p Open brief aan de minister-president p Twee versies van Karel ...

Frans Hals Museum
Haarlem
De koningin van Sheba voor de tempel van Salomo
Salomon de Bray (Haarlem 1597-1664 Haarlem)
1657. Olieverf op paneel, 58,5 x 103 cm
Resten van signatuur en datering onder linker pilaar: ...y 1657
Linksonder nog eens gedateerd: 57 6/5
Herkomst: Veiling Sotheby’s, New York, 27 januari 2011, nr. 238
Hoewel Salomon de Bray zowel een bekend architect als een
invloedrijk schilder was, zijn er slechts twee architectuurstukken van
hem bekend. Eén ervan is verreweg het interessantst: het toont de
koningin van Sheba knielend voor de tempel van koning Salomo.
Deze legendarische tempel wordt omschreven in de bijbel en gold
als ideaalbeeld in de architectuur. In de 17de eeuw probeerden
theoretici, prentmakers en architecten de proporties van dit bijzondere
bouwwerk te reconstrueren. Ook enkele kunstenaars, onder wie
Rembrandt, hielden zich bezig met dit vraagstuk. De Brays werk is
– voor zover bekend – het enige bewaard gebleven schilderij uit de
17de eeuw van het interieur van deze tempel.
Semiramis
Salomon de Bray
1652. Olieverf op paneel,
99,5 x 83,5 cm
FRANS HALS MUSEUM,
HAARLEM
Het Frans Hals Museum heeft dit unieke schilderij met
steun van de Vereniging Rembrandt en de Mondriaan
Stichting aan het begin van dit jaar kunnen aankopen
bij het veilinghuis Sotheby’s in New York. Hiermee is het
museum een sleutelstuk rijker van Salomon de Bray. 1
Het werk van deze Haarlemse kunstenaar, die aan het
hoofd van de belangrijke schildersfamilie De Bray stond
(zie kader op p. 21), was slechts mager vertegenwoordigd
in de Nederlandse musea. Het enige andere stuk van zijn
hand in het Frans Hals Museum is een halfguur, mogelijk
bedoeld als portrait historié. Het nu aangekochte
17 VERENIGING REMB RANDT ZOMER 2011
schilderij is niet alleen een cruciaal werk in zijn oeuvre,
maar sluit bovendien goed aan op de kerkinterieurs van
Pieter Saenredam in de collectie. Terwijl De Bray een
ideaalbeeld in de architectuur schetste, portretteerde
Saenredam bestaande gebouwen – die op hun beurt soms
ook weer op de legendarische tempel van Jeruzalem
waren geïnspireerd, zoals de Nieuwe Kerk in Haarlem.
MOMENT EN LOCATIE
De koningin van Sheba voor de tempel van Salomo toont het
moment waarop de zwarte koningin van Sheba – een
land gelegen ter hoogte van het huidige Ethopië – de God
van Salomo erkende (I Koningen 10). Zij stond bekend
als de rijkste vrouw destijds; hij als de wijste man. Nadat
de koningin Salomo talloze ‘raadselen’ had voorgelegd
en zodoende doordrongen raakte van zijn wijsheid, zou
ze hebben uitgeroepen: ‘Geloofd zij de HEERE, uw God,
Die behagen in u heeft gehad, om u op den troon van Israël te
zetten!’ (I Koningen 10:9). In de bijbel wordt niet verteld
waar Salomo en zij waren toen de koningin tot dit inzicht
kwam. Kunstenaars hadden dit oudtestamentische tweetal
al diverse malen uitgebeeld, maar legden hierbij de
nadruk op de ontmoeting van de twee, en niet zozeer
op de religieuze erkenning.
De Bray koos ervoor het respect dat de koningin
toonde voor Salomo’s God uit te beelden door haar te
laten knielen in het voorportaal van de tempel. Dit was
naar alle waarschijnlijkheid zijn eigen vondst. Hij verlevendigde
de voorstelling met anekdotische details.
Koning Salomo is opgestaan uit zijn zetel om de koningin
van Sheba te wijzen waar ze kan knielen. Achter hen is het
interieur van de tempel te zien, waar in het wit geklede
geestelijken een offer brengen. Vier zwarte jongetjes uit
het gevolg van de koningin wachten op de trap in het
voorportaal en rechts stroomt een groep nieuwsgierigen
toe. Voor de tempel maken aan de schaduwzijde twee
soldaten ruzie, terwijl aan de andere kant, in de zon, drie
soldaten rustig tegen het gebouw aanleunen. Ook binnen
in de tempel is een brede strook zonlicht zichtbaar.
Belangrijker nog dan de uitwerking van het Bijbelverhaal
is de uitbeelding van de legendarische tempel
van Salomo. Deze neemt ook het grootste gedeelte van
het beeldvlak in beslag en krijgt door de houdingen van
Salomo en de koningin extra nadruk. De tempel is
herkenbaar aan de namen op de koperen pilaren aan
weerszijden van het voorportaal, waarvan de koning de
rechter ‘Jachin’ (‘Hij zal bevestigen’) en de linker ‘Boaz’
(‘in Hem is onze kracht’) had genoemd.