• Het belang van het stomatognatisch systeem in het topvoetbal ...

Periodieke uitgave van de Nederlandse Vereniging van Osteopathie December 2009 Jaargang 10 nr. 4
• Het belang van het
stomatognatisch systeem in
het topvoetbal, vanuit
osteopathisch perspectief
• Over: een domper op het
autocorrectievermogen
• Interactie tussen het
craniomandibulair gewricht
en de schouder
• VOD: “Osteopathie is een
duidelijke medische
discipline”
• Een pilotstudie: osteopathie
en het influenzavaccin
• De invloed van osteopathie
op Parkinson
Verder in dit nummer o.a.:
Van de Voorzitter - 4 • Samenwerkingscontract voor praktijkhouders en zelfstandigen - 20 • Jaarverslag klachtencommissie
2009 - 19 • Niet-gepubliceerde documenten van A.T. Still vrij toegankelijk - 21 • Osteopathie is een duidelijke
medische discipline - 22 • Verslag discussieavond - 23 • Een pilotstudie: osteopathie en het influenzavaccin - 24

De Osteopaat
magazine
In dit nummer:
03 Van de redactie
nieuws
04 Van de voorzitter Ton Kouwenberg
20 Over: Samenwerkingscontract voor
praktijkhouders en zelfstandigen
23 Verslag discussieavond over
beroepscompetentie profiel
vakinhoudelijk
12 Een vervuild basis bioregulatiesysteem:
een domper op het
autocorrectievermogen
14 Interactie tussen het craniomandibulair
gewricht en de schouder
24 De invloed van de osteopatische
behandeling op de immunologische
reactie op het influenzavaccin bij
verzorgingstehuisbewoners: een
pilotstudie.
vakgenoten
10 Interview met Gerrit Reinders
mijns inziens
05 Het belang van het stomatognatisch
systeem in het topvoetbal, vanuit
osteopathisch perspectief
varia
19 Jaarverslag van de Klachtencommissie
voor het jaar 2009
21 Niet-gepubliceerde documenten van
A.T. Still vrij toegankelijk
22 Osteopathie is een duidelijke
medische discipline
2 Inhoud
> Het belang van het stomatognatisch
systeem in het topvoetbal, vanuit
osteopathisch perspectief 05
De pen is deze keer overgenomen door osteopaat
Frédéric Van Burm. Hij werkt veel met topsporters
en is actief in het topvoetbal. In deze mijns inziens
schrijft hij hoe hij hier in geïnteresseerd is geraakt
en hoe behandeling van het stomatognatisch systeem
het functioneren van de sporter verbeterd.
> Een vervuild basis bioregulatiesysteem:
een domper op het autocorrectievermogen 12
Symptomen zijn steeds een uiting van een verstoorde
balans tussen belastbaarheid en belasting.
De impact op ons systeem wordt de laatste
decennia steeds groter en heeft de capaciteit de
kracht van onze autocorrectie te ondermijnen.
> Parkinson is te beïnvloeden
met osteopathie 10
Parkinson is niet te genezen. Tenminste, niet volgens
de reguliere geneeskunde. Zo dacht de Balkbrugse
osteopaat Gerrit Reinders er ook jarenlang
over. Totdat hij, geïnspireerd door een artikel over
Janice Walton-Hadlock waarin zij aantoont dat Parkinsonpatiënten
wel degelijk van hun klachten af
te kunnen helpen, de door haar beproefde methode
zelf uitprobeerde op één van zijn patiënten.
> Een pilotstudie: osteopathie en het
influenzavaccin 24
Een randomized gecontroleerde pilotstudie werd
opgezet om de hypothese te toetsen of osteopatische
behandelingen de immunologische reactie
op het influenzavaccin kunnen verbeteren bij bewoners
in het verzorgingstehuis
mijns inziens
Vakinhoudelijk
> Interactie tussen het craniomandibulair
gewricht en de schouder 14
Het craniomandibulair gewricht wordt binnen
de klassieke geneeskunst vaak als een separaat
functionerend gewricht gezien. Frank de Bakker
neemt ons mee naar het embryologisch, ontologisch
en paleontologisch ontstaan van de kaak.
Deze zienswijze geeft een verklaringsmodel voor
de interactie tussen het craniomandibulair gewricht
en de schouder.
Vakgenoten
Vakinhoudelijk
Vakinhoudelijk

Samenwerkingscontract voor
praktijkhouders en zelfstandigen 20
Over de mogelijkheid van contracten tot samenwerking
voor praktijkhouders die willen werken
met zelfstandige osteopaten.
> Niet-gepubliceerde documenten van
A.T. Still vrij toegankelijk 21
Een deel van de nalatenschap van A.T. Still is gratis
en voor niets online te zien op internet. Het
vormt wellicht weer een bron van informatie en
inzicht voor velen!
> Osteopathie is een duidelijke
medische discipline 22
Osteopathie is een aparte medische discipline en
niet een uitbreiding van de manuele geneeskunde.
Met deze verklaring neemt de VOD duidelijk
stelling tegen nu openbaar gemaakte zogenaamd
wetenschappelijke beoordeling over de osteopathie,
opgesteld door de beroepsorganisatie van
artsen (BÄK).
> Verslag discussieavond over
beroepscompetentie profiel 23
Op donderdag 14 november was er in Breukelen
een discussieavond over de inhoud van het BCP
(Beroeps-Competentieprofiel) en met name over
de meerwaarde van de osteopatische filosofie in
het proces tot erkenning van de osteopathie door
de overheid, zorgverzekeraars en de maatschappij
in het algemeen.
Nieuws
> Jaarverslag van de Klachtencommissie
voor het jaar 2009 19
Naar jaarlijks gebruik publiceert de klachtencommissie
het jaarverslag van de werkzaamheden
van deze commissie in De Osteopaat. Naast de
gebruikelijke vermelding van eventuele behandelde
klachten wordt in dit verslag ingegaan op
de werkwijze van de klachtencommissie. Een kijkje
in de keuken van de klachtencommissie.
de osteopaat - december 2009 - nr. 4 - jaargang 10
varia
varia
varia
Nieuws
Voorwoord
Van de redactie
Moet in de zorg ‘verbeteren’ voortaan dezelfde
status krijgen als ‘genezen’? Dit is een vraag die
ons, osteopaten, dagelijks in de praktijk bezig
kan houden. De artikelen in de eindejaarseditie
zijn erg interessant voor mensen die zich deze
vraag stellen. Een andere vraag die op dit moment
ook buiten de osteopathie speelt, heeft te
maken met het H1N1-virus. Dit muterende virus
heeft zichzelf niet genezen, zich verbeterd wel!
Verleden jaar (De Osteopaat; 2008 ed. 1, pag.
16 t/m 25) publiceerden wij ook al een artikel
over de behandeling bij patiënten met griep.
Als iemand hier ervaring mee heeft, zouden wij
het op prijs stellen om hierover iets te schrijven.
Een artikel van Donald Noll beschrijft hoe
invloed uitgeoefend kan worden op de verbetering
van de immunologie.
Hugo De Cock kan met zijn verhaal over de
reactie van het immuunsysteem perfect iets
toevoegen aan de wijze van verbetering. Welke
voorwaarden zijn belangrijk voor de mens om
te kunnen herstellen of te verbeteren? Frédéric
Van Burm speelt op deze vraag in bij de behandeling
bij topsporters. Zij hebben wellicht
minder last van een aangetast immuunsysteem
dan de gemiddelde persoon, maar ook de topspeler
moet fulltime aanspraak kunnen maken
op zijn gezond gestel. Zij het niet Van den Burm
die het heeft over de relatie schouder en TMG,
Frank de Bakker kan bevlogen tot in detail vertellen
hoe die relatie ontstaat. Tot slot boeit het
interview met Gerrit Reinders de redactie. Het
zet ons aan tot nadenken. U ook? Laat u horen
als u meer weet!
De redactie
3

Van de Voorzitter
Auteur | Ton Kouwenberg, DO-MRO
Correspondentie | Secretariaat NVO
E-mail | redactie@osteopathie.nl
Als het goed is krijgt u deze Osteopaat
nog voor de feestdagen. Namens het
NVO-bestuur wens ik u allemaal een
gezond 2010, een gezonde beroepsvereniging
en een gezond register met
een prachtig kwaliteitskeurmerk. Ik
ben benieuwd of VWS alles op tijd rond
krijgt. Mochten er ontwikkelingen zijn
dan wordt u natuurlijk via de mailing
op de hoogte gehouden.
Er is een start gemaakt met de voorbereiding
om te komen tot een goede
beschrijving van de filosofie van de
osteopathie. Dit stuk zal toegevoegd
gaan worden aan het BCP na goedkeuring
door de ALV, het NRO en uiteraard
het CvO.
Er waren ongeveer 20 osteopaten aanwezig
die respectvol naar elkaar luisterden.
Erg plezierig. Het onderwerp
werd afgetast aan de hand van een inbreng
van Karin Drexeler en Frans van
Poppel. De diversiteit van deze inbreng
4 Nieuws
bracht naar voren wat een fascinerend
en moeilijk onderwerp dit is. Dit was
nog maar een start en begin februari
zal het vervolg plaatsvinden. Voorlopig
wordt gedacht aan 4 februari. U hoort
hier nog van.
De ALV is soepel verlopen. Geen contributieverhoging
en een sluitende begroting
met ruimte om de reserves aan
te vullen. Gesproken is over een centraal
punt voor de osteopathie: Domus
Osteopaticus (of Osteopathy House).
De bedoeling is dat dit pand geëxploiteerd
wordt door ruimte te verhuren
aan de respectievelijke secretariaten,
de opleidingen en een kliniek en andere
activiteiten die met osteopathie
te maken hebben. We gaan proberen
in januari een soort nieuwjaarsreceptie
in dit pand te organiseren zodat u
allemaal eens uw gedachten hierover
kunt vormen.
De rechtszaak van de NVO tegen de
belastingdienst in zake de BTW-vrijstelling
voor geregistreerden met een
buitenlandse opleiding is verloren. Op
de ALV is besloten in beroep te gaan.
E.e.a. moet nog op schrift komen, maar
de strekking van de motivering is duidelijk
en we zien wel mogelijkheden
voor een succesvol beroep.
Tijdens de ALV hebben we gemeld dat
het bestuur het verder zonder Mark
Bergmans moet doen. Helaas kon hij
niet voldoende tijd vrij maken om zich
in te zetten zoals hij dat zinvol achtte.
Gelukkig blijft Mark wel hand- en
spandiensten verlenen. We kunnen
zijn expertise en analytisch vermogen
goed gebruiken. Mark werd hartelijk
bedankt, maar omdat hij niet aanwezig
kon zijn wordt dit op een ander moment
nog officieel gedaan.
Nogmaals een heel goed en gezond
2010 namens het NVO-bestuur.

Mijns inziens…
Het belang van het
stomatognatisch systeem
in het topvoetbal, vanuit
osteopathisch perspectief
Auteur | Frédéric Van Burm, DO-MRO
Correspondentie | Frédéric Van Burm, DO-MRO
Osteopathie in de topsport
Ernest Claeslaan 6
9051 Gent / Sint-Denijs Westrem
België
E-mail | frederic.van.burm@telenet.be
frederic.vanburm@osteopathie.eu
Ik dank collega Björn voor deze pen.
In de voorgaande editie hebben we
via zijn verhaal van dichtbij kennis gemaakt
met de professionalisering en
de omkadering bij het Rabobank prowielerteam.
Zoals Björn zetten wij elke
dag onze schouders onder de erkenning
van de professionele osteopaat
DO en de verankering van osteopaten
in de sport. Vanuit de IAO-opleiding
‘osteopathie in de sport’ ondersteunen
we de wijze waarop osteopathie
als hefboom wordt gebruikt om bijvoorbeeld
de Rabo-renners fysiek en mentaal
topfit aan de start van de zwaarste
rittenwedstrijden ter wereld te krijgen.
Dat dit in een ‘mobiel wielercircus’ gebeurt,
is een prestatie op zich.
Zoals in de vorige editie aangekondigd,
mocht deze bijdrage gaan over mijn
interesse in het stomatognatisch systeem
en de impact ervan op het totaalbeeld
van de topsporter. Soms wordt
gevraagd hoe ik ertoe gekomen ben.
In 2003 – ik was toen nog in opleiding –
las ik een artikel in een Belgisch weekblad
met als titel: “In hun onderbroek
zien al die sterren er allemaal hetzelfde
uit”. Het aandeel topsporters dat toen
voor preventieve screening onze nieuwe
multidisciplinaire praktijk binnen-
de osteopaat - december 2009 - nr. 4 - jaargang 10
liep, nam gestaag toe. Daarom hield
dit verhaal me vast. Het interview met
Jean-Pierre Meersseman (chiropractor
en algemeen directeur van het Milan-
LAB, AC Milan) telde enkele pagina’s
en daarin viel me op hoeveel aandacht
er bij hun team naar het geheel van
tanden en kaken ging. “Mocht ik maar
één dokter in dienst kunnen nemen,
dan was het een tandarts” was één van
zijn quotes.
Hoe kon de verwijdering van een wijsheidstand
bij een topspeler bijdragen
tot het definitief herstel van een drie
jaar oude pubalgie? Hoe belangrijk was
deze factor in zijn revalidatie en wat
was het onderliggend mechanisme?
In mijn vroeger vak als manueel therapeut
(kinesitherapeut) had ik na mijn
dagtaak opdrachten als begeleider in
het voetbal, de racketsporten en het
Belgisch ‘beloftenteam’ hockey. Van
een clubarts had ik toen wel al eens
gehoord over de pathologische relatie
tussen focale tandinfecties en bijvoorbeeld
hartfalen bij sporters. Maar daar
bleef het zowat bij.
Dit artikel en de visie die erachter schuil
ging, hield me vanaf dan vaak bezig,
ook wel omdat ik door spelers als Baresi,
Costacurta, Van Basten, Rijkaard en
het totaalvoetbal van Arrigo Sacchi een
‘Rossonerofan’ was geworden.
Als student in de osteopathie sprak
hun vooruitstrevende, functionele visie
op medische begeleiding tot de
verbeelding. Het Lab is de praktische
toepassing van de fysiologische principes
die de osteopathie en chiropractie
historisch met elkaar gemeen hebben.
“Sportletsels beginnen functioneel,
dus kan de functionele geneeskunde
in een eerste lijn geplaatst worden”
aldus collega Meersseman. Het concept,
dat goed 12 jaar geleden vorm
kreeg na een mislukte miljoeneninvestering
in sterspeler Fernando Redondo,
bespaart voornamelijk via preventie elk
jaar veel geld en staat wetenschappelijk
zeer stevig in de schoenen: tienduizenden
onderzoeksdata van meerdere
onderzoeksstations. Evidence based.
Momentopnames, telkens weer prestatieverbeterend
of preventief inzetbaar.
Microsoft zet nu van op afstand een
team ingenieurs in dat zorgt voor interpretatie
van real-time gegevens. Die
worden ondermeer door het Belgische
spin-off Biorics verzorgd.
Het stomatognatisch systeem is één
facet van het individueel totaalbeeld
dat tweewekelijks opgemaakt wordt.
5

