de binnenstad vooral
En ook op de Noorddijk waren,
Die zijn door herbouw nagenoeg
Gelukkig nu verdwenen,
Want voor het oude dat verdween
Is ’t nieuwe nu verschenen.
De Noorddijk, in vervallen staat,
Is niet meer te herkennen,
We moeten aan het fraais dat kwam
Nog even dan aan wennen.
De huizenbouw die daar verrees
Bewijst van ’t goede streven
Om ’t aanzien van de binnenstad
Een fraaier beeld te geven.
’t Is niet het fraaie slechts alleen
Wat men wist te presteren
Maar door verbetering wist men
Ook veel gevaar te weren.
De smalle rijweg voor ’t verkeer
Ging men nu ook verbreden
En zelfs kan nu een wandelaar
Ook een trottoir betreden.
Een mooie winst is ook aan dijk
Waar een gebouw moest sneven,
Waardoor een zeer gevaarlijk punt
Gelijk werd opgeheven.
Ondanks die winst staan op Noorddijk
Nog vele oude panden
Maar hoop’lijk neemt men mettertijd
Die ook eens onderhanden.
Zeer dankbaar voor hetgeen daar kwam
Wil ik dit rijm besluiten
En aan de bouwers van dit moois
De dank hier gaarne uiten.
M.A. Sluizer

De laatste herinneringen aan
het pand
Behalve de herinneringen van
de oudere lezers en een enkele
foto en een schilderij (van de
Maassluise kunstenaar Henk
Fortuin, in particulier bezit)
zijn er nog een tweetal materiële
zaken die herinneren aan
het pand aan de Noorddijk:
enerzijds de oude schouw van
het pand die bewaard is gebleven
en nu in bezit is van het
Gemeentemuseum Maassluis
en daar te bezichtigen.
En anderzijds een plafonddoek met
de naam ‘Aurora’ dat onlangs werd
‘teruggevonden’ in het studentenhuis
van Maarten Cleyndert in
Amsterdam. Of dit doek behouden
kan worden en een plaatsje in
Maassluis kan krijgen is nog niet
zeker. De HVM maakt zich er sterk
voor en houdt u op de hoogte.
Dick van Wassenaar
Geraadpleegde bronnen:
1 Kroniek van Maassluis, HVM 2008
2 Genealogie geslacht Dirkzwager, www.familiedirkzwager.nl
3 De Maassluische tak van het geslacht Dirkzwager,
J.J. Vürtheim Gzn. (1943)
4 Gemeentearchief van Maassluis
5 Oud Maassluis in beeld, E. Kap-Favié (1988)
Met bijzondere dank aan Gijs Dirkzwager uit Hoofddorp voor de meest recente
familie-informatie.
25