Bekijk alvast één hoofdstuk in preview (pdf - 1 - Inverde

More documents

Recommendations

Info

Evolutie in het aantal eenden Wintergasten De interviews met de oudere bewoners en jagers van de IJzervallei geven wellicht een goed beeld van de soorten eenden die je er in die tijd als wintergast of als doortrekker kon aantreffen. Dat soortengamma verschilt trouwens niet zoveel van het huidige soortenbestand (als we exoten even buiten beschouwing laten). Over de aantallen van de eenden in vroegere tijden is veel minder informatie voorhanden. We kunnen echter aannemen dat de meeste soorten nu aanzienlijk talrijker zijn dan toen, in de eerste plaats omdat de populaties in heel Noordwest-Europa sindsdien sterk zijn toegenomen (althans bij de meeste soorten). Ook lokale factoren speelden een belangrijke rol bij de stijging van het aantal watervogels in de IJzervallei. Tot eind de jaren de ’50 waren er geen echte rustgebieden en was er bijna overal een hoge jachtdruk. Dat veranderde toen de Blankaart in 1959 in beheer kwam van de toenmalige Belgische Vogel en Natuurreservaten (BNVR). Vanaf dan is ook wat cijfermateriaal over aantallen eenden beschikbaar via aantekeningen en publicaties van Paul Houwen. In de jaren ’60 en de eerste helft van de jaren ’70 meldde Paul voor de Blankaart vrij stabiele en relatief lage aantallen (1.000-3.000 exemplaren). Over de aantallen in de IJzerbroeken, buiten de Blankaart, komen we minder te weten. Wellicht pleisterden hier slechts lage aantallen omdat er in die tijd nog altijdvrij intensief werd gejaagd. Alleen bij grote overstromingen (in 1966 - 67 bijvoorbeeld) maakte Paul Houwen gewag van vele duizenden eenden in de broeken. Houwen & Timmerman (1969) vermeldden dat in waterrijke winters het aantal eenden tot 20.000 kon oplopen, hoewel dit niet met concrete telgegevens werd gestaafd. Toen midden de jaren ’70 het grote waterspaarbekken in de broeken van Woumen en Merkem werd gebouwd, ontstond er een tweede groot rustgebied voor watervogels. Dat vertaalde zich in een verdere toename van de aantallen. De combinatie van grote rustgebieden en geschikte voedselgebieden in de overstroombare IJzerbroeken zorgde ervoor dat het Blankaartgebied één van de belangrijkste Vlaamse overwinterings- en doortrekgebieden voor watervogels werd. Aantallen van 30.000 tot 40.000 eenden zijn de laatste 15 tot 20 jaar geen uitzondering. Voor diverse soorten (smient, slobeend, wintertaling, pijlstaart) heeft het gebied zelfs een internationale betekenis gekregen. In absolute aantallen is de smient met ruime voorsprong de talrijkste eendensoort. In de meeste winters loopt het aantal vlot op tot meer dan 20.000. Uitzonderlijk waren er ruim 78.000 exemplaren tijdens de winter 2002 - 03. Andere talrijke soorten zijn wilde eend (regelmatig tot ruim 6.000 exemplaren), wintertaling (regelmatig meer dan 2.000 exemplaren, zelfs bijna 10.000 tijdens de winter 2001/2002), slobeend (regelmatig meer dan 400, uitzonderlijk tot ruim 1.600 in de winter 2000 - 2001), pijlstaart (sterk variabele aantallen met geregeld meer dan 200 exemplaren en zelfs 2.350 exemplaren in 2001 - 2002), krakeend (regelmatig 150 tot 250 exemplaren) en bergeend (100 tot af en toe meer dan 400 exemplaren). Bij al deze soorten is er een duidelijk positief verband tussen de aanwezige aantallen en het optreden van overstromingen in de broeken. De overstroomde graslanden zijn niet alleen een optimaal foerageergebied maar de overstromingen