p Open brief aan de minister-president p Twee versies van Karel ...

More documents

Recommendations

Info

LUDO VAN HALEM EN RUUD SCHENK Twee versies van Karel Appels Vogel uit 1951 * Groninger Museum kocht geen ‘kat in de zak’ In 1976 kocht het Groninger Museum, met steun van de Vereniging Rembrandt, het schilderij Vogel (1951) van Karel Appel. De verkoper was de bekende fotograaf Ad Windig (1912-1996), die het werk begin jaren vijftig van Appel zelf had gekregen in ruil voor het fotograferen van diens schilderijen. Sindsdien is het vaak in collectie- opstellingen van het Groninger Museum te zien geweest, en ook in tentoonstellingen elders. Groot was daarom de verbazing toen de Amsterdamse kunsthandelaar Nico Delaive in 2009 plotseling naar buiten bracht dat dit schilderij vals moest zijn. * Met dank aan Manja Zeldenrust, Arie Wallert en Joana Pedroso (Rijksmuseum), Jenny Kloostra en Marieke van Loenhout (Groninger Museum), Antonien Rijksen (Karel Appel Foundation), Marjan de Visser, Jan Diepraam en René Windig. In 2009 had Delaive het schilderij Oiseau van Appel op de TEFAF verkocht, dat eerder door Appel-expert Jan Nieuwenhuizen Segaar was voorzien van een echtheidsverklaring. 1 Blijkbaar pas daarna ontdekte Delaive via internet de Groninger versie, die exact hetzelfde was. Ook andere bekende kunsthandelaren en specialisten bleken niet op de hoogte te zijn van het bestaan van dit werk en de gedeelde conclusie luidde dat het Groninger schilderij vals moest zijn, want ‘Appel was veel te temperamentvol om twee keer hetzelfde werk te schilderen’, zoals de Amsterdamse galeriehouder Nico Koster het in juni 2009 uitdrukte. Het NRC Handelsblad kopte: ‘Groninger Museum kocht kat in de zak’. 2 De dag na dit geruchtmakende krantenbericht kwam in het NOSjournaal de zoon van Ad Windig, René Windig, met een plausibele verklaring voor het bestaan van de twee versies. Zijn vader mocht eind 6 VERENIGING REMBRANDT ZOMER 2011 1951 of begin 1952 van Appel een schilderij uitzoeken in ruil voor het fotograferen van diens schilderijen. Hij koos Oiseau, maar de kunstenaar wilde eigenlijk geen afstand doen van dit werk. Windig bleef bij zijn keus, en hij vroeg bovendien aan Appel om de signatuur weg te schilderen, want die vond hij lelijk (‘die hanepoot’). Appel ging akkoord en zei dat hij even tijd nodig had om de juiste kleur weer te verkrijgen. Enkele weken later kreeg Windig het schilderij, zonder signatuur. 3 Het verhaal van de weggeschilderde signatuur was niet nieuw: het was in 1976 ook al door Ad Windig verteld aan Bram Westers, de toenmalige directeur van het Groninger Museum, die er melding van maakte in zijn steunaanvraag bij de Vereniging Rembrandt. 4 Wat zowel Ad Windig als het Groninger Museum op dat moment niet wist, was dat Appel de signatuur helemaal niet had weggeschilderd, maar dat Vogel Karel Appel 1951-52. Olieverf op katoen, 81 x 116 cm GRONINGER MUSEUM hij een kopie, zonder signatuur, had gemaakt van het werk waar hij geen afstand van wilde doen. 5 De kinderen van Ad Windig kregen een vermoeden van deze toedracht toen ze jaren later het boek Karel Appel. Schilderijen 1937-1957 uit 1988 van Michel Ragon inkeken, waar ze tot hun grote verrassing de gesigneerde versie van hun schilderij zagen afgebeeld. ONDERZOEK In het Groninger Museum zag men naar aanleiding van de berichtgeving geen reden te twijfelen aan de authenticiteit van Vogel, mede dankzij de herkomst en het zeer plausibele verhaal van René Windig. Een voorstel van directeur Kees van Twist aan Delaive om beide versies naast elkaar te exposeren en nader te onderzoeken
