PON-bericht mei 2011

jaargang 23 • mei 2011
Kleurrijke Brabanders zijn
hard nodig
Het planbureau:
ervaringen en praktijk
Cultuurparticipatie
onder de loep
‘Investeren in jongeren met
ambitie draagt bij aan de
Brabantse innovatiekracht’

2
PON bericht
Korte berichten
Grote deelname aan
Integrale Veiligheidsmonitor
De provincie vindt het belangrijk
dat alle Brabantse gemeenten deelnemen
aan de landelijke Integrale
Veiligheidsmonitor. Daarom heeft
de provincie in 2008 voor vier jaar
een stimuleringssubsidie beschikbaar
gesteld.
Bovendien zocht de provincie samenwerking
met het PON, de onderzoeksbureaus
van de grotere gemeenten en
de drie regiopolitiekorpsen. Gezamenlijk
is een werkwijze vastgesteld, die
moest leiden tot een zo groot mogelijk
deelname. De eerste afname van
de Veiligheidsmonitor in 2009 verliep
in Brabant succesvol: vijftig van de 68
gemeenten namen deel. Ongeveer de
helft daarvan deed dat niet alleen op
gemeenteniveau, maar streefde bovendien
naar een binnengemeentelijke
vergelijking, tussen wijken, buurten of
kernen. In totaal werden in de periode
september tot december 2009 meer dan
35.000 Brabanders bevraagd naar hun
veiligheidssituatie. Het PON verzorgde
in 2010 diverse onderzoeksrapportages.
Er verschenen een provinciale rapportage,
vijf gemeentelijke rapportages
(voor Boxmeer, Cuijk, Mill en Sint Hubert,
Uden en Veghel) en drie regionale
rapportages voor de politiekorpsen.
Meer informatie:
Egbert Edelmann,
e.edelmann@hetpon.nl
Het percentage Brabanders dat zich wel eens onveilig voelt (per gemeente).
15 tot 20%
20 tot 25%
25 tot 30%
35 tot 40%
Niet deelgenomen
Mantelzorg waardebonnen worden gewaardeerd
De gemeente Tilburg werkt aan een
betere ondersteuning van mantelzorgers.
Een van de instrumenten die
daarbij worden ingezet is het uitreiken
van mantelzorgwaardebonnen.
Mantelzorgers die zich bij het gemeentelijke
loket melden kunnen een bon
krijgen voor ondersteunende diensten
(zoals schoonmaak) of voor ontspanning
(diner-, bioscoop- of bloemenbon).
De gemeente verzocht het PON
te onderzoeken hoe mantelzorgers,
loketmedewerkers en deel nemende
partijen de mantelzorgwaardebonnen
waarderen. De resultaten van
het onderzoek zijn gepubliceerd in
de rapportage Het geeft de burger
Wilbertoord wint
Dorpen Derby
In 2010 organiseerde de provincie
voor de tweede maal de Brabantse
Dorpen Derby. Met deze leefbaarheidswedstrijd
wil de provincie
mensen stimuleren zich in te zetten
voor hun dorp. Net als bij de vorige
editie vervulde het PON de rol van
procesbegeleider.
Op 11 december werd tijdens een feestelijke
uitzending van Omroep Brabant
de winnaar 15 tot verkozen. 20 Gedeputeerde
en juryvoorzitter Brigite van Haaften
20 tot 25
maakte de gelukkige bekend. De felbegeerde
25 hoofdprijs tot 30 van 25.000 euro
ging naar de Evenementenwagen uit
30 tot 35
Wilbertoord. ‘De kwaliteit van de finalisten
was blanco/wit dit jaar = weer gemeenten heel die hoog. niet hebben Ik
deelgenomen aan de Integrale
ben dan ook zeer verheugd over deze
Veiligheidsmonitor 2009
winnaar van de Dorpen Derby 2010. Het
is een prachtig initiatief dat navolging
verdient,’ aldus mevrouw van Haaften.
Meer informatie:
Jolanda Luijten,
j.luijten@hetpon.nl
moed. Het onderzoek toont aan dat
de waardering groot is. De gemeente
wil daarom doorgaan met het verstrekken
van zulke waardebonnen.
