Verslag van de Vereniging - CBF
Verslag van de Vereniging - CBF Verslag van de Vereniging - CBF
- Page 2: N E G E N T I G S T E J A A R V E R
- Page 6: Samenstelling Bestuur en Raad van C
- Page 10: 8 ‘ ‘Architectuur’ is een com
- Page 14: 12 stemgerechtigde districten. De g
- Page 18: 16 Haarlem, Spaarne 15A-17, ‘Hods
- Page 22: 20 Tenslotte is aan 12 panden (2007
- Page 26: 24 Hoorn, Binnenluiendijk 3 en 4, h
- Page 30: 28 Het Ricciotti-ensemble speelt in
- Page 34: 32 Commissarissen. De commissie beh
- Page 38: 36 Staat van baten en lasten over 2
- Page 42: 40 Afb. 1: Haarlem, Spaarne 17, het
- Page 46: 44 Afb. 4: Het ‘Hodshon Huis’ a
- Page 50: 48 11 Van Swigchem 1980 (n. 1), 443
N E G E N T I G S T E J A A R V E R S L A G
Voorzij<strong>de</strong> omslag:<br />
‘Hodshon Huis’ te Haarlem (foto Henk Snaterse)<br />
Achterzij<strong>de</strong> omslag:<br />
Vooraanzicht ‘Hodshon Huis’ (tekening Noord-Hollands Archief, Haarlem)<br />
J A A R V E R S L A G 2 0 0 8<br />
<strong>Vereniging</strong> Hendrick <strong>de</strong> Keyser<br />
De <strong>Vereniging</strong> heeft tot doel het behoud <strong>van</strong> architectonisch of historisch waar<strong>de</strong>volle huizen in Ne<strong>de</strong>rland.<br />
Algemeen<br />
<strong>Vereniging</strong> Hendrick <strong>de</strong> Keyser is opgericht op 3 januari 1918 en<br />
erkend bij Koninklijk Besluit <strong>van</strong> 26 februari 1918 no. 62. Haar<br />
laatstelijk gewijzig<strong>de</strong> statuten zijn vastgelegd in een notariële akte<br />
d.d. 7 september 2007. De <strong>Vereniging</strong> is ingeschreven in het<br />
verenigingsregister <strong>van</strong> <strong>de</strong> Kamer <strong>van</strong> Koophan<strong>de</strong>l en Fabrieken te<br />
Amsterdam on<strong>de</strong>r no. V40530264.<br />
Ie<strong>de</strong>reen kan lid wor<strong>de</strong>n <strong>van</strong> <strong>de</strong> <strong>Vereniging</strong>, zowel particulieren als<br />
bedrijven.<br />
De minimum contributies zijn:<br />
• voor een gewoon lid € 20 per jaar;<br />
• voor een lid ‘voor het leven’ (30 jaar) € 360 ineens.<br />
Bedrijven kunnen alleen lid wor<strong>de</strong>n op jaarbasis. Bedrijven en an<strong>de</strong>re<br />
lichamen die aan <strong>de</strong> vennootschapsbelasting zijn on<strong>de</strong>rworpen<br />
kunnen giften aan <strong>de</strong> <strong>Vereniging</strong> aftrekken voorzover zij tezamen<br />
met an<strong>de</strong>re giften € 227 te boven gaan. De aftrek bedraagt ten<br />
hoogste 10 % <strong>van</strong> <strong>de</strong> winst.<br />
Behalve le<strong>de</strong>n kent <strong>de</strong> <strong>Vereniging</strong> donateurs. Deze betalen tenminste<br />
€ 100 per jaar. Zij ont<strong>van</strong>gen <strong>de</strong> reguliere publicaties <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />
<strong>Vereniging</strong> doch kunnen ver<strong>de</strong>r geen aanspraak maken op <strong>de</strong> rechten<br />
die le<strong>de</strong>n hebben.<br />
<strong>Vereniging</strong> Hendrick <strong>de</strong> Keyser wordt structureel gesteund<br />
door BankGiro Loterij en SNS REAAL Fonds.<br />
V E R E N I G I N G H E N D R I C K D E K E Y S E R<br />
Voor <strong>de</strong> inkomstenbelasting kunnen giften aan <strong>de</strong> <strong>Vereniging</strong><br />
wor<strong>de</strong>n afgetrokken, voorzover <strong>de</strong>ze giften, tezamen met an<strong>de</strong>re<br />
aftrekbare giften, zowel € 60 als 1 % <strong>van</strong> het drempel inkomen te<br />
boven gaan. De aftrek bedraagt ten hoogste 10 % <strong>van</strong> het drempel<br />
inkomen. Giften in <strong>de</strong> vorm <strong>van</strong> termijnen <strong>van</strong> lijfrenten, welke<br />
berusten op een bij notariële akte <strong>van</strong> schenking aangegane<br />
verplichting om termijnen <strong>van</strong> (nagenoeg) gelijke om<strong>van</strong>g<br />
geduren<strong>de</strong> vijf of meer jaren ten minste jaarlijks uit te keren, zijn<br />
steeds aftrekbaar.<br />
<strong>Vereniging</strong> Hendrick <strong>de</strong> Keyser is een instelling die <strong>de</strong> bevor<strong>de</strong>ring<br />
<strong>van</strong> kunst en wetenschap ten doel heeft als bedoeld in <strong>de</strong> Successiewet<br />
en <strong>de</strong> Wet op <strong>de</strong> Inkomsten-, resp.Vennootschapbelasting.<br />
De <strong>Vereniging</strong> is sinds 1 januari 2006 vrijgesteld <strong>van</strong> het betalen<br />
<strong>van</strong> zowel schenkingsrecht over ont<strong>van</strong>gen schenkingen als <strong>van</strong><br />
successierecht over ont<strong>van</strong>gen erfstellingen en legaten. Met ingang<br />
<strong>van</strong> 1 januari 2008 is <strong>de</strong> <strong>Vereniging</strong> door het Ministerie <strong>van</strong><br />
Financiën aangemerkt als een Algemeen Nut Beogen<strong>de</strong> Instelling<br />
(ANBI). Voorts is <strong>de</strong> <strong>Vereniging</strong> door het Centraal Bureau<br />
Fondsenwerving gecertificeerd.<br />
Het secretariaat <strong>van</strong> <strong>de</strong> <strong>Vereniging</strong> is gevestigd te:<br />
Keizersgracht 743<br />
1017 DZ Amsterdam<br />
Telefoon 020 521 06 30<br />
Telefax 020 521 06 39<br />
Website www.hendrick<strong>de</strong>keyser.nl<br />
E-mail info@hendrick<strong>de</strong>keyser.nl<br />
Bankrelaties<br />
ABN-AMRO 41.18.40.207<br />
Postbank 48718
Samenstelling Bestuur<br />
en Raad <strong>van</strong> Commissarissen<br />
per 31 <strong>de</strong>cember 2008<br />
Erele<strong>de</strong>n<br />
R. Meischke<br />
P.M. <strong>van</strong> <strong>de</strong>r Laan<br />
Bestuur Jaar <strong>van</strong> aftre<strong>de</strong>n<br />
P.B. <strong>de</strong> Bruijn voorzitter 2011<br />
H.B. <strong>van</strong> Wijk penningmeester 2012<br />
A.A. Schulting secretaris 2012<br />
H.J. Brouwer 2012<br />
mw. C.W. Fock 2011<br />
K.A. Ottenheym 2010<br />
Raad <strong>van</strong> Commissarissen<br />
mw. A.C. <strong>de</strong> Bruijn 2009<br />
A.J.C. <strong>van</strong> Leeuwen 2009<br />
mw. F.G. <strong>van</strong> Diepen-Oost* 2010<br />
A.J.A.M. Lisman 2010<br />
B. Bleker 2010<br />
E. Veen 2010<br />
G.W.J. Rooijakkers 2010<br />
K.J. Storm* 2010<br />
A.L.L.M. Asselbergs 2011<br />
W.H. <strong>van</strong> Ittersum 2011<br />
A.M. <strong>van</strong> <strong>de</strong>r Meij 2011<br />
M. Schimmelpenninck 2011<br />
A.F.W. Bosman 2012<br />
W.F. Dutilh 2012<br />
J. Franssen 2012<br />
L. <strong>van</strong> Grunsven 2012<br />
F.Q. Hoebens 2012<br />
mw. P. Kruseman 2012<br />
mw. M.C. Kuipers 2012<br />
mw. E. Swaab 2012<br />
T. <strong>de</strong> Swaan* 2012<br />
H.M.J. Tromp 2012<br />
M.C. <strong>van</strong> Veen 2012<br />
* audit commissie<br />
Directeur<br />
C.S.T.J. Huijts<br />
J A A R V E R S L A G 2 0 0 8<br />
V E R E N I G I N G H E N D R I C K D E K E Y S E R<br />
Pagina<br />
6<br />
9<br />
16<br />
25<br />
26<br />
27<br />
32<br />
33<br />
34<br />
36<br />
37<br />
39<br />
40<br />
68<br />
74<br />
Inhoud<br />
Inleiding<br />
Verwervingen<br />
Instandhouding<br />
Voorlichting<br />
Financiële baten<br />
<strong>Vereniging</strong>szaken<br />
<strong>Verslag</strong> Raad <strong>van</strong> Commissarissen<br />
Plannen voor <strong>de</strong> korte termijn<br />
Jaarcijfers 2008<br />
Balans<br />
Staat <strong>van</strong> Baten en Lasten<br />
Toelichting op <strong>de</strong> Balans en <strong>de</strong> Staat <strong>van</strong><br />
Baten en Lasten<br />
Accountantsverklaring<br />
Artikel<br />
Het ‘Hodshon Huis’ in Haarlem en het oeuvre <strong>van</strong><br />
Abraham <strong>van</strong> <strong>de</strong>r Hart<br />
door Lex Bosman<br />
Alfabetische lijst <strong>van</strong> huizen<br />
Verspreidingskaart<br />
Haarlem, Spaarne 15A-17, ‘Hodshon Huis’, aula (circa 1904).
6<br />
<strong>Verslag</strong> <strong>van</strong> <strong>de</strong> <strong>Vereniging</strong><br />
Inleiding<br />
Dit is het verslag <strong>van</strong> ons jubileumjaar 2008.<br />
Het bevat natuurlijk een terugblik op <strong>de</strong><br />
viering <strong>van</strong> ons negentigjarig jubileum. Daarnaast<br />
is het ook vooral verslag <strong>van</strong> een gewoon<br />
verenigingsjaar, waarin wij ons werk gedaan<br />
hebben zoals wij dat al negentig jaar doen:<br />
met weer drie zeer markante verwervingen<br />
en verschillen<strong>de</strong> grote en kleine restauraties.<br />
Gewoon ons werk doen, zon<strong>de</strong>r ons te storen aan ontwikkelingen<br />
om ons heen, maar niet blind voor veran<strong>de</strong>ringen in <strong>de</strong> maatschappij,<br />
dat is precies wat onze oprichters in 1918 voor ogen stond. Op<br />
dat moment bestond er geen monumentenwet en geen financiële<br />
steunmaatregel <strong>van</strong> welke soort dan ook. Er was slechts een handvol<br />
particulieren dat zelf geld bij elkaar leg<strong>de</strong> om <strong>de</strong> eerste pan<strong>de</strong>n te<br />
kopen en <strong>de</strong> <strong>Vereniging</strong> op te richten. Vervolgens werd een obligatielening<br />
uitgegeven om ver<strong>de</strong>re aankopen te kunnen doen. In <strong>de</strong><br />
eerste 40 jaar <strong>van</strong> ons bestaan kon<strong>de</strong>n <strong>de</strong> pan<strong>de</strong>n in ons bezit veelal<br />
net bewoonbaar gehou<strong>de</strong>n wor<strong>de</strong>n en door het aller-noodzakelijkste<br />
on<strong>de</strong>rhoud behoed wor<strong>de</strong>n voor verlies. Slechts persoonlijke<br />
contacten met le<strong>de</strong>n <strong>van</strong> <strong>de</strong> Rijkscommissie voor <strong>de</strong> Monumentenzorg<br />
lever<strong>de</strong>n in <strong>de</strong> meeste gevallen net op tijd financiële steun voor<br />
<strong>de</strong> restauraties en zelfs een enkele keer voor een aankoop!<br />
Bij <strong>de</strong> instelling <strong>van</strong> <strong>de</strong> Monumentenwet in 1961 verbeter<strong>de</strong> die<br />
situatie ingrijpend. Steeds vaker kon rijksgeld wor<strong>de</strong>n aangewend<br />
voor restauratieprojecten en <strong>de</strong> persoonlijke betrokkenheid <strong>van</strong><br />
Rijksambtenaren leid<strong>de</strong> soms tot een stapeling <strong>van</strong> subsidies tot<br />
boven <strong>de</strong> 100% <strong>van</strong> <strong>de</strong> restauratiekosten. Niet zel<strong>de</strong>n kwamen <strong>de</strong>ze<br />
regelingen bij een verwerving met het pand mee!<br />
De <strong>Vereniging</strong> kon in <strong>de</strong> opvolgen<strong>de</strong> 40 jaar vrijwel zijn gehele<br />
bezit in goe<strong>de</strong> staat brengen en in het twee<strong>de</strong> <strong>de</strong>el <strong>van</strong> die perio<strong>de</strong><br />
zijn werkwijze verleggen naar hoogwaardige restauraties en beheer<br />
<strong>van</strong> pan<strong>de</strong>n met bijzon<strong>de</strong>re interieurs.<br />
De laatste 10 jaar zijn <strong>de</strong> structurele rijksbijdragen steeds ver<strong>de</strong>r<br />
afgenomen en heeft <strong>de</strong> <strong>Vereniging</strong> een financieel systeem ontwikkeld<br />
om het eigen bestaan zeker te stellen. Het bezit is te bijzon<strong>de</strong>r<br />
en daarmee <strong>de</strong> verantwoor<strong>de</strong>lijkheid te groot om <strong>de</strong> risico’s uit <strong>de</strong><br />
beginperio<strong>de</strong> ooit nog weer te nemen. Maar eigen geld heeft <strong>de</strong><br />
<strong>Vereniging</strong> nog steeds niet. Dus voor bijzon<strong>de</strong>re projecten en uitbreiding<br />
<strong>van</strong> het bezit zijn wij weer – net als in <strong>de</strong> beginjaren – sterk<br />
afhankelijk <strong>van</strong> particulieren. Steeds weer zijn <strong>de</strong> le<strong>de</strong>n <strong>de</strong>genen die<br />
het via een gift of een nalatenschap mogelijk maken dat een pand<br />
wordt behou<strong>de</strong>n of fraai gerestaureerd.<br />
En daar waar vervolgens nog aanvullen<strong>de</strong> financiering absoluut<br />
noodzakelijk is, weet <strong>de</strong> <strong>Vereniging</strong> zich door <strong>de</strong> jaren heen gesteund<br />
door een scala aan particuliere fondsen. Soms grote zoals het<br />
VSB en het SNS REAAL, soms kleine zoals <strong>de</strong> Stichting <strong>van</strong> Louisa<br />
<strong>van</strong> <strong>de</strong>r Vel<strong>de</strong>n of die <strong>van</strong> Johanna <strong>van</strong> Riemsdijk.<br />
Twee fondsen waren en zijn daarbij juist in onze branche erg effectief,<br />
omdat zij structurele steun lever<strong>de</strong>n: het Prins Bernhard<br />
Cultuurfonds met een jaarlijks bijdrage <strong>van</strong> 1961 tot 1979 en se<strong>de</strong>rt<br />
2000 <strong>de</strong> BankGiro Loterij, waardoor zowel kwantitatief als kwalitatief<br />
indrukwekken<strong>de</strong> pan<strong>de</strong>n aan onze collectie zijn toegevoegd.<br />
90 jaar <strong>Vereniging</strong> Hendrick <strong>de</strong> Keyser Het thema<br />
<strong>van</strong> ons jubileum was ‘Architectuur en Monumenten’. Wij kozen<br />
die invalshoek, omdat in ons bezit geen on<strong>de</strong>rscheid wordt gemaakt<br />
tussen pan<strong>de</strong>n die op grond <strong>van</strong> respectabele ou<strong>de</strong>rdom het predicaat<br />
Rijksmonument dragen en pan<strong>de</strong>n die <strong>van</strong>wege hun architectonische<br />
verschijning een markante bijdrage vormen aan <strong>de</strong> Ne<strong>de</strong>rlandse<br />
bouwgeschie<strong>de</strong>nis. Bij <strong>de</strong> oprichting wer<strong>de</strong>n bei<strong>de</strong> categorieën<br />
in <strong>de</strong> statuten opgenomen: behoud <strong>van</strong> ‘architectonisch<br />
of historisch belangrijke ou<strong>de</strong> gebouwen’ werd onze doelstelling.<br />
Historisch belangrijke gebouwen hebben uiteraard enige ou<strong>de</strong>rdom,<br />
maar architectonisch belangwekkend kan een jonger huis<br />
betreffen, mits het belang groot genoeg is. Het getuigt <strong>van</strong> onze<br />
flexibele taakopvatting, dat sommige pan<strong>de</strong>n die wij nu in ons bezit<br />
koesteren in 1918 nog helemaal niet gebouwd waren!<br />
Die gemene omgang met monumenten en architectuur is buiten <strong>de</strong><br />
<strong>Vereniging</strong> min<strong>de</strong>r <strong>van</strong>zelfsprekend. Om re<strong>de</strong>nen die onze voorzitter<br />
tij<strong>de</strong>ns zijn jubileumtoespraak (zie integrale tekst op pagina 8 in<br />
Ellen Damsma, managing director <strong>van</strong> <strong>de</strong> BankGiro Loterij, met Isja<br />
Finaly (links) en Carlo Huijts (rechts) <strong>van</strong> <strong>Vereniging</strong> Hendrick <strong>de</strong><br />
Keyser. (foto Roy Beusker)<br />
V E R S L A G V A N D E V E R E N I G I N G J A A R V E R S L A G 2 0 0 8<br />
dit verslag) schetste, heeft <strong>de</strong> architectuuropleiding en bijgevolg <strong>de</strong><br />
architectensector geduren<strong>de</strong> een groot <strong>de</strong>el <strong>van</strong> <strong>de</strong> vorige eeuw zich<br />
sterk afgezet tegen ou<strong>de</strong> bouwkunst als uitgangspunt voor onze<br />
leefomgeving. Deels als reactie hierop hechtten <strong>de</strong> monumentenzorgers<br />
aan een goed (wettelijk) instrument dat waar<strong>de</strong>volle pan<strong>de</strong>n<br />
bescherming bood tegen afbraak of rigoureuze verbouwing.<br />
Maar ook <strong>de</strong> meest verstokte nieuwbouwen<strong>de</strong> architecten lopen inmid<strong>de</strong>ls<br />
tegen <strong>de</strong> legitieme behoefte aan om <strong>de</strong> beste voorbeel<strong>de</strong>n<br />
<strong>van</strong> die nieuwe architectuur te bewaren. De Minister <strong>van</strong> OCW<br />
wees in 2008 hon<strong>de</strong>rd markante voorbeel<strong>de</strong>n <strong>van</strong> we<strong>de</strong>ropbouwarchitectuur<br />
aan als nieuwe monumenten.<br />
De tijd lijkt rijp om <strong>de</strong> schijnbare tegenstellingen tussen nieuwbouw<br />
en monumenten te slechten, of op zijn minst te vermin<strong>de</strong>ren. Dat<br />
betekent dat monumentenzorgers hun verbodsgerichte beschermingsconstructies<br />
moeten verlaten en nieuwbouwers (architecten<br />
en ontwikkelaars) kwalitatief hoogwaardige bestaan<strong>de</strong> gebouwen<br />
niet als een obstakel moeten zien, maar als een stimulans om <strong>de</strong><br />
nieuwe omgeving wortels en karakter te geven. Deze veran<strong>de</strong>ring<br />
vergt ingrijpen<strong>de</strong> aanpassingen <strong>van</strong> <strong>de</strong> wettelijke instrumenten.<br />
Als slotwoord <strong>van</strong> <strong>de</strong> jubileumviering sprak <strong>de</strong> directeur <strong>de</strong> volgen<strong>de</strong><br />
passage uit: ‘Aan monumenten kleven nu te veel negatieve<br />
begrippen: waarschuwingen, verbo<strong>de</strong>n en hin<strong>de</strong>rlijke vergunningen.<br />
Wij zien dat graag omgebogen in een positieve bijklank: het zijn<br />
letterlijk waar<strong>de</strong>volle on<strong>de</strong>r<strong>de</strong>len <strong>van</strong> onze toekomstige ruimtelijke<br />
or<strong>de</strong>ning. Als wij bereiken dat er ook maar enige omslag in mentaliteit<br />
op gang komt, is <strong>de</strong>ze dag geslaagd.’<br />
Bij het ter perse gaan <strong>van</strong> dit jaarverslag lijkt <strong>de</strong> discussie rondom <strong>de</strong><br />
Directeur Carlo Huijts overhandigt het jubileumboek aan<br />
Liesbeth <strong>van</strong> <strong>de</strong>r Pol. (foto HdK)<br />
V E R E N I G I N G H E N D R I C K D E K E Y S E R<br />
inrichting <strong>van</strong> een nieuwe monumentenwet in <strong>de</strong> richting te gaan<br />
die wij hierboven beschrijven. In die zin kan op zijn minst geconstateerd<br />
wor<strong>de</strong>n dat wij <strong>de</strong> tijdgeest met ons jubileumthema goed<br />
hebben aangevoeld.<br />
Jubileumviering Op 7 juni, <strong>de</strong> datum <strong>van</strong> onze Le<strong>de</strong>nverga<strong>de</strong>ring,<br />
werd ’s-middags in <strong>de</strong> Westerkerk <strong>de</strong> officiële viering<br />
gehou<strong>de</strong>n <strong>van</strong> ons jubileum. De le<strong>de</strong>n en genodig<strong>de</strong>n waren eerst<br />
met rondvaartboten langs pan<strong>de</strong>n <strong>van</strong> ‘Hendrick <strong>de</strong> Keyser’ in<br />
Amsterdam geleid. Vervolgens werd<br />
in <strong>de</strong> kerk met een viertal inleidingen<br />
en <strong>de</strong> presentatie <strong>van</strong> een jubileumboek<br />
aandacht besteed aan 90 jaar<br />
<strong>Vereniging</strong> Hendrick <strong>de</strong> Keyser<br />
en ons thema. Als jubileumuitgave<br />
paste juist <strong>de</strong> heruitgave <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />
Architectura Mo<strong>de</strong>rna,<br />
mo<strong>de</strong>rne bouwkunst in<br />
Amsterdam 1600-1625<br />
helemaal in ons jubileumthema.<br />
Bestuurslid Koen Ottenheym, hoogleraar<br />
Geschie<strong>de</strong>nis <strong>van</strong> <strong>de</strong> Bouwkunst<br />
in Utrecht, wees hierop tij<strong>de</strong>ns zijn<br />
inleiding. Het boek was in <strong>de</strong> 17<strong>de</strong><br />
eeuw juist bedoeld om aan een bre<strong>de</strong>r<br />
publiek dui<strong>de</strong>lijk te maken hoe nieuwe architectuur er uit moest<br />
zien. Ottenheym kon aan <strong>de</strong> hand <strong>van</strong> <strong>de</strong> Westerkerk zelf aandui<strong>de</strong>n<br />
waaruit die vernieuwingen <strong>de</strong>stijds beston<strong>de</strong>n.<br />
Onze voorzitter Pi <strong>de</strong> Bruijn wees er in zijn inleiding op dat die<br />
worteling in historische voorbeel<strong>de</strong>n die ten tij<strong>de</strong> <strong>van</strong> De Keyser<br />
gemeengoed was, voor nieuwbouwarchitecten al lange tijd geen<br />
<strong>van</strong>zelfsprekendheid meer is. Hij brak een lans voor het in dat opzicht<br />
verlaten <strong>van</strong> vooringenomen stellingen. Juist in het verleng<strong>de</strong><br />
daar<strong>van</strong> waren wij ingenomen met <strong>de</strong> mogelijkheid om het eerste<br />
exemplaar <strong>van</strong> <strong>de</strong> heruitgave <strong>van</strong> <strong>de</strong> Architectura Mo<strong>de</strong>rna uit<br />
te reiken aan Liesbeth <strong>van</strong> <strong>de</strong>r Pol, op dat moment nog aankomend<br />
Rijksbouwmeester. In haar dankwoord wees mevrouw Van <strong>de</strong>r Pol<br />
erop dat veel begrippen en bewoordingen uit <strong>de</strong>ze uitgave nauwelijks<br />
afwijken <strong>van</strong> het jargon dat in het begin <strong>van</strong> <strong>de</strong> twintigste<br />
eeuw, of zelfs <strong>van</strong>daag <strong>de</strong> dag als kenmerk <strong>van</strong> nieuwe architectuur<br />
wordt gezien.<br />
Na een slotwoord door <strong>de</strong> directeur was er een borrel en voor ie<strong>de</strong>r<br />
<strong>van</strong> <strong>de</strong> aanwezigen een jubileumtasje met daarin wat aardige herinneringen<br />
aan <strong>de</strong>ze dag, waaron<strong>de</strong>r een overzicht <strong>van</strong> alle pan<strong>de</strong>n<br />
die <strong>de</strong> <strong>Vereniging</strong> <strong>de</strong> laatste tien jaar heeft gerestaureerd en in<br />
diezelf<strong>de</strong> perio<strong>de</strong> heeft verworven.<br />
7
8<br />
‘<br />
‘Architectuur’ is een complex begrip en heeft naast een esthetische<br />
kant ook een maatschappelijke lading. Het Mo<strong>de</strong>rnisme in <strong>de</strong><br />
vorige eeuw, begonnen als Nieuwe Zakelijkheid, had zo’n<br />
uitgesproken opvoe<strong>de</strong>n<strong>de</strong> boodschap <strong>van</strong> ‘vernieuwing’ en ‘vooruitgang’.<br />
Bewon<strong>de</strong>ring voor ou<strong>de</strong> gebouwen en vroegere bouwmeesters<br />
was on<strong>de</strong>r die architecten een groot taboe, behalve natuurlijk<br />
wanneer <strong>de</strong>ze als heroïsche meesters aan <strong>de</strong> wieg ston<strong>de</strong>n <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />
‘mo<strong>de</strong>rne bouwkunst’, zoals Le Corbusier of Frank Lloyd Wright of<br />
– in eigen land – Rietveld en Duiker. De i<strong>de</strong>ologie <strong>van</strong> het mo<strong>de</strong>rnisme,<br />
na <strong>de</strong> oorlog allesbepalend, maakte on<strong>de</strong>r <strong>de</strong> architecten <strong>van</strong><br />
mijn generatie alles wat oud was verdacht. Het streven naar vooruitgang<br />
werd een geloof, een doctrine. Met simplistische metaforen<br />
werd <strong>de</strong> historische stad door architecten en ste<strong>de</strong>nbouwers veroor<strong>de</strong>eld<br />
als ina<strong>de</strong>quaat. De stad moest gezond wor<strong>de</strong>n gemaakt, en<br />
‘mo<strong>de</strong>rne’ architectuur was het recept. Dit geloof in vernieuwing<br />
raakte echter <strong>van</strong>af <strong>de</strong> jaren ’80 sleets, een recept dat was uitgewerkt<br />
en waar <strong>de</strong> patiënt niet op zat te wachten.<br />
Zon<strong>de</strong>r dat een oorzakelijk verband meteen aanwijsbaar is, ontstond<br />
tegenover <strong>de</strong>ze vernieuwingsdrang <strong>van</strong> het mo<strong>de</strong>rnisme een<br />
stroming tot behoud en herstel <strong>van</strong> bijzon<strong>de</strong>re ou<strong>de</strong> gebouwen.<br />
Soms richtten <strong>de</strong>ze actievoer<strong>de</strong>rs zich tegen ie<strong>de</strong>re vernieuwing,<br />
vaak ook ging het wel <strong>de</strong>gelijk om bedreig<strong>de</strong> historische kwaliteit<br />
die behou<strong>de</strong>n moest blijven. Om hun standpunt dui<strong>de</strong>lijk te maken<br />
werd een gebouw letterlijk een monument – dus een ge<strong>de</strong>nkteken<br />
– voor het verle<strong>de</strong>n. Deze reactie sloeg ook door, in een verstikken<strong>de</strong><br />
bureaucratie <strong>van</strong> inventariseren en theoretische subsidieregels.<br />
Decennia lang was polarisatie voor bei<strong>de</strong> kampen een welhaast<br />
noodzakelijke bestaansvoorwaar<strong>de</strong>. De werel<strong>de</strong>n <strong>van</strong> ‘jonge’ architectuur<br />
en ‘ou<strong>de</strong>’ monumenten raakten sterk geschei<strong>de</strong>n. Monumentenzorgers<br />
had<strong>de</strong>n er belang bij om mo<strong>de</strong>rne architecten te categoriseren<br />
als schaal- en vormloze vernielers. Overal lag <strong>de</strong> armoe<strong>de</strong><br />
<strong>van</strong> <strong>de</strong> schoenendoos op <strong>de</strong> loer. Mo<strong>de</strong>rne architecten zagen <strong>de</strong><br />
monumentenzorgers als sentimentele behoudzuchtigen die het licht<br />
niet zagen. Engagement tussen oud en nieuw werd door architectuurpuristen<br />
gezien als koketteren met <strong>de</strong> ou<strong>de</strong> stad. In het buitenland,<br />
ik <strong>de</strong>nk aan Engeland en Italië, is <strong>de</strong>ze tegenstelling nooit zo<br />
extreem op <strong>de</strong> spits gedreven.<br />
Voorzitter Pi <strong>de</strong> Bruijn tij<strong>de</strong>ns <strong>de</strong> jubileumviering in <strong>de</strong> Westerkerk. (foto HdK)<br />
Inleiding <strong>van</strong> Pi <strong>de</strong> Bruijn, voorzitter <strong>Vereniging</strong><br />
Hendrick <strong>de</strong> Keyser, bij <strong>de</strong> viering <strong>van</strong> het 90-jarig<br />
jubileum <strong>van</strong> <strong>de</strong> <strong>Vereniging</strong> op zaterdag 7 juni<br />
2008 in <strong>de</strong> Westerkerk te Amsterdam<br />
Waarom is in <strong>de</strong> ogen <strong>van</strong> onze <strong>Vereniging</strong> <strong>de</strong> tijd rijp om <strong>de</strong> waterscheiding<br />
tussen architectuur en monumenten ter discussie te stellen?<br />
Dat wordt vooral veroorzaakt doordat het Mo<strong>de</strong>rnisme over<br />
zijn hoogtepunt heen is. De ‘mo<strong>de</strong>rne beweging’ kan nu wor<strong>de</strong>n<br />
gerelativeerd en (op zijn beurt) kunsthistorisch als een stijlperio<strong>de</strong><br />
wor<strong>de</strong>n geboekstaafd.<br />
De i<strong>de</strong>ële tegenstellingen tussen oud en nieuw zijn daardoor zo<br />
goed als verdwenen en hebben plaats gemaakt voor een dichter bij<br />
<strong>de</strong> (leefomgeving <strong>van</strong> <strong>de</strong>) gebruiker staan<strong>de</strong> vormentaal.<br />
Ook <strong>de</strong> monumentenwereld schuift op. Zij ziet het behoud <strong>van</strong> historische<br />
objecten niet meer als een doel op zichzelf. Er speelt steeds<br />
vaker een context mee: het interieur, <strong>de</strong> functie, <strong>de</strong> geschie<strong>de</strong>nis of<br />
<strong>de</strong> omgeving <strong>van</strong> het gebouw. Die aandacht voor <strong>de</strong> context betreft<br />
<strong>de</strong>zelf<strong>de</strong> leefomgeving als waarover <strong>de</strong> architecten het hebben. In<br />
bei<strong>de</strong> gevallen is het doel het verhogen <strong>van</strong> <strong>de</strong> gebouw<strong>de</strong> kwaliteit<br />
<strong>van</strong> onze belevingswereld. En niet alleen <strong>de</strong> onze maar vooral ook<br />
die <strong>van</strong> onze kin<strong>de</strong>ren en kleinkin<strong>de</strong>ren. Wat is er mooier dan een<br />
nieuw gebouw met een zodanige kwaliteit, dat er altijd iemand zal<br />
opstaan wanneer het verlies er<strong>van</strong> in <strong>de</strong> toekomst dreigt. Of om nu<br />
te kunnen genieten <strong>van</strong> een gebouw dat in <strong>de</strong> 17<strong>de</strong> eeuw met enorme<br />
kwaliteit en aandacht voor <strong>de</strong>tail is opgericht en dankzij diezelf<strong>de</strong><br />
‘iemand’ nog steeds bewaard is?<br />
Bij <strong>Vereniging</strong> Hendrick <strong>de</strong> Keyser is er geen on<strong>de</strong>rscheid tussen<br />
architectuur en monumenten. Eén <strong>van</strong> onze mooiste objecten, aan<br />
<strong>de</strong> Bloemlandseweg in Blaricum, was nog niet eens gebouwd toen<br />
<strong>de</strong> <strong>Vereniging</strong> werd opgericht en <strong>de</strong> architect, Gerrit Rietveld, had<br />
zeker niet <strong>de</strong> bedoeling dat het bewaard bleef, laat staan dat het<br />
monument werd. De <strong>Vereniging</strong> heeft een schatkamer, een archief<br />
<strong>van</strong> 600 jaar bouwkunst. Nu <strong>de</strong> controverse lijkt weg te ebben en<br />
<strong>de</strong> muren tussen architectuur en monumenten wor<strong>de</strong>n geslecht,<br />
zou ik willen roepen: ‘kom kijken’. We hebben een goudmijn aan<br />
kwaliteit die zeer rele<strong>van</strong>t is. Kom eens kijken in ‘Huis <strong>van</strong> Brienen’,<br />
in het Raadhuis <strong>van</strong> Usquert of in <strong>de</strong> Beeklaan in Den Haag. Het<br />
bezit <strong>van</strong> <strong>de</strong> <strong>Vereniging</strong> is als een museale collectie, of als een verzameling<br />
kostbare partituren, een bron <strong>van</strong> oplossingen en i<strong>de</strong>eën in<br />
’<br />
alle toonsoorten en maten.<br />
V E R S L A G V A N D E V E R E N I G I N G J A A R V E R S L A G 2 0 0 8 V E R E N I G I N G H E N D R I C K D E K E Y S E R<br />
Amsterdam, Diemerzeedijk 27,<br />
Gemeenlandshuis, voorgevel.<br />
(foto Jaap d’Oliveira, 1949)<br />
Verwervingen De drie verwervingen die in 2008 tot stand<br />
kwamen, tonen aan dat in die negentig jaar onze <strong>Vereniging</strong> voor<br />
<strong>de</strong> continuïteit <strong>van</strong> het behoud <strong>van</strong> vooral bijzon<strong>de</strong>re monumenten<br />
een belangrijke positie heeft ingenomen. In alle drie <strong>de</strong> gevallen<br />
heeft <strong>de</strong> voormalige eigenaar ervoor gekozen, dat het pand het best<br />
bewaard blijft in ons bezit. Vorig verslagjaar was al melding gemaakt<br />
<strong>van</strong> <strong>de</strong> overeenkomst die met <strong>de</strong> Koninklijke Hollandsche<br />
Maatschappij <strong>de</strong>r Wetenschappen was bereikt over <strong>de</strong> overdracht<br />
<strong>van</strong> het ‘Hodshon Huis’ aan het Spaarne 15A-17 te Haarlem. Ook<br />
het Hoogheemraadschap <strong>van</strong> Amstel, Gooi en Vecht oor<strong>de</strong>el<strong>de</strong> dit<br />
jaar dat hun Gemeenlandshuis bij onze <strong>Vereniging</strong> in veilige<br />
han<strong>de</strong>n was. Bei<strong>de</strong> verwervingen gingen overigens gepaard met<br />
om<strong>van</strong>grijke financiële gevolgen wegens <strong>de</strong> restauratieverplichting<br />
en in het geval <strong>van</strong> het ‘Hodshon Huis’ ook met een koopsom.<br />
In bei<strong>de</strong> gevallen maakte <strong>de</strong> BankGiro Loterij met haar ruimhartige<br />
bijdrage <strong>de</strong> transactie mogelijk.<br />
Bij <strong>de</strong> <strong>de</strong>r<strong>de</strong> verwerving <strong>de</strong>ed een particulier een beroep op onze<br />
<strong>Vereniging</strong>. De heer J.P. Albada Jelgersma, overle<strong>de</strong>n eind 2007,<br />
schonk bij testament <strong>de</strong> helft <strong>van</strong> <strong>de</strong> reële waar<strong>de</strong> <strong>van</strong> zijn huis aan<br />
‘Hendrick <strong>de</strong> Keyser’. De an<strong>de</strong>re helft besloten wij, wegens het<br />
bijzon<strong>de</strong>re karakter <strong>van</strong> dit huis, te kopen.<br />
Deze drie verwervingen geven <strong>de</strong> he<strong>de</strong>ndaagse praktijk <strong>van</strong> onze<br />
<strong>Vereniging</strong> goed weer. In steeds min<strong>de</strong>re mate is sprake <strong>van</strong> het<br />
red<strong>de</strong>n <strong>van</strong> ‘krotten’ waarvoor buiten ons niemand zich meer interesseert<br />
(<strong>van</strong> die categorie was het Ambachtsherenhuis te Alblasserdam<br />
in 2006 voorlopig<br />
<strong>de</strong> laatste).<br />
Het gaat steeds vaker<br />
om huizen die<br />
door hun interieur<br />
of hun structuur zo<br />
kwetsbaar zijn, dat<br />
zij voor hun historisch<br />
verantwoor<strong>de</strong><br />
instandhouding het<br />
best professioneel<br />
beheerd kunnen<br />
wor<strong>de</strong>n. In <strong>de</strong> drie<br />
hiervoor genoem<strong>de</strong><br />
gevallen hebben <strong>de</strong><br />
voormalige eigenaren<br />
ingezien dat je<br />
dat in <strong>de</strong>ze gevallen<br />
beter niet aan <strong>de</strong><br />
markt kunt overlaten.<br />
Amsterdam, Diemerzeedijk 27, Gemeenlandshuis. (foto HdK)<br />
Subsidies Zoals in 2007 al aangekondigd was voor het<br />
Ambachtsherenhuis, Cortgene 9 te Alblasserdam, in 2008 nog een<br />
vervolgaanvraag ingediend voor rijkssubsidie als bijdrage aan <strong>de</strong>ze<br />
restauratie. Gelukkig is ook die vervolgaanvraag gehonoreerd. Bei<strong>de</strong><br />
regelingen (die <strong>van</strong> 2007 en die <strong>van</strong> 2008) schieten echter tekort<br />
om <strong>de</strong>ze uiterst kostbare restauratie te vervolmaken. Gelukkig kon<br />
uit <strong>de</strong> bijdrage <strong>van</strong> <strong>de</strong> BankGiro Loterij voor 2008 een <strong>de</strong>el wor<strong>de</strong>n<br />
afgezon<strong>de</strong>rd om <strong>de</strong> zware overschrijding op het fun<strong>de</strong>ringsherstel<br />
<strong>van</strong> dit pand op te <strong>van</strong>gen.<br />
Daarnaast werd door het Ministerie voor het twee<strong>de</strong> achtereenvolgen<strong>de</strong><br />
jaar reguliere subsidie in het ka<strong>de</strong>r <strong>van</strong> <strong>de</strong> nieuwe instandhoudingregeling<br />
BRIM aan onze <strong>Vereniging</strong> toegekend. Voor<br />
het on<strong>de</strong>rhoud aan ca. 55 pan<strong>de</strong>n in ons bezit, draagt het rijk <strong>de</strong><br />
komen<strong>de</strong> zes jaar € 175.000 per jaar bij, waardoor <strong>de</strong> jaarlijkse<br />
bijdrage aan <strong>de</strong> reguliere instandhoudingskosten <strong>van</strong> in totaal 322<br />
<strong>van</strong> onze pan<strong>de</strong>n op € 495.000 komt.<br />
Verwervingen<br />
Amsterdam, Diemerzeedijk 27,<br />
Gemeenlandshuis Het Gemeenlandshuis ligt ongenaakbaar<br />
op <strong>de</strong> ou<strong>de</strong> Zui<strong>de</strong>rzeedijk vlakbij <strong>de</strong> ringweg A10 en <strong>de</strong> oprukken<strong>de</strong><br />
Amsterdamse stads<strong>de</strong>len Zeeburg en IJburg. Het monument is<br />
een symbool <strong>van</strong> <strong>de</strong> Hollandse strijd tegen het water. Afgelopen<br />
jaar werd het historische<br />
gebouw met<br />
erf, bouwhuizen en<br />
bakhuis overgedragen<br />
aan onze <strong>Vereniging</strong>,<br />
nadat het<br />
ruim 275 jaar het<br />
statige on<strong>de</strong>rkomen<br />
was <strong>van</strong> het<br />
‘Hoogheemraadschap<br />
<strong>van</strong> <strong>de</strong>n Zeeburg<br />
en Diemerdijk’<br />
en haar<br />
rechtsopvolgers.<br />
Dit hoogheemraadschap<br />
beheer<strong>de</strong><br />
<strong>de</strong> dijk <strong>van</strong> <strong>de</strong> Zui<strong>de</strong>rzee<br />
tussen Amsterdam<br />
en Mui<strong>de</strong>n.<br />
De Latijnse<br />
spreuk op <strong>de</strong> voor-<br />
9
10<br />
gevel verraadt al waar het in het pand om gaat: ‘hic <strong>de</strong> freti batavi<br />
furore arcendo agris tuendis agitur’, vrij vertaald: ‘hier wordt gehan<strong>de</strong>ld<br />
over het beveiligen <strong>van</strong> <strong>de</strong> lan<strong>de</strong>rijen door het temmen <strong>van</strong><br />
<strong>de</strong> Bataafse Zee’. De vergul<strong>de</strong> letters in <strong>de</strong> tekst vormen samen het<br />
jaar 1726.<br />
Het Gemeenlandshuis, omringd door water, gelegen tegen <strong>de</strong> dijk<br />
met vrij uitzicht op <strong>de</strong> Zui<strong>de</strong>rzee en het Nieuwe Diep, werd door<br />
het hoogheemraadschap gebruikt als verga<strong>de</strong>rplaats en uitvalsbasis<br />
bij het schouwen <strong>van</strong> <strong>de</strong> dijk. De dijkgraaf en <strong>de</strong> hoogheemra<strong>de</strong>n<br />
kon<strong>de</strong>n er als dat nodig was, overnachten in bedste<strong>de</strong>n op <strong>de</strong> verdieping.<br />
De inwonen<strong>de</strong> opzichter was tevens kastelein voor <strong>de</strong> heren<br />
<strong>van</strong> het bestuurscollege. In <strong>de</strong> jaren 1726 en 1727 verrees het<br />
gebouw op <strong>de</strong> plaats <strong>van</strong> <strong>de</strong> herberg ‘daar <strong>de</strong> Jaeger uithangt’ in <strong>de</strong><br />
buurtschap ‘Jaep Hannis’. Hier werd altijd al, in elk geval sinds<br />
1609, door het hoogheemraadschap verga<strong>de</strong>rd. Een grote gevelsteen<br />
in <strong>de</strong> zijgevel <strong>van</strong> het Gemeenlandshuis, met <strong>de</strong> wapens <strong>van</strong><br />
<strong>de</strong> tien stemgerechtig<strong>de</strong> districten, is afkomstig uit <strong>de</strong> voorgevel <strong>van</strong><br />
<strong>de</strong> ou<strong>de</strong> herberg. Deze herberg was aan het begin <strong>van</strong> <strong>de</strong> 18<strong>de</strong><br />
eeuw echter zo bouwvallig gewor<strong>de</strong>n dat men voor verga<strong>de</strong>ringen<br />
uitweek naar Weesp of Amsterdam.<br />
In <strong>de</strong> bestuursverga<strong>de</strong>ringen <strong>van</strong> 1725 kwamen dan ook tekeningen<br />
en een begroting voor een nieuw te bouwen Gemeenlandshuis ter<br />
sprake. Deze waren opgesteld door <strong>de</strong> meester timmerman Jacob<br />
Mid<strong>de</strong>lman. De hoogheemraad Paulus Emtinck uit Loosdrecht leg<strong>de</strong><br />
<strong>de</strong> verga<strong>de</strong>ring echter ook twee tekeningen voor. Emtinck lijkt<br />
een belangrijke rol bij het ontwerp en het toezicht op <strong>de</strong> uitvoering<br />
te hebben gespeeld. Zijn voorstellen wer<strong>de</strong>n met enkele wijzigingen<br />
door het college overgenomen. De Amsterdamse timmermansbaas<br />
Cornelis <strong>van</strong> <strong>de</strong>r Does werkte het plan ver<strong>de</strong>r uit en teken<strong>de</strong> een<br />
heiplan, drie plattegron<strong>de</strong>n, drie geveltekeningen, een plan voor <strong>de</strong><br />
kap en enkele doorsne<strong>de</strong>n (‘<strong>de</strong> profylen om <strong>van</strong> <strong>de</strong>selve sij het geheele<br />
gebouw in te sien’) en schreef een ge<strong>de</strong>tailleerd bestek dat in<br />
druk werd uitgegeven. Op 6 februari 1726 werd <strong>de</strong> bouwopdracht<br />
na een openbare inschrijving aanbesteed. Uit vijf gesloten enveloppen<br />
bleek <strong>de</strong> aanneemsom <strong>van</strong> metselaarsbaas Cornelis <strong>van</strong> <strong>de</strong>r<br />
Hoeven uit <strong>de</strong> Kalverstraat in Amsterdam <strong>de</strong> laagste. Hij teken<strong>de</strong> in<br />
voor f 15.990,-. De aanneemsom omvatte <strong>de</strong> gehele ruwbouw volgens<br />
het bestek inclusief <strong>de</strong> leverantie <strong>van</strong> <strong>de</strong> bouwmaterialen. Het<br />
timmerwerk werd uitgevoerd door Dirk Heij<strong>de</strong>man, uit <strong>de</strong> Hui<strong>de</strong>nstraat<br />
in Amsterdam, die borg had gestaan voor Van <strong>de</strong>r Hoeven.<br />
Cornelis <strong>van</strong> <strong>de</strong>r Does die <strong>de</strong> tekeningen en het bestek had gemaakt<br />
(en ook had ingetekend op het werk maar te hoog zat), werd verzocht<br />
om toezicht te hou<strong>de</strong>n op <strong>de</strong> bouw. Voor zijn tekenwerk, het<br />
bestek en het toezicht kreeg hij achteraf f 250,- betaald. Zijn tim-<br />
Latijnse spreuk tegen <strong>de</strong> gevel.<br />
De vergul<strong>de</strong> letters in <strong>de</strong> tekst vormen<br />
het bouwjaar 1726. (foto HdK)<br />
mermansknecht Melis Tucker werd als dagelijks opzichter aangesteld,<br />
op een salaris <strong>van</strong> f 500,- per jaar.<br />
De bouw nam snel een aan<strong>van</strong>g en begon met <strong>de</strong> afbraak <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />
ou<strong>de</strong> herberg. Keuken en stal bleven staan, totdat <strong>de</strong> nieuwbouw<br />
vergevor<strong>de</strong>rd was. Bruikbaar sloopmateriaal werd opgeslagen om<br />
hergebruikt te wor<strong>de</strong>n. Het bouwterrein werd gerooid en op 30<br />
maart 1726 werd <strong>de</strong> heistelling opgericht. Het gebouw kwam achter<br />
en ge<strong>de</strong>eltelijk in <strong>de</strong> dijk te staan. In totaal wer<strong>de</strong>n 178 masten<br />
in <strong>de</strong> grond geslagen (ie<strong>de</strong>r 44 voet lang, 12,5 meter, geheid ‘tot<br />
op het twee<strong>de</strong> sand’) en 46 juffers (ie<strong>de</strong>r 30 voet lang, geheid on<strong>de</strong>r<br />
<strong>de</strong> voorgevel in <strong>de</strong> dijk en on<strong>de</strong>r <strong>de</strong> twee dragen<strong>de</strong> binnenmuren,<br />
