Waterafvoer 02-40.indd - FFC
Waterafvoer 02-40.indd - FFC
Waterafvoer 02-40.indd - FFC
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
Fonds voor Vakopleiding in de Bouwnijverheid<br />
De sanitair installateur<br />
<strong>Waterafvoer</strong>
D E S A N I T A I R<br />
I N S T A L L A T E U R<br />
WATERAFVOER<br />
FONDS VOOR<br />
VAKOPLEIDING<br />
IN DE<br />
BOUWNIJVERHEID<br />
Koningsstraat 45<br />
1000 Brussel<br />
Tel.: (<strong>02</strong>) 210 03 33<br />
Fax: (<strong>02</strong>) 210 03 99<br />
www.debouw.be<br />
info@fvbffc.be
© Fonds voor Vakopleiding in de Bouwnijverheid, Brussel, 2000.<br />
Alle rechten van reproductie, vertaling en aanpassing onder eender welke vorm, voorbehouden voor alle landen.<br />
D/1698/2000/27<br />
2
VOORWOORD<br />
Toen het werkterrein van het Fonds voor Vakopleiding in de Bouwnijverheid werd uitgebreid tot de<br />
Voltooiingssector, werden de verantwoordelijkheden per beroep verdeeld over werkgroepen: de<br />
FVB-secties.<br />
Binnen de FVB-sectie «Sanitaire Installaties, Kunststoffen en Gas» werd reeds van bij de aanvang<br />
be slist om een leerboek te ontwikkelen. In de loop van de werkzaamheden kreeg het leerboek eerder<br />
het ka rak ter van een naslagwerk voor opleiding.<br />
Met dit naslagwerk willen we een zo breed mogelijk publiek bereiken: de leerlingen, de volwassenen<br />
in opleiding, de opleiders, en last but not least... de sanitair installateur zelf.<br />
Ten behoeve van de lezer werd het naslagwerk opgedeeld in verschillende modules. Per afgeronde<br />
eenheid werd er telkens een boekje van een 40-tal pagina’s opgemaakt.<br />
Voor diegenen die zich meerdere boekjes, of de volledige reeks willen aanschaffen, werd een<br />
bijbehorende map ontwikkeld, om de boekdelen in op te bergen. De volledige structuur van het<br />
naslagwerk vindt u op de keerzijde van de cover.<br />
We hopen met dit werk een bijdrage te leveren tot meer uniformiteit in de opleiding en zijn er van<br />
overtuigd dat de leerlingen of cursisten met dit werk op een aangename wijze kunnen kennismaken<br />
met het zo veelzijdige beroep van «Sanitair Installateur».<br />
We willen hierbij al de leerkrachten danken die hun bijdrage hebben geleverd om dit omvangrijk<br />
werk te realiseren, evenals de fi rma’s die ons hebben geholpen bij de keuze van de illustraties en<br />
het corrigeren van sommige teksten.<br />
Speciaal willen we de heren N. De Pue (†) (past-voorzitter L.B.I.S. - Beroepsfederatie Sanitair, Gas<br />
en Dakbedekking) en G. Wouters (honorair voorzitter, Verenigde Lood- en Zink be wer kers, Ant werpen)<br />
vermelden, die mee aan de wieg stonden van dit project en de verdere realisatie mogelijk maakten.<br />
Veel lees ple zier.<br />
WERKGROEP<br />
– Opmaak en eindredactie:<br />
De heer Boeynaems<br />
De heer Ides<br />
De heer Uten<br />
De heer Verhoeven<br />
– Coördinatie:<br />
De heer P. Becquevort<br />
Stefaan Vanthourenhout,<br />
FVB-Voorzitter.<br />
3
MODULE V: WATERAFVOER<br />
4<br />
INHOUDSTAFEL<br />
I. INLEIDING ......................................................................................................................... 6<br />
II. GESCHIEDENIS ................................................................................................................ 6<br />
III. AF TE VOEREN WATER ................................................................................................ 11<br />
III.1. Hemelwater (wit) ........................................................................................................... 11<br />
III.2. Afvalwater ..................................................................................................................... 11<br />
III.2.1. Huisafvalwater .................................................................................................. 11<br />
III.2.1.1. Fecaal water (zwart) ............................................................................ 11<br />
III.2.1.2. Huishoudwater (grijs) ........................................................................... 12<br />
III.2.1.3. Behandeld water .................................................................................. 12<br />
III.2.2. Bedrijfsafvalwater ............................................................................................ 12<br />
IV. SOORTEN OPENBARE RIOLERINGEN ..................................................................... 12<br />
IV.1. Type A: enkel globaal ................................................................................................... 13<br />
IV.2. Type B: enkel beperkt .................................................................................................. 13<br />
IV.3. Type C: dubbel globaal ................................................................................................ 14<br />
IV.4. Type D: dubbel beperkt ................................................................................................ 15<br />
IV.5. Type E: open riolering .................................................................................................. 15<br />
IV.6. Type F: geen riolering .................................................................................................. 16<br />
V. OPVANG EN BEHANDELING VAN AFVALWATER (ZWART, GRIJS) .................... 17<br />
V.1. Verzamelputten ............................................................................................................. 17<br />
V.1.1. Vloerafvoer ........................................................................................................ 17<br />
V.1.2. Inspectieput voor grijs water .......................................................................... 19<br />
V.1.3. Afvalwater verzamelput ................................................................................... 19<br />
V.1.4. Ruimput ............................................................................................................. 20<br />
V.1.5. Sterfput .............................................................................................................. 21<br />
V.1.6. Ondergrondse terreinbevloeiing ..................................................................... 22<br />
V.2. Afscheidingstoestellen ................................................................................................ 22<br />
V.2.1. Bezinkingsbak (slibvanger, zandvanger) ....................................................... 23<br />
V.2.2. Vetafscheiders .................................................................................................. 24<br />
V.2.3. Koolwaterstofafscheiders ............................................................................... 24<br />
V.2.4. Zetmeelafscheiders .......................................................................................... 25<br />
V.3. Behandelingsputten ..................................................................................................... 26<br />
V.3.1. Septische put .................................................................................................... 26<br />
V.3.2. Decantatieput .................................................................................................... 27<br />
V.3.3. Bacteriefi lter ..................................................................................................... 28<br />
V.3.4. Zandfi lter ........................................................................................................... 29<br />
V.3.5. Actief-slibsysteem ............................................................................................ 30
V.4. Natuurlijke behandelingssystemen ............................................................................ 31<br />
V.4.1. Lagunering ........................................................................................................ 31<br />
V.4.2. Moerasplantenfi lters (rietvelden) .................................................................... 31<br />
V.4.2.1. Vloeivelden .......................................................................................... 31<br />
V.4.2.2. Wortelzonezuivering ............................................................................ 32<br />
V.4.2.3. Percolatieveld ...................................................................................... 32<br />
V.5. Kleinschalige waterzuivering ...................................................................................... 33<br />
V.6. Plaatsen van ingegraven kuipen ................................................................................. 33<br />
VI. OPVANG EN HERGEBRUIK VAN HEMELWATER ................................................... 34<br />
VI.1. Waarom hemelwater gebruiken? ................................................................................ 34<br />
VI.2. Kwaliteit van het hemelwater ...................................................................................... 35<br />
VI.3. Hemelwater - benuttingsinstallaties ........................................................................... 36<br />
VI.4. Hemelwater - opslagtank ............................................................................................. 37<br />
VI.5. Filtreren van het hemelwater ....................................................................................... 39<br />
VI.6. Drukverhogingsinstallatie ........................................................................................... 40<br />
VI.7. Vullen van tank met hemelwater ................................................................................. 43<br />
VI.8. Bijvullen ........................................................................................................................ 44<br />
VII. AFVOERINSTALLATIE (TERMINOLOGIE) ................................................................ 45<br />
VIII. STROMING EN VERLUCHTING ................................................................................ 48<br />
VIII.1. Stroming ........................................................................................................................ 48<br />
VIII.2. Verluchting .................................................................................................................... 52<br />
VIII.2.1. Primaire verluchting ....................................................................................... 52<br />
VIII.2.2. Secundaire verluchting .................................................................................. 55<br />
IX. BEPALEN VAN DE DIAMETER .................................................................................... 60<br />
IX.1. Diameterbepaling van de afvalwaterinstallatie .......................................................... 60<br />
IX.1.1. Berekenen van horizontale leidingen ............................................................. 60<br />
IX.1.2. Diameterbepaling horizontale leidingen afvalwater ...................................... 62<br />
IX.1.3. Diameterbepaling standleidingen (verticale) afvalwater .............................. 68<br />
IX.2. Diameterbepaling van de hemelwaterinstallatie ....................................................... 69<br />
IX.2.1. Gravitair ............................................................................................................. 69<br />
IX.2.1.1. Diameterbepaling voor standleidingen (verticale), wit water ............... 69<br />
IX.2.1.2. Diameterbepaling voor horizontale leidingen, wit water ...................... 73<br />
IX.2.2. Hevelwerking .................................................................................................... 74<br />
5
I. INLEIDING<br />
6<br />
MODULE V : WATERAFVOER<br />
De eerste mensen hadden geen nood aan sanitaire installaties; men had bomen en men groef kuilen,<br />
terwijl er voor het baden water uit de rivier of het meer werd gebruikt.<br />
In onze huidige moderne samenleving vindt iedereen het een normale zaak dat ons afvalwater afgevoerd<br />
wordt zonder dat wij daar enige hinder (stank, geluid, uitzicht) van ondervinden. Dit is echter<br />
niet altijd het geval geweest, en in te veel landen ontbreekt het vandaag nog altijd aan minimaal<br />
sanitair comfort en de daarbij horende afvoer- en rioleringsstelsels, zodat besmettelijke ziekten er<br />
regelmatig uitbreken.<br />
II. GESCHIEDENIS<br />
Uit opgravingen in de Indusvallei is gebleken dat steden uit<br />
ca. 2500 voor Christus reeds waren voorzien van riolering. Ook<br />
van oude Assyrische, Egyptische en Minoïsche culturen zijn<br />
overblijfselen gevonden van rioleringsstelsels.<br />
In het oude Rome kwam een onderaards ontwateringskanaal<br />
(cloaca) voor, waarvan de «cloaca maxima» enorme afmetingen<br />
had. Uit dezelfde tijd heeft men ook in Keulen en Trier resten van<br />
rioleringen aangetroffen.<br />
Uit de middeleeuwen zijn in West-Europa weinig sporen gevonden<br />
van rioolstelsels. Een uitzondering is onder andere het uit<br />
de 12 de eeuw daterende klooster te Canterbury in Engeland, dat<br />
niet alleen een eigen riolering had, maar ook een waterleidingnet<br />
met watertoren.<br />
BRON: AQUAFIN
Aan het begin van de middeleeuwen werd er nog veel gemeenschappelijk gebaad. Met de terugkeer<br />
van de kruisvaarders kwam hierin echter een kentering. De toenmalige kerkelijke instantie verbood<br />
het ontdoen van kleding om in het water te stappen, dit werd beschouwd als een verval van goede<br />
zeden en op zijn minst een lichtzinnig tarten van het lot en het uitlokken van een of andere ziekte.<br />
Het plaatsen van toiletten was in de middeleeuwen een zeldzaamheid, hetgeen tot ontoelaatbare<br />
toestanden leidde.<br />
In de steden werden langs oevers van rivieren, kanalen en grachten zelfgemaakte latrines geplaatst<br />
zodat het water van deze stromen als afvoer diende.<br />
Als men dan bedenkt dat deze stromen<br />
ook voor drinkwater gebruikt werden,<br />
is het niet verwonderlijk dat deze<br />
steden regelmatig getroffen werden<br />
door besmettelijke ziekten zoals pest,<br />
cholera en pokken.<br />
Pas in de zestiende eeuw kwam hierin<br />
verbetering omdat men in sommige<br />
grote steden begon met het aanleggen<br />
van beerputten en rioleringen.<br />
BRON: HET LATRINAIRE GEBEUREN<br />
Deze rioleringen waren vaak niet meer dan een door tegels afgedekte goot langs de rand van de<br />
straat, die dan meestal in openbaar water uitmondde.<br />
In de zeventiende en achttiende eeuw was het sanitair gebeuren eigenlijk nog niet veel verbeterd<br />
zodat dit waarschijnlijk de meest onhygiënische tijd in de Europese geschiedenis is geweest.<br />
De paleizen van de Franse zonnekoning moesten bijvoorbeeld regelmatig ontruimd worden om<br />
gereinigd te kunnen worden omdat er geen toiletten waren voorzien, alhoewel deze al wel in een<br />
primitieve vorm bestonden.<br />
Voor een toilet met alle kenmerken van een modern<br />
«Water-Closet», zoals waterspoeling en een reukafsluiter,<br />
kreeg de Engelse horlogemaker Alexander<br />
Cummings in 1775 een patent.<br />
Een ernstige cholera-epidemie in 1830 in Londen is<br />
waarschijnlijk de aanleiding geweest om in 1856 aan<br />
Sir John Bazalgette (een van de grondleggers van<br />
het gemengde rioolstelsel) de opdracht te geven om<br />
een rioolstelsel voor Londen te ontwerpen.<br />
In 1875 was dit project volledig voltooid en loosde<br />
men het afvalwater via een compleet rioleringsstelsel<br />
in de rivier de Thames.<br />
BRON: HET LATRINAIRE GEBEUREN<br />
7
De verdere verstedelijking en industrialisering in de 20 ste eeuw hebben tot gevolg gehad dat ons<br />
milieu (lucht, land en waterlopen) ontoelaatbaar vervuild werd zodat ingrijpende landoverschrijdende<br />
maatregelen zich opdrongen.<br />
Een Europese richtlijn (91/271) eiste nog voor het jaar 2000 een aansluiting van alle agglomeraties<br />
vanaf 10.000 inwoners op een riolerings- en zuiveringsnet.<br />
In Vlaanderen werd in 1990 een zuiveringsgraad van 33 % gehaald voor het huishoudelijk afval water;<br />
hiermee zat ons landje aan de staart van Europa (Nederland 93 %, Duitsland en Groot-Brittannië<br />
87 %, Frankrijk 68 %).<br />
In datzelfde jaar werd Aquafi n opgericht met als doel het oppervlaktewater weer gezond te maken.<br />
In begin 2000 wordt ons rioolwater voor minstens 60 % gezuiverd.<br />
De Europese richtlijn eist tegen 2006 een volledige zuivering van al het huishoudelijk afvalwater.<br />
Het afvalwater dat we dagelijks in het huishouden produceren (afvalwater uit het bad, de keuken,<br />
het toilet, de wasmachine, de vaatwasser, enz.) komt via de afvoerinstallatie ofwel rechtstreeks in<br />
een waterloop (gracht, beek of rivier) terecht, ofwel in een rioolwater-zuiveringsinstallatie (R.W.Z.I.)<br />
waar het eerst aan een behandeling onderworpen wordt voor het in het oppervlaktewater geloosd<br />
wordt.<br />
8<br />
%<br />
100<br />
80<br />
60<br />
40<br />
20<br />
0<br />
Zuivering<br />
Zuiveringsgraad 1990<br />
Nederland<br />
Duitsland<br />
Groot-Brittannië<br />
Frankrijk<br />
België<br />
BRON: AQUAFIN
Voor een goede zuivering zijn er inspanningen op verschillende niveaus nodig.<br />
Zo dient er op huishoudelijk niveau zo snel mogelijk een centralisatie van het afvalwater gerealiseerd<br />
te worden om de werking van de zuiveringsinstallaties te optimaliseren.<br />
Het gebruik van de septische put wordt hierbij meestal ontraden, zodat al het fecale water onbehandeld<br />
naar de zuiveringsinstallatie kan vervoerd worden, zodat daar de bacteriologische werking verbetert.<br />
(Let wel op de gemeentelijke verorderingen.)<br />
Een volgende schakel in het rioleringsnetwerk is de gemeente, die de riolering op straatniveau voor<br />
haar rekening neemt.<br />
Op wijkniveau worden er voor de rioleringen eindpunten gecreëerd. Om deze eindpunten (ook wel<br />
lozingspunten genoemd) af te leiden naar een rioolwaterzuiveringsinstallatie, zijn er meestal nog<br />
belangrijke leidingen nodig.<br />
Het aanleggen van deze leidingen en de zuivering van het afvalwater is een bovengemeentelijke of<br />
gewestelijke opdracht.<br />
BRON: AQUAFIN<br />
BRON: AQUAFIN<br />
9
Om het voorgaande op een gestructureerde en samenhangende rendementvolle wijze aan te<br />
pakken, gaf men in Vlaanderen aan de Vlaamse Milieumaatschappij (V.M.M.) de opdracht om dit<br />
alles te organiseren.<br />
De bouw en het beheer van de bovengemeentelijke zuiveringsinfrastructuur is in handen van<br />
de NV Aquafi n. Voor bepaalde regio’s (landelijke kernen, afgelegen woningen…) waar het aanleggen<br />
van een riolering niet rendabel is, kiest men voor kleinschalige waterzuiveringsinstallaties<br />
(K.W.Z.I.’s) Dat kan een opdracht zijn voor de gemeente, maar het kan ook om een individueel<br />
initiatief gaan.<br />
10<br />
Infl uent<br />
Vijzels<br />
Roosters<br />
Mechanische of<br />
primaire zuivering<br />
Zand- en<br />
vetvang<br />
Secundaire of<br />
biologische zuivering<br />
in aërobe zone<br />
Voorbezinktank Selectortank Nabezinktank<br />
Beluchtingsbekken<br />
Nutriëntverwijdering<br />
in anaërobe,<br />
anoxische en<br />
aërobe zone<br />
Slib Retourslib<br />
Slibbehandeling<br />
Spuislib<br />
Effl uent<br />
BRON: AQUAFIN
III. AF TE VOEREN WATER<br />
III.1. HEMELWATER (WIT)<br />
Water afkomstig van de atmosferische neerslag (regen, sneeuw, hagel) op daken, grond en gevels.<br />