Meer informatie
Trude Rietveld,
t.rietveld@hetpon.nl

Inhoud
PON zet zijn kennis in
bij transitie jeugdzorg
Maatschappelijke effecten van
CJG Bergen op Zoom in beeld
Monitor doet zijn werk
PON en Deloitte bieden
gemeenten de helpende hand
Kleurrijke Brabanders zijn
hard nodig
Aanknopingspunten voor de
Agenda van Brabant
Omroep Brabant wordt
gewaardeerd
Op zoek naar maatschappelijk
rendement
Social Return On Investment (SROI)
Aandacht voor oog en oor
verhoogt kwaliteit van leven
Signalering is essentieel
Cultuurparticipatie onder de loep
Hoe cultuurminded is de Brabander?
Het planbureau:
ervaringen en praktijk
Kennis voor en over Brabant
Geen dynamiek zonder burgers
De regio als maat
4
5
6
8
11
12
14
15
16
18
Column
Erna Hooghiemstra
Directeur-bestuurder
van het PON
Hebben we eigenlijk nog (meer) kennis
nodig? Het is een vraag die gemakkelijk
gesteld wordt aan de borreltafel. Er waren
tijden dat er met ontzag werd geluisterd
naar uitkomsten van wetenschappelijk
onder zoek. Dat is anders geworden. Kennis
wordt nog net niet beschouwd als linkse
hobby, maar het is steeds noodzakelijker
om aan te duiden wat het nut is van al dat
onderzoek.
En terecht. Als rechtgeaarde onderzoeker ben
ik zelf geneigd om heel veel kennis al bij voorbaat
interessant te vinden. Maar lang niet alle
kennis is relevant. Kennis is pas nuttig als de
gebruiker er daadwerkelijk iets mee kan.
Bij het PON houden we van kennis, zijn we
nieuwsgierig, willen we weten hoe het echt
zit, genieten we ervan om onze inzichten te
delen. Dat wij waarde hechten aan kennis is
belangrijk, want dat is de motor achter onze
kwaliteit. Maar minstens zo belangrijk is het
om te zoeken naar de manier waarop kennis
ook gebruikt kan worden. Kennis is één, het
vertalen naar de praktijk is een tweede.
Dit PON-bericht geeft een overzicht van een
selectie van projecten die het PON in opdracht
heeft uitgevoerd in 2010. Het laat gelukkig
zien, dat niet alleen wij vinden dat kennis er
toe doet, maar dat opdracht gevers duidelijk
iets kunnen met onze kennis. Opdrachtgevers
worden steeds selectiever. Dat houdt ons
scherp. Het dwingt ons om voortdurend te
laten zien hoe kennis benut kan worden, wat
de relevantie is en welke kennis op welk moment
en op welke manier een rol kan spelen
bij de vraagstukken waar de opdrachtgevers
mee zitten.
Ja, kennis is nodig. Gelukkig maar, het gaat
om het wat, maar ook om het hoe: Kennis in
uitvoering dus!
3
PON bericht

4
PON bericht
Jeugd
PON zet zijn kennis in
bij transitie jeugdzorg
Gemeenten worden vanaf 2015 verantwoordelijk voor het gehele
jeugdbeleid, inclusief de nu nog provinciale jeugdzorg, de zorg
voor licht verstandelijk gehandicapte jeugdigen (LVG-jeugd) en de
jeugd-GGZ. Deze transitie van de jeugdzorg moet leiden tot een
effectievere en efficiëntere zorg voor de Brabantse jeugdigen.
Die overdracht is een uitdagende
operatie die de betrokken over heden
en uitvoeringsinstellingen kansen
biedt, maar tegelijkertijd tot veel
kopzorgen zal leiden. Het einddoel
lijkt duidelijk; de weg er naar toe zal
kronkelig blijken.