Maar waarom piekt Alessandro Nesta
ook steevast nadat hij vier opeenvolgende
dagen vette vis heeft gegeten?
Hoe komt het dat het gebruik van
ontstekingsremmers statistisch met
ca. 90 % naar omlaag ging nadat spelers
structureel, nutritioneel en mentaal
werden bijgestuurd? Hoe combineert
deze ploeg atletisch vermogen
en teamspirit ondanks het geringe aantal
gezamenlijke trainingen? Na hun
eerste werkjaar leverden de principes
van de ‘triad of health’ volgend rapport
af: 43% minder verlies van trainingsdagen
en reductie van overbelastingsblessures
met bijna 70%. 1
Sinds 2007 werk ik ook voor voetbalteam
KSV Zulte Waregem (vorig seizoen
5 de in de Belgische eerste klasse)
dat in het verleden Milan nog eens had
geklopt in de UEFA-beker. Hoe zouden
de sportieve verhoudingen nu liggen?
Wat me meteen beviel bij dit team was
hun visie en hun professionaliteit: van
bij hun overschakeling naar voltijdse
profspelerstatuten hebben ze ook
voor de omkadering hetzelfde Milanparadigma
nagestreefd, zij het met
beperkte middelen. Op dit moment is
6
Vakinhoudelijk
het zo dat sommige spelers graag bijtekenen
omdat ze inzien wat er voor
hen gedaan wordt.
> Het stomatognatisch
systeem
Het stomatognatisch systeem (stomatologie
= mond- en kaakleer, gnation =
punt van de mandibula) heeft de mandibula
en de alveoli (tandsokkels), het
temporaal botstuk, het temporomandibulair
gewrichtskapsel en het hyoïd
als centrale componenten.
De intrinsieke en extrinsieke relaties
tussen al deze stukken worden binnen
de osteopathie erkend en in een holistische
context onderzocht en gecorrigeerd.
2
Net zoals de n.vagus (X) autonoom afferent
inwerkt op rhombomeer C0-C2
heeft de nervus trigeminus als grootste
(gemengde) craniale zenuw bijzondere
ontwikkelingskenmerken en dus een
grote verantwoordelijkheid op dit segment.
Functioneel worden meer wisselwerkingen
met andere craniale zenuwen
en met basale motorische banen
Afbeelding 1
Het stomatognatisch systeem
in holistische context
bekend. Zo weten we dat het trigeminale
gebied in het embryo ontstaat uit
de eerste kieuwboog 3 en samen met
de proprioceptiezin (door ophanging in
het vruchtwater) ontwikkeld. Het is de
eerste zenuw die bij de geboorte volledig
gemyeliniseerd en operationeel is.
Dit is terug te zien in de orale oriëntatie
(ontdekking, voeding, communicatie)
van de pasgeboren baby en het jonge
kind. Klinisch wil myelinisatie zeggen
dat signalen uit het aangezicht en het
mond- en kaakgebied sneller (60 m/
sec) de hersenstam bereiken dan de
niet gemyeliniseerde vezels (4m/sec).
Zodra de baby een instabiele verticale
houding kan aannemen ondergaan
zowel de primaire thoracale kromming
als de zich vormende secundaire krommingen
de invloeden van dit craniale
systeem.
Door zijn uitgebreidheid, zijn rechtstreekse
pontiene schakelingen en
zijn ruime representatie in de hersenstam,
in de kerngebieden van de thalamus,
in de cortex (homunculus) en het
cerebellum 3 heeft de zenuw een belangrijke
impact op veel lichaamsfuncties.
De trigeminale invloed laat zich gelden

Afbeelding 2 Craniale zenuwdensiteit (Primal Dentistry©)
via zijn uitgebreide connecties, bijvoorbeeld
met het emotionele brein (denk
aan tandklemmen) en het tonisch
posturaal systeem. Caccia vermeld
in dit verband rechtstreekse vezels
uit trigeminale hersenstamcellen die
afdalen en connectie maken met axiale
spierbesturingsvezels. 4 De subcorticale
automatische motoriek wordt
hierdoor sterk beïnvloed. 5,6 Gangloff et
al (2002) toont aan dat lokale anesthesie
van slechts één van de takken van
de n.trigeminus (tandheelkunde) zorgt
voor significante moeilijkheden in de
proprioceptie en de repositioneringszin,
7 terwijl juist snelle repositionering
essentieel is in het bewegingspakket
van topvoetballers. In een zelf, samen
met De Geyter, uitgevoerd onderzoek
konden gestandaardiseerde osteopathische
technieken in het kaakgebied
de belangrijkste houdingsvariabelen
statistisch significant doen verbeteren
bij een experimentele groep elitesporters
ten opzichte van een onbehandelde
controlegroep. 8 In een recente pre-seizoensscreening
bij de voetballers van
KSVZ-Waregem hebben we Milan-style
posturologische opnames gemaakt.
Verschillende prikkels in het stomatog-
de osteopaat - december 2009 - nr. 4 - jaargang 10
natische gebied lijken bij beide types
metingen goed te correleren en in staat
om het ganse lichaam te verbeteren of
slechter te maken. Dit was de insteek
die we voor beide studieontwerpen
hadden vooropgesteld, namelijk om
het stomatognatisch systeem in een
holistisch concept te onderbouwen en
beter te begrijpen.
Minuscule scheefstanden van het gebit
of verstoorde beetvlakken (occlusiestoornissen)
komen in een normale
Afbeelding 3 Overzichtsfoto gebit
dentitie vaak voor. Costen beschreef
als eerste het temporomandibulair
syndroom en schatte in zijn tijd dat het
bij minstens 70% van de Amerikaanse
bevolking voorkwam. Beetproblemen
ontstaan op heel diverse wijze. Het lijkt
erop dat naast aanleg en contacttraumata
(extrinsiek sportblessurerisico)
vooral de minder precies afgewerkte
tandvullingen, het kroon- en brugwerk,
de extractiezones en gekantelde
wijsheidstanden de meeste problemen
geven bij topvoetballers. Als we
bijvoorbeeld tandvullingen vergelijken
met een scheerbeurt, die we nadien
met een vergrootglas bekijken, dan
merk je nogal wat oneffenheden op.
Afferente informatie uit de dentoalveolaire
receptoren van overvulde tanden
en uit de navenant verplaatste kaakgewrichten
komen via de trigeminale
‘tienvaksbaan’ en een signaalversterkend
mechanisme terug naar bijzonder
krachtige spieren van het kaakgebied
(met een motorunitratio van 900:1
tegenover andere skeletspieren). 12 De
kaakspieren en de posturale spieren
worden beiden bilateraal bezenuwd. 13
De spierafweer die onze tanden tegen
breuk beschermt, ontstaat al vanaf 70
micron hoogteverschil (J.P. Meersseman,
F. Luraghi). Het resultaat van die
occlusiestoornis is een verkeerde beet
en mandibulaire deviaties die in het
postuur reflecteren via de slikspierketting.
14 Slikken is een onwillekeurige
actie die we tot 2000 maal per etmaal
maken sinds de geboorte als reactie
op sensoriek uit de mond. 15 Dit zorgt
ook voor een maximale retrusie van de
onderkaak, waarbij de talrijke temporomandibulaire
kapselreceptoren en
spieren maximaal ongelijke signalen
genereren.
7

Uiteindelijk opent de combinatie van
een articulaire disbalans en onze slikfrequentie
ook perspectieven naar correctie.
Bij de voetballers van het team
waar ik voor werk kunnen we al ruime
tijd beroep doen op een complementariteit
in het medisch apparaat. Dankzij
de ruime osteopathische inbreng bij het
baanbrekende AG-Essevee Lab merken
we dat correcties en functionele bites
(indien goed uitgetest) al binnen de
3 maanden standvastige verandering
geeft. De ‘nieuwe’ situatie die door gecombineerde
osteopathische en tandheelkundige
behandeling ontstaat,
wordt zeer goed verdragen na een sliktrainingsperiode.
Als je de blessuregeschiedenis
van sommige spelers
van naderbij bekijkt, is dit een succes.
Ik kan alleen maar vaststellen dat de
intrinsieke zwakheden die we ondermeer
via dit gebied aanpakken, vaak al
van bij de doorbraak van de secundaire
dentitie aanwezig moeten zijn.
De mandibula vertaalt dus occlusiestoornissen
in positiewijziging en in
spieronevenwicht, die via afferenteefferente
weg de rest van het lichaam
bereikt en een veelheid aan ‘vage’
klachten geeft. Ik word door het team
zowel voor preventieve screenings als
voor behandeling ingeschakeld. Vooral
als klachten wat ‘moeilijk’ zijn. Wat mij
in de praktijk bij topvoetballers opvalt,
is de correlatie met hoge nekklachten,
klachten rond het bekken, de pubisaanhechtingen,
de psoas en de hamstrings
en het recidiverend karakter ervan. Het
valt me ook op hoe goed ze nog met
sommige van die ‘handicaps’ kunnen
presteren. Het voordeel is dat wij osteopaten
al die problemen in een multifactoriële
context kunnen bekijken. In
combinatie met intensieve voetbalspecifieke
trainings- en bewegingsvormen
kunnen occlusiestoornissen, de musculaire
ontregeling en verstoorde proprioceptie
latent aanwezige pathologie naar
de voorgrond brengen. Door die craniale
risicofactor aan te pakken, kunnen
we bij meerdere spelers het rendement
meetbaar verhogen en het intrinsiek risico
verlagen. Naast het voetbal hebben
we voor dit soort werk ook een referentiekader
opgebouwd in de topatletiek
en het (jeugd)wielrennen.
Mandibulaire deviaties worden ook
onderhouden dankzij contractiele elementen
van het fijnmazige halsbind-
8
Vakinhoudelijk
weefsel. 16 In de bewegingsleer wordt
het stomatognatisch systeem beschouwd
als een gesloten kinetische
keten waarbij volgens Walther het os
hyoïd als spanningsmoderator tussen
de schedel en de romp acteert. 16
De positionele spanningsverandering
op de halsfasciën kan malalignement
in stijgende en dalende richting doorgeven.
Nilsson 17 toont in een tandartsonderzoek
aan dat een hypertonie
van de m.digastricus via de mandibula
een verhoogde nekextensie, een voorwaarts
hoofdpostuur en bijhorende
mondademhaling in de hand werkt.
Voor ons osteopaten kan dit passen
in een flexie-extensie posturologie,
waarbij de dura, het sacrum en de intestinale
ptoses als andere motoren
worden gezien.
Vanuit een diepe voorste dissectie
vertoont het kaakgewricht belangrijke
connecties tot en met de m.tibialis
posterior. 18 Verschillende studies stellen
dat elke actie in één van deze gebieden
gepaard gaat met aanpassingen
in de schouder, de nek, de positie
van het hoofd in de ruimte en het lichaamszwaartepunt.
Een recente electromyografische
studie toont bv. een
significante correlatie tussen de spanning
van de interne mm.pterygoïdeï en
de ipsilaterale m.soleus. 19
Om dit intrinsieke luik af te ronden,
lijkt het mij dat het stomatognatisch
systeem een bijzondere impact heeft
Afbeelding 4 Fractuur ramus mandibula bij topsporter
op enkele belangrijke fundamenten
van de topsporter en zijn verworven
bewegingsexpertise. Het stomatognatische
systeem heeft meetbare
invloeden op visuele en vestibulaire
receptoren. Proprioceptie en ge automatiseerde
sportspecifieke bewegingen
gaan hand in hand en worden algemeen
aanvaard als hoekstenen van
prestatie en blessurerisico. 10 Ekstrand
schrijft in een systematische review dat
falende proprioceptie voor bijna 50%
verantwoordelijk is voor blessures in
het topvoetbal. 10 Verschillende auteurs
vermelden nog dat sensorische input
mee aan de basis ligt van decision
making op het voetbalterrein, en dat
een duidelijk verschil hierin toppers
van middenmoot onderscheidt. Voor
elke motor functie is input van sensoriek
noodzakelijk. 11 Defensiefysiologie
uit het stomatognatisch systeem past
niet in een topsportplaatje. Het zijn de
details die het grote verschil maken (B.
De Michelis, Chelsea FC).
Ik krijg meer en meer de indruk dat
goedbedoelde ‘core stability’ training
in de topsport bij nogal wat atleten
nooit een volledig rendement bereikt
omdat nocisensoriek vanuit sleutelregio’s
niet gecontroleerd en opnieuw
afgesteld wordt. Zeker in moderne
topclubs waar enorme transfersommen
en lonen worden uitgegeven, lijkt
het mij ondenkbaar dat topteams niet
over een professioneel osteopaat in de
sport kunnen beschikken.

Afbeelding 5 Extrinsiek risico in moderne voetbal:
de elleboog
Naast alle intrinsieke mechanismes
wil ik graag afsluiten met enkele bedenkingen
rond de extrinsieke craniale
risico’s die inherent zijn aan topvoetbal.
Al sinds de eerste keer dat ik
Jean-Pierre Meersseman ontmoette,
is hij me blijven wijzen op het belang
van een soort preventieve quarantaine
en verplicht craniaal nazicht voor spelers
die vaak koppen of slachtoffer van
craniale traumata zijn. Voetbal is een
contactsport met niet geringe risico’s
voor het neuro- en viscerocranium en
de onderkaak. Een elleboogstoot lijkt
> Literatuurlijst
1. Rondelli G, Corriere della Sera, 26-5-
1999
2. Dupas G, Huard Y, Dupas PH. Dysfonctionnements
crânio-mandibulaires, mise
en place d’un test commun aux osteopathes
et aux occlusodontistes. Ostéo, revue
des ostéopat.; 2001: 55: 4-14
3. Schünke M, Schulte E, Schumacher U.
Anatomische atlas Prometheus, deel 2
Hals en inwendige organen, Bohn Stafleu
van Loghum druk 1, 2005
4. Cuccia A, Caradonna C. The relationship
between the stomatognathic system
and body posture. Clinics; 2009:
64(1):61-6
5. Schünke M, Schulte E, Schumacher U,
Voll M, Wesker K. Anatomische atlas
Prometheus Vol.3, Hoofd en zenuwstelsel,
Houten, Bohn Stafleu van Loghum:
2005
6. FerrarioVF, Sforza C, Schmitz JH, Taroni
A, Occlusion and center of foot pressure
variation: is there a relationship? J.
Dent.; 1996: 76(3):302-8
7. Gangloff P, Perrin P. Unilateral anaeste-
de osteopaat - december 2009 - nr. 4 - jaargang 10
tegenwoordig de nieuwe manier om
vroegtijdig de wedstrijdtegenstander
‘uit balans’ te brengen. Studio Voetbal
(NOS) heeft zijn nieuwe rubriek ‘de elleboog
van de week’ op voorzet van Co
Adriaanse geschrapt omdat het niets
meer met mooi voetbal en fairplay
heeft te maken. Die onderlinge duels
zorgen niet alleen voor veel problemen
in het cranium van de atleet. Zo stelde
psycholoog Dr. Matser in Amsterdam
(2008) voor het eerst enkele resultaten
voor van zijn onderzoek naar frequente
‘hersenkneuzing’ bij sporters. 20
De MRI-onderzoeken bij de proefgroep
waren negatief, maar op verschillende
hersenniveaus lijken belangrijke eigenschappen
van de voetballer functioneel
aangetast: minder aangepaste
motorische planning (aan wie een pas
geven), visuele snelheid (typische expertise
van topspelers), alertheid en
emotioneel gedrag.
Om te besluiten zijn talrijke gegevens
en voorbeelden voor de osteopaat beschikbaar
rond traumata in het voetbal.
Naast stomatognatische betrokkenheid
zijn ook bepaalde kop-staartmechanismes,
de hogere prevalentie van durale
torsies en contusie van de craniale
sia of trigeminal nerve modifies postural
control in human subjects. Neuroscience
Letters; 2002: Volume 330, issue
2, 179-182
8. Van Burm F, De Geyter et al. The Importance
of the jaw in elite sports: statistical
effect of cranial osteopathy on proprioception
of asymptomatic elite
athletes; 2007 (© 2007-2009 The International
Academy of Osteopathy)
9. Zafar I. Integrated jaw and neck function
in man, studies of mandibular and
head-neck movements during jaw opening-closing
motor tasks. Swed. Dent. J.
Suppl.; 2002: (143):1-41
10. Ekstrand, Gillquist J. Soccer injuries and
their mechanisms: A prospective study,
Med Sci Sports Exerc 15; 1983, pp. 267–
27
11. Trew M, Everett T. Human movement,
introductory text, Ch’ill-livingstone, NY.
1997: 74-75
12. Wilson-Pauwels L. Cranial Nerves in
Health & Disease, chapter V, 2001
13. Conolly B. Postural applications in the
child and adult, neurodevelopment aspects.
In: Kraus S.L, ed.TMJ disorders:
zenuwen in het spel. Hersenschuddingen,
ontregeling van de HHB-as en het
emotionele brein, opslag in de ‘subconscious
memory’ (het niet meer durven
in duel gaan, het schrikken om als keeper
uit te komen bijvoorbeeld doelman
Cech van Chelsea met helmpje) zijn
allemaal voorbeelden die voor de osteopaat
in het voetbal bekend zijn.
Omwille van de geschetste relaties zou
elke voetballer die een onverwachte
impact op het hoofd krijgt (of in de
voorgeschiedenis heeft) snel enkele
preventieve behandelingen bij een
sportosteopaat moeten ondergaan.
Iets wat mijns inziens nog niet of veel
te weinig gebeurt bij heel wat Belgische
en Nederlandse profclubs.
Ik zou voor de volgende editie deze
pen graag doorgeven aan collega Johan
Schelpe, hoofddocent klinische neurologie
aan de IAO. Ik heb veel van hem
geleerd en hij heeft nu een bijzondere
interesse voor het visueel systeem. Uit
de sport en ook uit onderzoek weten
we nu dat dit systeem nauw aansluit
bij mijn interessedomein, en dus zou
het boeiend zijn om hem het volgende
woord te geven.
Management of the craniomandibular
complex. New York: Churchill-Livingstone;
1988
14. Ottaviani M. Una vita tra studio e ricerca,
Int. J. App. Kin. Med.; 1999: (4):11-12
15. Martin JH. Cortical control of swallowing.
In: Neuroanatomy, text and atlas.
The Mc Graw-Hill Comp.Int.; 2003: Box
11-1: 267
16. Walther DS. Stomatognatic system. In:
Applied Kinesiology, synopsis sec. ed.,
Systems DC, Pueblo, Colorado; 2000: 9:
379-416
17. Nilsson M. Associations between spinal
morphology and dental occlusion;
2004: Dept. of Orthodont., Karolinska
Institutet, Huddinge, Swe.
18. Myers TW. Anatomy Trains, myofascial
trains for manual and movement therapists.
Churchill-Livingstone; 2001: 9:
191-218
19. Bergamini et al. Dental occlusion and
body posture: a surface EMG study.
Cranio: the journal of craniomandibular
practice; 2008: 26(1):25-32
20. Dr. Matser E, Chelsea FC, niet gepubliceerde
voordracht, Amsterdam 2008
9

