Verslag van de Vereniging - CBF

42
3 R. Meischke e.a., Huizen in Nederland. Amsterdam.
Architectuurhistorische verkenningen aan de hand van het
bezit van de Vereniging Hendrick de Keyser, Zwolle/Amsterdam
1995, 99.
4 Zie hiervoor o.a. Lex Bosman, ‘Themanummer Abraham van
der Hart’, in: Bulletin KNOB 107 (2008), 173 vv.; Geert
Medema, ‘Oppervlakkige sieraden. Enkele projecten ter
verbetering en verfraaiing van de Amsterdamse stadsschouwburg
aan de Keizersgracht, 1765-1772’, in: Bulletin KNOB
107 (2008), 174-185; Maarten Gaillard & Gerrit Vermeer,
‘Abraham van der Hart en de bouw van het stadhuis in
Weesp’, in: Bulletin KNOB 107 (2008), 186-194.
5 Bijv. Thomas H. von der Dunk, ‘De Bataafse omwenteling en
de bouwkunst. De betekenis van het jaar 1795 voor de
Nederlandse architectuur. Een eerste balans’, in: Bijdragen en
mededelingen betreffende de geschiedenis der Nederlanden
111 (1996), 314-343; Thomas H. von der Dunk, ‘Het
patriotse bouwen. Een poging tot vaderlandslievende
architectuur aan het einde van de achttiende eeuw’, in:
Tijdschrift voor Geschiedenis LXII (2000), 5-29.
6 Geert. H. Medema, ‘In zo goede order als in eenige stad in
Holland’. Het stedelijk bouwbedrijf in Holland in de achttiende
eeuw, diss Universiteit Utrecht 2008.
Allerlei aspecten die al in de dissertatie van Van Swigchem naar voren
kwamen, nemen nog steeds een belangrijke plaats in, in publicaties over
uiteenlopende onderdelen van het veelzijdige oeuvre van Van der Hart.
Steeds opnieuw lezen we dat Van der Hart zijn loopbaan begonnen is
als timmerman en door interesse zichzelf geleidelijk verder bekwaamde.
Doordat hij de praktische kanten van het bouwvak kende uit de leerschool
die hij vermoedelijk bij zijn vader, die eveneens timmerman was,
had doorlopen en doordat hij bovendien enige theoretische kennis vergaarde,
zou hij zich hebben ontwikkeld tot een tamelijk veelzijdig architect.
Een pragmatisch ingestelde geest, die in staat was uiteenlopende
ontwerpopdrachten tot een goed einde te brengen. Ook is wel gesteld
dat Van der Hart op architectonisch gebied geen werkelijk verfrissende
aanpak toonde, omdat in zijn werk nauwelijks iets van vernieuwing van
de architectuur in ruime zin te bespeuren zou zijn. 3 In hoofdzaak zijn
deze algemene opvattingen gebaseerd op de kennis van het werk van
Van der Hart gedurende de lange periode dat hij als stadsarchitect van
Amsterdam fungeerde, van 1777 tot zijn overlijden in 1820. In deze periode
kon hij naast zijn werk voor de stad ook opdrachten aannemen
van andere instanties en particulieren. In de loop van de afgelopen veertig
jaar zijn echter verschillende, eerder nog onbekende projecten en activiteiten
van Van der Hart aan het licht gekomen, die in sommige opzichten
het bestaande beeld van deze architect nuanceren, wijzigen en
aanvullen. De laatste jaren zijn bovendien enkele projecten onderzocht
die uit de periode dateren voorafgaand aan zijn aanstelling in Amsterdam
als stadsarchitect. 4 Daarnaast zijn ook andere benaderingen voorgesteld,
waarbij onder meer de rol van het Nederlandse verleden voor de
vormgeving en de betekenis van de architectuur van de achttiende eeuw
een interessant uitgangspunt zou kunnen vormen. De onderzoeksvraag
daarbij is of de architectuur uit de zestiende en vooral de zeventiende
eeuw een aandachtspunt heeft gevormd waarop teruggegrepen werd.