III.2. AFVALWATER<br />
Algemene term ter aanduiding van het af te voeren water, met uitzondering van het hemelwater.<br />
III.2.1. HUISAFVALWATER<br />
BRON: AQUAFIN<br />
BRON: AQUAFIN<br />
Afvalwater van woongebouwen of van vergelijkbare gebouwen. Voor een nauwkeurige defi nitie van<br />
huisafvalwater dient men de gewestelijke wetgeving te raadplegen. Men onderscheidt:<br />
III.2.1.1. Fecaal water (zwart)<br />
Afvalwater afkomstig van wc’s en urinoirs, uitgietbakken van ziekenhuizen (slophoppers) en urinaalwassers.<br />
11
III.2.1.2. Huishoudwater (grijs)<br />
Afvalwater afkomstig van huishoudelijke activiteiten zoals wassen, schoonmaken, persoonlijke hygiëne,<br />
bereiden van maaltijden, afwassen enz. met uitzondering van fecaal water.<br />
Condensatiewater afkomstig van koel- of verwarmingsinstallaties mag, mits eventuele nabehandeling,<br />
geloosd worden als grijs water.<br />
III.2.1.3. Behandeld water<br />
Huishoudwater, fecaal water of beide samen na een zuiveringsbehandeling.<br />
III.2.2. BEDRIJFSAFVALWATER<br />
Afvalwater van een andere aard dan huisafvalwater (wordt verder in deze cursus niet besproken).<br />
IV. SOORTEN OPENBARE RIOLERINGEN<br />
Bij het tanken van een voertuig bepaalt de krachtbron de keuze van de brandstof.<br />
FOTO: J. VERHOEVEN<br />
12<br />
FOTO: J. VERHOEVEN<br />
Alvorens een elektrisch apparaat aan te sluiten, controleert men de spannig om ongelukken te vermijden.<br />
De keuze van het afvoersysteem in de woning hangt af van de openbare riolering in de straat. Vraag<br />
dus op de technische dienst van de gemeente of van het gewest welk soort openbare riolering onder<br />
de rijweg ligt en welke behandeling het afvalwater moet ondergaan.<br />
Mogelijke openbare rioleringen:<br />
– enkel globaal type A<br />
– enkel beperkt type B<br />
– dubbel globaal type C<br />
– dubbel beperkt type D<br />
– open riolering zoals beek, gracht of waterloop type E<br />
– geen riolering, terreinbevloeiing of sterfputten type F
IV.1. TYPE A: ENKEL GLOBAAL<br />
stroomopwaarts<br />
openbare riolering<br />
stroomafwaarts<br />
hoofdvertakking<br />
Normaal moet bij lozing in een openbare riolering geen behandeling van het afvalwater voorzien<br />
worden.<br />
Er ligt één buis onder de openbare weg.<br />
Deze is geschikt om alle soorten afvalwater op te vangen zonder enige voorbehandeling.<br />
Bij dit systeem mogen we reeds in de woning de afvalwaters samenvoegen. We gebruiken dan een<br />
gemengde afvoer.<br />
Opmerking: Bij type A komt geen enkele put voor, tenzij men hemelwater wil benutten.<br />
Bij nieuwbouw echter is de plaatsing van een hemelwaterput verplicht.<br />
IV.2. TYPE B: ENKEL BEPERKT<br />
stroomopwaarts<br />
openbare riolering<br />
stroomafwaarts<br />
standleiding huishoudwater<br />
grens privaat<br />
eigemdom<br />
kopverluchting<br />
huisaansluiting huisriolering<br />
hoofdvertakking<br />
bijvertakking<br />
standleiding huishoudwater<br />
huisaansluiting<br />
grens privaat<br />
eigemdom<br />
standleiding fecaliën<br />
bijvertakking<br />
rioleringsbijvertakking<br />
rioleringshoofdvertakking<br />
kopverluchting<br />
reukafsluiter<br />
huisriolering<br />
behandelingsputverluchting<br />
reukafsluiter<br />
standleiding regenwater<br />
standleiding gemengde afvoer<br />
secundaire riolering<br />
behandelingsput<br />
standleiding regenwater<br />
rioleringshoofdvertakking<br />
standleiding fecaliën<br />
BRON: WTCB<br />
BRON: WTCB<br />
13
Een tweede mogelijkheid is één verzamelriool onder de rijweg, maar een behandelingsput voor<br />
het fecaal water.<br />
Dit type veronderstelt een gescheiden afvoer voor grijs en zwart water.<br />
Het fecaal water gaat naar de beerput en er is een andere afvoerleiding voor het grijs water en<br />
eventueel hemelwater.<br />
Enkel de uitlaat van wc’s en urinoirs mag naar de beerput worden geleid.<br />
Dezelfde opmerking als bij type A: hemelwaterput verplicht bij nieuwbouw.<br />
De beperkte riolering wordt in sommige gevallen door de gemeente opgelegd, bv. indien de riolering<br />
niet is aangesloten op een collectief zuiveringsstation of indien er gevaar voor verstoppingen bestaat.<br />
IV.3. TYPE C: DUBBEL GLOBAAL<br />
Een derde mogelijkheid is de dubbele globale riolering. Sommigen spreken van het gescheiden<br />
stelsel.<br />
Met de opkomst van steeds meer waterzuiveringsstations zal dit systeem het pleit winnen.<br />
Zwart en grijs water gaat gezamenlijk door een «gemengde afvoer» naar de huisriolering.<br />
Het hemelwater of de overloop van de hemelwaterput wordt apart afgevoerd.<br />
14<br />
stroomopwaarts<br />
openbare riolering<br />
afvalwater<br />
stroomafwaarts<br />
openbare riolering regenwater<br />
hoofdvertakking<br />
standleiding huishoudwater<br />
grens privaat<br />
eigemdom<br />
huisaansluiting<br />
kopverluchting<br />
huisriolering regenwater<br />
standleiding fecaliën<br />
bijvertakking<br />
rioleringsbijvertakking<br />
rioleringshoofdvertakking<br />
huisriolering afvalwater<br />
reukafsluiter<br />
standleiding regenwater<br />
standleiding gemengde afvoer<br />
BRON: WTCB
IV.4. TYPE D: DUBBEL BEPERKT<br />
stroomafwaarts<br />
stroomopwaarts<br />
openbare riolering regenwater<br />
openbare riolering afvalwater<br />
kopverluchting<br />
hoofdvertakking<br />
bijvertakking reukafsluiter<br />
standleiding huishoudwater<br />
grens privaat<br />
eigemdom<br />
behandelingsputverluchting<br />
secundaire riolering<br />
behandelingsput<br />
standleiding regenwater<br />
rioleringshoofdvertakking<br />
standleiding fecaliën<br />
huisaansluiting huisriolering afvalwater huisriolering regenwater<br />
Een variante op type C. Twee rioleringen onder de openbare weg.<br />
Eén ervan voert hemelwater af, de RWA of regenwaterafvoerriool.<br />
De tweede is bestemd voor grijs en zwart water, de DWA of droogweerafvoerriool.<br />
BRON: WTCB<br />
Let op: beperkt wil zeggen dat er steeds een behandelingstoestel moet geplaatst worden voor zwart<br />
water. In dit geval betreft het een ruimput (beerput).<br />
IV.5. TYPE E: OPEN RIOLERING<br />
stroomopwaarts<br />
open riolering<br />
stroomafwaarts<br />
behandelingsputverluchting<br />
grens privaat<br />
eigemdom<br />
huisaansluiting<br />
hoofdvertakking<br />
bijvertakking<br />
standleiding huishoudwater<br />
kopverluchting<br />
reukafsluiter<br />
rioleringshoofdvertakking<br />
huisriolering<br />
secundaire riolering<br />
behandelingsput<br />
huisriolering regenwater<br />
standleiding fecaliën<br />
standleiding regenwater<br />
BRON: WTCB<br />
Soms is men bij gebrek aan een openbare riolering verplicht om afvalwaters te lozen in grachten of<br />
waterlopen.<br />
Bij dit systeem moet het grijs water behandeld worden.<br />
behandelingsputverluchting<br />
15
Het zwarte water wordt behandeld in een septische put.<br />
Eigenlijk zou men niet langer mogen lozen in een waterloop.<br />
Dit type riolering is uitermate geschikt om uit te monden in een rietveld of kleinschalige waterzuiveringsinstallatie.<br />
(Zie V.4 en V.5.)<br />
Het is raadzaam op de plaats waar de overloop in<br />
de gracht uitmondt een terugslagklep te plaatsen<br />
om wateroverlast te voorkomen.<br />
Wanneer deze in werking treedt is lozen onmogelijk<br />
geworden, doch verhindert men dat het<br />
stijgende water in het rioleringsstelsel terugstroomt.<br />
IV.6. TYPE F: GEEN RIOLERING<br />
16<br />
BRON: NICOLL - PARIJS<br />
Wanneer men zelfs geen beek of gracht heeft om afvalwater te lozen is men aangewezen op de<br />
bodem, terreinbevloeiing of het gebruik van sterfputten.<br />
Behandeling en zuivering van zwart en grijs water is van het allergrootste belang.<br />
Naspoelen met hemelwater bevordert eveneens het drainage-effect van de installatie. ’s Winters kan<br />
de stijging van het grondwater voor echte problemen zorgen. Bij een hoog grondwaterniveau is van<br />
afzet geen sprake meer. Een combinatie van meerdere sterfputten kan een oplossing bieden.<br />
naar zinkput of terreinbevloeiingsleiding<br />
naar andere zinkput of<br />
terreinbevloeiingsleiding<br />
behandelingsputverluchting<br />
hoofdvertakking<br />
bijvertakking<br />
standleiding huishoudwater<br />
kopverluchting<br />
reukafsluiter<br />
secundaire riolering<br />
behandelingsput<br />
rioleringshoofdvertakking<br />
huisriolering regenwater<br />
huisriolering afvalwater<br />
behandelingsputverluchting<br />
standleiding fecaliën<br />
standleiding regenwater<br />
BRON: WTCB<br />
De bewustwording van de overheid in verband met de milieuproblematiek heeft geleid tot gigantische<br />
rioleringswerken en de bouw van talloze waterzuiveringssinstallaties.<br />
Rioleringen, hierop aangesloten zijn bij voorkeur van het type C: de dubbele globale riolering. Deze<br />
mogen niet te veel hemelwater krijgen. Enerzijds beschikt het zuiveringsstation over te veel hemelwater,<br />
anderzijds beschikt men via het niet-verteerde fecaal water over een enorme hoeveelheid<br />
biologisch materiaal dat in een veel groter verteringsproces kan ingeschakeld worden.
V. OPVANG EN BEHANDELING VAN AFVALWATER (ZWART, GRIJS)<br />
Inleiding<br />
In dit hoofdstuk wordt de opvang van<br />
• hemelwater (= wit water),<br />
• afvalwater (= grijs water),<br />
• fecaal water: afkomstig van toiletten, urinoirs… (= zwart water)<br />
ingedeeld in de soort van opvang.<br />
We onderscheiden<br />
• verzamelputten,<br />
• afscheidingstoestellen,<br />
• behandelingsputten,<br />
• kleinschalige waterzuivering.<br />
Indien men hier spreekt over «bewoner» als het om een volumebepaling gaat, bedoelt men «inwoner<br />
equivalent» (I.E. of E.B.). Dit is een verhouding om woningen, scholen, restaurants… te<br />
kunnen vergelijken.<br />
V.1. VERZAMELPUTTEN<br />
V.1.1. VLOERAFVOER<br />
Ander benamingen: klokput, schrobput<br />
BRON: NICOLL - PARIJS<br />
17
Beschrijving<br />
Deze toestellen zijn te vermijden voor gebruik binnenshuis. Door uitdroging van het waterslot kunnen<br />
de gassen uit de riolering geurhinder veroorzaken in de woning.<br />
Een toestel waarbij de afvoer van een wastafel het waterslot steeds navult biedt hier een oplossing.<br />
Deze afvoerputten, ingebouwd in de vloer, vangen het water op dat (sporadisch) over de vloerbedekking<br />
stroomt. Ze worden vooral gebruikt voor de afvoer van schrob- en waswater.<br />
Een ingebouwd waterslot voorkomt geurhinder.<br />
Soort materiaal<br />
Kunststof, gietijzer, roestvrij staal.<br />
Aansluiting<br />
De aansluitingen bestaan zowel onderaan als zijwaarts en zijn afhankelijk van het soort materiaal.<br />
De vloerafvoerput moet ook waterdicht aangesloten worden aan de vloerbedekking: dan maakt men<br />
gebruik van de aansluitrand die bij bepaalde toestellen voorzien is.<br />
18<br />
Polymeerbeton-kraag<br />
Glasvezelinlage<br />
Staaldraadnet<br />
BRON: DALLMER - ARNSBERG<br />
BRON: DALLMER - ARNSBERG
V.1.2. INSPECTIEPUT VOOR GRIJS WATER<br />
Ander benamingen: schepput - ontvangput - sifonput met rooster.<br />
Beschrijving en werking<br />
Inspectieputten worden uitgevoerd met of zonder stankscherm. De eerste kamer is voldoende groot<br />
om er het meeste vuil te kunnen uitscheppen. Voor een grondige reiniging is het noodzakelijk dat ook<br />
de tweede kamer gemakkelijk te bereiken is.<br />
Deze putten kunnen gemetseld worden, of prefab uit kunststof, beton of gietijzer vervaardigd zijn.<br />
In deze schepputten worden de bezinkbare stoffen (bladeren, zeepresten…) verzameld, waar ze later<br />
kunnen verwijderd worden. Het is met andere woorden een soort van afscheider (zie verder).<br />
Aansluiting<br />
De eerste kamer kan met een rooster worden afgedekt, om eventueel oppervlaktewater af te voeren<br />
(bv. schrobwater).<br />
Het overige water dat hierin terechtkomt, komt meestal van een keuken of een hemelwaterafvoer.<br />
De uitgang van de put wordt aangesloten op de riolering, voorzien van een waterslot om geurhinder<br />
te voorkomen.<br />
V.1.3. AFVALWATER VERZAMELPUT<br />
Beschrijving en werking<br />
Wanneer de afvoerleiding of de huisriolering lager ligt dan openbare<br />
riolering, moet het afvalwater verzameld worden in een afvalwaterverzamelput.<br />
Het zal hier niet mogelijk zijn om het water door zwaartekracht naar<br />
de riool af te voeren.<br />
De put is meestal geprefabriceerd uit kunststof of beton.<br />
Het afvalwater uit het gebouw wordt verzameld in deze put. Het<br />
hemelwater zal men hierin nooit laten uitmonden; er bestaat meestal<br />
een oplossing om dit te voorkomen.<br />
BRON: KORDES (DUITSLAND)<br />
BRON: NICOLL - PARIJS<br />
19
Aansluiting<br />
Met een vlotterschakelaar zal de pomp in werking gesteld worden om het water op te pompen naar<br />
een hoger niveau, waar het in de riolering kan wegstromen.<br />
Men gebruikt hiervoor onderwaterpompen, met of zonder ondergedompelde motor.<br />
V.1.4. RUIMPUT<br />
Andere benamingen: beerput, aalput.<br />
Beschrijving en werking<br />
Deze put ontvangt de fecaliën (= zwart water).<br />
Hierin bestaat slechts een beperkte biologische<br />
zuivering. De put moet dus voldoende groot<br />
zijn zodat hij slechts sporadisch moet geledigd<br />
worden.<br />
Verder moet de ruimput voorzien worden van een overloopleiding, waar het spoelwater afvloeit naar<br />
de riolering. Milieutechnisch is een en ander achterhaald.<br />
Deze put wordt soms ten onrechte «septische put» genoemd en komt meestal voor in oudere woningen.<br />
De inhoud van een ruimput ondergaat nauwelijks biologische reiniging. Er is niet altijd voldoende<br />
vermenging om de stoffen om te zetten in vloeistof.<br />
Met een tankwagen wordt de ruimput regelmatig leeggepompt. Deze afvalproducten worden naar de<br />
waterzuiveringsinstallatie gebracht.<br />
Aansluiting<br />
De inlaat kan voorzien worden van een bocht of een T-stuk.<br />
De aanwezige gassen in de ruimput zullen via de standleiding van de toiletten of via een aparte verluchtingsleiding<br />
ontsnappen. Dit is nodig om luchtdrukschommelingen te vermijden.<br />
De afvoerleiding (overloop) zal ± 30 cm lager aangesloten worden dan de inlaat, en wordt voorzien<br />
van een bocht of een T-stuk om het indrijven van vaste stoffen te vermijden.<br />
Bij gebruik van een T- stuk zal ook de huisriolering verlucht worden.<br />
20
V.1.5. STERFPUT<br />
Ander benaming: zinkput.<br />
Beschrijving en werking<br />
Deze put ontvangt gezuiverd grijs of gezuiverd zwart water.<br />
De gemetselde put wordt met open voegen uitgevoerd.<br />
De geprefabriceerde betonnen ringput is zijdelings geperforeerd en heeft geen bodem.<br />
Door de doorlaatbare wand en bodem wordt het (gezuiverde) afvalwater in de doorlaatbare grondlagen<br />
verspreid.<br />
Aansluiting<br />
Deze put ontvangt enkel behandeld afvalwater. Dit via een afscheider (grijs water) of een behandelingsput<br />
(zwart water).<br />
Indien nodig zal het water ook langs een bacteriënfi lter of een zandfi lter stromen, zodat het grondwater<br />
niet vervuild wordt.<br />
Men moet er inderdaad voor zorgen dat het afvalwater de grondwaterlagen niet vervuilt (Vlarem 2)<br />
en de put zal een minder effi ciënte werking kennen (verzadiging van de grond) indien het afvalwater<br />
niet voordien gezuiverd werd.<br />
Momenteel bestaan er (nog) geen lozingsvoorwaarden, enkel stelt men dat Klein en Gevaarlijk Afval<br />
er niet in mag geloosd worden.<br />
21
V.1.6. ONDERGRONDSE TERREINBEVLOEIING<br />
Beschrijving en werking<br />
Het water dat naar dit systeem vloeit is gezuiverd grijs en gezuiverd zwart water.<br />
Een ondergrondse terreinbevloeiingsinstallatie bestaat uit een net van draineerbuizen, onder het<br />
maaiveld gelegen.<br />
De buizen zijn omgeven door een fi ltermateriaal waarlangs het water in de grond sijpelt.<br />
Tijdens de trage stroming doorheen de grondlagen wordt het afvalwater verder gezuiverd.<br />
Dit systeem werkt enkel bij doorlatende grondlagen en kleine afvalwaterdebieten (minder dan<br />
20 inwoners).<br />
Aansluiting<br />
Het water moet steeds voorbehandeld worden voordat het naar dit systeem gevoerd wordt.<br />
Momenteel bestaan er (nog) geen lozingsvoorwaarden, enkel stelt men dat Klein en Gevaarlijk Afval<br />
(KGA) er niet mag geloosd worden.<br />
In waterwinningsgebieden is deze terreinbevloeiing om begrijpelijke redenen verboden.<br />
V.2. AFSCHEIDINGSTOESTELLEN<br />
Afvalwater van commerciële gebouwen (bv. grootkeukens, restaurants) en industriële gebouwen<br />
(bv. garages, benzinestations) kan veel verschillende stoffen meevoeren, waarvan het niet gewenst<br />
is dat ze in de riolering komen: vet, zetmeel, benzine, olie, zand…<br />
Om deze stoffen uit het afvalwater te scheiden, stroomt het water eerst door deze afscheidingstoestellen.<br />
Vervolgens stroomt het naar de straatriolering, eventueel via een behandelingstoestel.<br />
Het is erg belangrijk om de volgende toestellen te kiezen in functie van het soort af te scheiden<br />
stoffen en het te verwachten debiet.<br />
22<br />
BRON: ROTH - LEEFDAAL
V.2.1. BEZINKINGSPUT (SLIBVANGER, ZANDVANGER)<br />
Beschrijving en werking<br />
Slibvangputten zijn onderdelen in de afvalwaterinstallaties<br />
waarin bezinkende stoffen worden<br />
achtergehouden. Ze beschermen het leidingnet<br />
tegen vervuiling en verstopping.<br />
BRON: KORDES (DUITSLAND)<br />
Duikschot<br />
slibvangertoevoer<br />
Deze zandvangers worden soms ingebouwd in afvoergeulen (bv. bij een terras).<br />
BRON: MAKUBO - SCHOTEN BRON: MAKUBO - SCHOTEN<br />
In de slibvangput wordt de stroming vertraagd. Hierdoor bezinken de zware stoffen.<br />
Het is vanzelfsprekend dat dit toestel regelmatig moet gereinigd worden.<br />
Berijdbare<br />
deksels<br />
23
V.2.2. VETAFSCHEIDERS<br />
Beschrijving en werking<br />
Het afvalwater van bepaalde bedrijven bevat vetten of oliën. Deze vetten moeten worden afgescheiden<br />
omdat ze in koude, gestolde toestand aan de buiswand vastkleven.<br />
Daardoor houden ze ook andere stoffen vast en veroorzaken doorsnedevermindering en verstopping.<br />
De vetstoffen en vetzuren bemoeilijken ook de werking van de behandelingsputten en het zuiveringsstation.<br />
24<br />
In de vetafscheider wordt de stroming<br />
vertraagd. Hierdoor stijgen<br />
de vetten, die lichter zijn dan<br />
water, naar de oppervlakte. Bij de<br />
inlaat van de afscheider zorgen<br />
voorzieningen voor vertraging en<br />
gelijkmatige verdeling van de stroming.<br />
Een duikschot voor de uitlaat<br />
verhindert dat verzameld vet<br />
wegstroomt.<br />
Aansluiting<br />
De vetafscheider mag enkel water ontvangen waaruit vetten of oliën moeten worden afgescheiden.<br />
Ander water moet vermeden worden.<br />
Deze afscheider dient geregeld te worden geledigd.<br />
V.2.3. KOOLWATERSTOFAFSCHEIDERS<br />
Duikschot<br />
Vetafscheidertoevoer<br />
Ander benaming: benzine-afscheider, olieafscheider.<br />
Duikschot<br />
Vetafscheiderafvoer<br />
BRON: KORDES (DUITSLAND)<br />
Beschrijving en werking<br />
Afvalwater met vluchtige stoffen en smeerproducten mag niet zo maar in de openbare riolering geloosd<br />
worden.<br />
De koolwaterstoffen zijn producten die vervaardigd zijn uit aardolie (benzine, petroleum, stookolie,<br />
smeerolie, oplosmiddelen).<br />
Deze afscheiders worden gebruikt bij garages, benzinestations, enz.<br />
Indien deze stoffen opgelost zijn (in emulsie) in het water, dient een andere afscheider gebruikt te<br />
worden: coalescentieafscheider.
