Verslag van de Vereniging - CBF

8
‘
‘Architectuur’ is een complex begrip en heeft naast een esthetische
kant ook een maatschappelijke lading. Het Modernisme in de
vorige eeuw, begonnen als Nieuwe Zakelijkheid, had zo’n
uitgesproken opvoedende boodschap van ‘vernieuwing’ en ‘vooruitgang’.
Bewondering voor oude gebouwen en vroegere bouwmeesters
was onder die architecten een groot taboe, behalve natuurlijk
wanneer deze als heroïsche meesters aan de wieg stonden van de
‘moderne bouwkunst’, zoals Le Corbusier of Frank Lloyd Wright of
– in eigen land – Rietveld en Duiker. De ideologie van het modernisme,
na de oorlog allesbepalend, maakte onder de architecten van
mijn generatie alles wat oud was verdacht. Het streven naar vooruitgang
werd een geloof, een doctrine. Met simplistische metaforen
werd de historische stad door architecten en stedenbouwers veroordeeld
als inadequaat. De stad moest gezond worden gemaakt, en
‘moderne’ architectuur was het recept. Dit geloof in vernieuwing
raakte echter vanaf de jaren ’80 sleets, een recept dat was uitgewerkt
en waar de patiënt niet op zat te wachten.
Zonder dat een oorzakelijk verband meteen aanwijsbaar is, ontstond
tegenover deze vernieuwingsdrang van het modernisme een
stroming tot behoud en herstel van bijzondere oude gebouwen.
Soms richtten deze actievoerders zich tegen iedere vernieuwing,
vaak ook ging het wel degelijk om bedreigde historische kwaliteit
die behouden moest blijven. Om hun standpunt duidelijk te maken
werd een gebouw letterlijk een monument – dus een gedenkteken
– voor het verleden. Deze reactie sloeg ook door, in een verstikkende
bureaucratie van inventariseren en theoretische subsidieregels.
Decennia lang was polarisatie voor beide kampen een welhaast
noodzakelijke bestaansvoorwaarde. De werelden van ‘jonge’ architectuur
en ‘oude’ monumenten raakten sterk gescheiden. Monumentenzorgers
hadden er belang bij om moderne architecten te categoriseren
als schaal- en vormloze vernielers. Overal lag de armoede
van de schoenendoos op de loer. Moderne architecten zagen de
monumentenzorgers als sentimentele behoudzuchtigen die het licht
niet zagen. Engagement tussen oud en nieuw werd door architectuurpuristen
gezien als koketteren met de oude stad. In het buitenland,
ik denk aan Engeland en Italië, is deze tegenstelling nooit zo
extreem op de spits gedreven.
Voorzitter Pi de Bruijn tijdens de jubileumviering in de Westerkerk. (foto HdK)
Inleiding van Pi de Bruijn, voorzitter Vereniging
Hendrick de Keyser, bij de viering van het 90-jarig
jubileum van de Vereniging op zaterdag 7 juni
2008 in de Westerkerk te Amsterdam
Waarom is in de ogen van onze Vereniging de tijd rijp om de waterscheiding
tussen architectuur en monumenten ter discussie te stellen?
Dat wordt vooral veroorzaakt doordat het Modernisme over
zijn hoogtepunt heen is. De ‘moderne beweging’ kan nu worden
gerelativeerd en (op zijn beurt) kunsthistorisch als een stijlperiode
worden geboekstaafd.
De ideële tegenstellingen tussen oud en nieuw zijn daardoor zo
goed als verdwenen en hebben plaats gemaakt voor een dichter bij
de (leefomgeving van de) gebruiker staande vormentaal.
Ook de monumentenwereld schuift op. Zij ziet het behoud van historische
objecten niet meer als een doel op zichzelf. Er speelt steeds
vaker een context mee: het interieur, de functie, de geschiedenis of
de omgeving van het gebouw. Die aandacht voor de context betreft
dezelfde leefomgeving als waarover de architecten het hebben. In
beide gevallen is het doel het verhogen van de gebouwde kwaliteit
van onze belevingswereld. En niet alleen de onze maar vooral ook
die van onze kinderen en kleinkinderen. Wat is er mooier dan een
nieuw gebouw met een zodanige kwaliteit, dat er altijd iemand zal
opstaan wanneer het verlies ervan in de toekomst dreigt. Of om nu
te kunnen genieten van een gebouw dat in de 17de eeuw met enorme
kwaliteit en aandacht voor detail is opgericht en dankzij diezelfde
‘iemand’ nog steeds bewaard is?
Bij Vereniging Hendrick de Keyser is er geen onderscheid tussen
architectuur en monumenten. Eén van onze mooiste objecten, aan
de Bloemlandseweg in Blaricum, was nog niet eens gebouwd toen
de Vereniging werd opgericht en de architect, Gerrit Rietveld, had
zeker niet de bedoeling dat het bewaard bleef, laat staan dat het
monument werd. De Vereniging heeft een schatkamer, een archief
van 600 jaar bouwkunst. Nu de controverse lijkt weg te ebben en
de muren tussen architectuur en monumenten worden geslecht,
zou ik willen roepen: ‘kom kijken’. We hebben een goudmijn aan
kwaliteit die zeer relevant is. Kom eens kijken in ‘Huis van Brienen’,
in het Raadhuis van Usquert of in de Beeklaan in Den Haag. Het
bezit van de Vereniging is als een museale collectie, of als een verzameling
kostbare partituren, een bron van oplossingen en ideeën in
’
alle toonsoorten en maten.
