Druppel 14-3 - Dispuut Watermanagement

Colofon
jaargang 14, nummer 3, april 2004
‘Druppeltje’ is een uitgave van het
Dispuut Watermanagement van de faculteit
Civiele Techniek van de Technische Universiteit
Delft. Het blad verschijnt 4 keer per jaar.
Redactie
Ellen Tromp, Anneke van der Kraan en
Govert Verhoeven
Medewerkers aan dit nummer
Dr. P. Bol, Nienke Kramer, Wouter Sotthewes,
Maarten Lut, Martijn Westhoff, Marco Vroege,
Steven Weijs, Jasper Verberk, Matthieu Barthe
prof. dr.iir. E van Beek, Anke Grefte
Lay-out
ir. E.J.W.H. Bergs, Jeroen Scheepens,
Ellen Tromp en Lennart Woltering
Printing
Koopman & Kraaijenbrink
‘Druppeltje’ wordt gratis toegezonden aan alle
ere-leden, leden, oud-leden en begunstigers van
het
Dispuut Watermanagement
Subfaculteit der Civiele Techniek
kamer 4.74
Stevinweg 1
2628 CN Delft
Telefoon: 015 - 278 4284
Telefax: 015 - 278 5559
E-mail: dispuut.watermanagement@ct.tudelft.nl
Homepage: www.dispuutwatermanagement.nl
In de afgelopen maanden is er weer
veel te doen geweest op het gebied
van watermanagment. Iedereen herinnert
zich vast nog wel de dijkafschuiving
bij Steijn. Dit bleek later veroorzaakt
te zijn door een lekke waterleiding.
Ook internationaal gezien is er het
nodige gebeurt. Prins Willem Alexander
heeft op 2 maart zijn visie gegeven
over het internationale watermanagement.
Dit Druppeltje staat geheel in het teken
van de klimaatsveranderingen en het
symposium dat het dispuut 27 april as.
hierover zal organiseren. Prof. E van
Beek geeft zijn visie hierover. Tevens
staat er een artikel in over het
broeikaseffect. De symposiumcommissie
geeft uitleg over de vorderingen.
Ook de vaste rubrieken komen weer
aan bod. Zo zijn Marco Vroege en
Stephen Weijs pas afgstudeerd en
heeft Maarten Lut stage gelopen bij het
duinwaterbedrijf Zuid-Holland. Op
onderwijsgebied staat er verder de
rubriek “Kies Water!” weer in. De
buitenlandse inbreng komt dit keer uit
Frankrijk.
Verder staan er nog vele verslagen van
de excursies in, die zijn georganiseerd
door en met het dispuut.
Heel veel leesplezier!
De redactie
Van de redactie
3

4
Inhoudsopgave
Van de Redactie
Adverteerdersindex
Van de voorzitter
WM - actueel
Waterdicht
ZKH Prins van Oranje
Vragen aan de Prins
NVA Jongerenplatform
Waterkolom
Van de secretaris
Activiteitenkalender
Symposium
Klimaatsverandering
Buitenlandreis
Van de penningmeester
Gastpublicatie
Promo Commissieleden
Van de comm. PR
Excursie ct3420
Bedrijfspresentatie
Van de comm. Onderwijs
Kies Water!
Veldwerk ct5450
Stage
Afstuderen
Foreign student
Vakantiecursus
Succes Stories
3
4
5
6
7
8
10
12
13
15
15
16
18
20
22
23
28
29
30
32
34
35
38
40
42
46
48
50
Adverteerdersindex
KIWA 2
Vitens 51
HKV 52

Wat een mooie tijd!!
Elke voorzitter hoopt natuurlijk iets
moois tijdens zijn/haar voorzitterschap
mee te maken. Zoals Lennart in zijn
periode de heer Huisman erelid van het
dispuut mocht maken, zo mocht ik
kroonprins Willem-Alexander voor een
goed gevulde collegezaal toespreken.
Dit soort momenten maken het voorzitterschap
tot een zeer geslaagd iets. Het
was zeker een mooie afsluiting van een
gezellig bestuursjaar.
De laatste weken stonden in het teken
van prins Willem- Alexander. Wanneer
zou hij komen? Nu, op 2 maart jongstleden
heeft hij een bezoek gebracht aan
het college Gezondheidstechniek
(ct3420). Voor mij, als voorzitter, gingen
daar nog heel wat voorbereidingsuren in
zitten. Maar achteraf gezegd was dat
het allemaal wel waard. De afstudeerrichting
Watermanagement is weer goed
´in the picture´ gezet.
In de afgelopen maanden is er ook weer
het nodige gebeurd in de dispuutskamer.
Zo is onze commissaris Binnen- en
Buitenland, Patrick Dippell uit het
bestuur gestapt, aangezien hij voor
onbepaalde tijd met zijn studie is
gestopt. Zijn taken zijn door alle bestuurs-leden
overgenomen en mooie
activiteiten zijn er toch weer
georganiseerd.
Tevens heeft er een kleine verbouwing
in de dispuuts-kamer plaatsgevonden.
Nieuwe bureaus hebben een hele
andere uitstraling aan de kamer
gegeven.
Verderop in dit Druppeltje staat ook een
aankondiging van de oprichting van het
NVA-jongerenplatform te lezen. Als
voorzitter ben ik hierbij actief betrokken.
Voor het dispuut zal dit weer de nodige
contacten met andere universiteiten en
HBO´s en het bedrijfsleven opleveren.
Hierdoor blijven we op de hoogte van
wat er in het waterwereldje gebeurt en
kunnen we ook meer mensen interesseren
voor onze eigen dispuutsactiviteiten
en NVA-activiteiten. Eventueel
kunnen de contacten met andere
wateropleidingen ook leiden tot meer
uitwisseling van studenten. Verder zal
het NVA- jongerenplatform ook jaarlijks
een scriptie-prijs uitreiken.
Als voorzitter is dit mijn laatste artikel in
het Druppeltje, graag zou ik jullie alvast
willen uitnodigen voor de bestuurswissel
op 14 april! Zodat jullie het nieuwe
bestuur veel succes kunnen wensen met
hun bestuursperiode.
Ellen Tromp
Van de voorzitter
5

6
WM - Actueel
Algemeen Dagblad dd. 25-02-2004
Zeep moet dijken redden
Het nieuwste middel tegen afbrokkelende
dijken: zeep...! Het Wageningse
onderzoeksbureau Alterra is gisteren een
proef begonnen met kunstmatige
bevochtiging van veendijken.
Het experiment dat een jaar duurt, is
onderdeel van een hele reeks onderzoeken
naar de effecten van extreme
droogte op de waterkeringen in veengebieden.
Vorig jaar zomer leidde droogte
tot dijkafschuivingen bij Wilnis en
Rotterdam.
De Stichting Toegepast Onderzoek
Waterbeheer (STOWA), het kennisinstituut
van de Unie van Waterschappen,
heeft opdracht gegeven voor de proef
met een biologisch afbreekbare zeep die
de spanning van het water vermindert.
Zo wordt de vochtigheid in bodems vastgehouden
of de herbevochtiging van
uitgedroogde veenbodems bevorderd, zo
liet de Unie van Waterschappen weten.
Dicht bij elkaar worden twee plekken
van elk circa vijftien vierkante meter
ingericht, een die niet wordt behandeld
en een die eens in de drie weken wordt
besproeid met een zeepoplossing.
STOWA en Alterra willen zo de vochtopname
en vochtveranderingen in de dijk
tot 50 centimeter diep volgen via een
meetsysteem.

De Beemster
Voor Karel Looten
De Wintvorst, om den rouw van Hollants Maagt te paeien [doen afnemen],
Vermits [omdat], door storm op storm, zy schade en inbreuk leê,
Schoot [dreef] molenwiecken aan, en maalde, na lang draeien,
Den Beemster tot een beemt, en loosde 't meir in zee.
De zon verwondert, zagh de klay noch brack van baren,
En drooghdese af, en schonckse een groenen staatsikeurs [feestkleed],
Vol bloemen geborduurt, vol lovren, ooft en airen;
En, toiende heur hair, bestroide het vol geurs.
De room en boterbron quam uit haar borsten springen.
Het vissigh lijf wert vleesch, noch [nog] maagt en ongerept.
Haar voorhoofts torenkroon quam door de wolken dringen:
Gelijck gemeenlick [gewoonlijk] weelde in hoogheit wellust schept.
Hier jaagt de winthont 't wilt, hier rijt de koets uit spelen.
Men danst, men banketteert in 's Koopmans rijke buurt.
Hier lacht de goude tijt, in lieve lustprieelen,
Die voor geen oorloogh schrickt, noch kiel op klippen stuurt.
Verzier van [fantaseer over] Cypris, hoe zy Cypers quam bekoren:
Ick weet dat dees Godin uit zeeschuim is geboren.
Bron: Vondel, De werken, [WB-editie], deel IV, p. 609. Amsterdam 1930.
Achtergrondinformatie:
De fanatiekste en kundigste waterworstelaar van de Gouden Eeuw is
Jan Adriaensz Leeghwater (1575 - ca. 1650), een toepasselijke naam
die uiteraard pas na bewezen kundigheid werd aangemeten. Hij is in
zijn jonge jaren al een bouwer van kleine uitwaterende molentjes. Die
verhuurt hij aan boeren in de buurt van zijn geboorte- en woonplaats
De Rijp; hij installeert, onderhoudt en demonteert ze. Later verdient hij
de kost als o.a. duiker, molenbouwer en maker van speeluurwerken.
Maar zijn hartstocht ligt in bedijkingen en inpolderingen. Hij is
de stuwende kracht achter de droogmaking van het eerste grote
Noord-Hollandse meer, de Beemster. Geld is er genoeg in de jonge
republiek maar de geldschieters zijn huiverig voor dit grote werk.
Leeghwater klimt in de pen en produceert geschrift na geschrift om ze
te overtuigen. Hoe groter een meer, des te winstgevender de drooglegging,
zo betoogt hij, want de omringdijk neemt lineair toe met de
straal, maar de gewonnen grond kwadratisch. Men begint in 1608; 26
Jan Adriaensz Leeghwater
molens met schepraderen werpen het water uit. Na een paar jaar
lijken de criticasters gelijk te krijgen. Want wanneer de bodem al zichtbaar wordt en het volk de vis en
paling met de hand in de laatste poelen vangt, valt een dijkdeel en komt het meer weer blank te staan.
Toch is op 4 juli 1612 het werk geschied. De Schermer en de Wormer volgen.
Pieter Bol, 2002
Waterdicht
7

8
ZKH Prins van Oranje
Op verzoek van de Prins is gekozen voor
een informeel en interactief programma.
De kroonprins heeft een gastcollege verzorgd
over de internationale ontwikkelingen
op het gebied van waterbeheer en watervoorziening.
Aansluitend zijn er een aantal
cases behandeld over waterprojecten in
Indonesië, Oost Europa en Zuid-Afrika.
Deze cases zullen nader bestudeerd worden
door de studenten. Gedurende 8 weken
wordt in een groep een case uitgewerkt als
eindwerk voor de 1e fase van de studie
Civiele techniek (het BSc-eindwerk)
De Prins zou dus om kwart voor elf met het
college beginnen. Zijn komst was zo lang
mogelijk geheim gehouden om te voorkomen
dat de zaal vol zat met bobo's en
buitenstaanders.Om half elf werd de Prins
in de collegezaal ontvangen met een kopje
koffie en werd hij voorbereid op de 250
Delftse studenten die buiten de zaal stonden
te trappelen. De Prins vroeg zich af of
de studenten net als water naar beneden
Gastcollege ZKH de Prins van Oranje
Op 2 maart was het een bijzondere dag voor de 3e jaars studenten van het vak ct3420
Civiele Gezondheidstechniek. In plaats van de reguliere hoogleraren stond die dag kroonprins
Willem-Alexander voor de klas. De kroonprins wil op deze wijze zijn kennis en
ervaringen met watermanagement overdragen aan de studenten en daarmee tevens
aandacht vragen voor de wereldwijde problemen op het gebied van water.
ZKH Prins
Willem -
Alexander
zouden stromen of dat iedereen bovenin in
de collegezaal zou blijven hangen. Gelukkig
gedroegen de studenten zich dit keer wel
als water, bij de normale colleges blijven ze
soms bovenin de krant lezen….
De Prins begon zijn college met de opmerking
dat hij als Leidenaar wel een beetje
opzag tegen een confrontatie met Delftse
techneuten… Vervolgens noemde hij een
anekdote van een brief van een jongen van
de basisschool die als oplossing voor de
zeespiegelstijging aan de Prins had
voorgesteld om het water te ontzouten en
dan naar de Sahara te laten stromen. Die
jongen had goed nagedacht over het
watermanagement, constateerde de Prins.
Het gastcollege ging in vogelvlucht langs de
lange weg van de internationale waterconferenties.
Eenduidige oplossingen voor de
grote problemen zijn er niet, maar aan de
hand van korte sheets en enkele plaatjes
gaf de Prins inzicht in de complexe materie
en de keuzes die er gemaakt moeten worden.
Zo benadrukte hij het belang van
duurzame ontwikkeling, dat bij diverse
internationale conferenties (Dublin,
Johannesburg, Kyoto) is onderschreven. De
waterproblematiek staat daarmee stevig op
de politieke agenda. De uitdaging is om dit
vast te houden. Wat kan door afspraken
om te zetten in concrete resultaten.
In Johannesburg heeft men afgesproken
dat in 2015 verschillende doelen bereikt
moeten zijn. De Prins legde uit wat de doelen
zijn op het gebied van armoede bestrijding,
drinkwater en sanitatie, landbouw,
waterbeheer, biodiversiteit, kindersterfte en
honger.

