Januari 2013 - Vrijzinnig Vilvoorde

Verhaegen had andere opvattingen over
de vrijmetselarij dan zijn Grootmeester.
Deze eerste zag erin een mogelijke
denktank voor het liberalisme. De geesten
begonnen te rijpen: de Grondwet van
1831, met haar vele liberale vrijheden,
bleek in praktijk vooral de katholieken ten
goede te komen. Ten gevolge van de
grondwettelijke vrijheid van onderwijs
gingen de bisschoppen in 1834 over tot de
stichting van een eigen universiteit.
Verhaegen sloeg meteen alarm. Minder
dan twee weken na de goedkeuring van
de statuten door de bisschoppen hield Les
Amis Philanthropes een banket ter gelegenheid
van zomerzonnewende. Het was
24 juni 1834, en Verhaegen nam als
voorzitter het woord tussen de verschillende
gangen van het menu door.
De speech was een emotionele oproep:
Verhaegen schetste het doembeeld van
België dat gedomineerd zou worden door
de katholieken. Verhaegens talent als
redenaar kwam in deze toespraak ten
volle tot uiting. De aanwezigen werden als
het ware opgezweept en doordrongen van
het belang van de oprichting van een
eigen, vrije universiteit, wars van alle
dogmatiek. De collectebus ging rond,
aanwezige vrijmetselaars boden aan om in
de nieuwe instelling cursus te geven en de
burgemeester van Brussel, Nicolas
Rouppe, eveneens lid van Les Amis
Philanthropes, zorgde voor lokalen. Er
werd meteen vaart achter gezet. Op 20
november 1834 opende de Université
Libre de Belgique – het werd pas later ‘de
Bruxelles’ – haar deuren.
De ULB was gelanceerd, maar kende zeker
geen zorgeloze geschiedenis. Verhaegen
trok van loge tot loge om financiële steun
te vragen om zijn project in stand te
houden. Veel morele bezwaren had Verhaegen
niet: de bisschoppen deden net
hetzelfde ter ondersteuning van hun
Katholieke Universiteit. Zelf zou Verhaegen
de in chronische geldnood verkerende
ULB nooit leiden. Hij gaf er wel les aan de
rechtenfaculteit. De functie van rector
werd trouwens pas begin jaren 1840
gecreëerd. Eerste rector Van Meenen betitelde
bij zijn aanstelling de ULB nog als
een instantie waar ‘het ware christendom’
werd beoefend; in het door machtshonger
en dogma’s gedomineerde Leuven was er
immers geen plaats voor ‘het vrije denken’
ten behoeve van de hele samenleving. Een
echt grote universiteit is de ULB tijdens
het leven van Verhaegen nooit geworden.
Bij de start telde zij hoop en al 100
personen, studenten en personeel inbegrepen.
Op juridisch vlak bestond zij niet
eens: pas in 1911 kreeg zij rechtspersoonlijkheid.
Kerk versus vrijmetselarij
Na 1834 waren de bisschoppen gewaarschuwd
dat de vrijmetselarij, onder impuls
van Verhaegen, niet langer meer als een
gezelligheidsvereniging – met hier en daar
wat eigenaardige rituelen – kon worden
afgedaan. In 1838 was het opnieuw prijs:
tijdens de eerste zondag van januari werd
er vanaf alle kansels in alle kerken in alle
parochies van het land een herderlijke
brief van de bisschoppen voorgelezen. De
boodschap van de brief was eenduidig en
ondubbelzinnig: praktiserende katholieken
die vrijmetselaar waren dienden ogenblikkelijk
hun loges te verlaten of werden
32