erijdbare deksels<br />
toevoer<br />
inlaatklep<br />
automatische afsluiting<br />
coalescentiefi lter<br />
Een op de inlaat afgestemd systeem vertraagt<br />
de stroming en zorgt voor een gelijkmatige<br />
verdeling in de afscheidingsruimte, zodat de<br />
lichte vloeistoffen zich van het overige afvalwater<br />
kunnen scheiden en naar het oppervlak<br />
kunnen stijgen.<br />
Naarmate er meer petroleumproducten in de<br />
afscheider aanwezig zijn, daalt het waterpeil en<br />
dus de vlotter, die berekend is om op het water<br />
te drijven. Wanneer de maximum capaciteit<br />
bereikt is, sluit de vlotter de afvoeropening.<br />
Het is dan noodzakelijk om de verzamelde<br />
koolwaterstoffen te verwijderen.<br />
BRON: KORDES (DUITSLAND)<br />
Aansluiting<br />
Deze toestellen worden steeds voorafgegaan van een slibvangput, om de bezinkende stoffen te<br />
laten afzetten. Het water wordt verzameld via een vloerafvoer of een afvoergoot, maar steeds zonder<br />
waterslot.<br />
Het aansluiten van deze afscheider is slechts toegelaten indien het buismateriaal en de dichtingen<br />
bestand zijn tegen de koolwaterstoffen.<br />
V.2.4. ZETMEELAFSCHEIDERS<br />
Beschrijving en werking<br />
Zetmeelafscheiders zijn installaties die op afvoerleidingen worden aangesloten waarin bezinkende<br />
stoffen (hoofdzakelijk aardappelzetmeel) achtergehouden worden.<br />
Dit aardappelzetmeel moet worden afgescheiden omdat het zich in de buisleidingen afzet en reeds<br />
na korte tijd verstoppingen veroorzaakt.<br />
25
26<br />
In de zetmeelafscheider wordt de stroming<br />
verminderd. Hierdoor zet het zetmeel zich<br />
af. Het in de voorkamer ontstane zetmeelschuim<br />
wordt eventueel met waterstralen uit<br />
een sproeier neergeslagen.<br />
Aansluiting<br />
Zo dicht mogelijk bij de afvoerplaats van het afvalwater. Men plaatst best een afvoerput met een<br />
waterslot, om geurhinder te voorkomen.<br />
Ook deze afscheider dient geregeld te worden geledigd.<br />
Opmerking: bij de ruiming van de vetafscheider en de koolwaterstofafscheider dienen deze restproducten<br />
beschouwd te worden als KGA (Klein Gevaarlijk Afval) en aldus behandeld te worden.<br />
V.3. BEHANDELINGSPUTTEN<br />
V.3.1. SEPTISCHE PUT<br />
Beschrijving<br />
Septic tank (Eng. = lett.: rottingstank), een door schotten in enkele compartimenten verdeelde tank<br />
voor de behandeling van zwart afvalwater.<br />
Defl ector<br />
(breekt snelheid,<br />
vermijdt turbulenties)<br />
Hoge verluchting<br />
Defl ector<br />
(houdt vlottend<br />
materiaal binnen)<br />
Een septische put (of septic tank)<br />
is een betonnen of kunststoffen<br />
vergaarbak.<br />
Hierin worden de fecaliën (= zwart<br />
water) door een rottingsproces<br />
zoveel mogelijk vernietigd. Deze<br />
worden gedeeltelijk omgezet in<br />
gassen (waaronder methaangas),<br />
die langs een verluchtingspijp<br />
moeten kunnen ontwijken. Let op<br />
de plaats van uitmonding: geurhinder!<br />
Een septische put kan uit 2 of meerdere vakken bestaan.<br />
De minimale nuttige inhoud bedraagt 300 l per gebruiker.<br />
Hemelwater (= wit water), waswater (grijs water) en industrieel water worden niet toegelaten in<br />
de put.
Werking<br />
Een septische put dient voor de behandeling van uitsluitend fecaal water (= zwart water).<br />
Gering gebruik van huishoudelijke onderhoudsproducten heeft geen nadelig effect.<br />
Regenwater mag niet: door het grotere debiet voert het niet-verteerde stoffen mee naar de riool.<br />
In een septische put bezinken de vaste deeltjes uit het water (mechanische zuivering). De biologische<br />
zuivering gebeurt overwegend door anaërobe bacteriën.<br />
Dit zijn bacteriën die geen lucht verdragen. De tweede soort zijn de aërobe, die wel lucht nodig hebben,<br />
doch hier niet sterk actief zijn.<br />
Het bezonken slib wordt afgebroken door een anaërobe gisting. Het schuim en de lichte afvalstoffen<br />
drijven aan het oppervlak van de put en worden er gedeeltelijk afgebroken en ingedikt door de<br />
beperkte aërobe gisting.<br />
Het behandeld afvalwater wordt afgevoerd.<br />
Hoe effi ciënt de werking van een septische put ook is, er blijft steeds een hoeveelheid slib achter. Bij<br />
het ruimen van de put mag deze nooit uitgespoeld worden, omdat het achtergebleven slib de nodige<br />
bacteriën bevat om het gistingsproces weer snel op gang te brengen.<br />
Aansluiting<br />
De toevoer van het water gebeurt boven het wateroppervlak ofwel door middel van een leidingstuk<br />
dat 40 cm onder het wateroppervlak uitmondt en bovenaan verlucht is (T- stuk).<br />
De afvoer gebeurt door een T-stuk dat 30 % tot 40 % van de waterhoogte onder water zit.<br />
Septische putten moeten verlucht zijn. In vele gevallen kan de verluchting van de huisriool dienen<br />
als verluchting van de put.<br />
Het gezuiverde water wordt afgevoerd.<br />
V.3.2. DECANTATIEPUT<br />
Andere benaming: ruimput met twee niveaus.<br />
Beschrijving en werking<br />
Decanteren: vloeistoffen langzaam van het bezinksel<br />
afgieten.<br />
In tegenstelling tot een septische put behandelt<br />
een decantatieput alle afvalwater en fecaal<br />
water, maar geen hemelwater.<br />
BRON: DIALOOG - LEUVEN<br />
27
In een decantatieput type Emscher berust de werking op het principe van een gescheiden bezinkingsruimte<br />
(A), boven een uitgistings- of uitrottingsruimte (B).<br />
De scheiding bestaat uit schuinhellende platen, overlappend opgesteld zodat opstijgende rottingsgassen<br />
de bezinkingsfase onberoerd laten, en geen menging van slib met verse instroom kan<br />
ge beuren, terwijl de zinkende stoffen altijd in het rottingsvak (B) blijven, eenmaal ze de verbindingsspleet<br />
gepasseerd zijn.<br />
De gassen, die ontstaan bij de gisting, moeten afgevoerd worden via een verluchting.<br />
V.3.3. BACTERIEFILTER<br />
Beschrijving<br />
Een bacteriefi lter bestaat uit een laag fi ltermateriaal (minstens 1 m dik). Dit fi ltermateriaal kan bestaan<br />
uit kiezel, gebroken slakken, cokes, wilgentakjes.<br />
Soms worden deze fi lters ook bovengronds gebouwd, in de vrije lucht. De fi lter kan dan bestaan uit<br />
hakselhout, kunststofdraad, enz.<br />
Het voorgereinigde (voorbehandelde) grijs of zwart water wordt zo gelijkmatig mogelijk verdeeld over<br />
het oppervlak van de fi lter; het water zal door de fi lter sijpelen.<br />
Werking<br />
Het fi ltermateriaal wordt op een fundering gelegd die de vrije afvoer van het gefi lterde water en<br />
een gemakkelijke luchttoevoer mogelijk maakt. De fi lter moet inderdaad goed verlucht worden. De<br />
beluchting gebeurt op natuurlijke wijze (schoorsteeneffect).<br />
Door de vrije luchttoevoer van de lucht ontwikkelt zich op het fi ltermateriaal een aërobe bacterielaag,<br />
die de afvalstoffen zal omzetten in bezinkbare stoffen. Indien de laag te dik aangroeit, wordt ze<br />
meegesleurd door het water.<br />
28<br />
ANAEROOB (geen O 2 )<br />
AEROOB (O 2 )<br />
Beluchting onderaan
Er bestaan ook anaërobe fi lters waarbij het fi ltermateriaal zich geheel onder water bevindt. Het water<br />
stroomt hier van onder naar boven.<br />
Aansluiting<br />
Het afvalwater dat een septische put of een decantatieput verlaat, bevat nog kleine deeltjes organisch<br />
afval. Wordt water geloosd in een sterfput, dan moet het eerst biologisch gezuiverd worden in een<br />
bacteriënfi lter.<br />
Een vetafscheider vóór de bacteriefi lter is slechts verplicht voor restaurants of grootkeukens.<br />
V.3.4. ZANDFILTER<br />
Beschrijving<br />
In plaats van een bacteriënfi lter, kan men ook een zandfi lter gebruiken om het afvalwater dat de<br />
behandelingsput verlaat verder te zuiveren.<br />
Een zandfi lter kan bestaan uit een laag zand, ongeveer 60 cm diep en 50 cm breed met een lengte<br />
van ongeveer 6 m per bewoner.<br />
Werking<br />
Het water sijpelt doorheen het zandbed en wordt onderaan opgevangen door (verluchte) draineerbuizen.<br />
Het gereinigde water heeft een hoge graad van zuiverheid en kan zonder verdere behandeling<br />
afgevoerd worden naar grachten, beken, enz.<br />
Deze werking is analoog aan de terrein-bevloeiingssystemen, maar bij de zand-fi lter zal het water<br />
opgevangen en afgevoerd worden.<br />
Aansluiting<br />
In dit fi ltersysteem komt enkel voorbehandeld grijs of zwart water.<br />
De onderzijde van de laag ligt 1,2 tot 1,5 m onder het maaiveld.<br />
Het afvalwater wordt over het zandbed verspreid (bv. door draineerbuizen).<br />
De buizen worden bedekt met een 30 cm dikke laag steenslag, grind…<br />
Daarop komt de aanvulling.<br />
BRON: ROTH - LEEFDAAL<br />
De onderliggende draineerbuizen die het water opvangen, worden verlucht en hebben een diameter<br />
van minimum 10 cm.<br />
29
V.3.5. ACTIEF-SLIBSYSTEEM<br />
Beschrijving<br />
Het afvalwater wordt belucht in het beluchtingsbekken, in het nabezinkingsbekken vindt de scheiding<br />
plaats tussen het bacteriemateriaal en het gezuiverde water.<br />
Het ontwikkelde slib dient wel regelmatig afgevoerd te worden.<br />
De voortdurende intensieve beluchting vraagt een tamelijk hoog energieverbruik en brengt soms<br />
geluidshinder mee.<br />
Werking<br />
Het reeds behandeld zwart en grijs water wordt omgeroerd. Dit kan gebeuren door het inblazen van<br />
perslucht of het oppompen en beluchten van het water.<br />
Hier gebeurt een volledige omzetting van organische afvalstoffen naar bezinkbare stoffen. Dit leidt<br />
tot een volledige mineralisatie van de afvalstoffen zonder reukafgifte.<br />
Het water dat zich ontdaan heeft van het slib wordt afgevoerd als gezuiverd water.<br />
Aansluiting<br />
Deze toestellen worden ingegraven, bovengronds of in een kelder geplaatst.<br />
Toepassing<br />
Het systeem wordt toegepast waar geen openbare riolering is aangelegd.<br />
(Capaciteit: tot 500 inwoners).<br />
Het reeds behandelde zwart en grijs water (septische put) wordt met dit systeem verder gezuiverd,<br />
zodat het probleemloos kan geloosd worden in een oppervlaktewater.<br />
30<br />
BRON: KORDES (DUITSLAND)
V.4. NATUURLIJKE BEHANDELINGSSYSTEMEN<br />
In dit hoofdstuk vind je een beperkt overzicht van natuurlijke zuiveringssystemen.<br />
Bij alle systemen bestaat er een voorzuivering.<br />
V.4.1. LAGUNERING<br />
Lagunes zijn ondiepe, uitgestrekte vijvers<br />
waarin het afvalwater door micro-organismen<br />
wordt afgebroken. Tijdens de<br />
zomer kan vergisting aanleiding geven tot<br />
geuroverlast. Dit kan voorkomen worden<br />
door de lagunes actief te beluchten door<br />
middel van pompen.<br />
Soms zijn de lagunes begroeid met drijfplanten.<br />
V.4.2. MOERASPLANTENFILTERS<br />
Ook genoemd: rietvelden<br />
BRON: AMINAL - BRUSSEL<br />
Deze fi lters vragen geen intensief beheer of hoog energieverbruik. Men benut gewoon het zelfreinigend<br />
vermogen van water. Met de nodige creativiteit kan zo’n moerasplantenfi lter mooi worden<br />
in gepast in de tuin.<br />
V.4.2.1. Vloeivelden<br />
De werking gaat tijdens de wintermaanden<br />
niet noemenswaardig achteruit, omdat<br />
de vermindering van activiteit wordt<br />
gecompenseerd door de hoge aanwezigheid<br />
van de bacteriën.<br />
Ten opzichte van de klassieke waterzuiveringssystemen<br />
hebben deze natuurlijke<br />
fi lters het grote voordeel dat er geen<br />
slib dient afgevoerd te worden.<br />
Bij een goed werkend systeem volstaat<br />
10 m 2 per persoon voor huishoudelijk<br />
afvalwater.<br />
BRON: AMINAL - BRUSSEL<br />
Dit zijn velden waarbij het water in horizontale richting tussen de stengels vloeit. Er is geen doorstroming<br />
van de bodem en de zuivering is minder groot.<br />
31
V.4.2.2. Wortelzonezuivering<br />
Hierbij vloeit het water in horizontale richting en onder het bodemoppervlak doorheen de wortels van<br />
het rietveld. De inlaat- en uitlaatzone van het rietveld worden opgevuld met grind.<br />
32<br />
Hoofd-zuivering:<br />
het voorgereinigde water<br />
wordt hoofdzakelijk horizontaal<br />
door één of meerdere<br />
bekkens geleid, die<br />
beplant zijn met verschillende<br />
waterplanten.<br />
Bij dit systeem kan alleen beroep gedaan worden op de zuurstof die door de planten wordt geproduceerd.<br />
Dit is echter variabel, omwille van de wisselende atmosferische omstandigheden.<br />
V.4.2.3. Percolatieveld<br />
Een ander woord voor percolatie is fi lteren, doorsijpelen.<br />
Het afvalwater sijpelt in dit systeem verticaal doorheen het moerasplantenveld.<br />
Om aan de zuiverende voorwaarden te voldoen moet het water gepulseerd aangevoerd worden,<br />
waarbij het water gelijkmatig over het veld wordt verdeeld.<br />
Gepulseerd: aangevoerd met onderbrekingen, niet continu: dit om de fi lterlaag te beluchten.<br />
BRON: AMINAL - BRUSSEL<br />
1. Pompput<br />
2. Distributiesysteem<br />
3. Rietveld<br />
4. Drainagebuis<br />
BRON: AMINAL - BRUSSEL<br />
BRON: AMINAL - BRUSSEL<br />
Het gezuiverde water wordt opgevangen door draineringsbuizen, verzameld en weggevoerd.<br />
Het plantenbed is opgebouwd op een fi lterlaag.<br />
De fi lterlaag bestaat uit een ca. 1 m diep, vorstvrij aangebracht kiezel-zandbed. Dit bed is opgedeeld<br />
in meerdere lagen.