‘tot op het eerste sand’). Het heien was binnen 10 dagen gereed,<br />
waarna fun<strong>de</strong>ringsplanken wer<strong>de</strong>n gelegd en begonnen werd<br />
met het opmetselen <strong>van</strong> gewelven en muren. De gevels, op <strong>de</strong> voorgevel<br />
na, wer<strong>de</strong>n boven <strong>de</strong> plint opgetrokken als spouwmuren, het<br />
buitenblad een steen dik en het binnenblad een halve steen. De muren<br />
wer<strong>de</strong>n gemetseld in Vechtsteen, volgens het bestek ‘met <strong>de</strong><br />
voeg-spyker sin<strong>de</strong>lyk af te voegen’. De verdiepingsvloeren kwamen<br />
te liggen op enkelvoudige balklagen met blin<strong>de</strong> ankers in <strong>de</strong> muren.<br />
De lage omlopen<strong>de</strong> kap <strong>van</strong> het Gemeenlandshuis heeft een interessante<br />
constructie: <strong>de</strong>ze werd opgebouwd rond twaalf gebinten en<br />
twee rijen standvinken, die ie<strong>de</strong>r een 60 voet (17 meter!) lange<br />
on<strong>de</strong>rslagbalk steunen. Hierop liggen <strong>de</strong> spanten die het met lood<br />
ge<strong>de</strong>kte mid<strong>de</strong>n<strong>de</strong>el dragen. De rookkanalen zijn langs <strong>de</strong> kap<br />
versleept naar <strong>de</strong> vier schoorstenen op <strong>de</strong> hoekpunten <strong>van</strong> het dak.<br />
De kapschil<strong>de</strong>n wer<strong>de</strong>n belegd met blauwe pannen, links<strong>de</strong>kkend<br />
aan <strong>de</strong> voorzij<strong>de</strong> en rechts<strong>de</strong>kkend aan <strong>de</strong> achterzij<strong>de</strong>, gerelateerd<br />
aan <strong>de</strong> veelal westelijke wind. Het platte mid<strong>de</strong>n<strong>de</strong>el werd met lood<br />
ge<strong>de</strong>kt. Op twee schoorstenen wer<strong>de</strong>n wind<strong>van</strong>en geplaatst: een<br />
zeemeermin en een meerman.<br />
De werkzaamhe<strong>de</strong>n vor<strong>de</strong>r<strong>de</strong>n gestaag en op 24 oktober 1726<br />
werd een maaltijd in het gebouw gehou<strong>de</strong>n. Cornelis <strong>van</strong> <strong>de</strong>r Hoeven<br />
kreeg zijn twee<strong>de</strong> grote betaling (volgens het bestek zou dit<br />
plaatsvin<strong>de</strong>n als het pand met lood en pannen ge<strong>de</strong>kt was) en het<br />
werkvolk een fooi <strong>van</strong> f 75,- ‘om eens te kroegen’. In het najaar <strong>van</strong><br />
1726 en <strong>de</strong> winter <strong>van</strong> 1727 vond <strong>de</strong> afwerking plaats. Verschillen<strong>de</strong><br />
ambachtslie<strong>de</strong>n wer<strong>de</strong>n hiervoor aangetrokken, hieron<strong>de</strong>r <strong>de</strong><br />
houtsnij<strong>de</strong>r en leverancier <strong>van</strong> spiegels Pieter le Normant uit <strong>de</strong><br />
Kalverstraat, <strong>de</strong> beeldhouwer Adrianus <strong>van</strong> Dijk, <strong>de</strong> smid Harmen<br />
Warnaarts uit <strong>de</strong> Amstelstraat en <strong>de</strong> in Amsterdam gevestig<strong>de</strong>,<br />
uit Saksen afkomstige, stucwerker Christiaan Wittenbeeker (of<br />
Wittenbächer). Betalingen aan <strong>de</strong>ze ambachtslie<strong>de</strong>n vielen buiten<br />
het bestek. Op 12 mei 1727 werd <strong>de</strong> bouw feestelijk voltooid.<br />
Het werk had ruim een jaar geduurd.<br />
Het beoog<strong>de</strong> complex was evenwel nog niet gereed, want op<br />
V E R S L A G V A N D E V E R E N I G I N G J A A R V E R S L A G 2 0 0 8<br />
Stal, koetshuis en erf gezien <strong>van</strong>uit<br />
het Gemeenlandshuis.(foto HdK)<br />
19 juni 1728 werd <strong>de</strong> bouw <strong>van</strong> een stal en koetshuis aanbesteed.<br />
Ook voor <strong>de</strong>ze bouwopdracht werd een openbare inschrijving<br />
georganiseerd. Dit keer ging het werk naar een lokale aannemer,<br />
Adriaan Stoel uit Weesp, die het werk aannam voor f. 7.706,-.<br />
De grote Amsterdamse bazen Adrianus Roosendael en Jan <strong>de</strong> Meij<br />
teken<strong>de</strong>n net iets te hoog in voor <strong>de</strong>ze utilitaire gebouwen. Met <strong>de</strong><br />
bouw <strong>van</strong> <strong>de</strong> stal (het oostelijke bouwhuis, nu woning) en het<br />
koetshuis (het westelijke bouwhuis) op een symmetrisch grondplan<br />
achter het Gemeenlandshuis en twee grote toegangspoorten naar<br />
het terrein, ontstond een aanleg die veel weg had <strong>van</strong> een buitenplaats.<br />
Ook <strong>de</strong> plattegrond en <strong>de</strong> afwerking <strong>van</strong> het Gemeenlandshuis<br />
vertonen <strong>de</strong>ze kenmerken.<br />
De hoofdingang <strong>van</strong> het Gemeenlandshuis bevindt zich op dijkhoogte,<br />
achter een door een gesmeed ijzeren hek omsloten bor<strong>de</strong>s.<br />
De sobere gevelarchitectuur kreeg slechts accenten in <strong>de</strong> vorm <strong>van</strong><br />
gemetsel<strong>de</strong> lisenen op <strong>de</strong> hoeken, beeldhouwwerk in Lo<strong>de</strong>wijk<br />
XIV-stijl rond <strong>de</strong> ingangspartij en vier hoge schoorstenen op het<br />
dak. De kroonlijst <strong>van</strong> <strong>de</strong> voorgevel was oorspronkelijk rijker <strong>van</strong><br />
uitvoering met <strong>de</strong>coratieve ‘trigliften, fremettingen, morlioens en<br />
kardoesen’ (trigliefen, cannelures, klossen en consoles) en in het<br />
mid<strong>de</strong>n was een attiek, volgens het bestek voorzien <strong>van</strong> een gebeeldhouw<strong>de</strong><br />
arend. Dit strenge gevelschema was populair <strong>van</strong>af <strong>de</strong><br />
late 17<strong>de</strong> eeuw en bleef dat in <strong>de</strong> eerste <strong>de</strong>cennia <strong>van</strong> <strong>de</strong> 18<strong>de</strong><br />
eeuw. Alleen <strong>de</strong> spaarzame <strong>de</strong>coratieve ornamenten wijzig<strong>de</strong>n in <strong>de</strong><br />
loop <strong>de</strong>r tijd <strong>van</strong> vorm. De bovengenoem<strong>de</strong> (inmid<strong>de</strong>ls verdwenen)<br />
V E R E N I G I N G H E N D R I C K D E K E Y S E R<br />
mid<strong>de</strong>nattiek is wel bewaard gebleven bij onze Hollands Classicistische<br />
buitenplaats Nijenburg in Heiloo. Interessant is het venstertype<br />
dat men bij <strong>de</strong> bouw <strong>van</strong> het Gemeenlandshuis toepaste: een<br />
toen al vrij ou<strong>de</strong>rwetse overgangsvorm tussen kruiskozijn en schuifraam,<br />
met een vast mid<strong>de</strong>nkalf, een schuivend bene<strong>de</strong>nraam en buitenluiken.<br />
Helaas is er <strong>van</strong> <strong>de</strong>ze in het bestek omschreven vensters<br />
in het gebouw niets meer terug te vin<strong>de</strong>n. Al in 1775 zijn <strong>de</strong> ramen<br />
gewijzigd en dat gebeur<strong>de</strong> nadien nog enkele keren.<br />
Vergelijkbaar met ons woonhuis Leetein<strong>de</strong> 12 in Broek in Waterland<br />
uit 1740, is <strong>de</strong> plattegrond <strong>van</strong> <strong>de</strong> bel-etage <strong>van</strong> het Gemeenlandshuis<br />
symmetrisch ver<strong>de</strong>eld in twee helften langs een bre<strong>de</strong><br />
doorlopen<strong>de</strong> gang. Het huistype met doorlopen<strong>de</strong> mid<strong>de</strong>ngang<br />
was in <strong>de</strong> vroege 18<strong>de</strong> eeuw populair voor voorname stadshuizen<br />
en buitenplaatsen. Het Gemeenlandshuis is relatief ondiep en<br />
kent daardoor een beperkt aantal vertrekken. De mid<strong>de</strong>ngang<br />
(in het bestek nog ou<strong>de</strong>rwets ‘voorhuys’ genoemd) is voorzien <strong>van</strong><br />
overdadig stucwerk, gemaakt door Christiaan Wittenbeeker voor<br />
f 235,-. Het stucwerk illustreert <strong>de</strong> functie <strong>van</strong> het gebouw: zeepaar<strong>de</strong>n<br />
trekken Neptunus in een zegekar voort over een woeste<br />
zee. Aan weerszij<strong>de</strong>n <strong>van</strong> Neptunus zijn <strong>de</strong> zon en <strong>de</strong> maan verbeeld<br />
en in <strong>de</strong> hoeken <strong>van</strong> het plafond <strong>de</strong> vier win<strong>de</strong>n. Tegen <strong>de</strong><br />
wan<strong>de</strong>n bevin<strong>de</strong>n zich in stuc <strong>de</strong> wapens <strong>van</strong> Holland en Utrecht<br />
(het werkterrein <strong>van</strong> het hoogheemraadschap strekte zich uit over<br />
zowel Hollands als Utrechts grondgebied) en <strong>de</strong> wapens <strong>van</strong> <strong>de</strong> tien<br />
Het Gemeenlandshuis op <strong>de</strong> Diemerzeedijk, tekening door Jan <strong>de</strong> Beijer, omstreeks 1750-1760 (verblijfplaats onbekend, ex-Atlas Leonhardt).<br />
De Beijer teken<strong>de</strong> kruiskozijnen, <strong>de</strong> later versober<strong>de</strong> kroonlijst, <strong>de</strong> verdwenen mid<strong>de</strong>nattiek en halfron<strong>de</strong> schil<strong>de</strong>n met snijwerk op <strong>de</strong> bouwhuizen.<br />
11
12<br />
stemgerechtig<strong>de</strong> districten. De grote verga<strong>de</strong>rzaal (<strong>de</strong> ‘Raadzaal’)<br />
wordt aan drie zij<strong>de</strong>n verlicht door vensters en heeft een met snijwerk<br />
versier<strong>de</strong> grote houten schoorsteenboezem. Het snijwerk in<br />
lin<strong>de</strong>nhout is <strong>van</strong> <strong>de</strong> hand <strong>van</strong> Pieter le Normant. Hij maakte <strong>de</strong> 12<br />
wapenbor<strong>de</strong>n <strong>van</strong> <strong>de</strong> hoogheemra<strong>de</strong>n en een spiegellijst. Ook lever<strong>de</strong><br />
hij spiegelglas, dat later is ver<strong>van</strong>gen door een schil<strong>de</strong>rij met <strong>de</strong><br />
wapens <strong>van</strong> <strong>de</strong> stemgerechtig<strong>de</strong> districten.<br />
Tot 1868 bleef het interieur <strong>van</strong> het Gemeenlandshuis groten<strong>de</strong>els<br />
ongewijzigd. De raadzaal kreeg in dat jaar een stucplafond, gordijnen,<br />
olielampen en een tapijt. Bij <strong>de</strong> restauratie <strong>van</strong> het vertrek in<br />
1964 werd het stucplafond weer weggebroken en kwamen <strong>de</strong><br />
balklagen opnieuw in het zicht. Het houtimitatie schil<strong>de</strong>rwerk in<br />
het interieur werd gewijzigd in een 18<strong>de</strong>-eeuwse kleurstelling. Bij<br />
<strong>de</strong> grote restauratie <strong>van</strong> 1970-1974 veran<strong>de</strong>r<strong>de</strong> ook <strong>de</strong> situatie aan<br />
Stucwerk in <strong>de</strong> mid<strong>de</strong>ngang door Christiaan Wittenbeeker. (foto HdK)<br />
<strong>de</strong> rechterzij<strong>de</strong> <strong>van</strong> <strong>de</strong> mid<strong>de</strong>nhal. Hier was bij <strong>de</strong> bouw <strong>de</strong> eetzaal<br />
gesitueerd en waren nog twee aparte achterkamertjes afgetimmerd,<br />
elk met bedste<strong>de</strong> en kast, en een secreet (toilet). Boven <strong>de</strong>ze achterkamertjes<br />
was een insteekverdieping, toegankelijk via <strong>de</strong> bor<strong>de</strong>strap<br />
in <strong>de</strong> mid<strong>de</strong>nhal, met twee kamertjes, een met bedste<strong>de</strong> en een met<br />
een alkoof en kasten. De eetzaal functioneer<strong>de</strong> <strong>van</strong>af 1868 als aanbestedingslokaal<br />
met een grote houten balie waar jaarlijks in april<br />
het grasland en om <strong>de</strong> vier jaar <strong>de</strong> jacht werd verpacht. In 1970-’74<br />
wer<strong>de</strong>n <strong>de</strong> vertrekken en <strong>de</strong> insteekverdieping weggebroken en<br />
werd hier <strong>de</strong> secretarie gevestigd. Van <strong>de</strong> oorspronkelijke situatie is<br />
<strong>de</strong> roodgea<strong>de</strong>r<strong>de</strong> marmeren schouw bewaard met houtsnijwerk<br />
rond <strong>de</strong> spiegel <strong>van</strong> Pieter le Normant. Le Normant maakte in 1727<br />
ook het houtsnijwerk voor <strong>de</strong> grote bor<strong>de</strong>strap in <strong>de</strong> mid<strong>de</strong>nhal.<br />
Op <strong>de</strong> verdieping zijn negen kamers afgetimmerd. Vier kamertjes<br />
V E R S L A G V A N D E V E R E N I G I N G J A A R V E R S L A G 2 0 0 8<br />
Amsterdam, Diemerzeedijk 27, Gemeenlandshuis. (foto HdK)<br />
had<strong>de</strong>n bedste<strong>de</strong>n en kon<strong>de</strong>n wor<strong>de</strong>n gebruikt als slaapvertrekken<br />
voor <strong>de</strong> hoogheemra<strong>de</strong>n, terwijl <strong>de</strong> hoekvertrekken voorzien wer<strong>de</strong>n<br />
<strong>van</strong> schouwen en betegel<strong>de</strong> muren. De verdieping werd later<br />
als kantoor in gebruik genomen, maar <strong>de</strong> in<strong>de</strong>ling bleef gelukkig<br />
bewaard. In het souterrain bevond zich het huishou<strong>de</strong>lijke on<strong>de</strong>rhuis<br />
met bier- en provisiekel<strong>de</strong>rs, dienstbo<strong>de</strong>kamertjes met bedste<strong>de</strong>n,<br />
en <strong>de</strong> grote wit betegel<strong>de</strong> keuken met aanrecht, pomp en<br />
pompbak, slingers en kranen voor put- en regenwater, stookplaats<br />
met ‘stoof komfooren’ en diverse kasten (een ‘tinnekas’ en een<br />
‘spijskamer’). In het souterrain was ook <strong>de</strong> grote bene<strong>de</strong>n- of<br />
Schepenenkamer met grenenhouten vloer, schouw en bedste<strong>de</strong>.<br />
De in<strong>de</strong>ling <strong>van</strong> het souterrain is bij <strong>de</strong> restauratie <strong>van</strong> 1970-’74<br />
ingrijpend gewijzigd. Er kwam toen een beheer<strong>de</strong>rswoning en een<br />
archiefkluis. De grote regenwaterkel<strong>de</strong>r, vroeger on<strong>de</strong>r <strong>de</strong> keuken,<br />
is nog wel aanwezig.<br />
Het bijna drie eeuwen ou<strong>de</strong> Gemeenlandshuis kent ondanks <strong>de</strong><br />
restauratie <strong>van</strong> 1970-’74 een aantal bouwkundige problemen.<br />
De verga<strong>de</strong>rzaal met schouw en houtsnijwerk door Pieter le Normant.(foto HdK) Doorsne<strong>de</strong> <strong>van</strong> het gebouw. Tekening door <strong>de</strong> architecten D. Verheus en A. Schellevis, 1971.<br />
V E R E N I G I N G H E N D R I C K D E K E Y S E R<br />
Gebouwd op drassig land, direct tegen <strong>de</strong> dijk, heeft het gebouw te<br />
lij<strong>de</strong>n gehad <strong>van</strong> achtereenvolgen<strong>de</strong> dijkverzwaringen en intensief<br />
vrachtverkeer naar een vuilstortplaats. Deze situatie is gelukkig veran<strong>de</strong>rd.<br />
Mogelijk heeft het gebouw ook een te zware kantoorbelasting<br />
gehad, in het bijzon<strong>de</strong>r <strong>de</strong> archiefkluis kan een rol hebben<br />
gespeeld, waardoor er sprake is <strong>van</strong> scheurvorming in <strong>de</strong> binnenmuren.<br />
De ervaringen opgedaan door onze af<strong>de</strong>ling Instandhouding<br />
bij <strong>de</strong> complexe restauratie <strong>van</strong> het verzakte Ambachtsherenhuis in<br />
Alblasserdam, ook gebouwd tegen een dijk, komen ons nu hier <strong>van</strong><br />
pas. De stal en het koetshuis achter het Gemeenlandshuis zijn<br />
ge<strong>de</strong>eltelijk in slechte staat en behoeven on<strong>de</strong>rhoud en herstel.<br />
Zij zullen als eerste wor<strong>de</strong>n gerestaureerd.<br />
Het Gemeenlandshuis, een uniek monument uit <strong>de</strong> Ne<strong>de</strong>rlandse<br />
waterschapsgeschie<strong>de</strong>nis, is door het Hoogheemraadschap Amstel,<br />
Gooi en Vecht aan <strong>de</strong> <strong>Vereniging</strong> overgedragen om het zo voor<br />
verval te behoe<strong>de</strong>n en voor <strong>de</strong> toekomst veilig te stellen. De <strong>Vereniging</strong><br />
kon <strong>de</strong>ze verplichting alleen aangaan dankzij zeer genereuze<br />
steun <strong>van</strong> <strong>de</strong> BankGiro Loterij.<br />
13
14<br />
Bolsward, Kleine Dijlakker 17 Het huis staat in het<br />
centrum <strong>van</strong> Bolsward, aan <strong>de</strong> Kleine Dijlakker, een ou<strong>de</strong> gekanaliseer<strong>de</strong><br />
waterweg binnen <strong>de</strong> wallen <strong>van</strong> <strong>de</strong> stad, tussen het Raadhuis<br />
en <strong>de</strong> Grote Kerk. In <strong>de</strong>ze omgeving staan op smalle, diepe percelen<br />
nog huizen die achter latere gevels ou<strong>de</strong> kernen verbergen. Het<br />
huis Kleine Dijlakker 17 heeft een voor Bolsward karakteristieke<br />
ontwikkeling doorgemaakt en vormt een uitzon<strong>de</strong>rlijk historisch<br />
complex doordat het on<strong>de</strong>r<strong>de</strong>len uit verschillen<strong>de</strong> bouwperio<strong>de</strong>n<br />
bevat, <strong>van</strong> een 16<strong>de</strong>-eeuws houtskelet tot een 19<strong>de</strong>-eeuws bovenhuis<br />
met slijterswinkel. Over <strong>de</strong> oudste bestemming <strong>van</strong> het huis is<br />
weinig bekend. In <strong>de</strong> 18<strong>de</strong> eeuw kwam het in het bezit <strong>van</strong> <strong>de</strong> familie<br />
Albada Jelgersma, die er een bouwbedrijf en geduren<strong>de</strong> <strong>de</strong> wintermaan<strong>de</strong>n<br />
een wolkammerij had gevestigd. Van 1814 tot 1983<br />
werd in het huis door vijf generaties Albada Jelgersma een han<strong>de</strong>l in<br />
wijn, port, cognac, jenever, berenburg en an<strong>de</strong>re dranken gedreven,<br />
met winkel, distilleer<strong>de</strong>rij, bottelarij en pakhuis.<br />
Het oudste on<strong>de</strong>r<strong>de</strong>el <strong>van</strong> het complex is het grote rechthoekige<br />
achterhuis. Dit bewaart grote <strong>de</strong>len <strong>van</strong> een zwaar eiken houtskelet<br />
dat doorliep over twee verdiepingen en een zol<strong>de</strong>r. De grote ruimte<br />
op <strong>de</strong> eerste verdieping, later ver<strong>de</strong>eld in kleinere vertrekken, heeft<br />
een balklaag met moerbalken, kin<strong>de</strong>rbinten en spreidsel (zeer dun<br />
eikenhout gebruikt tussen kin<strong>de</strong>rbinten om <strong>de</strong> vloer erboven aan<br />
het gezicht te onttrekken). Het skelet omvatte muurstijlen, korbelen<br />
en sleutelstukken. De bewaard gebleven sleutelstukken hebben<br />
een vroeg 16<strong>de</strong>-eeuws profiel. Opmerkelijk is <strong>de</strong> kostbare omtimmering<br />
<strong>van</strong> een aantal moerbalken, mogelijk wijzend op een 17<strong>de</strong>eeuwse<br />
verbouwing. In het grote vertrek zijn ver<strong>de</strong>r een eiken<br />
Bolsward, Kleine Dijlakker 17. (foto HdK)<br />
paneel<strong>de</strong>ur en een bedste<strong>de</strong> bewaard gebleven, die terug kunnen<br />
gaan op diezelf<strong>de</strong> verbouwing. De constructie <strong>van</strong> <strong>de</strong> eiken kap <strong>van</strong><br />
het achterhuis, met geschoor<strong>de</strong> makelaars die <strong>de</strong> nokrib dragen,<br />
correspon<strong>de</strong>ert met het on<strong>de</strong>rliggen<strong>de</strong> houtskelet.<br />
Het voorhuis, dat met zijn achtergevel ge<strong>de</strong>eltelijk rust op <strong>de</strong> constructie<br />
<strong>van</strong> het achterhuis, werd waarschijnlijk in <strong>de</strong> 17<strong>de</strong> eeuw<br />
herbouwd. De enkelvoudige balklagen liggen op een hoger niveau<br />
dan bij het achterhuis. Een classicistisch vormgegeven portaal geeft<br />
<strong>van</strong>uit <strong>de</strong> winkel toegang tot <strong>de</strong> met witte marmeren en zwarte<br />
hardstenen tegels beleg<strong>de</strong> lange gang, die doorloopt naar woonvertrekken<br />
en tuin. Een i<strong>de</strong>ntiek portaal was aanwezig op <strong>de</strong> grens <strong>van</strong><br />
voor- en achterhuis. De woonkamer heeft een dubbele bedste<strong>de</strong>nwand,<br />
oorspronkelijk met een porseleinkast in het mid<strong>de</strong>n. Achter<br />
<strong>de</strong> wand is later een keukentje gerealiseerd. In 1876 vond een<br />
ingrijpen<strong>de</strong> verbouwing <strong>van</strong> het voorhuis plaats in opdracht <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />
wijnkoopman Th.F. Albada Jelgersma. Het huis kreeg een nieuwe<br />
voorgevel aan <strong>de</strong> Kleine Dijlakker, met een winkelpui met hardstenen<br />
stoep, hoge omlijste vensters, een gesmeed balkonhekje en een<br />
zware daklijst met een boogvenster. Waarschijnlijk was het thans<br />
witte houtwerk <strong>van</strong> <strong>de</strong> gevel in kleur afgewerkt. Het winkelinterieur<br />
a<strong>de</strong>mt met toonbank, toogkast, kantoortje en boogvensters naar <strong>de</strong><br />
woonkamer nog geheel <strong>de</strong> sfeer <strong>van</strong> <strong>de</strong> 19<strong>de</strong> eeuw. De oorspronkelijke<br />
kleurstelling, een blon<strong>de</strong> houtimitatie, is groten<strong>de</strong>els verdwenen<br />
achter een witte verflaag. Ook het bovenhuis dateert <strong>van</strong> <strong>de</strong>ze<br />
laat 19<strong>de</strong>-eeuwse verbouwing. Het bovenhuis functioneer<strong>de</strong> als een<br />
op zichzelf staan<strong>de</strong> woning, bereikbaar langs een smalle spiltrap in<br />
<strong>de</strong> gang. De woning heeft nog grote <strong>de</strong>len <strong>van</strong> <strong>de</strong> oorspronkelijke<br />
Bolsward, Kleine Dijlakker 17, balklaag en bedste<strong>de</strong>. (foto HdK) Zol<strong>de</strong>r <strong>van</strong> het voorhuis met mei<strong>de</strong>nkamer. (foto HdK)<br />
V E R S L A G V A N D E V E R E N I G I N G J A A R V E R S L A G 2 0 0 8<br />
interieurafwerking, zoals <strong>de</strong> kleine keuken met turfstort, woon- en<br />
slaapvertrekken, een gang met lichtkoker en paneel<strong>de</strong>uren geschil<strong>de</strong>rd<br />
in imitatiehout, en een mei<strong>de</strong>nkamer op zol<strong>de</strong>r. Opmerkelijk is<br />
dat <strong>de</strong> eenvoudige tussenwandjes in het bovenhuis opgetrokken zijn<br />
V E R E N I G I N G H E N D R I C K D E K E Y S E R<br />
Bolsward, Kleine Dijlakker 17, doorsne<strong>de</strong> woonhuis<br />
met reconstructie <strong>van</strong> het 16<strong>de</strong>-eeuwse achterhuis.<br />
(tekening W.J. Berghuis 1974)<br />
Bolsward, Kerkstraat 44, voormalig pakhuis en bottelarij uit 1902.<br />
(foto HdK)<br />
Bolsward, Kleine Dijlakker 17, slijterij met interieur uit 1876. (foto HdK)<br />
uit blokken turf tussen een lattenbetengeling met papierbehang. Het<br />
is uitzon<strong>de</strong>rlijk dat dit goedkope en isoleren<strong>de</strong> bouwmateriaal in<br />
re<strong>de</strong>lijke staat bewaard is gebleven! Interessant is ook te zien dat in<br />
<strong>de</strong> ou<strong>de</strong>re <strong>de</strong>len <strong>van</strong> het huis nog in bedste<strong>de</strong>n werd geslapen, terwijl<br />
<strong>de</strong> ‘mo<strong>de</strong>rne’ bovenwoning slaapkamers kreeg met losse bed<strong>de</strong>n.<br />
Achter het huis staat een uitbouw met daarin <strong>de</strong> grote keuken en<br />
<strong>de</strong> kel<strong>de</strong>r voor drankopslag. Ook hier waren volgens <strong>de</strong> familieoverlevering<br />
<strong>de</strong> wan<strong>de</strong>n geïsoleerd met turfblokken. Op het achterterrein<br />
staat, met uitgang aan <strong>de</strong> Kerkstraat, een groot pakhuis uit<br />
1902 in neo-renaissancestijl. Hier waren <strong>de</strong> afslagplaats, bottelarij<br />
en pakzol<strong>de</strong>rs met hijsrad <strong>van</strong> <strong>de</strong> drankenhan<strong>de</strong>l on<strong>de</strong>rgebracht.<br />
Het gebouw is ernstig verminkt door een verbouwing tot garage,<br />
waarbij een <strong>de</strong>el <strong>van</strong> <strong>de</strong> binnentuin is opgeofferd. De bottelarij<br />
vormt historisch gezien echter een onlosmakelijk on<strong>de</strong>r<strong>de</strong>el <strong>van</strong> het<br />
complex. Het gehele complex is in matige staat <strong>van</strong> on<strong>de</strong>rhoud.<br />
Met name het achterhuis en <strong>de</strong> bijgebouwen, aangetast door houtrot,<br />
vocht en achterstallig on<strong>de</strong>rhoud, behoeven dringend herstel.<br />
Ook zal het huis voor he<strong>de</strong>ndaagse bewoning geschikt gemaakt<br />
moeten wor<strong>de</strong>n.<br />
15
16<br />
Haarlem, Spaarne 15A-17, ‘Hodshon Huis’<br />
De aankoop <strong>van</strong> dit huis kwam zoals eer<strong>de</strong>r opgemerkt in 2007<br />
financieel geheel rond, maar <strong>de</strong> feitelijke levering vond in mei <strong>van</strong><br />
dit verslagjaar plaats. Inhou<strong>de</strong>lijk wordt <strong>de</strong>ze verwerving <strong>de</strong>rhalve<br />
hier betrekkelijk kort besproken. Het artikel dat achter in dit jaarverslag<br />
is opgenomen han<strong>de</strong>lt over het ‘Hodshon Huis’ en diens<br />
architect Abraham <strong>van</strong> <strong>de</strong>r Hart.<br />
Het huis ontleent zijn naam aan <strong>de</strong> bouwvrouwe Cornelia Catharina<br />
Hodshon (1769-1829), die in 1794-’95 door <strong>de</strong> Amsterdamse<br />
stadsarchitect Abraham <strong>van</strong> <strong>de</strong>r Hart voor zichzelf een stadspaleis<br />
liet bouwen. Op dat moment was ‘Keetje’ Hodshon pas 24 jaar<br />
oud, maar on<strong>de</strong>r an<strong>de</strong>re door het overlij<strong>de</strong>n <strong>van</strong> haar ou<strong>de</strong>rs puissant<br />
rijk. Van <strong>de</strong>r Hart ontwierp een huis met een U-vormige plattegrond,<br />
waar<strong>van</strong> <strong>de</strong> basis <strong>de</strong> voorgevel vorm<strong>de</strong> aan het Spaarne.<br />
Die gevel is met drie verdiepingen en zeven vensterassen zeer statig,<br />
maar tegelijkertijd strak en sober uitgevoerd. Van <strong>de</strong> weinige versiering<br />
die Van <strong>de</strong> Hart aanbracht, tien grote houten vazen en drie<br />
beel<strong>de</strong>n op het attiek, resteren <strong>van</strong>daag <strong>de</strong> dag helaas slechts twee<br />
(replica) beel<strong>de</strong>n. Binnen daarentegen was het huis <strong>van</strong> Keetje uitbundig<br />
en fraai ge<strong>de</strong>coreerd en daar<strong>van</strong> is op <strong>de</strong> bel-etage vrijwel<br />
alles bewaard gebleven. Het huis ken<strong>de</strong> een huishou<strong>de</strong>lijk on<strong>de</strong>rhuis,<br />
waarin tevens een betrekkelijk beschei<strong>de</strong>n entree was opgenomen.<br />
De eenvoudige voor<strong>de</strong>ur aan het Spaarne zal bij ont<strong>van</strong>gsten<br />
wellicht niet eens gebruikt zijn, omdat <strong>de</strong> achterzij<strong>de</strong> <strong>van</strong> het huis<br />
met zijn binnenterrein grens<strong>de</strong> aan <strong>de</strong> doorgaan<strong>de</strong> weg naar<br />
Amsterdam. Veel bezoekers per koets zullen die entree gebruikt<br />
hebben.<br />
Haarlem, Spaarne 15A-17, ontwerptekening voor <strong>de</strong> aula,<br />
B.J. Ouëndag en J.F. Klinkhamer (1903-’04).<br />
De staatsievertrekken bevin<strong>de</strong>n zich<br />
ver<strong>de</strong>r alle op <strong>de</strong> eerste verdieping.<br />
In het mid<strong>de</strong>n, <strong>de</strong> Erkerzaal voor<br />
diners met een strak classicistisch<br />
interieur. Links daarnaast een grote<br />
zijkamer met een ‘Etrurische’ <strong>de</strong>coratie en daarachter <strong>de</strong> rijk <strong>van</strong><br />
houtsnijwerk voorziene ‘Ro<strong>de</strong> zaal’. Het ge<strong>de</strong>elte rechts <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />
dinerzaal herbergt een aantal kleinere vertrekken (dienkamers en<br />
boudoir) en het diensttrappenhuis. Maar aan <strong>de</strong> binnenplaatszij<strong>de</strong><br />
leidt een relatief smalle gang naar een fantastische in blauwe<br />
‘Wedgwoodstijl’ ge<strong>de</strong>coreer<strong>de</strong> feestzaal. Het is dui<strong>de</strong>lijk dat Catharina<br />
Hodshon <strong>de</strong>ze verdieping geheel bestemd had voor indrukwekken<strong>de</strong><br />
ont<strong>van</strong>gsten. Voor haar privé had zij <strong>de</strong> <strong>de</strong>r<strong>de</strong> verdieping ter<br />
beschikking. De enorme zol<strong>de</strong>r was ver<strong>de</strong>r weer geheel voor dienstvertrekken<br />
in gebruik.<br />
Na het overlij<strong>de</strong>n <strong>van</strong> Catharina Hodshon werd het huis twee keer<br />
bewoond door an<strong>de</strong>re families, om in 1841 in han<strong>de</strong>n te komen <strong>van</strong><br />
<strong>de</strong> Hollandsche Maatschappij <strong>de</strong>r Wetenschappen (opgericht in<br />
1752). Dit eerbiedwaardige gezelschap nam een klein <strong>de</strong>el <strong>van</strong> het<br />
huis in gebruik als kantoor, maar gebruikte het ver<strong>de</strong>r vooral voor<br />
zijn bijeenkomsten. Omdat die steeds grotere gezelschappen behels<strong>de</strong>n,<br />
ontstond in <strong>de</strong> loop <strong>de</strong>r jaren dringend behoefte aan een<br />
lezingenzaal. Die werd in 1903-’04 aan <strong>de</strong> linkerzij<strong>de</strong> aangebouwd,<br />
aangevuld met een dienstwoning, door <strong>de</strong> architecten B.J. Ouëndag<br />
en J.F. Klinkhamer.<br />
Enkele jaren gele<strong>de</strong>n, in <strong>de</strong> perio<strong>de</strong> 1996-’99, zijn alle bijzon<strong>de</strong>re<br />
ruimtes op <strong>de</strong> eerste verdieping <strong>van</strong> het ‘Hodshon Huis’, met uitzon<strong>de</strong>ring<br />
<strong>van</strong> <strong>de</strong> dinerzaal, met uiterste zorg gerestaureerd. Thans<br />
tien jaar later dien<strong>de</strong>n zich opnieuw om<strong>van</strong>grijke herstelwerkzaamhe<strong>de</strong>n<br />
aan, zowel aan het ‘Hodshon Huis’ zelf, als aan <strong>de</strong> aula <strong>van</strong><br />
Ouëndag en Klinkhamer. Dat bracht het bestuur <strong>van</strong> <strong>de</strong> inmid<strong>de</strong>ls<br />
Koninklijke Hollandse Maatschappij ertoe om het huis over te dragen<br />
aan onze <strong>Vereniging</strong>, met <strong>de</strong> verplichting om <strong>de</strong> benodig<strong>de</strong><br />
herstelwerkzaamhe<strong>de</strong>n uit te voeren. Nog in dit verslagjaar is een<br />
aan<strong>van</strong>g gemaakt met die uitvoering.<br />
Instandhouding<br />
Haarlem, Spaarne 15A-17,<br />
‘Hodshon Huis’. (foto Henk Snaterse)<br />
In 2008 bedroegen <strong>de</strong> totale instandhoudingskosten € 7.025.717.<br />
De basis voor <strong>de</strong> duurzame instandhouding <strong>van</strong> onze pan<strong>de</strong>n wordt<br />
gevormd door <strong>de</strong> huuropbrengst. Deze bedroeg in 2008<br />
€ 6.855.791 en werd aangevuld met € 11.081 tot € 6.866.872 door<br />
enkele <strong>van</strong> onze bijzon<strong>de</strong>re locaties op inci<strong>de</strong>ntele basis te verhuren.<br />
Geconclu<strong>de</strong>erd kan wor<strong>de</strong>n, dat in 2008 een kleine 2% meer aan<br />
instandhouding besteed is (in 2007 19%) dan er aan huurinkomsten<br />
V E R S L A G V A N D E V E R E N I G I N G J A A R V E R S L A G 2 0 0 8<br />
binnen kwam. Deze extra kosten zijn vooral ge<strong>de</strong>kt door externe<br />
fondsen die speciale restauraties steun<strong>de</strong>n.<br />
De huurverhogingen hebben in 2008 gevarieerd tussen <strong>de</strong> 1,6%<br />
(prijsin<strong>de</strong>x per 1-1-2008) en <strong>de</strong> 6%. Over het gehele bezit bedroeg<br />
<strong>de</strong> gemid<strong>de</strong>l<strong>de</strong> huurverhoging 1,9% (in 2007 1,85%). Daarmee<br />
kwam <strong>de</strong> gemid<strong>de</strong>l<strong>de</strong> huurprijsaanpassing 0,3% boven <strong>de</strong> prijsin<strong>de</strong>x<br />
<strong>van</strong> 2008 uit.<br />
Aan 39 pan<strong>de</strong>n is in 2008 voor meer dan € 25.000 aan instandhoudingskosten<br />
besteed (in 2007 aan 49).<br />
In 12 gevallen (2007 13) daar<strong>van</strong> lag <strong>de</strong> besteding tussen <strong>de</strong><br />
€ 50.000 en <strong>de</strong> € 100.000, te weten bij:<br />
Alkmaar<br />
Mient 33<br />
Amsterdam<br />
Herengracht 170-172<br />
Koestraat 10-12<br />
Driebergen-Rijsenburg<br />
Hoofdstraat 87-91<br />
V E R E N I G I N G H E N D R I C K D E K E Y S E R<br />
Groningen<br />
Ossenmarkt 5<br />
Hoorn<br />
Kerkplein 39<br />
Kampen<br />
Burgwalstraat 6-8<br />
Scheveningen<br />
Zwaardstraat 16<br />
Schiedam<br />
Ou<strong>de</strong> Kerkhof 5<br />
Vollenhove<br />
Kerkplein 1-3<br />
Haarlem, Spaarne 15A-17, ‘Hodshon Huis’, <strong>de</strong> aula. (foto Henk Snaterse)<br />
Deze werkzaamhe<strong>de</strong>n betreffen in <strong>de</strong> regel geen gewoon on<strong>de</strong>rhoud,<br />
behalve aan <strong>de</strong> (zeer) grote pan<strong>de</strong>n (zoals Zwaardstraat 16).<br />
Een enkele keer gaat het om <strong>de</strong> afronding <strong>van</strong> een restauratie<br />
(Mient 33), een renovatie <strong>van</strong> het interieur samenhangend met<br />
een huurmutatie (Ossenmarkt, Burgwalstraat), of een partiële<br />
renovatie <strong>van</strong> het casco (bijvoorbeeld vernieuwing <strong>van</strong> het dak <strong>van</strong><br />
Koestraat 10-12).<br />
17
18<br />
In <strong>de</strong>ze categorie verdient aparte vermelding, het werk aan twee<br />
pan<strong>de</strong>n:<br />
Hoorn, Kerkplein 39, ‘St. Jans Gasthuis’ Dit zeer<br />
markante pand is in 2003 door <strong>de</strong> Gemeente Hoorn aan onze<br />
<strong>Vereniging</strong> overgedragen. Het gebouw uit 1563 is zijn interieurin<strong>de</strong>ling<br />
volledig kwijt geraakt. Over drie verdiepingen is slechts<br />
sprake <strong>van</strong> vrijwel lege ruimten, als gevolg <strong>van</strong> een verbouwing tot<br />
boterhal in het mid<strong>de</strong>n <strong>van</strong> <strong>de</strong> 19<strong>de</strong> eeuw. Doch <strong>de</strong> zware balken<br />
die <strong>de</strong> vloeren <strong>van</strong> <strong>de</strong>ze lege ruimten dragen wor<strong>de</strong>n on<strong>de</strong>rsteund<br />
door prachtige natuurstenen consoles met in reliëf aangebrachte<br />
maskerkoppen. Won<strong>de</strong>rlijk genoeg is <strong>de</strong> oorspronkelijke beschil<strong>de</strong>ring<br />
<strong>van</strong> <strong>de</strong>ze maskers behou<strong>de</strong>n gebleven.<br />
Afgezien <strong>van</strong> zijn ver<strong>de</strong>r gave casco en kap, gaat het bij dit huis in<br />
het bijzon<strong>de</strong>r om <strong>de</strong> uitzon<strong>de</strong>rlijke renaissancegevel. De hoofdzakelijk<br />
bakstenen gevel is zeer fijn gemetseld in een variatie aan blokvormige<br />
patronen. In sommige vel<strong>de</strong>n zijn, voor het juiste effect,<br />
alle stenen behakt in trapeziumvorm. Vervolgens is <strong>de</strong> gevel rijk<br />
versierd met natuurstenen lijstwerk, blokken en frontons, bekroond<br />
door zwaar gebeeldhouw<strong>de</strong> klauwstukken op <strong>de</strong> drie trappen <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />
geveltop. Tenslotte zijn <strong>de</strong> natuurstenen omlijstingen <strong>van</strong> alle<br />
gevelopeningen scheluw gehakt, omdat <strong>de</strong> plattegrond <strong>van</strong> het<br />
perceel on<strong>de</strong>r een behoorlijke hoek op <strong>de</strong> gevel uitkomt. Door <strong>de</strong>ze<br />
technisch razend moeilijk oplossing wordt die scheefstand, als men<br />
<strong>van</strong> binnen naar buiten kijkt, nauwelijks waargenomen.<br />
Juist <strong>de</strong>ze bijzon<strong>de</strong>re gevel was in slechte staat. Na zorgvuldig on<strong>de</strong>rzoek<br />
is in 2008 om<strong>van</strong>grijk herstel uitgevoerd. Daarbij kwam als<br />
technische complicatie dat <strong>de</strong> voegen bij dit metselwerk zeer dun<br />
Hoorn, Kerkplein 39, ‘St. Jans Gasthuis’, portretmedallion aan<br />
<strong>de</strong> gevel, na restauratie. (foto HdK)<br />
Hoorn, Kerkplein 39,<br />
‘St. Jans Gasthuis’, gevel. (foto HdK) Schiedam, Ou<strong>de</strong> Kerkhof 5 (1955).<br />
waren uitgevoerd en op diverse plaatsen in het verle<strong>de</strong>n helaas verkeerd<br />
gerepareerd. In overleg met <strong>de</strong> monumentenaf<strong>de</strong>ling <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />
gemeente Hoorn is besloten om die ou<strong>de</strong> ‘herstelscha<strong>de</strong>’ slechts ge<strong>de</strong>eltelijk<br />
te restaureren. Bij een volgen<strong>de</strong> beurt kan (en moet) dan<br />
weer een stap in <strong>de</strong> goe<strong>de</strong> richting gezet wor<strong>de</strong>n. Daarmee wordt<br />
verhin<strong>de</strong>rd dat <strong>de</strong> gevel nu ineens een ‘nieuw’ aanzien krijgt. Als<br />
on<strong>de</strong>r<strong>de</strong>el <strong>van</strong> het huidige werk zijn veel kapotte, of provisorisch<br />
Hoorn, Kerkplein 39, ‘St. Jans Gasthuis’, beeldnis met<br />
Johannes <strong>de</strong> Doper, na restauratie. (foto HdK)<br />
V E R S L A G V A N D E V E R E N I G I N G J A A R V E R S L A G 2 0 0 8<br />
gerepareer<strong>de</strong> stenen ver<strong>van</strong>gen en is veel voegwerk hersteld. Vervolgens<br />
bleek nogal wat houtherstel aan <strong>de</strong> raamkozijnen nodig. Daarna<br />
is al het hout-, ijzer- en natuursteenwerk geschil<strong>de</strong>rd. Als ‘finishing<br />
touch’ is <strong>de</strong> beeldnis in het centrum <strong>van</strong> <strong>de</strong> gevel, met daarin<br />
het beeld <strong>van</strong> Johannes <strong>de</strong> Doper opnieuw gepolychromeerd en<br />
verguld. Dat was een aantal jaren gele<strong>de</strong>n apart opgewerkt, maar bij<br />
die gelegenheid waren zoveel on<strong>de</strong>r<strong>de</strong>len verguld, dat <strong>de</strong> architectuur<br />
<strong>van</strong> <strong>de</strong>ze beeldnis verloren gegaan was. Door <strong>de</strong> huidige kleurstelling<br />
is het tempel-karakter <strong>van</strong> <strong>de</strong> nis weer hersteld. Dit laatste<br />
on<strong>de</strong>r<strong>de</strong>el, hetgeen een absolute verfraaiing <strong>van</strong> <strong>de</strong>ze toch al zo<br />
bijzon<strong>de</strong>re gevel betekent, was alleen mogelijk doordat <strong>de</strong> kosten<br />
gedragen wer<strong>de</strong>n door <strong>de</strong> Stichting Kerkmeijer-<strong>de</strong> Regt te Hoorn.<br />
Het werk aan het ‘St. Jans Gasthuis’ wordt on<strong>de</strong>r eigen directie uitgevoerd<br />
en zal ook in 2009 en 2010 voortduren, met groot on<strong>de</strong>rhoud<br />
aan <strong>de</strong> zijgevels, <strong>de</strong> achtergevel en uitein<strong>de</strong>lijk <strong>de</strong> kap.<br />
Schiedam, Ou<strong>de</strong> Kerkhof 5,<br />
aanlassen balkkoppen.(foto HdK)<br />
V E R E N I G I N G H E N D R I C K D E K E Y S E R<br />
Schiedam, Ou<strong>de</strong> Kerkhof 5<br />
Dit pand, gelegen op een goed zichtbare<br />
plek in het oudste <strong>de</strong>el <strong>van</strong> Schiedam is samen<br />
met drie an<strong>de</strong>re pan<strong>de</strong>n in 2005 aan<br />
ons overgedragen. Aan al <strong>de</strong>ze complexen<br />
was ingrijpend on<strong>de</strong>rhoud noodzakelijk.<br />
Bij het Ou<strong>de</strong> Kerkhof stond ons echter bij<br />
<strong>de</strong> verwerving een speciaal doel voor ogen.<br />
Dit oorspronkelijk mid<strong>de</strong>n 18<strong>de</strong>-eeuwse<br />
huis is begin 19<strong>de</strong> eeuw grondig maar respectvol<br />
gerenoveerd, welke toestand sterk<br />
het huidige aanzien bepaalt: eenvoudig<br />
maar statig. In het mid<strong>de</strong>n <strong>van</strong> <strong>de</strong> 20ste<br />
eeuw werd het huis in gebruik genomen als gemeentekantoor,<br />
waarbij nog restanten <strong>van</strong> het 19<strong>de</strong>-eeuwse interieur bewaard bleven.<br />
Pas echt fout ging het in 1985 toen <strong>de</strong> woonfunctie werd hersteld<br />
en met <strong>de</strong> toen bestaan<strong>de</strong> subsidie voor ‘HAT-eenhe<strong>de</strong>n’ een<br />
groot aantal kleine wooneenhe<strong>de</strong>n in Ou<strong>de</strong> Kerkhof 5 werd on<strong>de</strong>rgebracht.<br />
In feite is toen het monument inwendig gesloopt en (erger<br />
nog) door het optrekken <strong>van</strong> voorzetwan<strong>de</strong>n en systeemplafonds<br />
is <strong>de</strong> kiem gelegd voor <strong>de</strong> algehele teloorgang. Immers, achter<br />
<strong>de</strong>ze strakke ruimteafwerking had<strong>de</strong>n zwamvorming en houtrot<br />
vrij spel. Dat gevaar werd in 2005 door ons on<strong>de</strong>rkend en leid<strong>de</strong> tot<br />
het inzicht dat alleen in <strong>Vereniging</strong>sbezit spoedige actie zou wor<strong>de</strong>n<br />
on<strong>de</strong>rnomen om dit markante huis te behou<strong>de</strong>n. In <strong>de</strong> loop<br />
<strong>van</strong> 2007 raakte het huis zover leeg, dat <strong>de</strong> uitvoering <strong>van</strong> het werk<br />
binnen handbereik kwam. In 2008 waren <strong>de</strong> planvorming en <strong>de</strong><br />