In dit transitietraject werkt het PON
mee aan een gezamenlijke kennisagenda
van provincie, gemeenten
en uitvoeringsinstellingen. De uitwerking
van die agenda biedt de
diverse partijen adequate kennis
(theorie, empirie en advies), op basis
waarvan verstandige overdrachtsbesluiten
mogelijk zijn. Om deze
transitie te kunnen operationaliseren,
willen we de juiste informatie boven
tafel krijgen en die ook hanteerbaar,
betrouwbaar en toepasbaar maken.
Anders gezegd: we helpen bestuurders
en beleidsmedewerkers om
tot de juiste kennisvraag te komen,
voeren die uit en zetten in op een optimaal
gebruik van instrumenten en
gegevens die reeds voorhanden zijn.
Grootschalige projecten
In 2010 voerde het PON verschillende
grootschalige jeugdprojecten uit in
opdracht van de provincie, waaronder
de analyses van de Jeugdbalans, de
monitor Stelsel in balans en Patronen
in het beroep op de jeugdzorg. Deze
vormen een belangrijke basis voor de
uitvoering van de kennisagenda.
De Jeugdbalans (www.jeugdbalansbrabant.nl)
biedt informatie over
zowel het gemeentelijk jeugdbeleid
als de provinciale jeugdzorg op vijf
thema’s: staat van de jeugd, risicofactoren,
signalen (hulpvraag), gebruik
van hulp en aansluiting. Op
basis van deze gegevens verricht het
PON analyses en rapporteert het op
gemeentelijk en regionaal niveau.
Het doel daarvan is om compacte
signalerings- en beleidsinformatie te
bieden aan provincie en gemeenten.
Dat helpt hen tot een beter op feiten
gebaseerd jeugdbeleid te komen en
te werken aan een betere afstemming
tussen (en straks de overdracht
van) provinciale jeugdzorg en lokaal
jeugdbeleid.
In het beleidskader jeugd 2009-2012
stelt de provincie Noord-Brabant zich
ten doel tot een Stelsel in balans te
komen. Dit behelst voldoende aanbod
– variërend van laagdrempelige
opvoedondersteuning tot gespecialiseerde
jeugdzorg – zodat het mogelijk
is jeugd en gezin tijdig te helpen
volgens het principe ‘lichte hulp waar
mogelijk, zware hulp waar nodig’. Om
dit doel te realiseren en daarmee de
toenemende groei in de gespecialiseerde
jeugdzorg terug te dringen,
maakt de provincie op regionaal
niveau afspraken over verbetering
van het preventieve hulpaanbod door
gemeenten. Met de monitor Stelsel
in balans wordt daarbij gezocht naar
de juiste indicatoren en worden de
feitelijke gegevens op een rij gezet.
In het project Patronen in het beroep
op de jeugdzorg doet het PON
kwantitatief onderzoek naar het
totaal van problemen in de jeugdzorg.
We geven onder meer antwoord op
vragen als: Welke (combinaties van)
problemen bij jeugdigen komen
vooral voor en welk zorgtraject wordt
daarbij aangeboden? Voor welke
groepen jeugdigen geldt dat? Wat
zijn de achtergrondkenmerken van
deze jeugdigen en hoe zit het met
hun thuissituatie? Met dit onderzoek
geven we inzicht in de problematiek
van jeugdigen in de Brabantse jeugdzorg
en de relatie daarvan met het
soort zorg en de intensiteit van de
zorg die zij ontvangen.
Meer informatie
Mariëlle Blanken,
m.blanken@hetpon.nl

Monitor doet zijn werk
Maatschappelijke effecten van
CJG Bergen op Zoom in beeld
Begin 2010 werd in Bergen op Zoom het Centrum voor Jeugd
en Gezin (CJG) geopend. Ouders, kinderen, jongeren tot 23 jaar
en professionals kunnen hier terecht met vragen over opvoeden
en opgroeien. De gemeente Bergen op Zoom vroeg het PON de
resultaten van (de samenwerking van de partners binnen) het CJG
te monitoren.
Het doel van de gemeente is met
deze monitor de maatschappelijke
effecten van het CJG in beeld te
brengen en de voor het CJG beschikbaar
gestelde middelen te verantwoorden.