maken het gebied ook ontoegankelijker en zo minder gevoelig voor verstoring. Duikeenden zoals tafeleend en kuifeend zijn veel minder van die overstromingen afhankelijk. Deze soorten verschenen eigenlijk pas in grotere aantallen in de IJzervallei na de bouw van het grote en relatief diepe waterspaarbekken. Zoals eerder vermeld, zijn bijna alle soorten eenden de voorbije decennia in de IJzervallei toegenomen. De belangrijkste uitzondering daarop is de zomertaling. In de nazomer en vroege herfst behoorde deze soort vroeger tot het courante jachtwild en vermeldde Paul Houwen in de jaren ’60 groepen van 50 tot 100 exemplaren. Tegenwoordig is een groepje van een 10-tal exemplaren al meer dan het vermelden waard. Wat eenden en andere watervogels betreft, staat de Handzamevallei wat in de schaduw van de IJzerbroeken. In perioden zonder overstromingen pleisteren er kleine groepjes watervogels, vooral door het ontbreken van grotere waterplassen. Bij overstromingen lopen de aantallen echter sterk op en kunnen er tot meer dan 10.000 eenden worden geteld (vooral smient, wintertaling en pijlstaart). Er is ook een duidelijke uitwisseling van eenden tussen het Blankaartgebied en de Handzamevallei. Broedende eenden De IJzer- en Handzamevallei herbergen ook in het broedseizoen heel wat eendensoorten. De algemeenste soort –zowel vroeger als nu- is ongetwijfeld de wilde eend, die een heel brede habitatkeuze heeft. Slobeend en zomertaling zijn meer specifiek gebonden aan vochtige graslanden met veel sloten en zijn bijgevolg gevoelig voor een intensivering van het landbouwgebruik (bijvoorbeeld vroeger maaien) en verdroging. Vooral zomertaling is momenteel aanzienlijk minder talrijk dan omstreeks 1960. Er zijn ook een hele reeks soorten die zich pas de laatste decennia als (jaarlijkse) broedvogel in het gebied hebben gevestigd: bergeend (eerste broedgeval in 1982), kuifeend (eerste broedgeval in 1976) en krakeend (eerste broedgeval in 1988). De opkomst van deze soorten in de IJzervallei past in een algemene areaaluitbreiding in Vlaanderen en West-Europa. Van tafeleend zijn tot op heden maar enkele broedgevallen bekend. Wellicht komen ook regelmatig enkele paartjes wintertaling tot broeden, maar zekere broedgevallen zijn in de laatste tientallen jaren op één hand te tellen. Heel onregelmatige broedvogels zijn smient en pijlstaart, waarvan het echte broedareaal zich een stuk noordelijker, in Scandinavië en Rusland, bevindt. De opbrengst van de eendenkooien In de wettelijk toegestane periode werden in Merkem ”serieuze aantallen” voor de consumptie gevangen. Pierre baron de Coninck de Merckem, de vader van de huidige eigenares van de eendenkooi, moest zich destijds in een proces tegen de jagers verdedigen. Ze beweerden dat hij meer dan 2.000 eenden ving vóór de aanvang van de jacht. Zijn dochters en de jachtwachter deden dit af als overdreven. Exacte vangstcijfers werden echter niet zomaar meegedeeld. In Merkem ging de helft van de eenden naar de kooier en de andere helft naar de eigenaar. De bewering van André Decap, de laatste kooiman in de eendenkooi van Woumen, dat de jaarlijkse vangst 100 tot 200 vogels per jaar betrof, heeft wellicht te maken met het feit dat hij niet graag de juiste aantallen meedeelde. Zelfs zijn eigen kinderen mochten de vangst maar zelden zien. Volgens een vriend des huizes werden er ook wel eens in Brugge heimelijk eenden verkocht, omdat die daar meer opbrachten. Uiteraard mocht dat de eigenares niet