Parkinson is te beïnvloeden met osteopathie
Auteur | Erna Ekkelkamp
Correspondentie | Secretariaat NVO
E-mail | redactie@osteopathie.nl
> Parkinson is te
beïnvloeden met
osteopathie
Parkinson is niet te genezen. Tenminste,
niet volgens de reguliere geneeskunde.
Zo dacht de Balkbrugse
osteopaat Gerrit Reinders er ook jarenlang
over. Totdat hij, geïnspireerd door
een artikel over Janice Walton-Hadlock
waarin zij aantoont dat Parkinsonpatiënten
wel degelijk van hun klachten
af te kunnen helpen, de door haar beproefde
methode zelf uitprobeerde op
één van zijn patiënten.
Leven is leren en dat geldt zeker voor
zijn vak, vindt Reinders. Nadat hij eind
jaren ’70 afstudeerde als fysiotherapeut,
specialiseerde hij zich al in de
manuele therapie. Een mooi systeem,
maar heel mechanisch, vond hij. “Ik
miste het psycho-emotionele deel en
voelde dat ik daarin tekortschoot in
de behandeling van mijn patiënten.
Daarom verdiepte ik me vervolgens in
de haptonomie. Nu had ik kennis van
het mechanische en het psycho-emotionele,
maar ik miste een stuk dat die
twee zaken met elkaar zou verbinden.
Dat vond ik in de osteopathie.”
> Forceless Spontaneous
Release
In zijn praktijk ziet Reinders de meest
uiteenlopende patiënten, maar hij
heeft zich in de loop der jaren gespecialiseerd
in de ziekte van Parkinson,
waarbij hij dankzij de methode Forceless
Spontaneous Release (FSR)
bijzondere resultaten boekt. “De aanleiding
om Parkinsonpatiënten met
deze methode te behandelen was een
artikel uit een vakblad voor Natuurgeneeskundig
Therapeuten, dat één van
mijn patiënten, zelf een natuurgeneeskundige,
ooit eens meebracht”, vertelt
hij. “Het was een verhandeling over
Janice Walton-Hadlock, die Parkinsonpatiënten
niet alleen behandelt, maar
10 Vakgenoten
ook geneest dankzij de FSR-methode.
‘Flauwekul’, dacht ik aanvankelijk en
legde het artikel in de boekenkast. Pas
maanden later, toen ik een Parkinsonpatiënt
in behandeling kreeg, waarbij
geen enkel resultaat werd geboekt,
schoot me dat artikel weer te binnen
en besloot ik me er eens serieus in te
verdiepen.”
> Energieblokkade
In het bewuste artikel stonden een aantal
opmerkelijke zaken. Zo bleek uit onderzoek
van Janice Walton-Hadlock dat
vrijwel alle Parkinsonpatiënten in het
verleden een voetblessure hadden opgelopen,
die ten tijde van haar onderzoek
nog steeds niet was genezen. Ook
bleek deze blessure heel vaak voor te
komen in het gebied van os cuneïforme
2 (wigvormige beentjes en het scheepvormige
beentje). “Als gevolg hiervan
ontstaat er een zekere blokkade in de
energie(qi)-doorstroming in de maagmeridiaan,
waardoor in de loop der jaren
de kwaliteit van spieren, zenuwen
en bloeddoorstroming langzaam achteruitgaan”,
zegt Reinders. “Op den
duur blokkeert de qi-doorstroming volledig
en begint de maagmeridiaan de
andere kant op te stromen, richting het
hoofd. Deze veranderingen zijn aanvankelijk
nauwelijks waarneembaar.
Behalve dat de patiënt op een gegeven
moment last kan krijgen van koude
voeten en een enigszins verzwakte enkel.
Dat gegeven trof mij, want dit zijn
inderdaad kenmerken die ik zelf ook bij
iedere Parkinsonpatiënt tegenkwam.”
> Dopamine
Volgens Reinders behandelt Walton-
Hadlock haar patiënten met FSR en
nadat de doorstroming opgang komt
soms in combinatie met acupunctuur,
met als resultaat een blijvende vermindering
van symptomen als tremor, stijfheid,
evenwichtsstoornissen en een
verbeterde bloedcirculatie. “Op basis
van deze resultaten veronderstelt de
onderzoekster dat verandering in de
energiedoorstroming op de plek van
het letsel, de oorzaak is van de neurologische
schade bij de patiënten.
Hierbij merkt ze op dat de verminderde
hoeveelheid dopamine niet de oorzaak
is van Parkinson, maar een gevolg van
de energieverstoring. Ze stelt dat de
zogeheten substantia nigracellen in de
hersenen -in tegenstelling tot de heersende
mening- niet afsterven, maar
stoppen met de aanmaak van dopami-

ne. Dit komt volgens haar doordat de
hersencellen door de blokkade de onjuiste
signalen ontvangen waardoor ze
denken dat ze geen dopamine hoeven
aan te maken. Volgens haar theorie zijn
deze cellen niet dood, maar nog altijd
springlevend en zullen ze opnieuw dopamine
aanmaken zodra de blokkade
wordt opgeheven en ze de juiste signalen
krijgen.”
> Verwarring
FSR is een afgeleide van Yin Tui Na, een
oude Chinese massagevorm en ideaal
om verwaarloosde en niet herstelde
letsels te behandelen. De methode lijkt
heel veel op de osteopathische strain/
counterstrain, listening en fasciale
technieken. De techniek was voor Reinders
niet nieuw. Hij gebruikte deze zelf
regelmatig, maar paste het tot dusver
niet toe bij Parkinsonpatiënten. “Binnen
de FSR is angst het sleutelwoord.
In niet herstelde letsels die jarenlang
hebben bestaan, zit een bepaalde
angst waardoor de minste of geringste
aanraking wordt geïnterpreteerd
als een ‘vijandelijke aanval’. Hierdoor
raakt het lichaam in verwarring en reageert
defensief. Binnen de FSR zijn
de aanrakingen echter zo subtiel, dat
de angst en verwarring als het ware
wegsmelten, zodat het lichaam weer
weet wat het moet doen om zichzelf te
herstellen”, doceert Reinders. “In de
behandeling zelf, wordt door de therapeut
ogenschijnlijk weinig gedaan. Het
is dus heel duidelijk een niet-interveniërende
techniek, waarbij je de voet
ondersteunt en hem zacht, maar stevig
vasthoudt, zonder dat er sprake is van
het manipuleren van de botten. Als de
doorstroming op gang komt repositioneert
het weefsel zich automatisch. Als
therapeut concentreer je je vooral sterk
op de aanraking, en ervaart op die manier
de reactie van het weefsel. Via FSR
kun je de onderliggende kwetsuur heel
voorzichtig behandelen, zodat de energie
langzaam weer gaat stromen.”
> Experiment
Reinders maakte er een studie van en
raakte ervan overtuigd dat het in theorie
inderdaad mogelijk moest zijn om
de klachten van Parkinsonpatiënten te
genezen, dan wel enigszins te verlichten.
Hij besloot zijn patiënte mevrouw
O. te behandelen met de FSR-methode
de osteopaat - december 2009 - nr. 4 - jaargang 10
zonder haar hierover in te lichten, om
haar geen valse hoop te geven èn om
het eventuele resultaat niet te beïnvloeden.
“Mevrouw O. was een klassieke
Parkinsonpatiënt. Nadat ze in
1998 steeds minder kracht in haar benen
kreeg, kwam ze via huisarts en fysiotherapie
onder behandeling van een
neuroloog in een regionaal ziekenhuis.
Aanvankelijk werd poly-neuropathie
geconstateerd, maar ondanks pijnstillers
en fysiotherapie in een eerder
stadium verslechterde haar toestand.
Uiteindelijk kwam mevrouw O. terecht
in het Nijmeegse Radboud Ziekenhuis,
waar de diagnose Parkinson werd gesteld.
Toen ik haar zag, was ze al in een
vergevorderd stadium van Parkinson.
Ondanks haar wekelijkse portie van
achtentwintig stuks Sinemet ® , kon ze
nauwelijks meer lopen en traden regelmatig
katatonische verschijnselen op,
waardoor ze in de meest bizarre houdingen
bleef staan. Haar woning was
volledig aangepast en ze verplaatste
zich steeds vrijwel alleen nog in een rolstoel.
Haar voeten waren zo koud, dat
ze zelfs bij zomerse temperaturen van
meer dan dertig graden nog met wollen
sokken naar bed ging. Omdat haar
echtgenoot de wanhoop nabij was,
stemde hij toe in het experiment.”
> Klachtenvrij
In september 2002 begon Reinders
haar eenmaal in de veertien dagen
een half uur te behandelen met FSR,
waarbij hij zich vooral richtte op haar
onderbenen en voeten. Na een aantal
behandelingen begon ze te reageren.
De klachten werden minder en de perioden
waarin ze zich goed voelde werden
steeds langer. “In november 2003
begon ze haar medicijngebruik heel
voorzichtig te minderen. In 2005 was
ze vrijwel klachtenvrij. Ze vertelde me
dat de neuroloog zeer verbaasd opmerkte:
“Mevrouw, u loopt als een kievit”,
vertelde hij enthousiast en zette
haar rantsoen Sinemet ® op één tablet
om de dag. Inmiddels komt mevrouw
nog af en toe voor een behandeling,
maar is eigenlijk van de Parkinson af.
Ze doet weer alles wat ze voorheen ook
deed.
> Onderzoek
Mevrouw O. is dolgelukkig met haar
genezing en promoot de methode flink
via patiëntenvereniging en internet.
Met als gevolg dat talloze Parkinsonpatiënten
van heinde en verre naar
Balkbrug komen, in de hoop genezing
te vinden. In ongeveer de helft van de
gevallen boekt Reinders opmerkelijke
resultaten. Een aantal van zijn patiënten
die in een vroeg stadium van Parkinson
begonnen met FSR, is na jaren
nog altijd niet aan de medicijnen. De
gevorderde patiënten konden hun medicijnen
minderen. “De methode werkt
over het algemeen heel gunstig. Je
krijgt een somato-emotional release.
FSR is een kwestie van het vrijmaken
van zowel de onbewuste emotie als het
fysieke dat bij het letsel hoort. Opvallend
is wel dat er een bepaalde patientengroep
is bij wie het aanslaat en
een groep waarbij vrijwel geen effect te
bemerken is. Waar dat precies aan ligt,
is niet goed te voorspellen. Daarvoor
zou uitgebreid onderzoek nodig zijn,
waarvoor het mij helaas aan tijd en de
juiste kennis ontbreekt”, stelt hij. “Wel
is het zo dat de idiopathische vorm van
Parkinson zonder medicatie het meest
geschikt is voor behandeling.”
> Positief
De kwaliteit van leven wordt hoe dan
ook beter door FSR, daarvan is hij
overtuigd, al denken neurologen daar
vaak anders over. “Wat ik vaak van
mijn patiënten hoor, is dat de neuroloog
deze behandeling absoluut niet
erkent en in geval van genezing zijn
diagnose herroept. Want dat Parkinson
niet te genezen is, zit nu eenmaal
ingebakken. Persoonlijk vind ik dat
jammer. Naar mijn mening is Parkinson
een fatale diagnose. Alleen al
door het krijgen van die boodschap
kunnen symptomen verergeren. Vertel
je mensen dat er met behandeling
gunstige resultaten zijn te boeken,
dan benader je de aandoening op een
totaal andere manier. Het is niet zo dat
je mensen valse hoop geeft, maar het
idee dat de diagnose minder fataal is
dan ze aanvankelijk dachten, blijkt positief
te werken op het verloop van de
ziekte. Dat vind ik telkens weer heel
bijzonder om te ervaren.”
Voor meer informatie
www.pdrecovery.org.
reindersg@planet.nl
11

