Natuur op je bord - De Hoge Rielen

Natuur op je bord
Handleiding

Opzet van het bosatelier Natuur op je bord
Eten is onontbeerlijk. Zonder voedsel kunnen we niet leven. En wat ruikt er lekkerder dan
verschillende geuren die vanuit de keuken je neusgaten binnenkomen? Opeens sta je te watertanden
(of word je misselijk).
Elk kind staat wel eens in de keuken. Ze vinden het fijn als ze een handje kunnen meehelpen. In dit
bosatelier gaan we volop kokkerellen, van hartige hapjes tot zoete gerechtjes. Maar onze
boodschappen gaan we niet in de supermarkt doen. Een deel van de ingrediënten halen we uit de
natuur. Overal staan er wilde kruiden waarmee je heerlijk kan koken. Iets wat de mens van vroeger
altijd deed. Zo keren we een beetje terug naar onze ‘roots’.
Kinderen van 6 jaar tot 14 jaar.
DOELGROEP
De grootte van de groep zal variëren van 10 tot 20 kinderen.
Duur van het atelier: 2,5 uur
OPBOUW ATELIER
Opbouw atelier: 5 min. inleiding
receptenfiches (uitgewerkt)
plantenfiches
40 min. kruidenwandeling
60 min. koken
10 min. samen smullen
20 min. opruimen
MATERIAAL
Keuken met kookmateriaal en een oven (afhankelijk van welke recepten je kiest)
PERIODE
Het atelier gaat door van april tot september omdat je dan de meeste kruiden vindt.
2

Voorbereiding
Het is de bedoeling dat elk groepje kinderen één gerechtje klaarmaakt. Alle hapjes presenteren we
nadien op een grote buffettafel.
Je hebt wat voorbereidingstijd nodig (kookeilandjes creëren, ingrediënten en keukenmateriaal
klaarleggen,…) om dit bosatelier klaar te zetten. Reken op een dik half uur.
Verloop van het atelier
INLEIDING
Als opwarmertje kan je volgende inleidende vragen gebruiken:
- Wie heeft al eens gekookt (samen met (stief)ouders, (stief)broers en –zussen,…)? Wat heb
je klaargemaakt?
- Welke kruiden gebruiken jullie in de keuken? En wat zijn ‘wilde kruiden’? Wat bedoelen we
ermee? Zouden we ze hier op de Hoge Rielen kunnen aantreffen?
Zo kan je verder vertellen over verschillende mensen, vroeger en nu, die kruiden plukken en ermee
werken. Denk aan grootouders die o.a. vlierbessensiroop maakten om de hoest te verzachten, de
prehistorische mens die bessen en kruiden verzamelden, kruidenvrouwtjes versus heksen in de
middeleeuwen, bachbloesemsremedies… .
KRUIDENWANDELING EN KRUIDEN PLUKKEN
Tijdens de wandeling leren de kinderen – via proeven en ruiken - typische kruiden kennen. Van elk
kruid plukken ze enkele exemplaren.
Onkruid, het is me wel wat.
Je kan ermee koken en
t groeit langs je pad.
Vertel tussendoor wat kruiden kunnen betekenen voor de gezondheid van de mens.
Kinderen mogen enkel kruiden proeven als jij aangeeft dat ze rauw eetbaar zijn. Kruiden die ze niet
kennen, plukken ze niet. Sommige kruiden zijn immers giftig!
3

Als je in de richting van K9 en K5 wandelt en rondloopt op deze gronden, vind je verschillende
kruiden. Ook langs de hoofdbaan van n&a kom je verschillende soorten tegen.
Hou de kruidenwandeling kort (max. 40 min.).
Na de kruidenwandeling volgt het kookmoment.
KOKEN MET INGREDIËNTEN UIT DE NATUUR
Geef per kookeilandje uitleg over de hapjes die hier klaargemaakt worden. Geef een kleine
demonstratie: toon de groep een ‘hapjesvoorbeeld’.
Bij een oudere groep gebruik je de receptenfiches. Zo kunnen ze vrij zelfstandig aan de slag.
Op deze manier koken met kinderen is vooral coördineren. Dus schakel de begeleiders van de
groep actief mee in.
Is een groepje klaar, dan ruimen ze zelf hun tafeltje op en gaan ze hun gebruikt keukenmateriaal
afwassen.
Nadien kunnen de kinderen placemats creëren, servetten plooien, een waterbeker van karton
maken, tafel dekken en versieren,… kortom de groep kleedt de buffettafel aan.
Zijn alle hapjes klaar, dan kan de kruidensmulpartij beginnen.
Na het eten volgt de gezamenlijke opruim en afwas.
VEEL PLEZIER!
4