vergunningprocedure afgerond en kon met het werk wor<strong>de</strong>n begonnen.<br />
Na ontmanteling <strong>van</strong> <strong>de</strong> zes ingebouw<strong>de</strong> HAT-eenhe<strong>de</strong>n bleek het<br />
huis helaas veel ver<strong>de</strong>r aangetast dan vooraf gehoopt. De aantasting<br />
<strong>van</strong> <strong>de</strong> constructie had tot <strong>de</strong>rmate zettingen geleid, dat zelfs <strong>de</strong><br />
restanten <strong>van</strong> het 19<strong>de</strong>-eeuwse interieur moesten wor<strong>de</strong>n verwij<strong>de</strong>rd.<br />
Terwijl het <strong>van</strong> buiten nergens zichtbaar was, was ‘krotvorming’<br />
in feite al in een vergevor<strong>de</strong>rd stadium.<br />
Het cascoherstel is, na verwij<strong>de</strong>ring <strong>van</strong> asbesthou<strong>de</strong>n<strong>de</strong> dakplaten,<br />
voortvarend ter hand genomen. Door langdurige lekkages was het<br />
noodzakelijk alle 12 balkkoppen aan <strong>de</strong> voorgevel, samen met <strong>de</strong><br />
<strong>de</strong>sbetreffen<strong>de</strong> spantpoten, met nieuw hout aan te lassen. Hierdoor<br />
werd het constructieve verband tussen kap en balklaag teruggebracht.<br />
Aan het ein<strong>de</strong> <strong>van</strong> het jaar kon begonnen wor<strong>de</strong>n met<br />
metselwerkherstel, dat in 2009 zal voortgaan.<br />
In <strong>de</strong> loop <strong>van</strong> komend jaar zal het huis een nieuwe in<strong>de</strong>ling krijgen,<br />
gebaseerd op <strong>de</strong> 18<strong>de</strong>-eeuwse structuur <strong>van</strong> het huis. Hierdoor<br />
ontstaan dan drie wooneenhe<strong>de</strong>n (op ie<strong>de</strong>re verdieping een). Dit<br />
werk staat on<strong>de</strong>r eigen directie.<br />
19
20<br />
Tenslotte is aan 12 pan<strong>de</strong>n (2007 14) meer dan € 100.000<br />
besteed, omdat het instandhouding <strong>van</strong> (grotere) complexen<br />
betrof, of volledige restauraties, dan wel <strong>de</strong>len daar<strong>van</strong>. Het ging<br />
daarbij om:<br />
Amsterdam<br />
Prinsengracht 999<br />
Volledige renovatie <strong>van</strong> het interieur met herstel <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />
oorspronkelijke structuur <strong>van</strong> het gebouw. Werk loopt door<br />
in 2009.<br />
Doesburg<br />
Bergstraat 50<br />
Algehele kaprenovatie.<br />
Haarlem<br />
Spaarne 15A-17<br />
Algehele cascorestauratie <strong>van</strong> woning en aulagebouw uit 1903<br />
<strong>van</strong> architect B.J. Ouëndag en J.F. Klinkhamer, gelegen naast<br />
het ‘Hodshon Huis’. In 2009 wordt het ‘Hodshon Huis’ zelf<br />
on<strong>de</strong>r han<strong>de</strong>n genomen.<br />
Naaldwijk<br />
Heilige Geest Hofje 1-12<br />
Restauratie <strong>van</strong> <strong>de</strong> gevels en dakaansluitingen (goten) <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />
oostzij<strong>de</strong> <strong>van</strong> dit hofje.<br />
Schoonhoven<br />
Bij <strong>de</strong> Watertoren 25<br />
On<strong>de</strong>rhoud en schil<strong>de</strong>rwerk aan <strong>de</strong> houten ombouw <strong>van</strong> het<br />
watervat.<br />
Schoonhoven, Bij <strong>de</strong> Watertoren 25,<br />
schil<strong>de</strong>rwerk <strong>van</strong>af hangen<strong>de</strong> steiger. (foto HdK)<br />
Alblasserdam, Cortgene 9,<br />
granito stoepplaat. (foto HdK)<br />
Schiedam<br />
Overschiesestraat 1-3<br />
Schil<strong>de</strong>rwerk en renovatie casco <strong>van</strong> <strong>de</strong> noordvleugel en volledige<br />
restauratie <strong>van</strong> vier woningen.<br />
Wanneperveen<br />
Veneweg 56<br />
Om<strong>van</strong>grijk herstel aan gevels en kap, renovatie <strong>van</strong> achterhuis.<br />
Aparte aandacht binnen <strong>de</strong>ze categorie verdient het restauratiewerk<br />
aan <strong>de</strong> volgen<strong>de</strong> pan<strong>de</strong>n:<br />
Alblasserdam, Cortgene 9, Ambachtsherenhuis<br />
Zoals bij <strong>de</strong> inleiding opgemerkt is <strong>de</strong> restauratie <strong>van</strong> dit kenmerken<strong>de</strong><br />
19<strong>de</strong>-eeuwse huis nog één <strong>van</strong> <strong>de</strong> weinige ‘krotopruimingen’<br />
die <strong>de</strong> <strong>Vereniging</strong> tot haar taak rekent. In het vorig verslag is weergegeven<br />
dat begin 2008 Cortgene 9 weer op een soli<strong>de</strong> fun<strong>de</strong>ring<br />
stond. Het werk geduren<strong>de</strong> dit jaar was dan ook vooral gericht op<br />
herstel <strong>van</strong> het casco. Daarbij gaat het in feite om twee gebouwen,<br />
het eigenlijke woonhuis <strong>van</strong> <strong>de</strong> ambachtsheer en het ter linkerzij<strong>de</strong><br />
aangebouw<strong>de</strong> koetshuis. Het cascoherstel begon met <strong>de</strong> volledige<br />
ver<strong>van</strong>ging <strong>van</strong> het dak <strong>van</strong> het koetshuis en het groten<strong>de</strong>els ver<strong>van</strong>gen<br />
<strong>van</strong> het woonhuisdak. Bij het laatste bleek vooral <strong>de</strong> dakvoet en<br />
<strong>de</strong> goot met kroonlijst <strong>de</strong>rmate slecht dat tot vernieuwing moest<br />
wor<strong>de</strong>n besloten. Nadat bei<strong>de</strong> bouw<strong>de</strong>len weer fatsoenlijk ‘on<strong>de</strong>r<br />
dak’ waren, kon<strong>de</strong>n <strong>de</strong> gevels en <strong>de</strong> raamkozijnen met hun schuiframen<br />
wor<strong>de</strong>n hersteld. Daarbij <strong>de</strong>ed zich, als gevolg <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />
scheefstand, juist bij <strong>de</strong> voorgevel veel houtrot voor en waren<br />
(blind)ankers geroest door inwatering. In <strong>de</strong> zijgevels zaten als<br />
gevolg <strong>van</strong> <strong>de</strong> zettingen <strong>de</strong> grootste scheuren. Hier moesten grote<br />
stukken wor<strong>de</strong>n ge<strong>de</strong>monteerd en weer naar elkaar toe gemetseld.<br />
De kozijnen en ramen zijn binnen hun scheefgezakte openingen,<br />
met speling <strong>van</strong> soms wel 8 cm., zoveel mogelijk recht gezet en<br />
gangbaar gemaakt.<br />
De achtergevel ken<strong>de</strong> vergelijkbare problemen als <strong>de</strong> voorgevel ten<br />
aanzien <strong>van</strong> scha<strong>de</strong> aan metselwerk, kozijnen en ramen. Het achterdak<br />
bleek oorspronkelijk dakkapellen te hebben gehad die niet naar<br />
buiten waren uitgebouwd, maar juist naar binnen! Deze curiositeit,<br />
die wij bij geen enkel an<strong>de</strong>r pand in ons bezit kennen, is met zorg<br />
gereconstrueerd. De dakgoot aan <strong>de</strong> achterzij<strong>de</strong> was geheel <strong>van</strong><br />
gietijzer en is ver<strong>van</strong>gen door een nieuwe ijzeren goot naar oud<br />
mo<strong>de</strong>l. Op <strong>de</strong> begane grond zijn enkele ooit dichtgemetsel<strong>de</strong><br />
ramen weer open gemaakt.<br />
V E R S L A G V A N D E V E R E N I G I N G J A A R V E R S L A G 2 0 0 8<br />
Parallel aan <strong>de</strong> vor<strong>de</strong>ringen aan <strong>de</strong> buitenzij<strong>de</strong>, kon binnen <strong>de</strong><br />
constructie wor<strong>de</strong>n hersteld. Door het aanlassen <strong>van</strong> verrotte balkkoppen<br />
en waar nodig ver<strong>van</strong>gen <strong>van</strong> balken werd het inwendig verband<br />
tussen <strong>de</strong> gevels weer hersteld. Het herstel <strong>van</strong> <strong>de</strong> muurstijlen<br />
op <strong>de</strong> verdieping bracht het verband tussen <strong>de</strong> kap en <strong>de</strong> balklaag<br />
terug. Vervolgens kon<strong>de</strong>n op <strong>de</strong> bel-etage <strong>de</strong> vloeren (groten<strong>de</strong>els<br />
nieuw) wor<strong>de</strong>n ingebracht. Ook in het koetshuis moesten <strong>de</strong> vloeren<br />
<strong>van</strong> <strong>de</strong> bel-etage en <strong>de</strong> eerste verdieping wor<strong>de</strong>n ver<strong>van</strong>gen.<br />
Na het aanbrengen <strong>van</strong> nieuwe hemelwaterafvoeren rondom kon<br />
het huis voor het eerst sinds lange tijd weer drogen.<br />
Cruciaal on<strong>de</strong>r<strong>de</strong>el <strong>van</strong> <strong>de</strong>ze restauratie was het ontgraven <strong>van</strong> een<br />
<strong>de</strong>el <strong>van</strong> <strong>de</strong> dijk. Niet alleen had<strong>de</strong>n <strong>de</strong> dijkverzwaringen in het verle<strong>de</strong>n<br />
een <strong>de</strong>el <strong>van</strong> <strong>de</strong> zettingen <strong>van</strong> Cortgene 9 veroorzaakt, maar<br />
door <strong>de</strong> opeenvolgen<strong>de</strong> verhogingen was <strong>de</strong> voorgevel zijn plint<br />
kwijtgeraakt. Het verlagen <strong>van</strong> een <strong>de</strong>el <strong>van</strong> <strong>de</strong> straat ter plekke <strong>van</strong><br />
ons huis had dus zowel een constructieve als een esthetische achtergrond.<br />
Die oplossing bleek min<strong>de</strong>r eenvoudig dan gedacht. De gewenste<br />
breedte <strong>van</strong> 180 cm. stuitte op bezwaren <strong>van</strong> <strong>de</strong> gemeente<br />
omdat er dan twee parkeerplaatsen voor het huis verloren zou<strong>de</strong>n<br />
gaan. Uitein<strong>de</strong>lijk is een smallere strook toegestaan, gecombineerd<br />
met een versmald trottoir ter plaatse. Bij het graven <strong>van</strong> <strong>de</strong> beoog<strong>de</strong><br />
bak <strong>de</strong>ed zich al snel een aangename verrassing voor. De oorspronkelijke<br />
granito stoepplaat bleek nog geheel aanwezig en in vrijwel<br />
ongeschon<strong>de</strong>n staat. Deze is inmid<strong>de</strong>ls geheel in het zicht gebracht<br />
en opgenomen in <strong>de</strong> nieuwe bestrating. Door <strong>de</strong> ingreep heeft <strong>de</strong><br />
gevel zijn plint en daarmee zijn goe<strong>de</strong> verhoudingen teruggekregen.<br />
In 2009 wordt ver<strong>de</strong>r gewerkt aan het herstel <strong>van</strong> <strong>de</strong> achtergevel<br />
<strong>van</strong> het koetshuis, <strong>van</strong> <strong>de</strong> interieurafwerking <strong>van</strong> bei<strong>de</strong> pan<strong>de</strong>n en<br />
aan het aanbrengen <strong>van</strong> nieuwe installaties.<br />
Deze restauratie is mogelijk dankzij een tweetal rijksbijdragen in het<br />
V E R E N I G I N G H E N D R I C K D E K E Y S E R<br />
Alblasserdam, Cortgene 9,<br />
<strong>de</strong> gevel met verlaag<strong>de</strong> stoep. (foto HdK)<br />
ka<strong>de</strong>r <strong>van</strong> <strong>de</strong> BRIM achterstandsregeling en dankzij <strong>de</strong> steun <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />
BankGiro Loterij. Het werk wordt uitgevoerd on<strong>de</strong>r eigen directie.<br />
Amsterdam, Henri Polaklaan 9 ‘De Burcht’<br />
‘De Burcht’ <strong>van</strong> H.P. Berlage is nog maar net in ons bezit (zie Jaarverslag<br />
2007) en vrijwel meteen is gestart met <strong>de</strong> uitvoering <strong>van</strong> een<br />
om<strong>van</strong>grijke restauratie. Dat kon omdat <strong>de</strong> vorige eigenaar reeds<br />
een aanvraagprocedure voor <strong>de</strong> restauratie- en bouwvergunning had<br />
lopen. Op die vergunning kon wor<strong>de</strong>n gestart, al is tegelijkertijd<br />
een wijzigingsvergunning aangevraagd om door ons gewenste aanpassingen<br />
in het plan te kunnen doorvoeren. Die aanpassingen<br />
volg<strong>de</strong>n na een hernieuwd on<strong>de</strong>rzoek naar <strong>de</strong> originele in<strong>de</strong>ling <strong>van</strong><br />
dit in 1900 gerealiseer<strong>de</strong> gebouw en naar <strong>de</strong> nog aanwezige restanten<br />
uit die perio<strong>de</strong>. ‘De Burcht’ is gebouwd als vakbondsgebouw<br />
voor <strong>de</strong> Algemeene Ne<strong>de</strong>rlandsche Diamantbewerkersbond. De<br />
bond hield er kantoor en zijn vakbondsbijeenkomsten, ontving<br />
le<strong>de</strong>n en keer<strong>de</strong> aan weduwen <strong>van</strong> le<strong>de</strong>n toelages uit. Al tij<strong>de</strong>ns <strong>de</strong><br />
ANDB perio<strong>de</strong> (tot 1958), maar vooral door <strong>de</strong> opvolgen<strong>de</strong> gebruikers,<br />
is ‘De Burcht’ verschillen<strong>de</strong> keren aangepast aan nieuwe<br />
gebruikseisen. Verschillen<strong>de</strong> keren werd het interieur door overschil<strong>de</strong>ringen<br />
gemo<strong>de</strong>rniseerd. De restauratie <strong>van</strong> het trappenhuis<br />
en <strong>de</strong> Bondsraadzaal in 1990, ten behoeve <strong>van</strong> <strong>de</strong> nieuwe functie als<br />
vakbondsmuseum, had laten zien dat het interieur in Berlages tijd<br />
veelkleurig was afgewerkt, met sjabloonschil<strong>de</strong>ringen als versiering.<br />
De huidige restauratie heeft tot doel om alle Berlage-restanten ook<br />
in <strong>de</strong> overige vertrekken terug in het zicht te brengen, maar tegelijkertijd<br />
<strong>de</strong> technische na<strong>de</strong>len uit <strong>de</strong> begintijd <strong>van</strong> het gebouw op te<br />
heffen. Vervolgens moet ‘De Burcht’ weer geschikt gemaakt wor<strong>de</strong>n<br />
voor ont<strong>van</strong>gsten en verga<strong>de</strong>ringen.<br />
Alblasserdam, Cortgene 9, <strong>de</strong> voorkamer. (foto RACM)<br />
21
22<br />
Amsterdam, Henri Polaklaan 9,<br />
‘De Burcht’, twee<strong>de</strong> verdieping na<br />
verwij<strong>de</strong>ren voorzetwan<strong>de</strong>n. (foto HdK)<br />
De werkzaamhe<strong>de</strong>n moesten beginnen<br />
met een uitgebrei<strong>de</strong> asbestsanering <strong>van</strong><br />
het souterrain. Hier waren alle plafonds<br />
in 1979 met asbest afgetimmerd. Toen<br />
die sanering achter <strong>de</strong> rug was en met<br />
<strong>de</strong> sloop <strong>van</strong> alle niet originele wan<strong>de</strong>n en vloeren werd begonnen,<br />
bleek on<strong>de</strong>r een podiumverhoging uit 1990 asbest te zijn gedumpt.<br />
Hierdoor was een twee<strong>de</strong> sanering noodzakelijk. Omdat <strong>de</strong> ou<strong>de</strong><br />
verwarmingsketel in <strong>de</strong> kel<strong>de</strong>r stond, is eerst een nieuwe installatie<br />
op een zol<strong>de</strong>r gemaakt, waarna <strong>de</strong> kel<strong>de</strong>r ontmanteld kon wor<strong>de</strong>n.<br />
Tegelijk met het werk in het souterrain is <strong>de</strong> twee<strong>de</strong> verdieping ge<strong>de</strong>eltelijk<br />
ontmanteld omdat hier zwamvorming was geconstateerd.<br />
Als oplossing voor kou<strong>de</strong> en tocht was in het verle<strong>de</strong>n gekozen<br />
voor het plaatsen <strong>van</strong> voorzetwan<strong>de</strong>n. Zoals altijd – moeten wij<br />
helaas steeds weer vaststellen – vormt die afsluiting <strong>van</strong> <strong>de</strong> buitengevel,<br />
bij gebouwen die nog niet met spouwmuren zijn uitgevoerd,<br />
een i<strong>de</strong>ale voedingsbo<strong>de</strong>m voor houtrot en zwam. Na het blootleggen<br />
<strong>van</strong> <strong>de</strong>ze problemen<br />
is <strong>de</strong> zwam gesaneerd<br />
en houtrotherstel<br />
uitgevoerd. De<br />
grootste bron voor<br />
het vocht op <strong>de</strong>ze<br />
verdieping zit in een<br />
technische uitvoeringsfout<br />
<strong>van</strong> <strong>de</strong> gevelbeëindiging.Daarnaast<br />
heeft <strong>de</strong> hele<br />
gevel last <strong>van</strong> vochtdoorslag<br />
via <strong>de</strong> kozijnopeningen.<br />
Voor<br />
bei<strong>de</strong> problemen zijn<br />
<strong>de</strong>tailwijzigingen uitgedacht<br />
die het aanzien<br />
<strong>van</strong> <strong>de</strong> gevel niet<br />
veran<strong>de</strong>ren. Als een<br />
aangename verrassing<br />
kwamen <strong>de</strong> oorspronkelijkesjabloonschil<strong>de</strong>ringen<br />
hier goed<br />
waarneembaar tevoorschijn.<br />
Bovendien<br />
werd achter latere plafonds<br />
een stuk origi-<br />
Amsterdam, Henri Polaklaan 9, ‘De Burcht’,<br />
<strong>de</strong> toren in <strong>de</strong> steigers. (foto HdK)<br />
nele houten lijst ten<br />
behoeve <strong>van</strong> electra-<br />
leidingen teruggevon<strong>de</strong>n. Deze is thans her te gebruiken voor geluidsdraad.<br />
Begin 2009 is <strong>de</strong> hele voorgevel in <strong>de</strong> steigers geplaatst<br />
om het nodige herstel te kunnen uitvoeren. Intussen bracht kleuron<strong>de</strong>rzoek<br />
door Bert Jonker aan het licht dat <strong>de</strong> thans witte kozijnen<br />
oorspronkelijk okergeel waren en <strong>de</strong> nu groene ramen bruinrood.<br />
Die kleurstelling versterkt <strong>de</strong> architectuur <strong>van</strong> ‘De Burcht’ en<br />
zal wor<strong>de</strong>n teruggebracht.<br />
Het werk wordt on<strong>de</strong>r eigen directie uitgevoerd en zal tot in 2010<br />
voortduren. Voor <strong>de</strong>ze fantastische restauratie is in 2008 instandhoudingssubsidie<br />
<strong>van</strong> het Rijk verkregen. Maar het leeuwen<strong>de</strong>el <strong>van</strong><br />
<strong>de</strong> kosten wordt gedragen door het SNS REAAL Fonds en <strong>de</strong><br />
BankGiro Loterij.<br />
Broek in Waterland, Havenrak 1 Ook <strong>van</strong> dit in<br />
2007 verworven huis is het herstel direct ter hand genomen. Aan<strong>van</strong>kelijk<br />
beperkte het voorgenomen herstel zich tot het wegwerken<br />
<strong>van</strong> achterstallig on<strong>de</strong>rhoud aan alle gevels en raamkozijnen. Dat is<br />
in 2008 ook geheel uitgevoerd. De gevels waren rondom in gepot<strong>de</strong>kseld<br />
hout uitgevoerd en inmid<strong>de</strong>ls zo ver ingerot, dat grote <strong>de</strong>len<br />
moesten wor<strong>de</strong>n ver<strong>van</strong>gen. Dat bood meteen <strong>de</strong> mogelijkheid<br />
om enige isolatie aan te brengen. Ook <strong>de</strong> meeste kozijnen moesten<br />
gerepareerd en ramen ver<strong>van</strong>gen wor<strong>de</strong>n. Bij het uiteen halen <strong>van</strong><br />
<strong>de</strong> linker zijgevel kwam aan het licht dat door latere verbouwingen<br />
een <strong>de</strong>el <strong>van</strong> <strong>de</strong> houten draagconstructie <strong>van</strong> het huis aan <strong>de</strong>ze zij<strong>de</strong><br />
verdwenen was. Bij <strong>de</strong>ze gelegenheid zijn twee gebintstijlen teruggebracht.<br />
Al in het begin <strong>van</strong> dit jaar bereikte ons het bericht dat <strong>de</strong> schenkster<br />
<strong>van</strong> Havenrak 1, mevrouw W.A.A. Bruigom-Six, was overle<strong>de</strong>n.<br />
In haar testament bleek zij onze <strong>Vereniging</strong> tot erfgenaam te hebben<br />
benoemd. Het bedrag dat ons hierdoor ten <strong>de</strong>el viel, is aangewend<br />
om het huis ook meteen inwendig grondig op te knappen. In<br />
het achterliggen<strong>de</strong> verslagjaar is hiervoor bouwhistorisch on<strong>de</strong>rzoek<br />
verricht, een plan gemaakt en <strong>de</strong> vergunningprocedure gestart.<br />
Door het historisch on<strong>de</strong>rzoek wer<strong>de</strong>n <strong>de</strong> restanten <strong>van</strong> <strong>de</strong> oven<br />
<strong>van</strong> <strong>de</strong> bakkerij teruggevon<strong>de</strong>n. Die vondst verklaar<strong>de</strong> an<strong>de</strong>re<br />
bouwsporen en leid<strong>de</strong> uitein<strong>de</strong>lijk tot een beter begrip <strong>van</strong> het gebruik<br />
en <strong>de</strong> in<strong>de</strong>ling <strong>van</strong> het huis. Zo bleek bijvoorbeeld dat <strong>de</strong> aanbouw<br />
aan <strong>de</strong> rechterzij<strong>de</strong>, dat <strong>de</strong> laatste jaren dienst <strong>de</strong>ed als een<br />
soort tuinkamer, oorspronkelijk niet veel meer was dan het turfhok.<br />
Bij het herstel <strong>van</strong> <strong>de</strong>ze gevel is die uitbouw tot zijn ou<strong>de</strong> proporties<br />
terug gebracht.<br />
V E R S L A G V A N D E V E R E N I G I N G J A A R V E R S L A G 2 0 0 8<br />
Broek in Waterland, Havenrak 1,<br />
herstelwerkzaamhe<strong>de</strong>n aan <strong>de</strong> gevel. (foto HdK)<br />
Nog juist voor<br />
<strong>de</strong> jaarwisseling<br />
is het dak geheel<br />
ver<strong>van</strong>gen en <strong>van</strong><br />
isolatie voorzien.<br />
Daarbij is het<br />
systeem <strong>van</strong><br />
lo<strong>de</strong>n goten<br />
zorgvuldig<br />
hersteld, inclusief<br />
<strong>de</strong> hemelwaterafvoeren.<br />
Het werk staat<br />
on<strong>de</strong>r eigen<br />
directie en wordt<br />
in 2009 afgerond<br />
na het<br />
interieurherstel.<br />
Hoorn, Binnenluiendijk 3 en 4 In 1624 verrees dit<br />
han<strong>de</strong>lshuis aan <strong>de</strong> Binnenluiendijk. Ondanks dat het in <strong>de</strong> 19<strong>de</strong><br />
eeuw zijn trapgevel kwijtraakte en in gebruik genomen werd als<br />
stadsboer<strong>de</strong>rij (!), is het <strong>van</strong> binnen één <strong>van</strong> <strong>de</strong> meest gave 17<strong>de</strong>eeuwse<br />
huizen die <strong>de</strong> <strong>Vereniging</strong> bezit. Dat is me<strong>de</strong> te danken aan<br />
een voortreffelijke restauratie die <strong>de</strong> vorige eigenaar, <strong>de</strong> heer<br />
J.E. <strong>de</strong> Visser, in 1959-’61 heeft<br />
laten uitvoeren. Bij die restauratie<br />
liet hij nr. 3 samenvoegen met<br />
het buurhuis nr. 4. Me<strong>de</strong> daardoor<br />
(en door zijn Spartaanse<br />
leefwijze) kon hij nr. 3 zo goed<br />
in zijn 17<strong>de</strong>-eeuwse toestand<br />
hou<strong>de</strong>n. Hij droeg het huis in<br />
1998 over aan onze <strong>Vereniging</strong><br />
en bleef er tot zijn dood eind<br />
2007 in wonen. Nu bei<strong>de</strong><br />
huizen leeg zijn moeten ze<br />
geschikt wor<strong>de</strong>n gemaakt voor<br />
he<strong>de</strong>ndaagse bewoning.<br />
Daarbij zal – geheel in lijn met<br />
<strong>de</strong> i<strong>de</strong>eën <strong>van</strong> <strong>de</strong> heer De Visser –<br />
<strong>de</strong> samenvoeging in stand blijven<br />
en zal nr. 3 geheel zijn 17<strong>de</strong>eeuwse<br />
staat behou<strong>de</strong>n. Intussen<br />
dien<strong>de</strong>n wel enkele zware con-<br />
structieve problemen te wor<strong>de</strong>n<br />
V E R E N I G I N G H E N D R I C K D E K E Y S E R<br />
Hoorn, Binnenluiendijk 3 en 4, traditionele<br />
stro-poppen tussen <strong>de</strong> dakpannen. (foto HdK)<br />
Hoorn, Binnenluiendijk 3 en 4, renovatie <strong>van</strong> <strong>de</strong> kap. (foto HdK)<br />
opgelost en in bei<strong>de</strong> pan<strong>de</strong>n <strong>de</strong> bonte knaagkever bestre<strong>de</strong>n.<br />
In 2008 is eerst <strong>de</strong> gehele kap <strong>van</strong> nr. 3 gerenoveerd en <strong>van</strong> stabiliteitsverband<br />
voorzien (een noodzakelijke, maar zichtbaar eigentijds<br />
uitgevoer<strong>de</strong> ingreep). De kap is opnieuw zon<strong>de</strong>r dakbeschot uitgevoerd.<br />
Ten behoeve <strong>van</strong> <strong>de</strong> aansluiting tussen <strong>de</strong> oudhollandse pannen<br />
zijn traditionele ‘stro-poppen’ toegepast. Nadat <strong>de</strong> kap in or<strong>de</strong><br />
was, is met stalen strippen een verband aangebracht tussen <strong>de</strong> voorgevel<br />
die <strong>de</strong>els op <strong>de</strong> dijk staat en <strong>de</strong> achtergevel. Herstel <strong>van</strong> balkkoppen,<br />
muurplaat en spantbenen bracht het verband in <strong>de</strong> dwarsrichting<br />
weer terug. Daarna kon <strong>de</strong> knaagkeverbestrijding ter hand<br />
wor<strong>de</strong>n genomen. Omdat chemische bestrijding <strong>de</strong> aantasting niet<br />
stopt, maar alleen vertraagt, is hier gekozen voor <strong>de</strong> heteluchtmetho<strong>de</strong>.<br />
Het gehele huis is daartoe samen met nr. 4 ingepakt in isolatiemateriaal<br />
en door mid<strong>de</strong>l <strong>van</strong> hete lucht langzaam opgewarmd<br />
tot een temperatuur <strong>van</strong> meer dan 60 gra<strong>de</strong>n. Door die situatie enkele<br />
dagen vol te hou<strong>de</strong>n sterven <strong>de</strong> kevers en <strong>de</strong> larven in <strong>de</strong> houtconstructie.<br />
Uiteraard volg<strong>de</strong> op <strong>de</strong> kaprenovatie <strong>de</strong> ver<strong>van</strong>ging <strong>van</strong> <strong>de</strong> lo<strong>de</strong>n<br />
goten en hemelwaterafvoeren. Binnen zijn <strong>de</strong> vloeren hersteld en is<br />
een losse beloopbare isolatielaag aangebracht op <strong>de</strong> zol<strong>de</strong>rvloer.<br />
Een <strong>de</strong>el <strong>van</strong> <strong>de</strong> zettingen in het interieur was niet toe te schrijven<br />
aan het gebrek aan stabiliteit, maar aan het ontbreken <strong>van</strong> een<br />
dwarsmuur in <strong>de</strong> kel<strong>de</strong>r. Nadat eerst <strong>de</strong> balklaag in <strong>de</strong> kel<strong>de</strong>r is on<strong>de</strong>rstempeld<br />
en enige centimeters teruggedrukt, is een nieuwe muur<br />
opgemetseld.<br />
23
24<br />
Hoorn, Binnenluiendijk 3 en 4,<br />
het huis wordt ingepakt ten behoeve <strong>van</strong><br />
<strong>de</strong> knaagkeverbestrijding. (foto HdK)<br />
Aan het ein<strong>de</strong> <strong>van</strong><br />
het jaar was nr. 3<br />
constructief weer<br />
geheel in or<strong>de</strong> en<br />
was <strong>de</strong> vergunningprocedure<br />
voor <strong>de</strong> herin<strong>de</strong>ling<br />
<strong>van</strong> nr. 4 in<br />
volle gang. Zodra die vergunning verleend is, zullen alle utiliteiten<br />
ten behoeve <strong>van</strong> nr. 3 (keuken, meterkast, cv-installatie) in nr. 4<br />
wor<strong>de</strong>n on<strong>de</strong>rgebracht. Het werk zal geheel 2009 voortduren en<br />
staat on<strong>de</strong>r eigen directie.<br />
Rouveen, Ou<strong>de</strong> Rijksweg 264 In Rouveen en Staphorst<br />
staan gelukkig veel boer<strong>de</strong>rijen die hun agrarische functie nog<br />
hebben, maar er staan ook heel veel boer<strong>de</strong>rijen die inmid<strong>de</strong>ls een<br />
nieuwe functie hebben gekregen, meestal die <strong>van</strong> woonhuis. Die<br />
functieveran<strong>de</strong>ring is <strong>van</strong> buiten dui<strong>de</strong>lijk zichtbaar door nieuwe<br />
ramen en <strong>de</strong>uren in gevels en dakvlakken. Vooral als het gebouw<br />
gesplitst is in meer wooneenhe<strong>de</strong>n, zijn <strong>de</strong> uiterlijke veran<strong>de</strong>ringen<br />
groot als het traditioneel ‘gesloten’ stalge<strong>de</strong>elte een woning met<br />
voldoen<strong>de</strong> daglicht moet opleveren.<br />
Geheel tegen onze gewoonte in, hebben wij bij <strong>de</strong> restauratie <strong>van</strong><br />
onze Rouveense dwars<strong>de</strong>elboer<strong>de</strong>rij besloten om het bedrijfsge<strong>de</strong>elte<br />
om te bouwen tot woning. Het interessante <strong>van</strong> <strong>de</strong>ze boer<strong>de</strong>rij<br />
was immers met name het woonge<strong>de</strong>elte, waar sinds <strong>de</strong> bouw<br />
omstreeks 1908 slechts éénmaal, rond 1920, een nieuw verfje is<br />
aangebracht. Ver<strong>de</strong>r is hier nooit iets gewijzigd. Vanwege die zeer<br />
bijzon<strong>de</strong>re omstandigheid is <strong>de</strong>ze boer<strong>de</strong>rij in 2006 met steun <strong>van</strong><br />
het SNS REAAL Fonds aangekocht. Juist het woonhuis willen we<br />
dus, afgezien <strong>van</strong> technisch herstel, onveran<strong>de</strong>rd laten.<br />
Het inbouwen <strong>van</strong> een woning in <strong>de</strong> voormalige schuur dien<strong>de</strong> ech-<br />
Rouveen, Ou<strong>de</strong> Rijksweg 264, <strong>de</strong> boer<strong>de</strong>rij omstreeks 1971.<br />
(foto J. <strong>de</strong> Wol<strong>de</strong>)<br />
ter zodanig te gebeuren, dat het bedrijfsmatige karakter <strong>van</strong> binnen<br />
en <strong>van</strong> buiten zoveel mogelijk in stand bleef. Bovendien moest <strong>de</strong><br />
ingreep in hoge mate reversibel zijn. Nadat in 2007 vooral het cascoherstel<br />
is uitgevoerd, was in 2008 het inbouwen <strong>van</strong> <strong>de</strong> woning<br />
aan <strong>de</strong> beurt. Dat gebeur<strong>de</strong> naar een ontwerp dat D. Querido <strong>van</strong><br />
<strong>de</strong> Werkgroep Restauratie te Amsterdam in overleg met ons heeft<br />
gemaakt. De woning voegt zich geheel naar <strong>de</strong> beschikbare ruimte<br />
en sluit qua gebruik zoveel mogelijk aan op <strong>de</strong> oorspronkelijke<br />
functies <strong>van</strong> dit bedrijfsge<strong>de</strong>elte. Achter <strong>de</strong> muur <strong>van</strong> het woonge<strong>de</strong>elte<br />
ligt <strong>de</strong> eerste dwars<strong>de</strong>el, met daarachter eveneens dwars <strong>de</strong><br />
koestal. Hier is niets veran<strong>de</strong>rd en <strong>de</strong>ze zone geldt straks als entree.<br />
Boven <strong>de</strong> lage koestal was een slietenzol<strong>de</strong>r met ruimte voor <strong>de</strong><br />
hooitas. Op <strong>de</strong>ze slietenzol<strong>de</strong>r is een slaapkamer gerealiseerd, met<br />
een naastgelegen badkamer. Achter <strong>de</strong> stal lag het grote opslagvierkant<br />
voor stro en hooi. Hier is <strong>de</strong> woonkamer gekomen. Aan <strong>de</strong><br />
linkerzij<strong>de</strong> liep een werkgang langs <strong>de</strong> tasruimte naar <strong>de</strong> klompenmakerij<br />
achterin <strong>de</strong> schuur. Deze gang is tot keuken herbestemd.<br />
Aan <strong>de</strong> rechterzij<strong>de</strong> <strong>van</strong> <strong>de</strong> tas was <strong>de</strong> varkensstal, die hal met toiletruimte<br />
is gewor<strong>de</strong>n. Achterin <strong>de</strong> schuur is thans <strong>de</strong> eetkamer, naast<br />
<strong>de</strong> origineel bewaar<strong>de</strong> (en ingerichte) klompenmakerij.<br />
Alle ramen en <strong>de</strong>uren die zijn toegevoegd, zijn gemaakt door luiken<br />
uit <strong>de</strong> houten gepot<strong>de</strong>ksel<strong>de</strong> buitenwand te zagen. Deze luiken<br />
staan open als <strong>de</strong> woning in gebruik is. ’s-Avonds, of als <strong>de</strong> bewoner<br />
met vakantie is, gaan <strong>de</strong> luiken dicht en is <strong>van</strong> buiten niet zichtbaar<br />
dat er een woning in dit stalge<strong>de</strong>elte is on<strong>de</strong>rgebracht. Zo is,<br />
ondanks <strong>de</strong> ingrijpen<strong>de</strong> functiewijziging, het traditionele karakter<br />
<strong>van</strong> <strong>de</strong>ze bijzon<strong>de</strong>re boer<strong>de</strong>rij behou<strong>de</strong>n gebleven.<br />
De grootscheepse restauratie wordt bij het ter perse gaan <strong>van</strong> dit<br />
verslag afgerond.<br />
Rouveen, Ou<strong>de</strong> Rijksweg 264, gepot<strong>de</strong>ksel<strong>de</strong> buitenwand met open en met gesloten luiken (foto’s HdK)<br />
V E R S L A G V A N D E V E R E N I G I N G J A A R V E R S L A G 2 0 0 8<br />
Voorlichting<br />
In 2008 wer<strong>de</strong>n door <strong>de</strong> <strong>Vereniging</strong> zes persberichten verzon<strong>de</strong>n in<br />
verband met <strong>de</strong> viering <strong>van</strong> ons 90-jarig jubileum, verwervingen of<br />
an<strong>de</strong>re activiteiten zoals bijvoorbeeld <strong>de</strong> <strong>de</strong>elname aan het AVROtelevisieprogramma<br />
BankGiro Loterij Restauratie. De persberichten<br />
lever<strong>de</strong>n, direct of indirect, verspreid over het jaar 6 artikelen op in<br />
lan<strong>de</strong>lijke kranten, 33 in regionale kranten en 25 artikelen in tijdschriften<br />
en speciale organen. De grote regionale aandacht is verklaarbaar,<br />
omdat het publiek sneller warm loopt voor het behoud<br />
<strong>van</strong> monumenten die zij tot hun dagelijkse leefomgeving rekenen.<br />
Wij zullen daar in <strong>de</strong> toekomst meer op in spelen. De toegenomen<br />
aandacht in (lan<strong>de</strong>lijke) tijdschriften is opmerkelijk, vooral omdat<br />
het juist uitgaven betrof die niet direct aan <strong>de</strong> erfgoedsector zijn<br />
verbon<strong>de</strong>n. Kennelijk is er in <strong>de</strong> markt behoefte aan ‘mooie’ voorbeel<strong>de</strong>n<br />
<strong>van</strong> bijzon<strong>de</strong>r wonen.<br />
Zevenmaal was er aandacht op <strong>de</strong> radio voor <strong>de</strong> <strong>Vereniging</strong> en haar<br />
werk en tienmaal op <strong>de</strong> televisie. Zes keer daar<strong>van</strong> betrof het uitzendingen<br />
op regionale stations met achtergron<strong>de</strong>n <strong>van</strong> <strong>de</strong> ‘Bottelarij<br />
<strong>van</strong> Bolsward’ (ons pand Kleine Dijlakker 17) en twee keer lan<strong>de</strong>lijke,<br />
zijn<strong>de</strong> <strong>de</strong> uitzendingen <strong>van</strong> het programma ‘Restauratie’.<br />
De eerste was op 25 september met een ‘special’ over <strong>de</strong> restauratie<br />
<strong>van</strong> het Ambachtsherenhuis in Alblasserdam. Op 16 oktober was <strong>de</strong><br />
aflevering <strong>van</strong> het programma BankGiro Loterij Restauratie waarbij<br />
met <strong>de</strong> ‘Bottelarij <strong>van</strong> Bolsward’ werd meegedongen naar <strong>de</strong> hoofdprijs<br />
<strong>van</strong> 1 miljoen euro. Helaas ging <strong>de</strong> felbegeer<strong>de</strong> hoofdprijs aan<br />
ons voorbij, maar het lever<strong>de</strong> in <strong>de</strong> regio veel goodwill en naamsbekendheid<br />
op.<br />
Bolsward, opnamen voor het AVRO-televisieprogramma<br />
BankGiro Loterij Restauratie 2008. (foto HdK)<br />
V E R E N I G I N G H E N D R I C K D E K E Y S E R<br />
Rouveen, Ou<strong>de</strong> Rijksweg 264.<br />
Links: inbouwen <strong>van</strong> <strong>de</strong> woning.<br />
On<strong>de</strong>r: heringerichte klompenmakerij. (foto’s HdK)<br />
Om ons jubileum on<strong>de</strong>r <strong>de</strong> aandacht <strong>van</strong> een bre<strong>de</strong>r publiek te<br />
brengen, heeft <strong>de</strong> <strong>Vereniging</strong> in 2008 intensiever <strong>de</strong>elgenomen aan<br />
algemene lan<strong>de</strong>lijke erfgoedactiviteiten. In totaal bezochten tij<strong>de</strong>ns<br />
<strong>de</strong>ze evenementen 11.600 bezoekers onze pan<strong>de</strong>n. Voor <strong>de</strong> meesten<br />
was het een eerste kennismaking met ons werk en dat lever<strong>de</strong><br />
naast enthousiaste reacties ook concrete aanmeldingen voor het lidmaatschap<br />
op. In juni wer<strong>de</strong>n tij<strong>de</strong>ns <strong>de</strong> ‘Dag <strong>van</strong> <strong>de</strong> Architectuur’<br />
negen <strong>van</strong> onze raadhuizen opengesteld. Het grootste aantal bezoekers<br />
kwam tij<strong>de</strong>ns <strong>de</strong> ‘Open Monumentendagen’ naar pan<strong>de</strong>n in<br />
on<strong>de</strong>r an<strong>de</strong>re Amsterdam, Delft, Dordrecht, Hoorn, Rouveen en<br />
Zaandam. De ‘Week <strong>van</strong> <strong>de</strong> Geschie<strong>de</strong>nis’ in oktober trok bij <strong>de</strong><br />
verschillen<strong>de</strong> opengestel<strong>de</strong> pan<strong>de</strong>n wat min<strong>de</strong>r bezoekers dan vorig<br />
jaar, maar dat zal me<strong>de</strong> aan het thema <strong>van</strong> dit jaar hebben gelegen<br />
(Verhalen <strong>van</strong> Ne<strong>de</strong>rland), dat voor ons min<strong>de</strong>r publiciteit genereer<strong>de</strong>.<br />
Toegankelijke Pan<strong>de</strong>n Alweer voor het <strong>de</strong>r<strong>de</strong> jaar gaf <strong>de</strong><br />
<strong>Vereniging</strong> het boekje ‘Toegankelijke Pan<strong>de</strong>n’ uit, waarmee een<br />
groot <strong>de</strong>el <strong>van</strong> onze pan<strong>de</strong>n exclusief voor le<strong>de</strong>n is opengesteld. In<br />
het boekje <strong>van</strong> 2008 waren ruim 90 pan<strong>de</strong>n opgenomen, waaron<strong>de</strong>r<br />
een aantal zeer bijzon<strong>de</strong>re, beperkt toegankelijke woonhuizen, die<br />
<strong>de</strong> le<strong>de</strong>n op eigen gelegenheid kon<strong>de</strong>n bezoeken. Drie jaar na <strong>de</strong><br />
introductie kunnen we vaststellen, dat dit on<strong>de</strong>r<strong>de</strong>el een vast en niet<br />
meer weg te <strong>de</strong>nken on<strong>de</strong>r<strong>de</strong>el is gewor<strong>de</strong>n <strong>van</strong> onze informatievoorziening<br />
aan <strong>de</strong> le<strong>de</strong>n. In totaal waren er in 2008 ruim 630 aangemel<strong>de</strong><br />
le<strong>de</strong>n (en een onbekend aantal spontane bezoekers) die<br />
<strong>van</strong> <strong>de</strong>ze exclusieve bezoekmogelijkhe<strong>de</strong>n gebruik maakten. Vergeleken<br />
met <strong>de</strong> 200 <strong>van</strong> vorig jaar is dat een aanzienlijke toename.<br />
Website Het jubileumjaar was een mooie aanleiding om <strong>de</strong> vernieuwing<br />
<strong>van</strong> onze website serieus ter hand te nemen. De ou<strong>de</strong> site<br />
was inmid<strong>de</strong>ls 8 jaar oud en vertoon<strong>de</strong> gebreken die door <strong>de</strong> jaren<br />
heen steeds hin<strong>de</strong>rlijker wer<strong>de</strong>n. Het belangrijkste probleem was<br />
25
26<br />
dat wij voor ie<strong>de</strong>re wijziging aan <strong>de</strong> inhoud <strong>van</strong> <strong>de</strong> site een externe<br />
partij nodig had<strong>de</strong>n. Bovendien was <strong>de</strong> structuur <strong>van</strong> <strong>de</strong> site nogal<br />
statisch, waardoor aanpassingswensen in <strong>de</strong> meeste gevallen niet te<br />
realiseren waren. In 2007 werd dan ook besloten om een geheel<br />
nieuwe site te ontwikkelen. Die ontwikkeling is groten<strong>de</strong>els door<br />
Le<strong>de</strong>nservice gedaan, waarbij ontwerp en realisatie door externe<br />
partijen is uitgevoerd. Geduren<strong>de</strong> heel 2008 is aan dit project gewerkt<br />
en begin 2009 kon <strong>de</strong> nieuwe site <strong>de</strong> ou<strong>de</strong> ver<strong>van</strong>gen.<br />
De inhoud <strong>van</strong> <strong>de</strong> nieuwe site kan door onszelf wor<strong>de</strong>n bijgewerkt<br />
en aangepast. Daardoor wordt <strong>de</strong> actualiteit vergroot, maar biedt <strong>de</strong><br />
site vooral ook meer mogelijkhe<strong>de</strong>n. Voor le<strong>de</strong>n is een agenda met<br />
alle activiteiten opgenomen. Onze af<strong>de</strong>ling Huurzaken heeft nu een<br />
goe<strong>de</strong> faciliteit om beschikbare huurlocaties on<strong>de</strong>r <strong>de</strong> aandacht te<br />
brengen. Die actualiteit is vooral <strong>van</strong> belang voor locaties die voor<br />
verga<strong>de</strong>ringen of huwelijken gebruikt kunnen wor<strong>de</strong>n (tij<strong>de</strong>lijke<br />
verhuur).<br />
Naast <strong>de</strong>rgelijke praktische voor<strong>de</strong>len, biedt <strong>de</strong> nieuwe site vooral<br />
sterke inhou<strong>de</strong>lijke verbeteringen. Ons pan<strong>de</strong>nbezit kan op een<br />
groot aantal manieren wor<strong>de</strong>n geraadpleegd. Kon dat voorheen alleen<br />
geografisch, nu kan op architect, bouwjaar, bouwstijl, ect. wor<strong>de</strong>n<br />
gezocht. Bovendien kunnen <strong>de</strong> verschillen<strong>de</strong> zoekingangen<br />
wor<strong>de</strong>n gecombineerd tot één gerichte zoekactie. Voor on<strong>de</strong>rzoekers<br />
is onze site daardoor een prachtige bron. De komen<strong>de</strong> jaren zal<br />
vooral wor<strong>de</strong>n voortgebouwd aan <strong>de</strong> inhoud. De nieuwe site biedt<br />
immers juist op dat gebied nog veel meer mogelijkhe<strong>de</strong>n dan wij op<br />
dit moment kunnen benutten.<br />
Financiële baten<br />
In 2008 verkreeg <strong>de</strong> <strong>Vereniging</strong> in totaal € 10.029.600 aan baten<br />
uit vier bronnen die hieron<strong>de</strong>r wor<strong>de</strong>n gespecificeerd. Vervolgens<br />
kon aan <strong>de</strong> in dit verslag toegelichte doelen (verwerven, instandhou<strong>de</strong>n<br />
en geven <strong>van</strong> voorlichting) in totaal een bedrag <strong>van</strong><br />
€ 9.361.867 wor<strong>de</strong>n besteed. In het verslagjaar werd <strong>de</strong>rhalve 93%<br />
<strong>van</strong> alle baten direct aan onze doelstelling besteed (in 2007 96%).<br />
Resultaat eigen fondsenwerving<br />
In 2008 is uit hoof<strong>de</strong> <strong>van</strong> donaties, giften, legaten en erfstellingen<br />
een bedrag <strong>van</strong> € 1.572.091 verantwoord. Dit bedrag is als volgt te<br />
specificeren:<br />
€<br />
Contributies 82.841<br />