Werkelijkheid of Utopie?
De Prins maakte duidelijk dat niet alle doelstellingen
haalbaar zullen blijken. Tot 2015
zullen dagelijks 250.000 mensen toegang
moeten krijgen tot schoon drinkwater.
Momenteel ligt het tempo veel lager. Met
grote projecten kunnen steden wel snel van
water worden voorzien, maar is het aanvaardbaar
om andere delen van de wereld
'op te geven'? Prins Willem-Alexander riep
de studenten op om over deze vragen na
te denken.
Er zijn 45.000 grote dammen in de wereld.
Uit het rapport van de World Commission
on Dams bleek dat veel van deze dammen
nadelige effecten hebben. Voor- en tegenstanders
verschillen van mening over nut
en noodzaak van de bouw van dammen
voor watervoorziening en energieopwekking.
In het rapport 'No Water No Future' dat de
Prins op verzoek van Koffi Anan geschreven
heeft wordt ook aandacht besteed aan de
financiering van het waterbeheer. Hier
liggen vaak problemen. Er is veel geld
nodig om de waterinfrastructuur aan te
legen, te verbeteren en te onderhouden.
Als laatste stond Prins Willem-Alexander stil
bij de klimaatverandering. Door deze
klimaatverandering neemt het aantal natuurrampen
toe. In 2002 hebben meer dan
500 rampen plaatsgevonden. De Prins had
langer over zijn deel gedaan dan ingepland,
wat de prins toeschreef aan de invloed van
zijn Argentijnse vrouw. Hierdoor begon
Professor van Beek iets later met zijn presentatie.
Hij vertelde over het waterbeheer
in Indonesië. De case voor het BSc-eindwerk
gaat over de watervoorziening van
Jakarta. Het doel is om tot een integraal
waterbeheerplan te komen voor de Jakarta
- Citarum regio.
Na de pauze was het woord aan drs. Jasper
Fiselier. Hij vertelde aan de hand van een
aantal thema's over de implementatie van
de Kaderrichtlijn Water in Oost-Europa. De
laatste case werd toegelicht door ir. Luuk
Rietveld. Hij vertelde over de drinkwatervoorziening
in Zuid-Afrika en het Lesotho
Highlands Water Project.
Na het eerste deel en aan het eind van het
college was er ruimte voor discussie, waar
door de studenten volop gebruik van werd
gemaakt. In de pauze kregen de studenten
voor deze ene keer koffie in de collegezaal
aangeboden. De Prins kon zijn kopje koffie
nauwelijks opdrinken. De studenten bestormden
hem met vele vragen die de Prins
deskundig en ontspannen beantwoordde.
Ook na afloop van het gastcollege werd er
onder het genot van een broodje nog lang
nagepraat en doorgediscussieerd.
Prof. ir. Hans van Dijk voelde zich wat
bezwaard dat de kroonprins Maxima alleen
had moeten laten om op Amalia te passen
en bood daarom als 'goedmakertje' een
speelgoedbeertje met TUD- shirtje aan.
Ellen Tromp bedankte de prins namens de
studenten en gaf de prins een paraplu
(i.v.m. de klimaatverandering) en een zakje
schoolkrijtjes (om ook bij andere gelegenheden
college te kunnen geven).
De algemene conclusie was dat de studenten
veel opgestoken hadden van het gastcollege
en dat er nog enorme uitdagingen
liggen in het waterbeheer om de internationale
doelstellingen te realiseren.
Anke Grefte
Koffiepauze
ZKH prins van Oranje
9

10
Vragen aan ... De Prins
Virtueel water?
Ellen Tromp, voorzitster van het Dispuut Watermanagement had de eer de eerste
vraag te mogen stellen. Ze wilde weten of het niet beter is dat 3e wereldlanden
voedsel inkopen in plaats van dat ze het zelf verbouwen. Voor de landbouw is erg
veel water nodig en daar is juist een gebrek aan. Door voedsel te importeren, krijgen
ze dus eigenlijk virtueel water.
Prins Willem-Alexander wees op het economische belang van voedselproductie
Voor veel 3e wereldlanden is het de enige manier om de armoede te bestrijden en
in hun levensonderhoud te voorzien. Miljoenen mensen verdienen nu minder dan 1
dollar per dag (des te schrijnender als we bedenken dat de EU de landbouw subsidieert
met een bedrag van 2 dollar per koe per dag). Om te produceren voor de
wereldmarkt moet de infrastructuur in de ontwikkelingslanden verbeterd worden en
handelsbelemmeringen afgeschaft.
Privatiseren of niet?
In derde wereld landen wordt vaak geprobeerd om door middel van privatisering
geld te genereren. Mag een bedrijf winst maken met water of is het een publiek
goed?
De Prins legde uit dat de waterbronnen van iedereen zijn, maar dat er wel voor
gezorgd moet worden dat investeringen ook terugverdiend worden. Geld uit private
middelen kan soms wel helpen om nieuwe voorzieningen tot stand te brengen.
Daarbij moet worden opgemerkt dat de helft van de private investeringen door
kleine (locale) ondernemers wordt gedaan.
Druppel op de gloeiende plaat?
Moet je beginnen met een (grote) druppel op de gloeiende plaat of moet je overal
een beetje hulp geven?
Allebei. Het mooiste zou zijn dat er één project opgezet wordt en dat alle mensen
die daar geholpen hebben en kennis op hebben gedaan andere projecten helpen
opzetten. Zo wordt de kennis verspreid. Helaas werkt het niet zo. De problemen
zijn ook zo groot dat je overal een zetje in de goede richting moet geven.

Het gaat ook om cultuur
Het cultuurverschil is vaak een probleem. Zou het helpen als wij ons meer in hun
cultuur zouden verdiepen?
De donor heeft het geld en heeft dus altijd gelijk. Als de donor weg is weet niemand
hoe dat wat de donor gemaakt heeft werkt en onderhouden moet worden.
De mensen in de derde wereld willen de donor te vriend houden en knikken dus bij
alles. Daarnaast is ook de cultuur van de ontwikkelingswerker veranderd. Vroeger
gingen de mensen er helpen omdat ze zich daartoe geroepen voelen. Nu is het
meer een vak geworden. De Prins citeerde hier zijn vader (Prins Claus).
Moet de schoorsteen roken ten koste van het milieu?
Elke oplossing tast het milieu aan. Economisch en sociaal moet het veel beter worden
om het milieu te compenseren. Het milieu zal er nooit beter op worden, maar
de aantasting moet minimaal zijn.
Actiegroepen zijn vaak een indicatie voor de duurzaamheid. Als er veel tegen een
project geprotesteerd wordt dan wordt een oplossing niet als duurzaam ervaren.
Een oude hond kun je geen trucjes leren.
De overdracht van kennis in derde wereldlanden moet veel beter. Kinderen moeten
al geschoold worden over water. In Nederland doen we voor een nieuwe zuivering
eerst jarenlang onderzoek om te begrijpen hoe iets werkt. Zo zou het ook in de
derde wereld landen moeten gaan. Ze moeten zelf ontdekken hoe het in elkaar
steekt.
Moeten we de moed opgeven?
We moeten blijven proberen zo veel mogelijk projecten op te zetten om het leven
in ontwikkelingslanden dragelijk te maken. Niet alleen uit ethische overwegingen,
maar ook om conflicten en grootschalige migratie te vermijden De enorme verschillen
in welvaart zullen op termijn moeten verdwijnen.
Anke Grefte
ZKH Prins van Oranje
11

12
NVA Jongerenplatform
WATER IN BEWEGING!!
Het NVA watersymposium speciaal voor alle nederlandse 'waterstudenten'
16 april 2004, Universiteit Wageningen
Een kijk in het dagelijkse waterbeheer
Discussie met professionele waterbeheerders
Een speciale carrièremarkt op het gebied van waterbeheer
De laatste jaren staat het waterbeheer in Nederland weer volop in de schijnwerpers
van de media en onder de aandacht van politiek Den Haag. De (bijna-)overstroming-
en van 1993 en 1995 hebben met prangende ernst de vraag gesteld in hoeverre
de huidige organisatiestructuur van het waterbeheer ons genoeg veiligheid
garandeert. Daarnaast roept de implementatie van de Europese Kaderrichtlijn
Water verscheidende dilemma's op omtrent het beheer van het oppervlakte- en
grondwater.
Deze beide ontwikkelingen hebben ervoor gezorgd dat er de afgelopen jaren veel
verwarring heerste onder de Nederlandse waterbeheerders over de toekomst van
het waterbeheer. Dit uitte zich in een enorme hoeveelheid beleidsdocumenten, rapportages
en toekomstvisies die ingingen op de vraag hoe de organisatie van het
waterbeheer vorm gegeven moet worden. Nu langzaam maar zeker de mist begint
op te trekken worden de nieuwe contouren en sturende visies scherper.
Doel
De komende jaren moet een frisse generatie aanstormende water professionals aan
de slag met deze nieuwe ideeën en het waterbeheer concreet vorm en inhoud
gaan geven. Met dit symposium wil de NVA een eerste aanzet geven om waterstudenten
meer met elkaar en de werkende waterwereld in contact te brengen.
Overdracht van persoonlijke ideeën en visies staat daarbij centraal.
Programma
Het programma zal allereerst een beeld schetsen van de belangrijke thema's in het
waterbeheer van Nederland met daarbij speciale aandacht voor de nieuwe
Europese Kaderrichtlijn Water. Tijdens deze middag zal het NVA Jongerenplatform
officieel worden geinstalleerd door het NVA- bestuur. Dit Jongerenplatform zal
ongeveer 3 activiteiten per jaar organiseren. Tevens zal zij de Scriptieprijs jaarlijks
gaan uitreiken.
Wil je op de hoogte worden gehouden van de activiteiten van het NVA
Jongerenplatform, wordt dan lid en ontvang tevens H20 26 keer per jaar.
Het Dispuut Watermanagement heeft zitting genomen in het NVA Jongerenplatform
om waterstudenten en de waterwereld dichter bijeen te brengen. Kom dus ook op 16
april naar Wageningen om te laten zien dat Watermanagement van de TU ook
bestaat!! (meer informatie: zie website dispuut of Ellen Tromp)

Klimaatverandering en
waterbeheer - hoe erg is
het?
Als je alle publiciteit rond klimaatverandering
moet geloven dan zal de hydrologische
kringloop wereldwijd drastisch
veranderen met grote gevolgen voor het
waterbeheer. We krijgen te maken met
meer extremen: grotere overstromingen
en langere droge perioden. Dat het klimaat
verandert is duidelijk. Dat heeft
het altijd gedaan, nog maar 10.000 jaar
geleden hadden we hier in Nederland
nog een ijstijd. Dat het versneld verandert
als gevolg van menselijk handelen
is ook duidelijk. De aandacht voor het
verminde-ren van broeikasgassen is dan
ook terecht. We moeten dat terugdringen.
Dat we ons waterbeheer moeten
aanpassen klopt ook. Een zeespiegelstijging
vraagt nu eenmaal hogere
dijken en meer regen vraagt grotere
pompen of meer tijdelijke berging. Maar
Waterkolom
krijgt klimaatverandering niet teveel
aandacht? Leidt het ons niet af van
grotere problemen of van andere oorzaken
van die problemen? En zijn er ook
voordelen aan klimaatverandering?
Klimaatverandering is hot en elke vorm
van nuancering wordt door een groot
deel van de milieubeweging en door
wetenschappers als 'politiek incorrect'
beschouwd en keihard neergesabeld.
Juist van wetenschappers is dat
teleurstellend. Maar veel aandacht voor
klimaatverandering betekent ook meer
onderzoeksgelden en daar leven wetenschappers
van. Is het een 'hype',
vergelijkbaar met de zure regen van 10-
15 jaar geleden? Zure regen was toen
de grootste dreiging voor het milieu. Nu
hoor je er nauwelijks meer over. Hoe
staat het over 10 jaar met onze aandacht
voor klimaat-verandering?
Toch twee nuanceringen als mogelijke
start voor de discussie tijdens het
komende symposium van het dispuut.
De eerste nuancering gaat over hoogwater.
De gebruikelijke verklaring van de
hoogwaters van de laatste jaren is dat
dit door klimaatverandering en ontbossing
komt. Ondertussen zijn de meeste
hydrologen het er over eens dat ontbossing
geen rol speelt. Die valt af. Dus
klimaatverandering? Mogelijk, maar het
is zeker niet de belangrijkste oorzaak.
Een veel belangrijkere oorzaak van de
hoogwaterproblemen op onze grote
rivieren is dat we de berging in de
13