Kruidenkalender
NAAM KRUID FOTO WELKE DELEN
PLUKKEN?
braam
brandnetel
duizendblad
...
braamknopjes
jonge blaadjes
braambessen
brandneteltopjes, nog
niet in zaad
PLUKTIJD
maart – april
april – juli
aug. – okt.
maart – sept.
jonge blaadjes mei – sept.

hazelaar
heide
hondsdraf
kastanje (tamme)
6
hazelnootjes september
blaadjes
bloemetjes
jonge blaadjes
blauwe bloemetjes
april – augustus
augustus – sept.
april – okt.
april - juni
kastanjes september

klaver (witte)
madeliefje
munt (water)
paardenbloem
7
blaadjes
bloemetjes
mei – sept.
bloemhoofdjes februari – dec.
blaadjes mei – sept.
jonge blaadjes
bloemhoofdjes
maart - juni
april - augustus

schapezuring
vlier
vogelmuur
8
jonge blaadjes maart – okt.
vlierbloesem
vlierbessen
blaadjes
bloemetjes
april – half juni
augustus – sept.
april – sept.
april – sept.

weegbree
(brede of grote)
weegbree (smalle)
9
blaadjes april – sept.
blaadjes april – sept.

Toepassingen
NAAM KRUID IN VOEDING / PRAKTISCH GEBRUIK / VOLKSWEETJES KRUIDEN- en VOLKSGENEESKUNDE / HOMEOPATHIE
braam
brandnetel
De bessen bevatten veel vitamine C.
Als je een aftreksel van de bladeren maakt kan je dit in
je badwater gieten: het zorgt voor een verzachtende
werking voor de huid.
Rijk aan mineralen (o.a. veel ijzer, calcium, kalium) en
vitamines (o.a. vitamine C).
Netelgier helpt tegen bladluizen.
Als je brandnetels aan kippen geeft, bevordert dit hun
leg.
In veel warme streken worden in de zomer boter en
vlees in brandnetelbladeren gewikkeld om ze langer
vers te houden.
Brandnetels werden van de 12 de tot de 18 de eeuw (dus
voor de invoer van katoen) in Europa geweven tot
huishoudlinnen, ‘neteldoek’ genoemd.
Brandnetelvezels werden eveneens gebruikt voor de
productie van papier.
Je kan er groene verf van maken. Tijdens WO II maakten
de Engelsen van deze plant (die ze massaal invoerden
uit Duitsland) een camouflageverf.
De mensen gebruikten vroeger brandnetels om bloed te
stelpen: b.v. bij een bloedneus gebruikte ze gemalen
bladeren als snuifpoeder.
10
De bladeren hebben een bloedzuiverende werking.
Thee van braamblad kan je gebruiken als gorgeldrank bij
ontstekingen in de mondholte.
Vruchten zijn urinedrijvend.
Zuivert het lichaam (= bloedzuiverend), is een krachtgevend
lentetonicum.
Heeft urinedrijvende werking.
Helpt bij bloedarmoede (o.w.v. hoog ijzergehalte) en
wintervoeten.

duizendblad
grove den
heide
(struikhei)
hondsdraf
Duizendblad werd gebruikt om kwade geesten uit huis
te weren: het kruid werd onder de dorpel gelegd.
Doe wat etherische olie in je bad: je komt er helemaal
verkwikt eruit.
Uit struikhei kan je kleurstoffen maken: fijne gele en
groene kleuren.
Struikheideplaggen in combinatie met stro vormden in
de middeleeuwen een gebruikelijke dakbedekking.
Struikhei werd eveneens gebruikt om bezems,
schuurborstels, matrassen en dekenvulling te maken.
Vroeger werd hondsdraf i.p.v. hop gebruikt bij het
brouwen van bier.
11
Heeft bloedstelpende en ontsmettende eigenschappen bij
snij- en schaafwonden. Doe op een snijwond een gekneusd
blaadje (gewassen) duizendblad en bindt het vast met een
blaadje van de smalle weegbree: je hebt een natuurlijke
pleister.
Heeft een positieve werking op de spijsvertering.
Heeft krampstillende en ontstekingsremmende werking.
Duizendblad smaakt bitter. De bitterstof in de plant sterkt
het hart. Bij hart- en vaatklachten wordt vaak een tinctuur
voorgeschreven.
Aftreksels van de knoppen, naalden en bast hebben een
ontsmettende en slijmoplossende werking. Deze kan je
gebruiken bij longklachten, ademhalingsproblemen, slijmen
en verkoudheden.
De thee van heidebloemetjes helpt tegen infecties van de
urinewegen, heeft eveneens een kalmerend effect.
De blaadjes hebben een wondgenezende werking.
De blaadjes helpen eveneens tegen brandnetelprikken:
kneus een blaadje en wrijf over de gepikte plek.

