Waterafvoer 02-40.indd - FFC

Fonds voor Vakopleiding in de Bouwnijverheid 

De sanitair installateur 

Waterafvoer

D E S A N I T A I R 

I N S T A L L A T E U R 

WATERAFVOER 

FONDS VOOR 

VAKOPLEIDING 

IN DE 

BOUWNIJVERHEID 

Koningsstraat 45 

1000 Brussel 

Tel.: (02) 210 03 33 

Fax: (02) 210 03 99 

www.debouw.be 

info@fvbffc.be

© Fonds voor Vakopleiding in de Bouwnijverheid, Brussel, 2000. 

Alle rechten van reproductie, vertaling en aanpassing onder eender welke vorm, voorbehouden voor alle landen. 

D/1698/2000/27 

2

VOORWOORD 

Toen het werkterrein van het Fonds voor Vakopleiding in de Bouwnijverheid werd uitgebreid tot de 

Voltooiingssector, werden de verantwoordelijkheden per beroep verdeeld over werkgroepen: de 

FVB-secties. 

Binnen de FVB-sectie «Sanitaire Installaties, Kunststoffen en Gas» werd reeds van bij de aanvang 

be slist om een leerboek te ontwikkelen. In de loop van de werkzaamheden kreeg het leerboek eerder 

het ka rak ter van een naslagwerk voor opleiding. 

Met dit naslagwerk willen we een zo breed mogelijk publiek bereiken: de leerlingen, de volwassenen 

in opleiding, de opleiders, en last but not least... de sanitair installateur zelf. 

Ten behoeve van de lezer werd het naslagwerk opgedeeld in verschillende modules. Per afgeronde 

eenheid werd er telkens een boekje van een 40-tal pagina’s opgemaakt. 

Voor diegenen die zich meerdere boekjes, of de volledige reeks willen aanschaffen, werd een 

bijbehorende map ontwikkeld, om de boekdelen in op te bergen. De volledige structuur van het 

naslagwerk vindt u op de keerzijde van de cover. 

We hopen met dit werk een bijdrage te leveren tot meer uniformiteit in de opleiding en zijn er van 

overtuigd dat de leerlingen of cursisten met dit werk op een aangename wijze kunnen kennismaken 

met het zo veelzijdige beroep van «Sanitair Installateur». 

We willen hierbij al de leerkrachten danken die hun bijdrage hebben geleverd om dit omvangrijk 

werk te realiseren, evenals de fi rma’s die ons hebben geholpen bij de keuze van de illustraties en 

het corrigeren van sommige teksten. 

Speciaal willen we de heren N. De Pue (†) (past-voorzitter L.B.I.S. - Beroepsfederatie Sanitair, Gas 

en Dakbedekking) en G. Wouters (honorair voorzitter, Verenigde Lood- en Zink be wer kers, Ant werpen) 

vermelden, die mee aan de wieg stonden van dit project en de verdere realisatie mogelijk maakten. 

Veel lees ple zier. 

WERKGROEP 

– Opmaak en eindredactie: 

De heer Boeynaems 

De heer Ides 

De heer Uten 

De heer Verhoeven 

– Coördinatie: 

De heer P. Becquevort 

Stefaan Vanthourenhout, 

FVB-Voorzitter. 

3

MODULE V: WATERAFVOER 

4 

INHOUDSTAFEL 

I. INLEIDING ......................................................................................................................... 6 

II. GESCHIEDENIS ................................................................................................................ 6 

III. AF TE VOEREN WATER ................................................................................................ 11 

III.1. Hemelwater (wit) ........................................................................................................... 11 

III.2. Afvalwater ..................................................................................................................... 11 

III.2.1. Huisafvalwater .................................................................................................. 11 

III.2.1.1. Fecaal water (zwart) ............................................................................ 11 

III.2.1.2. Huishoudwater (grijs) ........................................................................... 12 

III.2.1.3. Behandeld water .................................................................................. 12 

III.2.2. Bedrijfsafvalwater ............................................................................................ 12 

IV. SOORTEN OPENBARE RIOLERINGEN ..................................................................... 12 

IV.1. Type A: enkel globaal ................................................................................................... 13 

IV.2. Type B: enkel beperkt .................................................................................................. 13 

IV.3. Type C: dubbel globaal ................................................................................................ 14 

IV.4. Type D: dubbel beperkt ................................................................................................ 15 

IV.5. Type E: open riolering .................................................................................................. 15 

IV.6. Type F: geen riolering .................................................................................................. 16 

V. OPVANG EN BEHANDELING VAN AFVALWATER (ZWART, GRIJS) .................... 17 

V.1. Verzamelputten ............................................................................................................. 17 

V.1.1. Vloerafvoer ........................................................................................................ 17 

V.1.2. Inspectieput voor grijs water .......................................................................... 19 

V.1.3. Afvalwater verzamelput ................................................................................... 19 

V.1.4. Ruimput ............................................................................................................. 20 

V.1.5. Sterfput .............................................................................................................. 21 

V.1.6. Ondergrondse terreinbevloeiing ..................................................................... 22 

V.2. Afscheidingstoestellen ................................................................................................ 22 

V.2.1. Bezinkingsbak (slibvanger, zandvanger) ....................................................... 23 

V.2.2. Vetafscheiders .................................................................................................. 24 

V.2.3. Koolwaterstofafscheiders ............................................................................... 24 

V.2.4. Zetmeelafscheiders .......................................................................................... 25 

V.3. Behandelingsputten ..................................................................................................... 26 

V.3.1. Septische put .................................................................................................... 26 

V.3.2. Decantatieput .................................................................................................... 27 

V.3.3. Bacteriefi lter ..................................................................................................... 28 

V.3.4. Zandfi lter ........................................................................................................... 29 

V.3.5. Actief-slibsysteem ............................................................................................ 30

V.4. Natuurlijke behandelingssystemen ............................................................................ 31 

V.4.1. Lagunering ........................................................................................................ 31 

V.4.2. Moerasplantenfi lters (rietvelden) .................................................................... 31 

V.4.2.1. Vloeivelden .......................................................................................... 31 

V.4.2.2. Wortelzonezuivering ............................................................................ 32 

V.4.2.3. Percolatieveld ...................................................................................... 32 

V.5. Kleinschalige waterzuivering ...................................................................................... 33 

V.6. Plaatsen van ingegraven kuipen ................................................................................. 33 

VI. OPVANG EN HERGEBRUIK VAN HEMELWATER ................................................... 34 

VI.1. Waarom hemelwater gebruiken? ................................................................................ 34 

VI.2. Kwaliteit van het hemelwater ...................................................................................... 35 

VI.3. Hemelwater - benuttingsinstallaties ........................................................................... 36 

VI.4. Hemelwater - opslagtank ............................................................................................. 37 

VI.5. Filtreren van het hemelwater ....................................................................................... 39 

VI.6. Drukverhogingsinstallatie ........................................................................................... 40 

VI.7. Vullen van tank met hemelwater ................................................................................. 43 

VI.8. Bijvullen ........................................................................................................................ 44 

VII. AFVOERINSTALLATIE (TERMINOLOGIE) ................................................................ 45 

VIII. STROMING EN VERLUCHTING ................................................................................ 48 

VIII.1. Stroming ........................................................................................................................ 48 

VIII.2. Verluchting .................................................................................................................... 52 

VIII.2.1. Primaire verluchting ....................................................................................... 52 

VIII.2.2. Secundaire verluchting .................................................................................. 55 

IX. BEPALEN VAN DE DIAMETER .................................................................................... 60 

IX.1. Diameterbepaling van de afvalwaterinstallatie .......................................................... 60 

IX.1.1. Berekenen van horizontale leidingen ............................................................. 60 

IX.1.2. Diameterbepaling horizontale leidingen afvalwater ...................................... 62 

IX.1.3. Diameterbepaling standleidingen (verticale) afvalwater .............................. 68 

IX.2. Diameterbepaling van de hemelwaterinstallatie ....................................................... 69 

IX.2.1. Gravitair ............................................................................................................. 69 

IX.2.1.1. Diameterbepaling voor standleidingen (verticale), wit water ............... 69 

IX.2.1.2. Diameterbepaling voor horizontale leidingen, wit water ...................... 73 

IX.2.2. Hevelwerking .................................................................................................... 74 

5

I. INLEIDING 

6 

MODULE V : WATERAFVOER 

De eerste mensen hadden geen nood aan sanitaire installaties; men had bomen en men groef kuilen, 

terwijl er voor het baden water uit de rivier of het meer werd gebruikt. 

In onze huidige moderne samenleving vindt iedereen het een normale zaak dat ons afvalwater afgevoerd 

wordt zonder dat wij daar enige hinder (stank, geluid, uitzicht) van ondervinden. Dit is echter 

niet altijd het geval geweest, en in te veel landen ontbreekt het vandaag nog altijd aan minimaal 

sanitair comfort en de daarbij horende afvoeren rioleringsstelsels, zodat besmettelijke ziekten er 

regelmatig uitbreken. 

II. GESCHIEDENIS 

Uit opgravingen in de Indusvallei is gebleken dat steden uit 

ca. 2500 voor Christus reeds waren voorzien van riolering. Ook 

van oude Assyrische, Egyptische en Minoïsche culturen zijn 

overblijfselen gevonden van rioleringsstelsels. 

In het oude Rome kwam een onderaards ontwateringskanaal 

(cloaca) voor, waarvan de «cloaca maxima» enorme afmetingen 

had. Uit dezelfde tijd heeft men ook in Keulen en Trier resten van 

rioleringen aangetroffen. 

Uit de middeleeuwen zijn in West-Europa weinig sporen gevonden 

van rioolstelsels. Een uitzondering is onder andere het uit 

de 12 de eeuw daterende klooster te Canterbury in Engeland, dat 

niet alleen een eigen riolering had, maar ook een waterleidingnet 

met watertoren. 

BRON: AQUAFIN

Aan het begin van de middeleeuwen werd er nog veel gemeenschappelijk gebaad. Met de terugkeer 

van de kruisvaarders kwam hierin echter een kentering. De toenmalige kerkelijke instantie verbood 

het ontdoen van kleding om in het water te stappen, dit werd beschouwd als een verval van goede 

zeden en op zijn minst een lichtzinnig tarten van het lot en het uitlokken van een of andere ziekte. 

Het plaatsen van toiletten was in de middeleeuwen een zeldzaamheid, hetgeen tot ontoelaatbare 

toestanden leidde. 

In de steden werden langs oevers van rivieren, kanalen en grachten zelfgemaakte latrines geplaatst 

zodat het water van deze stromen als afvoer diende. 

Als men dan bedenkt dat deze stromen 

ook voor drinkwater gebruikt werden, 

is het niet verwonderlijk dat deze 

steden regelmatig getroffen werden 

door besmettelijke ziekten zoals pest, 

cholera en pokken. 

Pas in de zestiende eeuw kwam hierin 

verbetering omdat men in sommige 

grote steden begon met het aanleggen 

van beerputten en rioleringen. 

BRON: HET LATRINAIRE GEBEUREN 

Deze rioleringen waren vaak niet meer dan een door tegels afgedekte goot langs de rand van de 

straat, die dan meestal in openbaar water uitmondde. 

In de zeventiende en achttiende eeuw was het sanitair gebeuren eigenlijk nog niet veel verbeterd 

zodat dit waarschijnlijk de meest onhygiënische tijd in de Europese geschiedenis is geweest. 

De paleizen van de Franse zonnekoning moesten bijvoorbeeld regelmatig ontruimd worden om 

gereinigd te kunnen worden omdat er geen toiletten waren voorzien, alhoewel deze al wel in een 

primitieve vorm bestonden. 

Voor een toilet met alle kenmerken van een modern 

«Water-Closet», zoals waterspoeling en een reukafsluiter, 

kreeg de Engelse horlogemaker Alexander 

Cummings in 1775 een patent. 

Een ernstige cholera-epidemie in 1830 in Londen is 

waarschijnlijk de aanleiding geweest om in 1856 aan 

Sir John Bazalgette (een van de grondleggers van 

het gemengde rioolstelsel) de opdracht te geven om 

een rioolstelsel voor Londen te ontwerpen. 

In 1875 was dit project volledig voltooid en loosde 

men het afvalwater via een compleet rioleringsstelsel 

in de rivier de Thames. 

BRON: HET LATRINAIRE GEBEUREN 

7

De verdere verstedelijking en industrialisering in de 20 ste eeuw hebben tot gevolg gehad dat ons 

milieu (lucht, land en waterlopen) ontoelaatbaar vervuild werd zodat ingrijpende landoverschrijdende 

maatregelen zich opdrongen. 

Een Europese richtlijn (91/271) eiste nog voor het jaar 2000 een aansluiting van alle agglomeraties 

vanaf 10.000 inwoners op een riolerings- en zuiveringsnet. 

In Vlaanderen werd in 1990 een zuiveringsgraad van 33 % gehaald voor het huishoudelijk afval water; 

hiermee zat ons landje aan de staart van Europa (Nederland 93 %, Duitsland en Groot-Brittannië 

87 %, Frankrijk 68 %). 

In datzelfde jaar werd Aquafi n opgericht met als doel het oppervlaktewater weer gezond te maken. 

In begin 2000 wordt ons rioolwater voor minstens 60 % gezuiverd. 

De Europese richtlijn eist tegen 2006 een volledige zuivering van al het huishoudelijk afvalwater. 

Het afvalwater dat we dagelijks in het huishouden produceren (afvalwater uit het bad, de keuken, 

het toilet, de wasmachine, de vaatwasser, enz.) komt via de afvoerinstallatie ofwel rechtstreeks in 

een waterloop (gracht, beek of rivier) terecht, ofwel in een rioolwater-zuiveringsinstallatie (R.W.Z.I.) 

waar het eerst aan een behandeling onderworpen wordt voor het in het oppervlaktewater geloosd 

wordt. 

8 

% 

100 

80 

60 

40 

20 

0 

Zuivering 

Zuiveringsgraad 1990 

Nederland 

Duitsland 

Groot-Brittannië 

Frankrijk 

België 

BRON: AQUAFIN

Voor een goede zuivering zijn er inspanningen op verschillende niveaus nodig. 

Zo dient er op huishoudelijk niveau zo snel mogelijk een centralisatie van het afvalwater gerealiseerd 

te worden om de werking van de zuiveringsinstallaties te optimaliseren. 

Het gebruik van de septische put wordt hierbij meestal ontraden, zodat al het fecale water onbehandeld 

naar de zuiveringsinstallatie kan vervoerd worden, zodat daar de bacteriologische werking verbetert. 

(Let wel op de gemeentelijke verorderingen.) 

Een volgende schakel in het rioleringsnetwerk is de gemeente, die de riolering op straatniveau voor 

haar rekening neemt. 

Op wijkniveau worden er voor de rioleringen eindpunten gecreëerd. Om deze eindpunten (ook wel 

lozingspunten genoemd) af te leiden naar een rioolwaterzuiveringsinstallatie, zijn er meestal nog 

belangrijke leidingen nodig. 

Het aanleggen van deze leidingen en de zuivering van het afvalwater is een bovengemeentelijke of 

gewestelijke opdracht. 

BRON: AQUAFIN 

BRON: AQUAFIN 

9

Om het voorgaande op een gestructureerde en samenhangende rendementvolle wijze aan te 

pakken, gaf men in Vlaanderen aan de Vlaamse Milieumaatschappij (V.M.M.) de opdracht om dit 

alles te organiseren. 

De bouw en het beheer van de bovengemeentelijke zuiveringsinfrastructuur is in handen van 

de NV Aquafi n. Voor bepaalde regio’s (landelijke kernen, afgelegen woningen…) waar het aanleggen 

van een riolering niet rendabel is, kiest men voor kleinschalige waterzuiveringsinstallaties 

(K.W.Z.I.’s) Dat kan een opdracht zijn voor de gemeente, maar het kan ook om een individueel 

initiatief gaan. 

10 

Infl uent 

Vijzels 

Roosters 

Mechanische of 

primaire zuivering 

Zand- en 

vetvang 

Secundaire of 

biologische zuivering 

in aërobe zone 

Voorbezinktank Selectortank Nabezinktank 

Beluchtingsbekken 

Nutriëntverwijdering 

in anaërobe, 

anoxische en 

aërobe zone 

Slib Retourslib 

Slibbehandeling 

Spuislib 

Effl uent 

BRON: AQUAFIN

III. AF TE VOEREN WATER 

III.1. HEMELWATER (WIT) 

Water afkomstig van de atmosferische neerslag (regen, sneeuw, hagel) op daken, grond en gevels. 