14
Waterkolom
uiterwaarden in de Rijntakken tot bijna
1/3 gereduceerd hebben, namelijk van
80,000 ha in 1850 tot 30,000 ha nu.
Bovendien hebben we steeds meer
socio-economische waarden ontwikkeld
in overstromingsgevoelige gebieden bij
onze rivieren, steden, industrie en
mensen. Risico is kans maal gevolg en
de gevolgen zijn veel groter geworden.
De kans ook?
Een tweede nuancering is de aandacht
voor klimaatverandering in de derde
wereld. Hele hordes onderzoekers
duiken op landen als Bangladesh en
Mozambique om de gevolgen van
klimaatverandering op deze arme landen
te onderzoeken. De landen hebben
inderdaad forse waterbeheer problemen
en klimaatverandering zal deze erger
maken. Maar hoeveel erger? Als je problemen
in een maat, bijvoorbeeld
meters, zou kunnen uitdrukken, dan zijn
de huidige waterproble-men in deze
landen bijvoorbeeld 3 meter hoog.
Klimaat-verandering zet daar nog eens
10 cm bovenop, misschien zelfs maar 1
cm. Rechtvaardigt dat om zoveel meer
aandacht te geven aan die 10 cm
klimaatverandering ten opzichte van de
3 meter huidige problemen? De meeste
Bangladeshi maken zich dus niet zo druk
over klimaatveranderingen, ook al
omdat het een langzaam proces is. We
hebben de tijd om erop te wachten en
te handelen als het nodig is. Bijna al
onze waterbeheer infrastructuur (dijken,
pompen, etc.) hebben een levensduur
van minder dan 50 jaar waarna vervanging
of groot onderhoud nodig is. Als
het dan blijkt dat er wat extra capaciteit
nodig is dan doen we dat te zijner tijd
wel. Is het hele civiele vak niet een continue
aanpassing aan veranderingen in
omstandig-heden, waaronder klimaat?
Uiteraard kunnen er veel kanttekeningen
gemaakt worden bij bovenstaande punten.
En dat is dan een mooie start voor
de discussie tijdens het symposium.
Prof. Eelco van Beek
90000
80000
70000
60000
50000
40000
30000
20000
10000
0
Bergende oppervlakte Rijntakken
1850
1860
1870
1880
1890
1900
1910
1920
1930
Jaar
1940
1950
1960
1970
1980
1990
2000

Dit is alweer mijn tweede stukje voor
het druppeltje. Ik begin al aardig bekend
te raken met het reilen en zeilen
van het dispuut watermanagement.
Het brengt ook veel leuke dingen met
zich mee; een praatje van de kroonprins,
excursies en skiën. Kortom, alles wat
maar een beetje met watermanagement
te maken heeft. Als ik zo naar buiten
kijk valt er ook hier heel wat te watermanagen,
de druppels vallen met
bakken uit de lucht, af een toe gevolgd
door een mooie witte sneeuwbui. Zou er
na deze warme winter, zonder schaatsplezier
een hele koude zomer komen?
Een koude zomer wordt het in ieder
geval voor de Australië-gangers, die in
juli de winter op gaan zoeken. Terwijl ik
dit alles bedenk, zit ik lekker warm in
het bestuurshok speculaasjes te eten.
Toch zo slecht nog niet, die regen
buiten. Een natte winter was het dit jaar
zeker. Dit onderwerp komt ook terug in
ons Symposium, die in april gehouden
zal worden. Zouden de dijken bestand
zijn tegen de grote hoeveelheid regen?
En misschien nog wel een grotere vraag
zijn ze bestand tegen de droge periode
die ons in deze zomer te wachten staat?
Zullen er nog meer dijken door
afschuiving bezwijken? Als je hier meer
van wilt weten moet je zeker langs
komen op ons Symposium.
Nienke Kramer
Van de Secretaris
Activiteitenkalender
06 apr. Cursus Interculturele
Communicatie
14 apr. Bestuurswissel
16 apr. NVA jongerenplatform
27 apr. Symposium “ Natte
winters, droge zomers.”
26 juni Buitenlandreis
Australië
15

16
Symposium
Lieve Dispuutsleden,
De symposiumcommissie 2004 is op dit moment hard bezig om een mooi symposium
voor jullie en andere geïnteresseerden te organiseren. We zijn bijna rond met
alle sprekers, de dagvoorzitter en andere randverschijnselen. Na wat kleine
opstartproblemen zijn we helemaal op gang gekomen en kunnen we jullie nu al
een aantal zaken verklappen.Het symposium zal dinsdag 27 april 2004 gehouden
worden. Op dit moment ziet het programma er ongeveer zo uit:
Natte winters, droge zomers
"Hoe houden we het systeem robuust"
Afschuivende dijken, inklinking, verzilting en problemen met koelwater was wat
waterbeheerders in Nederland deze zomer bezig hield. Klimaatscenario's van het
KNMI voorspellen dat er steeds vaker zulke droge zomers zullen zijn. Aan de
andere kant voorspellen ze ook nattere wintermaanden. Hierdoor zullen waterbeheerders
in de toekomst vaker geconfronteerd worden met deze twee extremen,
welke specifieke eisen stellen aan het watersysteem. Om aan de eisen wat betreft
de faalkans van het watersysteem te voldoen zullen er aanpassingen gemaakt
moeten worden. Hierbij moet rekening gehouden worden dat oplossingen voor het
ene probleem effect hebben op het andere probleem. Het doel van dit symposium
is om inzicht te verschaffen in wat ons als waterbeheerders te wachten staat; wat
voor klimaatsveranderingen kunnen wij in de komende jaren verwachten. En wat
zijn de effecten van het extremere weer op het watersysteem. Welke problemen
gaan zich door dit extremere klimaat voordoen en wat voor oplossingen zijn
hiervoor mogelijk.
Het symposium zal worden voorgezeten door de oud voorzitter van Wetterskip
Fryslan, dhr .E.H. Togtema. Tevens zit dhr. Togtema in de nieuwe adviescommissie
Water van het ministerie van Verkeer en Waterstaat.
Sprekers en onderwerpen zijn o.a.
· "Neerslag en droogte in de toekomst en nu" door dhr. A. Buishand van het KNMI
· "Water als ordenend principe in de nota ruimte" ondervoorbehoud
· "De droogte van 2003 was een waterkwaliteitsprobleem" door dhr. J. Icke van het
WL|Delft Hydraulics
· "Stedelijke waterproblemen" door dhr. F.H.M. van de Ven van de TUDelft / RIZA
· "De droogte nader bekeken" door dhr. H. van Waveren van de RIZA / Droogtestudie
· "Economische effecten van het veranderende klimaat", dhr. M. Kok van HKV
· "Effecten en problemen voor het waterbeheer in hoog Nederland",
dhr. R. Schrauwen, ZLTO
· Discussie
· Borrel

Natuurlijk zal dit symposium niet voor
niets zijn.
Student dispuutsleden : € 7,50
Studenten : € 12,50
Medewerkers TUDelft: € 45,00
Overige : € 100,00
Met dank aan Hessel is het dit jaar zelfs
mogelijk je online in te schrijven. Dit
kan op: www.dispuutwatermanagement.nl.
Meld je dus snel aan! Hopende
jullie allemaal te mogen begroeten op
het symposium,
Groeten,
De Symposiumcommissie 2004,
Teun Timmermans
Bart van genugten
Nienke Kramer
Lucas van de Winckel
Symposium
17

18
Klimaatsverandering
Broeikaseffect nonsens ?!
In een onlangs naar buiten gekomen
geheim rapport van het Pentagon wordt
een klimaatscenario beschreven, waarbij
Nederland in 2007 deels onbewoonbaar
zou worden. Volgens dit rapport is klimaatverandering
de grootste bedreiging
voor de stabiliteit in de wereld.
Als concreet voorbeeld wordt genoemd
hoe Den Haag in dat jaar na een zware
storm en vloedgolven verzwolgen wordt
door de zee. Het betreft hier een met
opzet sterk gedramatiseerd scenario om
als leidraad te dienen voor het uitdenken
van allerlei strategieën op het
gebied van rampenbestrijding en
mogelijke militaire conflicten. Maar hoe
realistisch is zo'n scenario eigenlijk?
Houdt Nederland dus de voeten droog in
2007?
Enkele klimaatmodellen, gebaseerd op
toename van broeikasgassen in de
atmosfeer, laten zien dat bij de daaruit
voortvloeiende stijging van de
wereldgemiddelde temperatuur de kans
op een dergelijke abrupte klimaatverandering
toeneemt. Volgens het meest
recente IPCC-rapport zal het in 2100
gemiddeld over de aarde tussen de 1,4
en 5,8 graden warmer zijn dan in 1990.
Moeten we ons zorgen maken over
toekomstige klimaatveranderingen?
Het antwoord is ja! De temperatuurstijging
op aarde zal zich de komende
eeuw in een versneld tempo voltrekken.
Hierdoor stijgt de zeespiegel en neemt
de totale hoeveelheid neerslag toe. Voor
Nederland betekent dit een toenemende
kans op wateroverlast zowel door de
hogere zeespiegel alsook door hogere
waterstanden in de grote rivieren in de
winter. Dus ook bij klimaatveranderingen
zonder de verrassingen, zoals
beschreven in het Pentagon rapport,
moeten strategieën ontwikkeld worden
om de voeten droog te houden.
In hoeverre de menselijke productie van
deze gassen het klimaat beduidend en
blijvend beïnvloedt blijft echter onderwerp
van wetenschappelijke discussie. De
discussie over de invloed van de mens
gaat niet om het feit óf de broeikasgassen
het beschreven effect hebben
maar in welke mate, en of de invloed
meetbaar en bewijsbaar is. Tegenover
de productie van broeikasgassen staat
namelijk ook de natuurlijke heropname
van deze gassen en bovendien verandert
het klimaat onafhankelijk van dit
effect van nature voortdurend. Hoe
moeilijk het is om een verandering van
het klimaat vast te stellen, blijkt bijvoorbeeld
uit het grafiekje van de gemiddelde
temperatuur in de zomer en in de

winter in Nederland over de afgelopen
eeuw. De variatie van de gemiddeldetemperatuur
valt grotendeels binnen de
normale grenzen. Een verandering van
het klimaat is daaruit dus moeilijk aantoonbaar,
laat staan de oorzaak daarvan.
(Overigens is De Bilt natuurlijk niet representatief
voor de rest van de wereld!)
Anneke van der Kraan
Klimaatsverandering
19

20
Buitenlandreis
De vorderingen
Op 26 juni zullen 15 studenten en 2
begeleiders naar Australië vliegen. De
vliegreis zal ons via Parijs en Perth naar
Adelaide brengen. Hier zullen we een
week verblijven, waar we een ontmoeting
hebben met de studenten, een
RWZI bezoeken. Tevens zullen we een
presentatie van CSC (het Australische
KIWA) krijgen. De reis zal in totaal 25
dagen gaan duren.
De verdere route van de reis zal als
volgt zijn: Nadat we in Adelaide ook de
toeristische plaatsen hebben bekeken
waarbij we zelfs kangaroos gaan spotten
op Kangeroo Island zullen we de langs
de Murray River gaan trekken. We
beginnen met bij de mond en zullen met
busjes naar bovenstrooms gelegen
gebieden gaan. Onder meer irrigatieprojecten
zullen ons traject kruisen.
Tijdens onze trip zullen we verschillende
klimaten van Australië tegen komen:
mediteraan, woestijn, alpine. Als het
weer het toelaat, zullen we dan ook op
de ski's gaan staan in de Snowy
Mountains. Na Adelaide is de eerste stad
die we aandoen Mildura, waar we o.a.
het meteorologisch meetstation gaan
bezoeken. Daarna volgen we de rivier
Murray River

naar Albury, waar de grootste dammen
van Australië te vinden zijn. Vervolgens
hebben we de bron van de Murray
bereikt en gaan we naar Thredbo in het
Nationaal Park Kosciusko om te skiën.
Dan staat Canberra op het programma,
waar we ook de Nederlandse ambassade
zullen bezoeken. In de laatste
week zullen we Sydney gaan bezoeken,
waarbij een bezoek aan de Opera en
een vaartocht door de haven niet mogen
ontbreken.
Gedurende de reis zullen we overnachten
in jeugdherbergen en motels,
eventueel op de Universiteitscampus.
In deze weken zullen projecten bezocht
worden in alle facetten van watermanagement,
en zullen we ook goed de tijd
nemen om natuur en cultuur te snuiven
van dit prachtige land.
Wouter Sotthewes
De Buitenlandreiscommissie
Australie
21

