Valeria Reutava, Minsk - DOEN

Nieuwsbrief 2011 (1)
Het thema van deze conferentie is
‘intercult uraliteit’ en daarom heb ik mij
verdiept in twee leenwoorden uit het
Duits waar van ik ver moed dat ze voor de
gemiddelde Nederlandse taalgebr uiker
onmisbaar zijn geworden in de alledaagse
communicatie.
Het Nederlands heeft verschillende
soorten leenwoorden uit het Duits
overgenomen. Veel woorden zijn via
handelscontacten in het Nederlands
terecht gekomen, maar ook een aanzienlijk
aantal woorden zijn via de wetenschap,
de kunst en de cult uur onze taal binnen
geslopen.
Twee zeer veel gebr uikte Duitse
leenwoorden zijn überhaupt en sowieso.
Deze woorden komen zoveel voor
in het alledaagse taalgebr uik dat je
de Nederlandse taal bijna niet kan
voorstellen zonder deze twee bijwoorden
van modaliteit. Het succes van deze twee
woorden zou te verklaren zijn door het
feit dat hun betekenis zo onduidelijk is.
Beide woorden worden in verschillende
contexten gebruikt en soms is het echt
moeilijk om ze te ver vangen door een
‘Nederlands’ woord.
Het woord überhaupt (voobšče in
het Russisch) is begin 20e eeuw uit
het Duits overgenomen. Het was een
woord waar mee men aangaf dat de
dingen even ‘in het algemeen’ bekeken
42
Heeft het überhaupt of sowieso geen zin?
(Wabke Waaijer)
zouden worden. Überhaupt was
een uidr ukking die gebr uikt werd
in de veehandel. Waarschijnlijk
is het op die manier ook via de
handelscontacten in het Nederlands
terecht gekomen. De oorspron kelijke
vor m was über houbet , dit betekent
letterlijk ‘over het hoofd’ of ‘over
de hoofden’. Als men ‘über houbet’
handelde dan betekende dit dat men
de prijs van het totaal aantal beesten
samen berekende, in plaats van per
kop te rekenen. De manier waarop de
veehandelaren deze ter m gebr uikten
doet erg den ken aan de huidige
f unctie van het woord überhaupt in
het Nederlands.
Hoewel er verschillende
Nederlandse woorden bestaan die
in plaats van het woord überhaupt
kunnen worden gebr uikt, blijkt
in de praktijk toch veel vaker de
voorkeur te worden gegeven aan
het gebr uik van überhaupt in plaats
van de ‘Nederlandse’ varianten. Er zijn
verschillende varianten die af han kelijk
van de context het woord überhaupt
kunnen ver vangen: ‘eigenlijk’, ‘in ’t
geheel’, ‘in het algemeen’, ‘alles in
aanmerking genomen’ en in combinatie
met een ontkenning kan überhaupt
ver vangen worden door ‘helemaal’ en ‘in
feite’.
Echter ondan ks het voorhanden zijn
van deze Nederlandse ver talingen van
überhaupt, blijkt dat zij toch niet altijd
volledig overeenkomen met de betekenis
die het woord überhaupt voor ons heeft.
Hieronder volgt een voorbeeld van een
zin voor welke het bijna onmogelijk is
om het woord überhaupt te vertalen met
een ‘Nederlandse’ variant, omdat de
betekenis van het woord in deze context
zo moeilijk in andere woorden te vatten
is: Daarbij doet het er helemaal niet toe
wat je doet en of je het überhaupt doet.
Nu is het interessant om te kijken naar
een ander zeer frequent gebruikt Duits
leenwoord in het Nederlands, namelijk het
woord sowieso en de inwisselbaarheid van
dit woord met überhaupt. De betekenis van
dit woord lijkt erg op die van überhaupt
en in sommige gevallen lijken deze twee
leenwoorden zelfs elkaar te kunnen
ver vangen. Toch zijn hun betekenissen