klaver
madeliefje
munt
De benaming klaver is mogelijk een verwijzing naar het
kleverige sap. Klaver trekt veel bijen, hommels en
vlinders aan. De honing van de bloemen is
buitengewoon lekker.
Klavertjevier is een zeer bekend gelukssymbool. Omdat
je geluk moet hebben om er ééntje te vinden, zou dit
plantje zelf geluk brengen.
Bij hoesten dronk men vroeger thee van de bloemen.
De Slovaken maakten vroeger een populaire
hoestsiroop o.b.v. madeliefjes gekookt in honing.
Munt werkt verkwikkend: doe enkele takje munt in je
badwater.
Munt houdt vliegen en muggen op afstand.
Vroeger lieten de mensen munt tegen de muren van de
huizen groeien om muizen en ratten te verjagen.
De geur van munt staat symbool voor gastvrijheid.
Daarom werd het kruid vroeger op tafel gewreven
wanneer men bezoek verwachtte. Nu bieden de mensen
een kopje muntthee aan als teken van gastvrijheid. Dit
gebruik kom je tegen als je rondreist in Noord-Afrika.
12
Wordt bij uiteenlopende infecties, bronchitis, hoest, en
huidaandoeningen (eczeem, psoriasis), gebruikt.
De plant wordt al eeuwen lang gebruikt vanwege zijn
wondhelende eigenschappen.
Helpt bij verstuikingen, kneuzingen en eczeem.
Zuivert je bloed.
Dit plantje wordt gebruikt, in combinatie met andere
kruiden, bij de behandeling van verkoudheden en bronchitis
en met name als hoestbedarende kruid.
Bevordert de eetlust. Verjaagt gevoelens van misselijkheid.
Vermindert hoofdpijn.
(Peper)munt bevat vluchtige oliën o.a. menthol wat je in
muntjes aantreft.
Gevoelig aan reisziekte? Drink een kopje muntthee voor het
vertrek.
Dit kruid is de oppepper bij uitstek.

paardenbloem
(schape)zuring
vlier
De bladeren zijn een rijke bron aan kalium, ijzer,
vitamine A, B, C en D.
Als je de wortel roostert en vermaalt, heb je een prima
alternatief voor koffie.
In de vorige eeuw teelde Rusland op grote schaal
paardenbloemsoorten voor de fabricage van rubber.
Bevat ijzer en veel vitamine C.
Door veel zuring te eten konden de mensen vroeger
scheurbuik voorkomen.
De kruidkundige Culpeper gebruikte zuring om
verkoeling te brengen bij ontstekingen of koorts ten
gevolge van ziekten. Ook adviseerde hij bij de pest een
pakking van zuring op de builen aan te brengen.
Zuring werd vroeger ook gebruikt als groen kleurstof.
Kinderen haalde vroeger het witte merg uit een
vliertwijgje: zo hadden ze een fluitje.
Vroeger plantten de boeren een vlierstruik bij de
varkensstallen om zo de vliegen af te schrikken. Deze
insecten zijn immers niet zo dol op de geur van
vlierbloesems.
Eveneens werden ze geplant bij de boerderijen als
bescherming tegen boze geesten.
13
Wortel zorgt voor licht laxerende werking. Is eveneens
meest heilzaam bij leverproblemen.
Bevordert eveneens een goede spijsvertering.
Bladeren bevorderen het plassen (vandaar de naam
‘pisbloem’).
De hele plant wordt toegepast om het lichaam te zuiveren
van giftige stoffen (b.v. na gebruik van drugs).
Zuring wordt traditioneel gebruikt tegen brandnetelsteken.
De bladeren hebben een verkoelende en helende werking.
Verlicht een verkoudheid, een vervelende hoest en griep
door vlierbloesemthee te drinken (verdunt de slijmen en
zorgt ervoor dat je gaat zweten) of door
vlierbessenhoestsiroop in te nemen.

