'Fokkerij raakt OCD-vrij'

veterinair
Leo De Backer
‘Fokkerij raakt
OCD-vrij’
54 H O E F S L AG nr. 10 2006
De Belgische dierenarts
en fundamenteel weten-
schapper Leo De Backer
uit het Belgische Kapellen
is een autoriteit als het
over de medische bege-
leiding van sportpaarden
gaat. Van OCD maakte hij
zijn stokpaardje. Hoefslag
polste hem over de
actuele stand van zaken
inzake OCD.
Tekst: Kris Van Loo
Foto’s: Arnd Bronkhorst
leo de Backer
Na het gesprek met Leo De Backer rijst
de vraag of zijn betoog mag worden
samengevat in de oneliner: over tien
jaar is de fokkerij OCD-vrij. ‘Mmm, dat
zou een straffe titel zijn’, mijmert De
Backer. Dan antwoordt hij resoluut:
‘Ja, zo mag je het stellen… of toch over
maximum vijftien jaar?’
‘OCD is zeker geen modeverschijnsel’,
repliceert De Backer. ‘Bekijk de problematiek
in het juiste tijdsbestek. Wij zijn
de eerste generatie dierenartsen die met
mobiele radiografi e werkt. Voordien kon
radiografi e enkel in klinieken. Probleem
nummer één dat we bij sportpaarden
vaststelden, was hoefkatrol. We namen
ter plaatse foto’s en stelden toen ook OCD
vast, al was dat eerder zeldzaam. In mijn
beginperiode, zo’n twintig jaar geleden,
behandelde ik naast springpaarden ook
renpaarden. Daar kwam OCD frequenter
voor. Bij volbloeden was OCD een veel
groter probleem dan hoefkatrol. Hoefkatrol
manifesteert zich voornamelijk vanaf
vier jaar. Op een leeftijd van zes, zeven
jaar is de carrière van een volbloed al
voorbij. Hoefkatrol was daardoor minder
relevant. Volbloeden worden op veel
jongere leeftijd aan het werk gezet. Het
is wetenschappelijk moeilijk te bewijzen,
maar het is mijn overtuiging dat OCD in
springpaarden is geslopen door inbreng
van volbloed in de warmbloedfokkerij.
Op een tijdsbalk kun je die parallel zeker
trekken. OCD is vandaag de dag een
groter probleem dan hoefkatrol, dat door
outcross sterk is teruggedrongen.’
Zelfde locatie
Het vermoeden rees dat OCD vererft.
Statistisch kon het al aangehaald
worden. Leon Melchior van Zangersheide
– een trendsetter in de fokkerij – zag iets
in dat vermoeden en maakte fondsen vrij
voor een wetenschappelijk onderzoek
naar de erfelijkheid van OCD.
veterinair
Dat gebeurde zo’n tien jaar geleden.
Aanvankelijk was het moeilijk een lijn te
trekken. Tot Leo De Backer thuis achter
zijn bureau voor de lol de paarden ging
onderbrengen volgens de locaties van
OCD’s. ‘Ik noteerde alle paarden van
Zangersheide uit dezelfde familie met
een chip rechtsvoor in de kogel en alle
paarden met een chip rechtsachter in
de sprong. Ik kwam tot het onthutsende
ontdekking dat bij alle antecedenten op
exact dezelfde locatie OCD voorkwam.
Wat bleek? Niet enkel OCD, maar ook
de locatie van OCD was erfelijk. Met
medewerking van het Nederlands laboratorium
Van Haeringen werd vervolgens
DNA-onderzoek gestart. Er werden twee
markers gevonden die wijzen op de erfelijke
aanwezigheid van OCD.’
Reccesief
Voor De Backer staat het als een paal
boven water dat OCD genetisch bepaald
wordt. De volgende stap is bloedonderzoek
dat aan de hand van een DNA-test
aantoont of een paard OCD heeft. ‘Een
positieve evolutie’, zo vindt De Backer.
‘Als we in de toekomst door een bloedtest
kunnen aantonen of een paard al
dan niet OCD heeft, kunnen we exactere
informatie geven aan de fokkers. Als je
over die informatie beschikt, kun je via
outcross OCD wegfokken. Een hengst
met OCD wordt op dit moment door
verscheidene stamboeken per defi nitie
afgekeurd. Als je over het volledig DNAprofi
el beschikt, kun je fokkers inlichten.
Zij zullen enkel fokken met merries
die OCD-vrij zijn. Die politiek van openheid
willen we bij Zangersheide voeren.
Dan kan er selectief gekruist worden en
verdwijnt OCD op termijn. Je moet weten
dat OCD altijd vererft. Maar we hebben
het vermoeden – en ik onderstreep dat
het nog niet wetenschappelijk is vastgesteld
– dat OCD autosomaal recessief
‘Ik denk niet dat spORtpRestatIes
aanmerkelijk toenemen
bij het weghalen van een los fragment’
H O E F S L AG nr. 10 2006 55

veterinair
vererft. Dat wil zeggen dat zowel hengst
als merrie het gen in zich moeten dragen
om te vererven. Indien omgekeerd een
hengst OCD heeft en de merrie niet, betekent
dit dat het veulen geen OCD-lijder
is. Het veulen zal wel drager zijn, maar
geen lijder. Als dat veulen later opnieuw
in de fokkerij gaat en paart met een OCDvrij
paard, zullen de nakomelingen over
de hele lijn OCD vrij zijn.’