Foto: Marten de Leeuw haalde het niet, want Oiseau hing inmiddels bij een particulier in het buitenland en zou voor deze gelegenheid niet naar Nederland kunnen komen. Daarop werd besloten om het onderzoek alleen te concentreren op het Groninger schilderij, temeer omdat duidelijk was geworden – na zorgvuldige vergelijking van de zwart-wit reproductie die Ad Windig in 1951 had gemaakt met recente foto’s van beide versies – dat het door Delaive verkochte schilderij zonder twijfel het oorspronkelijke werk is. Alle beschikbare documentatie en bronnen zijn bestudeerd om te zien of ze het verhaal van René Windig ondersteunen dan wel ontkrachten. Daarnaast is aan het restauratieatelier schilderijen van het Rijksmuseum gevraagd om materiaaltechnisch onderzoek naar het schilderij te doen. Ook werd het vergeleken met ander werk van Appel uit deze periode. De belangrijkste documenten die het verhaal van René Windig onder- 7 VERENIGING REMBRANDT ZOMER 2011 Oiseau Karel Appel 1951. Olieverf op doek, 80 x 120 cm PARTICULIERE COLLECTIE steunen zijn enkele foto’s die zijn vader Ad begin jaren vijftig van zijn gezinsleven maakte. Het schilderij Vogel, dat boven de bank in de woonkamer hing, is hierop duidelijk te herkennen. Op de vroegste hiervan is de in november 1951 geboren René Windig als baby te zien, dus moet deze foto ergens in 1952 zijn genomen. Dit betekent dat het schilderij in of voor dat jaar is gemaakt. Wat zou een andere verklaring voor het bestaan van dit werk kunnen zijn dan de hierboven geschetste? Van het vervalsen van een Appel om financiële redenen kon in die tijd geen sprake zijn. Oiseau was samen met 23 andere schilderijen die Appel in Parijs had gemaakt in september 1951 te zien geweest bij Kunstzaal Van Lier aan het Rokin in Amsterdam. Krantenartikel NRC Handelsblad 27 juni 2009 Foto: Gallery Delaive Daar werden ze aangeboden voor honderd gulden per stuk en niet één schilderij werd verkocht. 6 Financieel gewin was er niet te verwachten, en bovendien: waarom dan niet ook meteen de signatuur vervalst, want Appel signeerde zijn schilderijen immers altijd? Daarbij: wie zou op dat moment een zo exacte kopie hebben kunnen maken? Een goede kleurenfoto van Oiseau bestond er zo goed als zeker nog niet: alle door Windig gemaakte reproducties waren zwartwit, zoals praktisch alle reproductiefotografie destijds. Appel had het schilderij nog in bezit, dus áls hij de kopie al niet zelf gemaakt heeft, dan moet het op zijn minst in zijn atelier of met zijn medeweten gebeurd zijn. Het is weliswaar niet onmogelijk, maar anderzijds ook niet erg waarschijnlijk dat de toentertijd straatarme Appel iemand inhuurde om een dergelijk precair en precies klusje uit te voeren. APPEL IN DE VROEGE JAREN VIJFTIG Karel Appels vertrek naar Parijs in het najaar van 1950 en het betrekken van een atelier in een pakhuis aan de Rue Santeuil luidde een bijzonder creatief
Page 1 and 2: p Open brief aan de minister-presid
Page 3 and 4: De Vereniging Rembrandt is een part
Page 5: De Vereniging Rembrandt is een part
Page 9 and 10: daar zijn correcties te zien, maar
Page 11 and 12: Foto: archief Stedelijk Museum Amst
Page 13 and 14: De Vereniging Rembrandt maakt zich
Page 15 and 16: Teylers Museum Haarlem ‘Wie wat b
Page 17 and 18: Frans Hals Museum Haarlem De koning
Page 19 and 20: klassieke tempels verwant was aan d
Page 21 and 22: Noten een begaafd architect met int
Page 23 and 24: 23 V ERENIGING REMBRANDT ZOMER 2011
Page 25 and 26: De overlieden van het St. Lucasgild
Page 27 and 28: 27 VERENIGING REMBRANDT ZOMER 2011
Page 29 and 30: vermogende grofsmid Hendrik Scholti
Page 31 and 32: Koeienhoedster bij ochtendzon Camil
Page 33 and 34: museum dan ook meteen gewekt. De on
Page 35 and 36: BIOGRAFISCHE SCHETS Emmy van Leersu
Page 37: Museum Boijmans Van Beuningen Rotte
Page 40 and 41: Kunstvragen Elizabeth Stortenbeker
Page 42 and 43: NIEUWS VAN DE VERENIGING Fondsen...
Page 44 and 45: NIEUWS VAN DE VERENIGING Fusien Bij
Page 46 and 47: VERENIGING REMBRANDT ALGEMEEN De Ve
Page 48: WWW.VERENIGING REMBRANDT.NL Zijn uw

p Open brief aan de minister-president p Twee versies van Karel ...

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?