Verslag van de Vereniging - CBF

64
Afb. 31: Voorgevel ‘Huis Barnaart’. (foto HdK)
33 Guido Steenmeijer, ‘Tot cieraet ende aensien deser stede’. Arent
van ’s-Gravesande (ca. 1610-1662), architect en ingenieur,
Leiden 2005, 30-41.
liere opdrachtgever had ontmoet
die op twee manieren
van belang bleek te zijn: door
het werk aan Paviljoen Welgelegen
kwam Van der Hart naar
voren als uitstekend interieurarchitect,
die volgens de laatste
modes kon werken. Daarnaast
werd hierdoor een nieuwe
groep van opdrachtgevers
gevonden in Haarlem, die
allen bij Van der Hart uitkwamen
vanwege zijn veelzijdigheid
en zijn hoogstaande
interieurontwerpen. Deze opdrachtgevers
bleken patriotten
te zijn, maar dat Van der Hart
dat niet was, speelde geen rol.
Dat Pieter Kops, Cornelia
Catharina Hodshon en Willem
Philip Barnaart zich in Haarlem
wilden manifesteren in de periode dat de patriotten daar een sterke
groepering vormden, heeft er zeker toe bijgedragen dat zij hun huizen
lieten bouwen of verbouwen. Maar daarbij moet ook steeds bedacht
worden dat de nadruk bij de huizen Kops en Hodshon eigenlijk lag op
het interieur. Het tempelfront van het ‘Huis Barnaart’ wijst op de zelfbewuste
behoefte van de opdrachtgever om zich nadrukkelijk te manifesteren.
Daarbij is de verwijzing naar de Nederlandse architectuur van
de zeventiende eeuw onmiskenbaar en mogelijk is gebruik gemaakt van
een specifiek voorbeeld, de façade aan de Hofvijver van de Sint-Sebastiaansdoelen
in Den Haag, naar ontwerp van Arent van ’s-Gravesande.
Het gevelschema van dat gebouw is bij ‘Huis Barnaart’ grotendeels nagevolgd,
waarbij de breedte van de Haagse gevel van negen vensterassen
werd gereduceerd tot zeven. Maar dat dit voorbeeld nooit om politieke
redenen kan zijn gebruikt bij het ontwerp van het ‘Huis Barnaart’ blijkt
duidelijk uit het feit dat de Sint-Sebastiaansdoelen bij de bouw bedoeld
was als een eerbetoon aan Frederik Hendrik. 33 Dat bij het ‘Hodshon
Huis’ het oorspronkelijk voorziene wapen bij de uitvoering achterwege
bleef en werd vervangen door een beeldengroep is het enige element
dat mogelijk iets verraadt van de politieke context.
H E T ‘ H O D S H O N H U I S ’ I N H A A R L E M E N H E T O E U V R E VA N A B R A H A M VA N D E R H A R T J A A R V E R S L A G 2 0 0 8
Abraham van der Hart heeft gedurende zijn lange loopbaan als stadsarchitect
van Amsterdam uiteenlopende gebouwen en gebouwencomplexen
ontworpen en tal van verbouwingsplannen gemaakt. Al voordat
hij in 1777 werd opgenomen in de leiding van de Amsterdamse stadsfabriek
moet hij goed hebben begrepen dat niet alleen veelzijdigheid en
grondige kennis van uiteenlopende onderdelen van het vak als ontwerper
van gebouwen en interieurs verlangd werden, maar dat het leggen
van contacten met potentiële opdrachtgevers minstens even belangrijk
was. Daarom mengde hij zich in zulke verschillende architectonische
vraagstukken als het stadhuis van Weesp en het koorhek in Gouda.
Anderzijds getuigen deze gevallen ook van zijn bekendheid buiten de
voor de hand liggende Amsterdamse kring. Zijn connecties in Amsterdam
leverden hem de bemoeienis met een koloniale opdrachtgever op
in de tijd dat hij werkte aan het Nieuwe Werkhuis en het Maagdenhuis,
waarvoor hij het grootste complex tekende dat hij in zijn loopbaan kon
ontwerpen, ook al werd het uiteindelijk niet uitgevoerd. 34 Mogelijk was
hij in het maken en onderhouden van contacten handiger of minder
kieskeurig dan collega’s. “Van der Hart, vóór 1795 gematigd Orangist,
ná 1795 gematigd opportunist, zag er geen been in om in zijn functie
als stadsarchitect voor het nieuwe revolutionaire regime de feestdecoraties
te ontwerpen, die de val van zijn vroegere voorman moesten vieren”,
stelde Von der Dunk eens. 35 Misschien dat deze opvatting zou
kloppen als consequent de politieke overtuiging of voorkeur van architecten,
metselaars en stucwerkers wordt onderzocht, maar dat zou geen
recht doen aan de context waarin deze lieden werkzaam waren. Voor
hooguit een enkeling zal de politieke overtuiging van een zo principieel
gehalte zijn geweest dat daaruit ook consequenties volgden voor de beroepsuitoefening.
Maar het zou onjuist zijn de politieke veranderingen
en de individuele opvattingen van allerlei figuren daarover te hanteren
als maatstaf van al dan niet opportunistisch gedrag. Want slechts weinigen,
en dan alleen nog binnen de rijke elite, konden het zich veroorloven
om uit politieke overwegingen principieel handelen af te leiden. Bij
geen ander zal de gedachte zelfs een rol hebben gespeeld, omdat men
zich een dergelijke luxe positie niet kon veroorloven. Van der Hart was
loyaal ten opzichte van zijn opdrachtgevers, zowel in de stad Amsterdam
als bij zijn particuliere opdrachtgevers. In Amsterdam diende hij
de stad, door wie en hoe die ook bestuurd werd. Buiten de stadsdienst
zocht hij opdrachten van instellingen en personen die vertrouwen in
hem stelden, van welke politieke of religieuze overtuiging zij ook
waren. Van personen uit de kringen rond de Amsterdamse stadsbestuur-
V E R E N I G I N G H E N D R I C K D E K E Y S E R
34 Lex Bosman, ‘Van Amsterdam naar Berbice. Koloniale
bestuursgebouwen als nieuwe ontwerpopdracht voor
Abraham van der Hart’, in: Bulletin KNOB 107 (2008),
212-223; Lex Bosman, ‘Een onbekend ontwerp van Abraham
van der Hart: het gouvernementsgebouw in Demerary’,
Bulletin KNOB 90 (1991), 135-139.
35 Von der Dunk 1996 (n. 5), 332.
65