ter ore komen. Vragen over de eendenoogst werden meestal op enigszins geheimzinnig gelach onthaald. Verhalen over zware zakken vol hout en dergelijke lieten veel vermoeden, maar gaven geen details over exacte aantallen. De dochter van André Decap, Cécile, sprak over 0, 1, 2, 10 tot 15 eenden per dag en dat gedurende ongeveer vijf maanden per jaar. De zondag werd er niet gekooid. Een gemiddelde dagelijkse vangst van circa 5 eenden brengt ons bij ongeveer 750 vogels die jaarlijks via deze eendenkooi in de keuken terechtkwamen. De verdeling van de vangst was in Woumen aanvankelijk een derde voor de kooiman, later werd dit de helft. Het grootste deel van de opbrengst was voor de baron. Tijdens de Tweede Wereldoorlog moest André Decap kooien voor de Duitsers. Er waren bij de Duitsers voor- en tegenstanders van de eendenkooi. De kooiman werd zelfs even gearresteerd. Uiteindelijk mocht hij wél verder werken, maar de opbrengst was voor de Duitse officieren. André Decap probeerde de Duitsers wel eens om de tuin te leiden door wat eenden onder in een zak met brandhout te verstoppen. Toen ze echter de truc doorzagen, kreeg hij een flink pak slaag. De vangstcijfers in verschillende eendenkooien zijn verder moeilijk vergelijkbaar. De grootte van de kooi en vooral de ligging konden enorm variëren en bepaalden in heel sterke mate de vangst. Uit een vergelijking met historische gegevens over de opbrengsten in bijvoorbeeld Bornem moeten we de kooien van Merkem en zeker die van Woumen toch eerder als kleine broertjes beschouwen. De eendenkooi van Merkem Een parscheel waer de aendekoye is opstaende De oudst gekende vermelding van deze eendenkooi gaat terug tot 1591. Toen lagen er 26 forten en sterkten op de IJzer en de Ieperlee, waaronder één ter kooie. Bij de opsomming van de eigendommen van de Seigneurie de Merckem is in 1620 al sprake van ‘‘eene vrye voghelrie, swanerie ende rijgherie’’. Charles de Coninck de Merckem (1878) 184 185 Charles baron de Coninck de Merckem (°Gent 1836, † Merkem 1895) is de auteur van een boekje dat de annalen van Merkem chronologisch weergeeft (de Coninck de Merckem, 1878). Uit dat boekje halen we vermeldingen van de eendenkooi van Merkem vanaf 1620.
Militaire kaart van Beaulieu, van de omgeving van het Fort Knocke in Merkem, uit de periode 16671690. De kaart geeft een canardière weer, weliswaar op de andere oever van de IJzer dan waarde eendenkooi van Merkem in werkelijkheid ligt. De exacte locatie is hier niet van belang. Beaulieu wil vooral het Fort Knocke tonen. De vorm van de percelen en de locatie van de eendenkooi zijn onnauwkeurig en slechts als benaderende en decoratieve aanduidingen op te vatten. Plan du fort de Knocke et de ses environs. Kaart uit het militair archief van Vincennes, gedateerd 9 juni 1694 en bedoeld om over te maken aan de Villeroy. De waterlopen in de broeken zijn op deze kaart aanzienlijk correcter weergegeven dan bijvoorbeeld op de Ferrariskaart. Ook de eendenkooi is afgebeeld, zij het niet erg gedetailleerd. Er is bijvoorbeeld geen spoor van vorm of aantal vangpijpen waar te nemen. vertaalt dit als ‘‘une chasse aux canards, aux oiseaux, aux hérons et aux cygnes’’. In 1644 is er sprake van ‘’een parscheel waer de Canarderie ofte aendekoye is opstaende’’. In hetzelfde jaar is er ook sprake van ‘‘De Eyntvogel Coye’’. De heer van Merckem houdt ook een leen: ‘‘le 118 fief: un canardsauvage à la StBavon’’. Wanneer dit leen voor het eerst werd gegeven, weten we helaas