In de onderste laag is een verzamelinrichting gebouwd die als taak heeft het water te verzamelen en<br />
af te voeren naar de afvoerinrichting.<br />
Ook hier is een gepulseerde afvoer van het water, en de beluchtings- en ontluchtingsbuizen zorgen<br />
voor een goede aanvoer van lucht voor de microben.<br />
V.5. KLEINSCHALIGE WATERZUIVERING<br />
KWZI: kleinschalige waterzuiveringsinstallatie.<br />
RWZI: rioolwaterzuiveringsinstallatie; vuilvracht voor meer dan 2200 I.E. (Inwoners-Equivalent).<br />
De kleine gemeenten worden geconfronteerd met hoge kosten als zij voor een uitgebreid rioleringsstelsel<br />
een waterzuiveringsinstallatie moeten voorzien.<br />
Deze plattelandsgemeenten zullen eisen dat nieuwe individuele woningen hun huishoudelijk afvalwater<br />
zelf zuiveren als ze niet op een openbare riolering zijn aangesloten.<br />
De vroegere septische put zal moeten vervangen worden door een individuele waterzuiveringsinstallatie<br />
om te voldoen aan de lozingseisen voor oppervlaktewater.<br />
Een waterzuivering kan een opeenvolging zijn van enkele van de voornoemde toestellen, of een<br />
volledig aangepast systeem.<br />
Het is zelfs mogelijk om te vertrekken van een bestaande septische put.<br />
V.6. PLAATSEN VAN INGEGRAVEN KUIPEN<br />
Over het algemeen worden de behandelingsputten die we reeds besproken hebben, geplaatst op<br />
een laag mager beton of zand.<br />
Bij aanaarding tegen de wanden zal men ervoor<br />
zorgen dat deze laatste tegen beschadiging door<br />
stenen beschermd worden door een laag fi jn<br />
zand of aarde.<br />
Volledig gesloten reservoirs, die geheel of gedeeltelijk<br />
onder het grondwater liggen, vertonen<br />
neiging om op te drijven (wet van Archimedes).<br />
Indien hun leeg gewicht niet groot genoeg is,<br />
moet men ze verankeren aan een voldoende<br />
zware betonplaat of ze met een bijkomend gewicht<br />
belasten.<br />
Als de kuipinhoud kan bevriezen, dan moet deze<br />
kuip met een voldoende dikke aardlaag afgedekt<br />
zijn (min. 80 cm).<br />
15 à 20 cm<br />
zand<br />
(op vaste<br />
grond)<br />
33
VI. OPVANG EN HERGEBRUIK VAN HEMELWATER<br />
VI.1. WAAROM HEMELWATER GEBRUIKEN?<br />
Het drinkwater waarover wij in België beschikken is grondwater of oppervlaktewater dat na een hele<br />
reeks behandelingen door de waterleidingsbedrijven tot drinkbaar water wordt gemaakt.<br />
Deze behandeling is duur en zal naar alle waarschijnlijkheid in de toekomst nog duurder worden<br />
vermits de natuurlijke kringloop van het water zwaarder wordt belast door industrialisatie, grote<br />
afvallozing van huishoudelijk water in de steden en ook in de landbouwsector waar meststoffen en<br />
pesticiden in het water terechtkomen.<br />
Daarom moeten wij ons de vraag stellen of voor elke toepassing drinkbaar water moet gebruikt<br />
worden.<br />
Gemiddeld verbruikt men dagelijks per persoon zo’n 120 liter drinkwater waarvan er 50 % niet noodzakelijk<br />
drinkwater hoeft te zijn en hemelwater een alternatief biedt.<br />
34<br />
Zo kan hemelwater gebruikt worden om<br />
een WC te spoelen, om een wasmachine te<br />
voeden of om de tuin te sproeien en de auto<br />
te wassen.<br />
Allemaal toepassingen waarvoor geen dure<br />
drinkwaterkwaliteit vereist is.<br />
BRON: AQUAFIN<br />
Het hemelwater is overvloedig beschikbaar. In België kan men jaarlijks van 800 tot 1.200 liter hemelwater<br />
opvangen per m 2 dakoppervlak.<br />
Om een bouwvergunning te bekomen, is men bij besluit van de Vlaamse regering verplicht<br />
een hemelwaterput te voorzien met een min. inhoud van 3000 l die uitgerust is met een pomp<br />
(Staatsblad van 28/9/1999).
Minstens de helft van het dakoppervlak moet aangesloten zijn.<br />
Het hemelwater moet minimaal gebruikt worden voor het spoelen van een WC en het sproeien van<br />
de tuin indien deze aanwezig is.<br />
De inhoud van de hemelwaterput staat in verhouding tot de aangesloten dakoppervlakte.<br />
De minimale tankinhoud wordt berekend met de formule:<br />
aangesloten dakopp. ( in m 2 ) x 50 liter<br />
Bijvoorbeeld: het aangesloten dakopp. = 100 m 2 ➝ de inhoud van de tank = 5.000 l.<br />
VI.2. KWALITEIT VAN HET HEMELWATER<br />
Het hemelwater bestaat uit verdampt oppervlaktewater dat op zich zuiver te noemen is. Het neemt<br />
op zijn weg naar de aarde allerlei stoffen mee die zich in de verontreinigde lucht bevinden, waardoor<br />
de chemische, bacteriologische en fysische eigenschappen van het hemelwater negatief beïnvloed<br />
worden.<br />
Het hemelwater heeft meestal een geringe hardheid.<br />
Hierdoor is hemelwater uitermate geschikt voor het voeden van een wasmachine.<br />
Je bespaart niet alleen water maar ook wasmiddel.<br />
Het hemelwater is in geen enkel geval als drinkwater te gebruiken<br />
en moet bijgevolg ook volledig los staan van de installatie voor<br />
drinkbaar water van de watermaatschappij.<br />
Vermits het hemelwater niet drinkbaar is moeten de tappunten ook<br />
voorzien zijn van een pictogram zodat elke gebruiker direct merkt<br />
dat het water niet drinkbaar is.<br />
Om de veiligheid te verhogen gebruikt men dienstkranen met een<br />
afneembare sleutel.<br />
Het is eveneens aan te raden deze tapkraan voldoende hoog te<br />
plaatsen zodat ze onbereikbaar is voor kleine kinderen.<br />
BRON: FBR (DUITSLAND)<br />
35
36<br />
Door de besparing op het wasmiddel zal het<br />
afvalwater ook minder vervuild zijn.<br />
De zachtheid maakt fosfaten (verzachters)<br />
overbodig. Fosfaten zorgen voor een sterke<br />
algengroei in oppervlaktewater, wat schadelijk<br />
is voor alle ander biologisch leven in het<br />
water.<br />
BRON: AQUAFIN<br />
Wel dient opgemerkt te worden dat men moet opletten met de traditioneel gebruikte ferro- en nonferrometalen<br />
zoals verzinkte stalen buis en koper.<br />
Doordat hemelwater soms te zacht is, worden deze metalen aangetast. Daarom worden installaties<br />
voor het hergebruik van hemelwater bij voorkeur uitgevoerd in kunststoffen of roestvast staal (RVS).<br />
VI.3. HEMELWATER – BENUTTINGSINSTALLATIES<br />
Een installatie die gevoed wordt met hemelwater moet steeds onafhankelijk van de drinkwaterinstallatie<br />
geïnstalleerd worden volgens de geldende richtlijnen van de waterdistributeur (Belgaqua,<br />
AWW, PIDPA…).<br />
Voorbeeld<br />
In Artikel 15 van het Reglement op de waterdistributie van BELGAQUA staat vermeld :<br />
BRON: BELGAQUA
Elke rechtstreekse verbinding tussen leidingen met hemelwater en leidingen met drinkbaar water<br />
in welke vorm ook is verboden (WANVERBINDING).<br />
Het komt er bijgevolg op neer dat indien de hemelwaterput leeg is,deze wordt bijgevuld met drinkbaar<br />
water maar zonder tussen hemelwaterput en drinkwaterleiding een vaste verbinding te maken.<br />
De uitmonding van de vulleiding moet minstens 2 cm boven het hoogste mogelijke waterniveau van<br />
de hemelwaterput uitmonden.<br />
De vulling gebeurt automatisch door middel van een vlottersysteem dat het niveau van de hemelwatertank<br />
controleert.<br />
Niet toegelaten navulsysteem<br />
voor drinkwater<br />
Wanverbinding<br />
voor<br />
drinkwatertoevoer<br />
Regenwaterleiding<br />
Richting<br />
tappunten<br />
Drinkwaterleiding<br />
Let op dat de leidingen vorstvrij worden aangelegd.<br />
De aanzuigleiding van de pomp helt af naar het reservoir.<br />
VI.4. HEMELWATER – OPSLAGTANK<br />
BRON: DE ONDERNEMING<br />
Toegelaten drinkwaternavulling<br />
Drinkwaternavulling<br />
Automatisch<br />
magneetventiel<br />
2 x di met<br />
minstens 20 mm<br />
Vrije uitloop<br />
De hemelwateropslagtank is vervaardigd uit beton of kunststof.<br />
Vooral in steden wordt het hemelwater door toedoen van de individuele huishoudelijke verwarming<br />
en de industrie licht zuur.<br />
De betonnen opslagtank zal het hemelwater neutraliseren door de aanwezigheid van calcium en<br />
magnesium.<br />
Kunststof-opslagtanks of betonnen tanks met een binnencoating hebben deze neutraliserende<br />
werking niet.<br />
(Vandaar ook dat reinwaterkelders (grote opslagtanks) van waterdistributiemaatschappijen in beton<br />
worden geconstrueerd).<br />
Om het hemelwater toch te neutraliseren, kan men kalksteen aan het water toevoegen.<br />
De kunststoftank is beschikbaar voor bovengrondse plaatsing met een inhoud van 750 tot 2.000 liter.<br />
Deze niet-ingegraven kunststoftanks moeten volledig ondoorzichtig zijn om algenvorming te voorkomen.<br />
di<br />
37
De kunststoftank voor ondergrondse plaatsing is verkrijgbaar tot 6.000 liter.<br />
Betonnen hemelwaterputten zijn er zelfs van 4,5 m 3 tot 12 m 3 (12.000 liter).<br />
Verschillende reservoirs kunnen door middel van een collector met elkaar verbonden worden zodat<br />
een grotere totaalinhoud bekomen wordt.<br />
Ingegraven opslagreservoirs zijn voorzien van een mangat om reiniging mogelijk te maken.<br />
De inhoud van het reservoir moet berekend worden in functie van het aantal personen die de installatie<br />
gebruiken.<br />
Onderstaande tabel geeft u een indicatie over de te kiezen waterinhoud van het hemelwater-reservoir.<br />
38<br />
Betonnen opslagtank<br />
BRON:<br />
FBR (DUITSLAND)<br />
BRON:<br />
ROTH - LEEFDAAL<br />
Grondtank<br />
BRON: HW - AMSTELVEEN<br />
Keldertank<br />
Gebruik Dagelijkse Noodzakelijke Inhoud van de hemelwaterput in liter<br />
van het behoefte aantal m 2 al naargelang het aantal personen<br />
regenwater in liter dakoppervlakte<br />
per persoon per persoon 3 4 5 6<br />
Minimum 22 10 2.000 3.000 5.200 5.200<br />
Sanitair 57 25 5.200 7.500 10.000 –
Ongeacht het materiaal is de tank steeds<br />
voorzien van volgende aansluitpunten :<br />
1) aansluiting opvang hemelwater<br />
2) aansluiting voor pompleiding<br />
3) aansluiting vulling met drinkwater<br />
4) overloop naar riolering of terrein -<br />
bevloeiing.<br />
BRON: MAKUBO - SCHOTEN BRON: WAVIN - HARDENBERG<br />
VI.5. FILTREREN VAN HET HEMELWATER<br />
Het hemelwater dat via het dakoppervlak en de hemelwaterafvoerbuis naar de opslagtank wordt<br />
geloosd moet eerst van het grofste vuil ontdaan worden.<br />
Dit gebeurt door een buisfi lter of een cycloonfi lter die tussen de afvoerbuis en het hemelwaterreservoir<br />
geplaatst wordt.<br />
Buisfi lter<br />
Deze buisfi lter is verkrijgbaar in koper of zink met een diameter zoals deze van de hemelwaterafvoerbuizen<br />
die standaard in de handel verkrijgbaar zijn.<br />
Het afvoeren van het gefi lterde hemelwater gebeurt via een DN 50 aansluiting.<br />
Onzuiverheden tot 0,18 mm worden gefi lterd.<br />
Te gebruiken voor een dakoppervlak tot 200 m2 .<br />
Koper en zink mag hier wel gebruikt worden omdat het hemelwater niet continu in aanraking is met<br />
de buis. Na enige tijd wordt op de buiswand een beschermende patinalaag gevormd.<br />
Cycloonfi lter<br />
Deze fi lter wordt ondergronds geplaatst en is via een deksel toegankelijk.<br />
Het fi lterhuis is vervaardigd uit PE en bevat een roestvaststalen fi lter.<br />
Deze fi lter heeft drie aansluitingen:<br />
1. een aansluiting voor het ongefi lterde hemelwater<br />
2. een afvoeraansluiting van het gefi lterde hemelwater naar de put<br />
3. een aansluiting voor het restwater en het vuil af te voeren naar de riolering.<br />
4<br />
2<br />
1<br />
3<br />
39
Onzuiverheden tot 0,18 mm worden gefi lterd.<br />
Te gebruiken voor een dakoppervlak tot 500 m 2 .<br />
BRON: WISY (DUITSLAND)<br />
VI.6. DRUKVERHOGINGSINSTALLATIES<br />
40<br />
BRON: GEIGER - ICHENHAUSEN<br />
Om het hemelwater uit het reservoir naar de tappunten te transporteren wordt een drukverhogingsinstallatie<br />
gebruikt die het water opzuigt en onder een bepaalde druk naar de tappunten pompt.<br />
Men gebruikt een meertrapse zelfaanzuigende centrifugaalpomp of een meertrapse dompelpomp.<br />
De zelfaanzuigende centrifugaalpomp wordt bovengronds geplaatst in bijvoorbeeld de kelder, ze<br />
zuigt via een aanzuigleiding het water uit het reservoir en pomp het water verder naar de tappunten.<br />
De aanzuigleiding van de pomp helt af naar het reservoir.
