De dominees van de immigratiesamenleving - Godfried Engbersen

Tot slot
LITERATUUR
13% naar Duitsland, en 8% naar Engeland en Noorwegen. De Nederlandse
bureaus bleken verreweg het meest actief te zijn. Het is een klein, maar sprekend
voorbeeld van de koopmansgeest van het Nederlandse bedrijfsleven.
Van Ernest Zahn (1989) is het inzicht dat de dominee en de koopman gelijk
kunnen optrekken. Hij schrijft aan het einde van zijn studie over Nederland
(1989: 341): ‘Om ontwikkelingen in goede banen te leiden zijn de twee
eigenschappen nodig waarop Nederlanders zich beroemen: praktisch, zakelijk
denken en de morele bereidheid om zich iets aan te trekken van de wijze
waarop de wereld om ons heen gaat worden, zich te verzetten tegen wat dwaas,
onwaar en niet menswaardig is, en in zo’n geval dwars te liggen.’ Zahn schreef
deze woorden in een periode dat Nederland zichzelf nog zag als een internationaal
‘gidsland’. Dat typische Nederland van de jaren zeventig en tachtig
is ver weg. Vraagstukken van moraal worden nu vooral gereserveerd voor
binnenlandse aangelegenheden. Maar erkenning van Nederland als een rijk
immigratieland dat 200 nationaliteiten herbergt en dat migrantendromen op
sociale stijging weet te realiseren, zou ertoe kunnen leiden dat de dominee en
de koopman elkaar minder voor de voeten lopen, zoals nu gebeurt. Want de
Nederlandse samenleving en economie hebben nu en in de toekomst hoog- en
lager geschoolden migranten nodig. En om aantrekkelijk te blijven voor al
die migranten zal Nederland iets wat ooit ‘typisch Nederlands’ was opnieuw
moeten uitvinden. Want Nederland ‘[…] heeft iets essentieels te bieden: een
oude, solide democratie die niet alleen staatkundig, maar ook geestelijk en
maatschappelijk is verankerd, een tolerante, niet-autoritaire burgerij en een
rijke, genuanceerde cultuur van het gewone, alledaagse leven’ (Zahn 1989: 341).
Bochove, M. van, K. Rusinovic en G. Engbersen (2010). Over de rode loper. Kennismigranten in
Rotterdam en Den Haag. Den Haag: NICIS Institute.
Engbersen, G. (2011). Arbeidsmigratie in vieren. Bulgaren en Roemenen vergeleken met Polen.
Rotterdam: Erasmus Universiteit/NICIS.
Engbersen, G. (2012). Wat werkelijk telt, in: J. Uitermark, A-J Gielen en M. Ham (red.), Wat werkt nu
werkelijk? Politiek en praktijk van sociale interventies. Amsterdam: van gennep.
Koopmans, R. (2002). Zachte heelmeesters... Een vergelijking van de resultaten van het Nederlandse en
Duitse integratiebeleid en wat de wRR daaruit niet concludeert, in: Migrantenstudies, jg. 18, nr. 2,
p. 87 - 92.
Samers, M. (2010). Migration. Londen en New York: Routledge.
Sassen, S. (1991). The Global City: New York, London, Tokyo. Princeton: Princeton University Press.
Schinkel, W. (2008). De gedroomde samenleving. Kampen: Klement.
Schnabel, P. (2000). De multiculturele illusie: Een pleidooi voor aanpassing en assimilatie. Utrecht:
Forum.
Vermeulen, B. (2008). Trends in het Nederlandse immigratie- en integratiebeleid. Uitgangspunten en
randvoorwaarden, in: ACvZ, Nederland migratieland, ook in 2025 (g)een probleem, p. 101-113.
Vertovec, S. (2007). Super-diversity and its implications, in: Ethnic and Racial Studies, jg. 29, nr. 6,
p. 1024-54.
Zahn, E. (1989). Regenten, rebellen en reformatoren. Een visie op Nederland en de Nederlanders.
Amsterdam: Uitgeverij Contact.
26