De resultaten van de
monitor bieden sturingsinformatie
voor bestuur en management van
het centrum.
De door het PON ontwikkelde monitor
is een vertaling van het INK-model
voor het CJG: het instrument biedt
zicht op alle relevante invalshoeken
van organisatie en resultaten van
het CJG in onderlinge samenhang.
De invalshoeken betreffen: de verantwoordelijkheid
over het CJG; de
betrokken medewerkers; strategie
en visie; inzet van middelen; processturing;
de bereikte resultaten vanuit
het perspectief van personeel, cliënt
en samenleving; de maatschappelijke
resultaten.
Opzet en doorontwikkeling
In de periode 2010-2011 wordt de
CJG-monitor ontwikkeld en per invalshoek
krijgen de reeds beschikbare
data een plaats. De in dit ontwikkeljaar
verworven inzichten worden de
volgende jaren gebruikt bij de reguliere
uitvoering en doorontwikkeling
van de monitor. Jaarlijks wordt in
overleg met de gemeente besloten
welke informatie voor dat jaar nodig
is. Afhankelijk van de aard van de informatie
worden aanvullende data
verzameld en extra instrumenten
ontwikkeld. Zo worden in 2011 onder
andere een zogeheten personeels-
meter en een tijd belastingmatrix
ontwikkeld. Ook wordt een aantal
vragen over het CJG opgenomen in
de Gemeentepeiling 2011, die wordt
gehouden onder een steekproef van
de bevolking van Bergen op Zoom.
Het PON organiseert halfjaarlijks
ook workshops of intervisiebijeenkomsten
met de betrokken partijen
en CJG-medewerkers. Het doel van
deze bijeenkomsten is gezamenlijk
op onderwerpen te reflecteren en zo
nodig bij te sturen. Dit leidt aldus tot
aanvullende, kwalitatieve informatie
die inzetbaar is bij de doorontwikkeling
van de monitor. Ook biedt dit de
mogelijkheid betrokkenen te laten
zien wat de gebruikswaarde van de
CJG-monitor voor hen is.
Al met al maakt de CJG-monitor een
afgewogen oordeel mogelijk over de
resultaten van het CJG, aangezien alle
relevante factoren erbij betrokken
worden, zoals de gekozen prioriteiten,
het onderliggende proces en de
investeringen. Hierdoor kan de gemeente
haar regierol, zowel intern als
tegenover de verschillende partners,
nader vorm en inhoud geven. Een
vergelijking met andere gemeenten,
waar op eenzelfde manier de resultaten
in beeld worden gebracht, draagt
bij aan de verdere ontwikkeling van
het CJG en het onderliggende proces
van samenwerking.
Meer informatie
Carola Mes,
c.mes@hetpon.nl
5
PON bericht
Jeugd

6
PON bericht
Planbureau
PON en Deloitte
bieden gemeenten
de helpende hand
Al een aantal jaren werkt het PON samen
met Deloitte aan producten die gericht zijn
op de verbetering van de dienstverlening van
gemeenten. Het begon in 2005 met De Staat
van de Gemeente, die inmiddels is omgedoopt
tot Waarstaatjegemeente.nl Burgerrollen. Nu
worden daar de Benchmark MinderRegelsMeer-
Service en De Bezuinigwijzer aan toegevoegd.
Waarstaatjegemeente.nl
Burgerrollen
In december 2010 heeft KING, het Kwaliteitsinstituut
Nederlandse Gemeenten, als eerste de samenwerkende
partners PON en Deloitte het Keurmerk Uitvoering
Burgeronderzoeken Waarstaatjegemeente.nl toegekend.
Het keurmerk geeft aan dat PON en Deloitte volgens de
door KING vastgestelde richtlijnen de onderzoeken uitvoeren
en kwaliteit leveren, mede door hun jarenlange
ervaring binnen het project.
PON en Deloitte zijn medeontwikkelaars, uitvoerders en
de grootste aanbieders van het project. Vanaf de start
in 2005 hebben 209 verschillende Nederlandse gemeenten
via ons meegedaan aan de burgeronderzoeken van
Waarstaatjegemeente.nl.