Bij dit soort pompen is de aanzuighoogte beperkt en moet de maximale aanzuighoogte gerespecteerd<br />
worden.<br />
De pompen worden steeds intern of extern voorzien van een droogloopbeveiliging.<br />
De dompelpomp wordt rechtstreeks in het reservoir geplaatst.<br />
Het water wordt bij voorkeur uit het reservoir gezogen via een drijvende aanzuigleiding.<br />
Een soort vlotterbal houdt de aanzuigopening ongeveer 15 cm onder het wateroppervlak zodat steeds<br />
zuiver hemelwater getapt wordt.<br />
Indien men gebruik maakt van een vaste aanzuigleiding wordt de aanzuigkorf met voetklep op<br />
10 cm van de bodem aangebracht.<br />
De centrifugaalpompen zijn meestal vervaardigd uit een messing zuig- en pershuis en een roestvaststalen<br />
waaier.<br />
De dompelpomp is vervaardigd uit een roestvaststalen pomphuis en waaier.<br />
Gietijzeren pompen komen niet in aanmerking omdat corrosie het water bruin zal kleuren (roest).<br />
Centrifugaalpomp Dompelpomp<br />
BRON: REWATEC (DUITSLAND)<br />
41
42<br />
Doorsnede woning - centrifugaalpomp<br />
1 cycloonfi lter<br />
2 gewapend betonnen<br />
of kunststof PE-opslagtank<br />
3 rustige watertoevoer<br />
4 terugstroombeveiliging /<br />
overloopsifon<br />
5 drijvende aanzuigleiding<br />
6 drukverhogingsinstallatie<br />
7 pompconsole<br />
8 systeembesturing<br />
9 kraan met steeksleutel<br />
en waarschuwingssticker<br />
BRON: HW - AMSTELVEEN<br />
Doorsnede woning - tank met dompelpomp<br />
1 cycloonfi lter<br />
2 gewapend betonnen<br />
of kunststof PE-opslagtank<br />
3 rustige watertoevoer<br />
4 terugstroombeveiliging /<br />
overloopsifon<br />
5 drukverhogingsinstallatie<br />
6 systeembesturing<br />
7 kraan met steeksleutel<br />
en waarschuwingssticker<br />
BRON: HW - AMSTELVEEN
VI.7. VULLEN VAN TANK MET HEMELWATER<br />
Het hemelwaterreservoir wordt via de hemelwaterafvoerpijpen, buisfi lter en eventueel cycloonfi lter<br />
gevuld met hemelwater dat ontdaan is van het grofste vuil.<br />
Het komt er op aan het hemelwater op een rustige wijze in het reservoir te laten stromen door middel<br />
van een speciaal hulpstuk.<br />
Hierdoor zal het water niet omwoelen bij elke regenbui en kan er steeds zuiver hemelwater getapt<br />
worden.<br />
Indien het maximale niveau bereikt is zal het hemelwater het reservoir via een overloop verlaten.<br />
Men gebruikt hiervoor een overloopsifon zodat hinderlijke geuren van de riolering niet in de opslagtank<br />
kunnen binnendringen.<br />
Vermits op het wateroppervlak vuil kan drijven is de overloopsifon afgeschuind zodat het vuil gemakkelijk<br />
mee verwijderd wordt.<br />
Verder is de sifon uitgerust met een roestvaststalen klep om ongedierte tegen te houden dat eventueel<br />
via de riolering zou kunnen binnendringen.<br />
Er zijn modellen op de markt die uitgerust worden met een terugstroombeveiliging die het terugstromen<br />
van verontreinigd rioolwater verhindert.<br />
Bijzondere aandacht verdient de vorstvrije aanleg van de leidingen.<br />
Rustige toevoer Overloopsifon<br />
Terugstroombeveiliging<br />
BRON: HW - AMSTELVEEN<br />
43
VI.8. BIJVULLEN<br />
Indien er niet voldoende hemelwater beschikbaar is moet het reservoir bijgevuld worden.<br />
Het is uiteraard niet de bedoeling het hemelwaterreservoir te vullen met drinkwater maar het kan<br />
noodzakelijk zijn bij uitzonderlijke droogte.<br />
Dit bijvullen kan automatisch gebeuren nadat het hemelwaterniveau tot een minimum is gezakt.<br />
Het bijvullen met drinkwater wordt beperkt tot een strikt minimum.<br />
De vulling van het reservoir met drinkwater gebeurt nooit met een rechtstreekse aansluiting<br />
(WANVERBINDING) maar via een trechter men een zichtbare onderbreking van 2 cm.<br />
Men kan gebruik maken van een apart reservoir of een onderbrekingstank. Deze kleinere tank wordt<br />
gevuld met drinkwater.<br />
Via een pomp wordt het water uit dit kleinere reservoir naar de tappunten gevoerd.<br />
Een andere oplossing biedt een speciale hemelwatercentrale die bij een tekort aan hemelwater het<br />
drinkwater automatisch in de aanzuigleiding van de pomp voert.<br />
Deze speciale units zijn gekeurd en voldoen aan de eisen die de watermaatschappij stelt in verband<br />
met de vrije afvoer.<br />
44<br />
Doorsnede automatische vulling<br />
BRON: HW - AMSTELVEEN
VII. AFVOERINSTALLATIE (BINNENINSTALLATIE): TERMINOLOGIE<br />
Afvoerleidingen, rioleringen en verluchtingen in en rond de woning zijn bijzonder belangrijke leidingen.<br />
• Ten eerste moet de installatie in staat zijn om de afvalwaters gescheiden op te halen om ze nadien<br />
op een milieuvriendelijke manier te zuiveren.<br />
• Ten tweede moet de evacuatie snel en onder de meest hygiënische omstandigheden gebeuren.<br />
• Ten derde zal de afvoerinstallatie haar werk in stilte moeten doen.<br />
Tekortkomingen in de uitvoering zullen leiden tot protest, stankhinder en tenslotte verstoppingen;<br />
stuk voor stuk bijzonder ergerlijke dingen die het wooncomfort en de tevredenheid van de klant<br />
op de helling zetten.<br />
45
46<br />
DOORSNEDE VAN EEN WONING,<br />
AANGESLOTEN OP EEN OPENBARE RIOLERING<br />
5<br />
4<br />
1. Toestel grijs water<br />
2. Aansluitleiding<br />
3. Hoofdvertakking<br />
4. Standleiding<br />
5. Primaire verluchting<br />
6. Basis standleiding<br />
7. Huisriolering<br />
8. Behandelingsput grijs water<br />
9. Eindsifon<br />
8<br />
3<br />
6<br />
7<br />
1<br />
1<br />
2<br />
2<br />
15<br />
1<br />
1<br />
2<br />
2<br />
7<br />
6<br />
9<br />
5<br />
4<br />
2<br />
2<br />
10<br />
10<br />
16<br />
11<br />
12<br />
13<br />
LEGENDE: (dubbele beperkte riolering)<br />
4<br />
DOORSNEDE VAN EEN WONING, AA<br />
OP EEN OPENBAR<br />
7<br />
7<br />
14<br />
9<br />
17<br />
10. Toestel zwart water<br />
11. Behandelingsput zwart water<br />
12. Dakgoot<br />
13. Inspectieput wit water<br />
14. Hemelwaterput<br />
15. Rooilijn<br />
16. Huisaansluiting<br />
17. Openbare riolering voor afvalwater<br />
18. Openbare riolering voor hemelwater (wit)<br />
16<br />
18<br />
15<br />
LEGENDE:<br />
1. Toestel g<br />
2. Aanslui<br />
3. Hoofdve<br />
4. Standle<br />
5. Primaire<br />
6. Basis sta<br />
7. Huisriol<br />
8. Behand<br />
9. Eindsifo<br />
10. Toestel z<br />
11. Behand<br />
12. Dakgoo<br />
13. Inspecti<br />
14. Hemelw<br />
15. Rooilijn<br />
16. Huisaan<br />
17. Openba<br />
18. Openba
De legende :<br />
1. Toestel grijs water Een toestel dat afvalwater afkomstig van keuken, badkamer en wasplaats<br />
opvangt met uitsluiting van fecaal water.<br />
2. Aansluitleiding Afvoerleiding die de uitlaat van één enkel lozingstoestel verbindt met<br />
de verzamelleidingen, de standleiding of de huisriolering.<br />
Ze kan al dan niet voorzien zijn van een eindverluchting.<br />
3. Hoofdvertakking Leiding die rechtstreeks op de standleiding is aangesloten en één of<br />
meerdere toestellen afvoert.<br />
4. Standleiding Verticale verzamelleiding waarop een hoofdvertakking kan aangesloten<br />
worden.<br />
5. Primaire verluchting Verlenging van de standleiding vanaf de hoogste vertakking tot in de<br />
buitenlucht.<br />
6. Basis standleiding De overgang van de standleiding naar de horizontale verzamelleiding.<br />
Wordt bij voorkeur met een inspectiestuk uitgevoerd (stop).<br />
7. Huisriolering Dit is de horizontale leiding die het water, afkomstig van standleidingen,<br />
verzamelleidingen en overlopen van behandelings-putten, afvoert<br />
tot buiten het privé-domein.<br />
8. Behandelingsput Hier worden olie, zand, vetten, enz. afgescheiden van het afvalgrijs<br />
water water.<br />
9. Eindsifon Stankafsluiter die verhindert dat rioolgassen binnendringen in de<br />
huisriolering.<br />
10. Toestel zwart water Toestel dat fecaal water opvangt.<br />
11. Behandelingsput Hier worden de fecaliën verzameld en vloeibaar gemaakt.<br />
zwart water<br />
12. Dakgoot Verzamelgoot voor neerslag, zie blz. 46<br />
13. Inspectieput Schepput waaruit bladeren enz. kunnen verwijderd worden.<br />
wit water<br />
14. Hemelwaterput Opvangput voor neerslag, met de bedoeling dit water aan te wenden.<br />
Let op: dit is geen drinkwater !<br />
15. Rooilijn Grens tussen privé-eigendom en de openbare weg.<br />
16. Huisaansluiting Afvoerleiding die de huisriolering met de openbare riolering verbindt.<br />
17. Openbare riolering Leidt het afvalwater naar een zuiveringsstation.<br />
18. Openbare riolering Leidt het wit water naar een natuurlijke waterloop.<br />
hemelwater<br />
47
VIII. STROMING EN VERLUCHTING<br />
VIII.1. STROMING<br />
Het grootste verschil tussen aan- en afvoerleidingen is dat afvoerleidingen nooit onder een constante<br />
druk staan.<br />
Afhankelijk van de plaats in de installatie schommelt de druk van overdruk naar drukloos en van<br />
drukloos naar onderdruk.<br />
De aanleg van afvoerleidingen zal dan ook zodanig gebeuren dat:<br />
– de luchttoevoer in de leiding nooit wordt afgesneden;<br />
– de stroming optimaal gebeurt;<br />
– de stroomsnelheid toch niet te hoog oploopt.<br />
Daarom zal een horizontale vertakking of een hoofdvertakking als volgt op de standleiding worden<br />
aangesloten:<br />
– onder een hoek van 45° of 88° bij gelijke diameters;<br />
– onder een hoek van 88° als de diameter van de standleiding groter is dan die van de vertakking.<br />
48<br />
Δ p<br />
Lucht<br />
Water<br />
BRON: GEBERIT - MACHELEN
45° gelijk<br />
Daar waar er bij een aansluiting op dezelfde Ø 88 1/2° een<br />
volledige hydraulische afsluiting optreedt, is deze afsluiting<br />
niet volledig bij een aansluiting in dezelfde Ø op 45°. De<br />
afvoercapaciteit van de valpijp is in dit geval dus groter en<br />
de leegzuiging van de reukafsluiter door vreemde invloeden<br />
is gering.<br />
Positief: De luchtcirculatie wordt niet verstoord, zelfs bij<br />
aansluitleidingen van Ø 110, daar de aansluitleiding maar<br />
nauwelijks gevuld wordt bij de helling van 45°.<br />
BRON: GEBERIT - MACHELEN<br />
88 1/2° verminderd<br />
Wanneer de aansluiting kleiner is dan de valpijp is de hydraulische<br />
afsluiting niet volledig. Daardoor is de drukvermindering<br />
in de valpijp kleiner dan in het vorige geval.<br />
Positief: geen automatische leegzuiging van de reukafsluiter<br />
voor zover de aansluitleiding goed berekend werd en dus<br />
niet volledig volloopt.<br />
250 mm<br />
De verbinding van een vertakking op een hoofdvertakking of van een verticale op een horizontale<br />
leiding in ’t algemeen zal gebeuren onder een hoek van 45°.<br />
49
De aftakking wijst naar de stroomrichting.<br />
De helling van een horizontale bedraagt in het meest gunstige geval 0,5 cm per meter.<br />
Indien de helling nog kleiner zou zijn, wordt de snelheid te fel afgeremd en zouden de (in afwaswater)<br />
opgeloste vetten stollen.<br />
Nemen we de helling groter, dan zou de stroomsnelheid weliswaar verhogen, maar zouden,<br />
ten gevolge van de snelheid, de vaste stoffen bezinken en zich op de buisbodem afzetten.<br />
Het is belangrijk te weten dat we voor horizontale afvoerleidingen een halve buisvulling nastreven.<br />
Op die wijze wordt water afgevoerd, maar kan de toevoer van lucht door de bovenste buishelft gebeuren.<br />
Deze luchttoevoer voorkomt onderdruk in de leiding en houdt het waterslot van de sifons<br />
stabiel en op peil.<br />
BRON: GEBERIT - MACHELEN<br />
50<br />
beter tegen terugstromingen<br />
beter voor de luchtcirculatie<br />
Afschot te groot, afval blijft achter<br />
Geen afschot<br />
Afschot<br />
Luchtcirculatie Luchtcirculatie<br />
Wijzigingen in de diameter zullen dus steeds met concentrische reducties uitgevoerd worden en wel<br />
zodanig dat de luchtlaag nooit gehinderd of onderbroken wordt.<br />
Omdat wij als het ware werken met een ingebouwde verluchting gebruiken we tegenwoordig grotere<br />
buisdiameters.
Hetzelfde geldt voor standleidingen. Door overdimensionering proberen we de vorming van de<br />
waterstop te verhinderen door randbevloeing na te streven. Hier stroomt het water langs de buiswand<br />
naar beneden terwijl zich in het midden van de standleiding een luchtzuil vormt.<br />
Deze luchtzuil fungeert weer als een ingebouwde verluchting.<br />
De basis van de standleiding, daar waar de verticale een horizontale wordt, vormt een probleem<br />
apart. Door de waterophoping in de voet van de standleiding wordt de luchtdoorgang volledig afgesloten.<br />
Hierdoor kan op het gelijkvloers schuimvorming optreden in een toestel met lage aansluiting,<br />
bijvoorbeeld bij een ligbad.<br />
De basis van de standleiding wordt altijd aangesloten door middel van 2 bochten van 45° of door een<br />
bocht én een T-stuk van 45°, voorzien van een toezichtstop.<br />
Bij gebouwen, hoger dan 12 m zal de sectie van de basis-standleiding met 25 % vergroot worden.<br />
Zodoende wordt de waterstop gebroken én blijft de toevoer van lucht ongehinderd.<br />
Waren we vroeger dan zo verkeerd?<br />
Neen, zeker niet.<br />
250 mm<br />
Alleen werkten vroegere installaties op een ander principe. Men ging ervan uit dat kleinere diameters<br />
juist een leegzuigend, dus zelfreinigend, effect hadden.<br />
Daardoor werden vertakkingen altijd onder een hoek van 45° uitgevoerd.<br />
Besef echter dat men vroeger een verluchting per toestel plaatste om het leegzuigen te verhinderen.<br />
Het systeem heeft zijn diensten bewezen, maar paste in een ander economisch model.<br />
Om een zelfde installatie uit te voeren had men bijna dubbel zoveel buis nodig. Bovendien laten<br />
hedendaagse scheidingswanden weinig ruimte om per toestel nog eens een bijkomende leiding in<br />
de muur in te bouwen.<br />
51
VIII.2. VERLUCHTING<br />
Minstens even belangrijk als de waterafvoer is de verluchting.<br />
VIII.2.1. PRIMAIRE VERLUCHTING<br />
52<br />
Kijk naar het blik op de tekening.<br />
Je ziet duidelijk dat de vloeistofstroom sputtert<br />
en moeizaam op gang komt.<br />
Op de tweede tekening zie je een bijkomende<br />
opening in het blik en de vloeistofstroom is<br />
regelmatig.<br />
Terecht, want elke druppel die het blik verlaat<br />
wordt gecompenseerd door een even grote<br />
hoeveelheid lucht.<br />
Hetzelfde geldt voor een goed werkend afvoersysteem.<br />
Elke standleiding wordt door het dak gevoerd. Het verlengde deel, dat vertrekt vanaf de hoogste<br />
vertakking tot in de vrije lucht is een primaire verluchting.<br />
P-<br />
P+<br />
P<br />
SLURP<br />
Op deze tekening loopt het bovenste toestel leeg.<br />
Zoals bekend vormt het water in de standleiding een waterstop<br />
die zich gedraagt als een zuiger in een cilinder.<br />
Met andere woorden: boven de zuiger ontstaat ver dunde<br />
lucht (= onderdruk).<br />
Hierdoor wordt het water in het waterslot van de sifon van<br />
het hoogste toestel leeggezogen, waardoor de rioolgassen<br />
ongehinderd in het lokaal kunnen dringen met stank<br />
als gevolg.<br />
Dit leegzuigen gaat gepaard met een slurpend geluid.<br />
Voortaan betekent slurp dus niet langer dat de afvoer<br />
goed werkt, maar is dat een signaal dat de sifon wordt<br />
leeggezogen en betekent dit meestal dat er geen primaire<br />
verluchting werd geplaatst.<br />
FOTO: J. VERHOEVEN
Op deze afbeelding zie je dat de waterstop lucht aanzuigt van<br />
buiten.<br />
Hierdoor blijft het waterslot van het toestel ongedeerd en de<br />
afvoer werkt geruisloos.<br />
Elke standleiding heeft dus een primaire verluchting. Deze<br />
voert lucht aan. Een primaire verluchting BELUCHT.<br />
P<br />
P+<br />
P<br />
P<br />
Primaire<br />
verluchting<br />
Indien de diameter van de primaire verluchting te klein is, kan er tijdens de werking van één van de<br />
toestellen onderdruk ontstaan in de standleiding, waardoor de sifons kunnen leeggezogen worden.<br />
Als stelregel neemt men dat de standleiding met behoud van de diameter wordt doorgetrokken.<br />
De noodzaak van deze primaire verluchting wordt best geïllustreerd door onderstaande tabel.<br />
Deze geeft de relatie weer tussen waterdebiet en luchtdebiet in de standleiding.<br />
Hieruit blijkt dat bij het lozen van 100 liter water per minuut, een veelvoud van lucht ten overstaan<br />
van water wordt aangezogen.<br />
Ø in mm Debiet geloosd Debiet aangezogen Verhouding liter<br />
water in l/min. lucht in l/min. lucht per liter water<br />
75 60 610 10,2<br />
100 630 6,3<br />
110 50 1750 35<br />
100 2340 23,4<br />
200 2580 12,9<br />
300 2700 9,0<br />
125 50 1730 34,6<br />
100 2960 29,6<br />
200 3850 19,2<br />
300 4500 15<br />
53
54<br />
Wanneer zich enkel een probleem van gebrekkige<br />
beluchting voordoet, kan men zijn toevlucht zoeken<br />
in een luchtsnuiver. Dit kleine ventiel is in staat<br />
om lucht toe te voeren maar laat geen rioolgassen<br />
door.<br />
Het is een oplossing om één sifon, dus één toestel<br />
te beluchten.<br />
Beluchter met<br />
stankafsluiter<br />
Rioolgassen<br />
kunnen niet<br />
uitwasemen<br />
BRON: NICOLL - PARIJS<br />
Kan men om één of andere reden niet door het<br />
dak met de primaire verluchting, dan bestaat<br />
de mogelijkheid om een luchtsnuiver van grote<br />
diameter op de standleiding te plaatsen.<br />
De beluchtingsklep voorkomt leegzuigen van<br />
de sifons en verhindert het slurpen.<br />
Bij onderdruk in het<br />
systeem gaat de<br />
beluchter open.<br />
De instromende lucht<br />
zorgt voor luchtdrukcompensatie<br />
BRON: DALLMER - ARNSBERG
VIII.2.2. SECUNDAIRE VERLUCHTING<br />
Voor gebouwen vanaf drie verdiepingen volstaat de beluchtingsleiding alleen niet meer. Onder staande<br />
fi guur toont twee boven elkaar geplaatste toestellen waarvan het bovenste leeggelopen is.<br />
Onder de waterstop wordt de aanwezige lucht nu samengeperst.<br />
Terwijl de beluchting haar taak uitvoert voor het bovenste toestel<br />
zal de overdruk door het waterslot van het laagste toestel ontsnappen<br />
en schuimvorming veroorzaken.<br />
P<br />
P+<br />
P<br />
P<br />
FOTO: J. VERHOEVEN<br />
55
Om dit probleem op te lossen vertrekken we aan de basis van de standleiding, in het gebied van<br />
de hoogste druk, met een tweede bijkomende verluchting met de bedoeling om de overdruk af te<br />
voeren.<br />
56<br />
Deze bijkomende verluchting heet secundaire verluchting. Deze<br />
ONTLUCHT.<br />
Het effect hiervan wordt meteen duidelijk als men weet dat dergelijke<br />
installatie bij gelijke diameter in staat is om 40 % meer water<br />
af te voeren.<br />
Als vuistregel geldt dat de diameter van de secundaire verluchting<br />
2/3 van die van de standleiding bedraagt.<br />
P+<br />
P<br />
P<br />
P<br />
P<br />
Secundaire verluchting
In hogere gebouwen is het onmogelijk te voorspellen welke toestellen gelijktijdig leeglopen.<br />
Om de kans uit te sluiten dat een bepaald toestel, tussen twee waterstoppen in, met overdrukproblemen<br />
zou kampen, kan op elke verdieping, behalve de hoogste en de laagste een ontspanningsbuis<br />
aangebracht worden.<br />
P+<br />
P+<br />
Een voorbeeld<br />
Deze buis leidt de overdruk uit de standleiding naar de hoofdverluchting.<br />
Zowel de primaire als de secundaire verluchting<br />
eindigen door het dak in de vrije lucht.<br />
Om onnodige dakdoorbraken te vermijden is het toegestaan<br />
dat de twee verluchtingen worden samengevoegd net onder<br />
het dak, zodat slechts één buis door het dak moet. Het spreekt<br />
vanzelf dat men in dat geval de gepaste diameter moet behouden.<br />
Wanneer verluchtingen of afvoerleidingen worden samengevoegd,<br />
telt men nooit diameters op, maar wel secties (dit zijn<br />
oppervlaktes van doorsnedes).<br />
Uit de som van de secties wordt dan de nieuwe diameter berekend.<br />
Vuistregel: √D1 2 + D2 2 = nieuwe diameter<br />
2 leidingen met binnendiameter 50 mm komen samen (buitendiameter PE = Ø 56).<br />
Met welke Ø gaan we verder?<br />
Een buis met diameter 50 mm heeft een oppervlakte van<br />
r x r x π of 25 mm x 25 x 3,14 = 1962,5 mm 2<br />
Twee van deze buizen hebben een gezamenlijke oppervlakte van<br />
1962,5 mm 2 x 2 = 3925 mm 2<br />
Uit deze nieuwe oppervlakte zoeken we nu de nieuwe diameter.<br />
57
We delen de oppervlakte door π en behouden straal x straal.<br />
58<br />
3925 mm 2<br />
–––––––– = 1250 mm 2<br />
3,14<br />
We trekken de vierkantswortel uit straal x straal en bekomen de nieuwe straal.<br />
√ 1250 mm 2 = 35 mm<br />
We verdubbelen de straal om de diameter te vinden.<br />
35 mm x 2 = 70 mm<br />
We toetsen de gevonden waarde aan de bestaande diameters en kiezen voor de eerstvolgende<br />
bestaande maat, in dit geval 75 mm.<br />
Vertakkingen, belangrijke hoofdvertakkingen, waarop bijvoorbeeld 5 toestellen zijn aangesloten, kunnen<br />
nog vervelende gevolgen hebben.<br />
De eindverluchting voor het laatste toestel verhindert dichtslibben.<br />
Hoge gebouwen stellen nog andere eisen:<br />
Beluchting<br />
Vanaf een bouwhoogte van 12 m zullen we de sectie van de standleiding aan de basis ervan met<br />
25 % vergroten.<br />
Door deze ingreep vergroot het volume van de buis waardoor de overdruk daalt. Gevolg hiervan is<br />
dat de kans op schuimvorming op de benedenverdieping fel vermindert.<br />
De toepassing van een secundaire verluchting is verplicht vanaf drie verdiepingen.