Schenkingen<br />
H.J. <strong>de</strong> Bijll Nachenius 2.000<br />
M.A.M. Kortenbout <strong>van</strong> <strong>de</strong>r Sluijs 3.000<br />
S.F. Winkel 18.000<br />
P.J. Tichelaar 3.600<br />
Mw. G. Goodijk 2.500<br />
Overige donaties en giften 18.616<br />
47.716<br />
Nalatenschap in <strong>de</strong> vorm <strong>van</strong><br />
overdracht <strong>van</strong> pan<strong>de</strong>n<br />
Bolsward, Kleine Dijlakker 17 247.500<br />
Nalatenschappen/legaten<br />
Mw. E.C. Aak-ten Veen 26.380<br />
H.A. <strong>van</strong> Baarle 65.000<br />
Mw. I. <strong>van</strong> <strong>de</strong>r Bilt-Ptasnik 47.000<br />
A.D. Bloemsma 15.000<br />
L.H. Boas 47.500<br />
Mw. W.A.A. Bruigom-Six 103.557<br />
C.J.J. Diesbergen 24.207<br />
G.J. Kollé 150.000<br />
A. Kroneman 300.000<br />
Mw. D. <strong>van</strong> Leer-Earle 7.000<br />
M. <strong>de</strong> Vries 100.000<br />
Bijdragen <strong>van</strong> fondsen<br />
SNS REAAL Fonds 207.748<br />
Louisa <strong>van</strong> <strong>de</strong>r Vel<strong>de</strong>n Stichting 99.142<br />
Thurkow Fonds 1.500<br />
1.133.144<br />
308.390<br />
Totaal 1.572.091<br />
De bijdrage <strong>van</strong> het SNS REAAL Fonds betreft steun voor <strong>de</strong><br />
restauratie <strong>van</strong> <strong>de</strong> in 2007 verworven ‘Burcht’ <strong>van</strong> architect H.P.<br />
Berlage te Amsterdam. De bijdrage <strong>van</strong> <strong>de</strong> Louisa <strong>van</strong> <strong>de</strong>r Vel<strong>de</strong>n<br />
Stichting is ter <strong>de</strong>kking <strong>van</strong> <strong>de</strong> voorbereidingskosten voor <strong>de</strong> restauratie<br />
<strong>van</strong> huis ‘Ro<strong>de</strong>nburch’ te Dordrecht.<br />
V E R S L A G V A N D E V E R E N I G I N G J A A R V E R S L A G 2 0 0 8<br />
Ter verkrijging <strong>van</strong> al <strong>de</strong>ze baten heeft <strong>de</strong> <strong>Vereniging</strong> kosten gemaakt<br />
voor het realiseren <strong>van</strong> aanvragen bij fondsen, gesprekken<br />
met particulieren en het on<strong>de</strong>rhou<strong>de</strong>n <strong>van</strong> contacten. Deze bedroegen<br />
in 2008 € 89.706, waardoor 6% (2007 2%) <strong>van</strong> <strong>de</strong> hiervoor<br />
gespecificeer<strong>de</strong> baten aan kosten is besteed.<br />
Resultaat acties <strong>van</strong> <strong>de</strong>r<strong>de</strong>n<br />
De baten uit acties <strong>van</strong> <strong>de</strong>r<strong>de</strong>n betrof:<br />
€<br />
BankGiro Loterij 900.000<br />
Overige acties 76.584<br />
Totaal 976.584<br />
De bijdrage <strong>van</strong> <strong>de</strong> BankGiro Loterij is in 2008 door het Bestuur<br />
bestemd voor <strong>de</strong> verwerving en <strong>de</strong> restauratie <strong>van</strong> het Gemeenlandshuis<br />
aan <strong>de</strong> Diemerzeedijk te Amsterdam (€ 550.000) en een<br />
bijdrage in <strong>de</strong> restauratiekosten <strong>van</strong> het Ambachtsherenhuis te<br />
Alblasserdam (€ 250.000). Het restant is bijgedragen aan AVRO’s<br />
programmaserie ‘Restauratie’. Van <strong>de</strong> bijdrage <strong>van</strong> <strong>de</strong> Overige<br />
acties, afkomstig uit <strong>de</strong> belgel<strong>de</strong>n <strong>van</strong> dit programma, is een<br />
televisiespecial betaald, gewijd aan <strong>de</strong> restauratie <strong>van</strong> bovengenoemd<br />
Ambachtsherenhuis te Alblasserdam.<br />
Ook voor <strong>de</strong> verkrijging <strong>van</strong> <strong>de</strong>ze baten is inspanning nodig, waardoor<br />
kosten wor<strong>de</strong>n gemaakt. In 2008 bedroegen die € 72.232,<br />
waardoor 7% (2007 3%) <strong>van</strong> <strong>de</strong>ze baten aan kosten werd besteed.<br />
Subsidies <strong>van</strong> overhe<strong>de</strong>n<br />
On<strong>de</strong>r <strong>de</strong>ze post kon in 2008 € 601.929 wor<strong>de</strong>n ingeboekt. Dat<br />
bedrag is samengesteld uit ont<strong>van</strong>gen bijdragen <strong>van</strong> <strong>de</strong> gemeente<br />
Hoorn (€ 52.573) in uitgevoer<strong>de</strong> restauraties aldaar, ont<strong>van</strong>gen en<br />
toegezeg<strong>de</strong> bijdragen <strong>van</strong> rijkswege in <strong>de</strong> instandhoudingkosten<br />
<strong>van</strong> onze pan<strong>de</strong>n, <strong>de</strong> zogenaam<strong>de</strong> BRIM-regeling, ter hoogte <strong>van</strong><br />
€ 309.861 en ingeboekte subsidie voor uitgevoer<strong>de</strong> restauraties<br />
(€ 239.495). Bij <strong>de</strong>ze laatste categorie wordt alleen subsidie ingeboekt<br />
ten aanzien waar<strong>van</strong> conform <strong>de</strong> uitgaven een re<strong>de</strong>lijke verwachting<br />
bestaat. Voor 2008 hebben <strong>de</strong> werkzaamhe<strong>de</strong>n aan <strong>de</strong><br />
volgen<strong>de</strong> pan<strong>de</strong>n zo’n subsidieverwachting opgeleverd:<br />
Alblasserdam, Cortgene 9<br />
Alkmaar, Mient 33<br />
Rouveen, Ou<strong>de</strong> Rijksweg 264<br />
Voor <strong>de</strong> verkrijging <strong>van</strong> <strong>de</strong>ze overheidssubsidies is een veel ingewikkel<strong>de</strong>r<br />
procedure nodig dan voor <strong>de</strong> an<strong>de</strong>re baten geldt. Om die<br />
re<strong>de</strong>n zijn <strong>de</strong> kosten die hiermee gepaard gaan eveneens hoger. In<br />
2008 betrof dat € 158.687. Aangezien er geen direct verband is<br />
tussen <strong>de</strong> kosten voor <strong>de</strong> verkrijging <strong>van</strong> overheidssubsidies en <strong>de</strong><br />
V E R E N I G I N G H E N D R I C K D E K E Y S E R<br />
baten die aan dat jaar kunnen wor<strong>de</strong>n toegerekend, is een procentuele<br />
vergelijking op dit on<strong>de</strong>r<strong>de</strong>el niet zinvol.<br />
Overige baten<br />
Deze laatste, maar tevens grootste, categorie baten bedroeg in 2008<br />
€ 6.878.995. Het betreft voor het overgrote <strong>de</strong>el <strong>de</strong> huurinkomsten<br />
(€ 6.866.872) die hiervoor on<strong>de</strong>r Instandhouding reeds zijn toegelicht.<br />
Het restant (€ 12.423) betreft <strong>de</strong> in 2008 ont<strong>van</strong>gen of ingeboekte<br />
rente.<br />
<strong>Vereniging</strong>szaken<br />
Le<strong>de</strong>n<br />
Per 31 <strong>de</strong>cember 2008 telt onze <strong>Vereniging</strong> 3.129 le<strong>de</strong>n (ultimo<br />
2007 2.983 le<strong>de</strong>n). Daarmee is voor het eerst in onze geschie<strong>de</strong>nis<br />
het le<strong>de</strong>ntal boven <strong>de</strong> 3.000, een mijlpaal die kort voor <strong>de</strong> Jubileumviering<br />
in juni kon wor<strong>de</strong>n vastgesteld. Naast <strong>de</strong> jubileumpubliciteit<br />
zorg<strong>de</strong> opnieuw <strong>de</strong> <strong>de</strong>elname aan het programma<br />
‘Restauratie’ voor aanmelding <strong>van</strong> extra le<strong>de</strong>n. Wij zijn uitermate<br />
ingenomen met <strong>de</strong> gestage stijging geduren<strong>de</strong> het achterliggen<strong>de</strong><br />
<strong>de</strong>cennium. Er wordt naar gestreefd om <strong>de</strong>ze wijze <strong>van</strong> rustige<br />
groei ook <strong>de</strong> komen<strong>de</strong> jaren voort te zetten.<br />
De contributieopbrengst bedroeg met € 82.841 we<strong>de</strong>rom aanzienlijk<br />
meer dan voorgaan<strong>de</strong> jaren (2007 € 77.847).<br />
Daarnaast werd in het ka<strong>de</strong>r <strong>van</strong> het jubileumjaar een beroep op <strong>de</strong><br />
le<strong>de</strong>n gedaan om financiële<br />
steun voor <strong>de</strong> bijzon<strong>de</strong>re<br />
restauratie <strong>van</strong> <strong>de</strong> dwars<strong>de</strong>elboer<strong>de</strong>rij<br />
te Rouveen. De<br />
jubileumactie had met name<br />
betrekking op <strong>de</strong> restauratie<br />
<strong>van</strong> het ou<strong>de</strong> woonge<strong>de</strong>elte,<br />
dat vrijwel geheel in authentieke<br />
staat behou<strong>de</strong>n zal blijven.<br />
Notariskantoor Boekel<br />
<strong>de</strong> Nerée maakte het aantrekkelijk<br />
om bij een grotere<br />
gift belastingaftrek te realiseren.<br />
De notariële actes waarin<br />
dit moest wor<strong>de</strong>n vast-gelegd,<br />
wer<strong>de</strong>n door onze<br />
notaris A.A. <strong>van</strong> Velten kosteloos<br />
gepasseerd. In 2008<br />
bracht <strong>de</strong> jubileumactie<br />
€ 14.518 op, waarmee <strong>de</strong><br />
Rouveen, Ou<strong>de</strong> Rijksweg 264, interieur met<br />
traditionele spin<strong>de</strong> en spiegel. (foto D. Kok)<br />
27
28<br />
Het Ricciotti-ensemble speelt in <strong>de</strong> aula<br />
<strong>van</strong> het ‘Hodshon Huis’. (foto HdK)<br />
vloer en <strong>de</strong> bedste<strong>de</strong>n wor<strong>de</strong>n gerestaureerd en verlichting wordt<br />
aangebracht. Bovendien kon<strong>de</strong>n hierdoor enkele <strong>van</strong> <strong>de</strong> meubels,<br />
die altijd in <strong>de</strong>ze woonkamer ston<strong>de</strong>n, wor<strong>de</strong>n teruggekocht.<br />
Als start <strong>van</strong> het jubileumjaar ontving ie<strong>de</strong>r lid al in <strong>de</strong>cember 2007<br />
een speciale kalen<strong>de</strong>r met prachtige<br />
foto’s <strong>van</strong> fotografe Roos<br />
Al<strong>de</strong>rshoff. Twaalf verschillen<strong>de</strong><br />
pan<strong>de</strong>n uit ons bezit gaven een<br />
goed beeld <strong>van</strong> <strong>de</strong> grote variëteit<br />
in architectuur en bouwperio<strong>de</strong><br />
die in <strong>de</strong> collectie <strong>van</strong><br />
onze <strong>Vereniging</strong> geborgd is.<br />
Als sluitstuk <strong>van</strong> ons jubileumjaar<br />
werd, exclusief voor <strong>de</strong><br />
le<strong>de</strong>n, een optre<strong>de</strong>n georganiseerd<br />
<strong>van</strong> het Ricciotti-ensemble<br />
tij<strong>de</strong>ns hun erfgoed-tournee.<br />
Op woensdagavond 15 oktober<br />
speel<strong>de</strong> het orkest, bestaan<strong>de</strong> uit<br />
gevor<strong>de</strong>r<strong>de</strong> amateurs en<br />
muziekstu<strong>de</strong>nten, <strong>de</strong> sterren <strong>van</strong><br />
<strong>de</strong> hemel in <strong>de</strong> aula <strong>van</strong> het<br />
‘Hodshon Huis’. Ruim zeventig<br />
le<strong>de</strong>n kwamen luisteren.<br />
Excursies<br />
Tij<strong>de</strong>ns het jubileumjaar wer<strong>de</strong>n<br />
vijf gebruikelijke excursies aangebo<strong>de</strong>n<br />
en één uitzon<strong>de</strong>rlijke.<br />
Deze laatste betrof <strong>de</strong> ‘Hendrick <strong>de</strong> Keyser’-excursie ter gelegenheid<br />
<strong>van</strong> <strong>de</strong> viering <strong>van</strong> ons jubileum en <strong>de</strong> Algemene Le<strong>de</strong>nverga<strong>de</strong>ring<br />
ineen. Het thema <strong>van</strong> <strong>de</strong> excursies was dit jaar ‘Architecten<br />
in Ne<strong>de</strong>rland’ en sloot aan op het jubileumthema. De excursies<br />
wer<strong>de</strong>n steeds gehou<strong>de</strong>n in een stad waar <strong>de</strong> architect die het<br />
on<strong>de</strong>rwerp was, goed vertegenwoordigd was. De excursies von<strong>de</strong>n<br />
zoals gebruikelijk plaats op vrijdag of zaterdag. In totaal hebben<br />
1.170 le<strong>de</strong>n en introducés <strong>de</strong>elgenomen aan <strong>de</strong> excursies. De jubileumviering<br />
werd bezocht door ruim 130 le<strong>de</strong>n en 140 genodig<strong>de</strong>n.<br />
De eerste excursie vond plaats in Lei<strong>de</strong>n op 18 april. De lezing, met<br />
als on<strong>de</strong>rwerp ‘Pieter Post en Arent <strong>van</strong> ‘s-Gravesan<strong>de</strong>’, werd gehou<strong>de</strong>n<br />
door Guido Steenmeijer in <strong>de</strong> boterhal <strong>van</strong> <strong>de</strong> Waag.<br />
Tij<strong>de</strong>ns <strong>de</strong> wan<strong>de</strong>ling werd on<strong>de</strong>r an<strong>de</strong>re een bezoek gebracht aan<br />
onze ‘Bibliotheca Thysiana’ aan het Rapenburg, aan het Gemeenlandshuis<br />
<strong>van</strong> Rijnland en aan <strong>de</strong> Marekerk. Op 17 mei bracht <strong>de</strong><br />
<strong>Vereniging</strong> een bezoek aan Mid<strong>de</strong>lburg. De lezing en wan<strong>de</strong>ling<br />
stond in het teken <strong>van</strong> Daniël Marot en Jan Peter <strong>van</strong> Baurscheit.<br />
Paul Rosenberg verzorg<strong>de</strong> <strong>de</strong> inlei<strong>de</strong>n<strong>de</strong> lezing. Tij<strong>de</strong>ns <strong>de</strong> wan<strong>de</strong>ling<br />
werd een bezoek gebracht aan het ‘Van <strong>de</strong> Perrehuis’ en onze<br />
huizen Vlasmarkt 51, Gortstraat 30 en Wagenaarstraat 1.<br />
Op zaterdag 7 juni werd het 90-jarig jubileum gevierd in <strong>de</strong> Westerkerk<br />
te Amsterdam. De lezing over ‘Hendrick <strong>de</strong> Keyser – Architectura<br />
Mo<strong>de</strong>rna’ (bij die gelegenheid als jubileumboek door <strong>de</strong><br />
<strong>Vereniging</strong> gepresenteerd) door Koen Ottenheym werd gevolgd<br />
door een rondvaart ‘Hendrick <strong>de</strong> Keyser <strong>van</strong>af het water’.<br />
Zaterdag 20 september stond in het teken <strong>van</strong> H.P. Berlage. De<br />
lezing werd gegeven door Vincent <strong>van</strong> Rossem en er werd een combinatie<br />
<strong>van</strong> een wan<strong>de</strong>ling en rondvaart gemaakt om <strong>de</strong> Beurs en<br />
‘De Burcht’ <strong>van</strong> Berlage te bekijken. De excursie over Abraham <strong>van</strong><br />
<strong>de</strong>r Hart en Leen<strong>de</strong>rt Vier<strong>van</strong>t werd gehou<strong>de</strong>n op vrijdag 17 oktober<br />
in Haarlem. Freek Schmidt verzorg<strong>de</strong> <strong>de</strong> lezing en daarna werd<br />
een bezoek gebracht aan het fundatiehuis <strong>van</strong> Pieter Teyler, het<br />
Teylershof en het ‘Hodshon Huis’. De laatste excursie vond plaats<br />
in Utrecht en Hilversum om <strong>de</strong> werken <strong>van</strong> Gerrit Rietveld en Jan<br />
Duiker on<strong>de</strong>r <strong>de</strong> loep te nemen. De lezing werd gehou<strong>de</strong>n door<br />
Mariël Polman in hotel Gooiland te Hilversum. Daarna werd een<br />
bezoek gebracht aan het Sanatorium Zonnestraal te Hilversum en<br />
het Rietveld-Schrö<strong>de</strong>rhuis en ons huis Erasmuslaan 9 te Utrecht.<br />
Deze excursievorm werd nu voor het twee<strong>de</strong> jaar gehanteerd. Er<br />
kunnen op <strong>de</strong>ze wijze veel meer le<strong>de</strong>n dan voorheen <strong>de</strong>elnemen aan<br />
onze excursies (ruim een verdubbeling). Toch bestaat er ook nu<br />
steeds zoveel belangstelling dat niet ie<strong>de</strong>re inschrijver verzekerd is<br />
<strong>van</strong> <strong>de</strong>elname, al zijn <strong>de</strong> hoeveelhe<strong>de</strong>n afschrijvingen onvergelijkbaar<br />
kleiner dan vroeger. Door aanpassingen in het systeem <strong>van</strong> inschrijving<br />
zal geprobeerd wor<strong>de</strong>n dit verschijnsel te minimaliseren.<br />
Open Dagen<br />
Naar aanleiding <strong>van</strong> verwervingen en restauraties wer<strong>de</strong>n in 2008<br />
vijf Open Dagen georganiseerd voor zes pan<strong>de</strong>n. Het bezoeken <strong>van</strong><br />
onze pan<strong>de</strong>n nadat zij door <strong>de</strong> <strong>Vereniging</strong> verworven zijn, is een<br />
zeer gewaar<strong>de</strong>er<strong>de</strong> le<strong>de</strong>nvoorziening. De le<strong>de</strong>n zijn immers allen<br />
voor een stukje eigenaar <strong>van</strong> <strong>de</strong>ze bijzon<strong>de</strong>re objecten en een groot<br />
aantal maakt <strong>van</strong> <strong>de</strong> gelegenheid gebruik om zijn of haar kersverse<br />
bezit te aanschouwen.<br />
Op 26 januari was in dat ka<strong>de</strong>r ‘De Burcht’ <strong>van</strong> H.P. Berlage aan <strong>de</strong><br />
Henri Polaklaan te Amsterdam opengesteld. En op 5 juli kon<strong>de</strong>n<br />
onze le<strong>de</strong>n het interieur <strong>van</strong> het zeer bijzon<strong>de</strong>re ‘Hodshon Huis’<br />
aan het Spaarne te Haarlem bekijken en later die dag het hoofdhuis<br />
<strong>van</strong> buitenplaats ‘Beeckestijn’ in Velsen-Zuid.<br />
Het twee<strong>de</strong> moment waarop het speciaal is om onze pan<strong>de</strong>n te bekijken,<br />
is juist voorafgaand aan een na<strong>de</strong>ren<strong>de</strong> restauratie. Alhoewel<br />
ook recent verworven, werd juist in het ka<strong>de</strong>r <strong>van</strong> <strong>de</strong> restauratie ons<br />
Lezing over ‘Hendrick <strong>de</strong> Keyser – Architectura Mo<strong>de</strong>rna’ door Koen<br />
Ottenheym in <strong>de</strong> Westerkerk ter gelegenheid <strong>van</strong> <strong>de</strong> jubileumviering<br />
<strong>van</strong> <strong>de</strong> <strong>Vereniging</strong>. (foto HdK) Onthulling plaquette door Jhr. J.Ph. Laman Trip. (foto HdK)<br />
V E R S L A G V A N D E V E R E N I G I N G J A A R V E R S L A G 2 0 0 8<br />
V E R E N I G I N G H E N D R I C K D E K E Y S E R<br />
Bezoek Ovale Zaal <strong>van</strong> het Teylers Genootschap<br />
tij<strong>de</strong>ns <strong>de</strong> excursie naar Haarlem. (foto HdK)<br />
pand aan <strong>de</strong> Kleine Dijlakker 17 te Bolsward opengesteld voor <strong>de</strong><br />
le<strong>de</strong>n en op 11 oktober voor an<strong>de</strong>re geïnteresseer<strong>de</strong>n.<br />
Tenslotte is voor veel le<strong>de</strong>n het eigenlijke hoogtepunt wanneer een<br />
pand <strong>van</strong> ons geheel gerestaureerd kan wor<strong>de</strong>n bezichtigd. In<br />
februari werd Mient 33 te Alkmaar na een ingrijpen<strong>de</strong> restauratie<br />
feestelijk geopend en bezocht door een groot aantal le<strong>de</strong>n. Op <strong>de</strong>zelf<strong>de</strong><br />
dag werd ook <strong>de</strong> net gerestaureer<strong>de</strong> ‘Blauwe Kamer’ <strong>van</strong> ons<br />
huis Nijenburg te Heiloo opengesteld.<br />
Speciale vermelding verdient een Open Middag op 12 september<br />
<strong>van</strong> ons ‘Leeuwenkoppenhuisje’ aan <strong>de</strong> Molenstraat 8-10 te Warnsveld.<br />
Voorafgaand aan <strong>de</strong>ze openstelling werd met een korte ceremonie<br />
een plaquette aan ons huis onthuld door Jhr. J.Ph. Laman<br />
Trip. Hij schonk in 2001 dit huisje aan <strong>Vereniging</strong> Hendrick <strong>de</strong><br />
Keyser en <strong>de</strong> plaquette vestigt aandacht op het feit dat dit huisje<br />
uit 1878 alleen bewaard is gebleven dankzij <strong>de</strong> inzet <strong>van</strong> <strong>de</strong> heer<br />
Laman Trip. Bij <strong>de</strong> opmaak <strong>van</strong> dit jaarverslag is ons bekend dat <strong>de</strong><br />
heer Laman Trip helaas op 11 januari 2009 is overle<strong>de</strong>n.<br />
Algemene Le<strong>de</strong>nverga<strong>de</strong>ring<br />
Op zaterdag 7 juni ’s-ochtends werd onze negentigste Algemene<br />
Le<strong>de</strong>nverga<strong>de</strong>ring gehou<strong>de</strong>n in <strong>de</strong> Westerkerk (ontworpen door<br />
onze naamgever) te Amsterdam. Deze le<strong>de</strong>nverga<strong>de</strong>ring werd<br />
bezocht door ruim 130 le<strong>de</strong>n en stond uiteraard in het teken <strong>van</strong><br />
<strong>de</strong> jubileumviering.<br />
Bij <strong>de</strong> aan<strong>van</strong>g stond <strong>de</strong> voorzitter stil bij het bijzon<strong>de</strong>re karakter<br />
<strong>van</strong> <strong>de</strong>ze verga<strong>de</strong>ring. Hij vatte kort samen on<strong>de</strong>r welke wisselen<strong>de</strong><br />
omstandighe<strong>de</strong>n onze <strong>Vereniging</strong> geduren<strong>de</strong> die bestaansperio<strong>de</strong><br />
zijn werk heeft gedaan. Opmerkelijk is, zo stipte hij aan, dat na<br />
negentig jaar onze <strong>Vereniging</strong> niets aan actualiteit heeft ingeboet.<br />
De doelstellingen en daarmee <strong>de</strong> kern <strong>van</strong> ons werk, zijn niet veran<strong>de</strong>rd.<br />
Wel heeft steeds een aanpassing <strong>van</strong> het werkveld plaatsgehad<br />
aan <strong>de</strong> veran<strong>de</strong>ren<strong>de</strong> vraagstelling. Na een korte toelichting op het<br />
thema <strong>van</strong> ons jubileum ging <strong>de</strong> heer De Bruijn over tot <strong>de</strong> or<strong>de</strong><br />
<strong>van</strong> <strong>de</strong> verga<strong>de</strong>ring.<br />
Na <strong>de</strong> notulen en <strong>de</strong> actuele me<strong>de</strong><strong>de</strong>lingen werd door <strong>de</strong> directeur<br />
aandacht besteed aan <strong>de</strong> verwervingen en <strong>de</strong> belangrijkste restauraties<br />
<strong>van</strong> het voorgaan<strong>de</strong> verslagjaar (2007). Vervolgens werd met<br />
grafieken een toelichting gegeven op <strong>de</strong> cijfers en wer<strong>de</strong>n vragen<br />
hierover beantwoord. Tenslotte werd in het kort een beeld gegeven<br />
<strong>van</strong> <strong>de</strong> meest actuele verwervingen en restauraties in combinatie<br />
met <strong>de</strong> begroting <strong>van</strong> het lopen<strong>de</strong> jaar (2008). Nadat het jaarverslag<br />
en <strong>de</strong> jaarcijfers voldoen<strong>de</strong> waren toegelicht werd het Jaarverslag<br />
2007 aangenomen. De aanwezigen verleen<strong>de</strong>n het bestuur en <strong>de</strong><br />
commissarissen décharge terzake <strong>van</strong> het in 2007 gevoer<strong>de</strong> bestuur<br />
en toezicht.<br />
29
30<br />
Benoemingen en herbenoemingen<br />
De voordrachten voor <strong>de</strong> benoeming en <strong>de</strong> herbenoeming <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />
le<strong>de</strong>n <strong>van</strong> het Bestuur geschie<strong>de</strong>n conform een opgemaakt profiel.<br />
Het doel hier<strong>van</strong> is een evenwichtige samenstelling <strong>van</strong> dit college,<br />
gezien <strong>de</strong> beslissingen die het Bestuur pleegt te nemen. Daartoe<br />
wordt gestreefd naar een samenstelling voor <strong>de</strong> helft uit mensen<br />
met een financieel-juridische of maatschappelijke achtergrond en<br />
voor <strong>de</strong> helft met een vakinhou<strong>de</strong>lijke achtergrond. Bij elke vacature<br />
evalueert het Bestuur dit profiel.<br />
Dit jaar waren bij het Bestuur <strong>de</strong> herbenoemingen <strong>van</strong> <strong>de</strong> heren<br />
H.J. Brouwer, A.A. Schulting en H.B. <strong>van</strong> Wijk aan <strong>de</strong> or<strong>de</strong>. Allen<br />
waren beschikbaar voor een nieuwe termijn en wer<strong>de</strong>n on<strong>de</strong>r applaus<br />
herbenoemd.<br />
Ook voor <strong>de</strong> samenstelling <strong>van</strong> <strong>de</strong> Raad <strong>van</strong> Commissarissen wordt<br />
een profiel gehanteerd. De Raad kent allereerst een regionale spreiding<br />
over het hele land. Daarnaast wordt getracht in <strong>de</strong> Raad tenminste<br />
alle bestuurslagen <strong>van</strong> <strong>de</strong> Overheid vertegenwoordigd te<br />
hebben. Tenslotte wordt geprobeerd een vergelijkbare ver<strong>de</strong>ling te<br />
hebben als in het Bestuur. Bij benoemingen en herbenoemingen<br />
wordt het profiel <strong>van</strong> <strong>de</strong> Raad geëvalueerd.<br />
Bij <strong>de</strong> Raad <strong>van</strong> Commissarissen tra<strong>de</strong>n volgens rooster af: mevrouw<br />
M.C. Kuipers (hoogleraar Cultureel Erfgoed/Architectuur 20ste<br />
eeuw aan <strong>de</strong> TU-Delft), <strong>de</strong> heer W.F. Dutilh (vml. Lid Raad <strong>van</strong><br />
Bestuur ING), <strong>de</strong> heer F.Q. Hoebens (prov. Limburg) en <strong>de</strong> heer<br />
T. <strong>de</strong> Swaan (Voorzitter Raad <strong>van</strong> Commissarissen Van Lanschot<br />
Bankiers). Allen stel<strong>de</strong>n zich herkiesbaar voor een nieuwe perio<strong>de</strong><br />
<strong>van</strong> vier jaren en wer<strong>de</strong>n door <strong>de</strong> aanwezigen voor een nieuwe termijn<br />
herbenoemd.<br />
De commissarissen mevrouw G.W. <strong>van</strong> Montfrans-Hartman (vml.<br />
Burgemeester Veere) en <strong>de</strong> heren J.C. Bierens <strong>de</strong> Haan (voorheen<br />
Algemene Le<strong>de</strong>nverga<strong>de</strong>ring in <strong>de</strong> Westerkerk. (foto HdK)<br />
sector landgoe<strong>de</strong>ren en landschappen), Chr.P. <strong>van</strong> Eeghen (advocaat)<br />
en J.P.E. Teding <strong>van</strong> Berkhout (voorzitter <strong>Vereniging</strong> Ne<strong>de</strong>rlandsch<br />
Historisch Scheepvaartmuseum) tra<strong>de</strong>n af en waren niet<br />
herbenoembaar omdat zij het ein<strong>de</strong> <strong>van</strong> hun statutaire zittingstermijn<br />
bereikt had<strong>de</strong>n. De voorzitter besteed<strong>de</strong> aandacht aan hun<br />
inzet en dankte hen hartelijk voor hun steun aan <strong>de</strong> <strong>Vereniging</strong><br />
geduren<strong>de</strong> een lange reeks <strong>van</strong> jaren.<br />
Als nieuwe kandidaten voor <strong>de</strong> Raad <strong>van</strong> Commissarissen wer<strong>de</strong>n<br />
voorgedragen: mw. mr. E. Swaab (advocaat te Amsterdam, tevens<br />
voorzitter <strong>van</strong> <strong>de</strong> Raad <strong>van</strong> Cultuur), mw. P. Kruseman (vml. directeur<br />
Amsterdams Historisch Museum), ir. M.C. <strong>van</strong> Veen (vml.<br />
voorzitter raad <strong>van</strong> bestuur Hoogovens), prof. dr. A.F.W. Bosman<br />
(hoogleraar architectuurgeschie<strong>de</strong>nis Universiteit <strong>van</strong> Amsterdam),<br />
dr. H.M.J. Tromp (historicus, werkzaam bij <strong>de</strong> Stichting Particuliere<br />
Historische Buitenplaatsen, drs. L. <strong>van</strong> Grunsven (historicus,<br />
vml. hoofd Toewijzingen bij <strong>de</strong> BankGiro Loterij), J. Franssen<br />
(Commissaris <strong>van</strong> <strong>de</strong> Koningin <strong>van</strong> <strong>de</strong> provincie Zuid-Holland).<br />
Allen wer<strong>de</strong>n door <strong>de</strong> aanwezigen on<strong>de</strong>r applaus benoemd.<br />
Organisatie<br />
De bureau-organisatie bestond eind 2008 uit 19 personen in vaste<br />
dienst en 5 personen met een contract voor bepaal<strong>de</strong> tijd. Uitgedrukt<br />
in voltijdsbanen kwam dit neer op 20,8 personen (2007 18,8).<br />
De reorganisatie <strong>van</strong> 2007 heeft in 2008 tot gevolg gehad, dat een<br />
aantal me<strong>de</strong>werkers <strong>de</strong> <strong>Vereniging</strong> heeft verlaten. Dat is op zich een<br />
voor <strong>de</strong> hand liggen<strong>de</strong> ontwikkeling, maar wanneer zich daartussen<br />
me<strong>de</strong>werkers bevin<strong>de</strong>n die al langere tijd in dienst waren en zich<br />
erg verdienstelijk hebben gemaakt, is dat een pijnlijk proces. In<br />
2008 betrof dat met name twee me<strong>de</strong>werkers, Paul Rosenberg en<br />
Joep Selen. De heer Rosenberg was in 1990 door <strong>de</strong> <strong>Vereniging</strong><br />
tij<strong>de</strong>lijk aangesteld als on<strong>de</strong>rzoeker en me<strong>de</strong> auteur <strong>van</strong> <strong>de</strong> boekenreeks<br />
‘Huizen in Ne<strong>de</strong>rland’. In 1993 kwam hij in vaste dienst en in<br />
2000 werd hij hoofd <strong>van</strong> <strong>de</strong> af<strong>de</strong>ling ‘Acquisitie en restauratie’.<br />
De heer Selen kwam in 1994 stage lopen en werd in 1995 in dienst<br />
genomen als (technisch) opzichter. Bei<strong>de</strong>n hebben zich, ie<strong>de</strong>r op<br />
zijn eigen wijze, altijd met hart en ziel ingezet voor Hendrick <strong>de</strong><br />
Keyser. Toch besloten bei<strong>de</strong>n, me<strong>de</strong> als gevolg <strong>van</strong> <strong>de</strong> nieuwe organisatiestructuur,<br />
hun werkkring ver<strong>de</strong>r buiten <strong>de</strong> <strong>Vereniging</strong> te zoeken,<br />
<strong>de</strong> heer Selen per 1 maart en <strong>de</strong> heer Rosenberg per 1 oktober.<br />
Hun vertrek is beslist een verlies voor <strong>de</strong> organisatie, maar wij zijn<br />
vooral dankbaar dat zij zo lang hun bijzon<strong>de</strong>re kwaliteiten ten dienste<br />
<strong>van</strong> <strong>de</strong> <strong>Vereniging</strong> hebben gesteld.<br />
Zoals in het vorig jaarverslag uiteen is gezet, kent <strong>de</strong> bureau-organisatie<br />
met ingang <strong>van</strong> 2007 drie af<strong>de</strong>lingen: Huurzaken (voorheen<br />
Huurservice), Instandhouding (voorheen Pan<strong>de</strong>nservice) en Le<strong>de</strong>n-<br />
V E R S L A G V A N D E V E R E N I G I N G J A A R V E R S L A G 2 0 0 8<br />
service. Vervolgens is het afgelopen jaar opnieuw een ingrijpen<strong>de</strong><br />
organisatorische beslissing genomen. Tenein<strong>de</strong> <strong>de</strong> continuïteit in <strong>de</strong><br />
organisatie veilig te stellen, werd het noodzakelijk om een adjunctdirecteur<br />
aan te trekken. Hiervoor is in het mid<strong>de</strong>n <strong>van</strong> het jaar via<br />
bemid<strong>de</strong>ling <strong>van</strong> een extern bureau een werving gestart en een<br />
selectie uitgevoerd. Aan het ein<strong>de</strong> <strong>van</strong> het jaar kon <strong>de</strong> procedure<br />
succesvol wor<strong>de</strong>n afgerond met het aantrekken <strong>van</strong> mw. drs<br />
J.L.P.B. Finaly, voorheen werkzaam als hoofd regio West bij <strong>de</strong><br />
RACM. Zij begint 1 januari 2009 en wordt behalve adjunct-directeur<br />
tevens hoofd <strong>van</strong> <strong>de</strong> af<strong>de</strong>ling Instandhouding.<br />
De af<strong>de</strong>ling Huurzaken, verantwoor<strong>de</strong>lijk voor <strong>de</strong> verhuur, <strong>de</strong><br />
huurinkomsten en het mutatieon<strong>de</strong>rhoud, werd eind 2008 bemand<br />
door zes me<strong>de</strong>werkers, waarnaast één vacature bestond (die per<br />
1 januari 2009 kon wor<strong>de</strong>n ingevuld). Vier <strong>van</strong> hen hou<strong>de</strong>n zich<br />
dagelijks bezig met <strong>de</strong> reguliere verhuur <strong>van</strong> onze pan<strong>de</strong>n. Eén<br />
me<strong>de</strong>werker richt zich specifiek op <strong>de</strong> inci<strong>de</strong>ntele verhuur <strong>van</strong> bijzon<strong>de</strong>re<br />
locaties in ons bezit. In dat ka<strong>de</strong>r is een an<strong>de</strong>re me<strong>de</strong>werker<br />
belast met alle werkzaamhe<strong>de</strong>n betreffen<strong>de</strong> <strong>de</strong> roeren<strong>de</strong> goe<strong>de</strong>ren<br />
die in bezit zijn <strong>van</strong> <strong>de</strong> <strong>Vereniging</strong> en dienen ter inrichting <strong>van</strong><br />
die bijzon<strong>de</strong>re ruimten. De zeven<strong>de</strong> me<strong>de</strong>werker is werkzaam als<br />
conciërge in ons pand <strong>de</strong> ‘Der<strong>de</strong> Ambachtsschool’ <strong>van</strong> Jan Duiker<br />
in Scheveningen.<br />
De <strong>Vereniging</strong> heeft in haar pan<strong>de</strong>n 642 verhuureenhe<strong>de</strong>n, waaron<strong>de</strong>r<br />
woningen, kantoren, horecagelegenhe<strong>de</strong>n en zelfs parkeerplaatsen.<br />
In <strong>de</strong>ze verhuureenhe<strong>de</strong>n zijn afgelopen jaar 75 (12%) huurwisselingen<br />
geweest (in 2007 72). Bij vijf verhuureenhe<strong>de</strong>n is <strong>de</strong><br />
huurprijs geharmoniseerd, dat wil zeggen verhoogd tot een niveau<br />
gelijk aan <strong>de</strong> markt.<br />
Per 1 januari zijn alle bedrijfsovereenkomsten geïn<strong>de</strong>xeerd en per<br />
1 juli zijn alle woningen in huurprijs aangepast.<br />
De af<strong>de</strong>ling Instandhouding is verantwoor<strong>de</strong>lijk voor het volledige<br />
fysieke behoud <strong>van</strong> onze pan<strong>de</strong>n (restauratie en on<strong>de</strong>rhoud). Eind<br />
2008 had <strong>de</strong> <strong>Vereniging</strong> hier elf me<strong>de</strong>werkers in dienst. Naast een<br />
coördinator Planning en Controle heeft <strong>de</strong>ze af<strong>de</strong>ling twee regionaal<br />
werken<strong>de</strong> teams. Ie<strong>de</strong>r team heeft een architect, een tekenaar<br />
een technisch opzichter en twee inspectieopzichters. In ie<strong>de</strong>r team<br />
is daardoor <strong>de</strong> kennis en <strong>de</strong> vaardigheid beschikbaar om werkzaamhe<strong>de</strong>n<br />
<strong>van</strong> <strong>de</strong> kleinste reparatie tot <strong>de</strong> grootste restauratie uit te<br />
voeren. Het resultaat <strong>van</strong> hun werkzaamhe<strong>de</strong>n is hiervoor in het<br />
verslag weergegeven.<br />
De af<strong>de</strong>ling Le<strong>de</strong>nservice, bemand door drie me<strong>de</strong>werkers, verzorgt<br />
<strong>de</strong> PR en alle contacten met le<strong>de</strong>n en kandidaat-le<strong>de</strong>n. De werkzaamhe<strong>de</strong>n<br />
<strong>van</strong> Le<strong>de</strong>nservice zijn toegelicht on<strong>de</strong>r Voorlichting en<br />
<strong>Vereniging</strong>szaken.<br />
Het ziekteverzuim on<strong>de</strong>r <strong>de</strong> me<strong>de</strong>werkers <strong>van</strong> <strong>Vereniging</strong> Hendrick<br />
V E R E N I G I N G H E N D R I C K D E K E Y S E R<br />
<strong>de</strong> Keyser was in 2008 met 5,5% min of meer gelijk aan het percentage<br />
in het voorgaan<strong>de</strong> jaar (2007 6%).<br />
Directie en Bestuur<br />
Het Bestuur heeft een beleidsmatige taak en is me<strong>de</strong>-executief. Het<br />
Bestuur bestaat uit zes le<strong>de</strong>n, die ie<strong>de</strong>re vier jaar wor<strong>de</strong>n herbenoemd.<br />
Het aantal herbenoemingen is niet beperkt, wel geldt voor<br />
<strong>de</strong> le<strong>de</strong>n <strong>van</strong> het Bestuur een leeftijdgrens <strong>van</strong> 70 jaar.<br />
De Directie bestond in 2008 uit één persoon, die het beleid voorbereidt,<br />
uitvoerend is en on<strong>de</strong>rsteuning geeft aan het Bestuur. De<br />
Directie heeft tevens <strong>de</strong> leiding over <strong>de</strong> bureau-organisatie. Het<br />
Bestuur is op <strong>de</strong> hoogte <strong>van</strong> alle nevenfuncties <strong>van</strong> <strong>de</strong> directeur die<br />
rele<strong>van</strong>t zijn of kunnen zijn voor het werkveld <strong>van</strong> <strong>de</strong> <strong>Vereniging</strong><br />
en heeft <strong>de</strong>ze goedgekeurd.<br />
De le<strong>de</strong>n <strong>van</strong> het Bestuur ont<strong>van</strong>gen geen vergoeding. De vergoeding<br />
voor <strong>de</strong> Directie is in lijn met <strong>de</strong> richtlijnen die <strong>de</strong> Commissie<br />
Wijffels (Co<strong>de</strong> Goed Bestuur) heeft opgesteld.<br />
Het Bestuur kwam in 2008 negen maal bijeen op het kantoor <strong>van</strong><br />
<strong>de</strong> <strong>Vereniging</strong> aan <strong>de</strong> Keizersgracht 743 te Amsterdam. Naast <strong>de</strong><br />
financiële rapportages met betrekking tot het lopen<strong>de</strong> jaar en <strong>de</strong><br />
begroting voor het nieuwe jaar, besprak het Bestuur 22 voorstellen<br />
voor mogelijke verwervingen, waar<strong>van</strong> er twee geduren<strong>de</strong> het verslagjaar<br />
wer<strong>de</strong>n gerealiseerd (het ‘Hodshon Huis’ was in 2007 al<br />
rond). Van vijf pan<strong>de</strong>n kwamen voorstellen ter tafel voor uit te voeren<br />
restauraties, dan wel afwijkingen in het verloop er<strong>van</strong>. Aparte<br />
aandacht vroeg <strong>de</strong> plotseling urgente restauratie <strong>van</strong> een bijzon<strong>de</strong>r<br />
poppenhuis dat zich in ons pand ‘Nijenburg’ te Heiloo bevond.<br />
In een later jaarverslag zal hieraan inhou<strong>de</strong>lijk aandacht wor<strong>de</strong>n<br />
besteed.<br />
Veel aandacht ging uiteraard uit naar <strong>de</strong> verschillen<strong>de</strong> acties en<br />
aandachtmomenten <strong>van</strong> <strong>de</strong> viering <strong>van</strong> ons 90-jarig jubileum.<br />
Daarnaast wer<strong>de</strong>n <strong>de</strong> huurverhogingsvoorstellen goedgekeurd en<br />
volg<strong>de</strong> het Bestuur via kwartaaloverzichten en <strong>de</strong> jaarrekening <strong>de</strong><br />
financiële ontwikkelingen. Bijzon<strong>de</strong>re aandacht is besteed aan <strong>de</strong><br />
personele gevolgen <strong>van</strong> <strong>de</strong> reorganisatie <strong>van</strong> het bureau <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />
<strong>Vereniging</strong>. Tenslotte kwam <strong>de</strong> wenselijkheid ter tafel om het bureau<br />
opnieuw in een groter pand te huisvesten. Vanwege <strong>de</strong> huurbeëindiging<br />
door het Theater Instituut <strong>van</strong> Herengracht 170-172,<br />
‘Huis Bartolotti’, heeft het Bestuur besloten om het kantoor naar<br />
dit, door Hendrick <strong>de</strong> Keyser ontworpen huis te verplaatsen. Die<br />
verhuizing zal in <strong>de</strong> zomer <strong>van</strong> 2009 zijn beslag krijgen.<br />
Het Bestuur kent een adviescommissie inzake geschillen <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />
<strong>Vereniging</strong> met <strong>de</strong>r<strong>de</strong>n, niet zijn<strong>de</strong> huurgeschillen. De commissie<br />
bestaat uit twee le<strong>de</strong>n <strong>van</strong> het Bestuur en een lid <strong>van</strong> <strong>de</strong> Raad <strong>van</strong><br />
31
32<br />
Commissarissen. De commissie behan<strong>de</strong>lt geschillen die door <strong>de</strong>r<strong>de</strong>n<br />
schriftelijk en met re<strong>de</strong>nen omkleed zijn ingediend bij het<br />
Bestuur. De commissie reageert in beginsel eveneens schriftelijk<br />
door een advies aan het Bestuur op te stellen. Het Bestuur reageert<br />
op het voorgeleg<strong>de</strong> geschil. In het verslagjaar is geen beroep gedaan<br />
op <strong>de</strong> geschillencommissie.<br />
<strong>Verslag</strong> <strong>van</strong> <strong>de</strong> Raad <strong>van</strong><br />
Commissarissen<br />
Aan <strong>de</strong> Raad <strong>van</strong> Commissarissen is on<strong>de</strong>r an<strong>de</strong>re <strong>de</strong> rol toebe<strong>de</strong>eld<br />
<strong>van</strong> toezichthou<strong>de</strong>r. De le<strong>de</strong>n wor<strong>de</strong>n benoemd door <strong>de</strong> Algemene<br />
Le<strong>de</strong>nverga<strong>de</strong>ring op voorstel <strong>van</strong> <strong>de</strong> Raad voor een termijn <strong>van</strong><br />
vier jaar. Zij kunnen tweemaal wor<strong>de</strong>n herbenoemd. Le<strong>de</strong>n <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />
Raad <strong>van</strong> Commissarissen zijn lid <strong>van</strong> <strong>de</strong> <strong>Vereniging</strong> en aan hen<br />
wor<strong>de</strong>n geen vergoedingen verstrekt.<br />
De Raad <strong>van</strong> Commissarissen komt tenminste tweemaal per jaar bij<br />
elkaar. Op 23 april 2008 vond – in ‘Huis <strong>van</strong> Brienen’ aan <strong>de</strong><br />
Herengracht 284 te Amsterdam – <strong>de</strong> eerste verga<strong>de</strong>ring <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />
Raad <strong>van</strong> Commissarissen met het Bestuur plaats, inzake het verslag<br />
<strong>van</strong> <strong>de</strong> <strong>Vereniging</strong> over 2007 en <strong>de</strong> jaarrekening. Ook hier is aandacht<br />
besteed aan <strong>de</strong> viering <strong>van</strong> ons 90-jarig jubileum en daarnaast<br />
aan onze persaandacht in het algemeen. Vervolgens zijn <strong>de</strong> lopen<strong>de</strong><br />
Haarlem, Spaarne 15A-17, ‘Hodshon Huis’ in <strong>de</strong> steigers. (foto HdK)<br />
ontwikkelingen ten aanzien <strong>van</strong> verwervingen en restauraties uiteengezet<br />
en toegelicht. Na bespreking <strong>van</strong> het verslag <strong>van</strong> <strong>de</strong> audit<br />
commissie (zie hierna) wer<strong>de</strong>n <strong>de</strong> jaarstukken goedgekeurd ter vaststelling<br />
door <strong>de</strong> Le<strong>de</strong>nverga<strong>de</strong>ring. Tenslotte besprak <strong>de</strong> Raad <strong>de</strong><br />
voorstellen voor <strong>de</strong> (her)benoemingen en stel<strong>de</strong> <strong>de</strong>ze vast.<br />
De najaarsverga<strong>de</strong>ring <strong>van</strong> <strong>de</strong> Raad <strong>van</strong> Commissarissen met het Bestuur<br />
vond plaats op zaterdag 8 november in ‘De Burcht’ te Amsterdam.<br />
Hier was inmid<strong>de</strong>ls een aan<strong>van</strong>g gemaakt met <strong>de</strong> ontmanteling<br />
<strong>van</strong> souterrain en bovenverdieping zodat <strong>de</strong> Commissarissen<br />
