Verslag van de Vereniging - CBF

6
Verslag van de Vereniging
Inleiding
Dit is het verslag van ons jubileumjaar 2008.
Het bevat natuurlijk een terugblik op de
viering van ons negentigjarig jubileum. Daarnaast
is het ook vooral verslag van een gewoon
verenigingsjaar, waarin wij ons werk gedaan
hebben zoals wij dat al negentig jaar doen:
met weer drie zeer markante verwervingen
en verschillende grote en kleine restauraties.
Gewoon ons werk doen, zonder ons te storen aan ontwikkelingen
om ons heen, maar niet blind voor veranderingen in de maatschappij,
dat is precies wat onze oprichters in 1918 voor ogen stond. Op
dat moment bestond er geen monumentenwet en geen financiële
steunmaatregel van welke soort dan ook. Er was slechts een handvol
particulieren dat zelf geld bij elkaar legde om de eerste panden te
kopen en de Vereniging op te richten. Vervolgens werd een obligatielening
uitgegeven om verdere aankopen te kunnen doen. In de
eerste 40 jaar van ons bestaan konden de panden in ons bezit veelal
net bewoonbaar gehouden worden en door het aller-noodzakelijkste
onderhoud behoed worden voor verlies. Slechts persoonlijke
contacten met leden van de Rijkscommissie voor de Monumentenzorg
leverden in de meeste gevallen net op tijd financiële steun voor
de restauraties en zelfs een enkele keer voor een aankoop!
Bij de instelling van de Monumentenwet in 1961 verbeterde die
situatie ingrijpend. Steeds vaker kon rijksgeld worden aangewend
voor restauratieprojecten en de persoonlijke betrokkenheid van
Rijksambtenaren leidde soms tot een stapeling van subsidies tot
boven de 100% van de restauratiekosten. Niet zelden kwamen deze
regelingen bij een verwerving met het pand mee!
De Vereniging kon in de opvolgende 40 jaar vrijwel zijn gehele
bezit in goede staat brengen en in het tweede deel van die periode
zijn werkwijze verleggen naar hoogwaardige restauraties en beheer
van panden met bijzondere interieurs.
De laatste 10 jaar zijn de structurele rijksbijdragen steeds verder
afgenomen en heeft de Vereniging een financieel systeem ontwikkeld
om het eigen bestaan zeker te stellen. Het bezit is te bijzonder
en daarmee de verantwoordelijkheid te groot om de risico’s uit de
beginperiode ooit nog weer te nemen. Maar eigen geld heeft de
Vereniging nog steeds niet. Dus voor bijzondere projecten en uitbreiding
van het bezit zijn wij weer – net als in de beginjaren – sterk
afhankelijk van particulieren. Steeds weer zijn de leden degenen die
het via een gift of een nalatenschap mogelijk maken dat een pand
wordt behouden of fraai gerestaureerd.
En daar waar vervolgens nog aanvullende financiering absoluut
noodzakelijk is, weet de Vereniging zich door de jaren heen gesteund
door een scala aan particuliere fondsen. Soms grote zoals het
VSB en het SNS REAAL, soms kleine zoals de Stichting van Louisa
van der Velden of die van Johanna van Riemsdijk.
Twee fondsen waren en zijn daarbij juist in onze branche erg effectief,
omdat zij structurele steun leverden: het Prins Bernhard
Cultuurfonds met een jaarlijks bijdrage van 1961 tot 1979 en sedert
2000 de BankGiro Loterij, waardoor zowel kwantitatief als kwalitatief
indrukwekkende panden aan onze collectie zijn toegevoegd.
90 jaar Vereniging Hendrick de Keyser Het thema
van ons jubileum was ‘Architectuur en Monumenten’. Wij kozen
die invalshoek, omdat in ons bezit geen onderscheid wordt gemaakt
tussen panden die op grond van respectabele ouderdom het predicaat
Rijksmonument dragen en panden die vanwege hun architectonische
verschijning een markante bijdrage vormen aan de Nederlandse
bouwgeschiedenis. Bij de oprichting werden beide categorieën
in de statuten opgenomen: behoud van ‘architectonisch
of historisch belangrijke oude gebouwen’ werd onze doelstelling.
Historisch belangrijke gebouwen hebben uiteraard enige ouderdom,
maar architectonisch belangwekkend kan een jonger huis
betreffen, mits het belang groot genoeg is. Het getuigt van onze
flexibele taakopvatting, dat sommige panden die wij nu in ons bezit
koesteren in 1918 nog helemaal niet gebouwd waren!