Een vervuild basis bioregulatiesysteem:
een domper op
het autocorrectievermogen
Auteur | Hugo De Cock, BSc (Hons) Ost.Med., DO-MRO
Correspondentie | Distelberg 39
4708 DW Roosendaal
E-mail | hugo.decock@osteopathie.eu
Symptomen zijn steeds een uiting van
een verstoorde balans tussen belastbaarheid
en belasting. Het zijn reacties
van ons lichaam op prikkels van fysische,
emotionele, electromagnetische
en chemische aard. 1 In ons continu
streven naar homeostasis kunnen neurotransmitters,
hormonen en ontstekingsmediatoren
worden vrijgesteld.
De neuro-endocrino-immunologische
reactie tijdens deze fase van allostasis
heeft als doel terug homeostasis
te bereiken. 2 Dit lukt echter niet altijd.
Het lichaam blijft dan hangen in een
overactieve dan wel onderactieve fase
van allostasis. De hier verder geproduceerde
stressmediatoren zullen op
termijn een nefaste invloed uitoefenen
op het lichaam en zo de allostatische
belasting vorm geven. 3,4 De chemische
impact op dit systeem wordt de laatste
decennia steeds groter en heeft de capaciteit
de kracht van onze autocorrectie
te ondermijnen.
Dokter Bruce McEwen besefte waarschijnlijk
niet dat hij met zijn publicatie
de osteopathie een grote dienst
bewees. 3 Zijn inzichten in het reactievermogen
van de mens om vanuit een
fase van allostasis te streven naar homeostasis
verklaarden voor een groot
deel het gedachtengoed van de osteopathie.
Correctie van de relevante bewegingsbeperkingen
zouden het lichaam in
staat moeten stellen terug te keren
naar (pseudo)homeostasis. Chronische
symptomatologie eventueel evoluerend
naar auto-immuunaandoeningen
worden voorkomen. Door de belastbaarheid
te vergroten, kan voorkomen
worden dat stressmediatoren blijvend
geproduceerd worden. De belastbaar-
12
Vakinhoudelijk
heid aanpakken is onze sterkte. Chronisch
irriterende belasting verminderen
blijft echter ook belangrijk. Het menselijk
lichaam wordt immers constant
getriggerd door allerhande prikkels die
ons in allostasis kunnen brengen.
Fysische stress: tractie- en compressieproblematiek
zowel van somatische
als viscerale origine, blootstelling aan
extreme temperatuur, ritmeveranderingen
zoals ploegendienst en jetlag zijn
slechts enkele voorbeelden.
Emotionele stress: acute stress met
een fight- or flightreactie kunnen we
aan. Het is vooral de latente, chronisch
aanwezige en onontkombare stress die
ondermijnend is voor ons systeem.
Electromagnetische stress: over Esmog
en geopathische belasting en
zijn gevolgen heerst nog veel onduidelijkheid
en is het laatste woord nog niet
geschreven.
Chemische stress: de laatste decennia
worden we meer en meer blootgesteld
aan een overvloed van gif, uitlaatgassen,
dioxines, zware metalen, industriele
solventen, vluchtige stoffen, xenobiotica
(red.: lichaamsvreemde stoffen)
en andere chemische stoffen die in de
lucht, bodem, water en onze voeding
aanwezig zijn. Kleurstoffen, conserveermiddelen,
residu’s van pesticiden,
nitraten, gehydrolyseerde oliën staan
bekend voor hun potentieel kankerverwekkend
karakter.
Deze (bio)chemische belasting zal bij
onvoldoende eliminatie het basis bioregulatiesysteem
vervuilen. 5 Het BBRS
is ons vergeten orgaan. Het is het
weke bindweefsel, onze extracellulaire
ruimte die voorgeschakeld is voor alle
organen. Deze grondsubstantie is het
intermediair systeem tussen orgaancellen,
bloedcapillairen, lymfe en het
autonoom zenuwstelsel. 6 Het draagt
neurologische, endocriene en immunologische
mechanismen in zich die
elkaar op hun beurt beïnvloeden. De
optimale samenstelling van dit BBRS is
van kapitaal belang voor de kracht van
de autocorrectie. Prikkeloverdracht en
celmembraantransport zijn hiervan afhankelijk.
7 Dit BBRS is een belangrijk
werkveld van ons weerstandssysteem.
Het lijkt logisch dat een voorwaarde
voor correctie het reinigen is van dit
BBRS. Dit is niet altijd zo eenvoudig. In
sommige gevallen moet de pathogene
prikkel geïdentificeerd worden om hem
adequaat te kunnen elimineren. Hiervoor
kunnen we hulp vanuit de functioneel
geneeskundige hoek gebruiken. 8
Het bepalen van de biochemische
belasting kunnen ze op verschillende
manieren.
Er wordt o.a. gescreend op volgende
items: bacteriële infecties, virale infecties,
postvirale syndromen, schimmels,
parasieten,voedingsonevenwic
hten, voedingsintoleranties en allergiën,
chemische stoffen en toxische
metalen.
Intoleranties op bepaalde voedingsstoffen
blijken heel dikwijls het verdoken
probleem bij patiënten. Irritatie
van de darmwand lokt een reactie uit
van het common mucosal immune system
en zorgt voor een soms uitgebreid
klachtenarsenaal. Een dieet waarbij de
stoffen al dan niet tijdelijk gemeden
worden blijft belangrijk in de aanpak
van deze problematiek.
Onevenwichtige voeding is echter nog
een groter probleem. Een te suikerrijk,
te verzadigd vetrijk, te mineraal- en
vitaminearm voedingspatroon leidt
vroeg of laat tot problemen.

Een zuur-base onevenwicht kan ontstaan
als gevolg van overaanbod of
overproductie van zuren en/of onvoldoende
afvoer hiervan. Deze acidose
zorgt ervoor dat het weke bindweefsel
geleidelijk overgaat van sol- naar
geltoestand. Hierdoor vermindert de
elasticiteit, circulatie, opname en eliminatie.
Er ontstaat een terrein op metabole
basis.
Ook chemische stoffen en belasting
door toxische metalen lijkt mij een
groep die voor exponentieel stijgende
problemen zorgt. Kleurstoffen, conserveringsmiddelen,
smaakverbeteraars
en verontreiniging zijn jammer genoeg
niet meer weg te denken uit onze voeding.
Bodemverontreiniging zorgt voor
belast drinkwater. Allerhande uitstoot
van gassen vervuilen onze lucht. De
concentraties fijn stof overschrijden
met de regelmaat van de klok de “toegelaten”
normen.
Ons lichaam moet al deze triggers
trachten te elimineren. De tweede fase
van de leverontgifting wordt hierbij
volop aangesproken. Spijtig genoeg
is dit systeem niet onuitputtelijk. Ons
anti-oxidantengamma wordt snel opgebruikt
en door onvolwaardige voeding
niet genoeg aangevuld. Een overmatige
vrije radicalenbelasting is het gevolg.
Andere eliminatiewegen worden
gezocht. Histamine wordt vrijgesteld
om via slijmvliezen en huid te ontgiften.
Prostaglandines en leukotriënen
geven ontstekingsreacties.
Een adequate immunologische reactie
op virussen en of bacteriën is evenzeer
afhankelijk van een schoon BBRS. 9 Optimale
prikkeloverdracht en celmembraantransport
worden beperkt indien
> Literatuur
1. Parsons J, Marce N. Osteopathy, models
for diagnosis and practice. Elsevier
Churchill Livingstone (2005)
2. McEwens BS. Stress, adaptation and
disease: allostasis and allostatic load.
Annals NY Acad Sci 1998; 840: 33-44
3. McEwen BS. Protective and damaging
de osteopaat - december 2009 - nr. 4 - jaargang 10
ons BBRS belast is met voorgenoemde
factoren.
Mesenchymale reiniging, voedingscorrecties,
ondersteuning van de verwerkings-
en eliminatieorganen zijn hier
aangewezen.
Voedingscorrecties vormen alzo een
wezelijk onderdeel van het behandelplan.
Overaanbod aan dierlijke eiwitten
en geraffineerde suikers dienen
aangepakt te worden. Biologische
voeding geniet de voorkeur. Dit is minder
belast met allerhande chemische
stoffen en is rijker aan vitaminen en
mineralen. Het zijn vooral pesticiden
en herbiciden op gewassen uit de industriële
landbouw die heel dikwijls
moeilijk te elimineren zijn. Te snelle
groei, uitgeputte gronden, luchtverontreining,
langdurige opslag en
transport zorgen ervoor dat dat aanwezigheid
van mineralen en vitaminen
spectaculair is gedaald. Onze voeding
zal steeds in mindere of meerdere
mate belast blijven. Het betekent voor
iedereen een uitdaging deze belasting
tot een minimum te beperken.
Ondersteuning van de ontgifting blijkt
bijna noodzakelijk. Spijtig genoeg
wordt bij de functioneel geneeskundige
aanpak van deze problematiek
de structurele kant van de zaak vaak
vergeten. Het is volgens mij bijzonder
belangrijk als osteopaat de juiste correcties
uit te voeren zodat verwerkings-
en eliminatieprocessen niet op structurele
basis kunnen vastlopen. Aanpak
van het terrein is hier nodig zodat de
fysiologie zich kan herstellen.
Dit vraagt een gerichte en qua intensiteit
afgewogen aanpak. Men moet hier
meer specifiek te werk gaan dan de tot
op heden geldende richtlijn van “intake
corrigeren en uitscheidingsorganen sti-
effects of stressmediators. New England
J Med 1998; 338: 171-178
4. Http:// www.marces.uscf.ed/research/
allostatic/notebook/allostatic.html
5. Http://www.cbbr.nl/alg_bbrs.htm
6. Pischinger A. Das System der Grundregulation.
Heidelberg: Haug Verlag;
1975.
7. Lamers HJ. Neuraaltherapie en het BBRS.
muleren”. Het zorgvuldig afwegen en
gericht testen naar de dominante bewegingsbeperking
staat hier centraal.
Bij patiënten met een hoge allostatische
belasting moet onze behandeling
zo compact mogelijk zijn. Correcties
via structuurspecifieke technieken is
noodzakelijk. 10
> Conclusie
We worden in de osteopathiepraktijk
geconfronteerd met een steeds groter
wordende groep patiënten die (bio)
chemisch belast zijn. De mesenchymale
vervuiling ondermijnt de kracht van
het voor ons zo belangrijke autocorrectie
systeem. Dit zorgt voor teleurstellende
resultaten indien we dit niet
adequaat aanpakken. Inzicht in de triggers
is een belangrijk gegeven. Onze
osteopathische aanpak moet specifiek
en afgewogen zijn, gericht op het optimaliseren
van het autocorrectievermogen.
Verwerkings- en eliminatieorganen
dienen zorgvuldig onderzocht en
behandeld te worden.
Voedingscorrectie en mesenchymale
drainage, dus een reiniging van het
BBRS, is een belangrijk onderdeel
van de algemene aanpak. Daarom is
ondersteuning door de functionele
geneeskunde bij deze groep patiënten
wel eens aangewezen. Het wegwerken
van de aanwezige bewegingsbeperkingen
is in deze context eveneens uiterst
belangrijk. De osteopathische aanpak
en de functionele geneeskunde gaan
hand in hand, we dienen de patiënten
en artsen te informeren over deze complementariteit.
De patiënt inlichten en
blijvend motiveren om zijn levenswijze
aan te passen is een belangrijke factor
in het behandelplan.
Deventer: Ankh Hermes BV; 1988.
8. Redher Uta. Komplementare und integrative
Medizin. 2007: 2, 29-31.
9. Schimmel H. Bewöhrte Therapierichtlinien
bei chronische Erkrankungen.
Giessen: Pascoe Pharm. Prop.; 1980
10. Peeters Luc. Integratie & toegepaste
principes in de osteopathie. Oostakker:
Dilgenta uitgeverij bvba; 2005.
13

Interactie tussen het craniomandibulair gewricht
en de schouder
Auteur | Frank de Bakker, DO-MRO
Correspondentie | Biezenstraat 36, 4529 JK Eede
E-mail | bakkerosteo@hotmail.com
Het craniomandibulair gewricht wordt
binnen de klassieke geneeskunst vaak
als een separaat functionerend gewricht
gezien. Binnen de osteopathie
bestaan verschillende opvattingen
over het functioneren van het craniomandibulair
gewricht of temporaalmandibulair
gewricht (TMG) en de
wisselwerking op de rest van het menselijk
lichaam. Frank de Bakker tracht
in onderstaande tekst het TMG holistisch
te bekijken. Het is een bewerking
van een lezing die hij gegeven heeft op
het VOD-congres in Schlangenbad van
2 tot en met 4 oktober 2009. In een, op
de lezing volgende, workshop is dieper
ingegaan op de interactie tussen het
TMG en de schouder.
Een aantal interacties is te vinden tussen
het TMG en de schouder. Om het
sprekend te maken wordt met een
voorbeeld begonnen.
Als we een schouder van een patiënt
onderzoeken en bij een 90˚ abductie
wordt een beperkte endorotatie
gevonden, dan is ook altijd een gecomprimeerd
kaakgewricht aan de
homolaterale zijde te zien. Indien we
een kruisbeet zien dan is het lichaamszwaartepunt
verschoven naar dezelfde
zijde als dat de kin wijst. Dit is aan de
schouders te zien doordat bij bv. een
verschuiving van het lichaamszwaartepunt
naar rechts de exorotatie van de
linker hangende arm beperkt is.
In het begin geeft dit meestal pijn aan
de tegenoverliggende zijde, doordat
een sluiting of compressie aan de ene
kant een tractie geeft aan de andere
kant.
Los van het feit of het wel of niet osteopatisch
behandeld wordt, verdwijnt
vroeg of laat de pijn. Het niet behandelen
van de gecomprimeerde zijde le-
14
Vakinhoudelijk
vert het gevaar op van het ontstaan van
arthrose en dit geeft uiteindelijk, vaak
in een later stadium, veel pijn.
Om de wisselwerking tussen het CMD
en de schouder te begrijpen moeten we
teruggaan naar het begin van ontstaan
van de mens. Als we een holistische
behandelwijze nastreven die door de
medische wetenschap geaccepteerd
kan worden, dan is het belangrijk om
gefundeerde verklaringsmodellen te
leveren over de samenhang tussen de
ontstaan van de schedel en de romp.
Hierbij mogen we de oorsprong van de
osteopathie, namelijk de filosofie van
A.T. Still, niet vergeten.
> Wat schrijft Dr. Still?
Op grond van de osteopatische inzichten
van A.T. Still zoeken we naar wisselwerkingen
en evenwichten die als
verklaring en behandelbeginsel kunnen
dienen. De basisregel van A.T. Still
was: “Osteopathie is anatomie, anatomie
en anatomie”
Wat is anatomie? Anatomie is de leer
van de analyse van het lichaam.Wanneer
we de anatomie embryologisch
bekijken dan zien we dat alles oorspronkelijk
uit drie embryologische lagen
ontstaan is. Zo is de embryologie
de analyse van de anatomie. Daarom is
ze de anatomie van de anatomie.
Wanneer we de samenhang en interactie
tussen de drie verschillende embryologische
lagen bestuderen, dan
wordt dit de wetenschap van de ontologie
genoemd.
Ontologie is daarom ook de analyse
van zowel de anatomie en de embryologie,
welke op haar beurt weer de
anatomie van de anatomie is. Daarom
is ontologie de anatomie van de anatomie
van de anatomie.
Dit is dat ik geloof wat A.T. Still heeft
bedoeld met zijn stelling “osteopathie