Aangezien de bloedtest nog niet op de
markt is, beroepen dierenartsen zich
vooralsnog op een radiografisch onderzoek.
In hoeverre is de actuele OCD-test
betrouwbaar? ‘Het geeft een vrij goed
beeld, al is die test niet honderd procent
betrouwbaar. De meest voorkomende
plaatsen van OCD zijn radiografisch vast
te stellen. Er zijn inderdaad OCD’s waargenomen
in het schoudergewricht en
nekwervels. Daarvan worden traditioneel
geen foto’s genomen. Een bloedtest kan
wel uitsluitsel geven en binnen vijf jaar
is die bloedtest op de markt. Dan kunnen
fokkers bewust OCD wegfokken en dat is
de finale doelstelling.’
OCD-like
Iedereen is het over eens dat OCD genetisch
bepaald is, maar zijn er geen andere
factoren die OCD kunnen veroorzaken?
Leo De Backer is formeel: ‘Er ontstaat geen
enkel OCD-letsel zonder genetische basis!
Beweging, voeding, noem maar op, het
speelt daarin geen rol. Alle onderzoeken
over heel de wereld tonen aan dat in de
ontwikkeling van een paard vele stadia
van ‘OCD-like’ kunnen ontstaan! Toegegeven,
er kan inderdaad dergelijk letsel
ontstaan door trauma, al zal een geoefend
‘In mijn overtuiging is OCD in de springpaarden
geslOpen door de inbreng van
volbloed in de warmbloedfokkerij’
56 H O E F S L AG nr. 10 2006
oog van een veearts het verschil zien
tussen een chip en een kleine fractuur.
Het kan gebeuren dat door interpretatie
een hengst wordt afgekeurd, al is dat een
verwaarloosbaar percentage. Voeding kan
geen doorslaggevende rol spelen. Laat je
dus niet beïnvloeden door de commercie
van voederfabrikanten, want dat is
boerenbedrog. OCD-like wordt in een
wetenschappelijk onderzoek omschreven
als remodeling: in de ontwikkeling van
paarden groeien stukken bot aan elkaar.
Daarom nemen we geen foto’s van
paarden jonger dan achttien maanden.
Als we nadien bij een tweejarige een chip
vaststellen, kun je er vanuit gaan dat die
er heel zijn leven zal blijven. Als we omgekeerd
op die leeftijd geen chip ontdekken,
zal hij er ook geen meer krijgen. Stel dat
beweging en voeding toch een rol zouden
spelen, dat zouden we ervan uitgaan dat
OCD ook op latere leeftijd kan voorkomen
en dat is nooit het geval.’
Malafide optie
Volgens Leo De Backer is er geen relatie
tussen gezondheid en kwaliteit wat OCD
betreft: ‘Er zijn paarden met veel kwali-
teit met ernstige OCD-letsels en paarden
zonder OCD die niet eens over een tafel
kunnen springen. Geef mij dan maar dat
paard met kwaliteit, die OCD neem ik er
graag bij. Vanuit dat standpunt weten we
bijvoorbeeld dat een OCD in een spronggewricht
grotere gevolgen kan hebben
voor de sportieve carrière dan een OCD
in een kogelgewricht. De locatie heeft
invloed op de prestatie.’
Is OCD niet overroepen? Via artroscopie
is de OCD-chip zo verwijderd
en verholpen. ‘Tja, dat is een logische
manier van denken, alleen is dat een
‘geef mij maar een paard
met kwalIteIt ,
die OCD neem ik
er graag bij’
totaal verkeerde inschatting van het
probleem. Het is veel meer dan een chip
die je moet vastnemen en verwijderen.
In veel gevallen zien we meerdere
OCD
OCD staat voor osteochondrosis dissecans (osteo = been, chondro = kraakbeen,
dissecans = loskomen). OCD is een ontwikkelingsstoornis in het bot bij opgroeiende
veulens, waarbij stukken bot en kraakbeen in het gewricht loskomen. OCD ontwikkelt
zich tussen de leeftijd van drie tot achttien maanden. Bij warmbloedpaarden
komt het meest OCD voor in het spronggewricht, kniegewricht en kogelgewricht.
Het probleem ontstaat tijdens de verbening van kraakbeen naar been, tijdens de
groei van het bot. Daarbij komen stukjes kraakbeen of bot en kraakbeen los in het
gewricht. Die losse fragmenten veroorzaken irritatie in het gewricht, waardoor zwelling
ontstaat. Evengoed kan het fragment nauw verbonden zijn met het been en
ondervindt het paard geen enkele hinder. Indien het kraakbeen beschadigd raakt,
zal naast zwelling van het gewricht ook een stijve beweging zichtbaar zijn. Minder
belasten van het gewricht, minder presteren en kreupelheid zijn eveneens mogelijke
complicaties bij niet tijdig behandelen. Jonge paarden zullen niet altijd kreupelen,
zelfs niet bij een gezwollen gewricht. Indien evenwel het OCD-fragment losraakt, zal
snel zware beschadiging met artrosevorming en manken ontstaan.
diffuse kraakbeenbeschadigingen in het
gewrichtsvlak die ook na de operatie
achterblijven en die mede verantwoordelijk
kunnen zijn voor verminderde sportprestaties.
