Verslag van de Vereniging - CBF

14
Bolsward, Kleine Dijlakker 17 Het huis staat in het
centrum van Bolsward, aan de Kleine Dijlakker, een oude gekanaliseerde
waterweg binnen de wallen van de stad, tussen het Raadhuis
en de Grote Kerk. In deze omgeving staan op smalle, diepe percelen
nog huizen die achter latere gevels oude kernen verbergen. Het
huis Kleine Dijlakker 17 heeft een voor Bolsward karakteristieke
ontwikkeling doorgemaakt en vormt een uitzonderlijk historisch
complex doordat het onderdelen uit verschillende bouwperioden
bevat, van een 16de-eeuws houtskelet tot een 19de-eeuws bovenhuis
met slijterswinkel. Over de oudste bestemming van het huis is
weinig bekend. In de 18de eeuw kwam het in het bezit van de familie
Albada Jelgersma, die er een bouwbedrijf en gedurende de wintermaanden
een wolkammerij had gevestigd. Van 1814 tot 1983
werd in het huis door vijf generaties Albada Jelgersma een handel in
wijn, port, cognac, jenever, berenburg en andere dranken gedreven,
met winkel, distilleerderij, bottelarij en pakhuis.
Het oudste onderdeel van het complex is het grote rechthoekige
achterhuis. Dit bewaart grote delen van een zwaar eiken houtskelet
dat doorliep over twee verdiepingen en een zolder. De grote ruimte
op de eerste verdieping, later verdeeld in kleinere vertrekken, heeft
een balklaag met moerbalken, kinderbinten en spreidsel (zeer dun
eikenhout gebruikt tussen kinderbinten om de vloer erboven aan
het gezicht te onttrekken). Het skelet omvatte muurstijlen, korbelen
en sleutelstukken. De bewaard gebleven sleutelstukken hebben
een vroeg 16de-eeuws profiel. Opmerkelijk is de kostbare omtimmering
van een aantal moerbalken, mogelijk wijzend op een 17deeeuwse
verbouwing. In het grote vertrek zijn verder een eiken
Bolsward, Kleine Dijlakker 17. (foto HdK)
paneeldeur en een bedstede bewaard gebleven, die terug kunnen
gaan op diezelfde verbouwing. De constructie van de eiken kap van
het achterhuis, met geschoorde makelaars die de nokrib dragen,
correspondeert met het onderliggende houtskelet.
Het voorhuis, dat met zijn achtergevel gedeeltelijk rust op de constructie
van het achterhuis, werd waarschijnlijk in de 17de eeuw
herbouwd. De enkelvoudige balklagen liggen op een hoger niveau
dan bij het achterhuis. Een classicistisch vormgegeven portaal geeft
vanuit de winkel toegang tot de met witte marmeren en zwarte
hardstenen tegels belegde lange gang, die doorloopt naar woonvertrekken
en tuin. Een identiek portaal was aanwezig op de grens van
voor- en achterhuis. De woonkamer heeft een dubbele bedstedenwand,
oorspronkelijk met een porseleinkast in het midden. Achter
de wand is later een keukentje gerealiseerd. In 1876 vond een
ingrijpende verbouwing van het voorhuis plaats in opdracht van de
wijnkoopman Th.F. Albada Jelgersma. Het huis kreeg een nieuwe
voorgevel aan de Kleine Dijlakker, met een winkelpui met hardstenen
stoep, hoge omlijste vensters, een gesmeed balkonhekje en een
zware daklijst met een boogvenster. Waarschijnlijk was het thans
witte houtwerk van de gevel in kleur afgewerkt. Het winkelinterieur
ademt met toonbank, toogkast, kantoortje en boogvensters naar de
woonkamer nog geheel de sfeer van de 19de eeuw. De oorspronkelijke
kleurstelling, een blonde houtimitatie, is grotendeels verdwenen
achter een witte verflaag. Ook het bovenhuis dateert van deze
laat 19de-eeuwse verbouwing. Het bovenhuis functioneerde als een
op zichzelf staande woning, bereikbaar langs een smalle spiltrap in
de gang. De woning heeft nog grote delen van de oorspronkelijke
Bolsward, Kleine Dijlakker 17, balklaag en bedstede. (foto HdK) Zolder van het voorhuis met meidenkamer. (foto HdK)
V E R S L A G V A N D E V E R E N I G I N G J A A R V E R S L A G 2 0 0 8
interieurafwerking, zoals de kleine keuken met turfstort, woon- en
slaapvertrekken, een gang met lichtkoker en paneeldeuren geschilderd
in imitatiehout, en een meidenkamer op zolder. Opmerkelijk is
dat de eenvoudige tussenwandjes in het bovenhuis opgetrokken zijn
V E R E N I G I N G H E N D R I C K D E K E Y S E R
Bolsward, Kleine Dijlakker 17, doorsnede woonhuis
met reconstructie van het 16de-eeuwse achterhuis.
(tekening W.J. Berghuis 1974)
Bolsward, Kerkstraat 44, voormalig pakhuis en bottelarij uit 1902.
(foto HdK)
Bolsward, Kleine Dijlakker 17, slijterij met interieur uit 1876. (foto HdK)
uit blokken turf tussen een lattenbetengeling met papierbehang. Het
is uitzonderlijk dat dit goedkope en isolerende bouwmateriaal in
redelijke staat bewaard is gebleven! Interessant is ook te zien dat in
de oudere delen van het huis nog in bedsteden werd geslapen, terwijl
de ‘moderne’ bovenwoning slaapkamers kreeg met losse bedden.
Achter het huis staat een uitbouw met daarin de grote keuken en
de kelder voor drankopslag. Ook hier waren volgens de familieoverlevering
de wanden geïsoleerd met turfblokken. Op het achterterrein
staat, met uitgang aan de Kerkstraat, een groot pakhuis uit
1902 in neo-renaissancestijl. Hier waren de afslagplaats, bottelarij
en pakzolders met hijsrad van de drankenhandel ondergebracht.
Het gebouw is ernstig verminkt door een verbouwing tot garage,
waarbij een deel van de binnentuin is opgeofferd. De bottelarij
vormt historisch gezien echter een onlosmakelijk onderdeel van het
complex. Het gehele complex is in matige staat van onderhoud.
Met name het achterhuis en de bijgebouwen, aangetast door houtrot,
vocht en achterstallig onderhoud, behoeven dringend herstel.
Ook zal het huis voor hedendaagse bewoning geschikt gemaakt
moeten worden.
15