JG 20 nr 2 - Reynaertgenootschap

artikel
■ Lieneke Verheijen
Reynaert als dichter
Het gedicht Van den vos Reynaerde is één van de bekendste middeleeuwse teksten
en al door vele onderzoekers uitgebreid bestudeerd en geanalyseerd.
Opvallend is, dat tot nu toe nog weinig aandacht besteed is aan de poëticale dimensie
van het gedicht, waarbij het gaat om de mogelijke literatuuropvattingen in de
tekst. Een analyse vanuit een poëticale invalshoek laat zien dat in Van den vos
Reynaerde standpunten over de creatie en receptie van literatuur aanwezig zijn,
zoals de betekenis van het schrift, de kunst van het dichterschap en de toelaatbaarheid
van fictionele literatuur. Dit laatste punt wordt hier uitgewerkt.
Ideeën over fictionele literatuur komen bij monde van Reynaert tot uiting. Wanneer
hij aan het hof tot de dood veroordeeld wordt, verkrijgt Reynaert gratie door een
prachtig verhaal te vertellen over een samenzwering tegen de koning en een verborgen
schat. Op poëticaal niveau treedt Reynaert hier op als dichter van fictie en
wordt Nobel belachelijk gemaakt, omdat hij niet doorziet dat Reynaert het verhaal
zelf verzonnen heeft.
De opvattingen over fictionele literatuur die in het gedicht tot uiting komen, zijn
goed te plaatsen in een contemporain debat, dat ging over de toelaatbaarheid van
fictie en haar relatie met de geschiedschrijving.
Een korte vergelijking met de brontekst Le Plaid, branche I van de Roman de
Renart, laat zien dat deze thematiek daar niet aanwezig is en dus doelbewust door
de dichter van Van den vos Reynaerde is aangebracht.
Feit en fictie
142
In de twaalfde eeuw, maar ook later in de dertiende en veertiende eeuw, was door
het vervagen van de grenzen tussen de geschiedschrijving en andere genres het
waarheidsgehalte van teksten een onderwerp van discussie. Dichters hielden er
verschillende literatuuropvattingen over de betekenis en toelaatbaarheid van fictionele
literatuur op na.
Om fictie te kunnen begrijpen, moet de toehoorder of lezer op de hoogte zijn van
de werking ervan. Bij fictionele literatuur sluiten verteller en publiek een ‘pact’, waarbij
de toehoorders instemmen het spelletje van ‘make-believe’ mee te spelen: ze
weten dat het verhaal niet echt gebeurd is, maar binnen de narratieve werkelijkheid
neemt het publiek de gebeurtenissen voor waar aan. Kennis van de conventies van
literatuur en fictie vergroten de mogelijkheden om dit spel mee te spelen. In Van den
vos Reynaerde is deze problematiek rond fictie gethematiseerd: daar is koning
Nobel niet in staat het pact van ‘make-believe’ aan te gaan.
Fictie kan als volgt gedefinieerd worden:
Fiction is a category of literary text which, although it may also
include events that were held to have actually taken place, gives
an account of events that could not conceivably have taken place
Tiecelijn, 20, 2007