Deze onderzoeken geven antwoorden op vragen als: Hoe
tevreden zijn burgers met de gemeentelijke voorzieningen?
Wat is hun oordeel over de dienstverlening aan de
gemeentelijke loketten? Zijn de burgers tevreden over hun
woonomgeving? Hoe staat de gemeente ervoor in vergelijking
met andere gemeenten? Waarstaatjegemeente.
nl Burgerrollen is een eenvoudig instrument dat snel en
gemakkelijk inzetbaar is en dat aansluit op andere, reeds
bestaande instrumenten, zoals de Veiligheidsmonitor.
Meer informatie
Karin du Long, k.du.long@hetpon.nl
Benchmark
MinderServiceMeerRegels
Deze benchmark ontstond drie jaar geleden als een monitor
en is nu een volwaardige benchmark geworden onder
de titel Benchmark MinderRegelsMeerService (MRMS). In
2010 kreeg de benchmark het KING-keurmerk en werd
MRMS opgenomen in het Huis van de Benchmarks.
Eenvoudig
en bruikbaar
Benchmark MRMS
Van en voor
de deelnemers
De afgelopen jaren hebben veel gemeenten aandacht
besteed aan het verminderen van de regeldruk en het
verbeteren van de kwaliteit van dienstverlening. Ook de
komende jaren hebben gemeenten nog steeds veel ambities
rond dit onderwerp. Dit blijkt onder meer ook uit
het onderzoek van het Adviescollege toetsing administratieve
lasten. In dit onderzoek is gekeken naar de coalitieakkoorden
van de G31 (de grootste gemeenten) en is
onderzocht wat hun ambitie is met het thema regeldruk.
Het blijkt dat bijna alle G31-gemeenten expliciet aandacht
besteden aan dit onderwerp en daarbij ook concrete doelstellingen
hebben opgenomen. De Benchmark MRMS
heeft dan ook een toegevoegde waarde voor gemeenten.
Een voorwaarde is wel (het aanblijven van) een aantal
belangrijke succesfactoren: eenvoudig en bruikbaar, van
en voor de deelnemers, leren centraal, en verbetering.
Inmiddels doen140 gemeenten mee aan deze benchmark.
Meer informatie
Sjaak Cox, s.cox@hetpon.nl
Leren centraal
Verbetering

Bijgestelde
Algemene
Uitkering
Beschikbare
middelen
–
De Bezuinigwijzer
+ Ambities
Nieuw
college
Met het oog op bezuinigingen en kerntakendiscussies
die binnen gemeenten worden gevoerd, lanceren PON
en Deloitte een nieuw instrument: De Bezuinigwijzer. Het
instrument is ontwikkeld en de uitvoerders staan in de
startblokken om ermee aan de slag te gaan.
De gevolgen van de kredietcrisis en de voortdurende
financiële crisis gaan aan gemeenten niet voorbij: ze
moeten rekening houden met structureel minder inkomsten
uit het gemeentefonds en vaak ook met minder
inkomsten uit andere bronnen. Na de gemeenteraadsverkiezingen
in maart en de landelijke verkiezingen in juni
van afgelopen jaar zijn in alle gemeenten bezuinigings- en
kerntakendiscussies losgebarsten. Tegelijkertijd hebben
gemeente raden en colleges nieuwe ambities om de
samen leving vorm te geven. Nieuwe ambities én minder
inkomsten vragen om een nog nauwkeuriger manier om
tot keuzes te komen. De rol van burgers is daarbij met het
inkleuren van het stemvakje niet uitgespeeld.
Om de stem van burgers over beleidsonderwerpen te
laten horen en die te koppelen aan de ambities van de
nieuwe gemeenteraad of het nieuwe collegeakkoord,
ontwikkelden het PON en Deloitte De Bezuinigwijzer.
De Bezuinigwijzer voor gemeenten omvat de volgende
onderdelen:
1. Gegevensverzameling en eerste discussie
• Een onderzoek onder burgers: op welke beleidsvelden
zien zij graag dat extra middelen worden uitgegeven?