III.2. AFVALWATER 

Algemene term ter aanduiding van het af te voeren water, met uitzondering van het hemelwater. 

III.2.1. HUISAFVALWATER 

BRON: AQUAFIN 

BRON: AQUAFIN 

Afvalwater van woongebouwen of van vergelijkbare gebouwen. Voor een nauwkeurige defi nitie van 

huisafvalwater dient men de gewestelijke wetgeving te raadplegen. Men onderscheidt: 

III.2.1.1. Fecaal water (zwart) 

Afvalwater afkomstig van wc’s en urinoirs, uitgietbakken van ziekenhuizen (slophoppers) en urinaalwassers. 

11

III.2.1.2. Huishoudwater (grijs) 

Afvalwater afkomstig van huishoudelijke activiteiten zoals wassen, schoonmaken, persoonlijke hygiëne, 

bereiden van maaltijden, afwassen enz. met uitzondering van fecaal water. 

Condensatiewater afkomstig van koel- of verwarmingsinstallaties mag, mits eventuele nabehandeling, 

geloosd worden als grijs water. 

III.2.1.3. Behandeld water 

Huishoudwater, fecaal water of beide samen na een zuiveringsbehandeling. 

III.2.2. BEDRIJFSAFVALWATER 

Afvalwater van een andere aard dan huisafvalwater (wordt verder in deze cursus niet besproken). 

IV. SOORTEN OPENBARE RIOLERINGEN 

Bij het tanken van een voertuig bepaalt de krachtbron de keuze van de brandstof. 

FOTO: J. VERHOEVEN 

12 


Alvorens een elektrisch apparaat aan te sluiten, controleert men de spannig om ongelukken te vermijden. 

De keuze van het afvoersysteem in de woning hangt af van de openbare riolering in de straat. Vraag 

dus op de technische dienst van de gemeente of van het gewest welk soort openbare riolering onder 

de rijweg ligt en welke behandeling het afvalwater moet ondergaan. 

Mogelijke openbare rioleringen: 

– enkel globaal type A 

– enkel beperkt type B 

– dubbel globaal type C 

– dubbel beperkt type D 

– open riolering zoals beek, gracht of waterloop type E 

– geen riolering, terreinbevloeiing of sterfputten type F

IV.1. TYPE A: ENKEL GLOBAAL 

stroomopwaarts 

openbare riolering 

stroomafwaarts 

hoofdvertakking 

Normaal moet bij lozing in een openbare riolering geen behandeling van het afvalwater voorzien 

worden. 

Er ligt één buis onder de openbare weg. 

Deze is geschikt om alle soorten afvalwater op te vangen zonder enige voorbehandeling. 

Bij dit systeem mogen we reeds in de woning de afvalwaters samenvoegen. We gebruiken dan een 

gemengde afvoer. 

Opmerking: Bij type A komt geen enkele put voor, tenzij men hemelwater wil benutten. 

Bij nieuwbouw echter is de plaatsing van een hemelwaterput verplicht. 

IV.2. TYPE B: ENKEL BEPERKT 




standleiding huishoudwater 

grens privaat 

eigemdom 

kopverluchting 

huisaansluiting huisriolering 


bijvertakking 


huisaansluiting 

grens privaat 

eigemdom 

standleiding fecaliën 

bijvertakking 

rioleringsbijvertakking 

rioleringshoofdvertakking 


reukafsluiter 

huisriolering 

behandelingsputverluchting 

reukafsluiter 

standleiding regenwater 

standleiding gemengde afvoer 

secundaire riolering 

behandelingsput 




BRON: WTCB 

BRON: WTCB 

13

Een tweede mogelijkheid is één verzamelriool onder de rijweg, maar een behandelingsput voor 

het fecaal water. 

Dit type veronderstelt een gescheiden afvoer voor grijs en zwart water. 

Het fecaal water gaat naar de beerput en er is een andere afvoerleiding voor het grijs water en 

eventueel hemelwater. 

Enkel de uitlaat van wc’s en urinoirs mag naar de beerput worden geleid. 

Dezelfde opmerking als bij type A: hemelwaterput verplicht bij nieuwbouw. 

De beperkte riolering wordt in sommige gevallen door de gemeente opgelegd, bv. indien de riolering 

niet is aangesloten op een collectief zuiveringsstation of indien er gevaar voor verstoppingen bestaat. 

IV.3. TYPE C: DUBBEL GLOBAAL 

Een derde mogelijkheid is de dubbele globale riolering. Sommigen spreken van het gescheiden 

stelsel. 

Met de opkomst van steeds meer waterzuiveringsstations zal dit systeem het pleit winnen. 

Zwart en grijs water gaat gezamenlijk door een «gemengde afvoer» naar de huisriolering. 

Het hemelwater of de overloop van de hemelwaterput wordt apart afgevoerd. 

14 



afvalwater 


openbare riolering regenwater 



grens privaat 

eigemdom 



huisriolering regenwater 


bijvertakking 

rioleringsbijvertakking 


huisriolering afvalwater 

reukafsluiter 


standleiding gemengde afvoer 

BRON: WTCB

IV.4. TYPE D: DUBBEL BEPERKT 



openbare riolering regenwater 

openbare riolering afvalwater 



bijvertakking reukafsluiter 


grens privaat 

eigemdom 







huisaansluiting huisriolering afvalwater huisriolering regenwater 

Een variante op type C. Twee rioleringen onder de openbare weg. 

Eén ervan voert hemelwater af, de RWA of regenwaterafvoerriool. 

De tweede is bestemd voor grijs en zwart water, de DWA of droogweerafvoerriool. 

BRON: WTCB 

Let op: beperkt wil zeggen dat er steeds een behandelingstoestel moet geplaatst worden voor zwart 

water. In dit geval betreft het een ruimput (beerput). 

IV.5. TYPE E: OPEN RIOLERING 


open riolering 



grens privaat 

eigemdom 



bijvertakking 



reukafsluiter 


huisriolering 






BRON: WTCB 

Soms is men bij gebrek aan een openbare riolering verplicht om afvalwaters te lozen in grachten of 

waterlopen. 

Bij dit systeem moet het grijs water behandeld worden. 


15

Het zwarte water wordt behandeld in een septische put. 

Eigenlijk zou men niet langer mogen lozen in een waterloop. 

Dit type riolering is uitermate geschikt om uit te monden in een rietveld of kleinschalige waterzuiveringsinstallatie. 

(Zie V.4 en V.5.) 

Het is raadzaam op de plaats waar de overloop in 

de gracht uitmondt een terugslagklep te plaatsen 

om wateroverlast te voorkomen. 

Wanneer deze in werking treedt is lozen onmogelijk 

geworden, doch verhindert men dat het 

stijgende water in het rioleringsstelsel terugstroomt. 

IV.6. TYPE F: GEEN RIOLERING 

16 

BRON: NICOLL - PARIJS 

Wanneer men zelfs geen beek of gracht heeft om afvalwater te lozen is men aangewezen op de 

bodem, terreinbevloeiing of het gebruik van sterfputten. 

Behandeling en zuivering van zwart en grijs water is van het allergrootste belang. 

Naspoelen met hemelwater bevordert eveneens het drainage-effect van de installatie. ’s Winters kan 

de stijging van het grondwater voor echte problemen zorgen. Bij een hoog grondwaterniveau is van 

afzet geen sprake meer. Een combinatie van meerdere sterfputten kan een oplossing bieden. 

naar zinkput of terreinbevloeiingsleiding 

naar andere zinkput of 

terreinbevloeiingsleiding 



bijvertakking 



reukafsluiter 





huisriolering afvalwater 




BRON: WTCB 

De bewustwording van de overheid in verband met de milieuproblematiek heeft geleid tot gigantische 

rioleringswerken en de bouw van talloze waterzuiveringssinstallaties. 

Rioleringen, hierop aangesloten zijn bij voorkeur van het type C: de dubbele globale riolering. Deze 

mogen niet te veel hemelwater krijgen. Enerzijds beschikt het zuiveringsstation over te veel hemelwater, 

anderzijds beschikt men via het niet-verteerde fecaal water over een enorme hoeveelheid 

biologisch materiaal dat in een veel groter verteringsproces kan ingeschakeld worden.

V. OPVANG EN BEHANDELING VAN AFVALWATER (ZWART, GRIJS) 

Inleiding 

In dit hoofdstuk wordt de opvang van 

• hemelwater (= wit water), 

• afvalwater (= grijs water), 

• fecaal water: afkomstig van toiletten, urinoirs… (= zwart water) 

ingedeeld in de soort van opvang. 

We onderscheiden 

• verzamelputten, 

• afscheidingstoestellen, 

• behandelingsputten, 

• kleinschalige waterzuivering. 

Indien men hier spreekt over «bewoner» als het om een volumebepaling gaat, bedoelt men «inwoner 

equivalent» (I.E. of E.B.). Dit is een verhouding om woningen, scholen, restaurants… te 

kunnen vergelijken. 

V.1. VERZAMELPUTTEN 

V.1.1. VLOERAFVOER 

Ander benamingen: klokput, schrobput 


17

Beschrijving 

Deze toestellen zijn te vermijden voor gebruik binnenshuis. Door uitdroging van het waterslot kunnen 

de gassen uit de riolering geurhinder veroorzaken in de woning. 

Een toestel waarbij de afvoer van een wastafel het waterslot steeds navult biedt hier een oplossing. 

Deze afvoerputten, ingebouwd in de vloer, vangen het water op dat (sporadisch) over de vloerbedekking 

stroomt. Ze worden vooral gebruikt voor de afvoer van schrob- en waswater. 

Een ingebouwd waterslot voorkomt geurhinder. 

Soort materiaal 

Kunststof, gietijzer, roestvrij staal. 

Aansluiting 

De aansluitingen bestaan zowel onderaan als zijwaarts en zijn afhankelijk van het soort materiaal. 

De vloerafvoerput moet ook waterdicht aangesloten worden aan de vloerbedekking: dan maakt men 

gebruik van de aansluitrand die bij bepaalde toestellen voorzien is. 

18 

Polymeerbeton-kraag 

Glasvezelinlage 

Staaldraadnet 

BRON: DALLMER - ARNSBERG 

BRON: DALLMER - ARNSBERG

V.1.2. INSPECTIEPUT VOOR GRIJS WATER 

Ander benamingen: schepput - ontvangput - sifonput met rooster. 

Beschrijving en werking 

Inspectieputten worden uitgevoerd met of zonder stankscherm. De eerste kamer is voldoende groot 

om er het meeste vuil te kunnen uitscheppen. Voor een grondige reiniging is het noodzakelijk dat ook 

de tweede kamer gemakkelijk te bereiken is. 

Deze putten kunnen gemetseld worden, of prefab uit kunststof, beton of gietijzer vervaardigd zijn. 

In deze schepputten worden de bezinkbare stoffen (bladeren, zeepresten…) verzameld, waar ze later 

kunnen verwijderd worden. Het is met andere woorden een soort van afscheider (zie verder). 

Aansluiting 

De eerste kamer kan met een rooster worden afgedekt, om eventueel oppervlaktewater af te voeren 

(bv. schrobwater). 

Het overige water dat hierin terechtkomt, komt meestal van een keuken of een hemelwaterafvoer. 

De uitgang van de put wordt aangesloten op de riolering, voorzien van een waterslot om geurhinder 

te voorkomen. 

V.1.3. AFVALWATER VERZAMELPUT 


Wanneer de afvoerleiding of de huisriolering lager ligt dan openbare 

riolering, moet het afvalwater verzameld worden in een afvalwaterverzamelput. 

Het zal hier niet mogelijk zijn om het water door zwaartekracht naar 

de riool af te voeren. 

De put is meestal geprefabriceerd uit kunststof of beton. 

Het afvalwater uit het gebouw wordt verzameld in deze put. Het 

hemelwater zal men hierin nooit laten uitmonden; er bestaat meestal 

een oplossing om dit te voorkomen. 

BRON: KORDES (DUITSLAND) 


19

Aansluiting 

Met een vlotterschakelaar zal de pomp in werking gesteld worden om het water op te pompen naar 

een hoger niveau, waar het in de riolering kan wegstromen. 

Men gebruikt hiervoor onderwaterpompen, met of zonder ondergedompelde motor. 

V.1.4. RUIMPUT 

Andere benamingen: beerput, aalput. 


Deze put ontvangt de fecaliën (= zwart water). 

Hierin bestaat slechts een beperkte biologische 

zuivering. De put moet dus voldoende groot 

zijn zodat hij slechts sporadisch moet geledigd 

worden. 

Verder moet de ruimput voorzien worden van een overloopleiding, waar het spoelwater afvloeit naar 

de riolering. Milieutechnisch is een en ander achterhaald. 

Deze put wordt soms ten onrechte «septische put» genoemd en komt meestal voor in oudere woningen. 

De inhoud van een ruimput ondergaat nauwelijks biologische reiniging. Er is niet altijd voldoende 

vermenging om de stoffen om te zetten in vloeistof. 

Met een tankwagen wordt de ruimput regelmatig leeggepompt. Deze afvalproducten worden naar de 

waterzuiveringsinstallatie gebracht. 

Aansluiting 

De inlaat kan voorzien worden van een bocht of een T-stuk. 

De aanwezige gassen in de ruimput zullen via de standleiding van de toiletten of via een aparte verluchtingsleiding 

ontsnappen. Dit is nodig om luchtdrukschommelingen te vermijden. 

De afvoerleiding (overloop) zal ± 30 cm lager aangesloten worden dan de inlaat, en wordt voorzien 

van een bocht of een T-stuk om het indrijven van vaste stoffen te vermijden. 

Bij gebruik van een T- stuk zal ook de huisriolering verlucht worden. 

20

V.1.5. STERFPUT 

Ander benaming: zinkput. 


Deze put ontvangt gezuiverd grijs of gezuiverd zwart water. 

De gemetselde put wordt met open voegen uitgevoerd. 

De geprefabriceerde betonnen ringput is zijdelings geperforeerd en heeft geen bodem. 

Door de doorlaatbare wand en bodem wordt het (gezuiverde) afvalwater in de doorlaatbare grondlagen 

verspreid. 

Aansluiting 

Deze put ontvangt enkel behandeld afvalwater. Dit via een afscheider (grijs water) of een behandelingsput 

(zwart water). 

Indien nodig zal het water ook langs een bacteriënfi lter of een zandfi lter stromen, zodat het grondwater 

niet vervuild wordt. 

Men moet er inderdaad voor zorgen dat het afvalwater de grondwaterlagen niet vervuilt (Vlarem 2) 

en de put zal een minder effi ciënte werking kennen (verzadiging van de grond) indien het afvalwater 

niet voordien gezuiverd werd. 

Momenteel bestaan er (nog) geen lozingsvoorwaarden, enkel stelt men dat Klein en Gevaarlijk Afval 

er niet in mag geloosd worden. 

21

V.1.6. ONDERGRONDSE TERREINBEVLOEIING 


Het water dat naar dit systeem vloeit is gezuiverd grijs en gezuiverd zwart water. 

Een ondergrondse terreinbevloeiingsinstallatie bestaat uit een net van draineerbuizen, onder het 

maaiveld gelegen. 

De buizen zijn omgeven door een fi ltermateriaal waarlangs het water in de grond sijpelt. 

Tijdens de trage stroming doorheen de grondlagen wordt het afvalwater verder gezuiverd. 

Dit systeem werkt enkel bij doorlatende grondlagen en kleine afvalwaterdebieten (minder dan 

20 inwoners). 

Aansluiting 

Het water moet steeds voorbehandeld worden voordat het naar dit systeem gevoerd wordt. 

Momenteel bestaan er (nog) geen lozingsvoorwaarden, enkel stelt men dat Klein en Gevaarlijk Afval 

(KGA) er niet mag geloosd worden. 

In waterwinningsgebieden is deze terreinbevloeiing om begrijpelijke redenen verboden. 

V.2. AFSCHEIDINGSTOESTELLEN 

Afvalwater van commerciële gebouwen (bv. grootkeukens, restaurants) en industriële gebouwen 

(bv. garages, benzinestations) kan veel verschillende stoffen meevoeren, waarvan het niet gewenst 

is dat ze in de riolering komen: vet, zetmeel, benzine, olie, zand… 

Om deze stoffen uit het afvalwater te scheiden, stroomt het water eerst door deze afscheidingstoestellen. 

Vervolgens stroomt het naar de straatriolering, eventueel via een behandelingstoestel. 

Het is erg belangrijk om de volgende toestellen te kiezen in functie van het soort af te scheiden 

stoffen en het te verwachten debiet. 