vogelmuur
weegbree
Rijk aan mineralen en vitamine C.
Heeft zachte nootachtige smaak.
Rijk aan vitamine C.
14
Te gebruiken bij jeuk of een geïrriteerde huid: verse
blaadjes op de huid fijnwrijven geeft al veel verlichting.
Smalle weegbree heeft een grotere geneeskrachtige
werking dan de grote weegbree.
De blaadjes, zuiveren het bloed, helpen wonden helen en
neutraliseren het gif van insectenbeten.
Van de blaadjes maakt men een slijmoplossend en een
hoestprikkel dempend middel.
Kneus een blaadje, zodat het sap loskomt. Wrijf hiermee
over een jeukende insectensteek: de jeuk vermindert.
Bij snijwonden kan je weegbreeblaadjes gebruiken. Je
kauwt op enkele blaadjes: het papje dat je gemaakt hebt,
doe je op de wonde. Doe er vervolgens een pleister om.
Laat de pleister enkele uren zitten. Je zal dan zien dat de
wonde ‘gedicht’ is.

Mythes, sagen en verhalen over kruiden
Brandnetel
Volgens de Edda, het grote Ijslandse scheppingsverhaal, is de brandnetel het symbool voor de
bliksemgod Thor. Als iemand een brandnetel plukte, was hij beschermd tegen de bliksem en groeide
zijn moed, omdat hij iets van de kracht van Thor in zich opnam.
Duizendblad (Lat. achillea millefolium)
De geslachtsnaam achillea verwijst naar de Griekse held Achilles. Hij gebruikte dit kruid tijdens de
Trojaanse oorlog om de wonden van de soldaten te verzorgen. De gekneusde bladeren hielpen, en
helpen nog steeds, bij het stelpen van bloed. Vandaar ook de Engelse naam ‘nosebleed’ (neusbloed)
en andere oude volksnamen zoals soldatenkruid of schrijnwerkerskruid.
Schrijnwerkerskruid verwijst ook naar de volgende sage… Jozef was samen met Jezus aan de slag in
de werkplaats. Opeens schoot de zaag van Jozef uit. Hij verwondde ernstig zijn hand. Jezus ging naar
buiten en plukte blaadjes duizendblad. Hij legde de blaadjes op de wonde van Jozef: zie, de hand van
Jozef genas onmiddellijk.
Klaver
Een klavertje vier geeft de vinder bijzondere krachten o.a. helderziendheid. Luister maar naar het
volgende verhaal. Een tovenaar toont een haan die een zware balk in de bek draagt. Alle
toeschouwers zijn uiterst verbaasd. Op dit moment komt een jong meisje binnen met een korf vol
klavertjes, waartussen een klavertjevier steekt. Dit verbreekt de betovering: het meisje merkt dat de
haan slechts een strohalmpje in de bek draagt. Ze vertelt dit aan de mensen. Om zich op het meisje te
wreken, begoochelt de tovenaar haar zinnen en doet haar denken dat ze in het water aan het baden
is. Ze heft dan ook haar rok omhoog, waarop de mensen te beginnen lachen…
En nu nog een Engels sprookje… Op een zomerdag gaat een meid later dan gewoonlijk de koeien
melken. Als ze als laatste (en betoverde) koe Daisy heeft gemolken, staan de sterrren al aan de
hemel. Haar emmer is zo vol dat ze hem met moeite op haar hoofd kan zetten. Om de last
gemakkelijker te dragen maakt ze een kussentje van wat kruiden en klaver. Zodra de klaver haar
hoofd raakt ziet ze duizenden kleine mannetjes die zich rond de koe verdringen en haar melk drinken,
die als een regen uit de spenen loopt. Ze gebruiken hierbij bloemenkelken of drinken rechtstreeks aan
de uier. Als de meid dit aan haar meesteres vertelt, roept die uit dat ze waarschijnlijk een klavertjevier
op haar hoofd heeft. Dit blijkt inderdaad het geval.
Het klavertje(vier) werd in de middeleeuwen veelal als afweermiddel beschouwd. De mensen dachten
dat je met klavertjes (als je er veel van at) spoken en geesten kon zien. Met een klavertjevier kon je op
oudejaarsavond en nieuwjaarsdag heksen tijdens de mis herkennen. Met dit plantje kon je ook heksen
verjagen en zelf niet betoverd worden.