Bij gebouwen, hoger dan 25 m zullen<br />
we niet enkel de sectie van de standleiding<br />
met 25 % ver groten, maar bovendien<br />
worden de drie laagste verdiepingen op de<br />
secundaire verluchting aangesloten.<br />
Hoogste<br />
verdieping<br />
n de verdieping<br />
3 de verdieping<br />
2 de verdieping<br />
1 ste verdieping<br />
Gelijkvloers<br />
De reden is opnieuw: schuimvorming en «blub» vermijden op de onderste woonlagen. Secundaire<br />
verluchting en ontspanningsbuizen zijn hier noodzakelijk.<br />
In hoge gebouwen, waar men zowel grijs als zwart water met een gemengde standleiding mag afvoeren<br />
én men zonder secundaire verluchting wil werken, kan men een speciaal hulpstuk gebruiken.<br />
BRON: AKATHERM - WILRIJK BRON: GEBERIT - MACHELEN<br />
Dit onderdeel is eigenlijk een grote verzameldoos met zes aansluitingen, drie van 110 mm en drie<br />
van 75 mm.<br />
Per verdieping worden de gewenste poorten gebruikt. Op die manier kan men per verdieping maximaal<br />
2 WC’s en 2 badkamers afvoeren.<br />
59
IX. BEPALEN VAN DE DIAMETER<br />
IX.1. DIAMETERBEPALING VAN DE AFVALWATERINSTALLATIE (GRIJS)<br />
IX.1.1. BEREKENEN VAN HORIZONTALE LEIDINGEN<br />
Uit vorig hoofdstuk weten we reeds dat afvoerleidingen nooit onder een constante druk werken.<br />
Hetzelfde geldt voor het debiet.<br />
Afvoeren worden nu eenmaal meer belast als meerdere toestellen gelijktijdig in gebruik zijn.<br />
De kans dat meer dan één toestel gelijktijdig loost wordt groter naarmate meer personen in een gebouw<br />
aanwezig zijn én hun activiteiten gestructureerd zijn.<br />
Tijdens de pauze van een theatervoorstelling bijvoorbeeld, worden de afvoeren van de toiletten<br />
maximaal belast.<br />
Eens de acteurs herbeginnen, worden toiletten slechts bij uitzondering gebruikt.<br />
Men heeft dus een aantal gebouwen in types onderverdeeld en er meteen een waarschijnlijkheidsdebiet<br />
aan toegekend.<br />
SOORT AARD VAN HET GEBOUW<br />
60<br />
1 appartement, bureau, eengezinswoning, villa<br />
2 hotel, openbare installatie, restaurant (groot), school, ziekenhuis<br />
3 industrie, laboratorium<br />
Voor elk soort gebouw bepalen we het waarschijnlijkheidsdebiet (WD) aan de hand van volgende<br />
formules : (in functie van het totale debiet (TD))<br />
soort 1 WD = 0,5 √TD (totaal debiet)<br />
soort 2 WD = 0,7 √TD<br />
soort 3 WD = 1,2 √TD<br />
Vervolgens gaan we zien welke toestellen opgesteld zijn. Voor elk toestel geeft onderstaande tabel :<br />
het debiet in liter per seconde: l /s<br />
het debiet in liter per minuut: l/min.<br />
de benaming van het toestel:<br />
de minimale aansluitdiameter: in mm buitendiameter
Tabel met de toesteldebieten<br />
Debiet Toestellen Min. aansluit Ø in mm<br />
l/s l/min.<br />
0,25 15 drinkwaterfonteintje 40<br />
handwasbakje »<br />
kleine laboratoriumuitgietbak »<br />
mondspoelbakje (tandarts) »<br />
0,50 30 bidet 50<br />
douche »<br />
droogzwierder (huishoudelijk) »<br />
wastafel »<br />
1,00 60 afwasmachine (huishoudelijk) 56<br />
ligbad »<br />
dubbele wastafel met 1 sifon »<br />
gemeenschappelijke wasbak tot 10 tappunten »<br />
spoeltafel met 2 bakken »<br />
uitgietbak »<br />
urinoir »<br />
wasmachine (tot 6 kg was) »<br />
1,5 90 afwasmachine (hotel, restaurant) 63<br />
wasmachine (7 tot 12 kg was) »<br />
2,5 150 wasmachine (13 tot 40 kg was) 90<br />
slophopper < 70 cm 90<br />
WC > 70 cm 110<br />
De som van de opgestelde toestellen geeft het totaaldebiet van alle toestellen, uitgedrukt in l /s. Dit<br />
totaaldebiet stellen we voor door TD.<br />
De omzettingstabel hieronder zet het gevonden totaaldebiet TD om in het waarschijnlijkheidsdebiet<br />
WD, in zoverre dat het om een gebouw van type 1 gaat. Herinner u WD = 0,5 √TD.<br />
OMZETTINGSTABEL: TD ↔ WD<br />
TD WD TD WD TD WD TD WD TD WD TD WD<br />
2,0 0,7 8,0 1,41 18 2,12 40 3,16 100 5,00 550 11,7<br />
2,5 0,79 8,5 1,45 19 2,17 45 3,36 120 5,50 600 12,5<br />
3,0 0,86 9,0 1,50 20 2,23 50 3,53 140 5,92 650 12,9<br />
3,5 0,94 9,5 1,54 22 2,34 55 3,70 160 6,32 700 13,2<br />
4,0 1,00 10,0 1,58 24 2,45 60 3,88 180 6,70 750 13,7<br />
4,5 1,06 11,0 1,65 26 2,55 65 4,03 200 7,10 800 14,1<br />
5,0 1,12 12,0 1,73 28 2,64 70 4,18 250 7,90 850 14,6<br />
5,5 1,17 13,0 1,8 30 2,73 75 4,33 300 8,66 900 15,0<br />
6,0 1,23 14,0 1,87 32 2,82 80 4,48 350 9,35 950 15,4<br />
6,5 1,27 15,0 1,93 34 2,91 85 4,61 400 10,00 1000 15,8<br />
7,0 1,32 16,0 2,00 36 3,00 90 4,75 450 10,60 1050 16,2<br />
7,5 1,37 17,0 2,06 38 3,08 95 4,87 500 11,20 1100 16,6<br />
Legende : TD = het totaaldebiet van de sanitaire toestellen in liter per seconde l/s.<br />
WD = het waarschijnlijkheidsdbiet in l/s voor gebouwen van soort 1.<br />
Wij herinneren ons nog uit vorig hoofdstuk dat een systeem met secundaire verluchting in staat is<br />
om bij gelijke diameter 40 % meer water af te voeren.<br />
Omgekeerd geldt ook dat bij dit systeem het totaaldebiet TD met 40 % mag worden verminderd. Deze<br />
toegestane vermindering geeft meteen een kleinere, meer realistische diameter.<br />
61
IX.1.2. DIAMETERBEPALING HORIZONTALE LEIDINGEN AFVALWATER<br />
Vullingsgraad 50 % Oppervlakteruwheid kb = 1,0 mm<br />
Ø 0,5 % 1,0 % 1,5 % 2,0 % 2,5 % 3,0 % 4,0 % 5,0 %<br />
Q v Q v Q v Q v Q v Q v Q v Q v<br />
40 0,1 0,23 0,15 0,33 0,18 0,41 0,21 0,47 0,24 0,53 0,26 0,58 0,30 0,67 0,34 0,75<br />
50 0,21 0,28 0,30 0,40 0,37 0,49 0,43 0,57 0,48 0,60 0,53 0,70 0,61 0,81 0,69 0,90<br />
56 0,30 0,30 0,43 0,43 0,53 0,54 0,61 0,62 0,68 0,70 0,75 0,76 0,87 0,88 0,97 0,99<br />
63 0,43 0,33 0,61 0,48 0,75 0,59 0,87 0,68 0,97 0,76 1,07 0,84 1,24 0,97 1,39 1,08<br />
75 0,72 0,38 1,<strong>02</strong> 0,55 1,26 0,67 1,46 0,78 1,63 0,87 1,79 0,96 2,07 1,11 2,32 1,24<br />
90 1,07 0,42 1,53 0,60 1,88 0,74 2,17 0,86 2,43 0,96 2,67 1,06 3,08 1,22 3,45 1,37<br />
110 1,95 0,49 2,78 0,71 3,42 0,87 3,95 1,00 4,42 1,12 4,85 1,23 5,61 1,42 6,28 1,59<br />
125 2,85 0,54 4,06 0,78 4,97 0,95 5,75 1,10 6,43 1,23 7,05 1,35 8,15 1,57 9,12 1,75<br />
160 5,79 0,65 8,23 0,93 10,10 1,14 11,68 1,32 13,06 1,47 14,32 1,62 16,55 1,87 18,52 2,09<br />
200 10,43 0,75 14,80 1,07 18,16 1,32 20,99 1,52 23,49 1,71 25,74 1,87 29,75 2,16 33,27 2,42<br />
250 18,92 0,88 26,85 1,24 32,94 1,53 38,07 1,77 42,59 1,98 46,67 2,17 53,93 2,50 60,32 2,80<br />
315 34,98 1,<strong>02</strong> 49,62 1,45 60,85 1,78 70,32 2,05 78,66 2,30 86,20 2,57 99,59 2,91 111,39 3,25<br />
Bovenstaande tabel geldt voor : – horizontale afvoerleidingen grijs en zwart water in het gebouw<br />
– horizontale afvoerleidingen buiten het gebouw met klokputjes<br />
Vullingsgraad 70 % Oppervlakteruwheid kb = 1,0 mm<br />
Ø 0,5 % 1,0 % 1,5 % 2,0 % 2,5 % 3,0 % 4,0 % 5,0 %<br />
Q v Q v Q v Q v Q v Q v Q v Q v<br />
40 0,17 0,25 0,24 0,36 0,30 0,44 0,34 0,51 0,38 0,57 0,42 0,63 0,49 0,73 0,55 0,81<br />
50 0,34 0,30 0,49 0,43 0,60 0,53 0,69 0,61 0,78 0,69 0,85 0,75 0,99 0,87 1,03 0,98<br />
56 0,48 0,33 0,69 0,47 0,85 0,58 0,98 0,67 1,10 0,75 1,21 0,82 1,40 0,95 1,57 1,07<br />
63 0,69 0,36 0,98 0,52 1,21 0,63 1,40 0,74 1,57 0,82 1,72 0,90 1,99 1,05 2,23 1,17<br />
75 1,16 0,41 1,65 0,59 2,03 0,73 2,35 0,84 2,63 0,94 2,88 1,03 3,33 1,19 3,73 1,34<br />
90 1,73 0,46 2,46 0,65 3,<strong>02</strong> 0,80 3,49 0,93 3,91 1,04 4,29 1,14 4,96 1,32 5,55 1,48<br />
110 3,15 0,53 4,48 0,76 5,50 0,94 6,36 1,08 7,12 1,21 7,80 1,33 9,<strong>02</strong> 1,54 10,09 1,72<br />
125 4,58 0,59 6,51 0,84 7,99 1,03 9,24 1,19 10,34 1,33 11,34 1,46 13,11 1,69 14,66 2,04<br />
160 9,32 0,70 13,23 1,00 16,24 1,23 18,78 1,42 21,01 1,59 23,03 1,75 26,61 2,<strong>02</strong> 29,77 2,26<br />
200 16,77 0,82 23,80 1,16 29,20 1,42 33,76 1,65 37,77 1,84 41,39 2,<strong>02</strong> 47,33 2,33 53,51 2,61<br />
250 30,43 0,95 43,18 1,34 52,96 1,65 61,21 1,91 68,48 2,13 75,56 2,34 86,72 2,70 97,00 3,<strong>02</strong><br />
315 56,26 1,10 79,79 1,56 97,85 1,92 113,07 2,22 126,48 2,48 138,60 2,72 160,14 3,14 179,11 3,51<br />
De onderste tabel telt voor : – horizontale afvoeren wit water<br />
– horizontale afvoerleidingen buiten het gebouw<br />
Terug naar de bovenste tabel nu.<br />
Bovenaan vinden we een aantal mogelijke buishellingen gaande van 0,5 % tot 5 %.<br />
We gaan nu onder de hoofdletter «Q» ons waarschijnlijkheidsdebiet WD vergelijken met de waarden<br />
in de tabel (in l/s).<br />
Zodra we die waarde of de iets grotere waarde hebben gevonden, zien we rechts daarvan, onder de<br />
«v», de afvoersnelheid van het water.<br />
Het is belangrijk een afvoersnelheid te kiezen tussen 0,7 m/s en 1,7 m/s.<br />
Komen we tot onredelijke diameters, dan moeten we kiezen voor een grotere helling.<br />
Desnoods gaan we lager in de tabel tot we de gepaste afvoersnelheid hebben gevonden.<br />
Eens die waarde bereikt, lezen we op dezelfde lijn helemaal links de geschikte diameter af.<br />
Opmerking : de gevonden Ø is een buitendiameter in millimeter.<br />
62
Opgave 1<br />
Op de verdieping van een eengezinswoning wordt een hoofdvertakking aangesloten op de standleiding<br />
grijs water onder een helling van 2 % (2 cm per meter).<br />
Hierop zijn aangesloten :<br />
– een ligbad<br />
– een dubbele wastafel<br />
– een douche<br />
– een uitgietbak<br />
– een handwasbakje<br />
– een spoeltafel met 2 bakken<br />
– een afwasmachine<br />
(huishoudelijk)<br />
– een wasmachine (tot 6 kg)<br />
We zoeken eerst per toestel de aansluitdiameter en het toesteldebiet in l/s, vervolgens het totaaldebiet<br />
per leidingdeel en dan het waarschijnlijkheidsdebiet per leidingdeel.<br />
Daarna raadplegen we de tabel om met het gevonden WD, gekoppeld aan een gunstige stroomsnelheid<br />
de gepaste diameter af te lezen.<br />
Leidingdeel Toestel Aansluit Ø Debiet TD WD v Leiding Ø<br />
A-B wasmachine tot 6 kg 56 mm 1 l/s 1 l/s 0,5 l/s 0,62 m/s* 56 mm<br />
B-C afwasmachine huish. 56 mm 1 l/s 2 l/s 0,7 l/s 0,68 m/s 63 mm<br />
C-D spoeltafel 56 mm 1 l/s 3 l/s 0,86 l/s 0,86 m/s 63 mm<br />
D-E handwasbakje 40 mm 0,25 l/s 3,25 l/s 0,94 l/s 0,78 m/s 75 mm<br />
E-F uitgietbak 56 mm 1 l/s 4,25 l/s 1,06 l/s 0,78 m/s 75 mm<br />
F-G douche 40 mm 0,5 l/s 4,75 l/s 1,12 l/s 0,78 m/s 75 mm<br />
G-H dubbele wastafel 56 mm 1 l/s 5,75 l/s 1,23 l/s 0,78 m/s 75 mm<br />
H-I ligbad 56 mm 1 l/s 6,75 l/s 1,32 l/s 0,78 m/s 75 mm<br />
* het leidingdeel A-B wordt uitgevoerd in Ø 56 mm omdat slechts één toestel door deze leiding<br />
wordt afgevoerd.<br />
We behouden de aansluitwaarde die we vinden in de tabel van de toesteldebieten.<br />