22 

BRON: ROTH - LEEFDAAL

V.2.1. BEZINKINGSPUT (SLIBVANGER, ZANDVANGER) 


Slibvangputten zijn onderdelen in de afvalwaterinstallaties 

waarin bezinkende stoffen worden 

achtergehouden. Ze beschermen het leidingnet 

tegen vervuiling en verstopping. 


Duikschot 

slibvangertoevoer 

Deze zandvangers worden soms ingebouwd in afvoergeulen (bv. bij een terras). 

BRON: MAKUBO - SCHOTEN BRON: MAKUBO - SCHOTEN 

In de slibvangput wordt de stroming vertraagd. Hierdoor bezinken de zware stoffen. 

Het is vanzelfsprekend dat dit toestel regelmatig moet gereinigd worden. 

Berijdbare 

deksels 

23

V.2.2. VETAFSCHEIDERS 


Het afvalwater van bepaalde bedrijven bevat vetten of oliën. Deze vetten moeten worden afgescheiden 

omdat ze in koude, gestolde toestand aan de buiswand vastkleven. 

Daardoor houden ze ook andere stoffen vast en veroorzaken doorsnedevermindering en verstopping. 

De vetstoffen en vetzuren bemoeilijken ook de werking van de behandelingsputten en het zuiveringsstation. 

24 

In de vetafscheider wordt de stroming 

vertraagd. Hierdoor stijgen 

de vetten, die lichter zijn dan 

water, naar de oppervlakte. Bij de 

inlaat van de afscheider zorgen 

voorzieningen voor vertraging en 

gelijkmatige verdeling van de stroming. 

Een duikschot voor de uitlaat 

verhindert dat verzameld vet 

wegstroomt. 

Aansluiting 

De vetafscheider mag enkel water ontvangen waaruit vetten of oliën moeten worden afgescheiden. 

Ander water moet vermeden worden. 

Deze afscheider dient geregeld te worden geledigd. 

V.2.3. KOOLWATERSTOFAFSCHEIDERS 

Duikschot 

Vetafscheidertoevoer 

Ander benaming: benzine-afscheider, olieafscheider. 

Duikschot 

Vetafscheiderafvoer 



Afvalwater met vluchtige stoffen en smeerproducten mag niet zo maar in de openbare riolering geloosd 

worden. 

De koolwaterstoffen zijn producten die vervaardigd zijn uit aardolie (benzine, petroleum, stookolie, 

smeerolie, oplosmiddelen). 

Deze afscheiders worden gebruikt bij garages, benzinestations, enz. 

Indien deze stoffen opgelost zijn (in emulsie) in het water, dient een andere afscheider gebruikt te 

worden: coalescentieafscheider.

erijdbare deksels 

toevoer 

inlaatklep 

automatische afsluiting 

coalescentiefi lter 

Een op de inlaat afgestemd systeem vertraagt 

de stroming en zorgt voor een gelijkmatige 

verdeling in de afscheidingsruimte, zodat de 

lichte vloeistoffen zich van het overige afvalwater 

kunnen scheiden en naar het oppervlak 

kunnen stijgen. 

Naarmate er meer petroleumproducten in de 

afscheider aanwezig zijn, daalt het waterpeil en 

dus de vlotter, die berekend is om op het water 

te drijven. Wanneer de maximum capaciteit 

bereikt is, sluit de vlotter de afvoeropening. 

Het is dan noodzakelijk om de verzamelde 

koolwaterstoffen te verwijderen. 


Aansluiting 

Deze toestellen worden steeds voorafgegaan van een slibvangput, om de bezinkende stoffen te 

laten afzetten. Het water wordt verzameld via een vloerafvoer of een afvoergoot, maar steeds zonder 

waterslot. 

Het aansluiten van deze afscheider is slechts toegelaten indien het buismateriaal en de dichtingen 

bestand zijn tegen de koolwaterstoffen. 

V.2.4. ZETMEELAFSCHEIDERS 


Zetmeelafscheiders zijn installaties die op afvoerleidingen worden aangesloten waarin bezinkende 

stoffen (hoofdzakelijk aardappelzetmeel) achtergehouden worden. 

Dit aardappelzetmeel moet worden afgescheiden omdat het zich in de buisleidingen afzet en reeds 

na korte tijd verstoppingen veroorzaakt. 

25

26 

In de zetmeelafscheider wordt de stroming 

verminderd. Hierdoor zet het zetmeel zich 

af. Het in de voorkamer ontstane zetmeelschuim 

wordt eventueel met waterstralen uit 

een sproeier neergeslagen. 

Aansluiting 

Zo dicht mogelijk bij de afvoerplaats van het afvalwater. Men plaatst best een afvoerput met een 

waterslot, om geurhinder te voorkomen. 

Ook deze afscheider dient geregeld te worden geledigd. 

Opmerking: bij de ruiming van de vetafscheider en de koolwaterstofafscheider dienen deze restproducten 

beschouwd te worden als KGA (Klein Gevaarlijk Afval) en aldus behandeld te worden. 

V.3. BEHANDELINGSPUTTEN 

V.3.1. SEPTISCHE PUT 

Beschrijving 

Septic tank (Eng. = lett.: rottingstank), een door schotten in enkele compartimenten verdeelde tank 

voor de behandeling van zwart afvalwater. 

Defl ector 

(breekt snelheid, 

vermijdt turbulenties) 

Hoge verluchting 

Defl ector 

(houdt vlottend 

materiaal binnen) 

Een septische put (of septic tank) 

is een betonnen of kunststoffen 

vergaarbak. 

Hierin worden de fecaliën (= zwart 

water) door een rottingsproces 

zoveel mogelijk vernietigd. Deze 

worden gedeeltelijk omgezet in 

gassen (waaronder methaangas), 

die langs een verluchtingspijp 

moeten kunnen ontwijken. Let op 

de plaats van uitmonding: geurhinder! 

Een septische put kan uit 2 of meerdere vakken bestaan. 

De minimale nuttige inhoud bedraagt 300 l per gebruiker. 

Hemelwater (= wit water), waswater (grijs water) en industrieel water worden niet toegelaten in 

de put.

Werking 

Een septische put dient voor de behandeling van uitsluitend fecaal water (= zwart water). 

Gering gebruik van huishoudelijke onderhoudsproducten heeft geen nadelig effect. 

Regenwater mag niet: door het grotere debiet voert het niet-verteerde stoffen mee naar de riool. 

In een septische put bezinken de vaste deeltjes uit het water (mechanische zuivering). De biologische 

zuivering gebeurt overwegend door anaërobe bacteriën. 

Dit zijn bacteriën die geen lucht verdragen. De tweede soort zijn de aërobe, die wel lucht nodig hebben, 

doch hier niet sterk actief zijn. 

Het bezonken slib wordt afgebroken door een anaërobe gisting. Het schuim en de lichte afvalstoffen 

drijven aan het oppervlak van de put en worden er gedeeltelijk afgebroken en ingedikt door de 

beperkte aërobe gisting. 

Het behandeld afvalwater wordt afgevoerd. 

Hoe effi ciënt de werking van een septische put ook is, er blijft steeds een hoeveelheid slib achter. Bij 

het ruimen van de put mag deze nooit uitgespoeld worden, omdat het achtergebleven slib de nodige 

bacteriën bevat om het gistingsproces weer snel op gang te brengen. 

Aansluiting 

De toevoer van het water gebeurt boven het wateroppervlak ofwel door middel van een leidingstuk 

dat 40 cm onder het wateroppervlak uitmondt en bovenaan verlucht is (T- stuk). 

De afvoer gebeurt door een T-stuk dat 30 % tot 40 % van de waterhoogte onder water zit. 

Septische putten moeten verlucht zijn. In vele gevallen kan de verluchting van de huisriool dienen 

als verluchting van de put. 

Het gezuiverde water wordt afgevoerd. 

V.3.2. DECANTATIEPUT 

Andere benaming: ruimput met twee niveaus. 


Decanteren: vloeistoffen langzaam van het bezinksel 

afgieten. 

In tegenstelling tot een septische put behandelt 

een decantatieput alle afvalwater en fecaal 

water, maar geen hemelwater. 

BRON: DIALOOG - LEUVEN 

27

In een decantatieput type Emscher berust de werking op het principe van een gescheiden bezinkingsruimte 

(A), boven een uitgistings- of uitrottingsruimte (B). 

De scheiding bestaat uit schuinhellende platen, overlappend opgesteld zodat opstijgende rottingsgassen 

de bezinkingsfase onberoerd laten, en geen menging van slib met verse instroom kan 

ge beuren, terwijl de zinkende stoffen altijd in het rottingsvak (B) blijven, eenmaal ze de verbindingsspleet 

gepasseerd zijn. 

De gassen, die ontstaan bij de gisting, moeten afgevoerd worden via een verluchting. 

V.3.3. BACTERIEFILTER 

Beschrijving 

Een bacteriefi lter bestaat uit een laag fi ltermateriaal (minstens 1 m dik). Dit fi ltermateriaal kan bestaan 

uit kiezel, gebroken slakken, cokes, wilgentakjes. 

Soms worden deze fi lters ook bovengronds gebouwd, in de vrije lucht. De fi lter kan dan bestaan uit 

hakselhout, kunststofdraad, enz. 

Het voorgereinigde (voorbehandelde) grijs of zwart water wordt zo gelijkmatig mogelijk verdeeld over 

het oppervlak van de fi lter; het water zal door de fi lter sijpelen. 

Werking 

Het fi ltermateriaal wordt op een fundering gelegd die de vrije afvoer van het gefi lterde water en 

een gemakkelijke luchttoevoer mogelijk maakt. De fi lter moet inderdaad goed verlucht worden. De 

beluchting gebeurt op natuurlijke wijze (schoorsteeneffect). 

Door de vrije luchttoevoer van de lucht ontwikkelt zich op het fi ltermateriaal een aërobe bacterielaag, 

die de afvalstoffen zal omzetten in bezinkbare stoffen. Indien de laag te dik aangroeit, wordt ze 

meegesleurd door het water. 

28 

ANAEROOB (geen O 2 ) 

AEROOB (O 2 ) 

Beluchting onderaan

Er bestaan ook anaërobe fi lters waarbij het fi ltermateriaal zich geheel onder water bevindt. Het water 

stroomt hier van onder naar boven. 

Aansluiting 

Het afvalwater dat een septische put of een decantatieput verlaat, bevat nog kleine deeltjes organisch 

afval. Wordt water geloosd in een sterfput, dan moet het eerst biologisch gezuiverd worden in een 

bacteriënfi lter. 

Een vetafscheider vóór de bacteriefi lter is slechts verplicht voor restaurants of grootkeukens. 

V.3.4. ZANDFILTER 

Beschrijving 

In plaats van een bacteriënfi lter, kan men ook een zandfi lter gebruiken om het afvalwater dat de 

behandelingsput verlaat verder te zuiveren. 

Een zandfi lter kan bestaan uit een laag zand, ongeveer 60 cm diep en 50 cm breed met een lengte 

van ongeveer 6 m per bewoner. 

Werking 

Het water sijpelt doorheen het zandbed en wordt onderaan opgevangen door (verluchte) draineerbuizen. 

Het gereinigde water heeft een hoge graad van zuiverheid en kan zonder verdere behandeling 

afgevoerd worden naar grachten, beken, enz. 

Deze werking is analoog aan de terrein-bevloeiingssystemen, maar bij de zand-fi lter zal het water 

opgevangen en afgevoerd worden. 

Aansluiting 

In dit fi ltersysteem komt enkel voorbehandeld grijs of zwart water. 

De onderzijde van de laag ligt 1,2 tot 1,5 m onder het maaiveld. 

Het afvalwater wordt over het zandbed verspreid (bv. door draineerbuizen). 

De buizen worden bedekt met een 30 cm dikke laag steenslag, grind… 

Daarop komt de aanvulling. 

BRON: ROTH - LEEFDAAL 

De onderliggende draineerbuizen die het water opvangen, worden verlucht en hebben een diameter 

van minimum 10 cm. 

29

V.3.5. ACTIEF-SLIBSYSTEEM 

Beschrijving 

Het afvalwater wordt belucht in het beluchtingsbekken, in het nabezinkingsbekken vindt de scheiding 

plaats tussen het bacteriemateriaal en het gezuiverde water. 

Het ontwikkelde slib dient wel regelmatig afgevoerd te worden. 

De voortdurende intensieve beluchting vraagt een tamelijk hoog energieverbruik en brengt soms 

geluidshinder mee. 

Werking 

Het reeds behandeld zwart en grijs water wordt omgeroerd. Dit kan gebeuren door het inblazen van 

perslucht of het oppompen en beluchten van het water. 

Hier gebeurt een volledige omzetting van organische afvalstoffen naar bezinkbare stoffen. Dit leidt 

tot een volledige mineralisatie van de afvalstoffen zonder reukafgifte. 

Het water dat zich ontdaan heeft van het slib wordt afgevoerd als gezuiverd water. 

Aansluiting 

Deze toestellen worden ingegraven, bovengronds of in een kelder geplaatst. 

Toepassing 

Het systeem wordt toegepast waar geen openbare riolering is aangelegd. 

(Capaciteit: tot 500 inwoners). 

Het reeds behandelde zwart en grijs water (septische put) wordt met dit systeem verder gezuiverd, 

zodat het probleemloos kan geloosd worden in een oppervlaktewater. 

30 

BRON: KORDES (DUITSLAND)

V.4. NATUURLIJKE BEHANDELINGSSYSTEMEN 

In dit hoofdstuk vind je een beperkt overzicht van natuurlijke zuiveringssystemen. 

Bij alle systemen bestaat er een voorzuivering. 

V.4.1. LAGUNERING 

Lagunes zijn ondiepe, uitgestrekte vijvers 

waarin het afvalwater door micro-organismen 

wordt afgebroken. Tijdens de 

zomer kan vergisting aanleiding geven tot 

geuroverlast. Dit kan voorkomen worden 

door de lagunes actief te beluchten door 

middel van pompen. 

Soms zijn de lagunes begroeid met drijfplanten. 

V.4.2. MOERASPLANTENFILTERS 

Ook genoemd: rietvelden 

BRON: AMINAL - BRUSSEL 

Deze fi lters vragen geen intensief beheer of hoog energieverbruik. Men benut gewoon het zelfreinigend 

vermogen van water. Met de nodige creativiteit kan zo’n moerasplantenfi lter mooi worden 

in gepast in de tuin. 

V.4.2.1. Vloeivelden 

De werking gaat tijdens de wintermaanden 

niet noemenswaardig achteruit, omdat 

de vermindering van activiteit wordt 

gecompenseerd door de hoge aanwezigheid 

van de bacteriën. 

Ten opzichte van de klassieke waterzuiveringssystemen 

hebben deze natuurlijke 

fi lters het grote voordeel dat er geen 

slib dient afgevoerd te worden. 

Bij een goed werkend systeem volstaat 

10 m 2 per persoon voor huishoudelijk 

afvalwater. 


Dit zijn velden waarbij het water in horizontale richting tussen de stengels vloeit. Er is geen doorstroming 

van de bodem en de zuivering is minder groot. 

31

V.4.2.2. Wortelzonezuivering 

Hierbij vloeit het water in horizontale richting en onder het bodemoppervlak doorheen de wortels van 

het rietveld. De inlaat- en uitlaatzone van het rietveld worden opgevuld met grind. 

32 

Hoofd-zuivering: 

het voorgereinigde water 

wordt hoofdzakelijk horizontaal 

door één of meerdere 

bekkens geleid, die 

beplant zijn met verschillende 

waterplanten. 

Bij dit systeem kan alleen beroep gedaan worden op de zuurstof die door de planten wordt geproduceerd. 

Dit is echter variabel, omwille van de wisselende atmosferische omstandigheden. 

V.4.2.3. Percolatieveld 

Een ander woord voor percolatie is fi lteren, doorsijpelen. 

Het afvalwater sijpelt in dit systeem verticaal doorheen het moerasplantenveld. 

Om aan de zuiverende voorwaarden te voldoen moet het water gepulseerd aangevoerd worden, 

waarbij het water gelijkmatig over het veld wordt verdeeld. 

Gepulseerd: aangevoerd met onderbrekingen, niet continu: dit om de fi lterlaag te beluchten. 


1. Pompput 

2. Distributiesysteem 

3. Rietveld 

4. Drainagebuis 



Het gezuiverde water wordt opgevangen door draineringsbuizen, verzameld en weggevoerd. 

Het plantenbed is opgebouwd op een fi lterlaag. 