is anatomie, anatomie en anatomie”.
Wel wil ik hieraan toevoegen dat niet
alles met behulp van de anatomie, embryologie
en ontologie te verklaren is,
maar dat de embryologie en ontologie
de getuigen van onze paleontologische
verleden zijn. Ons bestaan is in het verleden
ontstaan en precies hier moeten
de bewijsstukken van onze theorieën
gezocht worden. De paleontologie
moet ons de anatomische verklaring
geven voor dat wat in de ontologie
waargenomen wordt.
Voor mij is de paleontologie de analyse
ofwel de anatomie van de ontologie.
Osteopathie is naar mijn mening dan
ook anatomie, anatomie, anatomie en
anatomie.
Ik beweer dat er een balans bestaat
tussen het kaakgewricht en het schoudergewricht,
een dualiteit. Deze dualiteit
betekent een gelijke vorm, een
balans, maar ook een omgekeerde
evenredigheid. Dit alles vormt wederom
een eenheid. Overeenkomsten bestaan
in het ontstaan c.q. vorming van
beide gewrichten maar wat betreft het
bewegingsgedrag is er een tegenstrijdigheid,
zie het voorbeeld van hierboven
als de schouder zich “opent”, sluit
het kaakgewricht.
In vele, uit het verre oosten, alternatieve
verklaringsmodellen wordt over
deze dualiteit van de structuren gesproken
die in evenwicht moeten zijn.
Hoe kan dit filosofische principe gebruikt
worden bij het verklaren van de
structuren? Hoe ver gaat deze verklaring?
Hoe kan deze binnen de osteopathie
benut worden? Maar belangrijker,
is het wetenschappelijk? Wat toont ons
de embryologie, ontologie en paleontologie?
Voordat hier een antwoord op gegeven
kan worden, moet teruggegaan worden
naar het begin van het leven, naar de
embryologie en naar de ontologische
basisregels van het leven. 1
We spreken over het “leven” wanneer
de eencelligen ontstaan. Deze individuen
voldoen aan alle basisvoorwaarden
die nodig zijn voor het “leven”: actieve
voedingsopname, uitscheiding, transport,
verbranding, reproductie enz.
Na enige tijd in de evolutie is een soort
samenwerking tussen eencelligen ont-
de osteopaat - december 2009 - nr. 4 - jaargang 10
staan. Eencelligen beginnen zich te reproduceren
en deze eencelligen gaan
met de dochtercellen koloniën vormen,
waarbij een onderlinge samenwerking
gaat ontstaan. Deze levensvorm is nog
bij primitieve sponsen en koralen te
zien. Deze samenwerking tussen eencelligen
leidt tot een specifiek fenomeen:
het vormen van een dood “exoskelet”.
Bij sponsen is dit een elastisch
materiaal en bij koraal een harde kalkstructuur.
Deze eencelligen bevinden
zich in het inwendige van deze structuren.
Ze werken samen bij het ontstaan
van een vloeistofstroming en functioneren
als een entodermale structuur.
Bij mensen kunnen we dit in de eerste
embryologische laag, het endoderm,
waarnemen.
Informatieuitwisseling tussen cellen is
onder andere als synchrone beweging
bij ciliae of flagellae waar te nemen.
Bij sponzen en koraal beweegt hierdoor
de waterstroom zich in een vaste
richting.
Later in de evolutie ontstaan uit deze
koloniedieren de kwallen en poliepen.
Bij deze dieren wordt het dode exoskelet,
zoals bij de sponzen en het
koraal, vervangen door een levende
cellaag. Hier ligt de oorsprong van het
ectoderm. 2,3 Dit treffen we bij mensen
aan als tweede embryologische laag;
het ectoderm.
In de evolutie zien we dus eerst het
ontstaan van een primaire entodermale
laag, welke een secundaire ectodermale
laag induceert. De derde embryologische
laag, het mesoderm, ontstaat
paleontologisch, ontogenetisch en ook
Afbeelding 1 Shift ectoderm en endoderm
embryologisch als laatste laag en zorgt
primair voor een optimaal transport
tussen het endoderm en ectoderm.
Dit is ook duidelijk te herkennen in de
embryologie van alle dieren. Bij het
menselijke ei in het blastulastadium
spreekt men van het endoblast (bij
mensen wordt dit het embryoblast genoemd)
en het ectoblast. Daar tussen
ontwikkelt het mesoblast.
Bij lager ontwikkelde dieren differentiëren
deze lagen direct tot het entoderm,
ectoderm en mesoderm. Echter,
bij zoogdieren ontwikkelt het embryo
zich alleen uit het entoblast (embryoblast)
die zich opnieuw differentieert
en wel in een endoderm en ectoderm,
de twee basislagen waaruit het embryo
bestaat. Later ontwikkelt tussen deze
twee lagen het mesoderm. Het ontstaan
van de basislagen bij zoogdieren is ook
heel anders dan bij de andere diersoorten.
Hier zien we het principe van encapsis,
beschreven door Blechschmidt,
dat wil zeggen dat de oerprincipes zich
herhalen. Dus eerst is er het endoblast
of entoderm waaruit de beide andere
lagen ontstaan.
Bij mensen is direkt een dualiteit zichtbaar
tussen de beide basislagen; het
endoderm en ectoderm. Het endoderm
is uit kleine, slecht gevoede cellen opgebouwd
en het ectoderm uit grote,
goed gevoede cellen.
Op de twaalfde dag is bij het endoderm
al een duidelijk aantoonbare shift naar
caudaal en bij het ectoderm een shift
naar craniaal te zien. 4
15

Als na deze fase – het ontstaan van
het mesoderm – de cohesie tussen de
beide lagen niet optimaal is, dan laten
de beide lagen los (dit is een ‘foutje’
in de natuur dat af en toe voorkomt).
Deze lagen zullen dan ieder hun eigen
tegenpool vormen. Dat betekent dat
uit het endoderm een nieuwe ectodermale
laag ontstaat en uit het ectoderm
een nieuwe endodermale laag. Hier
zien we dus weer encapsis: endoderm
vormt ectoderm en ectoderm vormt endoderm.
Er ontstaan dan twee individuen binnen
eenzelfde placenta. Alleen samen
kunnen beide lagen zich verder ontwikkelen
en een gecontinueerde balans
hebben.
We zien in de verdere ontwikkeling van
het individu continu dualiteiten:
- Aan het begin van de vierde week
ontstaat aan de dorsale zijde van
het embryo in het endoderm in het
midden van het embryo (C4) de neuraalbuis.
Deze ontwikkelt zich naar
caudaal en craniaal.
- Aan het eind van het embryo, aan
de ventrale zijde, ontwikkelt zich op
hetzelfde moment uit het endoderm
een buis die zich vanuit caudale en
craniale zijde naar mediaal gaat en
tezamen komt ter hoogte van C4,
wederom in het midden van het embryo.
- De ectodermale neuraalbuis is open
en bestaat uit grote, goed gevoede
cellen en heeft een klein lumen.
- De endodermale oerdarm is gesloten
en bestaat uit kleine, slecht gevoede
cellen en heeft een groot lumen. 5
Men ziet ook hier weer een tegengestelde
dualiteit binnen de structuren
die uit het endoderm en ectoderm zijn
ontstaan. Als bij één van deze structuren
een fout optreedt, dan gebeurt
hetzelfde bij de andere structuur! De
neuraalbuis en oerdarm blijven altijd
in balans. Zij vormen samen een dualiteit.
- De al eerder genoemde verschuiving
tussen het endoderm naar caudaal
en de craniale verschuiving van het
ectoderm is een doorlopend proces
en wordt verder gestimuleerd door
het ontstaan van het vaatstelsel.
- De eerste venen ontstaan op de 15 e
16
Vakinhoudelijk
25 dgn. oud embryo 30 dgn. oud embryo 35 dgn. oud embryo
Afbeelding 2 De 4 delen van de tractus digestivus
dag in de viscerale laag van het mesoderm
op grond van en wordt geïnduceerd
door het endoderm.
- Op de 21 e dag ontstaan in het parietale
mesoderm de eerste arteriën,
en worden geïnduceerd door de
krachtig ontwikkelende ectodermale
neuraalbuis.
Hier is wederom sprake van een dualiteit,
de eerste venen ontstaan onder
invloed van het endoderm en de eerste
arteriën onder invloed van het ectoderm.
6
- De ontwikkeling van de bloedvaten
versterken de craniale verschuiving
van de neuraalbuis in die mate dat
er een opeenstapeling van neuraal
weefsel ontstaat in het craniale gedeelte
van het embryo, craniaal van
C4, wat later de hersenen worden.
- Ook de caudale verschuiving van
de oerdarm toont een vergelijkbaar
beeld zodat in het caudale gedeelte
van het embryo, caudaal van C4, een
opeenstapeling van oerdarmweefsel
ontstaat. Later worden dit de longen
en darmsysteem.
In het craniale gedeelte van de neuraalbuis
ontstaan vier hersenblazen:
- rhombencehpalon
- mesencephalon
- diencephalon
- telencephalon
Ook de tractus digestivus vertoont vier
verdikkingen, waaruit zich respectievelijk
ontwikkelen:
- longen, bijschildklier, thymus en
schildklier
- maag en duodenum, hieruit ontwik-
kelen zich de lever, pancreas en galblaas
- samensmelting van voorste darm en
einddarm van waaruit zich de dunne
darm en colon ontwikkelt
- de kleine bekkenorganen die ontstaan
uit de verdikking in de einddarm
We zien dus dat de neuraalbuis en
tractus digestivus zich gelijkmatig onder
invloed van dezelfde krachten en
principes in betrekking tot elkaar en in
vergelijkbare vorm ontwikkelen. Het is
een dualiteit. Op verschillende niveaus
zijn ze tegengesteld aan elkaar; in
ontwikkelingsrichting, in de celvorm,
grootte en dergelijke. Ze vormen een
tegengestelde dualiteit waardoor ze in
het systeem steeds in balans zijn.
Wanneer we de bilaminaire embryonale
schijven op de 12 e dag bekijken,
dan zijn er twee cellagen te zien met
ieder een eigen vloeistofholte: het amnion
en de dooierzak. Wederom een
dualiteit.
Aansluitend ontstaat aan de ectodermale
zijde de zogeheten “gastrulatie”,
waarbij een chorda ontstaat met de
vorming van de derde embryonale laag,
het mesoderm. Nu wordt er van een trilaminaire
embryonale schijf gesproken.
Wanneer we deze trilaminaire laag bekijken,
dan zijn er weer verschillende
‘spiegelingen’ te zien. Er zijn twee gedeelten
in de trilaminaire schijf waar
geen mesoderm tussen het ectoderm
en endoderm aanwezig is, namelijk de
prechordale plaat aan de craniale zijde
en de cloacale plaat aan de caudale
zijde.

Aan de caudale zijde heeft zich op de
12 e dag een allantoïs gevormd die als
eerste een pompfunctie bezit en gelijktijdig
een aandrijvende kracht is in het
ontstaan en de ontwikkeling van het
vroege veneuze systeem. Het umbilicale
en vitaline veneuze systeem ontwikkelt
zich aan de entodermale anteriore
zijde van het vroege embryo.
Wat later, op de 21 e dag, ontwikkelt
zich aan de craniale zijde een tweede
pomp, het hart, dat verantwoordelijk
is voor het arteriële systeem, maar ook
voor de rest van het veneuze systeem.
Dit systeem ontwikkelt zich hoofdzakelijk
aan de rugzijde in het ectodermale
mesodermale gedeelte van het embryo.
Ook dit zijn weer dualiteiten.
In overeenstemming met het reeds eerder
besproken spiegelen van ontwikkelingsprocessen,
is dit spiegelen ook
terug te vinden bij het ontstaan van het
mesoderm.
Bekend is het fenomeen dat het ontstaan
beschrijft van het zogenoemde
“lichaamsmesoderm”, als gevolg van
het gastrulatieproces. Dit proces is
een rimpelen van het ectoderm aan
het einde van de primatieve plooi tot
een chorda en het migreren van de
ectodermale cellen tussen de beide
embryonale basislagen, het endoderm
en ectoderm. Deze migreerde ectodermale
cellen veranderen in lichaamsmesodermale
cellen voor de romp.
Afbeelding 3 Gastrulatie 1 vorming van het mesoderm
de osteopaat - december 2009 - nr. 4 - jaargang 10
Minder bekend is het feit dat een
dergelijk proces ook bij het hoofd
plaats vindt. Aan het begin van de
plooifase zien we een invaginatie van
de voordarm en het ontwikkelen van
zogenoemd hoofdmesoderm uit endodermale
pallisadencellen zoals het
ontstaan van de chorda en lichaamsmesoderm
bij de romp.
Wederom zien we een spiegeling in
het evenwicht. Het mesoderm in de
romp ontstaat uit invaginatie van het
ectoderm en aan het hoofdeinde ontstaat
het mesoderm door invaginatie
van het endoderm. Beide processen
zijn in evenwicht en in dualiteit met
elkaar.
Een balans blijft bestaan tussen hoofdmesoderm
(van endodermale oorsprong)
en rompmesoderm (van ectodermale
oorsprong). 7
Zowel de entodermale als ook de ectodermale
buisstructuren induceren hun
mesodermale omhulling. Deze omhulling
van endodermale en ectodermale
structuren; de neuraalbuis als tractus
digestivus is aanvankelijk weer eenvormig
(buisstructuur), maar tegengesteld
qua vorm en grootte.
In de romp ontstaan uit het zogenoemde
“ectodermale mesoderm” het spiersysteem,
botten, bloedvaten, extremiteiten,
kort samengevat: de vorm van
de romp.
Afbeelding 4 De trilaminaire schijf
Afbeelding 5 Romp versus schedel
Aan het hoofdeinde ontstaan uit het zogenoemde
“endodermale mesoderm”
de schedelvormende structuren, het
aangezicht en hals.
De romp wordt dus gevormd door ectodermaal
mesoderm wat geïnduceerd
wordt door vooral de endodermale
tractus digestivus. Het hoofd wordt
gevormd door endodermaal mesoderm
wat geïnduceerd wordt door vooral de
ectodermale neurale buis!
Deze van oorsprong verschillende
structuren blijven steeds weer in balans.
Aan de schedel kan hierdoor een
romp, die op zijn rug ligt, herkend worden:
- de schedelbasis is de wervelkolom
- het os frontale is te herkennen als
thorax
- het os parietale als buik
- het occiput als sacrum
- het os temporale als een soort samensmelting
van scapula en ilium.
Aan het os temporale hangen de zogenoemde
“extremiteiten”, namelijk
de mandibula en het os hyoïd
- de mandibula is het equivalent van
17