Van de Penningmeester
Na zo'n ruim elf maanden penningmeester
te zijn geweest van het dispuut
watermanagement is het einde nu echt
in zicht gekomen. Helaas, moet ik
zeggen want ik heb er veel plezier aan
beleefd en zal ook nog met veel genoegen
de laatste weekjes mijn taak als
penningmeester vervullen.
Dit zullen geen rustige laatste weekjes
worden. Net zoals met leren moet
meestal nog het meest op het laatst
gedaan worden. Het financieel jaarverslag
en een nieuw draaiboek schrijven
voor de aankomende penningmeester
zijn twee taken waar ik me de komende
weken flink in kan stuk bijten.
Over de financiën van het afgelopen jaar
kan ik zeggen dat het goed is gegaan
met het dispuut watermanagement. Alle
commissies die afgelopen jaar hun
activiteiten hebben afgerond hebben het
ook financieel gezien tot een goed einde
gebracht. En ook de nu lopende commissies
zijn op de goede weg wat betreft
de financiën.
Maar niet alles is alleen rozengeur en
maneschijn. Het blijkt toch altijd weer
22
moeilijk om sponsoren te vinden en te
houden voor het dispuut. Dit is enigszins
begrijpelijk in deze wat moeilijkere
financiële tijd, maar toch jammer gezien
het feit dat het dispuut watermanagement
een uiterst nuttige rol vervult. Niet
alleen brengt het de studenten in contact
met watermanagement in de praktijk
door o.a. excursies en (kleine)
buitenlandreizen. Ook wordt het eerste
contact gelegd voor de studenten met
de bedrijfswereld binnen watermanagement
door het organiseren van bedrijfspresentaties
en het jaarlijkse symposium
waar vele bedrijven zijn
afgevaardigd.
Tevens kijkt het dispuut watermanagement
kritisch naar het onderwijs en
bespreekt regelmatig mogelijkheden tot
verbetering hiervan met de sectie. Ook
op het gebied van promotie naar beginnende
civiele techniek studenten en
VWO'ers om nieuwe watermanagers te
werven probeert het dispuut een positieve
bijdrage te leveren. Al met al voldoende
zaken die voor de student én
voor bedrijven interessant zijn en een
support voor het dispuut rechtvaardigen.
Na deze promotalk rond ik mijn verhaal
af, wetende dat drie nieuwe gezellige,
capabele en kritische personen klaar
staan om de bestuursfuncties over te
nemen van de vertrekkende bestuursleden.
Govert Verhoeven

Inleiding
Deze eerste van twee afleveringen over
cholera biedt vooral het historisch perspectief
op deze ernstige gastro-intestinale
aandoening. Cholera heeft de
civiele techniek de wind in de zeilen
gegeven. Ook heeft zij de epidemiologie
mee helpen vormen, maar niet minder
was zij van belang voor het opbouwen
van openbare hygiëne en organisaties in
de gezondheidszorg. Zij was de voornaamste
prikkel om te komen tot het
monsterverbond tussen ingenieurs en
artsen: De Hygiënisten. En nog altijd
leert de ziekte ons veel over de epidemiologie
van infectieziekten.
Gesel en gezel
De cholerabacterie is een ongewenste
metgezel van de mens die hem besmet
vanuit drinkwater of voedsel dat in contact
is geweest met de ontlasting van
patiënten. De bacterie produceert een
toxine die de darmfunctie verstoort,
resulterend in een groot verlies van
vocht en mineralen. De waterdunne
diarree kan meer dan 20 liter per dag
bedragen en de dood treedt meestal in
door shock. Cholera is al tientallen
Cholera deel 1
Gastpublicatie
Cholera is een gevreesde gastro-intestinale infectieziekte. Zij wordt veroorzaakt
door de Vibrio cholerae, een bacterie die een toxine produceert dat de darmfunctie
ontregelt. Het resulterende grote vocht- en mineralenverlies kan tot de dood leiden.
Momenteel treedt de ziekte vooral op in derdewereldlanden met slechte sanitaire
voorzieningen. Toen zulke slechte omstandigheden nog normaal waren in
Europa heeft de cholera ook hier huisgehouden, vanaf haar introductie in het begin
van de negentiende eeuw. Deze aflevering meldt vooral de geschiedenis van de
cholera en haar invloed op zowel de civiele techniek als de (infectieziekten)epidemiologie.
eeuwen één van de grootste plagen van
Zuid-Azië, hoewel de eerste betrouwbare
beschrijvingen pas uit de helft van
het eerste millennium dateren. De ziekte
heeft zich vanaf het begin van de
negentiende eeuw over de wereld verspreid
en teisterde ook ons land. Bij de
derde Nederlandse epidemie, die van
1848-1849, stierven ruim 22.000
mensen eraan. Het ziektecijfer is niet
bekend, maar uitgaande van een
letaliteit van een kwart zouden wel
100.000 mensen de cholera gehad
kunnen hebben, en dat op een bevolking
van toen slechts 3 miljoen.
Vergeleken met de meest recente uit-
Vibrio Algae
23

24
Gastpublicatie
braak van een 'water borne disease', de
veteranenziekte rond de Westfriese Flora
in 1999, waren de mortaliteitscijfers van
anderhalve eeuw eerder meer dan
duizendmaal zo erg. Cholera was dan
ook één van de grote plagen die volgens
Thomas Malthus (1766-1834) de bevolking
teisterden teneinde overbevolking
te voorkomen of af te straffen. Maar
toen hij zijn beroemde boek schreef,
moest de Vibrio cholerae Europa nog
bereiken.
Dit deed de bacterie aan boord van
schepen, in het ballastwater. Werd dit
geloosd in de Europese havens, dan kon
onder de bevolking, die rivier- en
grachtenwater op grote schaal gebruikte,
een omvangrijke epidemie ontstaan.
Deze verspreidde zich vaak naar andere
steden en stadjes; op het platteland
hadden de mensen meestal pompen of
putten en bleven gevrijwaard. Dat de
bacterie niet eerder dan rond 1830 in
West-Europa opdook, heeft te maken
met de snelheid van de schepen. Pas
met het verschijnen van snelle
zeilschepen zoals de theeklippers kon de
bacterie in patiënten of ballastwater snel
genoeg hier zijn om vitaal de mens te
lijf te gaan. Maar tezelfdertijd kwam de
John Snow
bacterie ook via een andere route binnen:
de Balkan en Rusland. Vanaf het
begin van de negentiende eeuw was de
cholera daar 'omhooggekropen' tot bij
de Oostzee en vandaar ging zij, vaak
met oorlogsschepen, naar Noord
Duitsland en de Britse eilanden. Hoe
dan ook, begin jaren dertig van de
negentiende eeuw brak de eerste
cholerapandemie (wereldwijde epdemie)
uit. Tot nu toe zijn er zeven pandemieën
geweest, de laatste heeft zich in de
jaren zeventig van de twintigste eeuw
tot heden voorgedaan.
Besmettingsbron
De cholera heeft door de combinatie van
rampspoed voor de Londense bevolking
en de intelligentie van de arts John
Snow, halverwege de vorige eeuw de
wetenschap van de epidemiologie
onschatbare diensten bewezen. De
watervoorziening van de stad was toen
in handen van vele kleine particuliere
ondernemingen die ieder hun eigen putten
exploiteerden waar tegen betaling
water geput kon worden. Uiteindelijk
kwam het meeste water uit de Thames
en bij een cholera-epidemie eind jaren
veertig van de negentiende eeuw (deel
van de derde pandemie) kwam Snow op
het idee dat dit de oorzaak zou kunnen
zijn. De besmettelijkheid kende hij al
door contactgevallen onder kinderen die
een bed deelden.
In 1854 was er opnieuw een epidemie,
rond de pomp van Broad Street bij de
Hay Market. Hij toonde toen aan dat
deze pomp de bron van besmetting was
en toen zijn sluitende argumentatie de
exploitanten niet overtuigde, had hij de
euvele moed om de zwengel van de

pomp hoogstpersoonlijk te verwijderen.
Deze wordt nog steeds bewaard in de
'John Snow'-pub aldaar en jaarlijks komt
de 'London Epidemiological Society',
waarvan Snow een van de oprichters
was, daar nog bijeen. Het was nog vóór
de triomftocht van de microbiologie,
maar Snow postuleerde al het aanwezig
zijn van uiterst kleine infectieuze deeltjes
als oorzaak van de kwaal. Hij
schreef: ".... I suspected some contamination
of the water of the much-frequented
street-pump in Broad Street,
near the end of Cambridge Street; but
on examining the water, on the evening
of the 3rd September, I found so little
impurity in it of an organic nature, that I
hesitated to come to a conclusion. ...."
".... On proceeding to the spot, I found
that nearly all the deaths had taken
place within a short distance of the
pump. There were only ten deaths in
houses situated decidedly nearer to
another street pump. In five of these
cases the families of the deceased
persons informed me that they always
sent to the pump in Broad Street, as
they preferred the water to that of the
pump which was nearer. ...."
".... We must conclude from this outbreak
that the quantity of morbid matter
which is sufficient to produce cholera is
inconceivably small, ...."
Enkele jaren daarvoor had Ignasz
Semmelweis ook al minuscule 'lijkedeeltjes'
als smetstof gepostuleerd en was
daarmee in een lastige polemiek met
zijn vakbroeders geraakt (zie het
Druppeltje, jrg 14, nr2). Later zijn de verwekkers
van de door hem bestreden
kraamvrouwenkoorts, streptokokken,
pas aangetoond.
De hygiënisten
De cholera is de belangrijkste
'bondgenoot' geweest van de negentiende-eeuwers
die streefden naar
goede algemene sanitaire voorzieningen.
Dat waren voornamelijk ingenieurs en
artsen, we noemen hen de 'Hygiënisten'.
In voorgaande eeuwen hadden
armoede, onwetendheid, onverschilligheid
en gebrek aan de vereiste technische
kennis het creëren van veilige
waterwinning en -distributie plus het
grootschalig bouwen van riolen in de
weg gestaan. In de eerste helft van 19e
eeuw werd de ingenieur geboren en we
kunnen stellen dat de cholera flink
geholpen heeft bij het ontwikkelen van
de civiel ingenieur.
De hygiënisten ondervonden
echter veel weerstand van de gegoede
burgerij. Die had vaak zelf al redelijke
voorzieningen maar bovendien waren de
welgestelden de enigen met stemrecht
(sinds het revolutiejaar 1848); dit werd
toegekend aan hen die een fikse belasting
betaalden. Zij waren niet genegen
om te stemmen voor een forse verhoging
van de staatsbegroting en dus
de belastingen, om de paupers in hun
Snow-Pump
Gastpublicatie
25

26
Gastpublicatie
samenleving betere levensomstandigheden
te verschaffen. Dat uiteindelijk de
tweede helft van de negentiende eeuw
een explosie van werkzaamheden te
zien gaf (duizenden kilometers aan
waterleidingen en riolen) lijkt hiermee in
tegenspraak. Maar de Amsterdamse
hoogleraar sociologie De Swaan verklaart
dit als volgt. Hij stelt dat de rijken
steeds banger werden voor de sociale
onrust en het opkomende socialisme en
communisme. Ze kozen eieren voor hun
geld, want revolutie zou hun kapitaal en
de economie verwoesten. Dus konden
de ingenieurs aan de slag "ter beteugeling
van de onrust en beheersing van
de 'sociale vulcanologie'".
Zo kon de Prince of Wales in 1865
de aanzet van een uitgebreid Londens
rioolnetwerk openen, dat tien jaar later
83 mijl telde en 100 vierkante mijl bediende.
Zijn vader Albert, de 1861
overleden echtgenoot van koningin
Victoria, had zich niet onledig gehouden
met de jacht op wild of op vrouwen. Hij
was een enthousiast ijveraar voor de
openbare hygiëne geweest en riolering
was zijn stokpaardje. Er zijn nog
tekeningen van zijn hand voor het
Londense rioolstelsel bewaard gebleven,
en sommige uitgevoerde onderdelen zijn
zelfs nog in gebruik. Helaas mondde het
Londense stamriool rechtstreeks uit in
de Thames, wat die rivier stroomafwaarts
ernstig contamineerde. Zoals in
de vorige Druppel te lezen was dat
Semmelweis stierf aan de bacterie die
de door hem beschreven
kraamvrouwenkoorts veroorzaakt, zo is
Prins Albert gestorven aan de buiktyfus,
meestal veroorzaakt door fecaal verontreinigd
drinkwater! De ernst van zijn
ziekte, gevoegd bij de onkunde van zijn
artsen, deed koningin Victoria haar dierbare
echtgenoot verliezen en zij zou
veertig jaar in rouw blijven tot haar
dood in 1901.
Speurtocht
De verwekker van de cholera bleek
uiteindelijk de kommavormige bacterie
Vibrio cholerae. Niemand minder dan de
Duitse nestor van de bacteriologen,
Robert Koch (1843-1910), die in 1882
de oorzaak van de tuberculose uiteenzette,
wist dit vast te stellen op zijn
onderzoeksreis naar Egypte en India in
1883-84. In zijn zeven berichten uit
Alexandrië, Cairo en Calcutta leest men
de wetenschappelijke onderbouwing van
zijn choleratheorie maar tevens de
ontreddering die een epidemie in een
samenleving aanricht. Net zoals Snow,
die tegenover zijn scherpzinnige
hypothese particuliere belangen en een
waaier aan alternatieve medische opvattingen
aantrof, kreeg Koch het nog
moeilijk. Vooral Max von Pettenkofer
(1817-1902), de leidende Duitse miasmaticus,
opponeerde. De miasmatheorie
beschouwt gassen en dampen uit rottingsprocessen
en zaken als neerslag en
grondwaterstand van doorslaggevende
betekenis bij het ontstaan van ziekte. Hij
daagde in 1892 Koch zelfs uit een
vibrionen-cultuur aan hem te zenden,
welke hij direct opdronk. Hij werd maar
een beetje ziek, ondanks het feit dat hij
tegelijk zuiveringszout innam om zijn
maagzuur te neutraliseren. Had hij al
ooit cholera gehad en was hij enigszins
immuun, had hij heel sterk maagzuur of
was Koch zo humaan geweest verzwakte
bacteriën in de kolf te stoppen?