Die gemene omgang met monumenten en architectuur is buiten de
Vereniging minder vanzelfsprekend. Om redenen die onze voorzitter
tijdens zijn jubileumtoespraak (zie integrale tekst op pagina 8 in
Ellen Damsma, managing director van de BankGiro Loterij, met Isja
Finaly (links) en Carlo Huijts (rechts) van Vereniging Hendrick de
Keyser. (foto Roy Beusker)
V E R S L A G V A N D E V E R E N I G I N G J A A R V E R S L A G 2 0 0 8
dit verslag) schetste, heeft de architectuuropleiding en bijgevolg de
architectensector gedurende een groot deel van de vorige eeuw zich
sterk afgezet tegen oude bouwkunst als uitgangspunt voor onze
leefomgeving. Deels als reactie hierop hechtten de monumentenzorgers
aan een goed (wettelijk) instrument dat waardevolle panden
bescherming bood tegen afbraak of rigoureuze verbouwing.
Maar ook de meest verstokte nieuwbouwende architecten lopen inmiddels
tegen de legitieme behoefte aan om de beste voorbeelden
van die nieuwe architectuur te bewaren. De Minister van OCW
wees in 2008 honderd markante voorbeelden van wederopbouwarchitectuur
aan als nieuwe monumenten.
De tijd lijkt rijp om de schijnbare tegenstellingen tussen nieuwbouw
en monumenten te slechten, of op zijn minst te verminderen. Dat
betekent dat monumentenzorgers hun verbodsgerichte beschermingsconstructies
moeten verlaten en nieuwbouwers (architecten
en ontwikkelaars) kwalitatief hoogwaardige bestaande gebouwen
niet als een obstakel moeten zien, maar als een stimulans om de
nieuwe omgeving wortels en karakter te geven. Deze verandering
vergt ingrijpende aanpassingen van de wettelijke instrumenten.
Als slotwoord van de jubileumviering sprak de directeur de volgende
passage uit: ‘Aan monumenten kleven nu te veel negatieve
begrippen: waarschuwingen, verboden en hinderlijke vergunningen.
Wij zien dat graag omgebogen in een positieve bijklank: het zijn
letterlijk waardevolle onderdelen van onze toekomstige ruimtelijke
ordening. Als wij bereiken dat er ook maar enige omslag in mentaliteit
op gang komt, is deze dag geslaagd.’
Bij het ter perse gaan van dit jaarverslag lijkt de discussie rondom de
Directeur Carlo Huijts overhandigt het jubileumboek aan
Liesbeth van der Pol. (foto HdK)
V E R E N I G I N G H E N D R I C K D E K E Y S E R
inrichting van een nieuwe monumentenwet in de richting te gaan
die wij hierboven beschrijven. In die zin kan op zijn minst geconstateerd
worden dat wij de tijdgeest met ons jubileumthema goed
hebben aangevoeld.
Jubileumviering Op 7 juni, de datum van onze Ledenvergadering,
werd ’s-middags in de Westerkerk de officiële viering
gehouden van ons jubileum. De leden en genodigden waren eerst
met rondvaartboten langs panden van ‘Hendrick de Keyser’ in
Amsterdam geleid. Vervolgens werd
in de kerk met een viertal inleidingen
en de presentatie van een jubileumboek
aandacht besteed aan 90 jaar
Vereniging Hendrick de Keyser
en ons thema. Als jubileumuitgave
paste juist de heruitgave van de
Architectura Moderna,
moderne bouwkunst in
Amsterdam 1600-1625
helemaal in ons jubileumthema.
Bestuurslid Koen Ottenheym, hoogleraar
Geschiedenis van de Bouwkunst
in Utrecht, wees hierop tijdens zijn
inleiding. Het boek was in de 17de
eeuw juist bedoeld om aan een breder
publiek duidelijk te maken hoe nieuwe architectuur er uit moest
zien. Ottenheym kon aan de hand van de Westerkerk zelf aanduiden
waaruit die vernieuwingen destijds bestonden.
Onze voorzitter Pi de Bruijn wees er in zijn inleiding op dat die
worteling in historische voorbeelden die ten tijde van De Keyser
gemeengoed was, voor nieuwbouwarchitecten al lange tijd geen
vanzelfsprekendheid meer is. Hij brak een lans voor het in dat opzicht
verlaten van vooringenomen stellingen. Juist in het verlengde
daarvan waren wij ingenomen met de mogelijkheid om het eerste
exemplaar van de heruitgave van de Architectura Moderna uit
te reiken aan Liesbeth van der Pol, op dat moment nog aankomend
Rijksbouwmeester. In haar dankwoord wees mevrouw Van der Pol
erop dat veel begrippen en bewoordingen uit deze uitgave nauwelijks
afwijken van het jargon dat in het begin van de twintigste
eeuw, of zelfs vandaag de dag als kenmerk van nieuwe architectuur
wordt gezien.
Na een slotwoord door de directeur was er een borrel en voor ieder
van de aanwezigen een jubileumtasje met daarin wat aardige herinneringen
aan deze dag, waaronder een overzicht van alle panden
die de Vereniging de laatste tien jaar heeft gerestaureerd en in
diezelfde periode heeft verworven.
7