uit <strong>de</strong> eerste hand <strong>de</strong> ont<strong>de</strong>kkingen en <strong>de</strong> vor<strong>de</strong>ringen kon<strong>de</strong>n vernemen.<br />
Deze verga<strong>de</strong>ring stond in het teken <strong>van</strong> het jubileum en<br />
werd vooral gevuld met bespiegelingen over <strong>de</strong> positie <strong>van</strong> onze<br />
<strong>Vereniging</strong> in <strong>de</strong> huidige tijd. Na een toelichting op <strong>de</strong> recente verwervingen<br />
en <strong>de</strong> voornemens dienaangaan<strong>de</strong> werd <strong>de</strong> begroting<br />
voor 2009 vastgesteld.<br />
De Raad <strong>van</strong> Commissarissen laat zich voor <strong>de</strong> inhou<strong>de</strong>lijke toetsing<br />
<strong>van</strong> het gevoer<strong>de</strong> financiële beleid bijstaan door <strong>de</strong> audit commissie.<br />
De audit commissie, het Bestuur en <strong>de</strong> directeur verga<strong>de</strong>r<strong>de</strong>n<br />
met <strong>de</strong> accountant op 1 april 2008 op <strong>de</strong> Keizersgracht 743 te<br />
Amsterdam over <strong>de</strong> Jaarrekening 2007. De commissie heeft zich bij<br />
die gelegenheid uitvoerig laten informeren over <strong>de</strong> achtergron<strong>de</strong>n<br />
<strong>van</strong> <strong>de</strong> jaarrekening over het jaar 2007. Op basis daar<strong>van</strong> hebben zij<br />
op 23 april <strong>de</strong> Raad <strong>van</strong> Commissarissen geadviseerd over te gaan<br />
tot goedkeuring <strong>van</strong> <strong>de</strong> jaarstukken, zodat zij ter vaststelling aan <strong>de</strong><br />
Le<strong>de</strong>nverga<strong>de</strong>ring kon<strong>de</strong>n wor<strong>de</strong>n voorgelegd.<br />
V E R S L A G V A N D E V E R E N I G I N G J A A R V E R S L A G 2 0 0 8<br />
Jaarstukken 2008<br />
De audit commissie <strong>van</strong> <strong>de</strong> <strong>Vereniging</strong> kwam op 7 april 2009 ten<br />
kantore <strong>van</strong> <strong>de</strong> <strong>Vereniging</strong> bijeen, ter bespreking <strong>van</strong> <strong>de</strong> Jaarrekening<br />
2008. Bij die gelegenheid heeft <strong>de</strong> commissie zich op <strong>de</strong><br />
hoogte gesteld <strong>van</strong> <strong>de</strong> Jaarrekening 2008 en <strong>de</strong> achtergron<strong>de</strong>n daar<strong>van</strong>.<br />
Op grond hier<strong>van</strong> heeft <strong>de</strong> audit commissie aan <strong>de</strong> Raad <strong>van</strong><br />
Commissarissen geadviseerd om <strong>de</strong> jaarstukken over het jaar 2008<br />
goed te keuren. De Raad <strong>van</strong> Commissarissen heeft vervolgens op<br />
21 april 2009 besloten om het jaarverslag en <strong>de</strong> jaarrekening voor te<br />
leggen ter bespreking en kennisneming, resp. vaststelling door <strong>de</strong><br />
Algemene Le<strong>de</strong>nverga<strong>de</strong>ring, met het verzoek aan <strong>de</strong> Algemene<br />
Le<strong>de</strong>nverga<strong>de</strong>ring aan <strong>de</strong> le<strong>de</strong>n <strong>van</strong> het Bestuur en <strong>de</strong> le<strong>de</strong>n <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />
Raad <strong>van</strong> Commissarissen décharge te verlenen.<br />
Plannen voor <strong>de</strong> korte termijn<br />
De begroting 2009 wordt gedomineerd door een zeer hoge post<br />
Instandhouding. Naast onze reguliere restauratie- en instandhoudingsprojecten<br />
staan in 2009 drie grote restauraties op stapel: die<br />
<strong>van</strong> ‘De Burcht’ te Amsterdam; het ‘Hodshon Huis’ te Haarlem en<br />
huis ‘Ro<strong>de</strong>nburch’ te Dordrecht. Alle drie <strong>de</strong> projecten brengen<br />
om<strong>van</strong>grijke bijdragen <strong>van</strong> fondsen met zich mee, in <strong>de</strong> begroting<br />
gerangschikt on<strong>de</strong>r Baten uit eigen fondsenwerving. De realisatie<br />
<strong>van</strong> het laatst genoem<strong>de</strong> project, evenals <strong>van</strong> enkele <strong>van</strong> <strong>de</strong> reguliere<br />
restauratieprojecten, is sterk afhankelijk <strong>van</strong> een beslissing inzake <strong>de</strong><br />
rijkssubsidiebijdragen. Om die re<strong>de</strong>n kan <strong>de</strong> uitvoering in 2009 belangrijk<br />
afwijken <strong>van</strong> <strong>de</strong> begroting.<br />
On<strong>de</strong>r <strong>de</strong> Baten uit eigen fondsenwerving is naast <strong>de</strong> regelmatig terugkeren<strong>de</strong><br />
schenkingen en <strong>de</strong> contributies rekening gehou<strong>de</strong>n met<br />
toegezeg<strong>de</strong> bijdragen <strong>van</strong> fondsen aan restauratie projecten. Vooral<br />
hierdoor bedragen <strong>de</strong> kosten <strong>van</strong> fondsenwerving belangrijk min<strong>de</strong>r<br />
dan het maximum <strong>van</strong> 25% <strong>van</strong> <strong>de</strong> inkomsten (grenswaar<strong>de</strong> <strong>CBF</strong>keur).<br />
Ten aanzien <strong>van</strong> <strong>de</strong> baten acties <strong>van</strong> <strong>de</strong>r<strong>de</strong>n is rekening gehou<strong>de</strong>n<br />
met het niveau <strong>van</strong> steun dat <strong>de</strong> <strong>Vereniging</strong> se<strong>de</strong>rt enige jaren ont<strong>van</strong>gt<br />
<strong>van</strong> <strong>de</strong> BankGiro Loterij. Hierdoor wor<strong>de</strong>n wij weer in staat<br />
gesteld om een bijzon<strong>de</strong>r pand aan ons bezit toe te voegen.<br />
De subsidies <strong>van</strong> overhe<strong>de</strong>n betreffen bijdragen voor in 2009 uitgevoer<strong>de</strong><br />
restauraties. Deze hebben een directe relatie met <strong>de</strong> kosten<br />
die in het (begrotings)jaar aan restauraties wor<strong>de</strong>n besteed.<br />
On<strong>de</strong>r <strong>de</strong> kosten <strong>van</strong> verwerving <strong>van</strong> pan<strong>de</strong>n zijn <strong>van</strong>wege het<br />
ongewisse karakter <strong>van</strong> verwervingen hoofdzakelijk <strong>de</strong> organisatiekosten<br />
opgenomen.<br />
Voor 2009 is een groei <strong>van</strong> <strong>de</strong> organisatie naar 23 voltijdbanen<br />
voorzien (28 tot 30 me<strong>de</strong>werkers).<br />
V E R E N I G I N G H E N D R I C K D E K E Y S E R<br />
Begroting 2009<br />
Baten x € 1.000<br />
Baten uit eigen fondsenwerving 1.610<br />
Baten uit acties <strong>van</strong> <strong>de</strong>r<strong>de</strong>n 800<br />
Subsidies <strong>van</strong> overhe<strong>de</strong>n 1.680<br />
Overige baten 7.500<br />
Som <strong>de</strong>r baten 11.590<br />
Lasten<br />
Besteed aan doelstellingen<br />
Verwerving pan<strong>de</strong>n (200)<br />
Instandhouding pan<strong>de</strong>n (10.450)<br />
Voorlichting (222)<br />
Totaal besteed aan doelstellingen (10.872)<br />
% besteed aan doelstelling t.o.v. baten: 94%<br />
Werving baten<br />
Kosten eigen fondsenwerving (50)<br />
Kosten acties <strong>de</strong>r<strong>de</strong>n (65)<br />
Kosten verkrijging subsidies overhe<strong>de</strong>n (160)<br />
Totaal besteed aan werving baten<br />
% eigen fondsenwerving t.o.v. baten: 3%<br />
(275)<br />
Beheer en administratie<br />
Rente en bankkosten (175)<br />
Kosten beheer en administratie (50)<br />
Totaal besteed aan beheer en administratie (225)<br />
Som <strong>de</strong>r lasten (11.372)<br />
Saldo Baten en Lasten 218<br />
Dankwoord<br />
Een bijzon<strong>de</strong>r woord <strong>van</strong> dank willen wij richten tot <strong>de</strong> velen die<br />
ons werk een warm hart toedragen en tot hen die ons be<strong>de</strong>nken<br />
met giften, schenkingen, legaten en erfstellingen. Zoals uit het<br />
voorgaan<strong>de</strong> is op te maken, is hun steun meer en meer noodzakelijk,<br />
in het bijzon<strong>de</strong>r voor <strong>de</strong> groei <strong>van</strong> <strong>de</strong> <strong>Vereniging</strong>.<br />
Bestuur, Directeur<br />
Mei 2009<br />
33
34<br />
Balans per 31 <strong>de</strong>cember 2008<br />
na bestemming saldo baten en lasten<br />
(x € 1.000)<br />
Activa 2008 2007<br />
Materiële vaste activa<br />
Pan<strong>de</strong>n 35.555 33.498<br />
Bedrijfsmid<strong>de</strong>len 60 62<br />
Totaal materiële vaste activa 35.615 33.560<br />
Financiële vaste activa<br />
Langlopen<strong>de</strong> vor<strong>de</strong>ringen 1.259 1.557<br />
Vor<strong>de</strong>ringen 4.433 4.008<br />
Liqui<strong>de</strong> mid<strong>de</strong>len 309 340<br />
Totaal activa 41.616 39.465<br />
B A L A N S J A A R V E R S L A G 2 0 0 8<br />
Passiva 2008 2007<br />
V E R E N I G I N G H E N D R I C K D E K E Y S E R<br />
Reserves en fondsen<br />
Reserves<br />
• Bestemmingsreserves 22.222 20.936<br />
• Overige reserves 7.115 5.753<br />
Fondsen<br />
• Bestemmingsfonds 500 523<br />
29.837 27.212<br />
Langlopen<strong>de</strong> schul<strong>de</strong>n 5.027 5.459<br />
Kortlopen<strong>de</strong> schul<strong>de</strong>n 6.752 6.794<br />
Totaal passiva 41.616 39.465<br />
35
36<br />
Staat <strong>van</strong> baten en lasten over 2008<br />
(x € 1.000)<br />
Baten 2008 2008 2007<br />
werkelijk begroot werkelijk<br />
Lasten<br />
Baten uit eigen fondsenwerving 1.572 127 1.723<br />
Baten uit acties <strong>de</strong>r<strong>de</strong>n 977 900 1.493<br />
Subsidies <strong>van</strong> overhe<strong>de</strong>n 602 445 551<br />
Overige baten 6.879 7.006 6.439<br />
Besteed aan doelstellingen<br />
Som <strong>de</strong>r baten 10.030 8.478 10.206<br />
Verwerving pan<strong>de</strong>n (614 ) (137 ) (1.994)<br />
Instandhouding pan<strong>de</strong>n (8.399 ) (7.695 ) (7.616)<br />
Voorlichting (349 ) (227 ) (211)<br />
Werving baten<br />
(9.362 ) (8.059 ) (9.821)<br />
Kosten eigen fondsenwerving (90 ) (47 ) (37)<br />
Kosten acties <strong>de</strong>r<strong>de</strong>n (72 ) (66 ) (48)<br />
Kosten verkrijging subsidies overhe<strong>de</strong>n (159 ) (139 ) (114)<br />
Totaal besteed aan werving baten (321 ) (252 ) (199)<br />
Beheer en administratie<br />
Rente en bankkosten (194 ) (175 ) (175)<br />
Kosten beheer en administratie (54 ) (47 ) (45)<br />
Totaal besteed aan beheer en administratie (248 ) (222 ) (220)<br />
Som <strong>de</strong>r lasten (9.931 ) (8.533 ) (10.241 )<br />
Saldo baten en lasten 99 (55 ) (35)<br />
Dit resultaat is als volgt in<br />
het eigen vermogen verwerkt:<br />
Bestemmingsfonds (23) 421<br />
Overige reserves 122 (456)<br />
99 (35)<br />
S T A A T V A N B A T E N E N L A S T E N J A A R V E R S L A G 2 0 0 8<br />
Toelichting op <strong>de</strong> balans per 31 <strong>de</strong>cember 2008<br />
en <strong>de</strong> staat <strong>van</strong> baten en lasten over 2008<br />
1 Grondslagen <strong>van</strong> waar<strong>de</strong>ring<br />
en <strong>van</strong> bepaling <strong>van</strong><br />
het resultaat<br />
Voor zover niet an<strong>de</strong>rs is vermeld, zijn <strong>de</strong> posten in <strong>de</strong> balans opgenomen<br />
voor <strong>de</strong> nominale waar<strong>de</strong>.<br />
Materiële vaste activa<br />
Pan<strong>de</strong>n<br />
De hieron<strong>de</strong>r begrepen pan<strong>de</strong>n zijn als volgt te on<strong>de</strong>rschei<strong>de</strong>n:<br />
• pan<strong>de</strong>n in vol eigendom, danwel pan<strong>de</strong>n die in eeuwigduren<strong>de</strong><br />
erfpacht zijn verkregen tegen een canon <strong>van</strong> € 0,-. Deze wor<strong>de</strong>n<br />
gewaar<strong>de</strong>erd tegen vijfmaal <strong>de</strong> bruto huur per jaar per het ein<strong>de</strong><br />
<strong>van</strong> het boekjaar;<br />
• pan<strong>de</strong>n belast met vruchtgebruik of het recht <strong>van</strong> bewoning.<br />
Deze wor<strong>de</strong>n gewaar<strong>de</strong>erd tegen vijfmaal <strong>de</strong> fictief vastgestel<strong>de</strong><br />
huur per jaar bij <strong>de</strong> aan<strong>van</strong>g <strong>van</strong> het vruchtgebruik, resp. het recht<br />
<strong>van</strong> bewoning;<br />
• pan<strong>de</strong>n in eigendom belast met erfpacht. Deze wor<strong>de</strong>n gewaar<strong>de</strong>erd<br />
tegen vijfmaal <strong>de</strong> jaarlijkse canon.<br />
De jaarlijkse waar<strong>de</strong>aanpassing tot vijfmaal <strong>de</strong> bruto huur wordt<br />
rechtstreeks in het eigen vermogen verwerkt, on<strong>de</strong>r <strong>de</strong> Overige<br />
reserves.<br />
Tenein<strong>de</strong> in <strong>de</strong> staat <strong>van</strong> baten en lasten inzicht te verschaffen in <strong>de</strong><br />
exploitatie <strong>van</strong> <strong>de</strong> pan<strong>de</strong>n wordt 2,5% <strong>van</strong> <strong>de</strong> balanswaar<strong>de</strong> aan het<br />
begin <strong>van</strong> het boekjaar als afschrijvingslast in aanmerking genomen.<br />
Door <strong>de</strong> jaarlijkse waar<strong>de</strong>aanpassing <strong>van</strong> <strong>de</strong> pan<strong>de</strong>n tot vijfmaal <strong>de</strong><br />
bruto huur op 31 <strong>de</strong>cember, heeft <strong>de</strong> afschrijving geen invloed op<br />
<strong>de</strong> waar<strong>de</strong>ring <strong>van</strong> <strong>de</strong> pan<strong>de</strong>n in <strong>de</strong> balans. Bij tenminste gelijkblijven<strong>de</strong><br />
huur wordt <strong>de</strong> afschrijving in <strong>de</strong> waar<strong>de</strong>ring geheel gecompenseerd.<br />
V E R E N I G I N G H E N D R I C K D E K E Y S E R<br />
Bedrijfsmid<strong>de</strong>len<br />
De bedrijfsmid<strong>de</strong>len bij <strong>de</strong> <strong>Vereniging</strong> bestaan uitsluitend uit <strong>de</strong><br />
inventaris <strong>van</strong> het kantoor.<br />
De kantoorinventaris, waaron<strong>de</strong>r <strong>de</strong> communicatie- en computerapparatuur,<br />
wordt gewaar<strong>de</strong>erd tegen <strong>de</strong> aanschaffingswaar<strong>de</strong>,<br />
vermin<strong>de</strong>rd met lineaire afschrijvingen op basis <strong>van</strong> <strong>de</strong> geschatte<br />
economische levensduur. De afschrijvingstermijn bedraagt 10 jaar<br />
voor kantoorinventaris en 4 jaar voor communicatie- en computerapparatuur.<br />
Het aan <strong>de</strong> <strong>Vereniging</strong> toebehoren<strong>de</strong> antieke meubilair en <strong>de</strong> inventaris<br />
in <strong>de</strong> verschillen<strong>de</strong> pan<strong>de</strong>n wor<strong>de</strong>n p.m. gewaar<strong>de</strong>erd, omdat<br />
<strong>de</strong>ze goe<strong>de</strong>ren geen afzon<strong>de</strong>rlijke opbrengst genereren en tevens<br />
duurzaam wor<strong>de</strong>n aangehou<strong>de</strong>n.<br />
2 Materiële vaste activa<br />
Pan<strong>de</strong>n Totaal<br />
Boekwaar<strong>de</strong> per 1 januari 33.498<br />
Mutaties<br />
Investeringen 220<br />
Geactiveer<strong>de</strong> restauratiekosten 148<br />
Waar<strong>de</strong>aanpassing 2.526<br />
Afschrijvingen (837)<br />
2.057<br />
Boekwaar<strong>de</strong> per 31 <strong>de</strong>cember 35.555<br />
37
38<br />
3 Reserves en fondsen<br />
De Reserves <strong>van</strong> <strong>de</strong> <strong>Vereniging</strong> zijn beschikbaar voor pan<strong>de</strong>n direct<br />
in gebruik voor <strong>de</strong> doelstelling.<br />
De Reserves wor<strong>de</strong>n on<strong>de</strong>rschei<strong>de</strong>n in Bestemmingsreserves en<br />
Overige reserves. De Bestemmingsreserves wor<strong>de</strong>n aangewend voor<br />
<strong>de</strong> financiering <strong>van</strong> activa, met een om<strong>van</strong>g gelijk aan 5/8 <strong>de</strong>el <strong>van</strong><br />
<strong>de</strong> boekwaar<strong>de</strong> <strong>van</strong> <strong>de</strong> pan<strong>de</strong>n. De Overige reserves dienen voor<br />
verwervingen, restauraties en voorlichting, conform <strong>de</strong> doelstellingen<br />
<strong>van</strong> <strong>de</strong> <strong>Vereniging</strong>. Er zijn voor <strong>de</strong> gel<strong>de</strong>n in <strong>de</strong> Overige reserves<br />
nog geen concrete projecten vastgesteld.<br />
On<strong>de</strong>r Fondsen wordt een Bestemmingsfonds verantwoord, zijn<strong>de</strong><br />
ont<strong>van</strong>gsten <strong>van</strong> <strong>de</strong>r<strong>de</strong>n met een specifieke aanwending.<br />
Het totaal aan reserves en fondsen bedraagt eind 2008 € 29.837.<br />
Met ingang <strong>van</strong> het Jaarverslag 2007 maakt <strong>de</strong> <strong>Vereniging</strong> inzichtelijk<br />
dat tenminste 5/8 <strong>van</strong> <strong>de</strong> boekwaar<strong>de</strong> <strong>van</strong> onze pan<strong>de</strong>n met<br />
eigen mid<strong>de</strong>len moet wor<strong>de</strong>n gefinancierd, vastgelegd in <strong>de</strong><br />
Bestemmingsreserves.<br />
Het resteren<strong>de</strong> 3/8 ge<strong>de</strong>elte <strong>van</strong> <strong>de</strong> boekwaar<strong>de</strong> <strong>van</strong> onze pan<strong>de</strong>n<br />
mag met vreemd vermogen wor<strong>de</strong>n gefinancierd.<br />
Door dit beleid <strong>van</strong> <strong>de</strong> <strong>Vereniging</strong> kunnen <strong>de</strong> schul<strong>de</strong>n altijd<br />
binnen 8 jaar wor<strong>de</strong>n afgelost.<br />
Mutaties in <strong>de</strong> Bestemmingsreserves vin<strong>de</strong>n plaats <strong>van</strong>uit <strong>de</strong><br />
Overige reserves.<br />
Het verloop <strong>van</strong> <strong>de</strong>ze reserve is als volgt:<br />
2008 2007<br />
Stand per 1 januari 20.936 20.143<br />
Toevoeging <strong>van</strong>uit Overige reserves 1.286 793<br />
Stand per 31 <strong>de</strong>cember 22.222 20.936<br />
Het verloop <strong>van</strong> <strong>de</strong> Overige reserves<br />
geduren<strong>de</strong> het boekjaar is als volgt:<br />
2008 2007<br />
Stand per 1 januari 5.753 5.463<br />
Waar<strong>de</strong>aanpassingen pan<strong>de</strong>n 2.526 1.539<br />
Resultaatbestemming 122 (456)<br />
Mutatie Bestemmingsreserves (1.286 ) (793)<br />
Stand per 31 <strong>de</strong>cember 7.115 5.753<br />
Het verloop <strong>van</strong> het Bestemmingsfonds<br />
is als volgt:<br />
2008 2007<br />
Stand per 1 januari 523 102<br />
Besteed (23 ) (79)<br />
Gift BankGiro Loterij 500<br />
Stand per 31 <strong>de</strong>cember 500 523<br />
Besteding heeft betrekking op on<strong>de</strong>rhoud aan <strong>de</strong> Der<strong>de</strong> Ambachtsschool<br />
te Scheveningen.<br />
Bovenstaan<strong>de</strong> financiële overzichten zijn ontleend aan <strong>de</strong> volledige<br />
Jaarrekening 2008, d.d. 7 april 2009, die ten kantore <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />
<strong>Vereniging</strong> beschikbaar is, of op www.hendrick<strong>de</strong>keyser.nl is<br />
op te vragen.<br />
Bestuur, directeur<br />
Mei 2009<br />
T O E L I C H T I N G J A A R V E R S L A G 2 0 0 8<br />
Accountantsverklaring<br />
Opdracht<br />
Wij hebben gecontroleerd of <strong>de</strong> in dit verslag opgenomen verkorte<br />
jaarrekening <strong>van</strong> <strong>Vereniging</strong> Hendrick <strong>de</strong> Keyser te Amsterdam over<br />
2008 op <strong>de</strong> juiste wijze is ontleend aan <strong>de</strong> door ons gecontroleer<strong>de</strong><br />
jaarrekening 2008 <strong>van</strong> <strong>Vereniging</strong> Hendrick <strong>de</strong> Keyser. Bij die<br />
jaarrekening hebben wij op 7 april 2009 een goedkeuren<strong>de</strong> accountantsverklaring<br />
verstrekt. Het bestuur <strong>van</strong> <strong>de</strong> <strong>Vereniging</strong> is verantwoor<strong>de</strong>lijk<br />
voor het opstellen <strong>van</strong> <strong>de</strong> verkorte jaarrekening in<br />
overeenstemming met <strong>de</strong> grondslagen zoals gehanteerd in <strong>de</strong><br />
jaarrekening 2008 <strong>van</strong> <strong>Vereniging</strong> Hendrick <strong>de</strong> Keyser. Het is onze<br />
verantwoor<strong>de</strong>lijkheid een accountantsverklaring inzake <strong>de</strong> verkorte<br />
jaarrekening te verstrekken.<br />
Werkzaamhe<strong>de</strong>n<br />
Wij hebben onze controle verricht in overeenstemming met Ne<strong>de</strong>rlands<br />
recht. Dienovereenkomstig dienen wij onze controle zodanig<br />
te plannen en uit te voeren dat een re<strong>de</strong>lijke mate <strong>van</strong> zekerheid<br />
wordt verkregen dat <strong>de</strong> verkorte jaarrekening op <strong>de</strong> juiste wijze is<br />
ontleend aan <strong>de</strong> jaarrekening.<br />
Wij zijn <strong>van</strong> mening dat <strong>de</strong> door ons verkregen controle-informatie<br />
voldoen<strong>de</strong> en geschikt is als basis voor ons oor<strong>de</strong>el.<br />
Oor<strong>de</strong>el<br />
Naar ons oor<strong>de</strong>el is <strong>de</strong> verkorte jaarrekening in alle <strong>van</strong> materieel<br />
belang zijn<strong>de</strong> aspecten op <strong>de</strong> juiste wijze ontleend aan <strong>de</strong> jaarrekening.<br />
Toelichting<br />
Wij vestigen er <strong>de</strong> aandacht op dat voor het inzicht dat vereist is<br />
voor een verantwoor<strong>de</strong> oor<strong>de</strong>elsvorming omtrent <strong>de</strong> financiële positie<br />
en <strong>de</strong> resultaten <strong>van</strong> <strong>de</strong> <strong>Vereniging</strong> en voor een toereikend inzicht<br />
in <strong>de</strong> reikwijdte <strong>van</strong> onze controle <strong>de</strong> verkorte jaarrekening<br />
dient te wor<strong>de</strong>n gelezen in samenhang met <strong>de</strong> volledige jaarrekening,<br />
waaraan <strong>de</strong>ze is ontleend, alsme<strong>de</strong> met <strong>de</strong> door ons daarbij op<br />
7 april 2009 verstrekte goedkeuren<strong>de</strong> accountantsverklaring. Deze<br />
toelichting doet geen afbreuk aan ons oor<strong>de</strong>el.<br />
V E R E N I G I N G H E N D R I C K D E K E Y S E R<br />
Voorburg, 7 april 2009<br />
Deloitte Accountants B.V.<br />
drs. V.W.J.A. <strong>van</strong> Stijn RA MGA<br />
39
40<br />
Afb. 1: Haarlem, Spaarne 17, het ‘Hodshon Huis’. (foto Henk Snaterse)<br />
On<strong>de</strong>rzoekscontext<br />
H E T ‘ H O D S H O N H U I S ’ I N H A A R L E M E N H E T O E U V R E VA N A B R A H A M VA N D E R H A R T J A A R V E R S L A G 2 0 0 8 V E R E N I G I N G H E N D R I C K D E K E Y S E R<br />
Het ‘Hodshon Huis’<br />
in Haarlem en het oeuvre <strong>van</strong><br />
Abraham <strong>van</strong> <strong>de</strong>r Hart<br />
Grondige analyses, met name door C.A. <strong>van</strong> Swigchem, hebben <strong>de</strong> samenhang<br />
tussen <strong>de</strong> verschillen<strong>de</strong> on<strong>de</strong>r<strong>de</strong>len <strong>van</strong> het ontwerp <strong>van</strong> het<br />
‘Hodshon Huis’ hel<strong>de</strong>r belicht. 1 Daarnaast zijn in <strong>de</strong> literatuur stilistische<br />
aspecten <strong>van</strong> het huis en met name het interieur aan bod gekomen.<br />
Ter gelegenheid <strong>van</strong> <strong>de</strong> laatste interieurrestauratie werd een boek gepubliceerd<br />
waarin aan <strong>de</strong> vraagstukken en <strong>de</strong> gemaakte keuzes bij die<br />
restauratie ruim aandacht werd geschonken. 2 Toch is het wenselijk <strong>de</strong>ze<br />
opvattingen en analyses weer eens opnieuw tegen het licht te hou<strong>de</strong>n,<br />
vooral omdat <strong>de</strong> positie <strong>van</strong> <strong>de</strong> architect, Abraham <strong>van</strong> <strong>de</strong>r Hart (1747-<br />
1820), langzamerhand aan een nieuwe beschouwing toe lijkt te zijn.<br />
door Lex Bosman<br />
Inmid<strong>de</strong>ls al jaren gele<strong>de</strong>n is <strong>de</strong> architectuur <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />
achttien<strong>de</strong> eeuw on<strong>de</strong>r <strong>de</strong> aandacht gebracht <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />
kunst- en architectuurgeschie<strong>de</strong>nis, om daarmee een<br />
lang verguis<strong>de</strong> perio<strong>de</strong> uit <strong>de</strong> Ne<strong>de</strong>rlandse kunstgeschie<strong>de</strong>nis<br />
opnieuw te on<strong>de</strong>rzoeken en te waar<strong>de</strong>ren.<br />
Daarbij wer<strong>de</strong>n verschillen<strong>de</strong> opvallen<strong>de</strong> gebouwen,<br />
zoals het ‘Hodshon Huis’ in Haarlem, op uiteenlopen<strong>de</strong><br />
manieren in dat on<strong>de</strong>rzoek betrokken. Juist die laatste<br />
<strong>de</strong>cennia <strong>van</strong> <strong>de</strong> achttien<strong>de</strong> eeuw zijn daarom zo<br />
interessant, omdat met <strong>de</strong> toen heersen<strong>de</strong> politieke<br />
veran<strong>de</strong>ringen ook <strong>de</strong> opdrachtsituaties wijzig<strong>de</strong>n.<br />
1 C.A. <strong>van</strong> Swigchem, Abraham <strong>van</strong> <strong>de</strong>r Hart 1747-1820.<br />
Architect / stadsbouwmeester <strong>van</strong> Amsterdam, Amsterdam<br />
1965, 212-222; C.A. <strong>van</strong> Swigchem, ‘Het Huis Hodshon<br />
te Haarlem’, in: Ne<strong>de</strong>rlands Kunsthistorisch Jaarboek 31<br />
(1980), 439-455.<br />
2 K.C. <strong>van</strong> <strong>de</strong>n En<strong>de</strong> e.a., Hodshon Huis. Bewoningsgeschie<strong>de</strong>nis<br />
en restauratie, Bussum 2001.<br />
41
42<br />
3 R. Meischke e.a., Huizen in Ne<strong>de</strong>rland. Amsterdam.<br />
Architectuurhistorische verkenningen aan <strong>de</strong> hand <strong>van</strong> het<br />
bezit <strong>van</strong> <strong>de</strong> <strong>Vereniging</strong> Hendrick <strong>de</strong> Keyser, Zwolle/Amsterdam<br />
1995, 99.<br />
4 Zie hiervoor o.a. Lex Bosman, ‘Themanummer Abraham <strong>van</strong><br />
<strong>de</strong>r Hart’, in: Bulletin KNOB 107 (2008), 173 vv.; Geert<br />
Me<strong>de</strong>ma, ‘Oppervlakkige siera<strong>de</strong>n. Enkele projecten ter<br />
verbetering en verfraaiing <strong>van</strong> <strong>de</strong> Amsterdamse stadsschouwburg<br />
aan <strong>de</strong> Keizersgracht, 1765-1772’, in: Bulletin KNOB<br />
107 (2008), 174-185; Maarten Gaillard & Gerrit Vermeer,<br />
‘Abraham <strong>van</strong> <strong>de</strong>r Hart en <strong>de</strong> bouw <strong>van</strong> het stadhuis in<br />
Weesp’, in: Bulletin KNOB 107 (2008), 186-194.<br />
5 Bijv. Thomas H. von <strong>de</strong>r Dunk, ‘De Bataafse omwenteling en<br />
<strong>de</strong> bouwkunst. De betekenis <strong>van</strong> het jaar 1795 voor <strong>de</strong><br />
Ne<strong>de</strong>rlandse architectuur. Een eerste balans’, in: Bijdragen en<br />
me<strong>de</strong><strong>de</strong>lingen betreffen<strong>de</strong> <strong>de</strong> geschie<strong>de</strong>nis <strong>de</strong>r Ne<strong>de</strong>rlan<strong>de</strong>n<br />
111 (1996), 314-343; Thomas H. von <strong>de</strong>r Dunk, ‘Het<br />
patriotse bouwen. Een poging tot va<strong>de</strong>rlandslieven<strong>de</strong><br />
architectuur aan het ein<strong>de</strong> <strong>van</strong> <strong>de</strong> achttien<strong>de</strong> eeuw’, in:<br />
Tijdschrift voor Geschie<strong>de</strong>nis LXII (2000), 5-29.<br />
6 Geert. H. Me<strong>de</strong>ma, ‘In zo goe<strong>de</strong> or<strong>de</strong>r als in eenige stad in<br />
Holland’. Het ste<strong>de</strong>lijk bouwbedrijf in Holland in <strong>de</strong> achttien<strong>de</strong><br />
eeuw, diss Universiteit Utrecht 2008.<br />
Allerlei aspecten die al in <strong>de</strong> dissertatie <strong>van</strong> Van Swigchem naar voren<br />
kwamen, nemen nog steeds een belangrijke plaats in, in publicaties over<br />
uiteenlopen<strong>de</strong> on<strong>de</strong>r<strong>de</strong>len <strong>van</strong> het veelzijdige oeuvre <strong>van</strong> Van <strong>de</strong>r Hart.<br />
Steeds opnieuw lezen we dat Van <strong>de</strong>r Hart zijn loopbaan begonnen is<br />
als timmerman en door interesse zichzelf gelei<strong>de</strong>lijk ver<strong>de</strong>r bekwaam<strong>de</strong>.<br />
Doordat hij <strong>de</strong> praktische kanten <strong>van</strong> het bouwvak ken<strong>de</strong> uit <strong>de</strong> leerschool<br />
die hij vermoe<strong>de</strong>lijk bij zijn va<strong>de</strong>r, die eveneens timmerman was,<br />
had doorlopen en doordat hij bovendien enige theoretische kennis vergaar<strong>de</strong>,<br />
zou hij zich hebben ontwikkeld tot een tamelijk veelzijdig architect.<br />
Een pragmatisch ingestel<strong>de</strong> geest, die in staat was uiteenlopen<strong>de</strong><br />
ontwerpopdrachten tot een goed ein<strong>de</strong> te brengen. Ook is wel gesteld<br />
dat Van <strong>de</strong>r Hart op architectonisch gebied geen werkelijk verfrissen<strong>de</strong><br />
aanpak toon<strong>de</strong>, omdat in zijn werk nauwelijks iets <strong>van</strong> vernieuwing <strong>van</strong><br />
<strong>de</strong> architectuur in ruime zin te bespeuren zou zijn. 3 In hoofdzaak zijn<br />
<strong>de</strong>ze algemene opvattingen gebaseerd op <strong>de</strong> kennis <strong>van</strong> het werk <strong>van</strong><br />
Van <strong>de</strong>r Hart geduren<strong>de</strong> <strong>de</strong> lange perio<strong>de</strong> dat hij als stadsarchitect <strong>van</strong><br />
Amsterdam fungeer<strong>de</strong>, <strong>van</strong> 1777 tot zijn overlij<strong>de</strong>n in 1820. In <strong>de</strong>ze perio<strong>de</strong><br />
kon hij naast zijn werk voor <strong>de</strong> stad ook opdrachten aannemen<br />
<strong>van</strong> an<strong>de</strong>re instanties en particulieren. In <strong>de</strong> loop <strong>van</strong> <strong>de</strong> afgelopen veertig<br />
jaar zijn echter verschillen<strong>de</strong>, eer<strong>de</strong>r nog onbeken<strong>de</strong> projecten en activiteiten<br />
<strong>van</strong> Van <strong>de</strong>r Hart aan het licht gekomen, die in sommige opzichten<br />
het bestaan<strong>de</strong> beeld <strong>van</strong> <strong>de</strong>ze architect nuanceren, wijzigen en<br />
aanvullen. De laatste jaren zijn bovendien enkele projecten on<strong>de</strong>rzocht<br />
die uit <strong>de</strong> perio<strong>de</strong> dateren voorafgaand aan zijn aanstelling in Amsterdam<br />
als stadsarchitect. 4 Daarnaast zijn ook an<strong>de</strong>re bena<strong>de</strong>ringen voorgesteld,<br />
waarbij on<strong>de</strong>r meer <strong>de</strong> rol <strong>van</strong> het Ne<strong>de</strong>rlandse verle<strong>de</strong>n voor <strong>de</strong><br />
vormgeving en <strong>de</strong> betekenis <strong>van</strong> <strong>de</strong> architectuur <strong>van</strong> <strong>de</strong> achttien<strong>de</strong> eeuw<br />
een interessant uitgangspunt zou kunnen vormen. De on<strong>de</strong>rzoeksvraag<br />
daarbij is of <strong>de</strong> architectuur uit <strong>de</strong> zestien<strong>de</strong> en vooral <strong>de</strong> zeventien<strong>de</strong><br />
eeuw een aandachtspunt heeft gevormd waarop teruggegrepen werd.<br />
Bezinning op het verle<strong>de</strong>n om het he<strong>de</strong>n vorm te geven is tenslotte een<br />
beproefd mid<strong>de</strong>l in allerlei uiteenlopen<strong>de</strong> tijdvakken geweest om een<br />
vorm <strong>van</strong> continuïteit aan te brengen en waarop bovendien gevarieerd<br />
kon wor<strong>de</strong>n. Ook is in <strong>de</strong> afgelopen vijftien jaar regelmatig ter discussie<br />
gesteld of en op welke manieren <strong>de</strong> veran<strong>de</strong>ringen op politiek gebied,<br />
en me<strong>de</strong> ten gevolge daar<strong>van</strong> ook op bestuurlijk gebied, <strong>de</strong> achttien<strong>de</strong>eeuwse<br />
architectuur kunnen hebben beïnvloed. 5 Om hel<strong>de</strong>rheid te brengen<br />
in het wat verbrokkel<strong>de</strong> beeld over het bouwbedrijf in <strong>de</strong> achttien<strong>de</strong><br />
eeuw werd recentelijk <strong>van</strong>uit <strong>de</strong> optiek <strong>van</strong> het ste<strong>de</strong>lijke bouwbedrijf<br />
een an<strong>de</strong>re, nieuwe bijdrage geleverd. 6 Dergelijke bena<strong>de</strong>ringen en<br />
H E T ‘ H O D S H O N H U I S ’ I N H A A R L E M E N H E T O E U V R E VA N A B R A H A M VA N D E R H A R T J A A R V E R S L A G 2 0 0 8<br />
Afb. 2: Het Spaarne te Haarlem in 1822, <strong>de</strong>tail <strong>van</strong><br />
<strong>de</strong> kadastrale kaart door F.J. Nautz. (Noord-Hollands<br />
Archief, Haarlem)<br />
vraagstellingen kunnen helpen om <strong>de</strong> gebouwen, <strong>de</strong> niet gerealiseer<strong>de</strong><br />
ontwerpen en misschien ook wel <strong>de</strong> persoon <strong>van</strong> Abraham <strong>van</strong> <strong>de</strong>r Hart<br />
opnieuw te beschouwen en te vergelijken met het werk <strong>van</strong> an<strong>de</strong>re<br />
architecten uit zijn tijd.<br />
Het ‘Hodshon Huis’<br />
“De in<strong>de</strong>ling <strong>van</strong> het huis, die aan <strong>de</strong> hand <strong>van</strong> diverse bronnen is te<br />
reconstrueren, geeft aan dat <strong>de</strong> bewoning <strong>van</strong> het huis grote discipline<br />
eiste. Elke veran<strong>de</strong>ring in het huis beteken<strong>de</strong> dat het gehele plan <strong>van</strong><br />
circulatie tussen <strong>de</strong> verschillen<strong>de</strong> vertrekken en hun gebruikers an<strong>de</strong>re<br />
veran<strong>de</strong>ringen noodzakelijk zou hebben gemaakt”, zo luidt het slot <strong>van</strong><br />
<strong>de</strong> passage over het ‘Hodshon Huis’ in het meeste recente handboek<br />
over <strong>de</strong> Ne<strong>de</strong>rlandse architectuurgeschie<strong>de</strong>nis. 7 Deze conclusie <strong>van</strong> een<br />
korte bespreking <strong>van</strong> <strong>de</strong> in<strong>de</strong>ling <strong>van</strong> het huis lijkt een streng oor<strong>de</strong>el te<br />
bevatten, omdat discipline in <strong>de</strong> manier waarop ruimtes in een woonhuis<br />
gebruikt moeten wor<strong>de</strong>n naar he<strong>de</strong>ndaagse maatstaven misschien<br />
eer<strong>de</strong>r met dwang geassocieerd wordt dan met het overigens mo<strong>de</strong>rne<br />
begrip woongenot. Toch moet een zekere mate <strong>van</strong> woongenot het uitgangspunt<br />
zijn geweest voor Cornelia Catharina (“Keetje”) Hodshon<br />
(1768-1829) om een huis <strong>van</strong> een <strong>de</strong>rgelijk volume en op die plaats in<br />
<strong>de</strong> stad Haarlem te laten bouwen. Op 19 juni 1794 werd <strong>de</strong> eerste steen<br />
voor het huis gelegd, waaraan een ge<strong>de</strong>nksteen met inscriptie herinnert:<br />
“Cornelia Catharina <strong>van</strong> Styrum / geboren <strong>de</strong>n 1 July Ao 1790 / heeft<br />
<strong>de</strong>n eersten steen gelegd / aan dit gebouw / <strong>de</strong>n 19 Juny Ao 1794”.<br />
Het kleine meisje, als petekind vernoemd naar haar jonge tante, was <strong>de</strong><br />
dochter <strong>van</strong> een nicht <strong>van</strong> Keetje Hodshon, Anna <strong>van</strong> Styrum, die uit<br />
een patriotse familie kwam. Voorafgaand aan dat moment moet dus <strong>de</strong><br />
grond zijn aangekocht en heeft het proces <strong>van</strong> ontwerp en planning een<br />
aan<strong>van</strong>g genomen. De eerste drie percelen wer<strong>de</strong>n in <strong>de</strong>cember 1793<br />
V E R E N I G I N G H E N D R I C K D E K E Y S E R<br />
Afb. 3: Detail <strong>van</strong> <strong>de</strong> kadastrale kaart door F.J. Nautz,<br />
met het ‘Hodshon Huis’. (Noord-Hollands Archief,<br />
Haarlem)<br />
7 P.T.E.E. Rosenberg, ‘Het woonhuis in <strong>de</strong> stad’, in: Koos<br />
Bosma e.a. (red.), Bouwen in Ne<strong>de</strong>rland 600-2000, Amsterdam/Zwolle<br />
2007, 408-409.<br />
43
44<br />
Afb. 4: Het ‘Hodshon Huis’ aan het Spaarne.<br />
(foto Henk Snaterse)<br />
8 A.A. Verrijn Stuart, ‘Een gelukkige conjunctie’, in: Van <strong>de</strong>n<br />
En<strong>de</strong> 2001 (n. 2), 17-18.<br />
9 De datum en signatuur zijn aanwezig volgens Van Swigchem<br />
1965 (n. 1), 212-213.<br />
aangekocht, op 1 maart 1794 volg<strong>de</strong> nog <strong>de</strong> aankoop <strong>van</strong> een vier<strong>de</strong><br />
perceel. De bestaan<strong>de</strong> bebouwing werd gesloopt zodat het terrein<br />
bouwrijp was voor <strong>de</strong> grootscheepse nieuwbouw. 8 Behalve enige tekeningen<br />
zijn geen an<strong>de</strong>re documenten bekend die informatie bevatten<br />
over <strong>de</strong> fase <strong>van</strong> planning en ontwerp, en evenmin over <strong>de</strong> feitelijke uitvoering<br />
<strong>van</strong> het project.<br />
Een moeizaam ontwerpproces<br />
Een tekening <strong>van</strong> Abraham <strong>van</strong> <strong>de</strong>r Hart uit 1793 wordt doorgaans beschouwd<br />
als een eerste project, dat door <strong>de</strong> opdrachtgeefster blijkbaar<br />
werd afgekeurd. 9 Bij <strong>de</strong> in totaal drie sets <strong>van</strong> tekeningen die bekend<br />
zijn, ontbreken overigens consequent plattegrondtekeningen, die er<br />
zon<strong>de</strong>r twijfel wel geweest zijn. Het ontwerpen <strong>van</strong> bruikbare en passen<strong>de</strong><br />
plattegron<strong>de</strong>n <strong>van</strong> alle verdiepingen <strong>van</strong> het huis was geen eenvoudige<br />
opgave, omdat het beschikbare perceel onregelmatige begrenzingen<br />
had. Omdat <strong>de</strong> rooilijn aan het Spaarne, waar <strong>de</strong> naar <strong>de</strong> stad gekeer<strong>de</strong><br />
voorzij<strong>de</strong> <strong>van</strong> het zeer bre<strong>de</strong> huis moest komen, en <strong>de</strong> grens <strong>van</strong><br />
het perceel aan <strong>de</strong> achterzij<strong>de</strong>, in <strong>de</strong> Spaarnwou<strong>de</strong>rstraat, niet evenwijdig<br />
aan elkaar lopen, kan het beschikbare perceel het best vergeleken<br />
wor<strong>de</strong>n met een onregelmatig parallellogram of trapezium. Daardoor<br />
H E T ‘ H O D S H O N H U I S ’ I N H A A R L E M E N H E T O E U V R E VA N A B R A H A M VA N D E R H A R T J A A R V E R S L A G 2 0 0 8<br />
Afb. 5: Voorgevel ‘Hodshon Huis’, niet uitgevoerd ontwerp door<br />
Abraham <strong>van</strong> <strong>de</strong>r Hart, 1793. (Noord-Hollands Archief, Haarlem)<br />
moest rekening gehou<strong>de</strong>n wor<strong>de</strong>n met tenminste drie richtingen: <strong>de</strong><br />
flauw gebogen lijn <strong>van</strong> <strong>de</strong> voorzij<strong>de</strong> <strong>van</strong> het perceel aan het Spaarne, <strong>de</strong><br />
niet geheel evenwijdig daaraan lopen<strong>de</strong> begrenzing aan <strong>de</strong> achterzij<strong>de</strong><br />
<strong>van</strong> het perceel en <strong>de</strong> as <strong>van</strong> <strong>de</strong> bestaan<strong>de</strong> bebouwing waar het huis<br />
naast gebouwd zou gaan wor<strong>de</strong>n. Op kaarten <strong>van</strong> Haarlem uit <strong>de</strong> zeventien<strong>de</strong><br />
eeuw is goed te zien dat <strong>de</strong> toen gehanteer<strong>de</strong> veel smallere percelen<br />
eigenlijk geen problemen oplever<strong>de</strong>n voor bebouwing, omdat <strong>de</strong><br />
bocht <strong>van</strong> het Spaarne niet in één voorgevel verwerkt hoef<strong>de</strong> te wor<strong>de</strong>n<br />
maar in een hele reeks smallere gevels, die allemaal net een an<strong>de</strong>re richting<br />
kregen waardoor <strong>de</strong> bocht <strong>van</strong> het Spaarne gevolgd werd. Het eerste<br />
– afgekeur<strong>de</strong> – ontwerp voor het huis <strong>van</strong> Keetje Hodshon toont een<br />
voorgevel met drie verdiepingen en een zol<strong>de</strong>r. De gevel is ver<strong>de</strong>eld in<br />
zeven vensterassen, waar<strong>van</strong> <strong>de</strong> mid<strong>de</strong>lste drie een risaliet vormen, in <strong>de</strong><br />
as waar<strong>van</strong> <strong>de</strong> voor<strong>de</strong>ur geplaatst is. In het fronton boven <strong>de</strong> risaliet is<br />
een wapenschild gedacht en <strong>de</strong> linker- en rechterzij<strong>de</strong> <strong>van</strong> het ontwerp<br />
bevatten alternatieven voor beel<strong>de</strong>n die ter bekroning op <strong>de</strong> balustra<strong>de</strong><br />
geplaatst zou<strong>de</strong>n kunnen wor<strong>de</strong>n. Zeer hoge, naar binnen draaien<strong>de</strong>,<br />
vensters laten op <strong>de</strong> bel-etage en <strong>de</strong> daarboven gelegen woonverdieping<br />
ruimschoots licht binnen vallen. De sobere in<strong>de</strong>ling <strong>van</strong> dit gevelontwerp<br />
toont sterke verwantschap met ‘Huis Houdringe’ in De Bilt, dat<br />
<strong>van</strong> rond 1779 dateert, en in min<strong>de</strong>re mate met ‘Gooilust’ in ’s-Graveland.<br />