We weten het niet.
Na verloop van tijd werd de bacteriologie
echter zo triomferend dat menigeen
alle aandoeningen met micro-organismen
in verband wilde brengen. Zo is
Koch later nog op bezoek geweest in
het gloednieuwe laboratorium van
Christiaan Eijkman (1858-1930) in 'ons
Indië'. Die deed vanaf 1886 onderzoek
naar de beriberi, waarbij hij ervan uitging
dat een bacterie de oorzaak was.
Hij vond echter geen beriberibacil maar,
door toeval, het vitamine B1-gebrek. Dit
leverde hem in het jaar voor zijn dood
de Nobelprijs op (1929). In de loop van
de twintigste eeuw moest de microbiologie
een toontje lager gaan zingen en
vond men vele andere risicofactoren en
ziekteoorzaken dan microscopisch kleine
wezens. Maar de laatste decennia is er
weer een opleving van de belangstelling
Gastpublicatie
voor hun rol bij ziekteprocessen, direct
of indirect. Ze worden niet alleen in verband
gebracht met maagzweren, maagkanker
en neurodegeneratieve aandoeningen,
maar ook met bijvoorbeeld
reuma en multipele sclerose.
In de volgende Druppel zullen de
huidige epidemiologie, de bacteriologie,
de verschijnselen, de therapie en de
preventie van cholera besproken worden.
Dr. P. Bol is arts-epidemioloog en oudsecretaris
van de Gezondheidsraad. Hij
is universitair hoofddocent ‘Algemene
hygiëne en epidemiologie’ (ct5420) bij
de sectie Gezondheidstechniek
27

Stress op het hok
Zo dit is alweer mijn laatste stukje over
het wel en wee van het commissariaat
Public Relations. Wederom zal ik jullie in
dit Druppeltje wat 'inside information'
over het dispuut geven.
Zoals jullie misschien wel weten hebben
de Public Relations de laatste tijd veel
nieuwe impulsen gehad. Zo heeft het
dispuut kennis gemaakt met Zijne
Koninklijke Hoogheid De Prins van
Oranje, is het dispuut betrokken bij de
oprichting van het Jongerenplatform van
de NVA, de vereniging voor waterbeheerders
en zijn we op bedrijfsbezoek
geweest bij één van onze hoofdsponsoren.
Maar al die nieuwe activiteiten zorgen
zeker wel voor de nodige stress;
Ellen is gestressed. Willem Alexander
komt college geven en zij moet daarbij
het dispuut vertegenwoordigen. Dat
vereist wel de nodige voorbereidingen
Van de comm. PR
en Prof. Van Dijk overspoeld haar met
leesvoer. Bovendien moet ze haar telefoon
aan laten staan, want ze krijgt pas
kort van tevoren een telefoontje dat hij
er is (dit ter voorkoming van bobo's in
de zaal). Uiteindelijk komt De Prins twee
weken later, dan dat Van Dijk haar had
doen geloven. Ook is waterbouw met
groot gevolg aanwezig… Alle stress is
voor niets geweest!!
Bart is ook gestressed. Hij heeft al twee
mensen benaderd voor het voorzitterschap
van het symposium, maar het zit
hem niet mee. Uiteindelijk heeft hij dhr.
Togtema, oud-dijkgraaf van Wetterskip
Frieslan, kunnen overtuigen om deze
taak op zich te nemen. En daarmee
heeft het de symposiumcommissie toch
goed geboerd. Dhr. Togtema heeft zeker
verstand van zaken; Hij is ook op dit
moment nog actief in de Commissie
Integraal Waterbeheer.
De computerproblemen zorgen ook voor
de nodige stress en scheldpartijen. Maar
zelfs de mensen van de DTO weten niet
wat er aan de hand is. Dus als het ooit
een beetje gaat tochten in de hal, komt
dat omdat we de computer uit het raam
hebben gegooid.
Gelukkig zijn we ook van de nodige zorgen
verlost. Zo is het volgende bestuur
al compleet, is de MDE 2003 afgerond
met een gezellige borrel en is de GO!!
beslissing voor de buitenlandreis
genomen.
Anneke
29

Excursie ct3420
Ozonisatie van het water
Op donderdag 11 maart zijn we op
excursie naar drinkwaterleidingbedrijf
Amsterdam geweest. Na ontvangst gaf
dhr. René van der Aart een korte presentatie
over het bedrijf.
Gemeentewaterleidingen Amsterdam
houdt zich bezig met winning, zuivering,
opslag en distributie van drinkwater. Het
bedrijf produceert jaarlijks circa 94
miljoen m3 water voor huishoudens en
bedrijven in Amsterdam.
Het waterleidingbedrijf heeft twee vestigingen
waar water gezuiverd wordt. De
vestiging in Amstelveen voorziet het
oostelijke deel van Amsterdam van
water, hier wordt gebruik gemaakt van
'plassenwater'. Wij zijn gaan kijken op
de vestiging Leiduin in Vogelenzang.
Hier wordt water gezuiverd voor het
30
westelijke gedeelte van Amsterdam. Als
bron voor deze productie wordt rivieren
duinwater gebruikt. Het bereidingsproces
van het drinkwater gebeurt in
drie fasen:
· De voorzuivering bij de N.V.
Watertransportmaatschappij Rijn-
Kennemerland(WRK) in Nieuwegein;
· De infiltratie en winning in de
Amsterdamse waterleidingduinen;
· De zuivering en het transport voor
de afdeling Productie West op de vestiging
Leiduin.
Na deze interessante presentatie mochten
we een kijkje gaan nemen bij een
aantal stappen van de nazuivering. Het
eerst komt de beluchting en de snelle
zandfiltratie aan bod. Het water laat
men over een cascade lopen. Hierdoor
komt zuurstof in het water en worden
sommige stoffen geoxideerd. Bij de
snelle zandfiltratie worden vaste stoffen
verwijderd. Het water loopt door verschillende
lagen zand en grind waarbij
de korrels van boven naar beneden
steeds grover worden.
Vervolgens zijn we gaan kijken bij de
ozonisatie zien het water wordt vervolgens
intensief vermengd met ozon. Dit
gas breekt bestrijdingsmiddelen en ziekteverwekkers
af en zorgt voor een
betere smaak, geur en kleur van het
water.
Daarna kwam de ontharding aan bod.
Aan het water wordt natronloog
toegevoegd. Hierdoor zet kalk zich af op
zand, zodat marmerachtige korrels worden
gevormd. Het water wordt

onthard tot 8,4 (ºD). Dat er veel kalk uit
het water wordt gehaald is te zien aan
de stukken kalk die er te show lagen
van wel 15 centimeter dik. Als laatste
zijn we nog wezen kijken bij een actief
koolfilter en de langzame zandfiltratie.
De dag werd afgesloten met een verfrissende
wandeling door de duinen. We
hebben hier de Oranjekom bekeken,
waar water wordt opgeslagen voordat
het naar de zuivering gaat. Hiermee
waren we aan het einde van de excursie
gekomen en begaven wij ons weer
terug naar Delft.
Nienke Kramer
http://www.gwa.nl/
Excursie ct3420
Marmerachtige korrels na de ontharding
31

Bedrijfspresentatie HKV
Op donderdag 4 maart is een select
groepje watermanagement studenten op
bezoek geweest bij HKV lijn in water.
HKV is een onafhankelijk advies- en
onderzoeksbureau op het gebied van
water en waterbeheer. HKV richt zich
daarbij op waterkwantiteit en de binnenwateren.
HKV staat voor een innovatieve
en verfrissende aanpak, er wordt dus
ruimte gelaten om dieper op een onderwerp
in gaan. Daarvoor is deel van de
bedrijfstijd voor eigen speurwerk en
ontwikkeling gereserveerd.
Rond 10.30 uur arriveerden we bij het
kantoor in Lelystad. Daar werden we
ontvangen door Hans Hartong, één van
de oprichters van HKV, maar ook van het
Dispuut. Allereerst kregen we een presentatie
over het bedrijf. HKV heeft vier
werkgroepen: Rivieren en kanalen,
Veiligheid en risico, Waterbeheer en
Innovatietechnologie. Deze groepen
werken gezamenlijk aan adviezen in projecten.
HKV heeft niet alleen projecten in
Nederland, maar ook Duitsland, Belgie
en diverse landen in Oost-Europa. Verder
is HKV ook actief in o.a. Bangladesh en
Suriname.
Hierna vertelde Bertus de Graaff ons
over zijn werk aan verschillende
waterkansenkaarten. Deze worden door
waterschappen gebruikt om met
gemeenten en provincies te communiceren
over waterzaken. Vervolgens
kwam een promovendus, Ton Botterhuis,
vertellen over zijn onderzoek over onzekerheden
bij beslissen. Hierbij beschouwd
hij vooral bemalingsschema's.
Ondertussen liep het programma
behoorlijk uit, waardoor we pas rond
32
twee uur aan de lunch begonnen. Hierna
heeft Hans Hartong ons nog het gemaal
'De block van Kuffeler' bij Almere laten
zien. Dit is een van de gemalen dat is
ingezet bij het leegmalen van de
flevopolder en de noordoostpolder. Het is
één van de grootste dieselgemalen ter
wereld. Momenteel is men bezig met
onderzoek naar de vernieuwing van dit
gemaal, naar de huidige standaarden.
Al met al is het een heel geslaagde dag
geworden. Als je een technische of
wiskundige studie volgt en binnenkort
moet gaan nadenken over je afstudeerwerk,
dan kan het handig zijn om te
weten dat HKV graag stage- en afstudeerplaatsen
aanbied. Als je de internetpagina's
(www.hkv.nl) een beetje
doorbladert krijg je al snel een idee welk
soort onderwerpen aan bod kunnen
komen. Enkele specifieke opdrachten
zijn:
· Onderzoek naar ruwheid in SOBEK
· Effectiviteit van de maatregel
'vasthouden'
Wil je hier meer over weten of wil je
eens overleggen over andere onderwerpen?
Stuur gerust een mailtje naar
Matthijs Kok (directeur onderzoek en
ontwikkelingen: m.kok@hkv.nl ).