de armen
- het os hyoïd is het equivalent van de
benen
- de maxilla is een equivalent van het
sternum* en deze is bij landdieren
van het schedeldak afgegleden naar
voren **
- het os zygomaticum heeft overeenkomsten
met de clavicula
- de ala major van het os sphenoïd
heeft overeenkomsten met de onderste
zwevende ribben
* Bij de romp verplaatst het sternum
embryologisch naar caudaal, namelijk
van zijn oorspronkelijke ligging voor
het hart, dat zich oorspronkelijk hoog
ventraal in de hals bevindt, tot aan de
voorkant van de thorax. Het sternum
migreert hier naar caudaal.
** De zogenoemde “sternale structuur”
van de schedel, de maxilla, migreert
echter naar craniaal en kiept letterlijk
over de schedel naar voren en vormt
het midden van het aangezicht. Hier is
wederom een tegenstrijdigheid duidelijk
te zien.
Zoals ik hierboven beweerd heb moeten
de fenomenen die we embryologisch
en ontologisch bekeken hebben ook
in de paleontologie terug vinden. Paleontologisch
beschouwd is het ontstaan
van de extremiteiten bij de gewervelden
een wonderbaarlijk gebeuren. Bij
de hoogst ontwikkelde prevertebraten
zoals de lancetvis of amphioxus of ook
wel als branchiostoma bekend, zien we
nog geen kop en geen hart (men noemt
ze acraniaten) en ook geen extremiteiten
in de vorm van zwemvliezen.
Bij de meest primitieve vertebraten, de
lampreyen en slijmprikken, zijn een kop
en meerdere hartsystemen te ontdekken,
maar nog geen kaak. Deze groep
noemt men de agnaten. Deze vissen
hebben ook nog geen zwemvliezen.
> Literatuur
1. Blechschmidt, Benson, Clarkson; e.a.
- Die vorgeburtlichen Entwicklungs des
Menschen; 1961
- Anatomie und Ontogenese des Menschen;
1978
- Sein und Werden, die Menschliche
Fruhentwicklung; 1982
- Zo begint het menselijk leven; 1979
18
Vakinhoudelijk
Uit deze primitieve vertebraten ontstaan
de kraakbeenvissen en beenvissen,
de teleost. Deze bezitten zowel
een kaak als ook zwemvliezen. We
kunnen een gemeenzaam en gelijktijdig
ontstaan van deze structuren zien,
zoals bij de kaak en de zwemvliezen.
Deze ontwikkelen zich in een balans
verder. De zwemvliezen zijn de voorlopers
van onze extremiteiten. Er is dus
een directe samenhang tussen de armen
en de mandibula. Het schoudergewricht
heeft een directe relatie met het
kaakgewricht.
Terwijl de schedel en romp in verbinding
en bovenal in balans met elkaar
staan, net zoals de kaak en de extremiteiten,
zouden wij deze structuren alleen
in verbinding en in betrekking tot
elkaar moeten behandelen. Het heeft
volgens mij geen zin de schedel te behandelen
zonder rekening te houden
met de romp. Wanneer niet het geheel
behandeld wordt, creëren we waar mogelijk
een dysbalans in plaats van een
harmonie die we graag hadden.
Er is, naast de balans tussen kaak en
schouder, ook een verbinding tussen
schouder en romp en daarom wordt de
romp bij craniomandibulaire dysfunctie
zoveel mogelijk meebehandeld. Om
deze gebieden te harmoniseren en een
normale mobiliteit te herstellen is het
belangrijk eerst de oorzaken van de
bewegingsbeperkingen van de schouder
te kennen en deze te behandelen.
TMG-problematiek kan de oorzaak zijn
van schouderklachten. Afgezien van de
bovenbeschreven anatomische wisselwerking
mogen we niet vergeten dat
bij TMG-problematiek het zeer vaak om
occlusieproblemen gaat.
Welke mogelijke oorzaken zijn er aan
te geven bij een verminderde occlusie?
Natuurlijk geeft het problemen aan de
- Das wunder des Kleinen; 1985/1986
- Die Erhaltung der Individualiteit;
1982
- Der Menschliche Embryo; 1963
- The Ontogenetic Basic of Human Anatomy;
2004
- Wie beginnt das menschliche Leben;
2002
2. Benton, Vertebrate Palaentology, 3th
Edition; 2005
gewrichtsoppervlakken, maar bovenal
wanneer de contactvlakken (tanden)
tussen boven- en onderkaak niet goed
op elkaar passen. De mandibula is een
veranderlijk, flexibel en veranderbaar
bot en wordt van tijd tot tijd bepaald
door de toestand van de lever, milt en
nieren. De toestand van de maxilla is
geheel afhankelijk van de toestand van
het sternum en diens organen zoals het
hart, longen en oesophagus.
Het craniomandibulair gewricht is tevens
afhankelijk van toestand van het
os temporale. Er zijn krachtige wisselwerkingen
tussen de temporalen
enerzijds en het ilium en scapula anderzijds,
die op hun beurt weer een
relatie hebben met de thorax en het
kleine bekken.
Bovendien is bekend dat op evolutionair
vlak het kaakgewricht, zoals we bij
mensen kennen, een “laat” gewricht
is. Het craniomandibulair gewricht
komt pas voor het eerst bij zoogdieren
voor. Paleontologisch was er eerst een
primair kaakgewricht, een gewricht
direct tussen Maxilla en Mandibula,
waaruit het secundaire kaakgewricht,
het craniomandibulair gewricht met de
gehoorbeentjes, ontstaan is. De functie
van de gehoorbeentjes moet bij het
craniomandibulair gewricht betrokken
worden. De hamer (malleus) heeft nog
steeds een directe relatie met de mandibula
en het aambeeld (incus) is nog
steeds een derivaat van de maxilla. De
stijgbeugel (stapes) is een derivaat van
het hyoïd.
Ik hoop dat mijn verhaal bijdraagt aan
de holistische benadering van mensen
en dat we de “geest” van de filosofie
van de osteopathie van A.T. Still trouw
blijven. Daarom besluit ik mijn verhaal
met:
“Osteopathie is anatomie, anatomie,
anatomie en anatomie”
3. Romer, The Vertebrate Body; 1986
4. Gasser, Blechschmidt, Atlas of Human
Embryos; 1975
5. Netter, The Ciba Collection of Medical
Illu strations volume 1 Nervous System;
1983
6. Brookes, Clinical Embryology, a color
atlas and text; 1998
7. Drews, Color Atlas of Atanomy;1995

Jaarverslag van de Klachtencommissie
voor het jaar 2009
Auteur | Edward Rietbergen DO-MRO
Correspondentie | Dorpstraat 126, 6227 BR Maastricht
E-mail | info@edwardrietbergen.nl
Naar jaarlijks gebruik publiceert de
klachtencommissie het jaarverslag van
de werkzaamheden van deze commissie
in De Osteopaat. Over het jaar 2009
kunnen we alleen maar positief zijn. Op
de eerste plaats kan ik als nieuw aangetreden
secretaris van de klachtencommissie,
begin 2009, alleen maar
positief zijn over mijn voorganger. Het
doet mij dan ook deugd om op deze
wijze Han Hameleers zeer te bedanken
voor zijn zeer gedreven en goede werk
dat hij jarenlang heeft uitgevoerd. Zonder
zijn inzet zou de organisatie van de
klachtencommissie en het besef bij
ieder osteopaat om verantwoording te
nemen voor zijn handelen niet zo goed
ontwikkeld zijn. Juist hierdoor heb ik
het zeer gemakkelijk gehad om de taken
als secretaris over te nemen. Han,
bij deze nogmaals chapeau.
Bij dezen kan ik meteen van de mogelijkheid
gebruik maken om mijzelf voor
te stellen. Na het afronden van de opleiding
osteopathie aan het IAO in 2002
werk ik als osteopaat in mijn eigen
praktijk in Maastricht. De eerste drie
jaar na het behalen van mijn diploma
ben ik tevens werkzaam geweest bij het
IAO, waarbij ik in het laatste jaar mijn
Bachelor in de osteopathie heb behaald
aan de universiteit van Westminster.
Vanaf juli 2007 ben ik lid geworden
van de klachtencommissie. En nu,
begin 2009, heb ik het secretarisstokje
overgenomen van Han Hameleers.
Voor het jaar 2009 kan ik heel gemakkelijk
stellen dat de dalende lijn van
het aantal klachten per jaar alleen
maar gestaag is afgenomen. In het jaar
2009 zijn er geen klachten binnengekomen
bij de klachtencommissie. De
kans op toeval is - rekenkundig gezien
- in ieder geval ernstig afgenomen.
Voorzichtig kunnen we toch concluderen
dat de osteopaten in Nederland
de osteopaat - december 2009 - nr. 4 - jaargang 10
meer verantwoording zijn gaan nemen
voor hun handelen. Verder kunnen we
alleen maar blij zijn dat de belangrijke
richtlijnen, de beroepscode maar in
het bijzonder het Beroeps Competentie
Profiel (B.C.P.), voor een steeds bredere
consensus zorgen.
De bezetting van de klachtencommissie
in 2009 is op twee plaatsen veranderd.
De voorzitter van de klachtencommissie
is sinds 2007 Mr. G. Dietz (Eldenmans
en Geerts Advocaten). Mevr. J. Janzen
blijft functioneren als onafhankelijk lid
van de klachtencommissie. Zij is vertegenwoordigster
van een patiëntenvereniging
(Stichting Doorgang). Zij heeft
een ambassadeursopleiding gevolgd
van het Huis voor de Zorg (I.K.G.). Dhr.
L. Horck, osteopaat DO-MRO is als lid
van de klachtencommissie toegetreden
en heeft mijn functie overgenomen. Als
laatste heb ik, ondergetekende Dhr. Edward
Rietbergen osteopaat DO-MRO,
de functie als secretaris overgenomen
van de afgetreden osteopaat Han Hameleers,
DO-MRO.
Om zelfs de rekenkundige kans dat de
afname van het aantal klachten komt
door toeval te kunnen uitsluiten wil ik
eenieder voorlichten over het klachtenreglement
van het NRO. Op de eerste
plaats moeten we de begrippen duidelijk
bepalen. Onder een klacht wordt
verstaan; iedere uiting van onvrede
met de behandeling of bejegening ten
opzichte van een osteopaat die door
de betrokkene als onjuist wordt ervaren.
Deze betrokkene ofwel klachtgerechtigde
is de patiënt/cliënt die gebruik
maakt van de diensten van een
osteopaat, of gebruik heeft gemaakt,
of de wens te kennen heeft gegeven
om van die diensten gebruik te willen
maken, dan wel namens deze patiënt/
cliënt zijn wettelijke vertegenwoordiger
of degenen die door deze patiënt/
cliënt is gemachtigd. De osteopaat is
als registerlid ingeschreven in het Nederlands
Register voor Osteopathie
tijdens de uitoefening van zijn of haar
beroep als osteopaat. Indien er wordt
overgegaan tot bemiddeling dan wordt
hier onder verstaan; het ondersteunen
van de klachtengerechtigde bij diens
verzoek om informatie of advies van
de osteopaat, dan wel bij de wens van
de klachtengerechtigde tot herstel
van de hulpverleningsrelatie met de
osteopaat, zonder daarbij rekening te
houden met de vraag naar de gegrondheid
of ongegrondheid van de klacht.
Juist bij deze taak van de klachtencommissie
reist nog wel eens onbegrip. Een
begrijpelijk commentaar waar wij wel
eens tegenaan lopen is de opmerking:
“Het kan toch niet zijn dat iedere klacht
en/of bezwaar van een patiënt/cliënt
door de klachtencommissie behandeld
moet worden? Door deze werkwijze
zijn wij als osteopaten vogelvrij voor
ieder bezwaar van een patiënt/cliënt”.
Hierbij kan ik niets anders dan wijzen
op het verschil tussen “bemiddeling”
en “klachtbehandeling”. Want onder
klachtbehandeling wordt verstaan; het
onderzoeken van de klacht, resulterend
in een niet-juridisch afdwingbare
uitspraak over de gegrondheid van de
klacht. De doelstelling van de klachtenregeling
en daarmee de taak van de
klachtencommissie, heeft primair tot
doel het recht doen aan de individuele
klachtengerechtigde. Teneinde deze
doelstelling te verwezenlijken beschikt
de klachtenregeling over de volgende
mogelijkheden:
a. Het creëren van de mogelijkheid tot
herstel van de relatie, gebaseerd op
onderling vertrouwen tussen klachtgerechtigde
en osteopaat.
b. Het creëren van de mogelijkheid tot
het doen van een uitspraak over de
(on)gegrondheid van een klacht.
19

c. Het systematisch verzamelen en rubriceren
van klachten teneinde een
beter zicht te krijgen op tekortkomingen
en daardoor beter te kunnen
inspelen op de behoefte van de
hulpvrager in het algemeen.
d. Anonieme controle op en evaluatie
van de onder c. verkregen gegevens
door het NRO en het NVO welke aangewend
worden in het kader van de
beleidsvorming/beleidsbepaling
ten aanzien van de bewaking en
bevordering van de kwaliteit van de
osteopatische zorg.
Het laat zich mijns inziens raden waar
ik als secretaris van de klachtencommissie
ook de voorkeur aan geef. Zolang
iedere uiting van onvrede met
de behandeling of bejegening ten opzichte
van een osteopaat die door de
betrokkene als onjuist wordt ervaren
via bemiddeling kan leiden tot de mogelijkheid
tot herstel van de relatie, ge-
Door het groeien van de belangstelling
voor osteopathie groeien ook de
praktijken in Nederland. Hiermee komt
steeds vaker de vraag van praktijkhouders
bij het secretariaat, om een
contractvorm waarin de samenwerking
met een zelfstandig osteopaat voor
alle partijen goed te regelen.
Het NVO heeft daarom een contract
laten ontwikkelen. Het is een samenwerkingscontract
waarbij de activiteiten
van de nieuwe collega-osteopaat
worden ondergebracht in een “kleine”
maatschap tussen de praktijkhouder
en de collega-osteopaat. Door de samenwerking
in een maatschap te gieten
wordt de praktijkhouder maat in
de praktijk van de collega-osteopaat,
zonder dat de collega-osteopaat maat
baseerd op onderling vertrouwen tussen
klachtgerechtigde en osteopaat,
kunnen we concluderen dat wij als
osteopaten onze verantwoordelijkheid
nemen teneinde een kwalitatieve zorg
te verlenen. Kortom: mocht u mij aan
de telefoon krijgen, is het in de eerste
plaats onze intentie om te kijken of
via bemiddeling herstel van de relatie
bewerkstelligd kan worden. Ik wens u
erop te wijzen dat miscommunicatie
nog altijd als een van de belangrijkste
redenen gezien kan worden voor het
uiten van onvrede. Normaal gesproken
kan in zo’n situatie bemiddeling heel
verhelderend zijn.
Daarmee kom ik op het laatste onderdeel.
Wat zijn onze verplichtingen als
osteopaat, teneinde onze patiënten/
cliënten op hun rechten te wijzen om
een klacht in te dienen. In de wachtkamer
dient de volgende informatie beschikbaar
te zijn:
wordt binnen de praktijk van de praktijkhouder.
Daarmee is de collegaosteopaat
als zelfstandige werkzaam
binnen de praktijk van de praktijkhouder.
Het contract is geschreven door een
fiscaaljurist en een fiscalist en getoetst
door de belastingdienst te Tilburg.
Deze toetsing had m.n. betrekking op
de zelfstandigheid van de collega, gezagsverhoudingen
en het lopen van
financiële risico’s wat een eigen onderneming
met zich mee brengt.
Bij het contract zit een handleiding
waarin het contract wordt uitgelegd
en ook hoe ermee moet worden omgegaan.
Dit contract kan daarom gebruikt
worden bij het aanvragen van een VAR-
• Het klacht- en tuchtrecht.
• De beroepscode.
• Standaardformulier ten behoeve van
het indienen van een klacht tegenover
een bij het NRO-geregistreerde
osteopaat (DO-MRO of MRO).
Indien u niet meer beschikt over deze
informatie dan is deze te downloaden
op http://www.osteopathie-nro.nl).
Voor eenieder die zich geroepen voelt
om alle details wat betreft klacht- en
tuchtrecht zich nader op de hoogte te
stellen kan ik niets anders dan aanraden
om alle bovengenoemde informatie
om de vier jaar eens een keertje
door te lezen.
Gezien het feit dat er geen klachten zijn
geweest, kan de klachtencommissie
alleen maar adviseren de ingeslagen
weg voor ontwikkeling en implementeren
van het BCP verder te volgen.
Samenwerkingscontract voor praktijkhouders
en zelfstandigen
Auteur | Anton van Eijck, DO-MRO
Correspondentie | Secretariaat NVO
E-mail | anton@osteopathievaneijck.nl
20 Varia
verklaring of VKI (verklaring kwalificatie
inkomsten). De belastingdienst
toetst een contract, maar (op papier)
ook de daadwerkelijke situatie in de
praktijk.
Het contract is te verkrijgen bij het secretariaat
van het NVO, telefoonnummer
040-2217630 en kost samen met
de handleiding € 500,00. Dit lijkt veel
geld, echter het opstellen van een contract,
of het krijgen van naheffingen
van loonbelastingen en boetes kosten
u vele malen meer.
Om lekker te kunnen werken en met al
uw aandacht met uw patiënten bezig te
kunnen zijn is het van belang om alles
voor u en uw collega’s goed te regelen.

