Hyperthermie: warmtestuwing (hitteberoerte) en warmte- uitputting

Hyperthermie: warmtestuwing (hitteberoerte) en warmteuitputting
In de EHBO ontstaat nogal eens verwarring over de begrippen warmtestuwing en uitputting
door warmte. Beide vallen onder het begrip hyperthermie, het slachtoffer heeft last van de
warmte of is zelf te warm geworden.
Daar het bij warmte-uitputting en warmtestuwing, zowel qua oorzaak en verschijnselen als de
ernst van de situatie, om twee geheel verschillende situaties gaat, is het zaak beide gevallen
goed uit elkaar te houden.
Ons lichaam is een grote chemische fabriek die werkt met eiwitten, zouten, suikers, vetten,
zuren, water en vele andere verbindingen. In deze chemische fabriek vinden ontelbare reacties
en processen plaats die nodig zijn om onze cellen en organen goed te laten functioneren. Net
als bij de scheikundelessen op school blijken de chemische processen in het menselijk
lichaam alleen bij de juiste temperatuur en stofverhouding goed te verlopen.
Chemische processen in ons lichaam werken optimaal bij:
• de juiste temperatuur, bij ons lichaam rond de 37 graden Celsius;
• de juiste samenstelling van het chemisch mengsel.
Met het oog op de hyperthermie gaat het in deze om water en zouten.
Verstoring van zowel de ideale lichaamstemperatuur als de zouten vochtbalans brengt het
lichaam in de problemen. Bij een te lage lichaamstemperatuur, beneden de 36 graden Celsius,
verlopen de chemische processen te traag of helemaal niet.
Bij een te hoge lichaamstemperatuur, boven de 39 graden Celsius, kan de chemische fabriek
op hol slaan of eveneens de pijp aan Maarten geven. Bij het verlies van water en zout kunnen
hersenen, spieren, het hart en andere organen niet goed meer werken. Kortom bij een
verstoring van de chemische fabriek 'de mens' kan deze in heel vervelende tot
levensbedreigende problemen komen!
Warmte-uitputting
De toevoeging warmte aan uitputting geeft al aan dat het slachtoffer vermoeid is geraakt in
een warme (vaak ook uitdrogende) omgeving. Karakteristiek is dat de lichaamstemperatuur
niet of nauwelijks verhoogd is en dat het slachtoffer er bleek (dus niet rood gestuwd) uitziet.
Het probleem zit in het verlies van water en zout door overmatig transpireren. Daarbij werd
het vocht- en zoutverlies niet gecompenseerd.
Algemene verschijnselen van warmte-uitputting zijn:
- dorst, moe of loom,
- prikkelbaar, verward, flauwvallen,
- klamme vaak koele huid en pijn in de spieren van armen, benen en buik.
Allemaal niet echt specifiek doch in combinatie met de voorgeschiedenis, het bleek zien en de
relatief normale lichaamstemperatuur toch duidelijk wijzend op een uitputting door warmte.
Bekende oorzaken zijn grote inspanning bij hoge buitentemperaturen, het gebruik van XTC en
designerdrugs in disco's, het zonder bescherming de woestijn in gaan, of lang in de zon liggen
bakken.
1

De eerste EHBO-maatregelen zijn het neerleggen van het slachtoffer op een koele plaats
(flauwvallen is een risico), knellende kleding losmaken en het slachtoffer voorzichtig laten
drinken. Koel water mag, maar geen grote hoeveelheden ijskoude dranken. Ondanks dat het
vies smaakt kan ook een eetlepel keukenzout op een liter water te drinken worden gegeven.
Verder worden er wel zoete frisdranken gegeven om ook een suikertekort bij langdurige
inspanning te ondervangen.
NB.: Het slachtoffer moet bij bewustzijn zijn voor u hem of haar laat drinken. Anders dreigt
er verslikking. Gaat het om jongere en van tevoren redelijk gezonde personen dan kan de
EHBO'er gewoon afwachten of de situatie verbetert. Na aanvulling van vocht en zout knappen
de meeste slachtoffers zienderogen op. Knapt het slachtoffer niet op dan is er mogelijk nog
iets anders aan de hand. Denk bij oudere slachtoffers aan hart-, vaat- of hersenproblemen. In
geval van twijfel een (huis-)arts waarschuwen.
Warmtestuwing
Bij warmtestuwing zit er teveel warmte in het slachtoffer. Hij of zij ziet zo rood als een kreeft
en heeft een lichaamstemperatuur van boven de 40,5 graden Celsius.
Bijkomende verschijnselen zijn een snelle diepe ademhaling, grote onrust met soms op epilepsie
gelijkende aanvallen. De huid is droog en er kan snel een shock door vochtverlies of falen
van het circulatiesysteem optreden. DIT IS EEN LEVENSBEDREIGENDE SITUATIE,
OOK BIJ JONGERE SLACHTOFFERS! De dood kan plotseling intreden door hartstilstand,
shockbeeld of chemisch verval van het lichaam met veel afvalstoffen in het bloed. De eerste
EHBO-maatregelen zijn weer het neerleggen van het slachtoffer op een koele plaats
(flauwvallen is een risico), knellende kleding losmaken en het slachtoffer voorzichtig laten
drinken. Bij een duidelijk vermoeden van warmtestuwing dient het slachtoffer afgekoeld te
worden met koel water. IJswater is wat overdreven maar kan in ernstige gevallen in het
ziekenhuis noodzakelijk blijken. Houdt bij het koelen de circulatie en de temperatuur van het
slachtoffer in de gaten. Stop bij een temperatuur van 38 graden Celsius. Anders kan de balans
doorschieten naar een onderkoeling en het slachtoffer was al slecht.
Algemeen wordt aanbevolen een slachtoffer van warmtestuwing altijd naar een ziekenhuis te
vervoeren. Gaat het om een jong persoon die zienderogen opknapt dan kan afgewacht of met
waarschuwen van een (huis-) arts worden volstaan. Bekende oorzaken van warmtestuwing
zijn het werken in extreem hete omstandigheden (ruimte bij verwarmingsketels, stokers, patat
bakken bij 35 graden buitentemperatuur), hersenletsel, brand(bestijding), ziekten die hoge
koorts geven, zonnebaden bij een hittegolf, idem in de file of caravan staan /zitten en het
vallen in hete vloeistoffen. Relatief onschuldig is vaak hoge koorts bij kinderen in de
zuigelingen- of peuterleeftijd. Die kunnen bij een middenoorontsteking al 41 graden Celsius
halen. Ook daar is echter voorzichtigheid geboden als het kind suf blijft.
Verwarring
Zo op papier zijn beide hyper-thermie-beelden goed van elkaar te onderscheiden. De
lichaamstemperatuur en het bleek zijn of er juist rood gestuwd uitzien geven samen met de
toedracht dikwijls al uitsluitsel. Een beginnende warmtestuwing kan nog wel eens eerst lijken
op een warmte-uitputting. Al snel zal echter de temperatuur op gaan lopen.
2