• Een feitelijk onderzoek van de financiële gegevens
om te zien waaraan de gemeente op dit moment
haar middelen besteedt.
• De ambities van de huidige gemeenteraad dan wel het
huidige collegeakkoord.
• De mening van burgers en de financiële gegevens zetten
we tegen elkaar af met behulp van smiley’s. Dit
vormt de eerste aanzet voor een interne discussie over
de verschillen tussen wat burgers vinden en de daadwerkelijke
inzet van de gemeente.
Optioneel is het mogelijk specifieke groepen te benaderen,
waarbij twee groepen extra aandacht vragen: het
maatschappelijk middenveld en het bedrijfsleven.
2. Discussie met en tussen verschillende groepen
Het aangereikte materiaal biedt zicht op overeenkomsten
en verschillen tussen wensen van burgers en inzet van
gemeenten. Dit gaat pas leven wanneer verschillende
groepen erover met elkaar in discussie gaan. Op welke
wijze dit kan en moet, hangt af van de keuze die de
gemeente daarbij maakt. Er zijn twee varianten:
1. De basis variant: Deloitte en het PON organiseren met
college en raad twee sessies over het materiaal dat de
onderzoeken hebben opgeleverd.
2. De Uitgebreide variant: Deloitte en het PON organiseren
bijeenkomsten met burgers, professionals en bedrijfsleven
waarbij de raad en het college de discussie
aangaan onder voorzitterschap en begeleiding van het
PON en Deloitte.
3. Adviesrapportage van de onderzoeken en de
discussies
Tot slot rapporteren we de resultaten van de onderzoeken
en – indien van toepassing – de bijeenkomsten in een
korte, overzichtelijke notitie. Indien gewenst presenteren
wij de uitkomsten aan de gemeenteraad en het college.
Meer informatie
Sjaak Cox, s.cox@hetpon.nl
7
PON bericht
Planbureau

8
PON bericht
Planbureau
Aanknopingspunten voor de Agenda van Brabant
Kleurrijke Brabanders
zijn hard nodig
De toon in het maatschappelijke en politieke
debat over de rol en positie van allochtonen is ver-
hard. Allochtonen, in het bijzonder degenen met
een moslimachtergrond, worden vooral gezien als
probleemgeval. Aanpassen of anders maar liever
verdwijnen uit Nederland is het parool geworden.
Maar tegelijkertijd hebben de Nederlandse en
zeker ook de Brabantse economie alle belang bij
de aanwezigheid van (jonge) allochtonen en hun
actieve deelname aan de samenleving.
De Verkenning Kleurrijk Brabant die het PON in opdracht
van de provincie uitvoerde, schetst de actuele ontwikkelingen
op een aantal terreinen en verbindt die met de
provinciale ambities. Daarnaast bracht PON de zevende
editie van de monitor Brabant en zijn kleurrijke samenleving
uit. Deze monitor presenteert een schat aan actuele
feitelijke gegevens.
De provincie heeft voor de komende jaren stevige ambities
neergelegd in de Agenda van Brabant. Brabant moet
een top-kennis- en -innovatieregio worden. Om dat te
realiseren, is een aantrekkelijk woon- en leefklimaat een
voorwaarde. Immers: dat zal de high-potentials en talentvolle
professionals uit de hele wereld naar onze provincie
lokken en ze er ook aan binden. Specifiek integratiebeleid
hoort niet meer tot de focus van deze Agenda. Wel streeft
de provincie ernaar een leefklimaat te scheppen dat open-

staat voor talentvolle wereldburgers.
De vraag hoe dat te realiseren, vormt
de leidraad van de Verkenning Kleurrijk
Brabant. Hierin bieden we de
provincie aanknopingspunten om
de sociale ambities van Brabant te
koppelen aan de algemene ambitie.
Basisgedachte daarin is dat talenten
niet alleen buiten Brabant te vinden
zijn, juist binnen de Brabantse samenleving
is dat vlak nog onontgonnen
gebied.