De fi lterlaag bestaat uit een ca. 1 m diep, vorstvrij aangebracht kiezel-zandbed. Dit bed is opgedeeld 

in meerdere lagen.

In de onderste laag is een verzamelinrichting gebouwd die als taak heeft het water te verzamelen en 

af te voeren naar de afvoerinrichting. 

Ook hier is een gepulseerde afvoer van het water, en de beluchtings- en ontluchtingsbuizen zorgen 

voor een goede aanvoer van lucht voor de microben. 

V.5. KLEINSCHALIGE WATERZUIVERING 

KWZI: kleinschalige waterzuiveringsinstallatie. 

RWZI: rioolwaterzuiveringsinstallatie; vuilvracht voor meer dan 2200 I.E. (Inwoners-Equivalent). 

De kleine gemeenten worden geconfronteerd met hoge kosten als zij voor een uitgebreid rioleringsstelsel 

een waterzuiveringsinstallatie moeten voorzien. 

Deze plattelandsgemeenten zullen eisen dat nieuwe individuele woningen hun huishoudelijk afvalwater 

zelf zuiveren als ze niet op een openbare riolering zijn aangesloten. 

De vroegere septische put zal moeten vervangen worden door een individuele waterzuiveringsinstallatie 

om te voldoen aan de lozingseisen voor oppervlaktewater. 

Een waterzuivering kan een opeenvolging zijn van enkele van de voornoemde toestellen, of een 

volledig aangepast systeem. 

Het is zelfs mogelijk om te vertrekken van een bestaande septische put. 

V.6. PLAATSEN VAN INGEGRAVEN KUIPEN 

Over het algemeen worden de behandelingsputten die we reeds besproken hebben, geplaatst op 

een laag mager beton of zand. 

Bij aanaarding tegen de wanden zal men ervoor 

zorgen dat deze laatste tegen beschadiging door 

stenen beschermd worden door een laag fi jn 

zand of aarde. 

Volledig gesloten reservoirs, die geheel of gedeeltelijk 

onder het grondwater liggen, vertonen 

neiging om op te drijven (wet van Archimedes). 

Indien hun leeg gewicht niet groot genoeg is, 

moet men ze verankeren aan een voldoende 

zware betonplaat of ze met een bijkomend gewicht 

belasten. 

Als de kuipinhoud kan bevriezen, dan moet deze 

kuip met een voldoende dikke aardlaag afgedekt 

zijn (min. 80 cm). 

15 à 20 cm 

zand 

(op vaste 

grond) 

33

VI. OPVANG EN HERGEBRUIK VAN HEMELWATER 

VI.1. WAAROM HEMELWATER GEBRUIKEN? 

Het drinkwater waarover wij in België beschikken is grondwater of oppervlaktewater dat na een hele 

reeks behandelingen door de waterleidingsbedrijven tot drinkbaar water wordt gemaakt. 

Deze behandeling is duur en zal naar alle waarschijnlijkheid in de toekomst nog duurder worden 

vermits de natuurlijke kringloop van het water zwaarder wordt belast door industrialisatie, grote 

afvallozing van huishoudelijk water in de steden en ook in de landbouwsector waar meststoffen en 

pesticiden in het water terechtkomen. 

Daarom moeten wij ons de vraag stellen of voor elke toepassing drinkbaar water moet gebruikt 

worden. 

Gemiddeld verbruikt men dagelijks per persoon zo’n 120 liter drinkwater waarvan er 50 % niet noodzakelijk 

drinkwater hoeft te zijn en hemelwater een alternatief biedt. 

34 

Zo kan hemelwater gebruikt worden om 

een WC te spoelen, om een wasmachine te 

voeden of om de tuin te sproeien en de auto 

te wassen. 

Allemaal toepassingen waarvoor geen dure 

drinkwaterkwaliteit vereist is. 

BRON: AQUAFIN 

Het hemelwater is overvloedig beschikbaar. In België kan men jaarlijks van 800 tot 1.200 liter hemelwater 

opvangen per m 2 dakoppervlak. 

Om een bouwvergunning te bekomen, is men bij besluit van de Vlaamse regering verplicht 

een hemelwaterput te voorzien met een min. inhoud van 3000 l die uitgerust is met een pomp 

(Staatsblad van 28/9/1999).

Minstens de helft van het dakoppervlak moet aangesloten zijn. 

Het hemelwater moet minimaal gebruikt worden voor het spoelen van een WC en het sproeien van 

de tuin indien deze aanwezig is. 

De inhoud van de hemelwaterput staat in verhouding tot de aangesloten dakoppervlakte. 

De minimale tankinhoud wordt berekend met de formule: 

aangesloten dakopp. ( in m 2 ) x 50 liter 

Bijvoorbeeld: het aangesloten dakopp. = 100 m 2 ➝ de inhoud van de tank = 5.000 l. 

VI.2. KWALITEIT VAN HET HEMELWATER 

Het hemelwater bestaat uit verdampt oppervlaktewater dat op zich zuiver te noemen is. Het neemt 

op zijn weg naar de aarde allerlei stoffen mee die zich in de verontreinigde lucht bevinden, waardoor 

de chemische, bacteriologische en fysische eigenschappen van het hemelwater negatief beïnvloed 

worden. 

Het hemelwater heeft meestal een geringe hardheid. 

Hierdoor is hemelwater uitermate geschikt voor het voeden van een wasmachine. 

Je bespaart niet alleen water maar ook wasmiddel. 

Het hemelwater is in geen enkel geval als drinkwater te gebruiken 

en moet bijgevolg ook volledig los staan van de installatie voor 

drinkbaar water van de watermaatschappij. 

Vermits het hemelwater niet drinkbaar is moeten de tappunten ook 

voorzien zijn van een pictogram zodat elke gebruiker direct merkt 

dat het water niet drinkbaar is. 

Om de veiligheid te verhogen gebruikt men dienstkranen met een 

afneembare sleutel. 

Het is eveneens aan te raden deze tapkraan voldoende hoog te 

plaatsen zodat ze onbereikbaar is voor kleine kinderen. 

BRON: FBR (DUITSLAND) 

35

36 

Door de besparing op het wasmiddel zal het 

afvalwater ook minder vervuild zijn. 

De zachtheid maakt fosfaten (verzachters) 

overbodig. Fosfaten zorgen voor een sterke 

algengroei in oppervlaktewater, wat schadelijk 

is voor alle ander biologisch leven in het 

water. 

BRON: AQUAFIN 

Wel dient opgemerkt te worden dat men moet opletten met de traditioneel gebruikte ferro- en nonferrometalen 

zoals verzinkte stalen buis en koper. 

Doordat hemelwater soms te zacht is, worden deze metalen aangetast. Daarom worden installaties 

voor het hergebruik van hemelwater bij voorkeur uitgevoerd in kunststoffen of roestvast staal (RVS). 

VI.3. HEMELWATER – BENUTTINGSINSTALLATIES 

Een installatie die gevoed wordt met hemelwater moet steeds onafhankelijk van de drinkwaterinstallatie 

geïnstalleerd worden volgens de geldende richtlijnen van de waterdistributeur (Belgaqua, 

AWW, PIDPA…). 

Voorbeeld 

In Artikel 15 van het Reglement op de waterdistributie van BELGAQUA staat vermeld : 

BRON: BELGAQUA

Elke rechtstreekse verbinding tussen leidingen met hemelwater en leidingen met drinkbaar water 

in welke vorm ook is verboden (WANVERBINDING). 

Het komt er bijgevolg op neer dat indien de hemelwaterput leeg is,deze wordt bijgevuld met drinkbaar 

water maar zonder tussen hemelwaterput en drinkwaterleiding een vaste verbinding te maken. 

De uitmonding van de vulleiding moet minstens 2 cm boven het hoogste mogelijke waterniveau van 

de hemelwaterput uitmonden. 

De vulling gebeurt automatisch door middel van een vlottersysteem dat het niveau van de hemelwatertank 

controleert. 

Niet toegelaten navulsysteem 

voor drinkwater 

Wanverbinding 

voor 

drinkwatertoevoer 

Regenwaterleiding 

Richting 

tappunten 

Drinkwaterleiding 

Let op dat de leidingen vorstvrij worden aangelegd. 

De aanzuigleiding van de pomp helt af naar het reservoir. 

VI.4. HEMELWATER – OPSLAGTANK 

BRON: DE ONDERNEMING 

Toegelaten drinkwaternavulling 

Drinkwaternavulling 

Automatisch 

magneetventiel 

2 x di met 

minstens 20 mm 

Vrije uitloop 

De hemelwateropslagtank is vervaardigd uit beton of kunststof. 

Vooral in steden wordt het hemelwater door toedoen van de individuele huishoudelijke verwarming 

en de industrie licht zuur. 

De betonnen opslagtank zal het hemelwater neutraliseren door de aanwezigheid van calcium en 

magnesium. 

Kunststof-opslagtanks of betonnen tanks met een binnencoating hebben deze neutraliserende 

werking niet. 

(Vandaar ook dat reinwaterkelders (grote opslagtanks) van waterdistributiemaatschappijen in beton 

worden geconstrueerd). 

Om het hemelwater toch te neutraliseren, kan men kalksteen aan het water toevoegen. 

De kunststoftank is beschikbaar voor bovengrondse plaatsing met een inhoud van 750 tot 2.000 liter. 

Deze niet-ingegraven kunststoftanks moeten volledig ondoorzichtig zijn om algenvorming te voorkomen. 

di 

37

De kunststoftank voor ondergrondse plaatsing is verkrijgbaar tot 6.000 liter. 

Betonnen hemelwaterputten zijn er zelfs van 4,5 m 3 tot 12 m 3 (12.000 liter). 

Verschillende reservoirs kunnen door middel van een collector met elkaar verbonden worden zodat 

een grotere totaalinhoud bekomen wordt. 

Ingegraven opslagreservoirs zijn voorzien van een mangat om reiniging mogelijk te maken. 

De inhoud van het reservoir moet berekend worden in functie van het aantal personen die de installatie 

gebruiken. 

Onderstaande tabel geeft u een indicatie over de te kiezen waterinhoud van het hemelwater-reservoir. 

38 

Betonnen opslagtank 

BRON: 

FBR (DUITSLAND) 

BRON: 

ROTH - LEEFDAAL 

Grondtank 

BRON: HW - AMSTELVEEN 

Keldertank 

Gebruik Dagelijkse Noodzakelijke Inhoud van de hemelwaterput in liter 

van het behoefte aantal m 2 al naargelang het aantal personen 

regenwater in liter dakoppervlakte 

per persoon per persoon 3 4 5 6 

Minimum 22 10 2.000 3.000 5.200 5.200 

Sanitair 57 25 5.200 7.500 10.000 –

Ongeacht het materiaal is de tank steeds 

voorzien van volgende aansluitpunten : 

1) aansluiting opvang hemelwater 

2) aansluiting voor pompleiding 

3) aansluiting vulling met drinkwater 

4) overloop naar riolering of terrein - 

bevloeiing. 

BRON: MAKUBO - SCHOTEN BRON: WAVIN - HARDENBERG 

VI.5. FILTREREN VAN HET HEMELWATER 

Het hemelwater dat via het dakoppervlak en de hemelwaterafvoerbuis naar de opslagtank wordt 

geloosd moet eerst van het grofste vuil ontdaan worden. 

Dit gebeurt door een buisfi lter of een cycloonfi lter die tussen de afvoerbuis en het hemelwaterreservoir 

geplaatst wordt. 

Buisfi lter 

Deze buisfi lter is verkrijgbaar in koper of zink met een diameter zoals deze van de hemelwaterafvoerbuizen 

die standaard in de handel verkrijgbaar zijn. 

Het afvoeren van het gefi lterde hemelwater gebeurt via een DN 50 aansluiting. 

Onzuiverheden tot 0,18 mm worden gefi lterd. 

Te gebruiken voor een dakoppervlak tot 200 m2 . 

Koper en zink mag hier wel gebruikt worden omdat het hemelwater niet continu in aanraking is met 

de buis. Na enige tijd wordt op de buiswand een beschermende patinalaag gevormd. 

Cycloonfi lter 

Deze fi lter wordt ondergronds geplaatst en is via een deksel toegankelijk. 

Het fi lterhuis is vervaardigd uit PE en bevat een roestvaststalen fi lter. 

Deze fi lter heeft drie aansluitingen: 

1. een aansluiting voor het ongefi lterde hemelwater 

2. een afvoeraansluiting van het gefi lterde hemelwater naar de put 

3. een aansluiting voor het restwater en het vuil af te voeren naar de riolering. 

4 

2 

1 

3 

39

Onzuiverheden tot 0,18 mm worden gefi lterd. 

Te gebruiken voor een dakoppervlak tot 500 m 2 . 

BRON: WISY (DUITSLAND) 

VI.6. DRUKVERHOGINGSINSTALLATIES 

40 

BRON: GEIGER - ICHENHAUSEN 

Om het hemelwater uit het reservoir naar de tappunten te transporteren wordt een drukverhogingsinstallatie 

gebruikt die het water opzuigt en onder een bepaalde druk naar de tappunten pompt. 

Men gebruikt een meertrapse zelfaanzuigende centrifugaalpomp of een meertrapse dompelpomp. 

De zelfaanzuigende centrifugaalpomp wordt bovengronds geplaatst in bijvoorbeeld de kelder, ze 

zuigt via een aanzuigleiding het water uit het reservoir en pomp het water verder naar de tappunten. 

De aanzuigleiding van de pomp helt af naar het reservoir.

Bij dit soort pompen is de aanzuighoogte beperkt en moet de maximale aanzuighoogte gerespecteerd 

worden. 

De pompen worden steeds intern of extern voorzien van een droogloopbeveiliging. 

De dompelpomp wordt rechtstreeks in het reservoir geplaatst. 

Het water wordt bij voorkeur uit het reservoir gezogen via een drijvende aanzuigleiding. 

Een soort vlotterbal houdt de aanzuigopening ongeveer 15 cm onder het wateroppervlak zodat steeds 

zuiver hemelwater getapt wordt. 

Indien men gebruik maakt van een vaste aanzuigleiding wordt de aanzuigkorf met voetklep op 

10 cm van de bodem aangebracht. 

De centrifugaalpompen zijn meestal vervaardigd uit een messing zuig- en pershuis en een roestvaststalen 

waaier. 

De dompelpomp is vervaardigd uit een roestvaststalen pomphuis en waaier. 

Gietijzeren pompen komen niet in aanmerking omdat corrosie het water bruin zal kleuren (roest). 

Centrifugaalpomp Dompelpomp 

BRON: REWATEC (DUITSLAND) 

41

42 

Doorsnede woning - centrifugaalpomp 

1 cycloonfi lter 

2 gewapend betonnen 

of kunststof PE-opslagtank 

3 rustige watertoevoer 

4 terugstroombeveiliging / 

overloopsifon 

5 drijvende aanzuigleiding 

6 drukverhogingsinstallatie 

7 pompconsole 

8 systeembesturing 

9 kraan met steeksleutel 

en waarschuwingssticker 


Doorsnede woning - tank met dompelpomp 

1 cycloonfi lter 

2 gewapend betonnen 

of kunststof PE-opslagtank 

3 rustige watertoevoer 

4 terugstroombeveiliging / 

overloopsifon 

5 drukverhogingsinstallatie 

6 systeembesturing 

7 kraan met steeksleutel 

en waarschuwingssticker 

BRON: HW - AMSTELVEEN

VI.7. VULLEN VAN TANK MET HEMELWATER 

Het hemelwaterreservoir wordt via de hemelwaterafvoerpijpen, buisfi lter en eventueel cycloonfi lter 

gevuld met hemelwater dat ontdaan is van het grofste vuil. 

Het komt er op aan het hemelwater op een rustige wijze in het reservoir te laten stromen door middel 

van een speciaal hulpstuk. 

Hierdoor zal het water niet omwoelen bij elke regenbui en kan er steeds zuiver hemelwater getapt 

worden. 

Indien het maximale niveau bereikt is zal het hemelwater het reservoir via een overloop verlaten. 

Men gebruikt hiervoor een overloopsifon zodat hinderlijke geuren van de riolering niet in de opslagtank 

kunnen binnendringen. 

Vermits op het wateroppervlak vuil kan drijven is de overloopsifon afgeschuind zodat het vuil gemakkelijk 

mee verwijderd wordt. 

Verder is de sifon uitgerust met een roestvaststalen klep om ongedierte tegen te houden dat eventueel 

via de riolering zou kunnen binnendringen. 