63
Vullingsgraad 50 % Oppervlakteruwheid kb = 1,0 mm<br />
Ø 0,5 % 1,0 % 1,5 % 2,0 % 2,5 % 3,0 % 4,0 % 5,0 %<br />
Q v Q v Q v Q v Q v Q v Q v Q v<br />
40 0,1 0,23 0,15 0,33 0,18 0,41 0,21 0,47 0,24 0,53 0,26 0,58 0,30 0,67 0,34 0,75<br />
50 0,21 0,28 0,30 0,40 0,37 0,49 0,43 0,57 0,48 0,60 0,53 0,70 0,61 0,81 0,69 0,90<br />
56 0,30 0,30 0,43 0,43 0,53 0,54 0,61 0,62 0,68 0,70 0,75 0,76 0,87 0,88 0,97 0,99<br />
63 0,43 0,33 0,61 0,48 0,75 0,59 0,87 0,68 0,97 0,76 1,07 0,84 1,24 0,97 1,39 1,08<br />
75 0,72 0,38 1,<strong>02</strong> 0,55 1,26 0,67 1,46 0,78 1,63 0,87 1,79 0,96 2,07 1,11 2,32 1,24<br />
90 1,07 0,42 1,53 0,60 1,88 0,74 2,17 0,86 2,43 0,96 2,67 1,06 3,08 1,22 3,45 1,37<br />
110 1,95 0,49 2,78 0,71 3,42 0,87 3,95 1,00 4,42 1,12 4,85 1,23 5,61 1,42 6,28 1,59<br />
125 2,85 0,54 4,06 0,78 4,97 0,95 5,75 1,10 6,43 1,23 7,05 1,35 8,15 1,57 9,12 1,75<br />
160 5,79 0,65 8,23 0,93 10,10 1,14 11,68 1,32 13,06 1,47 14,32 1,62 16,55 1,87 18,52 2,09<br />
200 10,43 0,75 14,80 1,07 18,16 1,32 20,99 1,52 23,49 1,71 25,74 1,87 29,75 2,16 33,27 2,42<br />
250 18,92 0,88 26,85 1,24 32,94 1,53 38,07 1,77 42,59 1,98 46,67 2,17 53,93 2,50 60,32 2,80<br />
315 34,98 1,<strong>02</strong> 49,62 1,45 60,85 1,78 70,32 2,05 78,66 2,30 86,20 2,57 99,59 2,91 111,39 3,25<br />
De standleiding krijgt in dit voorbeeld dezelfde diameter als de hoofdvertakking.<br />
De primaire verluchting wordt met dezelfde diameter tot door het dak gevoerd.<br />
Aan de basis van de standleiding, waar verticaal overgaat in horizontaal, gaan we de diameter<br />
1 maat vergroten tot 90 mm.<br />
Hierdoor vergroot de buisinhoud, waardoor de drukstijging wordt beperkt.<br />
64
Opgave 2<br />
Bepaal de Ø van de huisriolering voor een gebouw<br />
van 5 verdiepingen.<br />
De helling bedraagt 2 %.<br />
Per verdieping staan, wat grijs water betreft,<br />
volgende toestellen geïnstalleerd :<br />
1 ligbad 1 l/s<br />
2 wastafels (0,5 l x 2 =) 1 l/s<br />
1 douche 0,5 l/s<br />
1 spoeltafel 1 l/s<br />
––––––<br />
Totaal debiet TD = 3,5 l/s<br />
TD van de 5 verdiepingen + gelijkvloers = 3,5 l/s x 6 = 21 l/s.<br />
WD = 2,4 l/s.<br />
We nemen Q = 3,95, de eerste waarde die groter is dan 2,4 l/s bij een snelheid v van 1 m/s.<br />
Bij een helling van 2 % en een stroomsnelheid groter dan 0,7 m/s bedraagt de diameter van de<br />
huisriolering 110 mm.<br />
Vullingsgraad 50 % Oppervlakteruwheid kb = 1,0 mm<br />
Ø 0,5 % 1,0 % 1,5 % 2,0 % 2,5 % 3,0 % 4,0 % 5,0 %<br />
Q v Q v Q v Q v Q v Q v Q v Q v<br />
40 0,1 0,23 0,15 0,33 0,18 0,41 0,21 0,47 0,24 0,53 0,26 0,58 0,30 0,67 0,34 0,75<br />
50 0,21 0,28 0,30 0,40 0,37 0,49 0,43 0,57 0,48 0,60 0,53 0,70 0,61 0,81 0,69 0,90<br />
56 0,30 0,30 0,43 0,43 0,53 0,54 0,61 0,62 0,68 0,70 0,75 0,76 0,87 0,88 0,97 0,99<br />
63 0,43 0,33 0,61 0,48 0,75 0,59 0,87 0,68 0,97 0,76 1,07 0,84 1,24 0,97 1,39 1,08<br />
75 0,72 0,38 1,<strong>02</strong> 0,55 1,26 0,67 1,46 0,78 1,63 0,87 1,79 0,96 2,07 1,11 2,32 1,24<br />
90 1,07 0,42 1,53 0,60 1,88 0,74 2,17 0,86 2,43 0,96 2,67 1,06 3,08 1,22 3,45 1,37<br />
110 1,95 0,49 2,78 0,71 3,42 0,87 3,95 1,00 4,42 1,12 4,85 1,23 5,61 1,42 6,28 1,59<br />
125 2,85 0,54 4,06 0,78 4,97 0,95 5,75 1,10 6,43 1,23 7,05 1,35 8,15 1,57 9,12 1,75<br />
160 5,79 0,65 8,23 0,93 10,10 1,14 11,68 1,32 13,06 1,47 14,32 1,62 16,55 1,87 18,52 2,09<br />
200 10,43 0,75 14,80 1,07 18,16 1,32 20,99 1,52 23,49 1,71 25,74 1,87 29,75 2,16 33,27 2,42<br />
250 18,92 0,88 26,85 1,24 32,94 1,53 38,07 1,77 42,59 1,98 46,67 2,17 53,93 2,50 60,32 2,80<br />
315 34,98 1,<strong>02</strong> 49,62 1,45 60,85 1,78 70,32 2,05 78,66 2,30 86,20 2,57 99,59 2,91 111,39 3,25<br />
65
Opgave 3<br />
Het is interessant om dezelfde oefening te maken, waarbij de helling van de huisriolering 3 % zou<br />
bedragen.<br />
We nemen Q = 2,67 de eerste waarde die groter is dan 2,4 bij een snelheid v van 1,06 m/s.<br />
Bij een helling van 3 % en een stroomsnelheid groter dan 0,7 m/s bedraagt de diameter van de<br />
huisriolering 90 mm.<br />
Vullingsgraad 50 % Oppervlakteruwheid kb = 1,0 mm<br />
Ø 0,5 % 1,0 % 1,5 % 2,0 % 2,5 % 3,0 % 4,0 % 5,0 %<br />
Q v Q v Q v Q v Q v Q v Q v Q v<br />
40 0,1 0,23 0,15 0,33 0,18 0,41 0,21 0,47 0,24 0,53 0,26 0,58 0,30 0,67 0,34 0,75<br />
50 0,21 0,28 0,30 0,40 0,37 0,49 0,43 0,57 0,48 0,60 0,53 0,70 0,61 0,81 0,69 0,90<br />
56 0,30 0,30 0,43 0,43 0,53 0,54 0,61 0,62 0,68 0,70 0,75 0,76 0,87 0,88 0,97 0,99<br />
63 0,43 0,33 0,61 0,48 0,75 0,59 0,87 0,68 0,97 0,76 1,07 0,84 1,24 0,97 1,39 1,08<br />
75 0,72 0,38 1,<strong>02</strong> 0,55 1,26 0,67 1,46 0,78 1,63 0,87 1,79 0,96 2,07 1,11 2,32 1,24<br />
90 1,07 0,42 1,53 0,60 1,88 0,74 2,17 0,86 2,43 0,96 2,67 1,06 3,08 1,22 3,45 1,37<br />
110 1,95 0,49 2,78 0,71 3,42 0,87 3,95 1,00 4,42 1,12 4,85 1,23 5,61 1,42 6,28 1,59<br />
125 2,85 0,54 4,06 0,78 4,97 0,95 5,75 1,10 6,43 1,23 7,05 1,35 8,15 1,57 9,12 1,75<br />
160 5,79 0,65 8,23 0,93 10,10 1,14 11,68 1,32 13,06 1,47 14,32 1,62 16,55 1,87 18,52 2,09<br />
200 10,43 0,75 14,80 1,07 18,16 1,32 20,99 1,52 23,49 1,71 25,74 1,87 29,75 2,16 33,27 2,42<br />
250 18,92 0,88 26,85 1,24 32,94 1,53 38,07 1,77 42,59 1,98 46,67 2,17 53,93 2,50 60,32 2,80<br />
315 34,98 1,<strong>02</strong> 49,62 1,45 60,85 1,78 70,32 2,05 78,66 2,30 86,20 2,57 99,59 2,91 111,39 3,25<br />
66
Opgave 4<br />
Mocht de verbinding van de standleiding met de huisriolering voorzien zijn van een secundaire verluchting,<br />
je weet wel met 40 % meer afvoercapaciteit, dan kunnen we de regel omkeren en het TD<br />
met 40 % verminderen om onze berekening te maken.<br />
In dit geval zou de diameter als volgt bepaald worden :<br />
TD van de 5 verdiepingen + gelijkvloers = 3,5 l/s x 6 = 21 l/s.<br />
21 l/s – 40 % = 12,6 l/s.<br />
Zie nu de omzettingstabel:<br />
OMZETTINGSTABEL: TD ↔ WD<br />
TD WD TD WD TD WD TD WD TD WD TD WD<br />
2,0 0,7 8,0 1,41 18 2,12 40 3,16 100 5,00 550 11,7<br />
2,5 0,79 8,5 1,45 19 2,17 45 3,36 120 5,50 600 12,5<br />
3,0 0,86 9,0 1,50 20 2,23 50 3,53 140 5,92 650 12,9<br />
3,5 0,94 9,5 1,54 22 2,34 55 3,70 160 6,32 700 13,2<br />
4,0 1,00 10,0 1,58 24 2,45 60 3,88 180 6,70 750 13,7<br />
4,5 1,06 11,0 1,65 26 2,55 65 4,03 200 7,10 800 14,1<br />
5,0 1,12 12,0 1,73 28 2,64 70 4,18 250 7,90 850 14,6<br />
5,5 1,17 13,0 1,8 30 2,73 75 4,33 300 8,66 900 15,0<br />
6,0 1,23 14,0 1,87 32 2,82 80 4,48 350 9,35 950 15,4<br />
6,5 1,27 15,0 1,93 34 2,91 85 4,61 400 10,00 1000 15,8<br />
7,0 1,32 16,0 2,00 36 3,00 90 4,75 450 10,60 1050 16,2<br />
7,5 1,37 17,0 2,06 38 3,08 95 4,87 500 11,20 1100 16,6<br />
WD = 1,8 l/s<br />
We kiezen Q = 2,17 l/s de eerste waarde volgend op 1,8 l/s bij een stroomsnelheid van 0,86 m/s en<br />
vinden als oplossing : een diameter van 90 mm.<br />
Vullingsgraad 50 % Oppervlakteruwheid kb = 1,0 mm<br />
Ø 0,5 % 1,0 % 1,5 % 2,0 % 2,5 % 3,0 % 4,0 % 5,0 %<br />
Q v Q v Q v Q v Q v Q v Q v Q v<br />
40 0,1 0,23 0,15 0,33 0,18 0,41 0,21 0,47 0,24 0,53 0,26 0,58 0,30 0,67 0,34 0,75<br />
50 0,21 0,28 0,30 0,40 0,37 0,49 0,43 0,57 0,48 0,60 0,53 0,70 0,61 0,81 0,69 0,90<br />
56 0,30 0,30 0,43 0,43 0,53 0,54 0,61 0,62 0,68 0,70 0,75 0,76 0,87 0,88 0,97 0,99<br />
63 0,43 0,33 0,61 0,48 0,75 0,59 0,87 0,68 0,97 0,76 1,07 0,84 1,24 0,97 1,39 1,08<br />
75 0,72 0,38 1,<strong>02</strong> 0,55 1,26 0,67 1,46 0,78 1,63 0,87 1,79 0,96 2,07 1,11 2,32 1,24<br />
90 1,07 0,42 1,53 0,60 1,88 0,74 2,17 0,86 2,43 0,96 2,67 1,06 3,08 1,22 3,45 1,37<br />
110 1,95 0,49 2,78 0,71 3,42 0,87 3,95 1,00 4,42 1,12 4,85 1,23 5,61 1,42 6,28 1,59<br />
125 2,85 0,54 4,06 0,78 4,97 0,95 5,75 1,10 6,43 1,23 7,05 1,35 8,15 1,57 9,12 1,75<br />
160 5,79 0,65 8,23 0,93 10,10 1,14 11,68 1,32 13,06 1,47 14,32 1,62 16,55 1,87 18,52 2,09<br />
200 10,43 0,75 14,80 1,07 18,16 1,32 20,99 1,52 23,49 1,71 25,74 1,87 29,75 2,16 33,27 2,42<br />
250 18,92 0,88 26,85 1,24 32,94 1,53 38,07 1,77 42,59 1,98 46,67 2,17 53,93 2,50 60,32 2,80<br />
315 34,98 1,<strong>02</strong> 49,62 1,45 60,85 1,78 70,32 2,05 78,66 2,30 86,20 2,57 99,59 2,91 111,39 3,25<br />
Bij een helling van 2 % en een stroomsnelheid van minimum 0,7 m/s bedraagt de diameter van de<br />
huisriolering 90 mm.<br />
67
IX.1.3. DIAMETERBEPALING STANDLEIDINGEN (VERTICALE) AFVALWATER<br />
Bij gebouwen met meerdere verdiepingen maken we de som van de waarschijnlijkheidsdebieten van<br />
alle vertakkingen.<br />
Afhankelijk van de verluchting zoeken we in de tabel welke diameter overeenkomt met dit getal.<br />
Vooral bij standleidingen is de stroomsnelheid van het water belangrijk.<br />
We streven naar een snelheid van 12 m/s en bereiken die door te verluchten met een gepaste diameter.<br />
Als men kiest voor de primaire verluchting (maximum 2 verdiepingen) zal de diameter aan de basis<br />
gelijk zijn aan de diameter van de primaire verluchting.<br />
Vanaf 3 verdiepingen kiest men steeds voor de secundaire verluchting. Ook hier geldt voor de diameterbepaling<br />
dezelfde regel omdat de standleiding in feite primair wordt belucht.<br />
68<br />
OMZETTINGSTABEL: TD ↔ WD<br />
TD WD TD WD TD WD TD WD TD WD TD WD<br />
2,0 0,7 8,0 1,41 18 2,12 40 3,16 100 5,00 550 11,7<br />
2,5 0,79 8,5 1,45 19 2,17 45 3,36 120 5,50 600 12,5<br />
3,0 0,86 9,0 1,50 20 2,23 50 3,53 140 5,92 650 12,9<br />
3,5 0,94 9,5 1,54 22 2,34 55 3,70 160 6,32 700 13,2<br />
4,0 1,00 10,0 1,58 24 2,45 60 3,88 180 6,70 750 13,7<br />
4,5 1,06 11,0 1,65 26 2,55 65 4,03 200 7,10 800 14,1<br />
5,0 1,12 12,0 1,73 28 2,64 70 4,18 250 7,90 850 14,6<br />
5,5 1,17 13,0 1,8 30 2,73 75 4,33 300 8,66 900 15,0<br />
6,0 1,23 14,0 1,87 32 2,82 80 4,48 350 9,35 950 15,4<br />
6,5 1,27 15,0 1,93 34 2,91 85 4,61 400 10,00 1000 15,8<br />
7,0 1,32 16,0 2,00 36 3,00 90 4,75 450 10,60 1050 16,2<br />
7,5 1,37 17,0 2,06 38 3,08 95 4,87 500 11,20 1100 16,6<br />
Standleiding met primaire verluchting Standleiding met secundaire verluchting<br />
maximale maximale<br />
Ø standleiding Ø verluchting afvoercapaciteit Ø standleiding Ø verluchting afvoercapaciteit<br />
WD WD<br />
63 mm 63 mm 0,5 l/s 63 mm 50 mm 0,7 l/s<br />
75 mm 75 mm 1,3 l/s 75 mm 50 mm 1,7 l/s<br />
90 mm 90 mm 2,0 l/s 90 mm 50 mm 2,6 l/s<br />
100 mm * 100 mm 2,7 l/s 100 mm * 50 mm 3,5 l/s<br />
110 mm 110 mm 4,0 l/s 110 mm 50 mm 5,2 l/s<br />
125 mm 125 mm 5,8 l/s 125 mm 75 mm 7,6 l/s<br />
160 mm 160 mm 9,5 l/s 160 mm 90 mm 12,4 l/s<br />
200 mm 200 mm 16,0 l/s 200 mm 110 mm 21,4 l/s<br />
* Minimale diameters indien er WC’s zijn.