Op donderdag 4 maart is een select
groepje watermanagement studenten op
bezoek geweest bij HKV lijn in water.
HKV is een onafhankelijk advies- en
onderzoeksbureau op het gebied van
water en waterbeheer. HKV richt zich
daarbij op waterkwantiteit en de binnenwateren.
HKV staat voor een innovatieve
en verfrissende aanpak, er wordt dus
ruimte gelaten om dieper op een onderwerp
in gaan. Daarvoor is deel van de
bedrijfstijd voor eigen speurwerk en
ontwikkeling gereserveerd.
Rond 10.30 uur arriveerden we bij het
kantoor in Lelystad. Daar werden we
ontvangen door Hans Hartong, één van
de oprichters van HKV, maar ook van
het Dispuut. Allereerst kregen we een
presentatie over het bedrijf. HKV heeft
vier werkgroepen: Rivieren en kanalen,
Veiligheid en risico, Waterbeheer en
Innovatietechnologie. Deze groepen
werken gezamenlijk aan adviezen in
projecten. HKV heeft niet alleen projecten
in Nederland, maar ook
Duitsland, Belgie en diverse landen in
Oost-Europa. Verder is HKV ook actief in
o.a. Bangladesh en Suriname.
Hierna vertelde Bertus de Graaff ons
over zijn werk aan verschillende
waterkansenkaarten. Deze worden door
Bedrijfspresentatie HKV
waterschappen gebruikt om met
gemeenten en provincies te communiceren
over waterzaken. Vervolgens
kwam een promovendus, Ton
Botterhuis, vertellen over zijn onderzoek
over onzekerheden bij beslissen. Hierbij
beschouwd hij vooral bemalingsschema's.
Ondertussen liep het programma
behoorlijk uit, waardoor we pas rond
twee uur aan de lunch begonnen.
Hierna heeft Hans Hartong ons nog het
gemaal 'De block van Kuffeler' bij
Almere laten zien. Dit is een van de
gemalen dat is ingezet bij het leegmalen
van de flevopolder en de noordoostpolder.
Het is één van de grootste dieselgemalen
ter wereld. Momenteel is men
bezig met onderzoek naar de
vernieuwing van dit gemaal, naar de
huidige standaarden.
Al met al is het een heel geslaagde dag
geworden. Als je een technische of
wiskundige studie volgt en binnenkort
moet gaan nadenken over je afstudeerwerk,
dan kan het handig zijn om te
weten dat HKV graag stage- en afstudeerplaatsen
aanbied. Als je de internetpagina's
(www.hkv.nl) een beetje
doorbladert krijg je al snel een idee welk
soort onderwerpen aan bod kunnen
komen. Enkele specifieke opdrachten
zijn:
· Onderzoek naar ruwheid in SOBEK
· Effectiviteit van de maatregel
'vasthouden'
Wil je hier meer over weten of wil je
eens overleggen over andere onderwerpen?
Stuur gerust een mailtje naar
Matthijs Kok (directeur onderzoek en
ontwikkelingen: m.kok@hkv.nl ).
33

34
Van de comm. Onderwijs
Komen & Gaan
Komen & gaan, een inmiddels bekende
leus van onze Nederlandse Spoorwegen,
waarmee eigenlijk al gezegd is dat dat
komen en dat gaan niet altijd even goed
verloopt.
Zo zie ik het ook om mij heen, op de
vierde is het een groot komen en gaan,
en ook in het onderwijs in het algemeen.
Allereerst het komen van Water
Resources Management en het gaan van
Land & Waterbeheer en Hydrologie &
Ecologie. Het gaan van professoren en
stafleden, waarvoor we hopen dat er
ook weer wat terug komt… Het komen
van de BaMa loopt inmiddels redelijk,
maar procedures die daar bijhoren,
zoals het gaan van Nederlands en de
komst van Engels in de Master zijn
duidelijk nog ergens op een tussenstation.
Vaak ook letterlijk, sla je Papieren
Patroon er maar op na: de opzet is in
het Engels, sommige vakbeschrijvingen
zijn in het Engels, andere in het
Nederlands, en sommige zelfs half om
half. Het Papieren Patroon is echter wel
een graadmeter, want aan colleges en
dictaten hapert hier en daar ook nog
wel wat. Op dit tussenstation heerst
nogal wat vertwijfeling, want moet je nu
Engels college geven voor een volkomen
Nederlands publiek, maar als er dan
Engelstaligen zijn, kun je het dan maken
om mondelingen in twee talen af te
nemen? Behandel je dan iedere student
dan wel gelijk? Op het moment dat ik
een buitenlandse WM-student in de dictatenverkoop
zie overwegen of hij dan
een Nederlands dictaat dan maar voor
de illustraties moet aanschaffen, weet ik
zeker dat we er nog niet helemaal zijn
met die invoering. Maar dit stukje is
gewoon in het Nederlands, en de hierop
volgende vakbeschrijvingen ook, en zo
staan ze ook op de website. Komen en
gaan mag problemen geven, het is in
onderwijs ook essentieel, en omdat de
studentenaantallen niet bepaald toenemen,
moet dat komen wat meer gestimuleerd
worden. Het dispuut probeert
daarom met de afdeling de voorlichting
aan scholieren en studenten wat te verbeteren,
dit moet leiden tot gekke
practicumopstellingen, flitsende posters
en een, op alle veranderingen geupdate
folder. Om het geheel integraal te
houden, moet deze voorlichting natuurlijk
uiteindelijk ook toegankelijk worden
voor engelstalige studenten…
Ondanks dat er genoeg te doen is, komt
er ook een komen en gaan voor mij: dit
zal mijn laatste Druppeltje zijn als
Comm. Onderwijs, daarna zal ik een
andere functie gaan doen binnen het
bestuur. Wat dat gaat worden? Zoek dat
maar op in het volgende Druppeltje.
Wouter Sotthewes

Vakcode: CT5510
Vaknaam: Stedelijk Waterbeheer
Lesperiode: Blok 4
Studiepunten: 4 ects
Docent: Dr. ir. F.H.M. van de Ven
Boek/dictaat: Dictaat
Vakinhoud:
Het vak behandelt het waterbeheer in
de stad. Onderwerpen zijn onder andere
het ontwerpen van een riool en
drainagesysteem. Afkoppelen speelt ook
een grote rol.
Oefen- leermateriaal:
Het dictaat is in het Engels. Het is een
ringbandmap met losse hoofdstukken.
De presentatie van het dictaat is nog
wel rommelig, aangezien sommige
plaatjes ontbreken en er veel schrijffouten
in staan.
Overdracht / Docent:
De colleges zijn zeer goed, vooral omdat
er veel communicatie is tussen docent
en studenten. Ook de gastsprekers
hebben een goede inbreng in het
geheel.
Practicum / Oefening / Excursie:
Aan het vak zit een niet-verplichte
tweedaagse excursie verbonden. Het is
ten zeerste aan te raden deze excursie
wel bij te wonen gezien de leuke
informele sfeer en omdat je zo kennis
op kan doen over hoe het er in de praktijk
aan toe gaat.
Kies Water!
Tentamen:
Na de colleges wordt er een mondeling
tentamen afgenomen dat zeer goed te
maken is, als het dictaat enigzins is
bestudeerd.
Conclusie:
Het is een zeer leuk vak, zowel de
colleges als de excursie. Het tentamen is
ook goed te doen.
Het zijn evaluaties van vorig collegejaar en
de inhoud van het vak kan zijn veranderd.
35

36
Kies Water!
Vakcode: CT5550
Vaknaam: Pompstations en persleidingen
Lesperiode: Blok 4
Studiepunten: 4 ects
Docent: Prof. dr. ir. F.H.L.R. Clemens
Boek/dictaat: hand-outs
Vakinhoud:
Dit vak behandelt de verschillende
aspecten die te maken hebben met het
aanleggen en gebruiken van een waterleidingnet.
Zo komen de verschillende
type pompen, waterslagvoorzieningen
en schoonmaakmethodes die gebruikt
worden in waterleidingnetten aan bod.
Oefen- leermateriaal:
Het leermateriaal bestaat uit handouts
die tijdens het college worden uitgereikt.
Deze zijn in kleur en al met al in totaal
slecht 70 pagina's. De hand-outs zijn
duidelijk en gestructueerd.
Overdracht / Docent:
De docent geeft enthousiast college en
maakt gebruik van powerpoint. Deze
presentaties zijn via Blackboard, wel
even enrollen, te downloaden. Door de
ervaring en betrokkenheid van de
docent zijn de colleges interessant en
boeiend.
Practicum / Oefening / Excursie:
Bij dit vak hoort ook een practicum dat
uit 3 delen bestaat. Bij de eerste twee
delen moet er gebruik worden gemaakt
van het computerprogramma ALEID om
een drinkwater netwerk te ontwerpen.
Dit is zeer veel werk, ongeveer 10
dagen full time. Het derde deel is beter
te doen en bestaat uit het ontwerpen
van een drinkwater netje op aansluitingsniveau,
deze opdracht kost minder
tijd. Al met al een zeer zwaar practicum,
maar wel leerzaam
Tentamen:
Het tentamen bestaat uit een mondeling
waarbij de practicum opdracht doorgesproken
wordt. Als je de opdracht eenmaal
af hebt is dit tentamen wel goed
te doen.
Conclusie:
Het vak is op zich interessant, alleen de
opdracht die erbij hoort is erg veel werk.
Het vak wordt goed gegeven en het dictaat
is ook goed.
Het zijn evaluaties van vorig collegejaar en
de inhoud van het vak kan zijn veranderd.

Vakcode: CT4460
Vaknaam: Polders en hoogwaterbeheer
Lesperiode: Blok 3 & 4
Studiepunten: 4 ects
Docent: Ir. K.J. Breur
Boek/dictaat: Collegedictaat Polders en Hoogwaterbeheer
Vakinhoud:
Dit vak behandelt het ontwerpen en
aanleggen van polders en de verschillende
problemen die hierbij op kunnen
treden. Ook komt het ontwerpen van
het afwateringssysteem met zijn kanalen
aanbod.
Oefen- leermateriaal:
Het dictaat is 300 bladzijden, maar door
de vernieuwde opzet van dit vak dit jaar
sluit het dictaat niet aan op de colleges
en het tentamen. Het is dus nu vooral
een dictaat dat je gebruikt als je iets op
wilt zoeken.
Overdracht / Docent:
De verschillende docenten geven ook
zeer verschillend college. De heer
Ankum gaf dit jaar in blok 3 vooral de
theorie die bij dit vak behoort en maakte
veel gebruik van het bord. Dat was
ook nodig want de collegeaantekeningen
waren de tentamenstof. In het vierde
blok gaven de andere docenten college,
dit was zeer leuk en interactief. Tijdens
het vierde blok wordt een grote case
behandeld.
Practicum / Oefening / Excursie:
Bij dit vak moet je in blok 4 in groepjes
enkele opdrachten doen, deze zijn niet
al te veel werk en leuk om te doen.
Kies Water!
Tentamen:
Het tentamen van dit jaar was het
eerste tentamen van de nieuwe opzet.
Het is een schriftelijk tentamen en een
combinatie van theorie en rekenen. Op
zich nog wel redelijk te doen. Al moest
je wel goed alle collegeaantekeningen
leren, en was het dictaat niet nodig.
Conclusie:
Dit vak is moeilijk om te beoordelen
omdat het net een nieuwe opzet heeft.
Het interactieve deel met de opdrachten
was leuk en leerzaam. Maar er dient wel
een beter aansluitend dictaat te komen.
Het zijn evaluaties van vorig collegejaar en
de inhoud van het vak kan zijn veranderd.
37

38
Veldwerk ct5450
Schelde practicum
De colleges waren al voorbij, tentamenperiode
was net afgelopen, maar het
beste moest nog komen. Van vrijdag 23
tot en met zondag 25 januari vond, in
het kader van het vak 'Hydrology of
catchments, rivers and deltas' (ct5450),
wederom het jaarlijkse Schelde
practicum plaats.
Ook dit jaar werd er op vier verschilende
lokaties de waterstand en
watersnelheid van de Schelde gemeten
gedurende een dag.
Vrijdagmiddag om 12 uur verzamelden
19 mensen zich op de parkeerplaats
voor Civiel om te vertrekken naar België.
Daar werden eerst de meetlokaties voor
de volgende dag bekeken. Deze vier
bruggen waren een zeer drukke brug in
Temse, een brede maar afgelegen brug
in Dendermonde, een brug bij een kroeg
in Schoonaarde en een voetgangersbrug
in Wetteren.
Omdat sommigen de uitgereikte
routebeschrijving beter volgden dan
anderen verdwaalde één auto in
Antwerpen waardoor deze het bezoek
aan de brug in Temse miste. Omdat precies
in deze auto de mensen zaten die
Wetteren
‘s ochtendsvroeg
bij deze brug moesten staan is er later
op de middag alsnog een bezoek aan
deze brug gebracht, zij het met een
kleinere delegatie.
Bij het bezoek aan de tweede brug
(Dendermonde) werd de meetapparatuur
getest. Deze 'high-tec' apparatuur
bestond uit een grote hamerkop met
een touw eraan waar elke meter was
gemarkeerd (de waterstandsmeter) en
een drijver (een colafles gevuld met
zand verbonden aan een lege fles) met
exact 50 meter touw eraan. Door de tijd
te klokken vanaf het moment dat deze
drijver in het water ligt tot het moment
dat het 50 meter lange touw strak staat,
kan je door middel van pythagoras (de
hoogte tussen het water en de brug is
immers bekend) de snelheid uitrekenen.
Dat ook op dit technisch niveau
gebreken optreden bleek uit het feit dat
niet op elke lokatie het touw van de
waterstandsmeter lang genoeg was om
tot op de bodem te komen. Dit was
nodig om ook het doorstromend oppervlak
te kunnen berekenen.
Nadat dit probleem was verholpen, konden
we rustig naar ons onderkomen in
Sint Niklaas. Na het avondeten en een
kleurrijke discussie (he Jojanneke) gingen
de eersten al vroeg slapen. Omdat
je op elke lokatie hoogwater wil meten,