V E R S L A G V A N D E V E R E N I G I N G J A A R V E R S L A G 2 0 0 8 V E R E N I G I N G H E N D R I C K D E K E Y S E R
Amsterdam, Diemerzeedijk 27,
Gemeenlandshuis, voorgevel.
(foto Jaap d’Oliveira, 1949)
Verwervingen De drie verwervingen die in 2008 tot stand
kwamen, tonen aan dat in die negentig jaar onze Vereniging voor
de continuïteit van het behoud van vooral bijzondere monumenten
een belangrijke positie heeft ingenomen. In alle drie de gevallen
heeft de voormalige eigenaar ervoor gekozen, dat het pand het best
bewaard blijft in ons bezit. Vorig verslagjaar was al melding gemaakt
van de overeenkomst die met de Koninklijke Hollandsche
Maatschappij der Wetenschappen was bereikt over de overdracht
van het ‘Hodshon Huis’ aan het Spaarne 15A-17 te Haarlem. Ook
het Hoogheemraadschap van Amstel, Gooi en Vecht oordeelde dit
jaar dat hun Gemeenlandshuis bij onze Vereniging in veilige
handen was. Beide verwervingen gingen overigens gepaard met
omvangrijke financiële gevolgen wegens de restauratieverplichting
en in het geval van het ‘Hodshon Huis’ ook met een koopsom.
In beide gevallen maakte de BankGiro Loterij met haar ruimhartige
bijdrage de transactie mogelijk.
Bij de derde verwerving deed een particulier een beroep op onze
Vereniging. De heer J.P. Albada Jelgersma, overleden eind 2007,
schonk bij testament de helft van de reële waarde van zijn huis aan
‘Hendrick de Keyser’. De andere helft besloten wij, wegens het
bijzondere karakter van dit huis, te kopen.
Deze drie verwervingen geven de hedendaagse praktijk van onze
Vereniging goed weer. In steeds mindere mate is sprake van het
redden van ‘krotten’ waarvoor buiten ons niemand zich meer interesseert
(van die categorie was het Ambachtsherenhuis te Alblasserdam
in 2006 voorlopig
de laatste).
Het gaat steeds vaker
om huizen die
door hun interieur
of hun structuur zo
kwetsbaar zijn, dat
zij voor hun historisch
verantwoorde
instandhouding het
best professioneel
beheerd kunnen
worden. In de drie
hiervoor genoemde
gevallen hebben de
voormalige eigenaren
ingezien dat je
dat in deze gevallen
beter niet aan de
markt kunt overlaten.
Amsterdam, Diemerzeedijk 27, Gemeenlandshuis. (foto HdK)
Subsidies Zoals in 2007 al aangekondigd was voor het
Ambachtsherenhuis, Cortgene 9 te Alblasserdam, in 2008 nog een
vervolgaanvraag ingediend voor rijkssubsidie als bijdrage aan deze
restauratie. Gelukkig is ook die vervolgaanvraag gehonoreerd. Beide
regelingen (die van 2007 en die van 2008) schieten echter tekort
om deze uiterst kostbare restauratie te vervolmaken. Gelukkig kon
uit de bijdrage van de BankGiro Loterij voor 2008 een deel worden
afgezonderd om de zware overschrijding op het funderingsherstel
van dit pand op te vangen.
Daarnaast werd door het Ministerie voor het tweede achtereenvolgende
jaar reguliere subsidie in het kader van de nieuwe instandhoudingregeling
BRIM aan onze Vereniging toegekend. Voor
het onderhoud aan ca. 55 panden in ons bezit, draagt het rijk de
komende zes jaar € 175.000 per jaar bij, waardoor de jaarlijkse
bijdrage aan de reguliere instandhoudingskosten van in totaal 322
van onze panden op € 495.000 komt.
Verwervingen
Amsterdam, Diemerzeedijk 27,
Gemeenlandshuis Het Gemeenlandshuis ligt ongenaakbaar
op de oude Zuiderzeedijk vlakbij de ringweg A10 en de oprukkende
Amsterdamse stadsdelen Zeeburg en IJburg. Het monument is
een symbool van de Hollandse strijd tegen het water. Afgelopen
jaar werd het historische
gebouw met
erf, bouwhuizen en
bakhuis overgedragen
aan onze Vereniging,
nadat het
ruim 275 jaar het
statige onderkomen
was van het
‘Hoogheemraadschap
van den Zeeburg
en Diemerdijk’
en haar
rechtsopvolgers.
Dit hoogheemraadschap
beheerde
de dijk van de Zuiderzee
tussen Amsterdam
en Muiden.
De Latijnse
spreuk op de voor-
9