Ik denk omgekeerd niet dat
sportprestaties aanmerkelijk toenemen
bij het weghalen van het losse fragment.
Het probleem is optisch en radiografisch
weg, maar dat geldt niet voor de spor-
veterinair
tieve prestaties. Het is een malafide optie
die hengstenhouders wel eens aangrijpen
om hun hengst alsnog door de keuring
te krijgen. Met de nieuwste technologie
kun je het herkennen hoor, al bestaat die
techniek nog maar drie jaar.’
Met die stelling pleit Leo De Backer voor
omzichtigheid als het een operatieve
verwijdering van OCD betreft. ‘Er zijn
H O E F S L AG nr. 10 2006 57

veterinair
veel paarden die ondanks hun afwijkende
gang toch voldoende bruikbaar zijn voor
de sport. Zolang er geen hinderlijke kreupelheid
ontstaat, zou ik nooit opereren.
Een ingreep in een gewricht blijft een
risico. Als een tweejarige met OCD correct
loopt, zal hij in zijn verdere loopbaan ook
correct blijven lopen. Vergeet niet dat er
ondersteunende, weliswaar symptomatische
behandelingen zijn voor dergelijke
paarden. Ik ben van mening dat mensen
veel te licht denken over die ingrepen. Dat
geldt zelfs voor injecties. Inspuitingen in
een gewricht is geen routineklus, dat blijft
een risico. En ik kan het weten, ik heb
heel wat paarden behandeld.’
Volledig inlichten
Zangersheide gaat er prat op dat hun
hengsten OCD-vrij zijn, tenzij anders
vermeld. Nu zijn er collega-dierenartsen
die dat een utopie vinden. ‘Zolang we
geen bloedtest hebben die honderd
procent uitsluitsel biedt, moeten we ons
‘VOeDIng
speelt geen
doorslaggevende rol’
58 H O E F S L AG nr. 10 2006
beroepen op radiografie. Dan blijft het
inderdaad een utopie. Z-hengsten zijn
op basis van de foto’s OCD-vrij. Sommige
stamboeken, – ik ga geen namen noemen
– nemen ook foto’s, maar beperken
zich tot de sprong en de knie, de kogels
nemen ze niet mee. Belachelijk, alsof je
bij een kankeronderzoek naar de lever
enkel de linkerkwab in acht neemt en
niet naar de rechterkwab kijkt. We
pleiten voor meer openheid naar de
fokkers toe. Het valt op dat er nog steeds
geheimzinnigheid gecreëerd wordt in
de paardenwereld. In de rensport is het
taboe al lang doorbroken. Als hengstenhouder
verkoop je een product: sperma.
Dan is het toch klaar dat je de fokker
volledig inlicht. We moeten er naartoe
dat die informatie bij de hengstenhouders
ter beschikking is. Zangersheide
is wat dat betreft trendsetter. Andere
stamboeken volgen mondjesmaat, al
zijn er nog te veel die hun eigen hengstenbestand
op een verkeerde manier
beschermen. BWP volgt Zangersheide en
ik denk dat het KWPN nu ook alle noodzakelijke
foto’s laat nemen.
Het is een misverstand te denken dat
hengsten hun baan verliezen door de
OCD-problematiek. Het tegendeel is
waar. Vandaag wordt een hengst met
OCD op basis van radiografie altijd
afgekeurd. Met het juiste DNA-profiel
kunnen we hengsten met OCD wel
gebruiken in de fokkerij, als de merrie
genetisch OCD-vrij is. OCD kun je
wegkruisen, een positief verhaal dus!’
toekomstige problemen
Vroeger was hoefkatrol een hot item,
vandaag is OCD het gespreksonderwerp.
Wat wordt het volgende probleem? ‘Er
zijn nog tal van problemen hoor, al zijn
die niet zo bekend. In de toekomst zal de
wetenschap zich buigen over cysteuze
veranderingen. Het gaat over cystes of
opklaringzones in het been waar geen kalk
meer komt. Vergelijk het met holtes in het
been. Bij mensen veroorzaakt dat intense
pijnen, daar is het probleem al gekend. Bij
paarden duikt dit fenomeen nu op, omdat
we het nu pas kunnen herkennen via de
nieuwste technieken van medische beeldvorming
zoals MRI. Cystes veroorzaken
quasi altijd kreupelheid. Na OCD wacht
ons dus een nieuwe uitdaging. We worden
zeker niet werkeloos. Met de verbetering
van de diagnoseapparatuur zullen er
evenredig nieuwe problemen opduiken.
Alle problemen die nu de kop opsteken,
hebben altijd al bestaan. Het verschil is dat
we het nu pas kunnen ontdekken.’ |