Er zijn modellen op de markt die uitgerust worden met een terugstroombeveiliging die het terugstromen 

van verontreinigd rioolwater verhindert. 

Bijzondere aandacht verdient de vorstvrije aanleg van de leidingen. 

Rustige toevoer Overloopsifon 

Terugstroombeveiliging 


43

VI.8. BIJVULLEN 

Indien er niet voldoende hemelwater beschikbaar is moet het reservoir bijgevuld worden. 

Het is uiteraard niet de bedoeling het hemelwaterreservoir te vullen met drinkwater maar het kan 

noodzakelijk zijn bij uitzonderlijke droogte. 

Dit bijvullen kan automatisch gebeuren nadat het hemelwaterniveau tot een minimum is gezakt. 

Het bijvullen met drinkwater wordt beperkt tot een strikt minimum. 

De vulling van het reservoir met drinkwater gebeurt nooit met een rechtstreekse aansluiting 

(WANVERBINDING) maar via een trechter men een zichtbare onderbreking van 2 cm. 

Men kan gebruik maken van een apart reservoir of een onderbrekingstank. Deze kleinere tank wordt 

gevuld met drinkwater. 

Via een pomp wordt het water uit dit kleinere reservoir naar de tappunten gevoerd. 

Een andere oplossing biedt een speciale hemelwatercentrale die bij een tekort aan hemelwater het 

drinkwater automatisch in de aanzuigleiding van de pomp voert. 

Deze speciale units zijn gekeurd en voldoen aan de eisen die de watermaatschappij stelt in verband 

met de vrije afvoer. 

44 

Doorsnede automatische vulling 

BRON: HW - AMSTELVEEN

VII. AFVOERINSTALLATIE (BINNENINSTALLATIE): TERMINOLOGIE 

Afvoerleidingen, rioleringen en verluchtingen in en rond de woning zijn bijzonder belangrijke leidingen. 

• Ten eerste moet de installatie in staat zijn om de afvalwaters gescheiden op te halen om ze nadien 

op een milieuvriendelijke manier te zuiveren. 

• Ten tweede moet de evacuatie snel en onder de meest hygiënische omstandigheden gebeuren. 

• Ten derde zal de afvoerinstallatie haar werk in stilte moeten doen. 

Tekortkomingen in de uitvoering zullen leiden tot protest, stankhinder en tenslotte verstoppingen; 

stuk voor stuk bijzonder ergerlijke dingen die het wooncomfort en de tevredenheid van de klant 

op de helling zetten. 

45

46 

DOORSNEDE VAN EEN WONING, 

AANGESLOTEN OP EEN OPENBARE RIOLERING 

5 

4 

1. Toestel grijs water 

2. Aansluitleiding 

3. Hoofdvertakking 

4. Standleiding 

5. Primaire verluchting 

6. Basis standleiding 

7. Huisriolering 

8. Behandelingsput grijs water 

9. Eindsifon 

8 

3 

6 

7 

1 

1 

2 

2 

15 

1 

1 

2 

2 

7 

6 

9 

5 

4 

2 

2 

10 

10 

16 

11 

12 

13 

LEGENDE: (dubbele beperkte riolering) 

4 

DOORSNEDE VAN EEN WONING, AA 

OP EEN OPENBAR 

7 

7 

14 

9 

17 

10. Toestel zwart water 

11. Behandelingsput zwart water 

12. Dakgoot 

13. Inspectieput wit water 

14. Hemelwaterput 

15. Rooilijn 

16. Huisaansluiting 

17. Openbare riolering voor afvalwater 

18. Openbare riolering voor hemelwater (wit) 

16 

18 

15 

LEGENDE: 

1. Toestel g 

2. Aanslui 

3. Hoofdve 

4. Standle 

5. Primaire 

6. Basis sta 

7. Huisriol 

8. Behand 

9. Eindsifo 

10. Toestel z 

11. Behand 

12. Dakgoo 

13. Inspecti 

14. Hemelw 

15. Rooilijn 

16. Huisaan 

17. Openba 

18. Openba

De legende : 

1. Toestel grijs water Een toestel dat afvalwater afkomstig van keuken, badkamer en wasplaats 

opvangt met uitsluiting van fecaal water. 

2. Aansluitleiding Afvoerleiding die de uitlaat van één enkel lozingstoestel verbindt met 

de verzamelleidingen, de standleiding of de huisriolering. 

Ze kan al dan niet voorzien zijn van een eindverluchting. 

3. Hoofdvertakking Leiding die rechtstreeks op de standleiding is aangesloten en één of 

meerdere toestellen afvoert. 

4. Standleiding Verticale verzamelleiding waarop een hoofdvertakking kan aangesloten 

worden. 

5. Primaire verluchting Verlenging van de standleiding vanaf de hoogste vertakking tot in de 

buitenlucht. 

6. Basis standleiding De overgang van de standleiding naar de horizontale verzamelleiding. 

Wordt bij voorkeur met een inspectiestuk uitgevoerd (stop). 

7. Huisriolering Dit is de horizontale leiding die het water, afkomstig van standleidingen, 

verzamelleidingen en overlopen van behandelings-putten, afvoert 

tot buiten het privé-domein. 

8. Behandelingsput Hier worden olie, zand, vetten, enz. afgescheiden van het afvalgrijs 

water water. 

9. Eindsifon Stankafsluiter die verhindert dat rioolgassen binnendringen in de 

huisriolering. 

10. Toestel zwart water Toestel dat fecaal water opvangt. 

11. Behandelingsput Hier worden de fecaliën verzameld en vloeibaar gemaakt. 

zwart water 

12. Dakgoot Verzamelgoot voor neerslag, zie blz. 46 

13. Inspectieput Schepput waaruit bladeren enz. kunnen verwijderd worden. 

wit water 

14. Hemelwaterput Opvangput voor neerslag, met de bedoeling dit water aan te wenden. 

Let op: dit is geen drinkwater ! 

15. Rooilijn Grens tussen privé-eigendom en de openbare weg. 

16. Huisaansluiting Afvoerleiding die de huisriolering met de openbare riolering verbindt. 

17. Openbare riolering Leidt het afvalwater naar een zuiveringsstation. 

18. Openbare riolering Leidt het wit water naar een natuurlijke waterloop. 

hemelwater 

47

VIII. STROMING EN VERLUCHTING 

VIII.1. STROMING 

Het grootste verschil tussen aan- en afvoerleidingen is dat afvoerleidingen nooit onder een constante 

druk staan. 

Afhankelijk van de plaats in de installatie schommelt de druk van overdruk naar drukloos en van 

drukloos naar onderdruk. 

De aanleg van afvoerleidingen zal dan ook zodanig gebeuren dat: 

– de luchttoevoer in de leiding nooit wordt afgesneden; 

– de stroming optimaal gebeurt; 

– de stroomsnelheid toch niet te hoog oploopt. 

Daarom zal een horizontale vertakking of een hoofdvertakking als volgt op de standleiding worden 

aangesloten: 

– onder een hoek van 45° of 88° bij gelijke diameters; 

– onder een hoek van 88° als de diameter van de standleiding groter is dan die van de vertakking. 

48 

Δ p 

Lucht 

Water 

BRON: GEBERIT - MACHELEN

45° gelijk 

Daar waar er bij een aansluiting op dezelfde Ø 88 1/2° een 

volledige hydraulische afsluiting optreedt, is deze afsluiting 

niet volledig bij een aansluiting in dezelfde Ø op 45°. De 

afvoercapaciteit van de valpijp is in dit geval dus groter en 

de leegzuiging van de reukafsluiter door vreemde invloeden 

is gering. 

Positief: De luchtcirculatie wordt niet verstoord, zelfs bij 

aansluitleidingen van Ø 110, daar de aansluitleiding maar 

nauwelijks gevuld wordt bij de helling van 45°. 

BRON: GEBERIT - MACHELEN 

88 1/2° verminderd 

Wanneer de aansluiting kleiner is dan de valpijp is de hydraulische 

afsluiting niet volledig. Daardoor is de drukvermindering 

in de valpijp kleiner dan in het vorige geval. 

Positief: geen automatische leegzuiging van de reukafsluiter 

voor zover de aansluitleiding goed berekend werd en dus 

niet volledig volloopt. 

250 mm 

De verbinding van een vertakking op een hoofdvertakking of van een verticale op een horizontale 

leiding in ’t algemeen zal gebeuren onder een hoek van 45°. 

49

De aftakking wijst naar de stroomrichting. 

De helling van een horizontale bedraagt in het meest gunstige geval 0,5 cm per meter. 

Indien de helling nog kleiner zou zijn, wordt de snelheid te fel afgeremd en zouden de (in afwaswater) 

opgeloste vetten stollen. 

Nemen we de helling groter, dan zou de stroomsnelheid weliswaar verhogen, maar zouden, 

ten gevolge van de snelheid, de vaste stoffen bezinken en zich op de buisbodem afzetten. 

Het is belangrijk te weten dat we voor horizontale afvoerleidingen een halve buisvulling nastreven. 

Op die wijze wordt water afgevoerd, maar kan de toevoer van lucht door de bovenste buishelft gebeuren. 

Deze luchttoevoer voorkomt onderdruk in de leiding en houdt het waterslot van de sifons 

stabiel en op peil. 


50 

beter tegen terugstromingen 

beter voor de luchtcirculatie 

Afschot te groot, afval blijft achter 

Geen afschot 

Afschot 

Luchtcirculatie Luchtcirculatie 

Wijzigingen in de diameter zullen dus steeds met concentrische reducties uitgevoerd worden en wel 

zodanig dat de luchtlaag nooit gehinderd of onderbroken wordt. 

Omdat wij als het ware werken met een ingebouwde verluchting gebruiken we tegenwoordig grotere 

buisdiameters.

Hetzelfde geldt voor standleidingen. Door overdimensionering proberen we de vorming van de 

waterstop te verhinderen door randbevloeing na te streven. Hier stroomt het water langs de buiswand 

naar beneden terwijl zich in het midden van de standleiding een luchtzuil vormt. 

Deze luchtzuil fungeert weer als een ingebouwde verluchting. 

De basis van de standleiding, daar waar de verticale een horizontale wordt, vormt een probleem 

apart. Door de waterophoping in de voet van de standleiding wordt de luchtdoorgang volledig afgesloten. 

Hierdoor kan op het gelijkvloers schuimvorming optreden in een toestel met lage aansluiting, 

bijvoorbeeld bij een ligbad. 

De basis van de standleiding wordt altijd aangesloten door middel van 2 bochten van 45° of door een 

bocht én een T-stuk van 45°, voorzien van een toezichtstop. 

Bij gebouwen, hoger dan 12 m zal de sectie van de basis-standleiding met 25 % vergroot worden. 

Zodoende wordt de waterstop gebroken én blijft de toevoer van lucht ongehinderd. 

Waren we vroeger dan zo verkeerd? 

Neen, zeker niet. 

250 mm 

Alleen werkten vroegere installaties op een ander principe. Men ging ervan uit dat kleinere diameters 

juist een leegzuigend, dus zelfreinigend, effect hadden. 

Daardoor werden vertakkingen altijd onder een hoek van 45° uitgevoerd. 

Besef echter dat men vroeger een verluchting per toestel plaatste om het leegzuigen te verhinderen. 

Het systeem heeft zijn diensten bewezen, maar paste in een ander economisch model. 

Om een zelfde installatie uit te voeren had men bijna dubbel zoveel buis nodig. Bovendien laten 

hedendaagse scheidingswanden weinig ruimte om per toestel nog eens een bijkomende leiding in 

de muur in te bouwen. 

51

VIII.2. VERLUCHTING 

Minstens even belangrijk als de waterafvoer is de verluchting. 

VIII.2.1. PRIMAIRE VERLUCHTING 

52 

Kijk naar het blik op de tekening. 

Je ziet duidelijk dat de vloeistofstroom sputtert 

en moeizaam op gang komt. 

Op de tweede tekening zie je een bijkomende 

opening in het blik en de vloeistofstroom is 

regelmatig. 

Terecht, want elke druppel die het blik verlaat 

wordt gecompenseerd door een even grote 

hoeveelheid lucht. 

Hetzelfde geldt voor een goed werkend afvoersysteem. 

Elke standleiding wordt door het dak gevoerd. Het verlengde deel, dat vertrekt vanaf de hoogste 

vertakking tot in de vrije lucht is een primaire verluchting. 

P- 

P+ 

P 

SLURP 

Op deze tekening loopt het bovenste toestel leeg. 

Zoals bekend vormt het water in de standleiding een waterstop 

die zich gedraagt als een zuiger in een cilinder. 

Met andere woorden: boven de zuiger ontstaat ver dunde 

lucht (= onderdruk). 

Hierdoor wordt het water in het waterslot van de sifon van 

het hoogste toestel leeggezogen, waardoor de rioolgassen 

ongehinderd in het lokaal kunnen dringen met stank 

als gevolg. 

Dit leegzuigen gaat gepaard met een slurpend geluid. 

Voortaan betekent slurp dus niet langer dat de afvoer 

goed werkt, maar is dat een signaal dat de sifon wordt 

leeggezogen en betekent dit meestal dat er geen primaire 

verluchting werd geplaatst. 

FOTO: J. VERHOEVEN

Op deze afbeelding zie je dat de waterstop lucht aanzuigt van 

buiten. 

Hierdoor blijft het waterslot van het toestel ongedeerd en de 

afvoer werkt geruisloos. 

Elke standleiding heeft dus een primaire verluchting. Deze 

voert lucht aan. Een primaire verluchting BELUCHT. 

P 

P+ 

P 

P 

Primaire 

verluchting 

Indien de diameter van de primaire verluchting te klein is, kan er tijdens de werking van één van de 

toestellen onderdruk ontstaan in de standleiding, waardoor de sifons kunnen leeggezogen worden. 

Als stelregel neemt men dat de standleiding met behoud van de diameter wordt doorgetrokken. 

De noodzaak van deze primaire verluchting wordt best geïllustreerd door onderstaande tabel. 

Deze geeft de relatie weer tussen waterdebiet en luchtdebiet in de standleiding. 

Hieruit blijkt dat bij het lozen van 100 liter water per minuut, een veelvoud van lucht ten overstaan 

van water wordt aangezogen. 

Ø in mm Debiet geloosd Debiet aangezogen Verhouding liter 

water in l/min. lucht in l/min. lucht per liter water 

75 60 610 10,2 

100 630 6,3 

110 50 1750 35 

100 2340 23,4 

200 2580 12,9 

300 2700 9,0 

125 50 1730 34,6 

100 2960 29,6 

200 3850 19,2 

300 4500 15 

53

54 

Wanneer zich enkel een probleem van gebrekkige 

beluchting voordoet, kan men zijn toevlucht zoeken 

in een luchtsnuiver. Dit kleine ventiel is in staat 

om lucht toe te voeren maar laat geen rioolgassen 

door. 

Het is een oplossing om één sifon, dus één toestel 

te beluchten. 

Beluchter met 

stankafsluiter 

Rioolgassen 

kunnen niet 

uitwasemen 


Kan men om één of andere reden niet door het 

dak met de primaire verluchting, dan bestaat 

de mogelijkheid om een luchtsnuiver van grote 

diameter op de standleiding te plaatsen. 

De beluchtingsklep voorkomt leegzuigen van 

de sifons en verhindert het slurpen. 

Bij onderdruk in het 

systeem gaat de 

beluchter open. 

De instromende lucht 

zorgt voor luchtdrukcompensatie 

BRON: DALLMER - ARNSBERG

VIII.2.2. SECUNDAIRE VERLUCHTING 

Voor gebouwen vanaf drie verdiepingen volstaat de beluchtingsleiding alleen niet meer. Onder staande 

fi guur toont twee boven elkaar geplaatste toestellen waarvan het bovenste leeggelopen is. 

Onder de waterstop wordt de aanwezige lucht nu samengeperst. 

Terwijl de beluchting haar taak uitvoert voor het bovenste toestel 

zal de overdruk door het waterslot van het laagste toestel ontsnappen 

en schuimvorming veroorzaken. 

P 

P+ 

P 

P 


55

Om dit probleem op te lossen vertrekken we aan de basis van de standleiding, in het gebied van 

de hoogste druk, met een tweede bijkomende verluchting met de bedoeling om de overdruk af te 

voeren. 

56 

Deze bijkomende verluchting heet secundaire verluchting. Deze 

ONTLUCHT. 

Het effect hiervan wordt meteen duidelijk als men weet dat dergelijke 

installatie bij gelijke diameter in staat is om 40 % meer water 

af te voeren. 