Niet-gepubliceerde
documenten van A.T. Still
vrij toegankelijk
Auteur | Missouri Digitaal Erfgoed
Correspondentie | Secretariaat NVO
Bron | http://www.sos.mo.gov/archives/mdh_splash/default.asp?coll=atsu
In 1874 kwam Dr. A.T. Still (1828-1917)
in opstand tegen de gestandaardiseerde
19 e eeuwse geneeskunde en
lanceerde zijn eigen gezondheidszorgsysteem,
die later de naam osteopathie
kreeg. Still creëerde een nieuwe
filosofie. Hij kreeg zware weerstand te
verduren. De manuscripten onthullen
Still’s openhartige meningen van degenen
die weigerden om de waarheid van
zijn ideeën te zien. Zijn rivalen streden
–en faalden uiteindelijk– om de osteopathie
illegaal te maken. Still stichtte
de American School of Osteopathy in
Kirksville in 1892.
Still’s vader –een dominee, dokter, en
voorstander voor afschaffing van de
doodstraf– vormde zijn ideeën over
religie, geneeskunde en de politiek. In
Kansas (1853) werd Still arts en boer.
Hij nam het op tegen de slavernij en
ging in dienst met de Unie tijdens de
Burgeroorlog. Door de dood van vier
kinderen in 1864 gaf hij de geneeskunde
voor een tijd op. Erna praktiseerde
hij uiteindelijk weer in zijn praktijk.
Toen zijn werk werd verworpen door
familie en vrienden, keerde hij terug
naar Missouri om zich vervolgens in
Kirksville voor de rest van zijn leven te
settelen.
De Missouri Digitaal Erfgoed heeft een
groot cadeau gegeven aan alle osteo-
de osteopaat - december 2009 - nr. 4 - jaargang 10
paten! Zij heeft osteopatisch onderzoek
van A.T. Still nu vrij toegankelijk mogelijk
gemaakt. Er staan 176 ingescande,
ongepubliceerde handgeschreven
notities, brieven, boekontwerpen en
andere documenten van de geestelijk
vader van de osteopathie A.T. Still en
zijn nu op de website (http://www.
sos.mo.gov/archives/mdh_splash/de
fault.asp?coll=atsu) te downloaden.
De collectie dateert vanaf het jaar
1864. Bijna 200 stuks (meer dan 650
pagina’s) werden uitgeschreven voor
de online collectie. Deze werden gekozen
met het doel om zeldzame, moeilijk
te lezen documenten, toegankelijk
en doorzoekbaar te maken. Bovendien
zijn de meeste van de geselecteerde
items nog niet op grote schaal gepubliceerd
of verspreid.
De collectie uit ‘Andrew Taylor Still Papers’
omvat ongeveer 6 meter lineair
(1864-1937; partij 1891-1917) papier.
Het grootste deel bestaat uit Still’s essays,
brieven, boeken ontwerpen en
andere geschriften. Ook aanwezig zijn
brieven aan Still, militaire verslagen,
andere persoonlijke documenten en
brieven en andere items met betrekking
tot Still’s dood in 1917. De formats
omvatten handgeschreven, getypt en
gedrukt materiaal. Foto’s en artefacten
worden behouden in aparte collecties,
evenals verslagen van de American
School of Osteopathy. De kranten bevatten
zeer weinig bijdragen of artikelen
over Still (het museum heeft in
haar collectie veel meer van dergelijke
artikelen). De Still Papers werden gerangschikt
en beschreven in 2003.
Het vijfjarige samenwerkingsverband
van de VOD en het Still National Osteopathic
Museum (SNOM) te Kirksville
heeft een aardige collectie verzameld.
Het Internationale Congres van de VOD
had vijf jaar geleden voor het eerst de
directeur van het museum, Jason Haxton,
te gast met zeldzame voorwerpen
en boeken uit het museum.
De kern van de collectie werd in 1990
door Elizabeth Laughlin geschonken,
weduwe van Still’s kleinzoon. Het is
niet bekend wie het materiaal oorspronkelijk
heeft opgesteld, het werd
doorgegeven door Still’s dochter, Blanche
Laughlin. Andere items werden
geschonken door individuele donoren
over de aantal jaren.
Still dicteerde vaak zijn assistenten
maar die labelden en dateerden de
manuscripten zelden. Hierbij rees de
vraag of het handschrift daadwerkelijk
wel van Still was... Door zijn kenmerkende
stijl, en vanwege de hechte familiebanden,
is Still de vermoedelijke
auteur tenzij anders vermeld.
21

Osteopathie is een duidelijke medische discipline
Auteur | Verband der Osteopathen Deutschland (VOD) e.V
Correspondentie | redactie@osteopathie.nl
Bron | www.osteopathie.de
De Vereniging van Osteopaten Duitsland
(VOD) is in strijd met de landelijke
artsenvereniging.
Osteopathie is een aparte medische
discipline en niet een uitbreiding van
de manuele geneeskunde. Met deze
verklaring neemt de VOD duidelijk
stelling tegen nu openbaar gemaakte
zogenaamd wetenschappelijke beoordeling
over de osteopathie, opgesteld
door de beroepsorganisatie van artsen
(BÄK). Ook in vele andere uitspraken
van deze studie kan de, oudste en de
meeste leden tellende, Duitse osteopathie
beroepsvereniging het niet vinden.
Volgens de VOD is osteopathie altijd
al onafhankelijk geweest. Osteopathie
en chiropractie hebben historische en
verschillende wortels en daaruit resulterend
verschillende definities. Chiropractie
heeft internationaal gezien een
eigen therapeutische aanpak die zo
fundamenteel afwijkt van de osteopathie
dat de World Health Organization
(WHO) voor beide gebieden afzonderlijke
“richtlijnen” ontwikkeld heeft.
Volgens de VOD is het duidelijk aantoonbaar,
zeker als men ook naar andere
landen kijkt, dat manuele geneeskunde
en manuele therapie historische
afsplitsingen zijn van de osteopathie
en dat deze zich beperken tot het gebruik
van individuele osteopatische
technieken.
De VOD heeft ook afstand genomen
van de studie-uitkomst dat het noodzakelijk
zou zijn dat eerst een differentiaal
diagnose door een arts gesteld
22 Varia
moet worden voordat er osteopathisch
behandeld mag worden. Volgens de osteopathievereniging
VOD is de voorgestelde
procedure in twijfel te trekken,
zeker voor artsen en fysiotherapeuten
met een uitgebreide nascholing of bijscholing
met inbegrip van de differentiaaldiagnostiek.
“Een samenwerking
met artsen, die medisch noodzakelijke
differentiaaldiagnostiek uitvoeren, is
veel zinvoller”, meent voorzitster Marina
Fuhrmann, die de osteopathievereniging
in 1994 in Wiesbaden heeft
opgericht. In de dagelijkse praktijk
vindt al een vruchtbare, constructieve
en coöperatieve samenwerking tussen
artsen cq specialisten en leden van de
VOD plaats met volledige wederzijdse
erkenning van ieders competentie. De
bewering dat artsen die osteopatisch
werken alleen de noodzakelijke kennis
van de osteopathie hebben, moet
krachtig tegengesproken worden. VOD:
“Het is noodzakelijk dat elke osteopathie
uitoefenende beroepsgroep bevoegd
is om osteopathie te beoefenen,
die aan de door de VOD, of aan vergelijkbare
normen die in andere landen
gelden, gestelde opleidingseisen”.
De tien pagina’s tellende “wetenschappelijke
evaluatie van de osteopathie”
werd geschreven door de BÄK-Adviesraad
in opdracht van de BÄK, na
raadpleging van 14 wetenschappelijke
genootschappen, verenigingen en
deskundigen. De VOD was één van de
schriftelijk aangesloten verenigingen,
maar had echter kritiek op de vraagstelling
waar al duidelijk uit bleek dat
alle niet arts-osteopaten in diskrediet
gebracht zou worden.
Osteopathie is een manuele diagnose-
en behandelvorm. Het dient om
aandoeningen op te sporen en te behandelen.
Daartoe worden specifieke
technieken gebruikt, die met de handen
toegepast worden. Osteopathie
beschouwt elke patiënt als een individu
en behandelt deze in zijn geheel.
De VOD heeft drie belangrijke doelstellingen:
1. Het werkt aan juridische erkenning
van osteopaten als zelfstandige beroep.
2. Het verschaft helderheid over osteopathie,
informeert en zorgt voor
kwaliteitswaarborging in het belang
van patiënten.
3. Het biedt gekwalificeerde osteopaten
aan patiënten.
Als een geregistreerde non-profitvereniging
telt de VOD momenteel ongeveer
2.000 leden.
Dit Duitse VOD-persbericht van 25 november
2009 is vertaald door de redactie.

Verslag discussieavond over
beroepscompetentie profiel
Auteur | Leonard van der Geer, DO-MRO, BSc Ost Med
Correspondentie | redactie
E-mail | redactie@osteopathie.nl
Op donderdag 14 november was er in
Breukelen een discussieavond over
de inhoud van het BCP (Beroeps-Competentieprofiel)
en met name over de
meerwaarde van de osteopatische filosofie
in het proces tot erkenning van
de osteopathie door de overheid, zorgverzekeraars
en de maatschappij in het
algemeen.
Ton Kouwenberg opende de bijeenkomst
en prees in zijn openingswoord
de eerste spreker Karin Drexeler voor
haar boeiende en veelzijdige afstudeerproject.
De in Nederland woonachtige Vlaamse
osteopate Karin Drexeler studeerde
naast osteopathie ook wijsbegeerte
en heeft deze beide studies als basis
gebruikt voor haar eindwerk.
Haar presentatie was compleet, beschrijvend,
beschouwend en zoals een
goede Vlaming betaamt niet vooringenomen,
maar objectief. De complexe
samenhangen tussen het verleden en
heden, de verschillen tussen het klassiek
medisch denken en de osteopathie,
de verscheidene facetten van Evidence
Based Medicine kwamen in haar
betoog naar voren. Haar voordracht
leek een goede basis om het gedachtegoed
van de Nederlandse osteopaat
verder op uit te bouwen.
Langzaam kwam er een discussie opgang,
een discussie die niet alleen de
inhoud van de BCP betrof, maar ook
betrekking had op de vraag, waarom
de filosofie steeds verder naar de
achtergrond wordt gedrukt. Tevens
rees de vraag of we de osteopatische
de osteopaat - december 2009 - nr. 4 - jaargang 10
filosofie niet verloochenen door deze
te ‘vereenvoudigen’ voor niet-ingewijden.
Vrij geïnterpreteerd vroeg men
zich af of de drang naar erkenning
door anders medisch geschoolden,
verzekeraars of overheid zo groot is
dat je daarvoor een deel van je eigenheid
zo aanpast dat de beroepsgroep
of op zijn minst, het filosofisch deel
hiervan, zich hierin niet meer herkent?
De term ‘the breath of life’ werd middels
een tekst voorgedragen door
Frans van Poppel aan de discussie toegevoegd.
Ondanks dat elke osteopaat
die ‘the aliveness’ heeft ervaren hoopt
dat een collega/student of andere geinteresseerde
ook ooit deze sensatie
mag ondervinden, maken dergelijke
bewoordingen de osteopathie in mijn
beleving erg moeilijk definieerbaar.
Anderzijds is het zo dat zodra je een
passief systeem onder je handen hebt
voelen regenereren en de kracht van
het zelfhelend vermogen van een organisme
hebt mogen ervaren de filosofie,
mijn inziens, pas haar kracht en betekenis
krijgt. De gekozen strategie en/
of aangewende technieken even in het
middengelaten.
Terecht werd erdoor Ton opgemerkt dat
elke osteopaat zich moet kunnen herkennen
in de beroepsomschrijving. Dit
pleit, naar mijn mening, voor een algemene
omschrijving van de filosofie die
voldoende ruimte laat voor diepgang
door beroepsgenoten die dat verlangen
of zelfs vereisen.
Ad Warmerdam stelde uiteindelijk voor
om Karin Drexeler een definitie te laten
formuleren. Ondanks dat dit voorstel
de betrokken partijen ogenschijnlijk
overviel is zij gezien haar rustige doch
kritische bijdrage volgens mij de juiste
persoon om aan dit project deel te laten
nemen. Ook de samenwerking met
andere landen die waarschijnlijk met
een gelijkaardig dilemma zitten is in
verschillende opzichten mogelijk heel
lucratief.
Deze eerste samenkomst was oriënterend
en prikkelend maar alle aanwezigen
besefte wel dat het tevreden
stellen van alle patijen in de osteopathie
een grote opgave is. De kracht
van de osteopathie als geneeskunst
en de reeds verworven waardering
in de patiëntenpopulatie dienen als
vertrekpunt van een reis met de vele
obstakels. Vandaar dat er zeker nog
veel werk zal moeten worden verricht
waarbij inmenging van professionals
op het gebied van wijsbegeerte geen
overbodige luxe lijkt.
Andrew T Still sprak voor het starten
van zijn school de twijfel uit of zijn vorm
van geneeskunde wel over te brengen
was. Hij wist niet of zijn studenten
dezelfde inzichten en vaardigheden,
die hij op autodidactische wijze had
verworven, konden aanleren. In mijn
optiek zijn vele volgelingen van de osteopathie
daar wel in geslaagd, er is er
alleen nog niemand in geslaagd er een
eigentijds en bevredigend BCP van te
maken.
23

