De dominees van de immigratiesamenleving - Godfried Engbersen

gedeelde identiteiten. Hiervoor is de erkenning van de eigen identiteit of levensstijl
door anderen onontbeerlijk. Wanneer een individu of groep die erkenning
niet krijgt, dan kan dit tot een identiteitscrisis of vervreemding leiden.
Opvallend is dat in verschillende fasen in het Nederlandse minderhedenbeleid
van de afgelopen veertig jaar steeds één dimensie centraal heeft gestaan. In
de eerste fase (jaren zeventig en tachtig) stond vooral de expressieve dimensie
centraal. Deze oriëntatie komt naar voren in de bekende slogan ‘Integratie
met behoud van eigen cultuur en identiteit’ en vond haar weerslag in zaken
als onderwijs in eigen taal en cultuur, het subsidiëren van migrantenorganisaties,
multiculturele media en allerhande multiculturele welzijnsinitiatieven.
De wortels van dit beleid hebben te maken met het te lang volgehouden idee
van terugkeer, maar vooral met de verzuilde geschiedenis van Nederland. De
emancipatie van katholieken en protestanten heeft zich in Nederland voltrokken
langs verzuilde kaders en lange tijd werd stilzwijgend verondersteld dat
dit ook met andere migrantengroepen zou kunnen gebeuren. De stem van de
verzuilde dominee die de mantra van integratie met behoud van eigen cultuur
en identiteit predikte, was zeer dominant in deze periode en heeft aan de basis
gestaan van een waaier aan multiculturele initiatieven waarvan achteraf niet
kon worden vastgesteld of ze iets hebben bijgedragen aan integratie (Schnabel
2000; Koopmans 2002).
Vanaf het midden van de jaren tachtig komt dit beleid onder vuur te liggen
door de hoge werkloosheid en arbeidsongeschiktheid onder bepaalde groepen
migranten (vooral onder de voormalige gastarbeiders uit Turkije en Marokko)
en door het ontstaan van gesegregeerde multiculturele wijken. Er wordt door
het scp gewaarschuwd voor het ontstaan van armoedegetto’s en een etnische
onderklasse. Onder invloed van deze maatschappelijke ontwikkelingen komt
vanaf eind jaren tachtig de nadruk te liggen op de functionele dimensies van
integratie (toegang tot onderwijs en arbeid) en op het wegwerken van achterstanden.
Integratiebeleid wordt achterstandsbeleid, waarbij de overheid een
belangrijke rol speelt, bijvoorbeeld via het creëren van gesubsidieerde banen en
later door het introduceren van inburgeringbeleid (uitgevoerd door gemeenten)
waarin vooral Nederlandse taalverwerving centraal staat. In deze periode klinkt
de stem door van de ‘rode dominee’ die achterstanden middels overheidsinterventie
wenst te bestrijden. Ad Melkert (minister van Sociale Zaken 1994-1998)
en Ien Dales (minister van Binnenlandse Zaken 1989-1994) spelen respectievelijk
een belangrijke rol in het ontwikkelen van beleid voor gesubsidieerde arbeid
(‘Melkert-banen’) en voor inburgering. In deze tweede fase wordt het versterken
van de rechtspositie van migranten gezien als een vereiste voor integratie. Het
is voor migranten dan ook vrij gemakkelijk om zich te naturaliseren. Ook het
hebben van een dubbele nationaliteit wordt niet als een belemmering voor integratie
gezien.
23