Langzame verbetering
Als het gaat om het realiseren
van de ambitieuze economische
doelstellingen lopen we tegen
knelpunten aan. Actueel spelen de
volgende problemen: het opleidingsniveau
van de Brabanders is aan de
lage kant, de aansluiting tussen onderwijs
en arbeidsmarkt is gebrekkig,
het MKB beschikt over een gering
innovatievermogen en de jeugdwerkloosheid
is hoog. Tegelijkertijd
constateren we in de monitor Brabant
en zijn kleurrijke samenleving dat er
sprake is van een langzame verbetering
van de arbeidsmarktpositie van
allochtonen, naast dat er nog steeds
grote achterstanden zijn.
In het licht van de Brabantse ambities
is dat een probleem. Het is zaak
alle Brabantse burgers optimaal te
laten deelnemen aan de economie
en zodoende de dreigende arbeidstekorten
in de zorg en de techniek
terug te dringen. De hedendaagse
en toekomstige jeugd wordt steeds
meerkleuriger. Meer kansrijke groepen
moeten gestimuleerd worden
zich verder te ontwikkelen. Investeren
in jongeren met ambities draagt
bij aan de Brabantse innovatiekracht.
Open cultuur
Het gaat niet alleen om het lokken
van jonge hoogopgeleide etnische
professionals van elders naar hier. Het
gaat er ook steeds meer om hen te
binden aan deze regio. Steeds meer
is de hele wereld hun speelveld; zij
zijn kansrijk op internationale markten
en een onvoldoende goed vestigings-
en leefklimaat kan gemakkelijk
leiden tot een braindrain. Er zijn nu
al voortekenen dat hoogopgeleide
Facts niet-westerse allochtonen
in Brabant
Demografie
Aantal inwoners: 2.444.158
84,0% van Nederlandse herkomst
8,2% westerse allochtonen
7,8% niet-westerse allochtonen
44,9% van de niet-westerse
allochtonen is jonger dan 25 jaar
(van alle Brabanders is dat 29,3%)
Onderwijs
Hoewel de onderwijsprestaties toenemen, is het onderwijsniveau
van niet-westerse allochtonen nog altijd lager dan van autochtonen.
• Aandeel niet-westerse allochtonen in het vmbo is ruim tweeënhalf
keer groter dan aandeel in het vwo.
• Havo/vwo-deelname van Turkse en Marokkaanse herkomst is
maar half zo hoog als die van de autochtone leerlingen.
• Leerlingen van Turkse afkomst hebben de grootste
taalachterstand.
Arbeidsmarkt
• De arbeidsmarktparticipatie van allochtonen stijgt aanzienlijk,
maar is toch aanmerkelijk lager dan van autochtonen
(respectievelijk 46% en 69%).
• Het aandeel niet-westerse allochtonen op de werkzame
beroeps bevolking ligt in Noord-Brabant lager dan landelijk.
• De werkloosheid onder niet-westerse allochtonen is met 14%
beduidend groter dan onder autochtonen (5%). Het treft vooral
jongeren.
• Bijna de helft van de allochtonen heeft een laag beroepsniveau,
terwijl dat bij autochtonen 30% is. Vooral in West-
Brabant is dat aandeel hoog.
• Het zelfstandig ondernemerschap van niet-westerse
allochtonen neemt toe, vooral onder Turken.
Meer lezen
Brabant en zijn kleurrijke samenleving: editie VII.
(door J. Smets en E. Stultjens)
Verkenning Kleurrijk Brabant: strategische aanknopingspunten
voor de Agenda van Brabant.
(door M. Smulders, J. den Hartog en J. Smets)
9
PON bericht
Planbureau

10
PON bericht
Planbureau
Individu
Actief netwerk
Geen netwerk
Actief,
ontwikkelingsgericht
Bron van innovatie en
toegevoegde waarde
Onbenut potentieel,
onzichtbaar
Turken, opgegroeid in Nederland,
meer geneigd zijn een carrière op te
bouwen in Istanbul of Ankara.