Alessandro
meet de
watersnelheid
ging de eerste wekker alweer om ca. 5
uur af terwijl de laatste groep twee uur
later weg mocht. De meest benedenstroomse
lokatie heeft namelijk het
eerste hoogwater. Op elke lokatie werd
elk kwartier zowel de relatieve waterstand
als de snelheid gemeten. Dit
moest worden volgehouden tot de
tweede keer kentering (het omdraaien
van de stroomrichting) was opgetreden.
De groep die als eerste weg moest
(lokatie Temse) had dus het voordeel
dat ze ook het eerste klaar waren. De
groep in Wetteren (meest bovenstrooms
gelegen lokatie) kwam pas terug, toen
het eten op tafel werd gezet.
Gedurende de dag moesten minimaal
twee mensen op elke lokatie aanwezig
zijn terwijl de anderen een van de vele
plaatselijke cafés op konden opzoeken.
Hoewel het 's ochtends koud was brak 's
middags de zon door en kwamen steeds
meer nieuwsgierige Belgen kijken wat
we aan het doen waren. Toen bleek dat
het soms moeilijk was uit te leggen
waarom je zo'n primitieve waterstandsmeter
gebruikt terwijl een meter
er naast al een bestaande pijler hangt
die vanuit het warme café heel goed
zichtbaar is.
Nadat iedereen veilig terug was ("let jij
op de borden, want ik zie niet zoveel")
en gegeten had werden de meetresultaten
verzameld en gekeken of de theorie
overeen kwam met de praktijk. Waar
dit voor sommige onderdelen zeer goed
klopten, gold dit voor andere onderdelen
in mindere mate. Gelukkig kon dit het
goede gevoel van het weekend niet
drukken.
Pas toen alle alcoholische versnaperingen
opwaren gingen de laatsten slapen
om zondag-ochtend weer moe maar
voldaan huiswaarts te keren.
Martijn Westhoff
Nabespreking van het practicum
Veldwerk 5450
39

40
Stage
Stage Duinwaterbedrijf Zuid-
Holland
In de periode september tot en met
november 2003 heb ik gedurende 12
weken stage gelopen bij het
Duinwaterbedrijf Zuid-Holland (DZH) dat
drinkwater produceert en levert aan
circa 1,2 miljoen mensen in het westelijke
deel van Zuid Holland.
Voor de productie van drinkwater wordt
rivierwater vanuit de Afgedamde Maas
te Brakel via een pompstation in
Bergambacht getransporteerd naar het
duingebied tussen Monster en Katwijk.
Het water wordt geïnfiltreerd in de
duinen en na een gemiddelde verblijftijd
van ongeveer twee maanden weer
opgepompt voor de productie van
drinkwater.
Zoeken naar een stageplaats
Het heeft mij vrij weinig moeite gekost
om een stageplaats te vinden. Toen op
een gegeven moment voor mij de tijd
aangebroken was om een stageplaats te
gaan zoeken kwam ik al vrij snel terecht
bij Jasper Verberk van de sectie
Gezondheidstechniek. Met hem heb ik
de mogelijkheden besproken en mijn
voorkeuren aangegeven. Ik wilde graag
in de buurt van mijn woonplaats Leiden
een stageplek vinden, waardoor het
duinwaterbedrijf al vrij snel in beeld
kwam. Via Jasper heb ik contact
opgenomen met het bedrijf en al snel
werd er gereageerd met een projectvoorstel.
Binnen een week was alles
wel geregeld en kon ik eigenlijk meteen
aan de slag.
Watertoren
Mijn vaste werkplek was bij de afdeling
Ontwikkeling & Advies Productie (OAP)
welke gehuisvest is op het pompstation
Katwijk. Hoewel deze werkplek in
Katwijk was, betrof mijn opdracht een
onderzoek naar de relatie tussen de
kwaliteit van ongebluste kalk en de
prestaties van de onthardingsinstallatie
van het pompstation Scheveningen.
Men had in het verleden enkele problemen
gehad met de installatie en wilde
graag weten of de oorzaak hiervan lag
bij de kwaliteit van de gebruikte kalkmelk
(geproduceerd uit ongebluste kalk)
of dat er naar een andere oorzaak
gezocht moest worden.

Werkzaamheden
Ik ben mijn stage begonnen met een
literatuurstudie om mijn kennis m.b.t.
het ontharden van water in korrelreactoren
uit te breiden. Vooral het productieproces
van kalkmelk uit ongebluste
kalk was voor mij nog onbekend.
Vervolgens ben ik gedurende 6 weken
monsters gaan verzamelen welke ik in
het laboratorium in Scheveningen heb
geanalyseerd. Hierbij kwam mijn ervaring
opgedaan tijdens het practicum
gezondheidstechniek (CT5430) goed van
pas. Met behulp van een testopstelling
heb ik een aantal experimenten uitgevoerd
om de kwaliteit van de kalkmonsters
te bepalen. Na het beoordelen van
onder andere de experimenteel verkregen
data en productiedata van de laatste
drie jaar heb ik een aantal aanbevelingen
gedaan. Deze aanbevelingen
betroffen vooral het aanpassen van de
ingangscontrole bij levering van ongebluste
kalk en de bedrijfsvoering van de
kalkmelkaanmaakinstallatie.
Goede werksfeer
Het zal wel duidelijk zijn dat ik tijdens
mijn stage vooral bezig ben geweest
met het doen van onderzoek. Mede
doordat het onderzoek veel tijd in
beslag nam, bleef er vrij weinig tijd over
om kennis te maken met andere
aspecten binnen het bedrijf DZH. Dat wil
overigens niet zeggen dat ik het bij het
duinwaterbedrijf niet naar mijn zin heb
gehad. Het merendeel van de stageperiode
heb ik doorgebracht in Katwijk waar
ik zeer goed contact had met de
werknemers en andere stagiaires. Er
was een gezellige en redelijk ontspannen
werksfeer.
Tot slot
Na dit alles geschreven te hebben kan ik
ook niet anders dan terug te kijken op
een erg leerzame en plezierige periode.
De twaalf weken waren dan ook binnen
de kortste keren voorbij. Ik kan elke
student dan ook zeker aanbevelen om
gedurende een periode van 10 tot 12
weken stage te lopen.
Maarten Lut
Stage
41

42
Afstuderen
Afstudeerproject: Sturen met onzekere voorspellingen
“Een studie naar onzekerheden in het operationeel waterbeheer van polderboezemsystemen”
Gedurende de afgelopen 9 maanden heb ik mijn afstudeerproject uitge-voerd op
kantoor bij Nelen en Schuurmans Hydroinformatics. Ik kwam daar terecht via een
afstudeeropdracht bij Peter-Jules van Overloop, AIO bij de sectie Land- en
Waterbeheer.
Mijn onderzoek bevond zich op het
grensvlak van meet- en regeltechniek
(sturing), waterbeheer en hydrolo-gie en
sloot goed aan bij de vakken
Operationeel Waterbeheer en
Stochastische Hydrologie. Omdat ik in
mijn afstudeercommissie vertegenwoordigers
van de verschillende vakgebieden
had zitten, kon ik nuttige kritiek
van verschillende richtingen gebruiken.
Naast de begelei-ding op de TU, kon op
kantoor bij NS-Hydroinfo rekenen op
een fijne werksfeer, goede lunches en
nuttige tips van oud-afstudeerders en
collega's. Een aantal onderdelen van
mijn werk kunnen direct in de praktijk
worden toegepast. Hieronder volgt een
zeer korte samenvatting van het afstudeerproject.
Neerslagverwachtingen gaan een steeds
grotere rol spelen in het beheer van
watersystemen in Nederland, met name
als gebruik wordt gemaakt van een
Beslissing Ondersteunend Systeem
(BOS). Ook de betrouw-baarheid van
een bepaalde verwachting speelt een
belangrijke rol bij het bepalen van een
optimale beslissing. In het onderzoek is
gekeken naar manieren om informatie
over de onzekerheden van voorspellingen
te gebruiken in het operationele
Onzekerheden
Parameters
VERSTORINGS
MODEL
P
METEO
P
Q
MPC
Q U(t)
⎡1
0 0 ⎤
⎢ ⎥
⎢
0 A/
Δt
0
⎥
⎢⎣
0 0 A⎥⎦
U
MMPC !
P
Q
e 1 e 2 e 3
u opt u opt
u opt
! Optimale stuuractie
Onzekerheden
Neerslagverwachting
Onzekerheden
voorspelling verstoring
Onzekerheden
beste stuuractie
gegeven alle info

eheer van polder-boezemsystemen.
Model Predictive Control (MPC) is een
regelmethodiek die bij uitstek ge-schikt
is voor het operationele waterbeheer,
aangezien deze een optima-le pompactie
bepaalt uit actuele peilen en voorspelde
inloop. Zowel de onzekerheden in de
neerslagverwachting als in de toestandsvariabelen
en parameters (zoals
infiltratiecapaciteit) van het gebruikte
neerslag-afvoermodel zijn hierbij van
belang. Deze kunnen in kaart worden
ge-bracht met behulp van Ensemble
Prediction System (EPS) verwachtin-gen
en Monte Carlo analyse met een modulair
opgezet, conceptueel neerslag-afvoermodel.
Dit levert een waaier van scenario's
op voor de inloopvoorspelling,
die een indruk van de kansverdeling
geeft. Deze kan worden gepresenteerd
aan de beheerder of worden gebruikt in
de rege-laar of het BOS. Met behulp van
de recent ontwikkelde regelmethodiek
Multiple Model Predictive Control
(MMPC) is het mogelijk een robuuste
stuuractie te berekenen, die rekening
houdt met de onzekerheden door het
risico (de statistische verwachtingswaarde
van de doelfunctie) te minimaliseren.De
methodiek is in een casestudie
toegepast op het polderboezemsysteem
Delfland.
(ir. !) Steven Weijs
Afstuderen
43

44
Afstuderen
Afstudeerproject: Stedelijk waterbeheer - de 3D-Bril in de praktijk
Het waterbeheer in stedelijke gebieden
neemt toe in complexiteit. Veilig,
schoon, mooi, mogelijkheden tot waterrecreatie:
het water moet aan veel eisen
voldoen. Samenwerkingsprocessen
tussen bijvoorbeeld gemeente, waterschap
en maatschappelijke organisaties
zijn dan ook van toenemend belang.
Voor de ondersteuning van plan- en
ontwerpprocessen in het stedelijk waterbeheer
is in eerder onderzoek aan de
TU Delft het denkraam de 3D-Bril
ontwikkeld.
In het onderzoek dat dit artikel beschrijft
is de toegevoegde waarde van deze
methode voor de planvorming in het
Nederlandse stedelijk waterbeheer nagegaan.
Hierbij zijn de stedelijke waterplannen
van Meppel en Heerhugowaard
geëvalueerd.
Een stedelijk waterplan is een plan
waarin gemeente, waterschap en andere
belanghebbenden samen een visie op
het waterbeheer in een stad ontwikkelen.
Tussen stedelijke waterplannen
bestaan grote verschillen, zowel wat
betreft de behandelde themathiek als
wat betreft het 'karakter' (gericht op
concrete problemen of vooral het
ontwikkelen van een visie).
In Waterplan Meppel wordt aandacht
besteed aan oppervlaktewater, drinkwater,
recreatieve en ecologische functies.
De grote diversiteit in Waterplan Meppel
blijkt echter een oorzaak te zijn van vertraging
bij uitvoering van maatregelen.
In Waterplan Heerhugowaard ligt de
aanleiding bij bergingsproblemen in een
verstedelijkte polder. De relaties met
een aantal beleidsvelden, bijvoorbeeld
de ruimtelijke ordening, zijn hier beperkt
behandeld.
Beide waterplannen zijn eerst getoetst
aan "de stand van de praktijk" met een
vragenlijst die samengesteld is op basis
van actuele literatuur. Vervolgens zijn
beide waterplannen geëvalueerd met de
3D-Bril. De resultaten van de beide evaluaties
zijn vervolgens vergeleken en
geanalyseerd.