Madeliefje (Lat. Bellis perennis)
Voor de herkomst van ‘bellis’ wordt behalve naar het Latijn ‘bellus’ wat ‘mooi’ betekent, ook wel
verwezen naar de mythe van Belides. Belides is een boomnimf. Op een dag danst Belides met
Ephigeus, die haar geliefde is. Het oog van Vertumnus, de god van de boomgaarden valt op haar.
Belides moet niets hebben van zijn onwelkome avances. Om hieraan te ontsnappen verandert de nimf
zich in een madeliefje.
De Kelten geloofden dat de geesten van de kinderen die bij de geboorte stierven, madeliefjes over de
aarde uitstrooide om hun bedroefde ouders een beetje op te monteren.
Munt (Lat. mentha)
De oorsprong van het woord munt verwijst naar een sage. In munt herken je het Griekse ‘mintha’.
Hades, de god van de onderwereld had een oogje op de nimf Minthe. Minthe was de lieftallige en
mooie dochter van de watergod.
Toen Persephone, de echtgenote van Hades, dit ontdekte, werd ze vreselijk jaloers. In al haar woede
wilde ze Minthe vertrappelen. Hades kon juist op tijd de nimf in een heerlijk geurend kruid veranderen,
munt.
In Frankrijk noemen de mensen munt ook wel ‘sentebon’, wat vrij vertaald ‘ruikt goed betekent.
De ‘azijn van de 4 dieven’ is een verhaal apart…
Tijdens de pestepidemie in de middeleeuwen werden vier dieven gevangen genomen. Ze hadden er
een gewoonte van gemaakt te roven in de huizen van de zieke en gestorven pestlijders. Ze werden ter
dood veroordeeld. De rechter beloofde hen echter een alternatieve straf als ze het geheim verklapten
hoe ze zich tegen de pestbesmetting beschermden. De vier dieven kozen voor de alternatieve straf.
Hun geheim was een azijn waarmee ze zich insmeerden en waar ze ook wel van dronken. Deze azijn
bestond uit de volgende ingrediënten: munt, tijm, rozemarijn en lavendelbloemen.
Vlier
Vroeger konden heksen je diarree bezorgen. Ze namen dan een beetje kak en stopten dat in een holle
vliertak. Terwijl ze allerlei toverformules brabbelden, legden ze de vliertak in de beek. Zo lang er water
door de tak vloeide, had het slachtoffer last van buikloop. Daar kon je wel iets tegen doen. Je nam wat
slierten haar van een gehangene. Je begroef dit onder de wortels van een vlierstruik (de mensen
dachten immers dat er heksen in de vlierstruiken woonden). Als je dat deed, hadden de heksen geen
vat meer op jou.
Weegbree (Lat. plantago major = brede weegbree, plantago lanceolata = smalle weegbree)
Weegbree werd vanuit Europa door de hele wereld verspreid. De Indianen noemde het plantje "het
voetspoor van de blanke man".
Enerzijds kwam de plant tevoorschijn op plekken waar blanken voorbijgekomen waren. Anderzijds
overleefde de plant vooral op die plaatsen waar blanken voorbij bleven komen. De blanke kolonisten
gingen immers heel anders om met het Noord-Amerikaanse landschap dan de oorspronkelijke
bewoners. Die gingen ervan uit, dat je waar je voorbijkwam geen sporen in het landschap mocht
achterlaten. Daarom vormden ze ook geen platgetreden paden, maar trachtten telkens via een andere
weg ergens heen te gaan, om de flora de kans te geven zich te herstellen. De blanken daarentegen,
gingen wel wegen en paden vormen, en daar, op plaatsen waar andere planten al snel gingen
kwijnen, veroverde de Grote weegbree al snel een plekje.
De soortnaam "Plantago" is hieraan ontleend. Plantago komt van het Latijnse woord "planta", wat
voetzool betekend.
Verhalen o.a. uit ‘Compendium van rituele planten in Europa’.
16

Servetten plooien en waterbekers maken
SERVET IN DE VORM VAN EEN BOOTJE
Dit servet ziet er ongewoon uit, bijna van een
Aziatische elegantie. Het bootje is vrij gemakkelijk te
maken.
17
Laat de servet opgevouwen
liggen. De punt met de vier
lagen diagonaal naar boven
leggen. Er ontstaat een
driehoek.
Nu vouw je de linkerkant naar
het midden toe. Het moet eruit
gaan zien zoals op de foto. Doe
hetzelfde met de rechterkant./

18
Vouw de uitstekende hoeken naar achteren
en klap deze weg achter de rest.
Nu nog iedere laag openvouwen
en dan vaart het bootje al!

NOG ENKELE SERVETIDEEËN
19

ORIGAMI: EEN WATERBEKER VOUWEN
21
Neem een vierkant blad. Vouw dit blad
dubbel.
Vouw de rechterpunt naar links.
Vouw de linkerpunt naar rechts.

22
Pak bovenaan het bovenste blad en
vouw dit naar beneden.
Doe dit ook aan de achterkant. De beker
is klaar. Je kan de beker nu vullen met
water.
Bron: http://www.origamivouwen.nl/