10 De bogen die daar in <strong>de</strong> on<strong>de</strong>rste zone <strong>van</strong> <strong>de</strong> voorgevels zijn<br />
verwerkt, ontbreken bij het ‘Hodshon Huis’. De achterzij<strong>de</strong> <strong>van</strong> het<br />
‘Hodshon Huis’ wordt gekenmerkt door twee zijvleugels, zodat in het<br />
mid<strong>de</strong>nblok vijf vensterassen resteren. De bei<strong>de</strong> vleugels hebben in het<br />
niet uitgevoer<strong>de</strong> ontwerp <strong>van</strong> 1793 ie<strong>de</strong>r twee <strong>de</strong>len <strong>van</strong> ongelijke<br />
V E R E N I G I N G H E N D R I C K D E K E Y S E R<br />
Afb. 6: Achtergevel ‘Hodshon Huis’, niet uitgevoerd ontwerp door<br />
Abraham <strong>van</strong> <strong>de</strong>r Hart, 1793. (Noord-Hollands Archief, Haarlem)<br />
10 Van Swigchem 1965 (n. 1), 296-297; Meischke 1995<br />
(n. 3), 99-101.<br />
45
46<br />
Afb. 7 en 8: Voor- en achtergevel ‘Hodshon Huis’,<br />
het uitgevoer<strong>de</strong> ontwerp door Abraham <strong>van</strong> <strong>de</strong>r Hart,<br />
1794. (Noord-Hollands Archief, Haarlem)<br />
breedte en bovendien is <strong>de</strong> vleugel aan <strong>de</strong> achterzij<strong>de</strong> links iets bre<strong>de</strong>r<br />
dan <strong>de</strong> an<strong>de</strong>re. Dit zou tot gevolg hebben gehad dat aan <strong>de</strong> achterzij<strong>de</strong><br />
het mid<strong>de</strong>n <strong>van</strong> het huis niet in het hart <strong>van</strong> het venster tussen <strong>de</strong> twee<br />
eenvoudige <strong>de</strong>uren was komen te liggen, maar juist links daar<strong>van</strong>. De<br />
conclusie moet zijn dat <strong>de</strong> basse-cour aan <strong>de</strong> achterzij<strong>de</strong>, zoals <strong>de</strong> ruime<br />
plaats aan <strong>de</strong> achterzij<strong>de</strong> op <strong>de</strong> tekening wordt genoemd, omsloten<br />
wordt door bouw<strong>de</strong>len met een gezamenlijke lengte die groter is dan <strong>de</strong><br />
lengte <strong>van</strong> <strong>de</strong> voorgevel aan het Spaarne.<br />
Het ongelijke perceel zou Abraham <strong>van</strong> <strong>de</strong>r Hart parten blijven spelen,<br />
want een optimaal gebruik <strong>van</strong> <strong>de</strong> beschikbare grond zou binnen vertrekken<br />
met schuine hoeken hebben opgeleverd, iets dat kennelijk verme<strong>de</strong>n<br />
moest wor<strong>de</strong>n. Waar in het besproken ontwerp uit 1793 een<br />
smalle strook grond aan <strong>de</strong> kant <strong>van</strong> het Spaarne niet gebruikt zou wor<strong>de</strong>n,<br />
werd in een volgend ontwerp als het ware letterlijk een stap naar<br />
voren gezet. Door een driezijdige erker <strong>de</strong> plaats <strong>van</strong> <strong>de</strong> mid<strong>de</strong>nrisaliet<br />
te laten innemen, negeer<strong>de</strong> Van <strong>de</strong>r Hart <strong>de</strong> rooilijn. Op <strong>de</strong>ze manier<br />
ontstond een faça<strong>de</strong> aan <strong>de</strong> kant <strong>van</strong> het water die bij een buitenplaats<br />
allerminst misstaan zou hebben. Van het nieuwe ontwerp <strong>van</strong> <strong>de</strong> voorgevel<br />
bestaan twee varianten die bei<strong>de</strong> uit 1794 zullen dateren. De verdiepingen<br />
wor<strong>de</strong>n in bei<strong>de</strong> ontwerpen <strong>van</strong> elkaar geschei<strong>de</strong>n door een<br />
strakke cordonlijst. In het uitgevoer<strong>de</strong> ontwerp kregen <strong>de</strong> vensters op<br />
<strong>de</strong> bovenverdieping bovendien een naar voren springen<strong>de</strong> on<strong>de</strong>rdorpel.<br />
Een beel<strong>de</strong>ngroep kwam in <strong>de</strong> plaats <strong>van</strong> het wapenschild en in plaats<br />
<strong>van</strong> beel<strong>de</strong>n wer<strong>de</strong>n op <strong>de</strong> attiek siervazen geplaatst, die op bei<strong>de</strong> varianten<br />
iets in grootte en formaat verschillen. In enkele <strong>de</strong>tails verschillen<br />
<strong>de</strong> bei<strong>de</strong> tekeningen on<strong>de</strong>rling ook nog <strong>van</strong> elkaar. Op het ene blad zijn<br />
<strong>de</strong> vensters <strong>van</strong> <strong>de</strong> bel-etage slechts eenvoudig bekroond, op het an<strong>de</strong>re<br />
is een wat rijkere variant aangegeven die uitein<strong>de</strong>lijk werd gekozen. Bei<strong>de</strong><br />
bla<strong>de</strong>n tonen het aanzicht <strong>van</strong> het complete bouwvolume, waaruit<br />
dui<strong>de</strong>lijk wordt dat <strong>de</strong> bouwmassa aan <strong>de</strong> achterzij<strong>de</strong> een flink stuk bre<strong>de</strong>r<br />
was dan aan <strong>de</strong> kant <strong>van</strong> het Spaarne. De zo ontstane open ruimte<br />
werd aan <strong>de</strong> voorkant door een muur met een <strong>de</strong>ur afgesloten, zodat<br />
een zijplaats ontstond die grenst aan <strong>de</strong> <strong>de</strong>len <strong>van</strong> het huis waarin opslagruimtes<br />
en dienstvertrekken wer<strong>de</strong>n on<strong>de</strong>rgebracht. Opmerkelijk is<br />
dat <strong>de</strong> vleugels op <strong>de</strong> tekeningen <strong>van</strong> <strong>de</strong> achterzij<strong>de</strong> ofwel met een gelij-<br />
H E T ‘ H O D S H O N H U I S ’ I N H A A R L E M E N H E T O E U V R E VA N A B R A H A M VA N D E R H A R T J A A R V E R S L A G 2 0 0 8<br />
ke breedte zijn weergegeven, ofwel met een iets ruimere breedte <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />
rechtervleugel. Omdat bij het uitein<strong>de</strong>lijke uitgevoer<strong>de</strong> gebouw<br />
juist <strong>de</strong> linkervleugel iets bre<strong>de</strong>r is, kan wor<strong>de</strong>n aangenomen dat er<br />
oorspronkelijk meer tekeningen zijn geweest. Daar zijn zeker ook<br />
plattegrondtekeningen bij geweest, die nu<br />
geheel ontbreken.<br />
De uitvoerige analyse <strong>van</strong> <strong>de</strong> verschillen<strong>de</strong><br />
ontwerpen maakt enkele zaken dui<strong>de</strong>lijk die<br />
<strong>van</strong> belang zijn voor een goed begrip <strong>van</strong><br />
<strong>de</strong> perio<strong>de</strong> waarin <strong>de</strong> planning <strong>van</strong> <strong>de</strong> bouw<br />
concreet werd en waarin <strong>de</strong> ontwerpfase<br />
<strong>van</strong> <strong>de</strong> opdrachtgeefster en <strong>van</strong> <strong>de</strong> architect<br />
<strong>de</strong> nodige zorg en inspanning heeft gevergd.<br />
Op het perceel kon weliswaar een<br />
ruime woning gebouwd wor<strong>de</strong>n, maar <strong>de</strong><br />
eisen die er klaarblijkelijk aan gesteld wer<strong>de</strong>n,<br />
bleven voor <strong>de</strong> nodige problemen<br />
zorgen. Want kennelijk verlang<strong>de</strong> Keetje<br />
Hodshon een representatieve gevel aan <strong>de</strong><br />
kant <strong>van</strong> het Spaarne, waarmee haast <strong>de</strong> suggestie <strong>van</strong> een buitenverblijf<br />
kon wor<strong>de</strong>n gewekt, iets waartoe <strong>de</strong> ligging aan het water en bovendien<br />
aan <strong>de</strong> overzij<strong>de</strong> <strong>van</strong> het ou<strong>de</strong> centrum <strong>van</strong> Haarlem, uitnodig<strong>de</strong>. Maar<br />
aan <strong>de</strong> achterzij<strong>de</strong> moest een cour gebouwd wor<strong>de</strong>n, zodat men met<br />
een rijtuig <strong>de</strong> woning kon na<strong>de</strong>ren. Aan <strong>de</strong> overzij<strong>de</strong> <strong>van</strong> die straat was<br />
het koetshuis. Het is natuurlijk <strong>de</strong> vraag of het ontwerp ook werkelijk<br />
an<strong>de</strong>rs had gekund. Het is vooral <strong>de</strong> cour geweest die an<strong>de</strong>re oplossingen<br />
in <strong>de</strong> weg heeft gestaan. Als <strong>de</strong> opdrachtgeefster <strong>van</strong> dat element<br />
zou hebben afgezien, had <strong>de</strong> beschikbare ruimte wel an<strong>de</strong>rs inge<strong>de</strong>eld<br />
kunnen wor<strong>de</strong>n. De voorgevel aan het Spaarne had dan bre<strong>de</strong>r kunnen<br />
zijn, waarbij wel meteen <strong>de</strong> vraag opkomt of daarmee het huis als geheel<br />
niet veel te volumineus zou zijn gewor<strong>de</strong>n. De zijplaats die daar uitein<strong>de</strong>lijk<br />
is gerealiseerd, had met functies en al naar <strong>de</strong> achterzij<strong>de</strong> <strong>van</strong> het<br />
huis verplaatst kunnen wor<strong>de</strong>n, wat als bijkomend voor<strong>de</strong>el zou hebben<br />
gehad dat <strong>de</strong> vleugels aan <strong>de</strong> achterzij<strong>de</strong> precies <strong>de</strong>zelf<strong>de</strong> om<strong>van</strong>g had<strong>de</strong>n<br />
gekregen, terwijl er één mid<strong>de</strong>nas <strong>van</strong> <strong>de</strong> voor<strong>de</strong>ur tot in een trap-<br />
V E R E N I G I N G H E N D R I C K D E K E Y S E R<br />
Afb. 9: Variant op het uitgevoer<strong>de</strong> ontwerp, 1794.<br />
(Noord-Hollands Archief, Haarlem)<br />
Afb. 10: De oudste foto <strong>van</strong> het ‘Hodshon Huis’,<br />
omstreeks 1870, nog met <strong>de</strong> vazen op <strong>de</strong> balustra<strong>de</strong>.<br />
(Noord-Hollands Archief, Haarlem)<br />
Afb. 11: De achtergevel met <strong>de</strong> cour, muur<br />
met kantelen en Neogotische hek. (foto HdK)<br />
47
48<br />
11 Van Swigchem 1980 (n. 1), 443.<br />
12 Krista <strong>de</strong> Jonge & Konrad Ottenheym (eds.), Unity and<br />
discontinuity. Architectural relationships between the Southern<br />
and Northern Low Countries (1530-1700), Turnhout 2007,<br />
142-146, 198-200.<br />
Afb. 12: Cornelia Catharina Hodshon (1768-1829),<br />
pastelportret door C.H. Hodges. (collectie Koninklijke<br />
Hollandsche Maatschappij <strong>de</strong>r Wetenschappen)<br />
penhal had geleid. 11 Zoals bij Amsterdamse grachtenpan<strong>de</strong>n zou<br />
daarmee <strong>de</strong> voor<strong>de</strong>ur een groter belang hebben gekregen, terwijl<br />
<strong>de</strong> lege rijtuigen vervolgens naar <strong>de</strong> stalling in <strong>de</strong> achterstraat gere<strong>de</strong>n<br />
kon<strong>de</strong>n wor<strong>de</strong>n. Maar om het zo ontstane enorme volume<br />
<strong>van</strong> het huis tot meer acceptabele proporties terug te brengen,<br />
had het perceel aan <strong>de</strong> kant <strong>van</strong> het Spaarne misschien niet ten<br />
volle benut moeten wor<strong>de</strong>n. Het creëren <strong>van</strong> een oplossing voor<br />
het ene probleem zorg<strong>de</strong> er onherroepelijk voor dat er op een an<strong>de</strong>re<br />
plek een nieuw probleem zou ontstaan. Immers, het handhaven<br />
<strong>van</strong> <strong>de</strong> uitein<strong>de</strong>lijk gekozen breedte voor het hele huis, zou aan<br />
<strong>de</strong> achterzij<strong>de</strong> <strong>de</strong> twee vleugels veel dichter naar elkaar hebben geschoven,<br />
wat weer min<strong>de</strong>r aantrekkelijk is. In <strong>de</strong> uitgevoer<strong>de</strong> opzet bevindt<br />
zich <strong>de</strong> rechter vleugel (<strong>van</strong> <strong>de</strong> cour uit gezien) keurig in het verleng<strong>de</strong><br />
<strong>van</strong> het linker <strong>de</strong>el <strong>van</strong> <strong>de</strong> faça<strong>de</strong> aan het Spaarne, terwijl <strong>de</strong> linkervleugel<br />
veel ver<strong>de</strong>r naar buiten geschoven is. Alleen op die manier<br />
kon voldoen<strong>de</strong> ruimte tussen <strong>de</strong> twee vleugels wor<strong>de</strong>n gemaakt om <strong>de</strong><br />
cour ook bruikbaar te maken voor rijtuigen. Een an<strong>de</strong>re mogelijkheid<br />
zou kunnen zijn om het ontwerp als geheel radicaal om te draaien en <strong>de</strong><br />
aanleg met <strong>de</strong> U-vormige vleugels aan <strong>de</strong> voorzij<strong>de</strong> te projecteren.<br />
Daarmee zou het ontwerp onherroepelijk een dui<strong>de</strong>lijke associatie hebben<br />
opgeroepen met voorname zeventien<strong>de</strong>-eeuwse stadspaleizen, zoals<br />
het huis <strong>van</strong> Constantijn Huygens in Den Haag (1634-1637), waar <strong>de</strong><br />
vleugels echter niet hoger reikten dan <strong>de</strong> begane grond. Van kort daarna<br />
dateren <strong>de</strong> vleugels bij het Haagse Paleis Noor<strong>de</strong>in<strong>de</strong>, in dit geval<br />
twee verdiepingen hoog. 12 Een <strong>de</strong>rgelijke plattegrond had echter ook<br />
met zich mee gebracht dat <strong>de</strong> grote eetzaal op <strong>de</strong> verdieping naar <strong>de</strong><br />
achterzij<strong>de</strong> verplaatst had moeten wor<strong>de</strong>n, wat ten koste zou zijn gegaan<br />
<strong>van</strong> het aantrekkelijke uitzicht over het Spaarne en <strong>van</strong> <strong>de</strong> royale<br />
lichtinval. Het is begrijpelijk dat <strong>de</strong>ze mogelijkheid niet werd gekozen.<br />
Kortom, het resultaat was het huis waarvoor in 1794 <strong>de</strong> eerste steen<br />
werd gelegd door een achternichtje <strong>van</strong> <strong>de</strong> blijkbaar zeer zelfbewuste en<br />
standsgevoelige opdrachtgeefster, die toen zelf nog een jonge vrouw<br />
was. Gezien <strong>de</strong> gecompliceer<strong>de</strong> ontwerpsituatie zal zij zeker meer dan<br />
eens met Abraham <strong>van</strong> <strong>de</strong>r Hart hebben overlegd, en het lijkt aannemelijk<br />
dat zij geadviseerd werd door één of meer verwanten of kennissen.<br />
Over Keetje Hodshon zelf is jammer genoeg nauwelijks iets bekend,<br />
want aan het portretje door Hodges valt toch betrekkelijk weinig af te<br />
lezen. Zij was afkomstig uit een doopsgezin<strong>de</strong> familie, waarin ook nogal<br />
wat ban<strong>de</strong>n met <strong>de</strong> patriotten beston<strong>de</strong>n. Keetje was het vier<strong>de</strong> <strong>van</strong><br />
in totaal vijf kin<strong>de</strong>ren uit het huwelijk <strong>van</strong> <strong>de</strong> han<strong>de</strong>laar in lijnwaad<br />
H E T ‘ H O D S H O N H U I S ’ I N H A A R L E M E N H E T O E U V R E VA N A B R A H A M VA N D E R H A R T J A A R V E R S L A G 2 0 0 8<br />
Albertus Hodshon (1735-1780) en Catharina Cornelia <strong>van</strong> <strong>de</strong>r<br />
Graas (1735-1777). Haar ou<strong>de</strong>re broer Jacob (1764-1772)<br />
overleed al toen zij nog een kleuter was en vijf jaar later overleed<br />
ook haar moe<strong>de</strong>r. Nog eens drie jaar later, in 1780, overle<strong>de</strong>n<br />
zowel haar ou<strong>de</strong>re zus Johanna (1761-1780) als haar<br />
va<strong>de</strong>r, zodat zij als wees achterbleef met <strong>de</strong> twee broers<br />
Albertus (1766-1825) en Isaac (1772-1855). Eén <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />
voog<strong>de</strong>n over het drietal was <strong>de</strong> patriot Pieter Kops, die in<br />
1795 in het Haarlemse stadsbestuur kwam. In een doopsgezin<strong>de</strong><br />
omgeving was het overigens allerminst vreemd om eer<strong>de</strong>r<br />
<strong>de</strong> zaak <strong>van</strong> <strong>de</strong> patriotten te steunen dan die <strong>van</strong> <strong>de</strong> vastgelopen<br />
stadhou<strong>de</strong>r Willem V. Ook Willem Philip Barnaart,<br />
een neef <strong>van</strong> Keetje Hodshon en eveneens doopsgezind, was<br />
patriot en als maire <strong>van</strong> Haarlem zou hij Lo<strong>de</strong>wijk Napoleon in<br />
die stad ont<strong>van</strong>gen. Deze connecties geven in elk geval enige<br />
indruk <strong>van</strong> <strong>de</strong> omgeving waarin <strong>de</strong> jonge Cornelia Catharina<br />
Hodshon verkeer<strong>de</strong>. Het feit dat zij beschikte over verwanten<br />
die door vermogen tot <strong>de</strong> toplaag <strong>van</strong> <strong>de</strong> Haarlemse bevolking<br />
behoor<strong>de</strong>n en die doopsgezind en patriots waren was niet<br />
min<strong>de</strong>r belangrijk dan dat zij bij haar meer<strong>de</strong>rjarigheid in 1791<br />
bijna 2 miljoen gul<strong>de</strong>n erf<strong>de</strong>.<br />
Keuze voor een architect en<br />
<strong>de</strong> context <strong>van</strong> <strong>de</strong> opdracht<br />
Afb. 14: Achtergevel ‘Huis Barnaart’.<br />
Het moeten <strong>de</strong>ze ingrediënten zijn geweest die me<strong>de</strong> ten<br />
grondslag hebben gelegen aan het grootse project waaraan <strong>de</strong> jonge<br />
vrouw rond 1793 begon. Door haar vermogen daartoe in staat gesteld,<br />
besloot ze haar leven me<strong>de</strong> vorm te geven door <strong>de</strong> bouw <strong>van</strong> een prestigieus<br />
huis. Ze kon zodoen<strong>de</strong> een eigen omgeving creëren om zich op<br />
niveau te mengen in <strong>de</strong> elite <strong>van</strong> Haarlem. An<strong>de</strong>rs dan haar neef Willem<br />
Philip Barnaart, die me<strong>de</strong> <strong>van</strong>uit zijn functie als maire over een woning<br />
moest beschikken waarin hij op niveau gasten kon ont<strong>van</strong>gen, was het<br />
bij Keetje Hodshon standsbesef en wellicht culturele interesse die haar<br />
aanspoor<strong>de</strong>n het grote huis te bouwen en in te richten. Het is daarbij<br />
een intrigerend element dat ze geen genoegen wenste te nemen met <strong>de</strong><br />
aanpassing <strong>van</strong> een bestaand huis. Bij het ‘Huis Barnaart’ is dat kennelijk<br />
wel overwogen, want aan Abraham <strong>van</strong> <strong>de</strong>r Hart werd door Willem<br />
Philip Barnaart gevraagd om zowel <strong>de</strong> mogelijkheid tot verbouwen <strong>van</strong><br />
het bestaan<strong>de</strong> pand te bestu<strong>de</strong>ren als het i<strong>de</strong>e om een geheel nieuw huis<br />
te bouwen na te gaan. Misschien is aanpassing <strong>van</strong> een bestaand huis<br />
Afb. 15: Plattegrond bel-etage ‘Huis Barnaart’.<br />
V E R E N I G I N G H E N D R I C K D E K E Y S E R<br />
Afb. 13: Voorgevel ‘Huis Barnaart’, Nieuwe Gracht 7,<br />
Haarlem, door J. <strong>van</strong> Straaten, 1812.<br />
49
50<br />
Afb. 16: Ontwerp voor het koorhek <strong>van</strong> <strong>de</strong> Sint-Jankerk<br />
in Gouda door Abraham <strong>van</strong> <strong>de</strong>r Hart. (museumgoudA,<br />
Tom Haartsen)<br />
13 Vgl. Me<strong>de</strong>ma 2008 (n. 6), 122-123.<br />
14 Gaillard & Vermeer 2008 (n. 4), 186-194.<br />
15 Bianca <strong>van</strong> <strong>de</strong>n Berg, De Sint-Janskerk in Gouda. Een ou<strong>de</strong><br />
stadskerk volgens een nieuw ruimtelijk plan, Hilversum 2008,<br />
130-132; Me<strong>de</strong>ma 2008 (n. 6), 151.<br />
16 Vgl. Aimée Duisenberg, J. Otten Husly (1738-1796). A<strong>van</strong>tgar<strong>de</strong><br />
architect tij<strong>de</strong>ns <strong>de</strong> Verlichting, Rotterdam 1998.<br />
ook door Keetje Hodshon overwogen maar uitein<strong>de</strong>lijk terzij<strong>de</strong> geschoven.<br />
Even fascinerend is <strong>de</strong> vraag waarom ze Abraham <strong>van</strong> <strong>de</strong>r Hart uitkoos<br />
om met <strong>de</strong> gecompliceer<strong>de</strong> ontwerpopgave aan <strong>de</strong> gang te gaan.<br />
Helemaal verbazingwekkend is <strong>de</strong> keuze voor Van <strong>de</strong>r Hart niet. Het<br />
aantal architecten in Ne<strong>de</strong>rland dat in staat was om een nieuw huis op<br />
een onregelmatig perceel te ontwerpen met een bijbehoren<strong>de</strong> interieur<br />
naar toen<strong>de</strong>rtijd mo<strong>de</strong>rne maatstaven en <strong>van</strong> het prestigieuze niveau dat<br />
<strong>de</strong> jongedame Hodshon ambieer<strong>de</strong>, was niet heel groot. De kwaliteit<br />
<strong>van</strong> het werk <strong>van</strong> <strong>de</strong> architect die gekozen zou wor<strong>de</strong>n gaf daarbij ongetwijfeld<br />
<strong>de</strong> doorslag, wat impliceer<strong>de</strong> dat hij zich inmid<strong>de</strong>ls door enigszins<br />
vergelijkbaar werk on<strong>de</strong>rschei<strong>de</strong>n zou moeten hebben.<br />
Jacob Otten Husly (1738-1796) had als stucwerker een heel an<strong>de</strong>re<br />
achtergrond dan Abraham <strong>van</strong> <strong>de</strong>r Hart, die het bouwbedrijf als timmerman<br />
in Amsterdam <strong>van</strong> binnenuit had leren kennen. Dit heeft ongetwijfeld<br />
een rol gespeeld bij het soort opdrachten dat Husly wist te<br />
verwerven. Bij het ste<strong>de</strong>lijke bouwbedrijf <strong>van</strong> verschillen<strong>de</strong> voorname<br />
ste<strong>de</strong>n stond <strong>de</strong> voorkeur voor een timmerman boven an<strong>de</strong>re beroepen<br />
niet ter discussie en het lijkt daarom niet al te vergezocht om ook voor<br />
<strong>de</strong> ontwerpers <strong>van</strong> grotere, ambitieuze projecten <strong>van</strong> particulieren in<br />
eerste instantie aan een timmerman te <strong>de</strong>nken, en niet zozeer aan een<br />
stucwerker. 13 Het Stadhuis <strong>van</strong> Weesp, het ontwerp voor het Stadhuis in<br />
Groningen en het Amsterdamse Felix Meritis waren overigens serieuze<br />
opdrachten voor Otten Husly. Een jaar of twintig eer<strong>de</strong>r kreeg hij enkele<br />
opdrachten waar ook Van <strong>de</strong>r Hart ontwerpen voor had ingeleverd,<br />
maar die toen aan Van <strong>de</strong>r Hart voorbij gingen. In 1771 maakte Van <strong>de</strong>r<br />
Hart verschillen<strong>de</strong> ontwerpen voor het stadhuis <strong>van</strong> Weesp, maar <strong>de</strong><br />
vroedschap bena<strong>de</strong>r<strong>de</strong> Jacob Otten Husly, wiens ontwerp uitein<strong>de</strong>lijk<br />
ook werd uitgevoerd. 14 En in 1776 werd aan vier architecten gevraagd<br />
een ontwerp voor een nieuw koorhek voor <strong>de</strong> St. Janskerk in Gouda te<br />
leveren, aan Jacob Otten Husly, Abraham <strong>van</strong> <strong>de</strong>r Hart, Jacob Berkman<br />
en Anthony Ziesenis. Aan<strong>van</strong>kelijk was alleen Berkman gevraagd, maar<br />
<strong>van</strong> zijn ontwerp was men kennelijk niet erg on<strong>de</strong>r <strong>de</strong> indruk. Van <strong>de</strong><br />
ontwerpen die wer<strong>de</strong>n ingediend, viel dat <strong>van</strong> Husly direct in <strong>de</strong> smaak<br />
en uitein<strong>de</strong>lijk werd zijn ontwerp uitgevoerd. 15 En hoewel Husly in <strong>de</strong><br />
<strong>de</strong>cennia nadien zeker <strong>de</strong> nodige contacten had verzameld die hem geduren<strong>de</strong><br />
zijn loopbaan uiteenlopen<strong>de</strong> opdrachten hebben opgeleverd,<br />
en hij bovendien diverse opvallen<strong>de</strong> grote gebouwen ontwierp, heeft hij<br />
in Haarlem nauwelijks voet aan <strong>de</strong> grond gekregen. 16 An<strong>de</strong>rs was dat bij<br />
Leen<strong>de</strong>rt Vier<strong>van</strong>t (1752-1801). Die kreeg voor Teylers Genootschap<br />
en Teylers Hofje weliswaar interessante opdrachten, maar die waren<br />
H E T ‘ H O D S H O N H U I S ’ I N H A A R L E M E N H E T O E U V R E VA N A B R A H A M VA N D E R H A R T J A A R V E R S L A G 2 0 0 8<br />
toch <strong>van</strong> een an<strong>de</strong>r kaliber dan het ambitieuze nieuwe woonhuis voor<br />
Keetje Hodshon. 17 Een an<strong>de</strong>re beken<strong>de</strong> architect die in <strong>de</strong>ze tijd verschillen<strong>de</strong><br />
soorten opdrachten <strong>van</strong> ste<strong>de</strong>lijke overhe<strong>de</strong>n, kerkelijke instellingen<br />
en particulieren kreeg, was Gio<strong>van</strong>ni Giudici (1746-1819),<br />
die echter hoofdzakelijk in Rotterdam en omgeving werkzaam was. 18<br />
Zo zijn er natuurlijk meer architecten te noemen die in het laatste kwart<br />
<strong>van</strong> <strong>de</strong> achttien<strong>de</strong> eeuw in aanzien ston<strong>de</strong>n, maar die door uiteenlopen<strong>de</strong><br />
oorzaken niet in het blikveld kwamen <strong>van</strong> <strong>de</strong> schatrijke juffrouw<br />
Hodshon. Uit <strong>de</strong> verschillen<strong>de</strong> ontwerpen voor het ‘Hodshon Huis’ en<br />
uit het uitein<strong>de</strong>lijke, gerealiseer<strong>de</strong> gebouw, blijkt dat <strong>de</strong> samenhang<br />
tussen exterieur en interieur groot was en dat het alleen al daarom voor<br />
<strong>de</strong> hand lag om een architect in <strong>de</strong> arm te nemen die ervaring had met<br />
om<strong>van</strong>grijke gebouwen en die tevens in staat was om passen<strong>de</strong> interieurs<br />
te ontwerpen naar <strong>de</strong> meest recente mo<strong>de</strong>.<br />
Daarnaast heeft <strong>de</strong> opdrachtgeefster natuurlijk uitvoerig overlegd met<br />
personen uit <strong>de</strong> kring <strong>van</strong> naaste verwanten en vertrouwelingen. In precies<br />
<strong>de</strong>zelf<strong>de</strong> perio<strong>de</strong> dat Keetje Hodshon met Abraham <strong>van</strong> <strong>de</strong>r Hart<br />
moet hebben overlegd, werkte <strong>de</strong> architect aan <strong>de</strong> verbouwing <strong>van</strong> het<br />
huis <strong>van</strong> <strong>de</strong> familie Kops aan <strong>de</strong> Nieuwe Gracht te Haarlem. Het mo<strong>de</strong>rne<br />
begrip ‘netwerk’ is wel <strong>de</strong> beste aanduiding <strong>van</strong> <strong>de</strong> grote groep personen<br />
die we hier tegenkomen en waartoe ook Keetje Hodshon behoor<strong>de</strong>.<br />
Een heel nauwkeurige omschrijving kan <strong>van</strong> die groep niet wor<strong>de</strong>n<br />
gemaakt, omdat het gaat om personen die met elkaar op verschillen<strong>de</strong><br />
manieren te maken had<strong>de</strong>n. Allereerst is er <strong>de</strong> groep <strong>van</strong> verwanten,<br />
waartoe naast <strong>de</strong> familie Hodshon ook on<strong>de</strong>r meer <strong>de</strong> families Van<br />
Styrum, Kops en Barnaart behoor<strong>de</strong>n. Daarnaast was er een groep <strong>van</strong><br />
geloofsgenoten, an<strong>de</strong>re doopsgezin<strong>de</strong> families in Haarlem en omstreken,<br />
die voor een belangrijk <strong>de</strong>el <strong>de</strong>zelf<strong>de</strong> was als <strong>de</strong> groep <strong>van</strong> verwanten.<br />
In <strong>de</strong> politieke sfeer kan een <strong>de</strong>r<strong>de</strong> groep wor<strong>de</strong>n on<strong>de</strong>rschei<strong>de</strong>n,<br />
maar <strong>de</strong>ze groep is min<strong>de</strong>r dui<strong>de</strong>lijk. In elk geval kan wel wor<strong>de</strong>n vastgesteld<br />
dat <strong>de</strong> naaste verwanten <strong>van</strong> Keetje Hodshon voor een groot<br />
<strong>de</strong>el ook tot <strong>de</strong> patriotten in Haarlem behoor<strong>de</strong>n. Want <strong>van</strong> <strong>de</strong> families<br />
Barnaart en Kops staat dat wel vast, terwijl zeker ook <strong>de</strong> verwantschap<br />
met <strong>de</strong> Van Styrum’s in <strong>de</strong>zelf<strong>de</strong> richting wijst. Sterker nog, in <strong>de</strong> ogen<br />
<strong>van</strong> een tijdgenoot kan juist die familie er me<strong>de</strong> toe hebben bijgedragen<br />
dat Keetje Hodshon niets moest hebben <strong>van</strong> het Huis <strong>van</strong> Oranje:<br />
“Jonkvrouwe Corn. Hodshon die, waarschijnlijk weegens haar innig<br />
verkeer met <strong>de</strong> familie J. Styrum, zeer teegen het Huis <strong>van</strong> Oranje was<br />
ingenomen (...)”. Tegenzin tegen <strong>de</strong> Oranjes stond in die tijd wel zo<br />
ongeveer gelijk met steun aan <strong>de</strong> zaak <strong>van</strong> <strong>de</strong> patriotten. Graag zou<strong>de</strong>n<br />
V E R E N I G I N G H E N D R I C K D E K E Y S E R<br />
17 Vgl. Meischke e.a. 1995 (n. 3), 93-96; Freek Schmidt,<br />
Paleizen voor prinsen en burgers. Architectuur in Ne<strong>de</strong>rland in<br />
<strong>de</strong> achttien<strong>de</strong> eeuw, Zwolle 2006, 109-143.<br />
18 R. Meischke e.a., Huizen in Ne<strong>de</strong>rland. Zeeland en Zuid-<br />
Holland. Architectuurhistorische verkenningen aan <strong>de</strong> hand<br />
<strong>van</strong> het bezit <strong>van</strong> <strong>de</strong> <strong>Vereniging</strong> Hendrick <strong>de</strong> Keyser, Zwolle/<br />
Amsterdam 1997, 139-141.<br />
51
52<br />
Afb. 17: Paviljoen Welgelegen in Haarlem. (foto HdK)<br />
19 Willem <strong>van</strong> <strong>de</strong>n Hull, Autobiografie (1778-1854), Hilversum<br />
1996, 154 n. 33.<br />
20 Jacqueline Heijenbrok & Guido Steenmeijer, ‘Meer dan<br />
Welgelegen: Abraham <strong>van</strong> <strong>de</strong>r Hart en <strong>de</strong> familie Hope’, in:<br />
Bulletin KNOB 107 (2008), 194-211, sp. 194-195, 201-202,<br />
208-209.<br />
we hebben geweten op welke manier Keetje Hodshon <strong>van</strong> haar politieke<br />
voorkeur heeft blijk gegeven, maar uit het dagboek <strong>van</strong> Van <strong>de</strong>n Hull<br />
kan maar één dui<strong>de</strong>lijk voorval wor<strong>de</strong>n aangehaald. In <strong>de</strong>zelf<strong>de</strong> passage<br />
waarin <strong>de</strong> ban<strong>de</strong>n met <strong>de</strong> familie Van Styrum wer<strong>de</strong>n genoemd, memoreer<strong>de</strong><br />
Van <strong>de</strong>n Hull dat juffrouw Hodshon aan <strong>de</strong> Haarlemse burgerij<br />
twee veldstukken had geschonken, die in <strong>de</strong> zomer <strong>van</strong> 1795 wer<strong>de</strong>n<br />
gebruikt bij een schuttersfeest. 19<br />
Eer<strong>de</strong>r dan bij het ‘Huis Kops’ was Abraham <strong>van</strong> <strong>de</strong>r Hart al betrokken<br />
geweest bij <strong>de</strong> bouw <strong>van</strong> het Paviljoen Welgelegen, zo werd door<br />
recent on<strong>de</strong>rzoek dui<strong>de</strong>lijk. Voorheen wer<strong>de</strong>n <strong>de</strong> namen <strong>van</strong> Michel<br />
Triquetti, Jean-Baptiste Dubois en Leen<strong>de</strong>rt Vier<strong>van</strong>t in verband<br />
gebracht met het ontwerp- en bouwproces <strong>van</strong> het Haarlemse verblijf<br />
<strong>van</strong> Henry Hope, zon<strong>de</strong>r dat hieruit een hel<strong>de</strong>r beeld <strong>van</strong> <strong>de</strong> ontwerpgeschie<strong>de</strong>nis<br />
<strong>van</strong> het L-vormige gebouw was voortgekomen. De naam<br />
<strong>van</strong> Van <strong>de</strong>r Hart was om verschillen<strong>de</strong> re<strong>de</strong>nen niet eer<strong>de</strong>r met die <strong>van</strong><br />
‘Welgelegen’ gecombineerd, maar zijn bemoeienis met dat huis blijkt<br />
zon<strong>de</strong>r meer uit <strong>de</strong> rekeningen. Behalve <strong>de</strong> waar<strong>de</strong> die <strong>de</strong>ze recente<br />
vondst natuurlijk heeft voor <strong>de</strong> ontwerp- en bouwgeschie<strong>de</strong>nis <strong>van</strong><br />
‘Welgelegen’ zelf, is daarmee ook het vermoe<strong>de</strong>lijke beginpunt <strong>van</strong> een<br />
reeks interessante opdrachten <strong>van</strong> Van <strong>de</strong>r Hart in Haarlem geï<strong>de</strong>ntificeerd.<br />
20 Globaal kan een twee<strong>de</strong>ling in <strong>de</strong> opdrachtgevers <strong>van</strong> Van <strong>de</strong>r<br />
Hart wor<strong>de</strong>n aangebracht. In Amsterdam was <strong>van</strong>af 1777 <strong>de</strong> stad zijn<br />
Kel<strong>de</strong>r Begane grond Hoofdverdieping<br />
H E T ‘ H O D S H O N H U I S ’ I N H A A R L E M E N H E T O E U V R E VA N A B R A H A M VA N D E R H A R T J A A R V E R S L A G 2 0 0 8<br />
werkgever, wat hem ook <strong>de</strong> nodige connecties voor niet-ste<strong>de</strong>lijke opdrachten<br />
heeft opgeleverd. Het lijkt er veel op dat hij <strong>de</strong> neven John<br />
(1737-1784) en Henry Hope (1735-1811) in Amsterdam heeft leren<br />
kennen. Kennelijk maakten zijn aanpak, opvattingen en ontwerpen indruk<br />
op <strong>de</strong> Hopes, waardoor hij door Henry werd aangezocht om in <strong>de</strong><br />
jaren 1784-1790 mee te werken aan <strong>de</strong> bouw <strong>van</strong> ‘Welgelegen’ in Haarlem.<br />
Door <strong>de</strong> connecties <strong>van</strong> Henry Hope kwamen er nadien an<strong>de</strong>re<br />
Haarlemse opdrachtgevers, die ook nog in belangrijke mate aan elkaar<br />
verwant waren en bovendien tot <strong>de</strong> patriotten behoor<strong>de</strong>n.<br />
Naar een imposant interieur<br />
Cornelia Catharina Hodshon maakte <strong>de</strong>el uit <strong>van</strong> dit milieu. Standsbewust<br />
moet zij zeker geweest zijn, want doopsgezind en patriots maakten<br />
haar allerminst terughou<strong>de</strong>nd in <strong>de</strong> staat die zij voer<strong>de</strong> in het grote,<br />
nieuwe huis dat Van <strong>de</strong>r Hart voor haar ontwierp. Dat het exterieur <strong>van</strong><br />
het huis een sobere indruk maakt moet dan ook zeker niet wor<strong>de</strong>n verklaard<br />
<strong>van</strong>uit <strong>de</strong> vermeen<strong>de</strong> doopsgezin<strong>de</strong> soberheid, want alleen al het<br />
volume <strong>van</strong> het huis maakt een verre <strong>van</strong> zuinige indruk. Een <strong>de</strong>el <strong>van</strong><br />
<strong>de</strong> aspecten die belangrijk waren voor het exterieur <strong>van</strong> het huis kwam<br />
al aan <strong>de</strong> or<strong>de</strong>. Uiteraard hingen die in niet geringe mate samen met het<br />
gebruik <strong>van</strong> <strong>de</strong> vertrekken in het gebouw. In het grote huis moest allereerst<br />
<strong>de</strong> woning <strong>van</strong> Cornelia Catharina Hodshon zelf wor<strong>de</strong>n on<strong>de</strong>rge-<br />
V E R E N I G I N G H E N D R I C K D E K E Y S E R<br />
53<br />
Afb. 18: Plattegron<strong>de</strong>n <strong>van</strong> het ‘Hodshon Huis’.<br />
Tussenverdieping<br />
Eerste verdieping Zol<strong>de</strong>r Kapplan
54<br />
Afb. 19: ‘Huis Houdringe’ in De Bilt. (foto L. Bosman)<br />
bracht, maar voor een dame <strong>van</strong> haar<br />
stand beteken<strong>de</strong> dat ook huishou<strong>de</strong>lijk<br />
personeel, en het huishou<strong>de</strong>n zelf een<br />
plaats moesten krijgen. Bij <strong>de</strong> woonfunctie<br />
hoor<strong>de</strong> ook <strong>de</strong> mogelijkheid om gasten<br />
on<strong>de</strong>r te brengen in logeerkamers. Ten<br />
<strong>de</strong>r<strong>de</strong> komt daarbij <strong>de</strong> representatieve en<br />
<strong>de</strong> culturele functie <strong>van</strong> het huis. In feite vormt dit <strong>de</strong> kern <strong>van</strong> het gebruik<br />
<strong>van</strong> het grote huis. Voor Van <strong>de</strong>r Hart waren dit geen volslagen<br />
nieuwe opgaven meer, na zijn werk aan ‘Welgelegen’ en <strong>de</strong> verbouwing<br />
<strong>van</strong> het ‘Huis Kops’. Eer<strong>de</strong>r al had hij waarschijnlijk ook het ‘Huis<br />
Houdringe’ bij De Bilt ontworpen, waarbij vergelijkbare eisen aan het<br />
ontwerp wer<strong>de</strong>n gesteld. Het gehele pakket aan eisen voor het ‘Hodshon<br />
Huis’ is uitein<strong>de</strong>lijk wel in het uitgevoer<strong>de</strong> ontwerp verwerkt, maar<br />
niet alle on<strong>de</strong>r<strong>de</strong>len <strong>van</strong> het resultaat zijn werkelijk bevredigend te noemen.<br />
Ook al was een centrale plaatsing <strong>van</strong> <strong>de</strong> trap geen onontkoombaar<br />
element meer in <strong>de</strong> architectuur <strong>van</strong> <strong>de</strong> late achttien<strong>de</strong> eeuw, <strong>de</strong><br />
hier gekozen oplossing doet merkwaardig aan. Zoals al werd aangegeven<br />
is <strong>de</strong> voorgevel aan het Spaarne regelmatig en symmetrisch, met als<br />
meest opvallen<strong>de</strong> element <strong>de</strong> drie vensterassen omvatten<strong>de</strong> erkergeleding,<br />
waarin op <strong>de</strong> begane grond <strong>de</strong> voor<strong>de</strong>ur zit. Doordat <strong>de</strong> begane<br />
grond als gebosseerd basement <strong>van</strong> het geheel behan<strong>de</strong>ld is, wordt <strong>de</strong><br />
hoofdverdieping met <strong>de</strong> hoge vensters benadrukt zodat die als het ware<br />
opgetild wordt. Maar <strong>de</strong> voor<strong>de</strong>ur zelf valt nauwelijks op. Aan <strong>de</strong> achterzij<strong>de</strong><br />
is het resultaat strak en sober, met twee <strong>de</strong>uren die, evenmin als<br />
<strong>de</strong> vensters, ge<strong>de</strong>coreerd zijn. Wie <strong>van</strong> <strong>de</strong>ze kant het huis betreedt, staat<br />
meteen in het trappenhuis, zon<strong>de</strong>r zicht op overige <strong>de</strong>uren en vertrekken,<br />
maar met <strong>de</strong> trap naar <strong>de</strong> belangrijkste verdieping direct voor zich.<br />
De voor<strong>de</strong>ur aan <strong>de</strong> kant <strong>van</strong> het Spaarne komt uit in een wat lage vestibule<br />
en <strong>de</strong> <strong>de</strong>ur naar het trappenhuis ligt niet op <strong>de</strong> as <strong>van</strong> <strong>de</strong> voor<strong>de</strong>ur.<br />
De behoefte aan een spreekkamer direct naast <strong>de</strong> vestibule, en <strong>de</strong> aanwezigheid<br />
<strong>van</strong> <strong>de</strong> diensttrap met daarbij behoren<strong>de</strong> ruimtes in het <strong>de</strong>el<br />
achter <strong>de</strong> spreekkamer, leg<strong>de</strong>n om<strong>van</strong>g en ligging <strong>van</strong> <strong>de</strong> vestibule<br />
beperkingen op, die voor <strong>de</strong> opdrachtgeefster geen probleem vorm<strong>de</strong>n.<br />
Een erg ruime en statige entree behoor<strong>de</strong>n in die jaren echter niet<br />
(meer) tot <strong>de</strong> vereisten, zodat ruimte gewonnen kon wor<strong>de</strong>n om el<strong>de</strong>rs<br />
te gebruiken. De gasten <strong>van</strong> Keetje Hodshon die haar huis op <strong>de</strong>ze manier<br />
betra<strong>de</strong>n wer<strong>de</strong>n vervolgens echter verrast door <strong>de</strong> ruime en hogere<br />
trappenhal, waardoor ze naar <strong>de</strong> belangrijkste verdieping gevoerd wer<strong>de</strong>n.<br />
De an<strong>de</strong>re ruimtes op <strong>de</strong> begane grond zijn dienstvertrekken, en<br />
H E T ‘ H O D S H O N H U I S ’ I N H A A R L E M E N H E T O E U V R E VA N A B R A H A M VA N D E R H A R T J A A R V E R S L A G 2 0 0 8<br />
aan <strong>de</strong> rechterkant <strong>van</strong> <strong>de</strong> voorgevel is <strong>de</strong> zijplaats gesitueerd,<br />
door een muur met <strong>de</strong>ur aan het directe zicht onttrokken.<br />
Een <strong>de</strong>ur <strong>van</strong>uit die plaats geeft toegang tot een gang<br />
waarin een twee<strong>de</strong>, eenvoudiger trappenhuis is on<strong>de</strong>rgebracht.<br />
Dit was <strong>de</strong> diensttrap die naar een kel<strong>de</strong>r voer<strong>de</strong>, en<br />
omhoog naar alle verdiepingen, tot in <strong>de</strong> grote zol<strong>de</strong>r toe.<br />
In tegenstelling tot an<strong>de</strong>re voorname huizen uit <strong>de</strong>ze perio<strong>de</strong><br />
kon door <strong>de</strong> problematische vorm <strong>van</strong> het perceel enerzijds<br />
en <strong>de</strong> uiteenlopen<strong>de</strong> eisen omtrent gebruik en plaats<br />
<strong>van</strong> <strong>de</strong> ruimtes an<strong>de</strong>rzijds niet wor<strong>de</strong>n teruggegrepen op bestaan<strong>de</strong><br />
mo<strong>de</strong>llen voor <strong>de</strong> plattegrond. Huizen met een<br />
mid<strong>de</strong>nas waaraan vertrekken waren gelegen kwamen sinds<br />
het begin <strong>van</strong> <strong>de</strong> zeventien<strong>de</strong> eeuw voor, en in <strong>de</strong> achttien<strong>de</strong><br />
eeuw werd nogal eens een ver<strong>de</strong>ling gemaakt in een <strong>de</strong>el <strong>van</strong><br />
het huis dat bedoeld was voor ont<strong>van</strong>gsten en een an<strong>de</strong>r om<br />
dagelijks te wonen. 21 Bij het ‘Hodshon Huis’ moesten an<strong>de</strong>re<br />
oplossingen gevon<strong>de</strong>n wor<strong>de</strong>n, waarmee <strong>de</strong> woonfunctie<br />
ruimtelijk over verschillen<strong>de</strong> verdiepingen verspreid werd.<br />
De erker aan <strong>de</strong> voorzij<strong>de</strong> is een element dat ook bij an<strong>de</strong>re<br />
voorname huizen wel voorkomt, vooral bij buitenhuizen.<br />
Architect Pierre Essaie Duijvené (1760-1801) paste <strong>de</strong> erker<br />
bijvoorbeeld toe aan <strong>de</strong> achterzij<strong>de</strong> <strong>van</strong> het ‘Huis Buitenrust’<br />
in Haarlem, en Van <strong>de</strong>r Hart gebruikte het opnieuw bij<br />
