JG 20 nr 2 - Reynaertgenootschap

dat ic hem een paer brieve screve?
Seldise hem dragen, lieve neve?
Sy sijn gescreven ende al gereet.’
168
De omwisseling van vss. 3274 en 3273 in de vertaling is nauwelijks te vermijden,
maar de fundamentele correspondentie van bron en vertaling wordt er niet door verstoord.
De vertaling loopt doorgaans vlot (voor zover ik dat als non-native speaker
van het Duits kan beoordelen). Dat er tijdens het vertalen naar compromissen
gezocht moet worden, weet elke vertaler. Ik kan mij dan ook heel goed voorstellen
dat de tandem Schlusemann-Wackers vaker dan eens met de handen in het haar
heeft gezeten: niet altijd is het gemakkelijk om trouw aan de brontekst in de pas te
laten lopen met het streven naar een inzichtelijke en vlotte vertaling. Als Ysegrim
aan Reynaert de handschoen toewerpt – de opmaat naar het fameuze en tamelijke
smerige tweegevecht – dan laat de dichter ons even in Reynaerts hoofd kijken (vss.
6743-6748, p. 352-353):
Hy dochte: ‘Hoe coom ic hier aen
dat ic campspul moet bestaen
tegens desen sterken vraet.
Nu byn ic teynden mynen praet.
Op te nemen en dooch niet gelaten,
Het coomt te scaden of te baten.’
ehe ich das Land verlasse?
Würdet Ihr sie zu ihm tragen, lieber Vetter?
Sie sind geschrieben und ganz fertig.’
Er dachte: ‘Wie kann es mir geschehen,
dass ich den Kampf gegen diesen
starken Vielfraß bestehen muss.
Nun bin ich mit meinem Latein am Ende.
Es nützt nichts, [dem Kampf] aus dem Wege
zu gehen,
ob es nun schlecht oder gut ausgeht.’
Hier is geworsteld – en niet alleen door Reynaert! Het Duitse bestehen correspondeert
qua betekenis zeker niet volledig met het Middelnederlandse bestaen: het is
‘standhouden’ of ‘doorstaan’ tegenover ‘aangaan’. Bij vers 6746 zou men erover
kunnen discussiëren of de Duitse zegswijze (die overigens heel goed correspondeert
met zijn Nederlandse pendant) wel adequaat weergeeft wat Reynaert hier
denkt. Is het echt zo dat hij het niet meer weet, of erkent hij hier dat hij met gladde
praatjes het duel niet kan vermijden? Het volgende vers is zo mogelijk nog problematischer.
In Wackers’ editie uit 2002 2 – die vanzelfsprekend ten grondslag ligt aan
de tekst in deze uitgave – krijgt dit vers de volgende hertaling mee: ‘de uitdaging
aannemen kan ik niet laten’ (p. 285). Maar dat levert wel een andere lezing op dan
hier in het Duits wordt aangeboden (een afwijkende lezing die in de vertaling van
het volgende vers voortgezet wordt). Waar ik het Middelnederlands begrijp als ‘ik
kan het duel niet uit weg gaan; het loopt slecht of goed af’, daar begrijp ik het Duits
als ‘het heeft geen zin om het duel uit de weg te gaan, of het nu goed of slecht
afloopt’. Met de bespreking van deze verzen wil ik zeker niet een slecht vertaalde
passage aanklagen – en ik zou zo een-twee-drie zeker geen beter alternatief kunnen
voorstellen –, maar wel laten zien hoe moeilijk het vertaalwerk in feite is. Niet
alleen is het Middelnederlands van Reynaerts historie soms knap lastig; er moet
ook een verstaanbare en zinvolle vertaling aangeboden worden. En niet elk vertaalprobleem
laat zich met een hoop uitleg in een voetnoot op einleuchtende wijze
verklaren... 3 Wat hieruit in ieder geval naar voren komt: het vergelijkend lezen van
origineel en vertaling dwingt tot een zeer sterke reflectie op de tekst – en daar is het
doorgronden van het verhaal alleen maar bij gebaat. 4
Maar de lezer krijgt niet alleen Reynaerts historie in twee talen aangeboden. De
uitgave bevat ook nog ruim 30 bladzijden Nachwort, waarin uiteenlopende literair-
Tiecelijn, 20, 2007