Heraut #44 - Ismus

Door Vivian Sanders
Kees van Kersbergen was tussen 1997 en 2003
hoogleraar bij de opleiding Politicologie in Nijmegen.
Zodoende was hij aanwezig tijdens het
ontstaan van ismus, tien jaar geleden. Hij was
zelfs bijzonder betrokken bij haar oprichting.
Het lustrum van ismus geeft aanleiding om Van
Kersbergen een paar vragen te stellen.
Van Kersbergen werd gevraagd door de oprichtende
studenten van ismus om medeoprichter
te zijn. “Ik was dus aanwezig bij de notaris voor
de ondertekening van de papieren. Dat deed ik
heel graag, want ik vond en vind het belangrijk
dat studenten politicologie zich organiseren. En
ik vond het natuurlijk een eer dat ik gevraagd
werd.”
Van Kersbergen houdt zich vooral bezig met twee
thema’s: christendemocratie en de welvaartsstaat.
“Mijn belangstelling voor beide onderwerpen
is tegelijkertijd ontstaan. In de jaren ´80 van de
vorige eeuw verschenen er vele studies die de
organisatie en de macht van de (socialistische of
sociaal-democratische) arbeidsbeweging aanwezen
als de belangrijkste oorzaken van het ontstaan
en de groei van de verzorgingsstaat. De centrale
stelling was dat hoe sterker de (sociaal-democratische)
arbeidersbeweging was, des te beter
(in termen van sociale uitgaven, dekking tegen
sociale risico's, kwaliteit van de dienstverlening,
etc.) de verzorgingsstaat was.” Van Kersbergen
kwam erachter dat deze zogeheten ”power resources”
theorie heel goed de Scandinavische landen
verklaarde, maar geen goede verklaring had voor
de toch ook goed ontwikkelde verzorgingsstaten
in landen als Duitsland, België en Nederland.
“Dat zijn landen die natuurlijk wel een sociaaldemocratie
hebben, maar waar de christen-democratie
de dominante politieke kracht was. De
theorie had ook een probleem met de geschiedenis:
de eerste sociale wetten zijn eigenlijk nergens
tot stand gekomen onder socialistische of sociaaldemocratische
regeringen, maar onder conservatief
(Bismarck-Duitsland) of liberaal bewind.
Kortom, het leek alsof er iets fundamenteels mis
met de theorie was. Zou het kunnen zijn dat ook
christen-demcoratische partijen actief zijn in de
sociale politiek? En zo ja, wat doen ze dan precies?
Voeren ze een andere sociale politiek dan de
social-demcoratische partijen? Waarom dan en
wat zijn daarvan de effecten, bijvoorbeeld op de
machtspositie van de partijen? En toen ik eenmaal
dat soort vragen begon te bestuderen, viel
het me op dat er in de politicologie betrekkelijk
weinig vergelijkend onderzoek naar de christendemocratie
gedaan was, zeker als je bedenkt hoeveel
boekenkasten er vol geschreven zijn over het
socialisme en de sociaal-democratie. Dat vond ik
nogal raar voor een vak dat toch als zijn "master"
variabele macht heeft. Waarom besteedden politicologen
zo weinig aandacht aan de machtigste
politieke beweging op het Europese continent? Ik
heb er eigenlijk nog steeds geen goed antwoord
op, maar ben wel blij dat ik dat fascinerende onderwerp
gekozen heb.”
In de tien jaar dat ismus bestaat heeft het onderzoek
binnen de politicologie natuurlijk niet
stilgestaan. Volgens Van Kersbergen heeft in Nederland
het vak zich de afgelopen tien jaar geprofessionaliseerd.
“De kwaliteit van het onderzoek
is over het algemeen hoog, Nederlandse politicologen
zijn internationaal zeer actief en publiceren
in vooraanstaande tijdschriften. De opleidingen
(BA, MA en PhD), niet in het minst die van
Nijmegen natuurlijk, zijn van hoge tot zeer hoge
kwaliteit, zoals de visitaties en de keuzegidsen
aantonen.” Er is echter nog ruimte voor verbetering.
“Wat mijn vak vergelijkende politicologie
betreft vind ik de voortdurende dominantie van
het institutionalisme, althans bepaalde gortdroge
versies daarvan, een zorgelijke zaak. De reden is
dat de maatschappelijke bronnen van de politiek
niet of nauwelijks meer onderwerp van onderzoek
zijn. Het heeft ertoe geleid dat vergelijkende
politicologen enorm veel kennis hebben van de
werking en effecten van bepaalde instituties (zeg
kiesstelsels), maar zich met fundamentele vragen
van maatschappelijke machtsverdeling en
machtsongelijkheid niet bezighouden. Sommige
mensen zullen dat juist goed vinden, maar ik
vind dat de politicologie zich meer met "rauwe"
machtsvraagstukken moet bezighouden, hoe
moeilijk zulk onderzoek ook moge zijn. Toegepast
op mijn eigen onderzoek naar de politiek van
de verzorgingsstaat en de toenemende ongelijkheid,
laat ik me graag inspireren door Harold D.
Lasswell’s beroemde (verdelingsgerichte) definitie
van politiek als “who gets what, when, how”.”