De belangrijkste verschillen tussen de
methode 3D-Bril en de evaluatie met de
op de literatuur gebaseerde vragenlijst
zijn:
· Het concept volgens de methode 3D-
Bril geeft een completer kader waar
zaken als themakeuze en duur
zaamheid van een plan aan getoetst
kunnen worden.
· De 3D-Bril geeft weinig steun bij selec
tie van maatregelen.
· De 3D-Bril geeft een vollediger beeld
van de relaties tussen actoren, thema's
en gebieden. Zo wordt bijvoorbeeld
duidelijk dat in Heerhugowaard enkele
actoren die een belang hebben in het
gebied ontbreken in het planproces.
· De 3D-Bril gaat in op achtergronden
voor bepaalde keuzes in het plan
proces. Daarmee kan de gebruiker
inzicht krijgen in het procesverloop. Zo
accepteert men bij Waterplan Meppel
een grotere onzekerheid ten aanzien
van de uitvoering van het waterplan
dan bij Waterplan Heerhugowaard.
Uit het onderzoek kan worden geconcludeerd
dat de methode 3D-Bril
toegevoegde waarde heeft bij planvorming
in het stedelijk waterbeheer. Bij
complexe processen met veel partijen
en thema's (als het stedelijk waterplan)
is zo'n methode een zinvol instrument.
Marco Vroege
Afstuderen
45

46
Foreign student
My name is Matthieu, I'm french. Since
november and for six month I am an
Erasmus exchange student in the civil
engineering department of the TUDelft.
I come from Reims a middle sized city
one hour east from Paris and just
underneath the French ardennes. This
city lies comfortably in the heart of the
Champagne vineyards which ensure its
prosperity. This city is famous (at least
in France) for its cathedral which was
the place of every kings coronation.
I have spent my last three years in
Strasbourg. As citizens of the European
Union you probably know this city that
accomodate the European parliament. It
is actually a very nice, germanic-style
town. Many old buildings and some
canals give a very specific charm to it. It
is also a very attractive city for national
and international students because of its
nightlife. Many thematics cafes and
discos opened till the latest of the night
Cathedrale of Reims
and the huge number of students there
ensure a good atmosphere to the
streets.
My school in Strasbourg is called
ENGEES which stands for : National
School for Water and Environnement
Engineering of Strasbourg. Around five
hundred students and hundred
researchers are working in this centuries
old building located very near from the
historic center of the city. The specialty
of that school is sewerage but we are
also teached about almost all the other
aspects of water management (hydrology,
drinking water, hydraulics...).
My professional and personnal project
since a long time is to work abroad,
maybe somewhere in Asia, so I needed
to strenghten a little bit my english level
which, like many french, was very weak.
In the third year of my school I had the
opportunity to go and study abroad so
I've search for a country where I could
have a high level english teaching in
water engineering and notably hydrology.
The choice was not very hard and it

was no long before me to apply for a
semester in TU, so here am I.
My semester is almost at its end, and
for me it was a real profitable experience
even beside university. I had the
opportunity to meet people from almost
all over the world, to learn from other
cultures or even simply to have a good
beer with dutch peoples.
To conclude I will just advise you to
jump on this opportunity offered by the
Erasmus exchange programma and why
not go to my school in Strasbourg.
Matthieu Barthe
Foreign student
47

48
Vakantiecursus
Elke eerste vrijdag van het nieuwe jaar
is het weer zover. De sectie
Gezondheidstechniek organiseert dan de
jaarlijkse Vakantiecursus. Dit jaar werd
alweer de 56e vakantiecursus in
Drinkwatervoorziening en de 23e
Vakantiecursus in Riolering en
Afvalwaterbehandeling georganiseerd.
Velen van jullie kennen de cursus
waarschijnlijk wel en zoniet dan moet je
volgend jaar zeker komen. Tussen
collegezaal A en B staat het dan vol met
vele oud-civielers die weer eens een
dagje terug zijn bij de hun wel bekende
faculteit om te luisteren naar de vele
lezingen maar vooral om te netwerken
tijdens de koffiepauzes en borrel.
Afgelopen jaar waren er zelfs meer dan
400 deelnemers! Diverse sprekers uit
Belgie, Duitsland, Engeland, Frankrijk en
zelfs Australië vertelden in boeiende
presentaties over de actuele themas op
het gebied van waterbehandeling in hun
landen.
Vakantie & cursus
Bij het noemen van de naam Vakantiecursus
denken de meeste mensen dat
het om een cursus gaat waarbij
vakantiefotos of iets dergelijks getoond
worden. Hierdoor hebben sommige deelnemers
wel eens moeite met het aan
hun bazen uitleggen dat de cursus geen
dagje vrij is. Om voor toekomstige deelnemers
deze verwarring te voorkomen
even een korte uitleg hoe de naam
Vakantiecursus ontstaan is. In 1948
organiseerde prof. Krul de 1e Vakantiecursus
in Drinkwatervoorziening. Deze
vond plaats in de kerstvakantie van de
studenten. De perioden van ledigheid in
het academisch jaar moet een opvol-
gende reeks hoogleraren in de drinkwatervoorziening
uit al dan niet calvinistische
overwegingen hebben gestoord.
Daarom besloten zij om in de vakantieperiode
van de studenten een cursus
voor oud-studenten te organiseren. En
zo is de naam Vakantiecursus ontstaan.
Drinkwater en Riolering & Afvalwaterbehandeling
Jarenlang waren er jaarlijks twee
Vakantiecursussen: één voor de
drinkwater en één voor afvalwater. Een
belangrijke, dikwijls onderschatte functie
van deze cursussen was het generen
van kopij voor de bladen Water (bestaat
nu niet meer) en H2O. Toen dat voor de
afvalwatercursus nog zo'n beetje de
enige functie was, is de Vakantiecursus
voor afvalwater gestaakt. De voor deze
cursussen verantwoordelijke hoogleraren
waren op dat moment professor
Huisman en professor Koot. Tijdens een
vergadering voor de voorbereiding van
de Vakantiecursus veroorloofde professor
Huisman zich een opmerking over
het verdwijnen van de afvalwatercursus
in de richting van professor Koot. Koot
had echter onmiddellijk een passend
antwoord klaar: "Wij kennen de stof nu
volledig, maar julie van drinkwater
hebben kennelijk nog veel te leren!"
Na jaren van afwezigheid wordt sinds
199? de Vakantiecursus in Riolering en
Afvalwaterbehandeling weer georganiseerd.
Sinds 2000 worden beide cursussen
zelfs op dezelfde dag gehouden.
De redenen hiervoor zijn dat de samenwerking
in de waterketen steeds beter
verloopt waardoor deelnemers aan de
cursus soms een leizng over drinkwater
en dan weer over afvalwater willen bij

elk jaar weer een volle collegezaal
wonen en dat het ook praktisch is om
beide cursussen op een dag te organiseren
Vakantiecursus: voorbeeld van samenwerking
De Vakantiecursus is de grootste eendaagse
gebeurtenis die bij Civiel
georganiseerd wordt. Al in mei vindt het
eerste overleg plaats over het thema en
de sprekers. In september wordt de
folder gedrukt en in december wordt de
bundel die op de dag zelf wordt uitgereikt
opgemaakt. Op de dag van de
Elk jaar bouwen studenten
van Watermanagement de
ruimte tuseen collegezaal
A en B om tot borrelvloer
Vakantiecursus helpen er vele mensen
mee om de dag tot een succes te
maken. Zo helpt de huishoudelijhke
dienst met de audiovisuele ondersteuning,
de kantine verzorgt koffie, lunch en
borrel voor de 400 deelnemers en zorgt
een tiental studenten dat iedereen zich
's ochtends kan inschrijven, koffie krijgt
bij aankomst en dat tekenzaal II tot
lunchruimte omgebouwd wordt en later
na de lunch weer tot tentamenzaal. Al
met al een drukke dag, maar zeker de
moeite waard ervaren de studenten die
helpen. Naast een leuke financiële vergoeding
is dit namelijk ook de
mogelijkheid om stages en afstudeerprojecten
te regelen. Iedereen in waterwereld
is namelijk aanwezig. Dus sla je
slag volgend jaar.
Jasper Verberk
Vakantiecursus
49

50
Succes Stories
We missen je enorm Hugo
Ik stel mij zo voor dat niet alleen wij als
staf benieuwd zijn hoe onze afgestudeerde
studenten, die we jarenlang in de watten
hebben gelegd, het nu doen in de echte
boze buitenwereld, maar dat ook degenen
die momenteel in de watten liggen daar in
geinteresseerd zijn. Daarom leek het mij
leuk eens een stukje te schrijven waarin
verhaal wordt gedaan over een succes verhaal
van een pas afgestudeerde. Uiteraard
is het leuk dat de persoon in kwestie daar
ook zelf aan bijdraagt. Deze keer gaat het
over Hugo Hellebrand. Hugo heeft tijdens
zijn afstuderen gepionierd in de Luxemburgse
Ardennen waar de toenmalige sectie
Hydrologie & Ecologie net begonnen was
met waarnemingen en onderzoek naar de
hydrologische afvoer processen. De velen
die deelgenomen hebben aan het jaarlijkse
veldwerk kennen inmiddels het gebied en
hebben tevens kennis mogen maken met
Hugo. Toen Hugo als student nog deel nam
aan het practicum zal menigeen zijn zorgen
over het lege A4tje kunnen herinneren, dat
zijn CV op dat moment voorstelde en waar
hij uren over kon vertellen.
Na zijn afstuderen heeft Hugo een jaar
voor de sectie H&E gewerkt en bleek de
opleiding samen met het inmiddels gevulde
A4tje voldoende om een baan in Luxemburg
bij het Gabriel Lippmann Instituut te
bemachtigen. Daar is hij inmiddels een
soort ambassadeur voor de TUDelft geworden.
Vandaar dat wij ook nog regelmatig
van Hugo vernemen. Hieronder volgen een
aantal e-mails van zijn eigen hand nadat hij
een week op zijn nieuwe post werkte.
1/3/04 Hallo, hallo.
Ik heb net een hele nieuwe PC gekregen en mag daar
nu op werken. Verder is het onderkomen dat Berry
mij bezorgd heeft hopeloos. Geen verwarming in de
slaapkamer en het wordt hier 's nachts -10. Laat even
weten wanneer je weer naar Luxemburg komt. Doe
verder iedereen de groeten.
Hugo.
5/3/04 Dag Wim,
allereerst ben ik hartstikke verkouden. Ik slaap in een
onverwarmde kamer en de gasfles voor de douche is
op. Verder heb ik gister een V-notch moeten
inbouwen en na een half uur waren mijn voeten doornat.
Jef had problemen met software in ik had
ontzettende hoofdpijn van de griep. Dus aan het eind
van de dag zat ik met blote voeten in de Jeep. Ciryl
rijdt al net zo als Jef. Gelukkig betaalt het goed.
Ik zal aan Patric vragen of er een bekent meetpunt is.
In de map met de meetformulieren en de kaarten is
een kaartje waarin alle informatie over de pijlbuizen
staat. Hoogteligging en onderlinge afstand tot elkaar.
Dat kaartje bedoel ik. Kan Teun even per buis de
gegevens doormailen. Doe Huub de groeten. Ik weet
nog niet of ik met Harald meekom want ik heb het
erg druk. Ik zit ook nog met de presentatie voor 18
mrt te klooien. Hebben ze die MOU nu al gestuurd,
want ik durf dat hier niet te vragen. Harald zie ik vanmiddag
dus dan weet ik meer.
5/3/04 Beste Wim,
Helaas ben ik niet in de gelegenheid om mee te
komen. Ik heb te veel werk en verder ga ik begin volgende
week op zoek naar een woning, daar ik anders
longontsteking oploop en dat zou een slechte zaak
zijn. Groeten en een prettig weekeind,
Hugo
Zoals een ieder kan lezen blijkt hieruit dat
het heel erg goed gaat met Hugo in den
vreemde, want het verdient in ieder geval
erg goed. En verder denk ik dat ik namens
een ieder spreek die deze rubriek leest als
ik zeg: we missen je enorm Hugo !!
Ir. W.M.J. Luxemburg
Kabouter Hugo in Luxemburg

Vitens is het grootste waterbedrijf in Nederland. Ontstaan in 2002 uit een fusie
tussen Nuon Water, Waterbedrijf Gelderland en Waterleidingmaatschappij
Overijssel. Vitens levert water aan 4 miljoen mensen in Friesland, Overijssel,
Gelderland, een deel van Flevoland en enkele Drentse gemeenten.
Van ongeveer 2.500 hectare waterwingebied in Nederland is Vitens eigenaar en
beheerder. In deze gebieden liggen meer dan 1.000 waterwinputten, die jaarlijks
260 miljoen m³ grondwater oppompen. Genoeg om ruim 350.000 zwembaden mee
te vullen!
We leveren een van de beste kwaliteiten drinkwater ter wereld. Om dit te waarborgen
onderzoeken wij dagelijks honderden watermonsters tijdens alle fasen van het
zuiveringsproces: tijdens de winning bij productiebedrijven, tijdens en na de zuivering
bij zuiveringsinstallaties, bij aftappunten in de waterleidingen die door de
provincies lopen en bij klanten thuis.