Als vuistregel geldt dat de diameter van de secundaire verluchting 

2/3 van die van de standleiding bedraagt. 

P+ 

P 

P 

P 

P 

Secundaire verluchting

In hogere gebouwen is het onmogelijk te voorspellen welke toestellen gelijktijdig leeglopen. 

Om de kans uit te sluiten dat een bepaald toestel, tussen twee waterstoppen in, met overdrukproblemen 

zou kampen, kan op elke verdieping, behalve de hoogste en de laagste een ontspanningsbuis 

aangebracht worden. 

P+ 

P+ 

Een voorbeeld 

Deze buis leidt de overdruk uit de standleiding naar de hoofdverluchting. 

Zowel de primaire als de secundaire verluchting 

eindigen door het dak in de vrije lucht. 

Om onnodige dakdoorbraken te vermijden is het toegestaan 

dat de twee verluchtingen worden samengevoegd net onder 

het dak, zodat slechts één buis door het dak moet. Het spreekt 

vanzelf dat men in dat geval de gepaste diameter moet behouden. 

Wanneer verluchtingen of afvoerleidingen worden samengevoegd, 

telt men nooit diameters op, maar wel secties (dit zijn 

oppervlaktes van doorsnedes). 

Uit de som van de secties wordt dan de nieuwe diameter berekend. 

Vuistregel: √D1 2 + D2 2 = nieuwe diameter 

2 leidingen met binnendiameter 50 mm komen samen (buitendiameter PE = Ø 56). 

Met welke Ø gaan we verder? 

Een buis met diameter 50 mm heeft een oppervlakte van 

r x r x π of 25 mm x 25 x 3,14 = 1962,5 mm 2 

Twee van deze buizen hebben een gezamenlijke oppervlakte van 

1962,5 mm 2 x 2 = 3925 mm 2 

Uit deze nieuwe oppervlakte zoeken we nu de nieuwe diameter. 

57

We delen de oppervlakte door π en behouden straal x straal. 

58 

3925 mm 2 

–––––––– = 1250 mm 2 

3,14 

We trekken de vierkantswortel uit straal x straal en bekomen de nieuwe straal. 

√ 1250 mm 2 = 35 mm 

We verdubbelen de straal om de diameter te vinden. 

35 mm x 2 = 70 mm 

We toetsen de gevonden waarde aan de bestaande diameters en kiezen voor de eerstvolgende 

bestaande maat, in dit geval 75 mm. 

Vertakkingen, belangrijke hoofdvertakkingen, waarop bijvoorbeeld 5 toestellen zijn aangesloten, kunnen 

nog vervelende gevolgen hebben. 

De eindverluchting voor het laatste toestel verhindert dichtslibben. 

Hoge gebouwen stellen nog andere eisen: 

Beluchting 

Vanaf een bouwhoogte van 12 m zullen we de sectie van de standleiding aan de basis ervan met 

25 % vergroten. 

Door deze ingreep vergroot het volume van de buis waardoor de overdruk daalt. Gevolg hiervan is 

dat de kans op schuimvorming op de benedenverdieping fel vermindert. 

De toepassing van een secundaire verluchting is verplicht vanaf drie verdiepingen.

Bij gebouwen, hoger dan 25 m zullen 

we niet enkel de sectie van de standleiding 

met 25 % ver groten, maar bovendien 

worden de drie laagste verdiepingen op de 

secundaire verluchting aangesloten. 

Hoogste 

verdieping 

n de verdieping 

3 de verdieping 

2 de verdieping 

1 ste verdieping 

Gelijkvloers 

De reden is opnieuw: schuimvorming en «blub» vermijden op de onderste woonlagen. Secundaire 

verluchting en ontspanningsbuizen zijn hier noodzakelijk. 

In hoge gebouwen, waar men zowel grijs als zwart water met een gemengde standleiding mag afvoeren 

én men zonder secundaire verluchting wil werken, kan men een speciaal hulpstuk gebruiken. 

BRON: AKATHERM - WILRIJK BRON: GEBERIT - MACHELEN 

Dit onderdeel is eigenlijk een grote verzameldoos met zes aansluitingen, drie van 110 mm en drie 

van 75 mm. 

Per verdieping worden de gewenste poorten gebruikt. Op die manier kan men per verdieping maximaal 

2 WC’s en 2 badkamers afvoeren. 

59

IX. BEPALEN VAN DE DIAMETER 

IX.1. DIAMETERBEPALING VAN DE AFVALWATERINSTALLATIE (GRIJS) 

IX.1.1. BEREKENEN VAN HORIZONTALE LEIDINGEN 

Uit vorig hoofdstuk weten we reeds dat afvoerleidingen nooit onder een constante druk werken. 

Hetzelfde geldt voor het debiet. 

Afvoeren worden nu eenmaal meer belast als meerdere toestellen gelijktijdig in gebruik zijn. 

De kans dat meer dan één toestel gelijktijdig loost wordt groter naarmate meer personen in een gebouw 

aanwezig zijn én hun activiteiten gestructureerd zijn. 

Tijdens de pauze van een theatervoorstelling bijvoorbeeld, worden de afvoeren van de toiletten 

maximaal belast. 

Eens de acteurs herbeginnen, worden toiletten slechts bij uitzondering gebruikt. 

Men heeft dus een aantal gebouwen in types onderverdeeld en er meteen een waarschijnlijkheidsdebiet 

aan toegekend. 

SOORT AARD VAN HET GEBOUW 

60 

1 appartement, bureau, eengezinswoning, villa 

2 hotel, openbare installatie, restaurant (groot), school, ziekenhuis 

3 industrie, laboratorium 

Voor elk soort gebouw bepalen we het waarschijnlijkheidsdebiet (WD) aan de hand van volgende 

formules : (in functie van het totale debiet (TD)) 

soort 1 WD = 0,5 √TD (totaal debiet) 

soort 2 WD = 0,7 √TD 

soort 3 WD = 1,2 √TD 

Vervolgens gaan we zien welke toestellen opgesteld zijn. Voor elk toestel geeft onderstaande tabel : 

het debiet in liter per seconde: l /s 

het debiet in liter per minuut: l/min. 

de benaming van het toestel: 

de minimale aansluitdiameter: in mm buitendiameter

Tabel met de toesteldebieten 

Debiet Toestellen Min. aansluit Ø in mm 

l/s l/min. 

0,25 15 drinkwaterfonteintje 40 

handwasbakje » 

kleine laboratoriumuitgietbak » 

mondspoelbakje (tandarts) » 

0,50 30 bidet 50 

douche » 

droogzwierder (huishoudelijk) » 

wastafel » 

1,00 60 afwasmachine (huishoudelijk) 56 

ligbad » 

dubbele wastafel met 1 sifon » 

gemeenschappelijke wasbak tot 10 tappunten » 

spoeltafel met 2 bakken » 

uitgietbak » 

urinoir » 

wasmachine (tot 6 kg was) » 

1,5 90 afwasmachine (hotel, restaurant) 63 

wasmachine (7 tot 12 kg was) » 

2,5 150 wasmachine (13 tot 40 kg was) 90 

slophopper < 70 cm 90 

WC > 70 cm 110 

De som van de opgestelde toestellen geeft het totaaldebiet van alle toestellen, uitgedrukt in l /s. Dit 

totaaldebiet stellen we voor door TD. 

De omzettingstabel hieronder zet het gevonden totaaldebiet TD om in het waarschijnlijkheidsdebiet 

WD, in zoverre dat het om een gebouw van type 1 gaat. Herinner u WD = 0,5 √TD. 

OMZETTINGSTABEL: TD ↔ WD 

TD WD TD WD TD WD TD WD TD WD TD WD 

2,0 0,7 8,0 1,41 18 2,12 40 3,16 100 5,00 550 11,7 

2,5 0,79 8,5 1,45 19 2,17 45 3,36 120 5,50 600 12,5 

3,0 0,86 9,0 1,50 20 2,23 50 3,53 140 5,92 650 12,9 

3,5 0,94 9,5 1,54 22 2,34 55 3,70 160 6,32 700 13,2 

4,0 1,00 10,0 1,58 24 2,45 60 3,88 180 6,70 750 13,7 

4,5 1,06 11,0 1,65 26 2,55 65 4,03 200 7,10 800 14,1 

5,0 1,12 12,0 1,73 28 2,64 70 4,18 250 7,90 850 14,6 

5,5 1,17 13,0 1,8 30 2,73 75 4,33 300 8,66 900 15,0 

6,0 1,23 14,0 1,87 32 2,82 80 4,48 350 9,35 950 15,4 

6,5 1,27 15,0 1,93 34 2,91 85 4,61 400 10,00 1000 15,8 

7,0 1,32 16,0 2,00 36 3,00 90 4,75 450 10,60 1050 16,2 

7,5 1,37 17,0 2,06 38 3,08 95 4,87 500 11,20 1100 16,6 

Legende : TD = het totaaldebiet van de sanitaire toestellen in liter per seconde l/s. 

WD = het waarschijnlijkheidsdbiet in l/s voor gebouwen van soort 1. 

Wij herinneren ons nog uit vorig hoofdstuk dat een systeem met secundaire verluchting in staat is 

om bij gelijke diameter 40 % meer water af te voeren. 

Omgekeerd geldt ook dat bij dit systeem het totaaldebiet TD met 40 % mag worden verminderd. Deze 

toegestane vermindering geeft meteen een kleinere, meer realistische diameter. 

61

IX.1.2. DIAMETERBEPALING HORIZONTALE LEIDINGEN AFVALWATER 

Vullingsgraad 50 % Oppervlakteruwheid kb = 1,0 mm 

Ø 0,5 % 1,0 % 1,5 % 2,0 % 2,5 % 3,0 % 4,0 % 5,0 % 

Q v Q v Q v Q v Q v Q v Q v Q v 

40 0,1 0,23 0,15 0,33 0,18 0,41 0,21 0,47 0,24 0,53 0,26 0,58 0,30 0,67 0,34 0,75 

50 0,21 0,28 0,30 0,40 0,37 0,49 0,43 0,57 0,48 0,60 0,53 0,70 0,61 0,81 0,69 0,90 

56 0,30 0,30 0,43 0,43 0,53 0,54 0,61 0,62 0,68 0,70 0,75 0,76 0,87 0,88 0,97 0,99 

63 0,43 0,33 0,61 0,48 0,75 0,59 0,87 0,68 0,97 0,76 1,07 0,84 1,24 0,97 1,39 1,08 

75 0,72 0,38 1,02 0,55 1,26 0,67 1,46 0,78 1,63 0,87 1,79 0,96 2,07 1,11 2,32 1,24 

90 1,07 0,42 1,53 0,60 1,88 0,74 2,17 0,86 2,43 0,96 2,67 1,06 3,08 1,22 3,45 1,37 

110 1,95 0,49 2,78 0,71 3,42 0,87 3,95 1,00 4,42 1,12 4,85 1,23 5,61 1,42 6,28 1,59 

125 2,85 0,54 4,06 0,78 4,97 0,95 5,75 1,10 6,43 1,23 7,05 1,35 8,15 1,57 9,12 1,75 

160 5,79 0,65 8,23 0,93 10,10 1,14 11,68 1,32 13,06 1,47 14,32 1,62 16,55 1,87 18,52 2,09 

200 10,43 0,75 14,80 1,07 18,16 1,32 20,99 1,52 23,49 1,71 25,74 1,87 29,75 2,16 33,27 2,42 

250 18,92 0,88 26,85 1,24 32,94 1,53 38,07 1,77 42,59 1,98 46,67 2,17 53,93 2,50 60,32 2,80 

315 34,98 1,02 49,62 1,45 60,85 1,78 70,32 2,05 78,66 2,30 86,20 2,57 99,59 2,91 111,39 3,25 

Bovenstaande tabel geldt voor : – horizontale afvoerleidingen grijs en zwart water in het gebouw 

– horizontale afvoerleidingen buiten het gebouw met klokputjes 


Ø 0,5 % 1,0 % 1,5 % 2,0 % 2,5 % 3,0 % 4,0 % 5,0 % 


40 0,17 0,25 0,24 0,36 0,30 0,44 0,34 0,51 0,38 0,57 0,42 0,63 0,49 0,73 0,55 0,81 

50 0,34 0,30 0,49 0,43 0,60 0,53 0,69 0,61 0,78 0,69 0,85 0,75 0,99 0,87 1,03 0,98 

56 0,48 0,33 0,69 0,47 0,85 0,58 0,98 0,67 1,10 0,75 1,21 0,82 1,40 0,95 1,57 1,07 

63 0,69 0,36 0,98 0,52 1,21 0,63 1,40 0,74 1,57 0,82 1,72 0,90 1,99 1,05 2,23 1,17 

75 1,16 0,41 1,65 0,59 2,03 0,73 2,35 0,84 2,63 0,94 2,88 1,03 3,33 1,19 3,73 1,34 

90 1,73 0,46 2,46 0,65 3,02 0,80 3,49 0,93 3,91 1,04 4,29 1,14 4,96 1,32 5,55 1,48 

110 3,15 0,53 4,48 0,76 5,50 0,94 6,36 1,08 7,12 1,21 7,80 1,33 9,02 1,54 10,09 1,72 

125 4,58 0,59 6,51 0,84 7,99 1,03 9,24 1,19 10,34 1,33 11,34 1,46 13,11 1,69 14,66 2,04 

160 9,32 0,70 13,23 1,00 16,24 1,23 18,78 1,42 21,01 1,59 23,03 1,75 26,61 2,02 29,77 2,26 

200 16,77 0,82 23,80 1,16 29,20 1,42 33,76 1,65 37,77 1,84 41,39 2,02 47,33 2,33 53,51 2,61 

250 30,43 0,95 43,18 1,34 52,96 1,65 61,21 1,91 68,48 2,13 75,56 2,34 86,72 2,70 97,00 3,02 

315 56,26 1,10 79,79 1,56 97,85 1,92 113,07 2,22 126,48 2,48 138,60 2,72 160,14 3,14 179,11 3,51 

De onderste tabel telt voor : – horizontale afvoeren wit water 

– horizontale afvoerleidingen buiten het gebouw 

Terug naar de bovenste tabel nu. 

Bovenaan vinden we een aantal mogelijke buishellingen gaande van 0,5 % tot 5 %. 

We gaan nu onder de hoofdletter «Q» ons waarschijnlijkheidsdebiet WD vergelijken met de waarden 

in de tabel (in l/s). 

Zodra we die waarde of de iets grotere waarde hebben gevonden, zien we rechts daarvan, onder de 

«v», de afvoersnelheid van het water. 

Het is belangrijk een afvoersnelheid te kiezen tussen 0,7 m/s en 1,7 m/s. 

Komen we tot onredelijke diameters, dan moeten we kiezen voor een grotere helling. 

Desnoods gaan we lager in de tabel tot we de gepaste afvoersnelheid hebben gevonden. 

Eens die waarde bereikt, lezen we op dezelfde lijn helemaal links de geschikte diameter af. 

Opmerking : de gevonden Ø is een buitendiameter in millimeter. 

62

Opgave 1 

Op de verdieping van een eengezinswoning wordt een hoofdvertakking aangesloten op de standleiding 

grijs water onder een helling van 2 % (2 cm per meter). 

Hierop zijn aangesloten : 

– een ligbad 

– een dubbele wastafel 

– een douche 

– een uitgietbak 

– een handwasbakje 

– een spoeltafel met 2 bakken 

– een afwasmachine 

(huishoudelijk) 

– een wasmachine (tot 6 kg) 

We zoeken eerst per toestel de aansluitdiameter en het toesteldebiet in l/s, vervolgens het totaaldebiet 

per leidingdeel en dan het waarschijnlijkheidsdebiet per leidingdeel. 

Daarna raadplegen we de tabel om met het gevonden WD, gekoppeld aan een gunstige stroomsnelheid 

de gepaste diameter af te lezen. 

Leidingdeel Toestel Aansluit Ø Debiet TD WD v Leiding Ø 

A-B wasmachine tot 6 kg 56 mm 1 l/s 1 l/s 0,5 l/s 0,62 m/s* 56 mm 

B-C afwasmachine huish. 56 mm 1 l/s 2 l/s 0,7 l/s 0,68 m/s 63 mm 

C-D spoeltafel 56 mm 1 l/s 3 l/s 0,86 l/s 0,86 m/s 63 mm 

D-E handwasbakje 40 mm 0,25 l/s 3,25 l/s 0,94 l/s 0,78 m/s 75 mm 

E-F uitgietbak 56 mm 1 l/s 4,25 l/s 1,06 l/s 0,78 m/s 75 mm 

F-G douche 40 mm 0,5 l/s 4,75 l/s 1,12 l/s 0,78 m/s 75 mm 

G-H dubbele wastafel 56 mm 1 l/s 5,75 l/s 1,23 l/s 0,78 m/s 75 mm 

H-I ligbad 56 mm 1 l/s 6,75 l/s 1,32 l/s 0,78 m/s 75 mm 

* het leidingdeel A-B wordt uitgevoerd in Ø 56 mm omdat slechts één toestel door deze leiding 

wordt afgevoerd. 

