JG 20 nr 2 - Reynaertgenootschap

ecensie
■ Jen de Groeve
Klaas Verplancke, middeleeuwer
Grensverleggende Reinaart-illustraties
Bij uitgeverij Manteau is eind 2006 een nieuwe versie voor de jeugd verschenen van
Reinaart de vos, de felle met de rode baard. Je mag het boek gerust ‘nieuw’ noemen,
ook al is de tekst (van Henri van Daele) in 1996 al eens verschenen bij uitgeverij
Averbode. Uitgeverij Manteau heeft de tekst opnieuw laten illustreren door
Klaas Verplancke. Met als resultaat dat we nu over een versie van het
Reynaertverhaal beschikken die in de jeugdliteratuur zijn weerga niet kent en die
ook onder de Reynaertvertalingen en -bewerkingen voor volwassenen zeer hoge
toppen scheert. Niet vanwege de tekst, die een verdienstelijke jeugdversie mag
genoemd worden maar die ook niet meer is dan dat, maar vanwege de illustraties.
Klaas Verplancke neemt de vrijheid om in zijn prenten een autonoom verhaal te vertellen
in een beeldtaal die onmiskenbaar refereert aan oude meesters als Pieter
Bruegel en Jeroen Bosch, maar die tegelijk ook uitgesproken individualistisch is.
Verplancke tekende eigentijdse, eigenzinnige illustraties en raakt het wezen van het
dertiende-eeuwse Reynaertverhaal met zeer grote precisie.
Reinaart de vos, niet voor kinderen
160
Het is geen kinderspel wat er allemaal gebeurt in het verhaal van Reynaert. Bedrog,
moord, geweldpleging, verkrachting… Het was in oorsprong geen verhaal voor kinderen,
maar er zijn in de loop der jaren wel talloze kinderversies van gemaakt. De
auteurs van deze uitgaven hebben in verband met het ‘kindonvriendelijke’ karakter
van het verhaal een en ander opgelost door weg te laten wat voor een kinderhart al
te gortig was, of door er een beetje van af te doen, of het wat omfloerster te zeggen…
Vandaar dat Reynaert de moordenaar in veel kinderboeken Reintje de deugniet
geworden is.
Dat schrappen en verdraaien om kinderen niet te bruuskeren, is iets waar men
vanaf de jaren 1970 grotendeels vanaf gestapt is. Er bestaan verschillende jeugdversies
die het middeleeuwse verhaal inhoudelijk en qua toon intact laten. Paul
Biegel bijvoorbeeld was in de vroege jaren 1970 de eerste die zijn Reynaertversie
voor kinderen niet censureerde (Reinaart de vos, Holland 1972). Ernst van Altena
deed dat een paar jaar later ook niet, en Henri van Daele heeft in Reinaart de vos,
de felle met de rode baard ook niets gewijzigd: een kat wordt een kat genoemd, en
moord is moord.
De illustratoren van die Reynaertversies voor kinderen volgden de schrijvers daarin.
Bert Bouman tekende bij de tekst van Ernst van Altena in Reinaart de vos, de
middeleeuwse satire (Ploegsma, 1979) erg realistische prenten. Een bekende
scène is die waar Tibeert de kater meneer pastoor in doodsangst naar het kruis
vliegt. Met fatale gevolgen, want meneer pastoor zal het voortaan met een stukje
minder moeten doen. Deze scène werd vroeger gegarandeerd gecensureerd,
meneer pastoor raakt in een aantal versies (en niet alleen in die voor kinderen) een
stuk zediger, zijn neus kwijt. Maar op de prent van Bouman staat hij expliciet in zijn
Tiecelijn, 20, 2007