De invloed van de osteopatische behandeling op
de immunologische reactie op het influenzavaccin
bij verzorgingstehuisbewoners: een pilotstudie
Auteur | Donald R. Noll, DO, FACOI, Brian F. Degenhardt, DO, Melissa K. Stuart, PhD,
Scott Werden, DO, Rene J. McGovern, PhD, Jane C. Johnson, MA
Correspondentie | Secretariaat NVO
E-mail | redactie@osteopathie.nl
Bron | alternative Therapies. July/Aug 2004. Vol. 10. No. 4
Een gerandomiseerde gecontroleerde
pilotstudie werd opgezet om de hypothese
te toetsen of osteopatische
behandelingen de immunologische
reactie op het influenzavaccin kunnen
verbeteren bij bewoners in het verzorgingstehuis.
Dit werd gemeten aan de
hand van de evaluatie van titers 1 van
antilichamen en onderzoeksresultaten
gedurende het griepseizoen 1999-
2000. Een totaal van 22 willekeurig
gekozen proefpersonen werden gerekruteerd
uit twee verpleegtehuizen in
Kirksville. Elf proefpersonen werden
willekeurig ingedeeld in elk van de
twee groepen. Een groep onderging de
osteopatische behandeling en de twee
groep kreeg een placebobehandeling
waarbij alleen gebruik gemaakt werd
van lichte aanrakingen. De gemiddelde
leeftijd [± standaard deviatie (SD)] in
de behandelgroep en de placebogroep
was respectievelijk 84,8 (+5,3) jaar en
85,2 (+6,6) jaar. Alle deelnemers, uitgezonderd
één onbekend geval in elk van
de groepen, werden het voorgaande
jaar gevaccineerd met een driewaardig
geïnactiveerd influenzavaccin.
Er waren geen statistische verschillen
tussen de groepen op het gebied van
leeftijd, geslacht, ras, voorgeschiedenis
van dementie of COPD, hypertensie,
coronaire hartziekten en compensatio
cordis. Echter, vijf proefpersonen in de
behandelgroep en geen enkel persoon
in de controlegroep had een voorgeschiedenis
van beroerte, een verschil
dat aanzienlijk is (P=0,04).
De studie werd goedgekeurd door de
Kirksville College of Osteopathic Medicine
IRB. Er werd gebruik gemaakt van
een ‘informed consent’ en deelnemers
aan het onderzoek werden gevaccineerd
met het griepvaccin tijdens de
eerste week van oktober in 1999. De
protocolleerde onderzoeksbehandelingen
werden later op dezelfde dag
gestart. Gedurende de eerste en tweede
week ondergingen de proefpersonen
de behandeling op een maandag,
woensdag en een vrijdag. In de derde
en vierde week was dat op een dinsdag
en een donderdag. Het protocol
van de behandelgroep bestond uit een
gestructureerd onderzoek. Dit om de
somatische dysfunctie per individu
vast te leggen. Hierna werd een gespecificeerde
behandeling opgesteld
waar de behandelaar gedurende vijf
minuten gebruikt maakte van MET’s
(muscle energy techniques), counterstrain,
myofasciale, directe of articulaire
technieken. De tweede fase van het
protocol duurde gemiddeld tien minuten
en bestond uit zes opeenvolgende
gestandaardiseerde manipulatietechnieken:
inhibitie paraspinale musculatuur,
costale mobilisatie, myofasciale
releasetechnieken op het thoracic inlet
en op het abdominaal diafragma,
thoracale lymfatische pomptechnieken
en splenische pomptechnieken.1
Alle proefpersonen werden op bed
behandeld terwijl ze op hun rug lagen.
Het protocol van de controlegroep bestond
eveneens uit twee fasen. Tijdens
een vijf minuten durende gestructu-
reerd onderzoek werd daarnaast ook
het hart en de longen geausculteerd
waarna gedurende tien minuten opeenvolgend
een lichte druk toegepast
werd op de anatomische regio’s gelijk
aan de behandelgroep.
Voorafgaand aan de vaccinatie werd
bij ieder proefpersoon een bloedmonster
verzameld. Hetzelfde gebeurde
1, 2, 3 en 4 weken na de vaccinatie.
Het immunoglobuline M (IgM) en immunoglobuline
G (IgG), antilichamen
van het influenza-A-stamvirus werden
gekwantificeerd met behulp van
ELISA (enzyme-linked immunosorbent
assay). Dit is een laboratoriumtest
waarbij de specifieke binding tussen
antigen en antistof in het bloed wordt
aangetoond. Wanneer de standaardwaardes
van de titers (hoeveelheid
antistoffen in een serum) vergeleken
werden met tussen de behandelgroep
en de controlegroep waren er geen
significante verschillen voor zowel de
IgM als de IgG (P>0,89) (tabel 1). Na de
vaccinatie toonden de titers een significante
toename in het concentraat
IgM en IgG (P0,25, non-parametrische analyse
van de covariantie [ANCOVA]).
De onderzoeksresultaten werden
in de periode van oktober 1999 tot
1 De titer van een bepaalde stof in het bloed is de verdunning waarbij deze nog aantoonbaar is. De term wordt meestal gebruikt voor
antistoffen die worden gemeten met een agglutinatiereactie. De titer is de grootste verdunning van het serum waarbij de reactie nog
kan worden aangetoond, en wordt vaak opgegeven in machten van 2, zoals 1:32 of 1:256; maar ook wel als macht van 10: 1:10, 1:100,
1:1000.
24
Vakinhoudelijk

Variabele Osteopathische
behandeling
Controlegroep p-waarde
IgM titer Voor vaccinatie 30,3±17,3 31,9±21,8 0,85
Na vaccinatie
Week 1
Week 2
Week 3
Week 4
30,1±18,9
63,2±37,9
69,7±39,4
75,4±38,4
33,4±24,7
58,0±30,9
61,5±31,6
60,5±27,3
IgG titer Voor vaccinatie 74,7±42,3 83,8±50,8 0,65
Na vaccinatie
Week 1
Week 2
Week 3
Week 4
63,2±36,9
89,5±39,9
94,4±40,4
96,7±42,5
Tabel 1 Gemiddelde (±SD) serum antilichaam titer (U/ml) voor IgM en IgG (oktober 1999-maart 2000)
Protocol
Behandeling
Protocol
Controle
Dagen AB Dagen
AB bij
LWI
maart 2000 gemeten (tabel 2). Het
gemiddelde (±SD) totaal aantal dagen
behandeld met antibiotica was
voor de behandelgroep en de controlegroep
respectievelijk 10,7 (+16,1)
en 25 (+20,6), een significantie van
Aantal
episodes
UWI
Aantal
dagen
koorts
(P=0,03, Wilcoxon Rank Sum test).
Hoewel ten tijde van het griepseizoen
het gemiddelde aantal dagen met antibioticumgebruik
lager was in de behandelgroep,
bereikte bij maandelijks
analyse het verschil tussen de twee
73,5±40,7
100,5±40,6
108,8±41,4
108,5±39,3
Episodes
griep-
achtige
ziekte
Ziekenhuisepisodes
voor
LWI
0,73
0,73
0,60
0,32
0,54
0,53
0,42
0,59
Ziekenhuis-
episodes
voor alle
aandoeningen
10,7±16,1 6,0±13,1 0,6±1,2 0,2±0,6 0,2±0,4 0,2±0,6 0,5±1,2
25,0±20,6 7,2±9,3 1,3±1,7 1,7±2,6 0,6±0,9 0,2±0,4 0,6±1,5
P-waarde 0,03* 0,33 0,40 0,08 0,27 0,80 0,75
Protocol
Behandeling
Protocol
Controle
Totaal aantal dagen AB per maand van oktober 1999 tot maart 2000 (gemiddelde ±SD)
Oktober November December Januari Februari Maart
1,6±3,7 0,9±3,0 1,5±3,3 0,9±3,0 4,1±6,6 1,8±4,1
2,6±4,6 2,6±3,9 5,8±6,4 5,5±5,5 4,9±4,3 4,2±5,9
P-waarde 0,70 0,33 0,08 0,03 0,47 0,51
AB= antibioticum
LWI= luchtweginfectie
UWI=urineweginfectie
Tabel 2 Klinische resultaten van oktober 1999 tot maart 2000 (gemiddelde ±SD)
de osteopaat - december 2009 - nr. 4 - jaargang 10
groepen alleen in de maand januari
een statistische significantie (P=0,03).
Geen enkel ander onderzoeksresultaat
-zoals weergegeven in tabel 2- liet significante
verschillen zien tussen de
groepen (alle P>0,27).
25

4
3
2
1
0
-1
-2
-2
-4
Bij aanvang en in week 4, 8 en 16 na
vaccinatie werd gebruik gemaakt van
de GDS-vragenlijst (Geriatric Depression
Scale) (zie afb.1). Er werd geen
significant verschil tussen beide groepen
bij aanvang en in week 4 en 8 na
vaccinatie aangetoond. Echter wel
tussen aanvang en week 16 (P=0,016;
non-parametrische Wilcoxon Rank Sum
test) met een gemiddelde van 3 punten
(±7,47) in de behandelingsgroep
> Literatuur
Aanvang Week 4 Week 8 week 16
*Een daling van de score duidt op minder depressie
Afbeelding 1 Verandering van de GDS-vragenlijst uitgaande van aanvangssituatie.
1. Wallace E, McPartland JM, Jones JM,
Kuchera WM, Buser RB. Lymphatic system:
lymphatic manipulative techniques.
In Ward CW, ed. Foundations for
Osteopathic Medicine, Second Edition.
2003:1056-1077
2. Yesavage JA, Brink TL, Rose TL, et al.
Development and validation of a geriatric
depression screening scale: A preliminary
report. J Psychiatric Research
17. 1983: 37-49.
26
Vakinhoudelijk
Behandeling
Controle
en een gemiddelde toename van 2,6
punten (±2,64) in de controlegroep. Dit
verschil suggereert een verbetering in
de depressieve stemming ten opzichte
van de controlegroep in de 16e week na
de vaccinatie die zich voordeed aan het
eind van januari.
Samengevat ondersteunt dit onderzoek
niet de hypothese dat osteopathische
behandelingen bij bewoners in
Redactionele noot: Op internet zijn een aantal filmpjes te vinden over de
osteopathische behandeling van patiënten met griep. Een tweetal links
staan hieronder.
http://www.youtube.com/watch?v=IAaFbffciWY
http://www.youtube.com/watch?v=uC7QpumLQ0o
> Gezocht
Een collega die voor één of twee
dagen ons team wil komen versterken.
Reacties graag naar:
info@osteopathie-vos.nl
ter attentie van: Chris Vos DO-MRO
een verzorgingstehuis een positieve invloed
hebben op de vermeerdering van
de IgM en IgG en aldus een versterkte
immunologische reactie hebben op het
influenzavirus. Een vermindering in het
aantal dagen antibioticumgebruik en
de verbeterde verandering in de GDSscores
in de 16e week na de vaccinatie
bij de behandelgroep, tonen toch een
indirect bewijs dat osteopathische
behandelingen een positieve invloed
hebben op de algemene immuniteit en
op de klinische resultaten door andere
mechanismes dan een versterkt antilichaamrespons.
Hoewel deze bevindingen bemoedigend
zijn, moeten de resultaten met
voorzichtigheid worden geïnterpreteerd
aangezien het een kleine onderzoekspopulatie
betreft en er kans is
op verstorende variabelen. Ten slotte
erkennen we dat bij veelvuldig statistisch
testen de kans op het vinden
van een significantie toeneemt. Het is
belangrijk om deze pilotstudie uit te
breiden en zo de bevindingen op betrouwbaarheid
te testen. Ook is verder
onderzoek naar de rol van manuele
geneeskunde in de verbetering van de
immuniteit aan te raden. Voornamelijk
bij de kwetsbare populatie met een beperkte
mobiliteit.
Bergstraat 22
3811 NJ Amersfoort
Tel: 033-4617589/06-27213891
www.osteopathie-vos.nl

CSA - College voor osteopathische geneeskunde
Sutherland Amsterdam
Hugo de Grootkade 30-38
1052 LT Amsterdam
Nederland
Tel.: 020 682 35 15
Fax: 020 682 35 25
E-Mail: postost@college-sutherland.nl
Internet: www.college-sutherland.nl
IAO – The International Academy of
Osteopathy te Gent
KleinnDokkaai 3-5
B-9000 Gent
België
Tel: (INT 32) (0)9 233 04 03
E-Mail: iao.nl@telenet.be
Internet www.iao.be
Panta Rhei – Cursus Organisatie
Osteopathie
Goudreinettestraat 1
4421 LA Kapelle
Nederland
T: 0113 33 01 33
M: 0653 42 03 92
E-Mail: info@pantarhei-osteopathie.nl
Internet: www.pantarhei-osteopathie.nl
Per uitgave zullen we trachten zoveel als maar mogelijk weer te geven welke cursussen door de verschillende opleidingen
worden verzorgd. Voor nadere informatie kunt u steeds contact opnemen met de organisaties zoals wij deze hierbij vermelden.
Organisaties kunnen kenbaar maken indien zij op deze lijst vermeld willen worden met opgave van een specifieke activiteit.
IAO 21 januari 2010: van 19u30 tot 21u30
Thema: Overbelastingsletsels
Organisatie: de I.A.O-sportcommissie
(aanspreekpunt Zeist Thomas D’havé thomasdhave@telenet.be)
IAO 29 en 30 januari 2010
Thema: Het chemische luik van de gezondheidsdriehoek
IAO 12 en 13 maart 2010
Thema: Bindweefsel in de sport
CSA 12.-14.03.2010_ Gäufelden (bij Herrenberg)
R.K. Muts D.M./D.O., Toos Bartlema Psycholoog
Orgaanpsyche: „Lichaamstaal en de psychologische betekenis en de psycho-emotionele dynamiek
osteopathisch bekeken“ (Teil II)
PRhei 4-6 februari 2010
How to make a constitutional diagnosis, the traditional osteopathic perspective. met Howard Beardmore DO UK
CSA 12.-14.03.2010_ Gäufelden (bij Herrenberg)
R.K. Muts D.M./D.O., Toos Bartlema Psycholoog
Orgaanpsyche: „Lichaamstaal en de psychologische betekenis en de psycho-emotionele dynamiek
osteopathisch bekeken“ (Teil IV)
IAO 19 en 20 maart 2010
Thema: Bewegingssysteem, beweging en sport
IAO 22 april 2010: 19u30 tot 21u30
Thema: Zin en Onzin van Vetverbranding
Organisatie: de I.A.O-sportcommissie
( aanspreekpunt Zeist Thomas D’havé thomasdhave@telenet.be)
IAO 23 en 24 april 2010
Thema: Zenuwstelsel en immuunsysteem
IAO 21 en 22 mei 2010
Thema: Proprioceptie en neurosensoriek als osteopathische indicatie
CSA 11.-13.06.2010_ Gäufelden (bij Herrenberg)
R.K. Muts D.M./D.O.
BBRS = Basisbioregulatiesysteem van prof Pissinger.
Ofwel wat is de betekenis van het bindweefsel (mesoderm) voor de osteopathische behandeling.
de osteopaat - december 2009 - nr. 4 - jaargang 10
27

Colofon
“De Osteopaat” is naast peer reviewed
magazine tevens een blad voor opinies
en discussie. Een uitgave van de Nederlandse
Vereniging voor Osteopathie,
dat 4 keer per jaar verschijnt. De verschijningsdata
zijn maart, juni, september en
december 2009.
De Redactie roept haar lezers op artikelen
in te sturen aangaande casuïstiek,
onderzoek, klinische lessen, boekbesprekingen,
redactionele kanttekeningen,
berichten, referaten en verslagen van
nascholingsbijeenkomsten.
Kopij als worddocument aanleveren, zonder
afbeeldingen. Afbeeldingen separaat
als jpeg bestand aanleveren. Specifieke
richtlijnen voor auteurs zijn terug te vinden
op www.osteopathie.nl onder link
'Ledensite'.
Redactie:
NVO-secretariaat
Goudbergstraat 49
5583 BB Waalre
Tel: 040-2217630
Internet: www.osteopathie.nl
Reacties graag opsturen naar
het secretariaat of e-mail adres
redactie@osteopathie.nl
Eindredacteur:
Vacant
Redacteur:
Bouke Hoekstra D.O.-M.R.O.
Drs Maurice de Keyser D.O.-M.R.O.
Peter Dillo sr
Bastiaan Keuning D.O.-M.R.O.
Jaarabonnement:
Nederland: 35,00
Buitenland: 40,00
Rabobanknr: 37.23.00.383
Advertenties:
Advertentietarieven zijn op aanvraag
beschikbaar. Zendt een e-mail aan:
secretariaat@osteopathie.nl
Vormgeving en druk:
Drukkerij Meulenberg
Middelburg
Niets uit dit magazine mag openbaar gemaakt worden
zonder schriftelijke toestemming van de redactie.
De redactie is niet verantwoordelijk voor de inhoud van de
onder auteursnaam opgenomen artikelen of advertenties.
28 Varia
De NVO wenst u
prettige kerstdagen
en een
voorspoedig 2010