nog niet maar het is erg waarschijnlijk dat de kooi nog aanzienlijk ouder kan zijn. De meeste lenen zijn immers middeleeuws, hoewel er tot de 16de en 17de eeuw nog altijd lenen werden gecreëerd. De Flou (1928) vermeldt de plaatsnaam ‘’de coye de vrye vogelrye genaemt’’ van 1772. Het Kooivaartje of Kooivaardeken (op recente kaarten tot Koevaartje vervormd) staat als een watergangin Merkem en Woumen vanaf 1699 bekend. Op de kaart van Ferraris (1780) staat de eendenkooi niet aangegeven. Op de kaarten van het Militair geografisch Instituut vanaf 1861 wordt de kooi wél weergegeven. De kooi had vier vangpijpen. Herstel na de Eerste Wereldoorlog In de Eerste Wereldoorlog werd de kooi grondig verwoest. Het kooibos van Merkem stond in 1914-1918 haast permanent onder water en werd volledig na de Eerste Wereldoorlog herplant. Omdat bomen met reiger- of aalscholvernesten destijds werden gekapt, schieten ook van die periode nog amper exemplaren over. Een knotwilg met een stamomtrek van ruim 4 m is wellicht één van de weinige overblijvende bomen van de naoorlogse aanplant. Verder bestaat het kooibos van Merkem momenteel uit zomereiken, Canadapopulieren, zwarte els, gewone es, schietwilgen en een enkele linde. In de struiklaag staat veel gewone vlier, naast Gelderse roos, sleedoorn, meidoorn, hondsroos, dauw- en gewone braam, sneeuwbes en Canadese kornoelje. Het kooibos is in rabatten gelegd. Daarop overheersen bramen en brandnetels. Dagkoekoeksbloem en bosandoorn zorgen voor een beetje kleur. In de greppels, tussen de rabatten, is gele lis de meest opvallend bloeiende soort. De hovenier van het Kasteel van Merkem, Georges Cailliau, wist de kooi vrij goed te beschrijven, omdat hij elk jaar hielp bij het herstellen van de kooi. Ook Françoise barones de Coninck de Merckem herinnerde zich nog heel wat details. Het onderste gedeelte van de vangpijp bestond uit vlechtwerk van zo’n halve meter hoog, met wilg en rodewiedauw (Canadese kornoelje, Cornus sericea) als vlechtmateriaal. De kornoeljes werden in het kasteelpark speciaal voor dit doeleinde gekweekt. Alleen de onderste tien tot twintig centimeter van de vangpijpen werden niet dichtgevlochten, omdat men doorheen die spleet het slijk makkelijker uit de vangpijpen zou kunnen gooien bij het dichtslibben. Boven die gevlochten strook bestond de kooi nog enkel uit halfronde hoepels, overspannen met een net. In het begin van de vangpijpen stond water, zodat de eenden de pijpen konden binnenzwemmen. Meer naar het uiteinde waren de vangpijpen droog. Het kooihuisje bestond uit riet. Ook de kortschermen waren uit riet vervaardigd, al gebruikte men ook wel eens roggestro. Jaarlijks, na de jachtperiode, werden de rietschermen hersteld. Het riet voor de schermen werd voornamelijk gesneden in de Blankaart, maar ook langs waterlopen in de broeken of aan de Knockebrug. 186 187 De eendenkooi van Merkem is ongeveer 2,5 ha groot. Tussen de bomen ligt de kooiplas verscholen. Deze knotwilg in het kooibos van Merkem is één van de weinige knotbomen in het bos. Het bos werd na de Eerste Wereldoorlog heraangeplant. Deze boom, met een omtrek van 404 cm, dateert vermoedelijk van deze aanplant.
Page 1 and 2: Deel van de Atlas der Buurtwegen ui
Page 3: Per uitzondering werden wel eens an
Page 7 and 8: Rozalie Dekeyrel, gefotografeerd vo
Page 9: Koevaardeke (= Kooivaartje) en kooi

Bekijk alvast één hoofdstuk in preview (pdf - 1 - Inverde

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?