<strong>de</strong> sobere achterzij<strong>de</strong> <strong>van</strong> het ‘Huis Barnaart’. 22<br />
De trappenhal is tamelijk ruim maar strak en eenvoudig uitgevoerd, wat<br />
voor <strong>de</strong> gasten die voor diners, ont<strong>van</strong>gsten of culturele samenkomsten<br />
op bezoek waren een dui<strong>de</strong>lijk contrast oplever<strong>de</strong> met <strong>de</strong> rijke en kleurrijke<br />
<strong>de</strong>coraties <strong>van</strong> <strong>de</strong> verschillen<strong>de</strong> zalen. De hoofdverdieping bevat<br />
vier grote vertrekken: een ruime erkerzaal aan <strong>de</strong> voorzij<strong>de</strong> met daaraan<br />
grenzend een flinke zijkamer, terwijl zich in <strong>de</strong> bei<strong>de</strong> vleugels aan <strong>de</strong><br />
achterzij<strong>de</strong> nog twee ruime kamers (of zalen) bevin<strong>de</strong>n. Tussen <strong>de</strong> zijkamer<br />
aan <strong>de</strong> voorkant <strong>van</strong> het gebouw en <strong>de</strong> zogenaam<strong>de</strong> Ro<strong>de</strong> Zaal<br />
daarachter is een kleine hal die als schakel tussen bei<strong>de</strong> vertrekken kan<br />
dienen, maar ze ook <strong>van</strong> elkaar kan schei<strong>de</strong>n. In <strong>de</strong> an<strong>de</strong>re vleugel is <strong>de</strong><br />
zogenaam<strong>de</strong> Blauwe Zaal <strong>van</strong>uit <strong>de</strong> trappenhal bereikbaar via een verbindingsgang.<br />
Op <strong>de</strong>ze zaal sluit een dienstvertrek aan, waardoor het<br />
gebruik <strong>van</strong> <strong>de</strong> zaal met ont<strong>van</strong>gsten makkelijker werd. Zo kon<strong>de</strong>n <strong>de</strong><br />
ruimtes afzon<strong>de</strong>rlijk of gezamenlijk gebruikt wor<strong>de</strong>n. Grenzend aan <strong>de</strong><br />
Erkerzaal bevindt zich een kamer die als kabinet of dagelijkse kamer <strong>van</strong><br />
juffrouw Hodshon gediend zal hebben.<br />
V E R E N I G I N G H E N D R I C K D E K E Y S E R<br />
Afb. 20: Het trappenhuis. (foto Henk Snaterse)<br />
21 R. Meischke & H.J. Zantkuijl, ‘De stamboom <strong>van</strong> een<br />
bijzon<strong>de</strong>r huis: Nieuwe Gracht 7 te Haarlem’, in: <strong>Vereniging</strong><br />
Hendrick <strong>de</strong> Keyser. Jaarverslag 2005, 31-43.<br />
22 Meischke 1995 (n. 3), 96, 100; Meischke & Zantkuijl 2005<br />
(n. 21), 35.<br />
55
56<br />
Afb. 22: De Ro<strong>de</strong> Zaal. (foto Henk Snaterse)<br />
Afb. 23: Het plafond in <strong>de</strong> Ro<strong>de</strong> Zaal.<br />
(foto Henk Snaterse)<br />
Afb. 21: De Etrurische Kamer.<br />
(foto Henk Snaterse)<br />
De kleurstellingen <strong>van</strong> <strong>de</strong> zijzaal aan<br />
<strong>de</strong> voorzij<strong>de</strong> <strong>van</strong> het huis, en <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />
bei<strong>de</strong> zalen in <strong>de</strong> vleugels aan <strong>de</strong> achterzij<strong>de</strong><br />
hebben <strong>de</strong> nu veelal<br />
gebruikte namen bepaald: <strong>de</strong> Etrurische<br />
Kamer met oker en geelbruine<br />
<strong>de</strong>coratie, <strong>de</strong> Ro<strong>de</strong> Zaal waar later bibliotheek<br />
<strong>van</strong> is gemaakt, en <strong>de</strong> grootste<br />
zaal die bekend is als <strong>de</strong> Blauwe<br />
Zaal. De Erkerzaal was bestemd voor<br />
het diner met gasten, aan een mahoniehouten<br />
tafel met maximaal 24 couverts.<br />
De wand<strong>de</strong>coratie is hier relatief<br />
eenvoudig met lisenen, zoals dat ook<br />
in <strong>de</strong> Etrurische Kamer het geval was.<br />
Voor en na het diner werd <strong>de</strong>ze aangrenzen<strong>de</strong>,<br />
meer langgerekte kamer<br />
gebruikt voor aperitief of digestif. Via<br />
het rijk ge<strong>de</strong>coreer<strong>de</strong> portaal kon <strong>de</strong><br />
Ro<strong>de</strong> Zaal wor<strong>de</strong>n betre<strong>de</strong>n, waar <strong>de</strong><br />
behan<strong>de</strong>ling <strong>van</strong> <strong>de</strong> wan<strong>de</strong>n uitvoeriger<br />
en rijker is dan in <strong>de</strong> eetkamer en<br />
<strong>de</strong> Etrurische Kamer. In <strong>de</strong>ze kamer kon<strong>de</strong>n speeltafeltjes wor<strong>de</strong>n opgesteld<br />
voor <strong>de</strong> gasten. De toegangs<strong>de</strong>ur is in het mid<strong>de</strong>n <strong>van</strong> <strong>de</strong> korte<br />
wand aangebracht, zoals dat ook bij <strong>de</strong> Etrurische Zaal het geval is.<br />
Maar door het geheel aan wensen <strong>van</strong> <strong>de</strong> opdrachtgever dat door Van<br />
<strong>de</strong>r Hart in het ontwerp verwerkt moest wor<strong>de</strong>n, kon<strong>de</strong>n <strong>de</strong> <strong>de</strong>uren<br />
<strong>van</strong>uit <strong>de</strong> trappenhal naar <strong>de</strong> eetkamer, en <strong>de</strong> verbindings<strong>de</strong>ur tussen <strong>de</strong><br />
eetkamer en <strong>de</strong> aangrenzen<strong>de</strong> Etrurische Kamer niet in het mid<strong>de</strong>n <strong>van</strong><br />
een wand geplaatst wor<strong>de</strong>n. On<strong>de</strong>r meer op die plaatsen is te merken<br />
dat het perceel aan <strong>de</strong> krappe kant is voor alle eisen die gesteld wer<strong>de</strong>n,<br />
waardoor verschillen<strong>de</strong> <strong>van</strong> <strong>de</strong> ruimtes geen i<strong>de</strong>ale plaats in <strong>de</strong> plattegrond<br />
<strong>van</strong> het gehele huis kon<strong>de</strong>n krijgen. Decoratieve motieven kregen<br />
in <strong>de</strong> eetkamer, <strong>de</strong> Etrurische Kamer en <strong>de</strong> Ro<strong>de</strong> Zaal een plaats in <strong>de</strong><br />
montants (of lisenen) en <strong>de</strong> friezen. In <strong>de</strong>ze drie kamers zijn <strong>de</strong> wand<strong>de</strong>coraties<br />
aangebracht door mid<strong>de</strong>l <strong>van</strong> wandbespanningen, schil<strong>de</strong>rwerk,<br />
houten betimmeringen en houtsnijwerk. In <strong>de</strong> Blauwe Zaal, in <strong>de</strong><br />
an<strong>de</strong>re vleugel <strong>van</strong> het huis, heeft <strong>de</strong> <strong>de</strong>coratie een meer architectonisch<br />
karakter doordat hier lisenen met basementen en hoofdgestel zijn toegepast.<br />
De on<strong>de</strong>rver<strong>de</strong>ling <strong>van</strong> <strong>de</strong> wan<strong>de</strong>n in kleinere vakken ontbreekt<br />
H E T ‘ H O D S H O N H U I S ’ I N H A A R L E M E N H E T O E U V R E VA N A B R A H A M VA N D E R H A R T J A A R V E R S L A G 2 0 0 8<br />
Afb. 24: De Blauwe Zaal.<br />
(foto Henk Snaterse)<br />
hier. Het ontwerp vormt een doorlopend<br />
geheel <strong>van</strong> stucwerk, waarin<br />
gecanneleer<strong>de</strong> ionische pilasters <strong>de</strong><br />
or<strong>de</strong>ning aanbrengen. Om <strong>de</strong> verhouding<br />
tussen <strong>de</strong> proporties <strong>van</strong> <strong>de</strong> pilasters binnen het architectuursysteem<br />
<strong>van</strong> <strong>de</strong> langgerekte zaal en het geheel <strong>van</strong> <strong>de</strong> architectuur juist<br />
te hou<strong>de</strong>n, liet Van <strong>de</strong>r Hart <strong>de</strong> architraaf in het hoofdgestel achterwege.<br />
Bij het ontwerpen <strong>van</strong> <strong>de</strong> <strong>de</strong>coraties voor <strong>de</strong> verschillen<strong>de</strong> vertrekken<br />
gaat het in hoofdzaak natuurlijk om het creëren <strong>van</strong> eenheid en samenhang<br />
tussen <strong>de</strong> verschillen<strong>de</strong> on<strong>de</strong>r<strong>de</strong>len. In het grotere geheel gaat het<br />
om <strong>de</strong> samenhang <strong>van</strong> <strong>de</strong> <strong>de</strong>coratieve elementen en <strong>de</strong> opbouw <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />
verschillen<strong>de</strong> wan<strong>de</strong>n, waarbij <strong>de</strong>uren en vensters, en soms ook kachels<br />
compliceren<strong>de</strong> elementen vormen. Voor <strong>de</strong> afzon<strong>de</strong>rlijke wan<strong>de</strong>n waren<br />
het <strong>de</strong> muurvlakken, schoorsteenmantels, spiegels en <strong>de</strong>uren die in een<br />
samenhangend ontwerp bijeengebracht dien<strong>de</strong>n te wor<strong>de</strong>n. De beken<strong>de</strong><br />
mid<strong>de</strong>len daartoe zijn natuurlijk kleuren en <strong>de</strong>coratieve motieven die<br />
gekozen wer<strong>de</strong>n, evenals architectonische motieven waarmee verschillen<strong>de</strong><br />
on<strong>de</strong>r<strong>de</strong>len <strong>van</strong> een wand tot een eenheid gebracht kon<strong>de</strong>n wor<strong>de</strong>n.<br />
Wandvlakken wer<strong>de</strong>n niet in alle zalen <strong>van</strong> het ‘Hodshon Huis’ op<br />
gelijke wijze behan<strong>de</strong>ld. In <strong>de</strong> Erkerkamer en <strong>de</strong> Etrurische Kamer zijn<br />
het vooral <strong>de</strong> vlakken <strong>van</strong> <strong>de</strong> lambriseringen die <strong>de</strong> in<strong>de</strong>ling <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />
wand<strong>de</strong>coratie bepalen. Er zijn met an<strong>de</strong>re woor<strong>de</strong>n in <strong>de</strong>ze kamers<br />
geen <strong>de</strong>coratieve of architectonische motieven waaraan <strong>de</strong> gehele <strong>de</strong>coratie<br />
on<strong>de</strong>rgeschikt is gemaakt. In <strong>de</strong> Etrurische Kamer zijn niet alle bogen<br />
<strong>van</strong> <strong>de</strong>zelf<strong>de</strong> vorm, hetgeen <strong>de</strong> eenheid <strong>van</strong> <strong>de</strong> ruimte geen goed<br />
doet. In het portaal tussen die zaal en <strong>de</strong> Ro<strong>de</strong> Zaal is het motief <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />
bogen juist heel geslaagd toegepast, zodat hier een echte eenheid <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />
verschillen<strong>de</strong> wan<strong>de</strong>n en on<strong>de</strong>r<strong>de</strong>len tot stand is gekomen. In <strong>de</strong> Blauwe<br />
Zaal zijn <strong>de</strong> <strong>de</strong>urpartijen in <strong>de</strong> korte wand gelijk behan<strong>de</strong>ld, met boogvormige<br />
bekroningen. De lichtblauwe kleur brengt hier rust en samenhang,<br />
waaraan ook <strong>de</strong> ge<strong>de</strong>coreer<strong>de</strong> wandvlakken die door pilasters <strong>van</strong><br />
elkaar zijn geschei<strong>de</strong>n en het doorlopen<strong>de</strong> fries bijdragen.<br />
Van <strong>de</strong>r Hart volg<strong>de</strong> bij zijn interieur<strong>de</strong>coraties voor het ‘Hodshon<br />
Huis’ <strong>de</strong> laatste mo<strong>de</strong>. Hij ontleen<strong>de</strong> motieven aan in <strong>de</strong>ze perio<strong>de</strong> ook<br />
door an<strong>de</strong>ren veel nagevolg<strong>de</strong> ontwerpen <strong>van</strong> Adam en Albertolli. Van<br />
<strong>de</strong> laatste bezat Van <strong>de</strong>r Hart twee boeken, en <strong>van</strong> Robert en James<br />
Adam had hij The Works in Architecture of Robert and James<br />
Adam, uit 1774-1775. Deze voorbeel<strong>de</strong>n wer<strong>de</strong>n al jaren voordat <strong>de</strong><br />
bouw <strong>van</strong> het ‘Hodshon Huis’ begon, door Van <strong>de</strong>r Hart gebruikt in<br />
V E R E N I G I N G H E N D R I C K D E K E Y S E R<br />
Afb. 25: Stucwerk in <strong>de</strong> Blauwe Zaal.<br />
(foto Henk Snaterse)<br />
57
58<br />
Afb. 26: Beel<strong>de</strong>ngroep op <strong>de</strong> attiek <strong>van</strong> het ‘Hodshon Huis’.<br />
(foto Henk Snaterse)<br />
23 Van Swigchem 1965 (n. 1), 319, Bijlage een; Heijenbrok &<br />
Steenmeijer 2008 (n. 20), 202-204.<br />
24 M.D. Ozinga, ‘De architecten <strong>van</strong> Lo<strong>de</strong>wijk Napoleon als<br />
koning <strong>van</strong> Holland’, in: Oudheidkundig Jaarboek 11 (1942),<br />
76. Vgl. C. Willemijn Fock (red.), Het Ne<strong>de</strong>rlandse interieur<br />
in beeld 1600-1900, Zwolle 2001, 265, 267, 270.<br />
25 Heijenbrok & Steenmeijer 2008 (n. 20), 200, 208; Van <strong>de</strong>n<br />
En<strong>de</strong> 2001 (n. 2), 15, 19, 121.<br />
Paviljoen Welgelegen. Zijn bekendheid met het werk <strong>van</strong><br />
<strong>de</strong> gebroe<strong>de</strong>rs Adam kan heel goed me<strong>de</strong> tot stand zijn<br />
gekomen door <strong>de</strong> connectie met Henry Hope, <strong>de</strong> bouwheer<br />
<strong>van</strong> ‘Welgelegen’. Dat Triquetti <strong>de</strong> voorbeeldboeken<br />
<strong>van</strong> Albertolli heeft aangedragen in <strong>de</strong>zelf<strong>de</strong><br />
perio<strong>de</strong> <strong>van</strong> werk aan het Paviljoen Welgelegen lijkt ook<br />
zeer waarschijnlijk. 23 Het heeft er alle schijn <strong>van</strong> dat het<br />
hoge niveau en <strong>de</strong> internationale contacten <strong>van</strong> sommige<br />
<strong>van</strong> zijn opdrachtgevers Van <strong>de</strong>r Hart in staat hebben<br />
gesteld naar <strong>de</strong> laatste mo<strong>de</strong> te werken, terwijl dit an<strong>de</strong>rzijds<br />
voor hem ook een stimulans en uitdaging zal hebben<br />
gevormd om zich ver<strong>de</strong>r te blijven bekwamen in <strong>de</strong><br />
a<strong>de</strong>quate toepassing <strong>van</strong> mo<strong>de</strong>rne opvattingen over<br />
architectonische <strong>de</strong>coraties en interieurafwerking. Van<br />
meet af aan heeft Van <strong>de</strong>r Hart bij zijn interieurontwerpen<br />
gestreefd naar een hoge kwaliteit, waarbij hij steeds<br />
probeer<strong>de</strong> <strong>de</strong> nieuwste internationale ontwikkelingen te verwerken.<br />
Ozinga merkte dat lang gele<strong>de</strong>n al op in een vergelijking <strong>van</strong> het<br />
Nieuwe Werkhuis en het Maag<strong>de</strong>nhuis in Amsterdam met het<br />
‘Hodshon Huis’. Nadat hij heeft opgemerkt dat het Maag<strong>de</strong>nhuis<br />
“reeds” een veel strenger karakter toont dan het Werkhuis, vervolgt hij:<br />
“De prachtige antiquiseeren<strong>de</strong> interieurs <strong>van</strong> het huidige, in 1794 tot<br />
stand gekomen gebouw <strong>van</strong> <strong>de</strong> Hollandsche Maatschappij <strong>de</strong>r Wetenschappen<br />
te Haarlem, (...) beteekenen, bij <strong>de</strong> voorgaan<strong>de</strong> vergeleken,<br />
een opmerkelijke evolutie”. 24 Uit <strong>de</strong> rekeningen <strong>van</strong> het huis voor<br />
Willem Philip Barnaart aan <strong>de</strong> Nieuwe Gracht in Haarlem, waar<strong>van</strong> <strong>de</strong><br />
planning in 1803 begon, blijkt dat Abraham <strong>van</strong> <strong>de</strong>r Hart zeer nauwkeurig<br />
te werk ging en door mid<strong>de</strong>l <strong>van</strong> ge<strong>de</strong>tailleer<strong>de</strong> tekeningen zorg<strong>de</strong><br />
voor een goe<strong>de</strong> afstemming <strong>van</strong> <strong>de</strong> verschillen<strong>de</strong> on<strong>de</strong>r<strong>de</strong>len. Hij zal<br />
ook een dui<strong>de</strong>lijke inbreng hebben gehad bij <strong>de</strong> keuze voor <strong>de</strong> verschillen<strong>de</strong><br />
ambachtslie<strong>de</strong>n die verantwoor<strong>de</strong>lijk waren voor <strong>de</strong> cruciale interieur<strong>de</strong>coraties.<br />
Het valt dan bijvoorbeeld op dat bij Paviljoen Welgelegen,<br />
bij <strong>de</strong> verbouwing <strong>van</strong> het ‘Huis Kops’ en bij het ‘Hodshon Huis’<br />
<strong>van</strong> <strong>de</strong> diensten <strong>van</strong> <strong>de</strong> Franse kamerbehanger Louis le Houx gebruik<br />
werd gemaakt. De stucwerker J.J. Martin is bekend uit <strong>de</strong> contracten en<br />
rekeningen <strong>van</strong> het ‘Huis Barnaart’, en hij heeft in Utrecht ook voor<br />
Lo<strong>de</strong>wijk Napoleon gewerkt. Uit <strong>de</strong> inscriptie die in <strong>de</strong> Blauwe Zaal is<br />
gevon<strong>de</strong>n “j:j martin fecit 1796” blijkt niet alleen dat <strong>de</strong>ze ruimte ongeveer<br />
twee jaar na het begin <strong>van</strong> <strong>de</strong> bouw <strong>van</strong> het ‘Hodshon Huis’<br />
werd voltooid, maar geeft ook <strong>de</strong> naam <strong>van</strong> <strong>de</strong> stucwerker. 25<br />
H E T ‘ H O D S H O N H U I S ’ I N H A A R L E M E N H E T O E U V R E VA N A B R A H A M VA N D E R H A R T J A A R V E R S L A G 2 0 0 8<br />
Architectuur en politiek in het laatste<br />
kwart <strong>van</strong> <strong>de</strong> achttien<strong>de</strong> eeuw<br />
Eer<strong>de</strong>r wer<strong>de</strong>n opmerkingen gemaakt over het milieu waarin Cornelia<br />
Catharina Hodshon zich bewogen heeft: enerzijds dat <strong>van</strong> <strong>de</strong> religieuze<br />
groepering <strong>van</strong> <strong>de</strong> doopsgezin<strong>de</strong>n en an<strong>de</strong>rzijds familiele<strong>de</strong>n en kennissen<br />
met een politieke overtuiging die dui<strong>de</strong>lijk voor <strong>de</strong> patriotten was<br />
en tegen het huis <strong>van</strong> Oranje, en dus tegen het stadhou<strong>de</strong>rlijke bestel<br />
dat op zijn laatste benen liep. Lange tijd zijn in <strong>de</strong> architectuurhistorische<br />
discipline vragen omtrent <strong>de</strong> mogelijke invloed <strong>van</strong> <strong>de</strong> religieuze en<br />
politieke overtuigingen <strong>van</strong> particuliere opdrachtgevers, maar ook <strong>van</strong><br />
ste<strong>de</strong>lijke opdrachtgevers, uit <strong>de</strong> weg gegaan. Gezien <strong>de</strong> soms ingrijpen<strong>de</strong><br />
veran<strong>de</strong>ringen die zich voor<strong>de</strong><strong>de</strong>n in <strong>de</strong> perio<strong>de</strong> tussen ca. 1780 en<br />
ca. 1815 is het zeker <strong>van</strong> belang om <strong>de</strong>rgelijke vragen in het on<strong>de</strong>rzoek<br />
te betrekken. Het is met name Thomas von <strong>de</strong>r Dunk geweest die in <strong>de</strong><br />
afgelopen tien of vijftien jaar bij herhaling <strong>de</strong> politieke voorkeuren <strong>van</strong><br />
opdrachtgevers en architecten in Ne<strong>de</strong>rland aan <strong>de</strong> or<strong>de</strong> heeft gesteld,<br />
om daarbij ook te on<strong>de</strong>rzoeken of er zoiets als een revolutionaire architectuur<br />
heeft kunnen ontstaan in Ne<strong>de</strong>rland in <strong>de</strong> aangedui<strong>de</strong> perio<strong>de</strong>.<br />
Daarbij heeft hij on<strong>de</strong>r meer naar voren gebracht dat een portico op<br />
vrijstaan<strong>de</strong> zuilen mogelijk kan wor<strong>de</strong>n geïnterpreteerd als <strong>de</strong> architectonische<br />
uitdrukking <strong>van</strong> een politiek patriotse gezindheid. Wie het ontwerp<br />
voor een ‘Monument voor Isaac Newton’ uit <strong>de</strong> jaren ca. 1780-1790<br />
<strong>van</strong> Etienne-Louis Boullé ook maar vaag op het netvlies heeft staan,<br />
hoopt misschien op een verre afschaduwing daar<strong>van</strong> in een<br />
Ne<strong>de</strong>rlandse context; het zijn tenslotte globaal <strong>de</strong>zelf<strong>de</strong> jaren en het is<br />
niet bij voorbaat on<strong>de</strong>nkbaar dat zulke architectonische gedachten ook<br />
hun weg naar Ne<strong>de</strong>rland kon<strong>de</strong>n vin<strong>de</strong>n. De ontwerpen <strong>van</strong> <strong>de</strong>ze Franse<br />
architect wer<strong>de</strong>n echter zel<strong>de</strong>n uitgevoerd, in tegenstelling tot die <strong>van</strong><br />
zijn tijdgenoot Clau<strong>de</strong>-Nicolas Ledoux, wiens oeuvre<br />
overigens voor een groot <strong>de</strong>el bestaat uit verre <strong>van</strong><br />
revolutionaire of vernieuwen<strong>de</strong> ontwerpen. Het zijn<br />
dan eigenlijk vooral <strong>de</strong> projecten <strong>van</strong> grote om<strong>van</strong>g,<br />
uitgevoerd of niet, die in <strong>de</strong> literatuur sinds jaren het<br />
beeld <strong>van</strong> <strong>de</strong> on<strong>de</strong>rhavige perio<strong>de</strong> hebben bepaald.<br />
Daarbij wordt niet zel<strong>de</strong>n het verband, dan wel het<br />
on<strong>de</strong>rscheid tussen vernieuwen<strong>de</strong>, misschien zelfs<br />
revolutionaire architectuur enerzijds, en maatsschappelijk<br />
revolutionaire overtuigingen an<strong>de</strong>rzijds in het<br />
mid<strong>de</strong>n gelaten of ronduit verdoezeld. Niet alleen in<br />
overzichtswerken <strong>van</strong> <strong>de</strong> architectuurgeschie<strong>de</strong>nis<br />
V E R E N I G I N G H E N D R I C K D E K E Y S E R<br />
Afb. 27: Luchtfoto <strong>van</strong> <strong>de</strong> ‘Saline <strong>de</strong> Chaux’<br />
te Arc-et-Senans.<br />
Afb. 28: Poortgebouw <strong>van</strong> <strong>de</strong> ‘Saline <strong>de</strong> Chaux’.<br />
59
60<br />
26 Hanno-Walter Kruft, Städte in Utopia. Die I<strong>de</strong>alstadt vom<br />
15. bis zum 18. Jahrhun<strong>de</strong>rt, München 1989, 113.<br />
wordt nogal eens aandacht gegeven aan ‘Saline <strong>de</strong> Chaux’ <strong>van</strong> Ledoux,<br />
dat als voorbeeld voor <strong>de</strong> aanleg <strong>van</strong> een stad <strong>van</strong> belang is, zowel door<br />
het ontwerp <strong>van</strong> <strong>de</strong> stadsplattegrond en <strong>van</strong> <strong>de</strong> individuele gebouwen,<br />
als door <strong>de</strong> tekst die Ledoux erover geschreven heeft. De aantrekkelijkheid<br />
<strong>van</strong> het totale ontwerp <strong>van</strong> het Franse ‘Saline <strong>de</strong> Chaux’ in Arc-et-<br />
Senans door Ledoux en <strong>van</strong> zijn opvattingen over <strong>de</strong> inrichting <strong>van</strong> dit<br />
stadje steken echter schril af tegen <strong>de</strong> maatschappelijke werkelijkheid<br />
<strong>van</strong> het hele project. Want <strong>de</strong> ‘Saline <strong>de</strong> Chaux’, het (slechts ten <strong>de</strong>le<br />
uitgevoer<strong>de</strong>) project om <strong>de</strong> productie <strong>van</strong> <strong>de</strong> Franse zoutmijnen te<br />
vergroten, was in <strong>de</strong> woor<strong>de</strong>n <strong>van</strong> Hanno-Walter Kruft “<strong>de</strong> zichtbare<br />
<strong>de</strong>monstratie <strong>van</strong> het koninklijke monopolie” (op <strong>de</strong> zoutmijnen namelijk).<br />
26 De architectonische aantrekkingskracht op architectuurhistorici<br />
en liefhebbers <strong>van</strong> architectuur wordt daarmee allerminst teniet gedaan,<br />
maar een zekere vorm <strong>van</strong> vernieuwing (in dit geval een architectonische<br />
en ste<strong>de</strong>nbouwkundige vernieuwing) impliceert natuurlijk allerminst<br />
dat ook <strong>de</strong> maatschappelijke achtergrond <strong>van</strong> <strong>de</strong> opdracht en <strong>van</strong> <strong>de</strong> opdrachtgever<br />
<strong>van</strong> <strong>de</strong>zelf<strong>de</strong> vernieuwen<strong>de</strong> richting zou<strong>de</strong>n moeten zijn.<br />
Daarmee is een gecompliceerd gebied in beeld gekomen, dat echter zo<br />
interessant en belangwekkend is dat het na<strong>de</strong>r toegelicht en in afzon<strong>de</strong>rlijke<br />
vraagstellingen uitgewerkt moet wor<strong>de</strong>n. Allereerst blijkt uit het<br />
aangehaal<strong>de</strong> voorbeeld <strong>van</strong> het Franse Chaux dat er helemaal geen directe<br />
samenhang hoeft te bestaan tussen <strong>de</strong> maatschappelijke of sociale<br />
achtergrond <strong>van</strong> een opdracht en <strong>de</strong> architectonische uitwerking daar<strong>van</strong>.<br />
Hoewel <strong>de</strong> veron<strong>de</strong>rstelling misschien voor <strong>de</strong> hand zou liggen,<br />
kan dus uit een ontwerp dat in architectonische zin (enigszins) revolutionair<br />
of tenminste vooruitstrevend genoemd kan wor<strong>de</strong>n, allerminst<br />
wor<strong>de</strong>n afgeleid dat <strong>de</strong> opdracht als zodanig is voort gekomen uit een<br />
vooruitstreven<strong>de</strong> gedachtegang. Ofschoon Ledoux zelf een i<strong>de</strong>alistisch<br />
beeld heeft willen creëren <strong>van</strong> het stadje, was er <strong>van</strong> die i<strong>de</strong>alen bij <strong>de</strong><br />
planning en <strong>de</strong> bouw er<strong>van</strong> nog geen sprake. Ver<strong>de</strong>r is het een tamelijk<br />
mo<strong>de</strong>rn i<strong>de</strong>e om te veron<strong>de</strong>rstellen dat een opdrachtgever voor een bepaal<strong>de</strong><br />
opdracht een architect zou zoeken, die tot <strong>de</strong>zelf<strong>de</strong> religieuze of<br />
politieke groepering zou behoren als hijzelf. Daarbij wordt er impliciet<br />
<strong>van</strong> uitgegaan dat <strong>de</strong> betreffen<strong>de</strong> overtuiging een gemeenschappelijk begrip<br />
teweeg zou brengen dat het te realiseren architectuurproject beter<br />
of passen<strong>de</strong>r zou maken dan wanneer <strong>de</strong> opdrachtgever en <strong>de</strong> architect<br />
die overtuiging of levenshouding niet zou<strong>de</strong>n <strong>de</strong>len. In theorie zou ook<br />
nog <strong>de</strong>nkbaar zijn dat een opdrachtgever bij voorkeur iemand uit <strong>de</strong><br />
‘eigen’ kring <strong>de</strong> opdracht zou verlenen om die ontwerper te steunen en<br />
daarmee <strong>de</strong> groep waartoe bei<strong>de</strong>n behoor<strong>de</strong>n. In het verle<strong>de</strong>n is dat<br />
H E T ‘ H O D S H O N H U I S ’ I N H A A R L E M E N H E T O E U V R E VA N A B R A H A M VA N D E R H A R T J A A R V E R S L A G 2 0 0 8<br />
echter heel vaak juist niet het geval geweest, omdat kennelijk zo’n religieuze<br />
of politieke overtuiging geen (doorslaggevend) criterium voor <strong>de</strong><br />
keuze <strong>van</strong> een architect of kunstenaar was. De regenten <strong>van</strong> het katholieke<br />
meisjesweeshuis in Amsterdam gingen met <strong>de</strong> gereformeer<strong>de</strong> Abraham<br />
<strong>van</strong> <strong>de</strong>r Hart in zee, die ook uitstekend in staat bleek om behalve<br />
het gehele weeshuis ook <strong>de</strong> kapel binnen het complex <strong>van</strong> het Maag<strong>de</strong>nhuis<br />
te ontwerpen. 27 “Op het eind <strong>van</strong> <strong>de</strong> achttien<strong>de</strong> eeuw hoef<strong>de</strong>n,<br />
me<strong>de</strong> dankzij <strong>de</strong> door <strong>de</strong> patriotten verbrei<strong>de</strong> geest <strong>van</strong> verlichting en<br />
verdraagzaamheid, zelfs <strong>de</strong> katholieken niet meer altijd via sloppen in<br />
onzichtbare schuren te verdwijnen. Liefdadigheidsinstellingen<br />
als het ‘Hofje <strong>van</strong> Occo’<br />
en het nieuwe Maag<strong>de</strong>nhuis drukten tenminste<br />
in Amsterdam een belangrijk rooms<br />
stempel op het stadsbeeld”, zo meen<strong>de</strong> Von<br />
<strong>de</strong>r Dunk jaren gele<strong>de</strong>n. 28 Hij schreef dit in<br />
een passage die han<strong>de</strong>lt over <strong>de</strong> veran<strong>de</strong>ringen<br />
op religieus terrein die veroorzaakt wer<strong>de</strong>n<br />
door <strong>de</strong> omwenteling <strong>van</strong> 1795. Maar<br />
daar valt op twee cruciale punten een en an<strong>de</strong>r<br />
op af te dingen. Want het interessante<br />
punt is nu juist dat <strong>van</strong> een katholiek stempel<br />
op het Amsterdamse Spui, waar het nieuwe<br />
Maag<strong>de</strong>nhuis werd gebouwd, helemaal geen<br />
sprake was! Aan niets is aan <strong>de</strong> buitenkant<br />
<strong>van</strong> het als katholieke meisjesweeshuis gebouw<strong>de</strong><br />
Maag<strong>de</strong>nhuis immers af te lezen dat<br />
het hier gaat om een katholiek gebouw. Uiterlijke kenmerken die ons<br />
kon<strong>de</strong>n atten<strong>de</strong>ren op <strong>de</strong> katholieke religie ontbreken in <strong>de</strong> architectuur<br />
<strong>van</strong> het exterieur <strong>van</strong> dit gebouw geheel. Of <strong>de</strong> regenten <strong>van</strong> het Maag<strong>de</strong>nhuis<br />
dan wel <strong>de</strong> architect Van <strong>de</strong>r Hart beperkingen zijn opgelegd<br />
met betrekking tot het uiterlijk <strong>van</strong> het gebouw, lijkt heel onwaarschijnlijk.<br />
Veel meer dan aan een katholieke uitstraling droeg <strong>de</strong> architectuur<br />
<strong>van</strong> het Maag<strong>de</strong>nhuis bij aan het <strong>de</strong>gelijke en representatieve beeld <strong>van</strong><br />
het Amsterdamse stadsbestuur. Op een belangrijke plaats in het centrum<br />
<strong>van</strong> Amsterdam kon op <strong>de</strong>ze manier een interessante bijdrage wor<strong>de</strong>n<br />
geleverd aan <strong>de</strong> ste<strong>de</strong>lijke architectuur en <strong>de</strong> uitstraling <strong>van</strong> <strong>de</strong> stad,<br />
waarbij het stadsbestuur toestemming gaf om een groot en aanzienlijk<br />
gebouw te laten bouwen door <strong>de</strong> stadsarchitect, die daartoe werd uitgeleend<br />
aan het katholieke weeshuis. Niet min<strong>de</strong>r belangrijk is natuurlijk<br />
het feit dat het Amsterdamse Maag<strong>de</strong>nhuis al jaren bestond voordat <strong>van</strong><br />
V E R E N I G I N G H E N D R I C K D E K E Y S E R<br />
Afb. 29: Het Maag<strong>de</strong>nhuis in Amsterdam.<br />
(foto L. Bosman)<br />
27 R. Meischke, Amsterdam. Het R.C. Maag<strong>de</strong>nhuis en het<br />
St. Elisabeth-gesticht, ’s-Gravenhage 1980.<br />
28 Von <strong>de</strong>r Dunk 1996 (n. 5), 322.<br />
61
62<br />
29 Vgl. Marten Jan Bok, ‘Familie, vrien<strong>de</strong>n en opdrachtgevers’,<br />
in: Jacobine Huisken, Koen Ottenheym en Gary Schwartz,<br />
Jacob <strong>van</strong> Campen. Het klassieke i<strong>de</strong>aal in <strong>de</strong> Gou<strong>de</strong>n Eeuw,<br />
Amsterdam 1995, 27-52.<br />
30 Van Swigchen 1965 (n. 1), 10; Von <strong>de</strong>r Dunk 1996 (n. 5),<br />
333.<br />
<strong>de</strong> omwenteling <strong>van</strong> 1795 sprake kon zijn. Het Maag<strong>de</strong>nhuis was al in<br />
1787 voltooid en kan daarom niet in verband wor<strong>de</strong>n gebracht met gebeurtenissen<br />
<strong>van</strong> acht jaar later.<br />
In <strong>de</strong> zeventien<strong>de</strong> eeuw was het voor <strong>de</strong> stad Amsterdam allerminst een<br />
bezwaar om <strong>de</strong> katholieke Jacob <strong>van</strong> Campen het nieuwe, prestigieuze<br />
stadhuis te laten bouwen. Zijn katholieke achtergrond was geen beletsel<br />
voor verschillen<strong>de</strong> interessante opdrachten voor Van Campen op het<br />
hoogste niveau, dat <strong>van</strong> <strong>de</strong> stadhou<strong>de</strong>r. 29 Godsdienstige eenkennigheid<br />
was daarbij niet aan <strong>de</strong> or<strong>de</strong>, waarbij men zich in tegen<strong>de</strong>el kan afvragen<br />
of er ooit over <strong>de</strong> geloofsovertuiging <strong>van</strong> een kunstenaar of architect<br />
werd gesproken als er opdrachten te vergeven waren. In het laatste<br />
kwart <strong>van</strong> <strong>de</strong> achttien<strong>de</strong> eeuw waren het mogelijk <strong>de</strong> politieke opvattingen<br />
die <strong>de</strong> carrière <strong>van</strong> een architect kon<strong>de</strong>n helpen dan wel blokkeren,<br />
maar dit blijkt eigenlijk nauwelijks het geval te zijn geweest. Naast politieke<br />
voorkeuren <strong>van</strong> architecten en opdrachtgevers waren er bovendien<br />
nog an<strong>de</strong>re factoren in het spel, waarover later meer. Gevallen waarbij<br />
architecten geen opdrachten meer wisten te verwerven en waarbij dit<br />
gemis aan inkomsten moet wor<strong>de</strong>n toegeschreven aan hun eigen politieke<br />
opvattingen, zijn niet te noemen, en dat is een belangrijke vaststelling.<br />
Ook architecten met een aanstelling bij een stad wer<strong>de</strong>n hooguit in<br />
een heel enkel geval <strong>de</strong> <strong>de</strong>ur uitgewerkt om politieke re<strong>de</strong>nen. Alleen<br />
Barend Goudriaan, die in dienst was <strong>van</strong> <strong>de</strong> Amsterdamse stadsfabriek<br />
en daar met Van <strong>de</strong>r Hart en Schilling <strong>de</strong> leiding <strong>de</strong>el<strong>de</strong>, schijnt in 1798<br />
<strong>van</strong>wege zijn Oranjegezindheid uit <strong>de</strong> ste<strong>de</strong>lijke dienst ontslagen te<br />
zijn. 30<br />
Behalve <strong>de</strong> vragen naar <strong>de</strong> politieke gezindheid <strong>van</strong> opdrachtgevers en<br />
architecten kunnen ook an<strong>de</strong>re, hiermee samenhangen<strong>de</strong> overwegingen<br />
naar voren gebracht wor<strong>de</strong>n. Want ook als bekend is welke politieke<br />
richting een opdrachtgever in <strong>de</strong> laatste <strong>de</strong>cennia <strong>van</strong> <strong>de</strong> achttien<strong>de</strong>, of<br />
<strong>de</strong> eerste <strong>van</strong> <strong>de</strong> negentien<strong>de</strong> eeuw heeft gehad, kan men zich afvragen<br />
of het <strong>de</strong> ambitie <strong>van</strong> die opdrachtgever is geweest om dat ook tot uitdrukking<br />
te brengen in <strong>de</strong> architectuur. Eveneens is <strong>de</strong> vraag gerechtvaardigd<br />
of een architect in <strong>de</strong> betreffen<strong>de</strong> perio<strong>de</strong> <strong>de</strong> behoefte zal hebben<br />
gehad om zijn steun aan <strong>de</strong> Oranjes dan wel zijn afkeer <strong>van</strong> hen, in<br />
architectonische ontwerpen naar voren te brengen, gesteld overigens dat<br />
hij daar al toe in <strong>de</strong> gelegenheid zou zijn geweest. Bovendien is het natuurlijk<br />
een interessant punt of <strong>de</strong> architectuur het meest geëigen<strong>de</strong><br />
mid<strong>de</strong>l was voor bijvoorbeeld een overtuigd patriot om uiting te geven<br />
aan zijn (of haar) politieke gezindheid. Kunnen er specifieke architectonische<br />
concepten of misschien <strong>de</strong>len <strong>van</strong> <strong>de</strong> vormgeving wor<strong>de</strong>n be-<br />
H E T ‘ H O D S H O N H U I S ’ I N H A A R L E M E N H E T O E U V R E VA N A B R A H A M VA N D E R H A R T J A A R V E R S L A G 2 0 0 8<br />
noemd als <strong>de</strong>rmate kenmerkend voor patriotse opdrachtgevers, dat <strong>de</strong><br />
toepassing er<strong>van</strong> goed begrepen zal zijn en voor <strong>de</strong> opdrachtgever een<br />
belangrijk mid<strong>de</strong>l kan zijn geweest om zich er <strong>van</strong> te bedienen? Dergelijke<br />
vragen lijken eigenlijk weg te zakken in een moeras <strong>van</strong> ondui<strong>de</strong>lijkheid,<br />
al kan er met enige moeite toch wel iets over wor<strong>de</strong>n gezegd.<br />
Het stellen <strong>van</strong> <strong>de</strong>ze vragen alleen al is <strong>van</strong> belang voor <strong>de</strong> analyses <strong>van</strong><br />
<strong>de</strong> architectuur <strong>van</strong> het ein<strong>de</strong> <strong>van</strong> <strong>de</strong> achttien<strong>de</strong> en <strong>de</strong> aan<strong>van</strong>g <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />
negentien<strong>de</strong> eeuw. In vergelijking met verschillen<strong>de</strong> an<strong>de</strong>re lan<strong>de</strong>n was<br />
<strong>de</strong> situatie in Ne<strong>de</strong>rland in politiek en bestuurlijk opzicht misschien wel<br />
heel veran<strong>de</strong>rlijk en opwin<strong>de</strong>nd, met <strong>de</strong> architectuur lijkt dat niet erg<br />
het geval te zijn. Maar waar architecten el<strong>de</strong>rs in Europa in <strong>de</strong> perio<strong>de</strong><br />
rond 1800 me<strong>de</strong> door politieke veran<strong>de</strong>ringen geïnspireerd wer<strong>de</strong>n, zijn<br />
het ook daar toch vooral papieren gebouwen gebleven en was er in <strong>de</strong><br />
uitgevoer<strong>de</strong> projecten veel min<strong>de</strong>r revolutionair elan terug te vin<strong>de</strong>n. 31<br />
Zowel met betrekking tot <strong>de</strong> opdrachtgevers als wat betreft <strong>de</strong> uitein<strong>de</strong>lijke<br />
gerealiseer<strong>de</strong> architectuur dient steeds het on<strong>de</strong>rscheid tussen particuliere<br />
opdrachten en opdrachten <strong>van</strong> religieuze of bestuursorganen in<br />
<strong>de</strong> beschouwing betrokken te wor<strong>de</strong>n. Bij geen <strong>van</strong> <strong>de</strong> opdrachtgevers<br />
blijkt het echter een cruciale overweging te zijn geweest om het nieuwe<br />
bewind nadrukkelijk in een ste<strong>de</strong>lijke context te plaatsen door mid<strong>de</strong>l<br />
<strong>van</strong> an<strong>de</strong>re en nieuwe architectonische concepten. Ook bij Felix Meritis<br />
in Amsterdam, naar ontwerp <strong>van</strong> Jacob Otten Husly, is dat niet het geval<br />
geweest, want een patriots bolwerk is die instelling helemaal niet geweest:<br />
“Felix Meritis was en bleef politiek neutraal; patriotse activisten<br />
waren verenigd in <strong>de</strong> Va<strong>de</strong>rlandse Sociëteit en nadat <strong>de</strong>ze was verbo<strong>de</strong>n,<br />
in Doctrina et Amicitia”, stel<strong>de</strong> Schmidt recentelijk vast. 32<br />
In <strong>de</strong> architectuur <strong>van</strong> <strong>de</strong> late achttien<strong>de</strong> en <strong>de</strong> vroege negentien<strong>de</strong><br />
eeuw lijkt <strong>de</strong> politieke kaart niet of nauwelijks gespeeld te zijn. Opdrachtgevers<br />
en architecten bewogen zich allerminst uitsluitend in <strong>de</strong><br />
kringen <strong>van</strong> <strong>de</strong> eigen godsdienstige en politieke geestverwanten, maar<br />
an<strong>de</strong>re factoren zijn daarbij <strong>van</strong> groter belang geweest. De verschillen in<br />
opdrachten tussen Van <strong>de</strong>r Hart en verschei<strong>de</strong>ne collega-architecten<br />
kunnen niet wor<strong>de</strong>n verklaard <strong>van</strong>uit een politieke overtuiging. Veeleer<br />
was het <strong>van</strong> belang om enerzijds een vaste plaats te hebben binnen het<br />
ste<strong>de</strong>lijk bouwbedrijf, zoals bij Van <strong>de</strong>r Hart in Amsterdam sinds 1777,<br />
en an<strong>de</strong>rzijds een goed netwerk op te bouwen <strong>van</strong> opdrachtgevers, die<br />
los <strong>van</strong> religieuze en politieke overwegingen interessante opdrachten<br />
kon<strong>de</strong>n geven. Daarbij valt bij Van <strong>de</strong>r Hart ook nogal eens op dat het<br />
kennelijk opdrachten waren die hem goed lagen, waardoor hij al vroeg<br />
in zijn Amsterdamse loopbaan met Henry Hope een belangrijke particu-<br />
V E R E N I G I N G H E N D R I C K D E K E Y S E R<br />
Afb. 30: Een contract wordt getekend in het huis <strong>van</strong><br />
Abraham <strong>van</strong> <strong>de</strong>r Hart (staand rechts), tekening door<br />
Christiaan Andriessen, 6 augustus 1806.<br />
31 Vgl. bijv. Winfried Nerdinger, Klaus Jan Philipp en Hans-<br />
Peter Schwarz, Revolutionsarchitektur. Ein Aspekt <strong>de</strong>r<br />
europäischen Architektur um 1800, tent. cat. Frankfurt 1990.<br />
32 Zie Schmidt 2006 (n. 17), 232-233.<br />
63
64<br />
Afb. 31: Voorgevel ‘Huis Barnaart’. (foto HdK)<br />
33 Guido Steenmeijer, ‘Tot cieraet en<strong>de</strong> aensien <strong>de</strong>ser ste<strong>de</strong>’. Arent<br />
<strong>van</strong> ’s-Gravesan<strong>de</strong> (ca. 1610-1662), architect en ingenieur,<br />
Lei<strong>de</strong>n 2005, 30-41.<br />
liere opdrachtgever had ontmoet<br />
die op twee manieren<br />
<strong>van</strong> belang bleek te zijn: door<br />
het werk aan Paviljoen Welgelegen<br />
kwam Van <strong>de</strong>r Hart naar<br />
voren als uitstekend interieurarchitect,<br />
die volgens <strong>de</strong> laatste<br />
mo<strong>de</strong>s kon werken. Daarnaast<br />
werd hierdoor een nieuwe<br />
groep <strong>van</strong> opdrachtgevers<br />
gevon<strong>de</strong>n in Haarlem, die<br />
allen bij Van <strong>de</strong>r Hart uitkwamen<br />
<strong>van</strong>wege zijn veelzijdigheid<br />
en zijn hoogstaan<strong>de</strong><br />
interieurontwerpen. Deze opdrachtgevers<br />
bleken patriotten<br />
te zijn, maar dat Van <strong>de</strong>r Hart<br />
dat niet was, speel<strong>de</strong> geen rol.<br />
Dat Pieter Kops, Cornelia<br />
Catharina Hodshon en Willem<br />
Philip Barnaart zich in Haarlem<br />
wil<strong>de</strong>n manifesteren in <strong>de</strong> perio<strong>de</strong> dat <strong>de</strong> patriotten daar een sterke<br />
groepering vorm<strong>de</strong>n, heeft er zeker toe bijgedragen dat zij hun huizen<br />
