p Open brief aan de minister-president p Twee versies van Karel ...

LUDO VAN HALEM EN RUUD SCHENK
Twee versies van Karel Appels Vogel uit 1951 *
Groninger Museum kocht geen ‘kat in de zak’
In 1976 kocht het Groninger Museum,
met steun van de Vereniging Rembrandt,
het schilderij Vogel (1951) van Karel Appel.
De verkoper was de bekende fotograaf Ad
Windig (1912-1996), die het werk begin
jaren vijftig van Appel zelf had gekregen in
ruil voor het fotograferen van diens schil-
derijen. Sindsdien is het vaak in collectie-
opstellingen van het Groninger Museum te
zien geweest, en ook in tentoonstellingen
elders. Groot was daarom de verbazing
toen de Amsterdamse kunsthandelaar Nico
Delaive in 2009 plotseling naar buiten
bracht dat dit schilderij vals moest zijn.
* Met dank aan
Manja Zeldenrust, Arie
Wallert en Joana Pedroso
(Rijksmuseum), Jenny
Kloostra en Marieke van
Loenhout (Groninger
Museum), Antonien Rijksen
(Karel Appel Foundation),
Marjan de Visser, Jan
Diepraam en René Windig.
In 2009 had Delaive het schilderij
Oiseau van Appel op de TEFAF verkocht,
dat eerder door Appel-expert
Jan Nieuwenhuizen Segaar was voorzien
van een echtheidsverklaring. 1
Blijkbaar pas daarna ontdekte
Delaive via internet de Groninger
versie, die exact hetzelfde was. Ook
andere bekende kunsthandelaren en
specialisten bleken niet op de hoogte
te zijn van het bestaan van dit werk
en de gedeelde conclusie luidde dat
het Groninger schilderij vals moest
zijn, want ‘Appel was veel te temperamentvol
om twee keer hetzelfde
werk te schilderen’, zoals de
Amsterdamse galeriehouder Nico
Koster het in juni 2009 uitdrukte. Het
NRC Handelsblad kopte: ‘Groninger
Museum kocht kat in de zak’. 2
De dag na dit geruchtmakende
krantenbericht kwam in het NOSjournaal
de zoon van Ad Windig,
René Windig, met een plausibele
verklaring voor het bestaan van de
twee versies. Zijn vader mocht eind
6 VERENIGING REMBRANDT ZOMER 2011
1951 of begin 1952 van Appel een
schilderij uitzoeken in ruil voor het
fotograferen van diens schilderijen.
Hij koos Oiseau, maar de kunstenaar
wilde eigenlijk geen afstand doen
van dit werk. Windig bleef bij zijn
keus, en hij vroeg bovendien aan
Appel om de signatuur weg te schilderen,
want die vond hij lelijk (‘die
hanepoot’). Appel ging akkoord en
zei dat hij even tijd nodig had om de
juiste kleur weer te verkrijgen. Enkele
weken later kreeg Windig het schilderij,
zonder signatuur. 3
Het verhaal van de weggeschilderde
signatuur was niet nieuw: het
was in 1976 ook al door Ad Windig
verteld aan Bram Westers, de toenmalige
directeur van het Groninger
Museum, die er melding van maakte
in zijn steunaanvraag bij de
Vereniging Rembrandt. 4 Wat zowel
Ad Windig als het Groninger
Museum op dat moment niet wist,
was dat Appel de signatuur helemaal
niet had weggeschilderd, maar dat
Vogel
Karel Appel
1951-52. Olieverf op katoen, 81 x 116 cm
GRONINGER MUSEUM
hij een kopie, zonder signatuur, had
gemaakt van het werk waar hij geen
afstand van wilde doen. 5 De kinderen
van Ad Windig kregen een vermoeden
van deze toedracht toen ze jaren
later het boek Karel Appel. Schilderijen
1937-1957 uit 1988 van Michel
Ragon inkeken, waar ze tot hun
grote verrassing de gesigneerde versie
van hun schilderij zagen afgebeeld.
ONDERZOEK
In het Groninger Museum zag men
naar aanleiding van de berichtgeving
geen reden te twijfelen aan de authenticiteit
van Vogel, mede dankzij de
herkomst en het zeer plausibele verhaal
van René Windig. Een voorstel
van directeur Kees van Twist aan
Delaive om beide versies naast elkaar
te exposeren en nader te onderzoeken