Bezinning op het verleden om het heden vorm te geven is tenslotte een
beproefd middel in allerlei uiteenlopende tijdvakken geweest om een
vorm van continuïteit aan te brengen en waarop bovendien gevarieerd
kon worden. Ook is in de afgelopen vijftien jaar regelmatig ter discussie
gesteld of en op welke manieren de veranderingen op politiek gebied,
en mede ten gevolge daarvan ook op bestuurlijk gebied, de achttiendeeeuwse
architectuur kunnen hebben beïnvloed. 5 Om helderheid te brengen
in het wat verbrokkelde beeld over het bouwbedrijf in de achttiende
eeuw werd recentelijk vanuit de optiek van het stedelijke bouwbedrijf
een andere, nieuwe bijdrage geleverd. 6 Dergelijke benaderingen en
H E T ‘ H O D S H O N H U I S ’ I N H A A R L E M E N H E T O E U V R E VA N A B R A H A M VA N D E R H A R T J A A R V E R S L A G 2 0 0 8
Afb. 2: Het Spaarne te Haarlem in 1822, detail van
de kadastrale kaart door F.J. Nautz. (Noord-Hollands
Archief, Haarlem)
vraagstellingen kunnen helpen om de gebouwen, de niet gerealiseerde
ontwerpen en misschien ook wel de persoon van Abraham van der Hart
opnieuw te beschouwen en te vergelijken met het werk van andere
architecten uit zijn tijd.
Het ‘Hodshon Huis’
“De indeling van het huis, die aan de hand van diverse bronnen is te
reconstrueren, geeft aan dat de bewoning van het huis grote discipline
eiste. Elke verandering in het huis betekende dat het gehele plan van
circulatie tussen de verschillende vertrekken en hun gebruikers andere
veranderingen noodzakelijk zou hebben gemaakt”, zo luidt het slot van
de passage over het ‘Hodshon Huis’ in het meeste recente handboek
over de Nederlandse architectuurgeschiedenis. 7 Deze conclusie van een
korte bespreking van de indeling van het huis lijkt een streng oordeel te
bevatten, omdat discipline in de manier waarop ruimtes in een woonhuis
gebruikt moeten worden naar hedendaagse maatstaven misschien
eerder met dwang geassocieerd wordt dan met het overigens moderne
begrip woongenot. Toch moet een zekere mate van woongenot het uitgangspunt
zijn geweest voor Cornelia Catharina (“Keetje”) Hodshon
(1768-1829) om een huis van een dergelijk volume en op die plaats in
de stad Haarlem te laten bouwen. Op 19 juni 1794 werd de eerste steen
voor het huis gelegd, waaraan een gedenksteen met inscriptie herinnert:
“Cornelia Catharina van Styrum / geboren den 1 July Ao 1790 / heeft
den eersten steen gelegd / aan dit gebouw / den 19 Juny Ao 1794”.
Het kleine meisje, als petekind vernoemd naar haar jonge tante, was de
dochter van een nicht van Keetje Hodshon, Anna van Styrum, die uit
een patriotse familie kwam. Voorafgaand aan dat moment moet dus de
grond zijn aangekocht en heeft het proces van ontwerp en planning een
aanvang genomen. De eerste drie percelen werden in december 1793
V E R E N I G I N G H E N D R I C K D E K E Y S E R
Afb. 3: Detail van de kadastrale kaart door F.J. Nautz,
met het ‘Hodshon Huis’. (Noord-Hollands Archief,
Haarlem)
7 P.T.E.E. Rosenberg, ‘Het woonhuis in de stad’, in: Koos
Bosma e.a. (red.), Bouwen in Nederland 600-2000, Amsterdam/Zwolle
2007, 408-409.
43