We behouden de aansluitwaarde die we vinden in de tabel van de toesteldebieten. 

63


Ø 0,5 % 1,0 % 1,5 % 2,0 % 2,5 % 3,0 % 4,0 % 5,0 % 


40 0,1 0,23 0,15 0,33 0,18 0,41 0,21 0,47 0,24 0,53 0,26 0,58 0,30 0,67 0,34 0,75 

50 0,21 0,28 0,30 0,40 0,37 0,49 0,43 0,57 0,48 0,60 0,53 0,70 0,61 0,81 0,69 0,90 

56 0,30 0,30 0,43 0,43 0,53 0,54 0,61 0,62 0,68 0,70 0,75 0,76 0,87 0,88 0,97 0,99 

63 0,43 0,33 0,61 0,48 0,75 0,59 0,87 0,68 0,97 0,76 1,07 0,84 1,24 0,97 1,39 1,08 

75 0,72 0,38 1,02 0,55 1,26 0,67 1,46 0,78 1,63 0,87 1,79 0,96 2,07 1,11 2,32 1,24 

90 1,07 0,42 1,53 0,60 1,88 0,74 2,17 0,86 2,43 0,96 2,67 1,06 3,08 1,22 3,45 1,37 

110 1,95 0,49 2,78 0,71 3,42 0,87 3,95 1,00 4,42 1,12 4,85 1,23 5,61 1,42 6,28 1,59 

125 2,85 0,54 4,06 0,78 4,97 0,95 5,75 1,10 6,43 1,23 7,05 1,35 8,15 1,57 9,12 1,75 

160 5,79 0,65 8,23 0,93 10,10 1,14 11,68 1,32 13,06 1,47 14,32 1,62 16,55 1,87 18,52 2,09 

200 10,43 0,75 14,80 1,07 18,16 1,32 20,99 1,52 23,49 1,71 25,74 1,87 29,75 2,16 33,27 2,42 

250 18,92 0,88 26,85 1,24 32,94 1,53 38,07 1,77 42,59 1,98 46,67 2,17 53,93 2,50 60,32 2,80 

315 34,98 1,02 49,62 1,45 60,85 1,78 70,32 2,05 78,66 2,30 86,20 2,57 99,59 2,91 111,39 3,25 

De standleiding krijgt in dit voorbeeld dezelfde diameter als de hoofdvertakking. 

De primaire verluchting wordt met dezelfde diameter tot door het dak gevoerd. 

Aan de basis van de standleiding, waar verticaal overgaat in horizontaal, gaan we de diameter 

1 maat vergroten tot 90 mm. 

Hierdoor vergroot de buisinhoud, waardoor de drukstijging wordt beperkt. 

64

Opgave 2 

Bepaal de Ø van de huisriolering voor een gebouw 

van 5 verdiepingen. 

De helling bedraagt 2 %. 

Per verdieping staan, wat grijs water betreft, 

volgende toestellen geïnstalleerd : 

1 ligbad 1 l/s 

2 wastafels (0,5 l x 2 =) 1 l/s 

1 douche 0,5 l/s 

1 spoeltafel 1 l/s 

–––––– 

Totaal debiet TD = 3,5 l/s 

TD van de 5 verdiepingen + gelijkvloers = 3,5 l/s x 6 = 21 l/s. 

WD = 2,4 l/s. 

We nemen Q = 3,95, de eerste waarde die groter is dan 2,4 l/s bij een snelheid v van 1 m/s. 

Bij een helling van 2 % en een stroomsnelheid groter dan 0,7 m/s bedraagt de diameter van de 

huisriolering 110 mm. 


Ø 0,5 % 1,0 % 1,5 % 2,0 % 2,5 % 3,0 % 4,0 % 5,0 % 


40 0,1 0,23 0,15 0,33 0,18 0,41 0,21 0,47 0,24 0,53 0,26 0,58 0,30 0,67 0,34 0,75 

50 0,21 0,28 0,30 0,40 0,37 0,49 0,43 0,57 0,48 0,60 0,53 0,70 0,61 0,81 0,69 0,90 

56 0,30 0,30 0,43 0,43 0,53 0,54 0,61 0,62 0,68 0,70 0,75 0,76 0,87 0,88 0,97 0,99 

63 0,43 0,33 0,61 0,48 0,75 0,59 0,87 0,68 0,97 0,76 1,07 0,84 1,24 0,97 1,39 1,08 

75 0,72 0,38 1,02 0,55 1,26 0,67 1,46 0,78 1,63 0,87 1,79 0,96 2,07 1,11 2,32 1,24 

90 1,07 0,42 1,53 0,60 1,88 0,74 2,17 0,86 2,43 0,96 2,67 1,06 3,08 1,22 3,45 1,37 

110 1,95 0,49 2,78 0,71 3,42 0,87 3,95 1,00 4,42 1,12 4,85 1,23 5,61 1,42 6,28 1,59 

125 2,85 0,54 4,06 0,78 4,97 0,95 5,75 1,10 6,43 1,23 7,05 1,35 8,15 1,57 9,12 1,75 

160 5,79 0,65 8,23 0,93 10,10 1,14 11,68 1,32 13,06 1,47 14,32 1,62 16,55 1,87 18,52 2,09 

200 10,43 0,75 14,80 1,07 18,16 1,32 20,99 1,52 23,49 1,71 25,74 1,87 29,75 2,16 33,27 2,42 

250 18,92 0,88 26,85 1,24 32,94 1,53 38,07 1,77 42,59 1,98 46,67 2,17 53,93 2,50 60,32 2,80 

315 34,98 1,02 49,62 1,45 60,85 1,78 70,32 2,05 78,66 2,30 86,20 2,57 99,59 2,91 111,39 3,25 

65

Opgave 3 

Het is interessant om dezelfde oefening te maken, waarbij de helling van de huisriolering 3 % zou 

bedragen. 

We nemen Q = 2,67 de eerste waarde die groter is dan 2,4 bij een snelheid v van 1,06 m/s. 

Bij een helling van 3 % en een stroomsnelheid groter dan 0,7 m/s bedraagt de diameter van de 



Ø 0,5 % 1,0 % 1,5 % 2,0 % 2,5 % 3,0 % 4,0 % 5,0 % 


40 0,1 0,23 0,15 0,33 0,18 0,41 0,21 0,47 0,24 0,53 0,26 0,58 0,30 0,67 0,34 0,75 

50 0,21 0,28 0,30 0,40 0,37 0,49 0,43 0,57 0,48 0,60 0,53 0,70 0,61 0,81 0,69 0,90 

56 0,30 0,30 0,43 0,43 0,53 0,54 0,61 0,62 0,68 0,70 0,75 0,76 0,87 0,88 0,97 0,99 

63 0,43 0,33 0,61 0,48 0,75 0,59 0,87 0,68 0,97 0,76 1,07 0,84 1,24 0,97 1,39 1,08 

75 0,72 0,38 1,02 0,55 1,26 0,67 1,46 0,78 1,63 0,87 1,79 0,96 2,07 1,11 2,32 1,24 

90 1,07 0,42 1,53 0,60 1,88 0,74 2,17 0,86 2,43 0,96 2,67 1,06 3,08 1,22 3,45 1,37 

110 1,95 0,49 2,78 0,71 3,42 0,87 3,95 1,00 4,42 1,12 4,85 1,23 5,61 1,42 6,28 1,59 

125 2,85 0,54 4,06 0,78 4,97 0,95 5,75 1,10 6,43 1,23 7,05 1,35 8,15 1,57 9,12 1,75 

160 5,79 0,65 8,23 0,93 10,10 1,14 11,68 1,32 13,06 1,47 14,32 1,62 16,55 1,87 18,52 2,09 

200 10,43 0,75 14,80 1,07 18,16 1,32 20,99 1,52 23,49 1,71 25,74 1,87 29,75 2,16 33,27 2,42 

250 18,92 0,88 26,85 1,24 32,94 1,53 38,07 1,77 42,59 1,98 46,67 2,17 53,93 2,50 60,32 2,80 

315 34,98 1,02 49,62 1,45 60,85 1,78 70,32 2,05 78,66 2,30 86,20 2,57 99,59 2,91 111,39 3,25 

66

Opgave 4 

Mocht de verbinding van de standleiding met de huisriolering voorzien zijn van een secundaire verluchting, 

je weet wel met 40 % meer afvoercapaciteit, dan kunnen we de regel omkeren en het TD 

met 40 % verminderen om onze berekening te maken. 

In dit geval zou de diameter als volgt bepaald worden : 


21 l/s – 40 % = 12,6 l/s. 

Zie nu de omzettingstabel: 



2,0 0,7 8,0 1,41 18 2,12 40 3,16 100 5,00 550 11,7 

2,5 0,79 8,5 1,45 19 2,17 45 3,36 120 5,50 600 12,5 

3,0 0,86 9,0 1,50 20 2,23 50 3,53 140 5,92 650 12,9 

3,5 0,94 9,5 1,54 22 2,34 55 3,70 160 6,32 700 13,2 

4,0 1,00 10,0 1,58 24 2,45 60 3,88 180 6,70 750 13,7 

4,5 1,06 11,0 1,65 26 2,55 65 4,03 200 7,10 800 14,1 

5,0 1,12 12,0 1,73 28 2,64 70 4,18 250 7,90 850 14,6 

5,5 1,17 13,0 1,8 30 2,73 75 4,33 300 8,66 900 15,0 

6,0 1,23 14,0 1,87 32 2,82 80 4,48 350 9,35 950 15,4 

6,5 1,27 15,0 1,93 34 2,91 85 4,61 400 10,00 1000 15,8 

7,0 1,32 16,0 2,00 36 3,00 90 4,75 450 10,60 1050 16,2 

7,5 1,37 17,0 2,06 38 3,08 95 4,87 500 11,20 1100 16,6 

WD = 1,8 l/s 

We kiezen Q = 2,17 l/s de eerste waarde volgend op 1,8 l/s bij een stroomsnelheid van 0,86 m/s en 

vinden als oplossing : een diameter van 90 mm. 


Ø 0,5 % 1,0 % 1,5 % 2,0 % 2,5 % 3,0 % 4,0 % 5,0 % 


40 0,1 0,23 0,15 0,33 0,18 0,41 0,21 0,47 0,24 0,53 0,26 0,58 0,30 0,67 0,34 0,75 

50 0,21 0,28 0,30 0,40 0,37 0,49 0,43 0,57 0,48 0,60 0,53 0,70 0,61 0,81 0,69 0,90 

56 0,30 0,30 0,43 0,43 0,53 0,54 0,61 0,62 0,68 0,70 0,75 0,76 0,87 0,88 0,97 0,99 

63 0,43 0,33 0,61 0,48 0,75 0,59 0,87 0,68 0,97 0,76 1,07 0,84 1,24 0,97 1,39 1,08 

75 0,72 0,38 1,02 0,55 1,26 0,67 1,46 0,78 1,63 0,87 1,79 0,96 2,07 1,11 2,32 1,24 

90 1,07 0,42 1,53 0,60 1,88 0,74 2,17 0,86 2,43 0,96 2,67 1,06 3,08 1,22 3,45 1,37 

110 1,95 0,49 2,78 0,71 3,42 0,87 3,95 1,00 4,42 1,12 4,85 1,23 5,61 1,42 6,28 1,59 

125 2,85 0,54 4,06 0,78 4,97 0,95 5,75 1,10 6,43 1,23 7,05 1,35 8,15 1,57 9,12 1,75 

160 5,79 0,65 8,23 0,93 10,10 1,14 11,68 1,32 13,06 1,47 14,32 1,62 16,55 1,87 18,52 2,09 

200 10,43 0,75 14,80 1,07 18,16 1,32 20,99 1,52 23,49 1,71 25,74 1,87 29,75 2,16 33,27 2,42 

250 18,92 0,88 26,85 1,24 32,94 1,53 38,07 1,77 42,59 1,98 46,67 2,17 53,93 2,50 60,32 2,80 

315 34,98 1,02 49,62 1,45 60,85 1,78 70,32 2,05 78,66 2,30 86,20 2,57 99,59 2,91 111,39 3,25 

Bij een helling van 2 % en een stroomsnelheid van minimum 0,7 m/s bedraagt de diameter van de 


67

IX.1.3. DIAMETERBEPALING STANDLEIDINGEN (VERTICALE) AFVALWATER 

Bij gebouwen met meerdere verdiepingen maken we de som van de waarschijnlijkheidsdebieten van 

alle vertakkingen. 

Afhankelijk van de verluchting zoeken we in de tabel welke diameter overeenkomt met dit getal. 

Vooral bij standleidingen is de stroomsnelheid van het water belangrijk. 

We streven naar een snelheid van 12 m/s en bereiken die door te verluchten met een gepaste diameter. 

Als men kiest voor de primaire verluchting (maximum 2 verdiepingen) zal de diameter aan de basis 

gelijk zijn aan de diameter van de primaire verluchting. 

Vanaf 3 verdiepingen kiest men steeds voor de secundaire verluchting. Ook hier geldt voor de diameterbepaling 

dezelfde regel omdat de standleiding in feite primair wordt belucht. 

68 



2,0 0,7 8,0 1,41 18 2,12 40 3,16 100 5,00 550 11,7 

2,5 0,79 8,5 1,45 19 2,17 45 3,36 120 5,50 600 12,5 

3,0 0,86 9,0 1,50 20 2,23 50 3,53 140 5,92 650 12,9 

3,5 0,94 9,5 1,54 22 2,34 55 3,70 160 6,32 700 13,2 

4,0 1,00 10,0 1,58 24 2,45 60 3,88 180 6,70 750 13,7 

4,5 1,06 11,0 1,65 26 2,55 65 4,03 200 7,10 800 14,1 

5,0 1,12 12,0 1,73 28 2,64 70 4,18 250 7,90 850 14,6 

5,5 1,17 13,0 1,8 30 2,73 75 4,33 300 8,66 900 15,0 

6,0 1,23 14,0 1,87 32 2,82 80 4,48 350 9,35 950 15,4 

6,5 1,27 15,0 1,93 34 2,91 85 4,61 400 10,00 1000 15,8 

7,0 1,32 16,0 2,00 36 3,00 90 4,75 450 10,60 1050 16,2 

7,5 1,37 17,0 2,06 38 3,08 95 4,87 500 11,20 1100 16,6 

Standleiding met primaire verluchting Standleiding met secundaire verluchting 

maximale maximale 

Ø standleiding Ø verluchting afvoercapaciteit Ø standleiding Ø verluchting afvoercapaciteit 

WD WD 

63 mm 63 mm 0,5 l/s 63 mm 50 mm 0,7 l/s 

75 mm 75 mm 1,3 l/s 75 mm 50 mm 1,7 l/s 

90 mm 90 mm 2,0 l/s 90 mm 50 mm 2,6 l/s 

100 mm * 100 mm 2,7 l/s 100 mm * 50 mm 3,5 l/s 

110 mm 110 mm 4,0 l/s 110 mm 50 mm 5,2 l/s 

125 mm 125 mm 5,8 l/s 125 mm 75 mm 7,6 l/s 

160 mm 160 mm 9,5 l/s 160 mm 90 mm 12,4 l/s 

200 mm 200 mm 16,0 l/s 200 mm 110 mm 21,4 l/s 

* Minimale diameters indien er WC’s zijn.

Voorbeeld 

Bepaal de Ø van de standleiding voor een gebouw van 5 verdiepingen. 

Per verdieping staan, wat grijs water betreft, volgende toestellen geïnstalleerd: 

1 ligbad 1 l/s 

2 wastafels (0,5 l x 2 =) 1 l/s 

1 douche 0,5 l/s 

1 spoeltafel 1 l/s 

–––––– 

Totaal debiet TD = 3,5 l/s 


WD = 2,4 l/s. 

We raadplegen onze tabel en kijken meteen naar standleidingen met secundaire verluchting (want 

meer dan 3 verdiepingen). 

De eerste waarde groter dan WD 2,4 l/s is 2,6 l/s, wat overeenkomt met diameter 90 mm voor de 

standleiding en 50 mm voor de secundaire verluchting. 

