p Open brief aan de minister-president p Twee versies van Karel ...

De vraag hoe de tempel er precies heeft uitgezien, was
– zoals gezegd – in de 17de eeuw bijzonder actueel. Het
godshuis van Salomo was de vermeende afspiegeling
van de hemelse tempel van God: een volmaakt, harmonisch
gebouw. Salomo had van God de opdracht gekregen
de allereerste tempel voor Hem te bouwen en dit
gaf het bouwwerk een legitimiteit waar religieuze en
wereldlijke leiders – en hun architecten – graag naar
terugverwezen. In de Noordelijke Nederlanden werden
symbolische vergelijkingen met Gods uitverkoren volk
en de tempel van Jeruzalem met name aan het einde
van de 80-jarige oorlog (1568-1648) populair in de
bouwkunst, in preken en in de literatuur. Het gebouw
was immers tot stand gekomen in een periode van vrede
waarin het ‘ware geloof’ zegevierde – een periode
waaraan 17de-eeuwse leiders hun eigen tijd graag
spiegelden.
HET VOLMAAKTE GEBOUW
Hoewel de tempel van Salomo uitgebreid wordt
beschreven in de bijbel (I Koningen 6-7), is deze uitleg
geenszins eenduidig. De tempel werd dan ook op uiteenlopende
manieren uitgebeeld in bijbelillustraties
en andere beeldende kunst. Voor de Nederlandse
culturele elite uit de Gouden Eeuw waren met name
drie gepubliceerde reconstructies van de tempel van
belang: de ontwerpen van de Franse hebraïcus François
Vatable die in 1540 waren gepubliceerd ter illustratie
van een Latijnse bijbeleditie en vervolgens tot in de 17de
eeuw vele malen werden herdrukt in onder andere
Nederlandse bijbels; 2 een lijvig traktaat van drie delen
over de tempel van de hand van de Spaanse jezuïet Juan
Battista Villalpando, dat aan het begin van de eeuw in
Rome was gepubliceerd (In Ezechielem Explicationes,
1596-1604), en een boek van de Nederlandse rabbijn
Jacob Judah Leon dat in 1642 in Middelburg uitkwam
en sterk op Villalpando was geïnspireerd (Afbeeldinghe
van den Tempel Salomonis). Jacob Judah Leon had ook
een houten maquette van de tempel laten bouwen
die hij tentoonstelde in zijn huis in Amsterdam en op
kermissen in Den Haag, Haarlem en Londen.
De interesse voor de legendarische tempel onder
architecten en kunstliefhebbers blijkt onder andere uit
de correspondentie van Constantijn Huygens, de gerenommeerde
kunstkenner en secretaris van de stadhouder.
In 1634 vroeg hij de diplomaat Joachim Wicquefort
in Rome of hij diens exemplaar van Villalpando’s
traktaat wilde uitlenen, zodat de bekende architect
Jacob van Campen en hijzelf het konden bestuderen. 3
Salomon de Bray moet het boek al geruime tijd eerder
hebben bestudeerd. In 1631 verscheen zijn verhandeling
De architectura moderna ofte Bouwinge van Onsen Tijdt.
Hoewel de titel aangeeft dat de verhandeling aan de
18 VERENIGING REMBRANDT ZOMER 2011
moderne bouwkunst is gewijd, is de inleiding eerder
een algemeen manifest over de architectuur. Het blijkt
sterk te zijn geïnspireerd op Villalpando’s gedachtegoed.
4
Villalpando had in opdracht van de Spaanse koning
Philips II onderzoek gedaan naar de tempel en
meende deze te kunnen reconstrueren met behulp
van het oud-testamentische boek Ezechiël (waarin
diens visioenen van een hemelse tempel worden
beschreven) en geschriften van Plato en Vitruvius. 5
Hij geloofde dat de schoonheid die Plato en Vitruvius
zagen in de reken- en meetkundige verhoudingen van