lieten bouwen of verbouwen. Maar daarbij moet ook steeds bedacht<br />
wor<strong>de</strong>n dat <strong>de</strong> nadruk bij <strong>de</strong> huizen Kops en Hodshon eigenlijk lag op<br />
het interieur. Het tempelfront <strong>van</strong> het ‘Huis Barnaart’ wijst op <strong>de</strong> zelfbewuste<br />
behoefte <strong>van</strong> <strong>de</strong> opdrachtgever om zich nadrukkelijk te manifesteren.<br />
Daarbij is <strong>de</strong> verwijzing naar <strong>de</strong> Ne<strong>de</strong>rlandse architectuur <strong>van</strong><br />
<strong>de</strong> zeventien<strong>de</strong> eeuw onmiskenbaar en mogelijk is gebruik gemaakt <strong>van</strong><br />
een specifiek voorbeeld, <strong>de</strong> faça<strong>de</strong> aan <strong>de</strong> Hofvijver <strong>van</strong> <strong>de</strong> Sint-Sebastiaansdoelen<br />
in Den Haag, naar ontwerp <strong>van</strong> Arent <strong>van</strong> ’s-Gravesan<strong>de</strong>.<br />
Het gevelschema <strong>van</strong> dat gebouw is bij ‘Huis Barnaart’ groten<strong>de</strong>els nagevolgd,<br />
waarbij <strong>de</strong> breedte <strong>van</strong> <strong>de</strong> Haagse gevel <strong>van</strong> negen vensterassen<br />
werd gereduceerd tot zeven. Maar dat dit voorbeeld nooit om politieke<br />
re<strong>de</strong>nen kan zijn gebruikt bij het ontwerp <strong>van</strong> het ‘Huis Barnaart’ blijkt<br />
dui<strong>de</strong>lijk uit het feit dat <strong>de</strong> Sint-Sebastiaansdoelen bij <strong>de</strong> bouw bedoeld<br />
was als een eerbetoon aan Fre<strong>de</strong>rik Hendrik. 33 Dat bij het ‘Hodshon<br />
Huis’ het oorspronkelijk voorziene wapen bij <strong>de</strong> uitvoering achterwege<br />
bleef en werd ver<strong>van</strong>gen door een beel<strong>de</strong>ngroep is het enige element<br />
dat mogelijk iets verraadt <strong>van</strong> <strong>de</strong> politieke context.<br />
H E T ‘ H O D S H O N H U I S ’ I N H A A R L E M E N H E T O E U V R E VA N A B R A H A M VA N D E R H A R T J A A R V E R S L A G 2 0 0 8<br />
Abraham <strong>van</strong> <strong>de</strong>r Hart heeft geduren<strong>de</strong> zijn lange loopbaan als stadsarchitect<br />
<strong>van</strong> Amsterdam uiteenlopen<strong>de</strong> gebouwen en gebouwencomplexen<br />
ontworpen en tal <strong>van</strong> verbouwingsplannen gemaakt. Al voordat<br />
hij in 1777 werd opgenomen in <strong>de</strong> leiding <strong>van</strong> <strong>de</strong> Amsterdamse stadsfabriek<br />
moet hij goed hebben begrepen dat niet alleen veelzijdigheid en<br />
grondige kennis <strong>van</strong> uiteenlopen<strong>de</strong> on<strong>de</strong>r<strong>de</strong>len <strong>van</strong> het vak als ontwerper<br />
<strong>van</strong> gebouwen en interieurs verlangd wer<strong>de</strong>n, maar dat het leggen<br />
<strong>van</strong> contacten met potentiële opdrachtgevers minstens even belangrijk<br />
was. Daarom meng<strong>de</strong> hij zich in zulke verschillen<strong>de</strong> architectonische<br />
vraagstukken als het stadhuis <strong>van</strong> Weesp en het koorhek in Gouda.<br />
An<strong>de</strong>rzijds getuigen <strong>de</strong>ze gevallen ook <strong>van</strong> zijn bekendheid buiten <strong>de</strong><br />
voor <strong>de</strong> hand liggen<strong>de</strong> Amsterdamse kring. Zijn connecties in Amsterdam<br />
lever<strong>de</strong>n hem <strong>de</strong> bemoeienis met een koloniale opdrachtgever op<br />
in <strong>de</strong> tijd dat hij werkte aan het Nieuwe Werkhuis en het Maag<strong>de</strong>nhuis,<br />
waarvoor hij het grootste complex teken<strong>de</strong> dat hij in zijn loopbaan kon<br />
ontwerpen, ook al werd het uitein<strong>de</strong>lijk niet uitgevoerd. 34 Mogelijk was<br />
hij in het maken en on<strong>de</strong>rhou<strong>de</strong>n <strong>van</strong> contacten handiger of min<strong>de</strong>r<br />
kieskeurig dan collega’s. “Van <strong>de</strong>r Hart, vóór 1795 gematigd Orangist,<br />
ná 1795 gematigd opportunist, zag er geen been in om in zijn functie<br />
als stadsarchitect voor het nieuwe revolutionaire regime <strong>de</strong> feest<strong>de</strong>coraties<br />
te ontwerpen, die <strong>de</strong> val <strong>van</strong> zijn vroegere voorman moesten vieren”,<br />
stel<strong>de</strong> Von <strong>de</strong>r Dunk eens. 35 Misschien dat <strong>de</strong>ze opvatting zou<br />
kloppen als consequent <strong>de</strong> politieke overtuiging of voorkeur <strong>van</strong> architecten,<br />
metselaars en stucwerkers wordt on<strong>de</strong>rzocht, maar dat zou geen<br />
recht doen aan <strong>de</strong> context waarin <strong>de</strong>ze lie<strong>de</strong>n werkzaam waren. Voor<br />
hooguit een enkeling zal <strong>de</strong> politieke overtuiging <strong>van</strong> een zo principieel<br />
gehalte zijn geweest dat daaruit ook consequenties volg<strong>de</strong>n voor <strong>de</strong> beroepsuitoefening.<br />
Maar het zou onjuist zijn <strong>de</strong> politieke veran<strong>de</strong>ringen<br />
en <strong>de</strong> individuele opvattingen <strong>van</strong> allerlei figuren daarover te hanteren<br />
als maatstaf <strong>van</strong> al dan niet opportunistisch gedrag. Want slechts weinigen,<br />
en dan alleen nog binnen <strong>de</strong> rijke elite, kon<strong>de</strong>n het zich veroorloven<br />
om uit politieke overwegingen principieel han<strong>de</strong>len af te lei<strong>de</strong>n. Bij<br />
geen an<strong>de</strong>r zal <strong>de</strong> gedachte zelfs een rol hebben gespeeld, omdat men<br />
zich een <strong>de</strong>rgelijke luxe positie niet kon veroorloven. Van <strong>de</strong>r Hart was<br />
loyaal ten opzichte <strong>van</strong> zijn opdrachtgevers, zowel in <strong>de</strong> stad Amsterdam<br />
als bij zijn particuliere opdrachtgevers. In Amsterdam dien<strong>de</strong> hij<br />
<strong>de</strong> stad, door wie en hoe die ook bestuurd werd. Buiten <strong>de</strong> stadsdienst<br />
zocht hij opdrachten <strong>van</strong> instellingen en personen die vertrouwen in<br />
hem stel<strong>de</strong>n, <strong>van</strong> welke politieke of religieuze overtuiging zij ook<br />
waren. Van personen uit <strong>de</strong> kringen rond <strong>de</strong> Amsterdamse stadsbestuur-<br />
V E R E N I G I N G H E N D R I C K D E K E Y S E R<br />
34 Lex Bosman, ‘Van Amsterdam naar Berbice. Koloniale<br />
bestuursgebouwen als nieuwe ontwerpopdracht voor<br />
Abraham <strong>van</strong> <strong>de</strong>r Hart’, in: Bulletin KNOB 107 (2008),<br />
212-223; Lex Bosman, ‘Een onbekend ontwerp <strong>van</strong> Abraham<br />
<strong>van</strong> <strong>de</strong>r Hart: het gouvernementsgebouw in Demerary’,<br />
Bulletin KNOB 90 (1991), 135-139.<br />
35 Von <strong>de</strong>r Dunk 1996 (n. 5), 332.<br />
65
66<br />
36 Vgl. Jan <strong>de</strong> Vries & Ad <strong>van</strong> <strong>de</strong>r Wou<strong>de</strong>, Ne<strong>de</strong>rland 1500-<br />
1815. De eerste ron<strong>de</strong> <strong>van</strong> mo<strong>de</strong>rne economische groei,<br />
Amsterdam 1995, 786-790.<br />
37 Van Swigchem 1980 (n. 1), 441-442.<br />
38 Vgl. Schmidt 2006 (n. 17), 55-59.<br />
<strong>de</strong>rs kwamen ook nogal wat particuliere opdrachten. De groep Haarlemse<br />
opdrachtgevers bestond uitein<strong>de</strong>lijk vooral uit zeer welgestel<strong>de</strong><br />
patriotten, die het zich in een economisch moeizame perio<strong>de</strong> toch kon<strong>de</strong>n<br />
veroorloven kostbare bouwprojecten te on<strong>de</strong>rnemen waarmee zij<br />
zich kon<strong>de</strong>n manifesteren. 36 Hoewel zulke huizen geen specifieke politieke<br />
boodschap uitdroegen, maakten <strong>de</strong> opdrachtgevers zonneklaar dat<br />
met hun aanwezigheid voortaan rekening gehou<strong>de</strong>n moest wor<strong>de</strong>n,<br />
want <strong>de</strong> pan<strong>de</strong>n kon<strong>de</strong>n bezwaarlijk over het hoofd wor<strong>de</strong>n gezien.<br />
Vooral in zijn ontwerpen voor gevels gebruikte Van <strong>de</strong>r Hart vaak architectonische<br />
varianten <strong>van</strong> ontwerpen die hij eer<strong>de</strong>r had gemaakt, waarbij<br />
steeds <strong>de</strong> specifieke eisen <strong>van</strong> <strong>de</strong> opdrachtgever en <strong>van</strong> het betreffen<strong>de</strong><br />
gebouw voorop ston<strong>de</strong>n. Het ‘Hodshon Huis’ past geheel in <strong>de</strong>ze<br />
manier <strong>van</strong> werken, waarbij het hoge niveau <strong>van</strong> <strong>de</strong> interieurafwerking<br />
<strong>de</strong> kern <strong>van</strong> het gehele ontwerp is gewor<strong>de</strong>n. Aan representatie werd<br />
35% <strong>van</strong> <strong>de</strong> in totaal 5500 m3 beschikbare inhoud <strong>van</strong> het huis besteed,<br />
en voor gasten was nog eens 10% beschikbaar. Voor <strong>de</strong> bewoning door<br />
Keetje Hodshon zelf was een kleine 10% uitgetrokken. 37 De hoofdverdieping<br />
was <strong>de</strong> kern <strong>van</strong> het huis, ook al werd die niet elke dag<br />
gebruikt. Het hele huis werd als het ware om die verdieping heen<br />
gebouwd. Een politiek manifest kan in dit huis niet wor<strong>de</strong>n terug<br />
gevon<strong>de</strong>n, evenmin als dui<strong>de</strong>lijke referenties aan <strong>de</strong> architectuur <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />
Ne<strong>de</strong>rlandse zeventien<strong>de</strong> eeuw. In het oeuvre <strong>van</strong> Abraham <strong>van</strong> <strong>de</strong>r<br />
Hart vormt het huis een belangrijke schakel. Zijn zorgvuldig opgebouw<strong>de</strong><br />
netwerk lever<strong>de</strong> hem naast zijn functie als stadsarchitect <strong>van</strong><br />
Amsterdam on<strong>de</strong>r meer <strong>de</strong> opdracht voor dit huis op. Ervaring met<br />
grote bouwvolumes en gecompliceer<strong>de</strong> plattegron<strong>de</strong>n had hij toen al<br />
opgedaan in Amsterdam; <strong>de</strong> lijn <strong>van</strong> belangrijke interieuropdrachten,<br />
waartoe ook het Amsterdamse ‘Deutz Huis’ aan <strong>de</strong> Herengracht<br />
behoort, werd voortgezet via het netwerk <strong>van</strong> <strong>de</strong> particuliere Haarlemse<br />
opdrachtgevers. In Keetje Hodshon zal hij een weliswaar jonge, maar<br />
zeer veel-eisen<strong>de</strong> opdrachtgeefster hebben ontmoet die zelfstandig of<br />
me<strong>de</strong> met behulp <strong>van</strong> adviseurs haar sterke invloed in het ontwerpproces<br />
liet gel<strong>de</strong>n. Als opdrachtgeefster en behorend tot <strong>de</strong> elite nam zij haar<br />
rol zeer serieus. Ze moet Van <strong>de</strong>r Hart dui<strong>de</strong>lijk hebben gemaakt dat zij<br />
specifieke wensen had ten aanzien <strong>van</strong> haar prestigieuze huis. 38 Diners<br />
met maximaal 24 couverts aan een mahoniehouten tafel in <strong>de</strong> ruime<br />
Erkerzaal met uitzicht op het Spaarne en het ou<strong>de</strong> centrum <strong>van</strong> Haarlem<br />
moeten voor Keetje Hodshon een cruciaal uitgangspunt hebben<br />
gevormd. En dat zij vasthield aan haar eigen opvattingen over <strong>de</strong><br />
verschillen<strong>de</strong> functies en <strong>de</strong> prestigieuze uitstraling <strong>van</strong> zowel <strong>de</strong> voor-<br />
H E T ‘ H O D S H O N H U I S ’ I N H A A R L E M E N H E T O E U V R E VA N A B R A H A M VA N D E R H A R T J A A R V E R S L A G 2 0 0 8<br />
als <strong>de</strong> achterzij<strong>de</strong> <strong>van</strong> haar huis, heeft geleid tot een ontwerp dat tal <strong>van</strong><br />
compromissen bevat. Het zeer beperkte privé-gebruik <strong>van</strong> het enorme<br />
gebouw in haar dagelijks bestaan was een an<strong>de</strong>re consequentie die zij<br />
kennelijk accepteer<strong>de</strong>, omdat <strong>de</strong> positie in <strong>de</strong> stad en het niveau <strong>van</strong><br />
haar ont<strong>van</strong>gsten dit ruimschoots compenseer<strong>de</strong>n. ■<br />
V E R E N I G I N G H E N D R I C K D E K E Y S E R<br />
67
68<br />
Alfabetische lijst <strong>van</strong> plaatsen in<br />
Ne<strong>de</strong>rland met pan<strong>de</strong>n <strong>van</strong> <strong>de</strong> <strong>Vereniging</strong><br />
Alblasserdam<br />
Jaar <strong>van</strong> verwerving<br />
1 Cortgene 9, Ambachtsherenhuis 2006<br />
(overdracht gemeente Alblasserdam; met steun<br />
BankGiro Loterij)<br />
1<br />
Alkmaar<br />
Mient 31 1925<br />
2 Mient 33<br />
Amersfoort<br />
1925<br />
1 Havik 33-35<br />
Amsterdam<br />
1941<br />
1 Beulingstraat 25 1928<br />
2 Blauwburgwal 22 1976<br />
(legaat mw C.M. Al<strong>de</strong>rding-Krull)<br />
3 Bloemgracht 9 1962<br />
4 Bloemgracht 87 1929<br />
5 Bloemgracht 89 1929<br />
6 Bloemgracht 91 1927<br />
7 Bloemgracht 108 1962<br />
(schenking koopsom Prins Bernhard Cultuurfonds)<br />
8 Brouwersgracht 48 1918<br />
9 Brouwersgracht 50 1918<br />
10 Brouwersgracht 54 1965<br />
(schenking koopsom Prins Bernhard Cultuurfonds)<br />
11 Brouwersgracht 56 1949<br />
12 Brouwersgracht 218<br />
13 Diemerzeedijk 27,<br />
1946<br />
Gemeenlandshuis 2008<br />
(met steun BankGiro Loterij)<br />
14 Egelantiersgracht 73 1962<br />
15 Enge Kerksteeg 2 1918<br />
16 Enge Kerksteeg 4 1918<br />
17 Fre<strong>de</strong>riksplein 10 1975<br />
(schenking koopsom Prins Bernhard Cultuurfonds)<br />
18 Henri Polaklaan 9, ‘De Burcht’ 2007<br />
(met steun BankGiro Loterij en het SNS REAAL Fonds)<br />
19 Herengracht 39 1963<br />
20 Herengracht 59<br />
21/22 Herengracht 77 /<br />
1918<br />
Korsjespoortsteeg 24 1958<br />
23 Herengracht 170,<br />
‘Huis Bartolotti’ 1924<br />
24 Herengracht 172,<br />
‘Huis Bartolotti’ 1971<br />
(schenking koopsom Merrem & La Porte N.V.)<br />
25 Herengracht 241 2006<br />
(schenking dhr. J.J.M. Bor<strong>de</strong>ns en mw. E.H. Heesen)<br />
26 Herengracht 284,<br />
‘Huis Van Brienen’ 1933<br />
(schenking Comte d'Alsace, Prince d'Henin)<br />
27 Herengracht 394 1918<br />
28 Herengracht 476 1953<br />
(schenking mw G.L.C.A. Mirandolle)<br />
29 Herengracht 524 1995<br />
(met steun <strong>van</strong> NOG Verzekeringen)<br />
30 Hui<strong>de</strong>nstraat 19 1977<br />
31 Kattengat 4 1926<br />
32 Kattengat 6 1926<br />
33 Keizersgracht 387 1955<br />
(nalatenschap mw J.M. Worst-Kalff)<br />
34 Keizersgracht 743 1978<br />
(nalatenschap mw J.A.W. Westerman Holstijn-<br />
<strong>van</strong> Hettinga Tromp)<br />
35 Kerkstraat 19 1969<br />
(schenking koopsom Prins Bernhard Cultuurfonds)<br />
36 Kerkstraat 288 1986<br />
(schenking ‘Johanna <strong>van</strong> Riemsdijk’ Stichting)<br />
37 Kerkstraat 290 1986<br />
(schenking ‘Johanna <strong>van</strong> Riemsdijk’ Stichting)<br />
38 Kerkstraat 292 1986<br />
(schenking ‘Johanna <strong>van</strong> Riemsdijk’ Stichting)<br />
39 Kerkstraat 294 1986<br />
(schenking ‘Johanna <strong>van</strong> Riemsdijk’ Stichting)<br />
40 Kerkstraat 324<br />
41 Koestraat 10/12,<br />
1957<br />
‘Wijnkopersgil<strong>de</strong>huis’ 1947<br />
42 Lange Leidsedwarsstraat 144 1964<br />
43 Lange Leidsedwarsstraat 146 1964<br />
44 Lange Leidsedwarsstraat 148 1964<br />
45 Lange Leidsedwarsstraat 150 1964<br />
46 Lange Leidsedwarsstraat 152 1972<br />
(schenking koopsom Prins Bernhard Cultuurfonds)<br />
47 Lijnbaansgracht 334 1966<br />
(schenking koopsom Prins Bernhard Cultuurfonds)<br />
48 Nieuwebrugsteeg 13<br />
49 Nieuwebrugsteeg 15 /<br />
1918<br />
St. Olofspoort 9 1967<br />
(schenking Fries-Groningse Hypotheekbank N.V.)<br />
50 Nieuwendammerdijk 283-285<br />
51 Nieuwezijds Voorburgwal 75,<br />
1959<br />
‘Makelaers Comptoir’ 2002<br />
(overdracht Commissarissen <strong>van</strong> het Makelaars-<br />
gil<strong>de</strong> / gemeente Amsterdam)<br />
52/53 Nieuwezijds Voorburgwal<br />
264 / Wij<strong>de</strong>steeg 1 1929<br />
54 Nieuwmarkt 20-22 1918<br />
55 Noor<strong>de</strong>rmarkt 17 1963<br />
(schenking koopsom Prins Bernhard Cultuurfonds)<br />
56 Noor<strong>de</strong>rmarkt 20 1962<br />
57 St. Olofspoort 1 / Zeedijk 2 1967<br />
(schenking Fries-Groningse Hypotheekbank N.V.)<br />
58 St. Olofspoort 2 1918<br />
59 St. Olofspoort 3 1967<br />
(schenking Fries-Groningse Hypotheekbank N.V.)<br />
60 St. Olofspoort 4 1918<br />
61 St. Olofspoort 5 1967<br />
(schenking Fries-Groningse Hypotheekbank N.V.)<br />
62 St. Olofspoort 7 1967<br />
(schenking Fries-Groningse Hypotheekbank N.V.)<br />
63 St. Olofssteeg 8,<br />
‘Het Jopenvat’ 1924<br />
64 Ou<strong>de</strong>kerksplein 50 1955<br />
65 Ou<strong>de</strong>zijds Achterburgwal 151 1956<br />
(schenking koopsom N.N.)<br />
66 Ou<strong>de</strong>zijds Achterburgwal 153 1956<br />
(schenking koopsom N.N.)<br />
67 Ou<strong>de</strong>zijds Achterburgwal 155<br />
68 Ou<strong>de</strong>zijds Achterburgwal 187 /<br />
1984<br />
Spinhuissteeg 2 1980<br />
69 Ou<strong>de</strong>zijds Voorburgwal 14 1929<br />
A L F A B E T I S C H E L I J S T VA N PA N D E N J A A R V E R S L A G 2 0 0 8<br />
70/71 Ou<strong>de</strong>zijds Voorburgwal 57 /<br />
Ou<strong>de</strong>zijds Achterburgwal 46A 1946<br />
72 Ou<strong>de</strong>zijds Voorburgwal 73 1963<br />
(schenking koopsom Prins Bernhard Cultuurfonds)<br />
73 Ou<strong>de</strong>zijds Voorburgwal 100<br />
74 Palmgracht 20-26,<br />
1918<br />
‘Bossche Hofje’ 1997<br />
(schenking Stichting Arent Dirksz Bosch Hofje)<br />
75 Prinsengracht 2 1918<br />
76 Prinsengracht 4 1918<br />
77 Prinsengracht 36 1918<br />
78 Prinsengracht 997 1986<br />
(schenking ‘Johanna <strong>van</strong> Riemsdijk’ Stichting)<br />
79 Prinsengracht 999 1986<br />
(schenking ‘Johanna <strong>van</strong> Riemsdijk’ Stichting)<br />
80 Prinsengracht 1001 1986<br />
(schenking ‘Johanna <strong>van</strong> Riemsdijk’ Stichting)<br />
81 Rapenburg 13<br />
82 Sloterka<strong>de</strong> 21,<br />
1918<br />
‘Aalsmeer<strong>de</strong>r Veerhuis’ 1925<br />
83 Spuistraat 233 1961<br />
(nalatenschap mw H.H. Fruyt-Martens)<br />
84 Warmoesstraat 83 1918<br />
85 Zandhoek 4 1949<br />
86 Zeedijk 1<br />
Appingedam<br />
1920<br />
1 Dijkstraat 30 1998<br />
2 Solwer<strong>de</strong>rstraat 14<br />
Arnhem<br />
1987<br />
1 Bovenbeekstraat 21 1991<br />
(overdracht gemeente Arnhem)<br />
1<br />
Balk<br />
(gem. Gaasterlân-sleat)<br />
Raadhuisstraat 11 1970<br />
(schenking koopsom Prins Bernhard Cultuurfonds)<br />
2 <strong>van</strong> Swin<strong>de</strong>renstraat 7 1971<br />
(schenking koopsom Prins Bernhard Cultuurfonds)<br />
1<br />
Bergen op Zoom<br />
St. Catharinaplein 1 1993<br />
2 St. Catharinaplein 2 1993<br />
V E R E N I G I N G H E N D R I C K D E K E Y S E R<br />
1<br />
Blaricum<br />
Bloemlandseweg 3 2000<br />
(met steun BankGiro Loterij en dankzij<br />
nalatenschap mw E.C. Coolhaas-Korpershoek)<br />
1<br />
Blokker (gem. Hoorn)<br />
Westerblokker 39,<br />
‘Barmhartige Samaritaan’ 1990<br />
Blokzijl (gem. Steenwijk)<br />
1 Bierka<strong>de</strong> 6 1961<br />
(schenking koopsom Prins Bernhard Cultuurfonds)<br />
2 Bierka<strong>de</strong> 7 1961<br />
(schenking koopsom Prins Bernhard Cultuurfonds)<br />
3 Bierka<strong>de</strong> 8 1960<br />
(overdracht Coöperatieve Zuivelindustrie NOVAC)<br />
4 Kerkstraat 2 1926<br />
5 Kerkstraat 16 1961<br />
6 Kerkstraat 20-22 1926<br />
7 Kerkstraat 24 1926<br />
8 Kerkstraat 26 1926<br />
9 Kerkstraat 28<br />
Bolsward<br />
1926<br />
1 Kleine Dijlakker 17 2008<br />
(nalatenschap J.P. Albada Jelgersma)<br />
1<br />
Brielle<br />
Maarland NZ 10 1948<br />
2 Maarland NZ 24 1925<br />
3 Maarland NZ 29/30 1949<br />
4 Voorstraat 27<br />
Broek in Waterland<br />
(gem. Waterland)<br />
1928<br />
1 Havenrak 1 2007<br />
(schenking mevrouw W.A.A. Bruigom-Six)<br />
2 Leetein<strong>de</strong> 4/6 1962<br />
(schenking koopsom Prins Bernhard Cultuurfonds)<br />
3 Leetein<strong>de</strong> 12 1964<br />
(schenking koopsom Prins Bernhard Cultuurfonds)<br />
1<br />
Culemborg<br />
Slotstraat 8 1989<br />
2 Slotstraat 10/Lange Meent 1-7 1977<br />
(schenking koopsom N.N.)<br />
1<br />
Delft<br />
Markt 2 1962<br />
(schenking koopsom Prins Bernhard Cultuurfonds)<br />
2 Markt 4 1962<br />
3 Van <strong>de</strong>r Mastenstraat 24 1979<br />
(overdracht ‘Stichting Hofje <strong>van</strong> Gratie’)<br />
4 Van <strong>de</strong>r Mastenstraat 26 t/m 40,<br />
complex ‘Hofje <strong>van</strong> Gratie’ 1979<br />
(overdracht ‘Stichting Hofje <strong>van</strong> Gratie’)<br />
5 Ou<strong>de</strong> Delft 49 1936<br />
6/7 Wijnhaven 16 / Boterbrug 17<br />
Den Hel<strong>de</strong>r<br />
1925<br />
1 Molenstraat 63 2006<br />
(schenking mw. J. Hillerström en erfgenamen A.A. Zon)<br />
1<br />
Deventer<br />
Boterstraat 3 1977<br />
(schenking Stichting N.N.)<br />
2 Brink 47 1977<br />
(schenking Stichting N.N.)<br />
3 Noor<strong>de</strong>nbergstraat 6 1965<br />
(schenking koopsom Prins Bernhard Cultuurfonds)<br />
1<br />
Doesburg<br />
Koepoortstraat 26 /<br />
Hogestraat 1 1980<br />
2 Meipoortstraat 57 1958<br />
3 Meipoortstraat 59<br />
Dokkum<br />
(gem. Dongera<strong>de</strong>el)<br />
1958<br />
1 Keppelstraat 40 1963<br />
(schenking koopsom Prins Bernhard Cultuurfonds)<br />
1<br />
Dordrecht<br />
Bolwerk 2 / Merweka<strong>de</strong> 102 2006<br />
(schenking dhr. M.C.M. Schless en<br />
dhr. L.H.M. Stroekxs <strong>van</strong> <strong>de</strong>n Broek)<br />
2 Bolwerk 4 2007<br />
(schenking koopsom dhr. M.C.M. Schless en<br />
dhr. L.H.M. Stroekxs <strong>van</strong> <strong>de</strong>n Broek)<br />
3 Engelenburgerbrug 1-3,<br />
‘Het Ron<strong>de</strong>el’ 1975<br />
(schenking koopsom Prins Bernhard Cultuurfonds)<br />
69
70<br />
4 Grotekerksbuurt 50 1970<br />
(schenking koopsom Prins Bernhard Cultuurfonds)<br />
5 Grotekerksbuurt 54 1959<br />
6 Grotekerksbuurt 56 1959<br />
7 Kuipershaven 41/42 1955<br />
8 Voorstraat 170 1919<br />
9/10 Voorstraat 173 /<br />
Nieuwbrug 1/3 1971<br />
(schenking koopsom Prins Bernhard Cultuurfonds)<br />
11 Wijnstraat 71/73 1965<br />
(schenking koopsom Prins Bernhard Cultuurfonds)<br />
12 Wijnstraat 113, ‘Het Zeepaert’ 1996<br />
(met steun nalatenschap mw C.M. <strong>van</strong> <strong>de</strong>r Meulen-<br />
Jensma)<br />
13 Wijnstraat 123/125,<br />
‘De Onbeschaam<strong>de</strong>’ 1994<br />
(overdracht gemeente Dordrecht)<br />
14 Wijnstraat 124, 126 en 128 1997<br />
(dankzij nalatenschap mw C.M. <strong>van</strong> <strong>de</strong>r<br />
Meulen-Jensma)<br />
15 Wijnstraat 127, ‘In Beverenburch’ 2006<br />
(schenking koopsom BankGiro Loterij)<br />
16 Wijnstraat 153, ‘Ro<strong>de</strong>nburch’ 2007<br />
(overdracht gemeente Dordrecht)<br />
Driebergen-Rijsenburg<br />
(gem. Utrechtse Heuvelrug)<br />
1 Hoofdstraat 87-91, ‘Sparrendaal’ 2000<br />
(overdracht gemeente Driebergen-Rijsenburg en<br />
dankzij nalatenschap mw E.C. Coolhaas-Korpershoek)<br />
1<br />
Dronrijp<br />
(gem. Menalduma<strong>de</strong>el)<br />
Tsjerkebuorren 12 2005<br />
(schenking mevrouw A.Dijkstra-Ossewaar<strong>de</strong>)<br />
1<br />
Edam<br />
(gem. Edam-Volendam)<br />
Achterhaven 105 1920<br />
2 Doelland 3 1946<br />
3 Doelland 5 1940<br />
4 Spui 6 1927<br />
1<br />
Elburg<br />
Krommesteeg 11 1925<br />
2/3 Sme<strong>de</strong>straat 22 /<br />
Rozemarijnsteeg 14 1987<br />
4 Smeesteeg 4<br />
Enkhuizen<br />
1980<br />
1 Bagijnestraat 3 1957<br />
2 Breedstraat 32 1919<br />
3 Breedstraat 102 1956<br />
4 Breedstraat 121 1928<br />
5 Torenstraat 11 1962<br />
(schenking koopsom Prins Bernhard Cultuurfonds)<br />
6 Vissersdijk 44 1928<br />
7 Westerstraat 76 1919<br />
8 Zui<strong>de</strong>rspui 3 1925<br />
9 Zui<strong>de</strong>rspui 4<br />
Franeker<br />
(gem. Franekera<strong>de</strong>el)<br />
1918<br />
1 Eise Eisingastraat 2 1985<br />
(met steun ‘P.W. Janssens Friesche Stichting’)<br />
2 Raadhuisplein 13 1966<br />
(schenking erven L. <strong>van</strong> <strong>de</strong>r Wou<strong>de</strong> en G. Donia)<br />
1<br />
Fre<strong>de</strong>riksoord<br />
(gem. Westerveld)<br />
M.E. <strong>van</strong> <strong>de</strong>r Meulenweg 5 1992<br />
(legaat mw M. Helbers-Molt)<br />
1<br />
Gageldonk (gem. Breda)<br />
Moerenstraat, kapel<br />
Goes<br />
1918<br />
1 Turfka<strong>de</strong> 11, ‘Karel V-huis’<br />
Gorinchem<br />
1928<br />
1 Burgstraat 30/Vismarkt 20-21 1919<br />
2 Molenstraat 109, ‘Tolhuis’ 1977<br />
(schenking koopsom Prins Bernhard Cultuurfonds)<br />
1<br />
Gouda<br />
Naaierstraat 6<br />
’s-Gravenhage<br />
1929<br />
1 Beeklaan 303 1995<br />
2 Statenlaan 4 1987<br />
(nalatenschap dhr D. Bolten)<br />
1<br />
Groningen<br />
Ossenmarkt 5<br />
Haarlem<br />
1930<br />
1 Donkere Spaarne 56 1992<br />
(overdracht Stichting Diogenes Haarlem)<br />
2 Goudsmidspleintje 1 /<br />
Donkere Begijnhof 8 1992<br />
(overdracht Stichting Diogenes Haarlem)<br />
3 Goudsmidspleintje 2/3 1992<br />
(overdracht Stichting Diogenes Haarlem)<br />
4 Groot Heiligland 19 1992<br />
(overdracht Stichting Diogenes Haarlem)<br />
5 Groot Heiligland 22 /<br />
Omvalspoort 11 1992<br />
(overdracht Stichting Diogenes Haarlem)<br />
6 Groot Heiligland 46 1992<br />
(overdracht Stichting Diogenes Haarlem)<br />
7 Groot Heiligland 48 1992<br />
(overdracht Stichting Diogenes Haarlem)<br />
8 Groot Heiligland 63 t/m 85,<br />
complex ‘Gasthuishuisjes’ 1992<br />
(overdracht Stichting Diogenes Haarlem)<br />
9 Houtmarkt 17 1934<br />
10 Korte Spaarne 15 /<br />
Spaarnwou<strong>de</strong>rstraat 19 1992<br />
(overdracht Stichting Diogenes Haarlem)<br />
11 Korte Spaarne 23/25/27<br />
12 Korte Spaarne 29/31 /<br />
1929/1961<br />
Wij<strong>de</strong>steeg 3 1929<br />
13 Korte Wijngaardstraat 14 1992<br />
(overdracht Stichting Diogenes Haarlem)<br />
14 Nassaulaan 14 1979<br />
(met steun Prins Bernhard Cultuurfonds)<br />
15 Nassaulaan 16 1979<br />
(met steun Prins Bernhard Cultuurfonds)<br />
16 Nieuwe Gracht 7,<br />
‘Huis Barnaart’ 2002<br />
(met steun BankGiro Loterij en dankzij<br />
nalatenschap dhr. C.W. Zeeman)<br />
A L F A B E T I S C H E L I J S T VA N PA N D E N J A A R V E R S L A G 2 0 0 8<br />
17 Spaarne 15-17, ‘Hodshon Huis’ 2008<br />
(met steun BankGiro Loterij)<br />
18 Spaarne 69 1963<br />
19 Spaarne 108 1924<br />
20 Spaarnwou<strong>de</strong>rstraat 15 1961<br />
Harlingen<br />
1 Havenplein 14 1963<br />
(schenking koopsom Prins Bernhard Cultuurfonds)<br />
2 Havenplein 28 1964<br />
(schenking koopsom Prins Bernhard Cultuurfonds)<br />
3 Noor<strong>de</strong>rhaven 106 1930<br />
4 Voorstraat 61 1955<br />
5 Zui<strong>de</strong>rhaven 2<br />
Hasselt<br />
(gem. Zwartewaterland)<br />
1955<br />
1 Hoogstraat 33 1963<br />
(schenking koopsom Prins Bernhard Cultuurfonds)<br />
2 Markt 1, vml. Raadhuis 1995<br />
(overdracht gemeente Hasselt)<br />
3 Rosmolenstraat 1 1977<br />
(schenking koopsom N.N.)<br />
4 Rosmolenstraat 3 1972<br />
(schenking koopsom Prins Bernhard Cultuurfonds)<br />
Heiloo<br />
1 Kennemerstraatweg 278,<br />
‘Nijenburg’ 2004<br />
(overdracht <strong>Vereniging</strong> Natuurmonumenten)<br />
1<br />
’s-Hertogenbosch<br />
2e Korenstraatje 18 /<br />
Do<strong>de</strong> Nieuwstraat 43<br />
Honselersdijk<br />
(gem. Westland)<br />
1927<br />
1 Hofstraat 27-29, ‘Ne<strong>de</strong>rhof’ 2006<br />
(overdracht gemeente Westland)<br />
Hoorn<br />
1 Achter <strong>de</strong> Vest 1,<br />
‘Maria- of Kruittoren’ 1993<br />
(overdracht gemeente Hoorn)<br />
2 Achterstraat 2 / On<strong>de</strong>r <strong>de</strong> Boompjes<br />
1 t/m 1c, ‘De Doelen’ 1987<br />
V E R E N I G I N G H E N D R I C K D E K E Y S E R<br />
3 Binnenluiendijk 3 en 4 1998<br />
(schenking dhr J.E. <strong>de</strong> Visser)<br />
4 Grote Oost 82 1987<br />
5 Grote Oost 84 1987<br />
6 Grote Oost 132 1987<br />
7 Hoofd 2, ‘Hoofdtoren’ 2003<br />
(overdracht gemeente Hoorn)<br />
8 Italiaanse Zeedijk 106 1987<br />
9 Kerkplein 39,<br />
‘St. Jans Gasthuis’ 2003<br />
(overdracht gemeente Hoorn)<br />
10 Korenmarkt 8 1970<br />
(schenking koopsom Prins Bernhard Cultuurfonds)<br />
11 Kuil 32 1965<br />
(overdracht gemeente Hoorn)<br />
12 Munnickenveld 2<br />
13 Munnickenveld 21a t/m 21g,<br />
1921<br />
complex ‘Claes Stapelshofje’ 1987<br />
14 Muntstraat 6 2001<br />
(schenking koopsom BankGiro Loterij)<br />
15 Oosterplantsoen 1 en 1a,<br />
‘Oosterpoort’ 2003<br />
(overdracht gemeente Hoorn)<br />
16 Ro<strong>de</strong> Steen 8, ‘Waag’ 2003<br />
(overdracht gemeente Hoorn)<br />
17 Slapershaven 1 1987<br />
18 Slapershaven 2 1987<br />
19 West 50 1987<br />
20 Wisselstraat 8 / Kloosterpoort 1 2003<br />
(overdracht gemeente Hoorn)<br />
1<br />
Kampen<br />
Buiten Nieuwstraat 62,<br />
‘Bethlehemsverga<strong>de</strong>ring’ 1975<br />
2 Burgwalstraat 6 1925<br />
3 Burgwalstraat 8 1972<br />
(schenking koopsom Prins Bernhard Cultuurfonds)<br />
Kuinre (gem. Steenwijk)<br />
1 H. <strong>de</strong> Cranestraat 38,<br />
vml. Raadhuis 1977<br />
(schenking gemeente IJsselham)<br />
1<br />
Leeuwar<strong>de</strong>n<br />
Auckamastraatje 4 1976<br />
(schenking koopsom Prins Bernhard Cultuurfonds)<br />
2 Auckamastraatje 6 1976<br />
(schenking koopsom Prins Bernhard Cultuurfonds)<br />
3 Grote Hoogstraat 14 1957<br />
4 St. Jacobsstraat 13<br />
Lei<strong>de</strong>n<br />
1928<br />
1 Herengracht 82 1929<br />
2 Lorentzka<strong>de</strong> 5 2004<br />
(nalatenschap dhr H.M.J.W.J. Kortmann)<br />
3 Rapenburg 25,<br />
‘Bibliotheca Thysiana’ 1997<br />
(overdracht Stichting Bibliotheca Thysiana)<br />
4 Vliet 9 1983<br />
Lexmond (gem. Ze<strong>de</strong>rik)<br />
1 Kom Lekdijk 1 1965<br />
(overdracht gemeente Lexmond)<br />
1<br />
Linschoten<br />
(gem. Montfoort)<br />
Dorpsstraat 28 1969<br />
(legaat dhr G. Ribbius Peletier Jr.)<br />
2 Dorpsstraat 30 1969<br />
(legaat dhr G. Ribbius Peletier Jr.)<br />
3 Dorpsstraat 32/34 1969<br />
(legaat dhr G. Ribbius Peletier Jr.)<br />
1<br />
Maassluis<br />
Ankerstraat 16, vml. kuiperij 2002<br />
(overdracht gemeente Maassluis)<br />
2 Markt 18 1978<br />
(met steun Prins Bernhard Cultuurfonds)<br />
1<br />
Maastricht<br />
Achter <strong>de</strong> Molens 26 1972<br />
(overdracht gemeente Maastricht)<br />
2 Achter <strong>de</strong> Molens 28 1972<br />
(overdracht gemeente Maastricht)<br />
3 Achter <strong>de</strong> Molens 30 1972<br />
(overdracht gemeente Maastricht)<br />
71
72<br />
4 Cellebroe<strong>de</strong>rsstraat 4,<br />
‘Cellebroe<strong>de</strong>rskapel’ 2006<br />
(overdracht Stichting Cellebroe<strong>de</strong>rskapel)<br />
5 Rid<strong>de</strong>rstraat 2A /<br />
Bisschopsmolengang 2B 1971<br />
(schenking koopsom Prins Bernhard Cultuurfonds)<br />
6 Stenenbrug 2<br />
Makkum<br />
(gem. Wunseradiel)<br />
1954<br />
1 Turfmarkt 5 1999<br />
(schenking dhr ir P.J. Tichelaar)<br />
2 Turfmarkt 7<br />
Me<strong>de</strong>mblik<br />
1999<br />
1 Vooreiland 11 1968<br />
(schenking koopsom Prins Bernhard Cultuurfonds)<br />
2 Vooreiland 12 1968<br />
(overdracht door N.V. Aannemersbedrijf Wou<strong>de</strong>nberg)<br />
3 Vooreiland 22 1968<br />
(gekocht met Monumentenprijs 1988 <strong>van</strong> Prins Berhard<br />
Cultuurfonds)<br />
1<br />
Mid<strong>de</strong>lburg<br />
Gortstraat 30 1930<br />
2 Laan <strong>van</strong> Nieuwenhove 2,<br />
‘<strong>de</strong> Geuzenhoek’ 2004<br />
(schenking E.P.D. <strong>van</strong> Ooijen)<br />
3 Lon<strong>de</strong>nsekaai 9 1965<br />
(schenking koopsom Prins Bernhard Cultuurfonds)<br />
4 Lon<strong>de</strong>nsekaai 11 1960<br />
5 Rotterdamsekaai 1 /<br />
Schuitvlotstraat 4 1964<br />
(schenking koopsom Prins Bernhard Cultuurfonds)<br />
6 Schuiffelstraat 18, ‘De Rosmolen’ 2004<br />
(schenking Th. Laurentius)<br />
7 Vlasmarkt 49 1999<br />
8 Vlasmarkt 51,<br />
‘Huis ’s-Hertogenbosch’ 1999<br />
(met steun nalatenschap dhr J. Acquoy en<br />
mw E.A.A. Nairac<br />
9 Wagenaarstraat 1 1973<br />
(schenking koopsom Prins Bernhard Cultuurfonds)<br />
1<br />
Mod<strong>de</strong>rgat<br />
(gem. Dongera<strong>de</strong>el)<br />
Séwei 49<br />
Monnickendam<br />
(gem. Waterland)<br />
1995<br />
1 Noor<strong>de</strong>in<strong>de</strong> 5, vml. Raadhuis 1996<br />
(overdracht gemeente Waterland)<br />
2 Noor<strong>de</strong>in<strong>de</strong> 10 1929<br />
3 Weezenland 7 1961<br />
(schenking koopsom Prins Bernhard Cultuurfonds)<br />
Naaldwijk (gem. Westland)<br />
1 Heilige Geest Hofje 1-12,<br />
‘Heilige Geest Hofje’ 2006<br />
(overdracht gemeente Westland)<br />
1<br />
Naar<strong>de</strong>n<br />
Kloosterstraat 9 1957<br />
2 Kloosterstraat 11 1926<br />
3 Kloosterstraat 13<br />
Nieuwkoop<br />
1926<br />
1 Reghthuysplein 1,<br />
vml. Raadhuis<br />
Noordwijk<br />
1949<br />
1 Voorstraat 19 1971<br />
(schenking koopsom Prins Bernhard Cultuurfonds)<br />
Nijmegen<br />
1 St. Anthoniusplaats 9 / Ottengas 15,<br />
‘Cellenbroe<strong>de</strong>renhuis’ 2002<br />
(Stichting Restauratiefonds Cellenbroe<strong>de</strong>renhuis)<br />
1<br />
Ol<strong>de</strong>boorn<br />
(gem. Boarnsterhim)<br />
Weaze 30<br />
Oostvoorne<br />
(gem. Westvoorne)<br />
1989<br />
1 Burg. Letteweg 5,<br />
‘Schoenmakershuisje’ 1969<br />
(schenking n.v. Mij tot Expl. <strong>van</strong> O.G. ‘Voorne’s Duin’)<br />
2 Hoflaan 17, ‘Overburgh’ 1934<br />
(schenking ‘bloot eigendom’ n.v. Mij tot Expl. <strong>van</strong><br />
O.G. ‘Voorne’s Duin’)<br />
1<br />
Ou<strong>de</strong>water<br />
Kapellestraat 5<br />
Purmerend<br />
1918<br />
1 Bierka<strong>de</strong> 9/ Whereplantsoen 7<br />
Rotterdam<br />
1929<br />
1 Glazoenowlaan 3 2001<br />
(schenking dhr D.E. <strong>van</strong> Raalte)<br />
Rouveen (gem. Staphorst)<br />
1 Ou<strong>de</strong> Rijksweg 264 2006<br />
(schenking koopsom SNS REAAL Fonds)<br />
Scheveningen<br />
(gem. ’s-Gravenhage)<br />
1 Zwaardstraat 16,<br />
‘Der<strong>de</strong> Ambachtsschool’ 2004<br />
(met steun BankGiro Loterij)<br />
Schiedam<br />
1 Aleidastraat / Hofje <strong>van</strong> Belois 1-37,<br />
‘Hofje <strong>van</strong> Belois’ 2005<br />
(overdracht Stichting Woonplus Schiedam)<br />
2 Overschiesestraat 1-3 / Proveniershuis<br />
1-30, ‘Proveniershuis’ 2005<br />
(overdracht Stichting Woonplus Schiedam)<br />
3 Ou<strong>de</strong> Kerkhof 5 / Bagijnhof 1-7 2005<br />
(overdracht Stichting Woonplus Schiedam)<br />
1<br />
Schoonhoven<br />
Lange Weistraat 87 1961<br />
(schenking Firma L. Wou<strong>de</strong>nberg & Zonen)<br />
2 Bij <strong>de</strong> Watertoren 25,<br />
‘Watertoren’ 2006<br />
(overdracht Stichting Behoud Watertoren<br />
Schoonhoven)<br />
3 Lopikerstraat 37 1961<br />
(schenking Firma L. Wou<strong>de</strong>nberg & Zonen)<br />
4 Voorhaven 6 1965<br />
(schenking koopsom Prins Bernhard Cultuurfonds)<br />
1<br />
Schoorl<br />
Duinweg 3, vml. Regthuis 1931<br />
(overdracht gemeente Schoorl)<br />
A L F A B E T I S C H E L I J S T VA N PA N D E N J A A R V E R S L A G 2 0 0 8<br />
Usquert (gem. Eemsmond)<br />
1 Raadhuisstraat 3,<br />
vml. Raadhuis 1990<br />
(overdracht Stichting tot behoud <strong>van</strong> het Berlagehuis)<br />
1<br />
Utrecht<br />
Boothstraat 2A 1973<br />
(legaat Jhr J.C. Martens <strong>van</strong> Sevenhoven)<br />
2 Erasmuslaan 9 1999<br />
(nalatenschap mw E.C. Coolhaas-Korpershoek / met<br />
steun <strong>van</strong> het Van Enter-Westerman Holstijn Fonds)<br />
3 Janskerkhof 16 1973<br />
(legaat Jhr J.C. Martens <strong>van</strong> Sevenhoven)<br />
4 Prins Hendriklaan 112 1996<br />
(met steun Prins Bernhard Cultuurfonds)<br />
1<br />
Valkenburg aan <strong>de</strong> Geul<br />
St. Pieterstraat 2a, watermolen<br />
Veere<br />
2003<br />
1 Kaai 2-6, ‘Campveerse Toren’ 2005<br />
(overdracht gemeente Veere)<br />
2 Kaai 21 1989<br />
3 Kaai 89 1987<br />
(nalatenschap dhr D. Bolten)<br />
4 Markt 2 1921<br />
5 Markt 3 1981<br />
(legaat mw W. Abbeleven-Labberton)<br />
6 Markt 4 1947<br />
7 Markt 6 1947<br />
8 Markt 10 2000<br />
(schenking familie Oosterhoff)<br />
Velsen-Zuid (gem. Velsen)<br />
1 Rijksweg 136, ‘Beeckestijn’ 2007<br />
(met steun Louisa <strong>van</strong> <strong>de</strong>r Vel<strong>de</strong>n Stichting)<br />
1<br />
Venlo<br />
Grote Kerkstraat 19-21 1987<br />
2 Kwartelenmarkt 1<br />
Vianen<br />
1925<br />
1 Achterstraat 88 1968<br />
(overdracht gemeente Vianen)<br />
V E R E N I G I N G H E N D R I C K D E K E Y S E R<br />
Vierpol<strong>de</strong>rs (gem. Brielle)<br />
1 Mid<strong>de</strong>lweg 5, ‘Esterenburg’ 2002<br />
(met steun Louisa <strong>van</strong> <strong>de</strong>r Vel<strong>de</strong>n Stichting)<br />
1<br />
Vlaardingen<br />
Westhavenka<strong>de</strong> 45, ‘Re<strong>de</strong>rshuis’ 1998<br />
(overdracht gemeente Vlaardingen)<br />
2 Westhavenplaats 37, ‘Visbank’<br />
Vlieland<br />
1998<br />
1 Dorpsstraat 99,<br />
‘Tromps Huis’ 2001<br />
(overdracht gemeente Vlieland)<br />
2 Dorpsstraat 148, vml. Raadhuis 2001<br />
(overdracht gemeente Vlieland)<br />
3 Duinkersoord 33,<br />
Reddingbootloods 2001<br />
(overdracht gemeente Vlieland)<br />
1<br />
Vlissingen<br />
Beursplein 11, ‘De Beurs’ 1928<br />
(overdracht gemeente Vlissingen)<br />
1<br />
Vollenhove<br />
(gem. Steenwijk)<br />
Kerkplein 1/3, vml. Raadhuis 1991<br />
2 Kerkplein 2,<br />
toren Hervorm<strong>de</strong> Kerk 1991<br />
3 Kerkplein 15,<br />
vml. Franse school<br />
Voorschoten<br />
1992<br />
1 Woelwijklaan 11,<br />
‘Jachthuis Woelwijk’ 1975<br />
(schenking dhr en mw J.G. <strong>van</strong> Manen-Fabius)<br />
1<br />
Wanneperveen<br />
(gem. Steenwijk)<br />
Veneweg 56 1991<br />
2 Veneweg 83, ‘Het Schultehuis’<br />
Warnsveld<br />
1990<br />
1 Molenstraat 8-10 2001<br />
(schenking Jhr ir. J.Ph. Laman Trip)<br />
Workum (gem. Nijefurd)<br />
1 Noard 5 1932<br />
1<br />
Woudrichem<br />
Hoogstraat 5 1970<br />
(schenking koopsom Prins Bernhard Cultuurfonds)<br />
2 Hoogstraat 9 1970<br />
(schenking koopsom Prins Bernhard Cultuurfonds)<br />
1<br />
IJlst<br />
(gem. Wymbritseradiel)<br />
Eegracht 31/32,<br />
‘De Messingklopper’ 1919<br />
Zaandam (gem. Zaanstad)<br />
1 Dam 1 en 1b, ‘Accijnshuisjes’<br />
Zaltbommel<br />
1997<br />
1 Kerkstraat 26 1961<br />
(schenking koopsom Prins Bernhard Cultuurfonds)<br />
2 Oenselsestraat 15 1970<br />
(schenking koopsom Prins Bernhard Cultuurfonds)<br />
3 Oenselsestraat 17 1964<br />
(met steun <strong>van</strong> dhr C. Philips)<br />
4 Oenselsestraat 50 1978<br />
(met steun Prins Bernhard Cultuurfonds)<br />
5 Ruiterstraat 18<br />
Zierikzee<br />
1948<br />
1 Nieuwe Bogerdstraat 16 1964<br />
(schenking koopsom Prins Bernhard Cultuurfonds)<br />
1<br />
Zutphen<br />
Groenmarkt 7<br />
Zwolle<br />
1988<br />
1 Sassenstraat 31 A 1978<br />
2 Sassenstraat 33, ‘Karel V-huis’ 1943<br />
(‘overdracht’ staat voor een verwerving voor een symbolische<br />
waar<strong>de</strong>, over het algemeen met <strong>de</strong> verplichting tot restauratie)<br />
73
74<br />
Verspreidingskaart<br />
<strong>Vereniging</strong> Hendrick <strong>de</strong> Keyser heeft haar bezittingen in on<strong>de</strong>rstaan<strong>de</strong> plaatsen in Ne<strong>de</strong>rland.<br />
N<br />
Mid<strong>de</strong>lburg<br />
Delft<br />
Maassluis<br />
Oostvoorne<br />
Brielle<br />
Gorinchem<br />
Dordrecht<br />
Zaltbommel<br />
Gouda<br />
Noordwijk<br />
Blaricum<br />
Nieuwkoop<br />
Lei<strong>de</strong>n<br />
Amersfoort<br />
Voorschoten<br />
Linschoten Utrecht<br />
Scheveningen<br />
Driebergen<br />
’s-Gravenhage<br />
Ou<strong>de</strong>water<br />
Honselersdijk<br />
Vianen<br />
Naaldwijk<br />
Vlaardingen<br />
Schiedam<br />
Lexmond Culemborg<br />
Schoonhoven<br />
Rotterdam Alblasserdam<br />
Vierpol<strong>de</strong>rs<br />
Woudrichem<br />
Veere<br />
Vlissingen<br />
Zierikzee<br />
Goes<br />
Den Hel<strong>de</strong>r<br />
Me<strong>de</strong>mblik<br />
Blokzijl<br />
Enkhuizen<br />
Wanneperveen<br />
Schoorl<br />
Blokker Vollenhove<br />
Alkmaar<br />
Hoorn<br />
Rouveen<br />
Hasselt<br />
Heiloo<br />
Purmerend Edam<br />
Kampen<br />
Velsen-Zuid<br />
Haarlem<br />
Zaandam<br />
Monnickendam<br />
Broek in Waterland<br />
Amsterdam<br />
Naar<strong>de</strong>n<br />
Elburg<br />
Zwolle<br />
Bergen op Zoom<br />
Vlieland<br />
Harlingen<br />
Makkum<br />
Breda (Gageldonk)<br />
Franeker<br />
Workum<br />
Balk<br />
’s-Hertogenbosch<br />
Maastricht<br />
Dronrijp<br />
Leeuwar<strong>de</strong>n<br />
Bolsward<br />
IJlst<br />
Kuinre<br />
Dokkum<br />
Ol<strong>de</strong>boorn<br />
Arnhem<br />
Nijmegen<br />
Valkenburg<br />
Mod<strong>de</strong>rgat<br />
Fre<strong>de</strong>riksoord<br />
Deventer<br />
Warnsveld<br />
Zutphen<br />
Doesburg<br />
Venlo<br />
Usquert<br />
Groningen<br />
Appingedam<br />
VERENIGING<br />
Hendrick <strong>de</strong> Keyser<br />
V E R S P R E I D I N G S K A A R T J A A R V E R S L A G 2 0 0 8<br />
V E R E N I G I N G H E N D R I C K D E K E Y S E R
Colofon<br />
Ontwerp Studio Bauman BNO, Rotterdam<br />
Druk Thieme Amsterdam<br />
© 2009<br />
C O L O F O N J A A R V E R S L A G 2 0 0 8