Voorbeeld<br />
Bepaal de Ø van de standleiding voor een gebouw van 5 verdiepingen.<br />
Per verdieping staan, wat grijs water betreft, volgende toestellen geïnstalleerd:<br />
1 ligbad 1 l/s<br />
2 wastafels (0,5 l x 2 =) 1 l/s<br />
1 douche 0,5 l/s<br />
1 spoeltafel 1 l/s<br />
––––––<br />
Totaal debiet TD = 3,5 l/s<br />
TD van de 5 verdiepingen + gelijkvloers = 3,5 l/s x 6 = 21 l/s.<br />
WD = 2,4 l/s.<br />
We raadplegen onze tabel en kijken meteen naar standleidingen met secundaire verluchting (want<br />
meer dan 3 verdiepingen).<br />
De eerste waarde groter dan WD 2,4 l/s is 2,6 l/s, wat overeenkomt met diameter 90 mm voor de<br />
standleiding en 50 mm voor de secundaire verluchting.<br />
IX.2. DIAMETERBEPALING VAN DE HEMELWATERINSTALLATIE<br />
IX.2.1. GRAVITAIR<br />
IX.2.1.1. Diameterbepaling voor standleidingen (verticale), wit water<br />
De diameter voor hemelwaterafvoerleidingen wordt bepaald door het te verwachten maximum<br />
debiet.<br />
Ofschoon er zich zelfs binnen ons klein landje regionale verschillen voordoen, hanteren we een debiet<br />
van 3 liter/minuut/m 2 .<br />
Wij volgen hiermee de Belgische norm NBN 306.<br />
Een meer diepgaande studie werd uitgevoerd<br />
door het WTCB en gepubliceerd in de Technische<br />
voorlichting nr 108.<br />
Vertrekkende van beide gegevens kunnen we<br />
als vuistregel stellen dat we 1 cm 2 buissectie<br />
nodig hebben om 1 m 2 dakoppervlak af te<br />
voeren.<br />
Is de hemelwaterafvoer met een trechter of een<br />
vergaarbak aangesloten op de goot, dan verhoogt<br />
de afvoercapaciteit van de afvoer.<br />
Voor particuliere woningbouw volstaat deze<br />
eenvoudige berekening, omdat het gamma diameters<br />
dat in de kwaliteit hemelwater wordt<br />
aangeboden eerder beperkt is en men daardoor<br />
zelfs met een meer precieze berekening toch<br />
ruimer zal afronden.<br />
Dakoppervlakte Dakoppervlakte<br />
Hellingsgraad<br />
Horizontaal<br />
geprojecteerde<br />
dakoppervlakte<br />
69
Onder dakoppervlakte wordt steeds de horizontale projectie van het dak verstaan. Dit wil zeggen dat<br />
we geen rekening houden met de helling, maar uitsluitend met lengte x breedte.<br />
70<br />
Dakoppervlakte in m 2 Dakoppervlakte in m 2 Sectie van de Ø afvoerbuis<br />
rechtstreeks verbinding mits vergaarbak afvoer in cm 2 in mm<br />
20 29 19,64 50<br />
28 40 28,27 60<br />
38 54 38,48 70<br />
50 71 50,27 80<br />
64 91 63,62 90<br />
79 113 78,54 100<br />
95 136 95,03 110<br />
113 161 113,10 120<br />
177 253 176,72 150<br />
314 449 314,16 200<br />
Voorbeeld<br />
Om een dak af te voeren van 160 m 2 , rechtstreeks aangesloten op de dakuitloop, kan 1 afvoerbuis<br />
van 150 mm volstaan.<br />
Het is vooral bij grote daken geraadzaam om de afvoeren te spreiden.<br />
Om eenzelfde oppervlakte af te voeren zouden we, indien ze rechtstreeks worden aangesloten,<br />
kunnen opteren voor 2 afvoerbuizen van 100 mm omdat beide slechts het water af te voeren hebben<br />
van 80 m 2 .<br />
Dezelfde oefening, maar nu met tussenschakeling van een vergaarbak zou als oplossing bieden :<br />
1 afvoer van 120 mm voor een oppervlakte van 160 m 2 .<br />
of 2 afvoerbuizen van 90 mm voor een oppervlakte van 80 m 2 elk.<br />
Dakoppervlakte in m 2 Dakoppervlakte in m 2 Sectie van de Ø afvoerbuis<br />
rechtstreeks verbinding mits vergaarbak afvoer in cm 2 in mm<br />
20 29 19,64 50<br />
28 40 28,27 60<br />
38 54 38,48 70<br />
50 71 50,27 80<br />
64 91 63,62 90<br />
79 113 78,54 100<br />
95 136 95,03 110<br />
113 161 113,10 120<br />
177 253 176,72 150<br />
314 449 314,16 200<br />
Een bijzonder bruikbare grafi ek biedt de DIN 18460 + DIN 1986. Op de horizontale is de dakoppervlakte<br />
uitgezet in m 2 .<br />
Bovenaan de verticale as staat links de buisdiameter en rechts de Ø van de hanggoot.
Opmerking<br />
– Wanneer men verplicht is om een hemelwaterafvoer binnenshuis aan te leggen, mag men geen<br />
buizen kiezen van de kwaliteit hemelwater. Met het oog op de verplichting om elke afvoer zowel<br />
geur- als waterdicht uit te voeren, moet men kiezen voor de kwaliteit sanitaire afvoer, dit wil zeggen<br />
kiezen voor een grotere wanddikte en betere verbindingen.<br />
– Om geluidsoverlast te vermijden, is het wenselijk om de buizen akoestisch te isoleren. Sommige<br />
fabrikanten leveren een afvoerprogramma met geïntegreerde geluiddemping.<br />
– Men zal voor een afvoer hemelwater nooit een kleinere Ø kiezen dan 50 mm.<br />
– Het verdient aanbeveling om elke hemelwaterafvoer die zich tegen een buitengevel bevindt<br />
onderaan te beschermen door een stoot vaste voetbuis.<br />
BRON: PONT-A-MOUSSON (FRANKRIJK)<br />
71
Praktische oefeningen<br />
De 2 de kolom van de tabel geeft voor een oppervlakte van 54 m 2 een diameter aan van 70 mm.<br />
Afhankelijk van het gekozen materiaal ronden we af naar de eerstvolgende grotere handelsvorm.<br />
72<br />
Het dak wordt door de nok in<br />
2 gelijke schuine delen verdeeld.<br />
Elk dakvlak heeft een horizontale<br />
geprojecteerde oppervlakte<br />
van 54 m 2 .<br />
Het water van de goot aan de<br />
voorgevel wordt via een vergaarbak<br />
afgevoerd door de<br />
standleiding hemelwater.<br />
Dakoppervlakte in m 2 Dakoppervlakte in m 2 Sectie van de Ø afvoerbuis<br />
rechtstreeks verbinding mits vergaarbak afvoer in cm 2 in mm<br />
20 29 19,64 50<br />
28 40 28,27 60<br />
38 54 38,48 70<br />
50 71 50,27 80<br />
64 91 63,62 90<br />
79 113 78,54 100<br />
95 136 95,03 110<br />
113 161 113,10 120<br />
177 253 176,72 150<br />
314 449 314,16 200<br />
Het water van het dakvlak aan de achterzijde wordt afgeleid naar het plat dak.<br />
Omdat de hemelwaterafvoer rechtstreeks met de goot verbonden is, zoeken we in de 1 ste kolom een<br />
dakoppervlakte groter dan 54 m 2 .<br />
We vinden 64 m 2 en lezen af Ø 90 mm.<br />
Ø 70<br />
Ook hier zullen we afhankelijk van het gekozen materiaal afronden naar de eerstvolgende bestaande<br />
diameter.<br />
Het plat dak heeft een oppervlakte van 9 m x 5 m = 45 m 2 .<br />
De standleiding is verbonden via een vergaarbak.<br />
Voeg daarbij de oppervlakte van het hoger gelegen dak (54 m 2 ).<br />
Totale oppervlakte = 54 m 2 + 45 m 2 = 99 m 2 .<br />
9 m<br />
6 m 6 m<br />
Ø 90<br />
5 m<br />
Ø 90<br />
Ø 100<br />
Ø 125
We zoeken in de tabel een waarde groter dan 99 m 2 .<br />
We vinden 113 m 2 en lezen Ø 100 mm.<br />
IX.2.1.2. Diameterbepaling voor horizontale leidingen, wit water<br />
Het bepalen van de diameter voor een horizontale leiding hemelwater gebeurt op analoge wijze.<br />
Voornaamste verschil is evenwel dat het totaal debiet TD niet wordt herleid naar een WD.<br />
Ten tweede hanteren we nu een buisvulling van 70 %.<br />
Nu zoeken we de diameter van de horizontale verzamelleiding.<br />
De helling bedraagt 2 % en we onderscheiden leidingstukken A-B en B-C.<br />
Vullingsgraad 70 % Oppervlakteruwheid kb = 1,0 mm<br />
Ø 0,5 % 1,0 % 1,5 % 2,0 % 2,5 % 3,0 % 4,0 % 5,0 %<br />
Q v Q v Q v Q v Q v Q v Q v Q v<br />
40 0,17 0,25 0,24 0,36 0,30 0,44 0,34 0,51 0,38 0,57 ,42 0,63 0,49 0,73 0,55 0,81<br />
50 0,34 0,30 0,49 0,43 0,60 0,53 0,69 0,61 0,78 0,69 0,85 0,75 0,99 0,87 1,03 0,98<br />
56 0,48 0,33 0,69 0,47 0,85 0,58 0,98 0,67 1,10 0,75 1,21 0,82 1,40 0,95 1,57 1,07<br />
63 0,69 0,36 0,98 0,52 1,21 0,63 1,40 0,74 1,57 0,82 1,72 0,90 1,99 1,05 2,23 1,17<br />
75 1,16 0,41 1,65 0,59 2,03 0,73 2,35 0,84 2,63 0,94 2,88 1,03 3,33 1,19 3,73 1,34<br />
90 1,73 0,46 2,46 0,65 3,<strong>02</strong> 0,80 3,49 0,93 3,91 1,04 4,29 1,14 4,96 1,32 5,55 1,48<br />
110 3,15 0,53 4,48 0,76 5,50 0,94 6,36 1,08 7,12 1,21 7,80 1,33 9,<strong>02</strong> 1,54 10,09 1,72<br />
125 4,58 0,59 6,51 0,84 7,99 1,03 9,24 1,19 10,34 1,33 11,34 1,46 13,11 1,69 14,66 2,04<br />
160 9,32 0,70 13,23 1,00 16,24 1,23 18,78 1,42 21,01 1,59 23,03 1,75 26,61 2,<strong>02</strong> 29,77 2,26<br />
200 16,77 0,82 23,80 1,16 29,20 1,42 33,76 1,65 37,77 1,84 41,39 2,<strong>02</strong> 47,33 2,33 53,51 2,61<br />
250 30,43 0,95 43,18 1,34 52,96 1,65 61,21 1,91 68,48 2,13 75,56 2,34 86,72 2,70 97,00 3,<strong>02</strong><br />
315 56,26 1,10 79,79 1,56 97,85 1,92 113,07 2,22 126,48 2,48 138,60 2,72 160,14 3,14 179,11 3,51<br />
Leidingstuk A-B voert het water af van 54 m 2 geprojecteerd dakoppervlak.<br />
Bij een gemiddelde neerslag van 3 liter/minuut/m2 (NBN 306) stemt dit overeen met<br />
54 x 3 liter = 162 l/min.<br />
162 l<br />
Onze tabel is opgesteld in l/s, dus we delen –––– en vinden 2,7 liter/seconde.<br />
60<br />
We hanteren geen gelijktijdigheidsfactor, dus TD = Q.<br />
De eerstvolgende waarde in de tabel groter dan 2,7 l/s = 3,49 l/s bij een stroomsnelheid van<br />
0,93 m/s.<br />
We nemen Ø 90 mm.<br />
Leidingstuk B-C moet het water van het totale dakoppervlakte afvoeren: = 153 m 2 .<br />
We bepalen eerst het Totaal Debiet 153 x 3 liter = 459 l/min of 7,65 l/s, TD = Q.<br />
We zoeken een getal Q > 7,65 en vinden 9,24 l/s bij een snelheid van 1,19 m/s.<br />
We lezen Ø 125 mm.<br />
73
IX.2.2. HEVELWERKING<br />
Hemelwaterafvoersysteem door middel van hevelwerking<br />
Voor de hemelwaterafvoer van grote dakoppervlakken kan men gebruik maken van een speciaal<br />
systeem dat het hemelwater door hevelwerking op een snelle manier van het dak evacueert.<br />
Door gebruik te maken van een speciaal ontworpen dakkolk wordt bij hevige regenval de kolk volledig<br />
gevuld met water.<br />
De dakkolk wordt aangesloten met een horizontaal geplaatste leiding die zich eveneens volledig<br />
De horizontale leiding gaat over op een standleiding. Het bovenste deel van deze standleiding is bij<br />
hevige regenval eveneens volledig gevuld met water.<br />
Er wordt een waterstop gevormd die zich naar beneden verplaatst waardoor er een zuigkracht wordt<br />
gecreëerd. Door deze onderdruk wordt het water van het dak weggezogen.<br />
Onderaan heeft de standleiding een grotere diameter om de druk te vereffenen.<br />
Het voordeel van dit systeem is dat de buisdiameters van de standleidingen aanzienlijk kleiner zijn.<br />
Een ander voordeel is dat er horizontale gedeelten kunnen gebruikt worden zonder afschot.<br />
Door de volledige vulling en de hoge stroomsnelheid wordt alle vuil mee weggespoeld en is dit<br />
systeem als het ware zelfreinigend.<br />
De afvoercapaciteit van de dakkolken schommelt van 6 liter per seconde tot 12 liter per seconde<br />
(ongeveer 21 m 3 per uur tot 43 m 3 per uur).<br />
74<br />
BRON: GEBERIT - MACHELEN<br />
BRON: GEBERIT - MACHELEN
Werking<br />
Bij weinig neerslag wordt de dakkolk niet volledig gevuld.<br />
Er ontstaat geen luchtafsluiting die nodig is om een onderdruk te creëren en de afvoerkolk werkt als<br />
een gewone tapbuis.<br />
Het water wordt gravitair (zwaartekrachtwerking) afgevoerd.<br />
Bij aanhoudende neerslag wordt de dakkolk volledig gevuld en ontstaat er een luchtafsluiting waardoor<br />
een waterstop wordt gevormd.<br />
Het water wordt geëvacueerd door middel van hevelwerking.<br />
bladkorf<br />
Pluvia trechter<br />
Weinig regen: geen luchtafsluiting<br />
van de afvoerleiding (luchtbellen)<br />
bladkorf<br />
Pluvia trechter<br />
Veel regen: wel luchtafsluiting<br />
van de afvoerleiding<br />
BRON: GEBERIT - MACHELEN<br />
BRON: GEBERIT - MACHELEN<br />
Om een goede werking te garanderen is er een minimale statische hoogte vereist (gebouwhoogte).<br />
Voor standleidingen tot diameter 75 mm moet de statische hoogte minimaal 3 meter bedragen en<br />
vanaf diameter 90 mm is er een statische hoogte van 5 meter vereist.<br />
75
Dakconstructie<br />
De architect of het studiebureau bepaalt de toegestane waterhoogte op het dak in functie van de<br />
draagkracht van de constructie.<br />
In elk geval moet men ervoor zorgen dat bij eventuele verstopping van de hemelwater-afvoerleidingen<br />
het water via spuwers van het dak wordt geëvacueerd.<br />
Indien hiermee geen rekening wordt gehouden bestaat het gevaar dat er te veel water op het dak<br />
verzameld wordt zodat de constructie het kan begeven onder het enorme gewicht.<br />
Dakbedekking<br />
De dakkolk is te verkrijgen in gietijzer of roestvast staal.<br />
Men maakt een keuze in functie van het soort dakbedekking.<br />
Plaatsen van de afvoerkolken<br />
De plaats van de kolken is te bestuderen maar staat steeds in functie van de dakhelling en de totale<br />
dakoppervlakte.<br />
Volgens de Belgische Norm NBN 306 houdt men rekening met een neerslaghoeveelheid van<br />
3 liter per minuut per m 2 dakoppervlak of 0,05 liter per seconde per m 2 dakoppervlak.<br />
Als vuistregel wordt aangenomen dat de afstand tussen de twee dakkolken maximaal 15 meter bedraagt.<br />
Ontwerpvoorbeeld<br />
Gegeven: Dakoppervlakte van het gebouw van 7 meter op 60 meter = 420 m 2<br />
Neerslaghoeveelheid volgens NBN 306 = 0,05 liter per seconde per m 2<br />
Af te voeren debiet:<br />
liter<br />
420 m2 x 0,05 l / s / m2 = 21 liter / seconde / m2 x –––––––– = liter per seconde<br />
sec. / m2 Men kiest in dit voorbeeld vier afvoerkolken die elk een afvoercapaciteit hebben van 6 liter per<br />
se conde (samen 24 liter per seconde) zodat ze met een tussenafstand van 15 meter kunnen geplaatst<br />
worden.<br />
76
Tekening 4 kolken<br />
Indien men zou kiezen voor twee afvoerkolken met elk een afvoercapaciteit van 12 liter per seconde<br />
(samen 24 liter per seconde) wordt de afstand tussen de twee afvoerpunten te groot.<br />
Tekening 2 kolken<br />
Berekeningen<br />
GOED<br />
FOUT<br />
Berekeningen van regenafvoersystemen met hevelwerking wordt handmatig of per computer uitgevoerd<br />
door een studiebureau of door de fabrikant van het gekozen systeem.<br />
Op de Belgische markt zijn de meest bekende:<br />
• Geberit Polyethyleen-afvoersystemen met het PLUVIA-systeem.<br />
• Pont-à-Mousson met een gietijzeren afvoersysteem EPAMS.<br />
BRON: GEBERIT - MACHELEN<br />
BRON: GEBERIT - MACHELEN<br />
77
Drukkerij Schaubroeck, Nazareth<br />
80
handboeken<br />
de sanitair installateur<br />
• Overzicht beschikbare handboeken<br />
• Tekenen: conventies, normen, symbolen en<br />
definities<br />
• Tekenen: planlezen voor de sanitair installateur<br />
• Leidingen in lood<br />
• Leidingen in koper<br />
• Leidingen in gietijzer<br />
• Leidingen in staal<br />
• Kunststoffen: algemeen<br />
• Leidingen in PVC-U, PVC-C<br />
• Leidingen in PE, VPE, sandwichbuis<br />
• Leidingen in PPR, sandwichbuis<br />
• Leidingen in ABS, PB<br />
• Leidingen in gresbuis<br />
• Het bereiden van drinkwater - Waterbehandeling<br />
en drukverhoging<br />
Fonds voor Vakopleiding in de Bouwnijverheid<br />
• Aanleg van waterleidingen<br />
• Sanitair kraanwerk<br />
• De sanitair warmwaterbereiding<br />
• Brandweerleidingen en sprinklers<br />
• <strong>Waterafvoer</strong><br />
• Gas : Van oorsprong tot distributie - De<br />
binneninstallatie<br />
• De verbranding van gas<br />
• Gas : De huishoudelijke toestellen - Ventilatie en<br />
schoorstenen<br />
• De sanitaire toestellen<br />
• Aanverwante technologieën<br />
• Elektriciteit voor de sanitair installateur<br />
• Scheikunde en fysica voor de sanitair installateur<br />
• De sanitair installateur - Lege klasseermap