IX.2. DIAMETERBEPALING VAN DE HEMELWATERINSTALLATIE 

IX.2.1. GRAVITAIR 

IX.2.1.1. Diameterbepaling voor standleidingen (verticale), wit water 

De diameter voor hemelwaterafvoerleidingen wordt bepaald door het te verwachten maximum 

debiet. 

Ofschoon er zich zelfs binnen ons klein landje regionale verschillen voordoen, hanteren we een debiet 

van 3 liter/minuut/m 2 . 

Wij volgen hiermee de Belgische norm NBN 306. 

Een meer diepgaande studie werd uitgevoerd 

door het WTCB en gepubliceerd in de Technische 

voorlichting nr 108. 

Vertrekkende van beide gegevens kunnen we 

als vuistregel stellen dat we 1 cm 2 buissectie 

nodig hebben om 1 m 2 dakoppervlak af te 

voeren. 

Is de hemelwaterafvoer met een trechter of een 

vergaarbak aangesloten op de goot, dan verhoogt 

de afvoercapaciteit van de afvoer. 

Voor particuliere woningbouw volstaat deze 

eenvoudige berekening, omdat het gamma diameters 

dat in de kwaliteit hemelwater wordt 

aangeboden eerder beperkt is en men daardoor 

zelfs met een meer precieze berekening toch 

ruimer zal afronden. 

Dakoppervlakte Dakoppervlakte 

Hellingsgraad 

Horizontaal 

geprojecteerde 

dakoppervlakte 

69

Onder dakoppervlakte wordt steeds de horizontale projectie van het dak verstaan. Dit wil zeggen dat 

we geen rekening houden met de helling, maar uitsluitend met lengte x breedte. 

70 

Dakoppervlakte in m 2 Dakoppervlakte in m 2 Sectie van de Ø afvoerbuis 

rechtstreeks verbinding mits vergaarbak afvoer in cm 2 in mm 

20 29 19,64 50 

28 40 28,27 60 

38 54 38,48 70 

50 71 50,27 80 

64 91 63,62 90 

79 113 78,54 100 

95 136 95,03 110 

113 161 113,10 120 

177 253 176,72 150 

314 449 314,16 200 

Voorbeeld 

Om een dak af te voeren van 160 m 2 , rechtstreeks aangesloten op de dakuitloop, kan 1 afvoerbuis 

van 150 mm volstaan. 

Het is vooral bij grote daken geraadzaam om de afvoeren te spreiden. 

Om eenzelfde oppervlakte af te voeren zouden we, indien ze rechtstreeks worden aangesloten, 

kunnen opteren voor 2 afvoerbuizen van 100 mm omdat beide slechts het water af te voeren hebben 

van 80 m 2 . 

Dezelfde oefening, maar nu met tussenschakeling van een vergaarbak zou als oplossing bieden : 

1 afvoer van 120 mm voor een oppervlakte van 160 m 2 . 

of 2 afvoerbuizen van 90 mm voor een oppervlakte van 80 m 2 elk. 



20 29 19,64 50 

28 40 28,27 60 

38 54 38,48 70 

50 71 50,27 80 

64 91 63,62 90 

79 113 78,54 100 

95 136 95,03 110 

113 161 113,10 120 

177 253 176,72 150 

314 449 314,16 200 

Een bijzonder bruikbare grafi ek biedt de DIN 18460 + DIN 1986. Op de horizontale is de dakoppervlakte 

uitgezet in m 2 . 

Bovenaan de verticale as staat links de buisdiameter en rechts de Ø van de hanggoot.

Opmerking 

– Wanneer men verplicht is om een hemelwaterafvoer binnenshuis aan te leggen, mag men geen 

buizen kiezen van de kwaliteit hemelwater. Met het oog op de verplichting om elke afvoer zowel 

geur- als waterdicht uit te voeren, moet men kiezen voor de kwaliteit sanitaire afvoer, dit wil zeggen 

kiezen voor een grotere wanddikte en betere verbindingen. 

– Om geluidsoverlast te vermijden, is het wenselijk om de buizen akoestisch te isoleren. Sommige 

fabrikanten leveren een afvoerprogramma met geïntegreerde geluiddemping. 

– Men zal voor een afvoer hemelwater nooit een kleinere Ø kiezen dan 50 mm. 

– Het verdient aanbeveling om elke hemelwaterafvoer die zich tegen een buitengevel bevindt 

onderaan te beschermen door een stoot vaste voetbuis. 

BRON: PONT-A-MOUSSON (FRANKRIJK) 

71

Praktische oefeningen 

De 2 de kolom van de tabel geeft voor een oppervlakte van 54 m 2 een diameter aan van 70 mm. 

Afhankelijk van het gekozen materiaal ronden we af naar de eerstvolgende grotere handelsvorm. 

72 

Het dak wordt door de nok in 

2 gelijke schuine delen verdeeld. 

Elk dakvlak heeft een horizontale 

geprojecteerde oppervlakte 

van 54 m 2 . 

Het water van de goot aan de 

voorgevel wordt via een vergaarbak 

afgevoerd door de 

standleiding hemelwater. 



20 29 19,64 50 

28 40 28,27 60 

38 54 38,48 70 

50 71 50,27 80 

64 91 63,62 90 

79 113 78,54 100 

95 136 95,03 110 

113 161 113,10 120 

177 253 176,72 150 

314 449 314,16 200 

Het water van het dakvlak aan de achterzijde wordt afgeleid naar het plat dak. 

Omdat de hemelwaterafvoer rechtstreeks met de goot verbonden is, zoeken we in de 1 ste kolom een 

dakoppervlakte groter dan 54 m 2 . 

We vinden 64 m 2 en lezen af Ø 90 mm. 

Ø 70 

Ook hier zullen we afhankelijk van het gekozen materiaal afronden naar de eerstvolgende bestaande 

diameter. 

Het plat dak heeft een oppervlakte van 9 m x 5 m = 45 m 2 . 

De standleiding is verbonden via een vergaarbak. 

Voeg daarbij de oppervlakte van het hoger gelegen dak (54 m 2 ). 

Totale oppervlakte = 54 m 2 + 45 m 2 = 99 m 2 . 

9 m 

6 m 6 m 

Ø 90 

5 m 

Ø 90 

Ø 100 

Ø 125

We zoeken in de tabel een waarde groter dan 99 m 2 . 

We vinden 113 m 2 en lezen Ø 100 mm. 

IX.2.1.2. Diameterbepaling voor horizontale leidingen, wit water 

Het bepalen van de diameter voor een horizontale leiding hemelwater gebeurt op analoge wijze. 

Voornaamste verschil is evenwel dat het totaal debiet TD niet wordt herleid naar een WD. 

Ten tweede hanteren we nu een buisvulling van 70 %. 

Nu zoeken we de diameter van de horizontale verzamelleiding. 

De helling bedraagt 2 % en we onderscheiden leidingstukken A-B en B-C. 


Ø 0,5 % 1,0 % 1,5 % 2,0 % 2,5 % 3,0 % 4,0 % 5,0 % 


40 0,17 0,25 0,24 0,36 0,30 0,44 0,34 0,51 0,38 0,57 ,42 0,63 0,49 0,73 0,55 0,81 

50 0,34 0,30 0,49 0,43 0,60 0,53 0,69 0,61 0,78 0,69 0,85 0,75 0,99 0,87 1,03 0,98 

56 0,48 0,33 0,69 0,47 0,85 0,58 0,98 0,67 1,10 0,75 1,21 0,82 1,40 0,95 1,57 1,07 

63 0,69 0,36 0,98 0,52 1,21 0,63 1,40 0,74 1,57 0,82 1,72 0,90 1,99 1,05 2,23 1,17 

75 1,16 0,41 1,65 0,59 2,03 0,73 2,35 0,84 2,63 0,94 2,88 1,03 3,33 1,19 3,73 1,34 

90 1,73 0,46 2,46 0,65 3,02 0,80 3,49 0,93 3,91 1,04 4,29 1,14 4,96 1,32 5,55 1,48 

110 3,15 0,53 4,48 0,76 5,50 0,94 6,36 1,08 7,12 1,21 7,80 1,33 9,02 1,54 10,09 1,72 

125 4,58 0,59 6,51 0,84 7,99 1,03 9,24 1,19 10,34 1,33 11,34 1,46 13,11 1,69 14,66 2,04 

160 9,32 0,70 13,23 1,00 16,24 1,23 18,78 1,42 21,01 1,59 23,03 1,75 26,61 2,02 29,77 2,26 

200 16,77 0,82 23,80 1,16 29,20 1,42 33,76 1,65 37,77 1,84 41,39 2,02 47,33 2,33 53,51 2,61 

250 30,43 0,95 43,18 1,34 52,96 1,65 61,21 1,91 68,48 2,13 75,56 2,34 86,72 2,70 97,00 3,02 

315 56,26 1,10 79,79 1,56 97,85 1,92 113,07 2,22 126,48 2,48 138,60 2,72 160,14 3,14 179,11 3,51 

Leidingstuk A-B voert het water af van 54 m 2 geprojecteerd dakoppervlak. 

Bij een gemiddelde neerslag van 3 liter/minuut/m2 (NBN 306) stemt dit overeen met 

54 x 3 liter = 162 l/min. 

162 l 

Onze tabel is opgesteld in l/s, dus we delen –––– en vinden 2,7 liter/seconde. 

60 

We hanteren geen gelijktijdigheidsfactor, dus TD = Q. 

De eerstvolgende waarde in de tabel groter dan 2,7 l/s = 3,49 l/s bij een stroomsnelheid van 

0,93 m/s. 

We nemen Ø 90 mm. 

Leidingstuk B-C moet het water van het totale dakoppervlakte afvoeren: = 153 m 2 . 

We bepalen eerst het Totaal Debiet 153 x 3 liter = 459 l/min of 7,65 l/s, TD = Q. 

We zoeken een getal Q > 7,65 en vinden 9,24 l/s bij een snelheid van 1,19 m/s. 

We lezen Ø 125 mm. 

73

IX.2.2. HEVELWERKING 

Hemelwaterafvoersysteem door middel van hevelwerking 

Voor de hemelwaterafvoer van grote dakoppervlakken kan men gebruik maken van een speciaal 

systeem dat het hemelwater door hevelwerking op een snelle manier van het dak evacueert. 

Door gebruik te maken van een speciaal ontworpen dakkolk wordt bij hevige regenval de kolk volledig 

gevuld met water. 

De dakkolk wordt aangesloten met een horizontaal geplaatste leiding die zich eveneens volledig 

De horizontale leiding gaat over op een standleiding. Het bovenste deel van deze standleiding is bij 

hevige regenval eveneens volledig gevuld met water. 

Er wordt een waterstop gevormd die zich naar beneden verplaatst waardoor er een zuigkracht wordt 

gecreëerd. Door deze onderdruk wordt het water van het dak weggezogen. 

Onderaan heeft de standleiding een grotere diameter om de druk te vereffenen. 

Het voordeel van dit systeem is dat de buisdiameters van de standleidingen aanzienlijk kleiner zijn. 

Een ander voordeel is dat er horizontale gedeelten kunnen gebruikt worden zonder afschot. 

Door de volledige vulling en de hoge stroomsnelheid wordt alle vuil mee weggespoeld en is dit 

systeem als het ware zelfreinigend. 

De afvoercapaciteit van de dakkolken schommelt van 6 liter per seconde tot 12 liter per seconde 

(ongeveer 21 m 3 per uur tot 43 m 3 per uur). 

74 


BRON: GEBERIT - MACHELEN

Werking 

Bij weinig neerslag wordt de dakkolk niet volledig gevuld. 

Er ontstaat geen luchtafsluiting die nodig is om een onderdruk te creëren en de afvoerkolk werkt als 

een gewone tapbuis. 

Het water wordt gravitair (zwaartekrachtwerking) afgevoerd. 

Bij aanhoudende neerslag wordt de dakkolk volledig gevuld en ontstaat er een luchtafsluiting waardoor 

een waterstop wordt gevormd. 

Het water wordt geëvacueerd door middel van hevelwerking. 

bladkorf 

Pluvia trechter 

Weinig regen: geen luchtafsluiting 

van de afvoerleiding (luchtbellen) 

bladkorf 

Pluvia trechter 

Veel regen: wel luchtafsluiting 

van de afvoerleiding 



Om een goede werking te garanderen is er een minimale statische hoogte vereist (gebouwhoogte). 

Voor standleidingen tot diameter 75 mm moet de statische hoogte minimaal 3 meter bedragen en 

vanaf diameter 90 mm is er een statische hoogte van 5 meter vereist. 

75

Dakconstructie 

De architect of het studiebureau bepaalt de toegestane waterhoogte op het dak in functie van de 

draagkracht van de constructie. 

In elk geval moet men ervoor zorgen dat bij eventuele verstopping van de hemelwater-afvoerleidingen 

het water via spuwers van het dak wordt geëvacueerd. 

Indien hiermee geen rekening wordt gehouden bestaat het gevaar dat er te veel water op het dak 

verzameld wordt zodat de constructie het kan begeven onder het enorme gewicht. 

Dakbedekking 

De dakkolk is te verkrijgen in gietijzer of roestvast staal. 

Men maakt een keuze in functie van het soort dakbedekking. 

Plaatsen van de afvoerkolken 

De plaats van de kolken is te bestuderen maar staat steeds in functie van de dakhelling en de totale 

dakoppervlakte. 

Volgens de Belgische Norm NBN 306 houdt men rekening met een neerslaghoeveelheid van 

3 liter per minuut per m 2 dakoppervlak of 0,05 liter per seconde per m 2 dakoppervlak. 

Als vuistregel wordt aangenomen dat de afstand tussen de twee dakkolken maximaal 15 meter bedraagt. 

Ontwerpvoorbeeld 

Gegeven: Dakoppervlakte van het gebouw van 7 meter op 60 meter = 420 m 2 

Neerslaghoeveelheid volgens NBN 306 = 0,05 liter per seconde per m 2 

Af te voeren debiet: 

liter 

420 m2 x 0,05 l / s / m2 = 21 liter / seconde / m2 x –––––––– = liter per seconde 

sec. / m2 Men kiest in dit voorbeeld vier afvoerkolken die elk een afvoercapaciteit hebben van 6 liter per 

se conde (samen 24 liter per seconde) zodat ze met een tussenafstand van 15 meter kunnen geplaatst 

worden. 

76

Tekening 4 kolken 

Indien men zou kiezen voor twee afvoerkolken met elk een afvoercapaciteit van 12 liter per seconde 

(samen 24 liter per seconde) wordt de afstand tussen de twee afvoerpunten te groot. 

Tekening 2 kolken 

Berekeningen 

GOED 

FOUT 

Berekeningen van regenafvoersystemen met hevelwerking wordt handmatig of per computer uitgevoerd 

door een studiebureau of door de fabrikant van het gekozen systeem. 

Op de Belgische markt zijn de meest bekende: 

• Geberit Polyethyleen-afvoersystemen met het PLUVIA-systeem. 

• Pont-à-Mousson met een gietijzeren afvoersysteem EPAMS. 



77

Drukkerij Schaubroeck, Nazareth 

80

handboeken 

de sanitair installateur 

• Overzicht beschikbare handboeken 

• Tekenen: conventies, normen, symbolen en 

definities 

• Tekenen: planlezen voor de sanitair installateur 

• Leidingen in lood 

• Leidingen in koper 

• Leidingen in gietijzer 

• Leidingen in staal 

• Kunststoffen: algemeen 

• Leidingen in PVC-U, PVC-C 

• Leidingen in PE, VPE, sandwichbuis 

• Leidingen in PPR, sandwichbuis 

• Leidingen in ABS, PB 

• Leidingen in gresbuis 

• Het bereiden van drinkwater - Waterbehandeling 

en drukverhoging 

Fonds voor Vakopleiding in de Bouwnijverheid 

• Aanleg van waterleidingen 

• Sanitair kraanwerk 

• De sanitair warmwaterbereiding 

• Brandweerleidingen en sprinklers 

• Waterafvoer 

• Gas : Van oorsprong tot distributie - De 

binneninstallatie 

• De verbranding van gas 

• Gas : De huishoudelijke toestellen - Ventilatie en 

schoorstenen 

• De sanitaire toestellen 

• Aanverwante technologieën 

• Elektriciteit voor de sanitair installateur 

• Scheikunde en fysica voor de sanitair installateur 

• De sanitair installateur - Lege klasseermap

Waterafvoer 02-40.indd - FFC

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?