In de Agenda van Brabant ziet de
provincie voor zichzelf dus de taak te
zorgen voor een gunstig vestigings-
en leefklimaat. Het faciliteren van
regionale en lokale partijen om dit
leefklimaat voor deze professionals
te verbeteren, is een kans voor de
provincie. Het binden van talentvolle
mensen uit de hele wereld en het
investeren in ontwikkeling van talenten
in Brabant zelf vergt daarbij een
open cultuur. Een cultuur die wordt
gekenmerkt door kosmopolitische
waarden en een tolerant leefklimaat.
De Brabantse allochtonen wonen
met name in de stedelijke gebieden.
Daar werken, wonen en recreëren zij.
Daar liggen de grootste kansen om
jong (allochtoon) talent te ontwikkelen
en te binden. Daar kunnen dan
ook nieuwe verbindingen, innovaties
en relevante contacten ontstaan.
Een provincie die investeert in de
mogelijkheden voor opleiding en
Percentage allochtonen (Bron: CBS, bewerking PON)
Passief
ontwikkeling en het creëren van contacten
voor haar burgers zal ook in
de toekomst kleurrijk en daarmee
kansrijk blijven.
Toegang tot netwerken
Het traditionele integratiebeleid
heeft afgedaan. Is daarmee de rol
van de overheid op dit gebied ook
verleden tijd? Wij denken van niet.
Het PON biedt in de verkenning
alternatieven voor het huidige integratiebeleid.
Niet alleen dienen die
de economische belangen van onze
samenleving, ze gaan ook hand in
hand met sociale doelen en kwaliteiten
die mede in de Agenda van Brabant
een prominente plaats innemen.
Een ontwikkelingsgerichte houding
en een netwerk van contacten in de
hedendaagse netwerksamenleving
zijn cruciaal voor de maatschappelijke
ontplooiingskansen van mensen.
Opleiding en netwerken dus.
De situatie van de Turkse gemeenschap
laat zien hoe belangrijk toegang
tot netwerken is in Nederland.
Werkendam Woudrichem
Uitvoerende werknemer
Structureel zonder
toegevoegde waarde
Aalburg
Drimmelen
Geertruidenberg Waalwijk
's-Hertogenbosch
Heusden
Maasdonk
Bernheze
Landerd
Grave
Cuijk
Mill en
Sint Hubert
Moerdijk
Oosterhout Loon op Zand
Vught Sint-Michielsgestel
Uden
Steenbergen
Halderberge
Breda
Etten-Leur
Roosendaal
Rucphen
Bergen Op Zoom
Zundert
Dongen
Haaren
Tilburg
Boxtel
Gilze
en Rijen
Oisterwijk
Goirle
Alphen-Chaam
Hilvarenbeek Oirschot
Baarle-Nassau
Schijndel
Sint Anthonis
Veghel Boekel
Boxmeer
Sint-
Oedenrode
Gemert-Bakel
Laarbeek
Best Son
en Breugel
Nuenen
c.a. Helmond
Deurne
Eindhoven
Geldrop-
Woensdrecht
Veldhoven Mierlo
Reusel-
De Mierden
Bladel
Eersel
Waalre
Heeze-
Leende
Asten
Someren
> 8%
Valkenswaard
6 - 8%
2 - 4%
Bergeijk
Cranendonck
4 - 6%
< 2%
Lith
Zonder netwerken kun je goed opgeleid
zijn, prima Nederlands spreken
en toch niet aan de bak komen, zo is
de ervaring van veel Turkse jongeren.
Voor de overheid blijft het de maatschappelijke
opgave om zo veel mogelijk
mensen te laten meedoen aan
de samenleving en ervoor te zorgen
dat de groep die niet kan meedoen
zo klein mogelijk blijft. Dit is de groep
mensen ‘zonder toegevoegde waarde’.
Nu blijkt dat Turkse jongeren,
naast veel andere migranten, een
groot risico lopen tot deze groep te
gaan behoren. Beleid gericht op het
vergroten van kansen van mensen is
van belang; het is investeren in een
brede basis van goedopgeleide vakmensen.
Uitvoerders van dit beleid
moeten zich realiseren dat de mensen
die zij willen bereiken – vooral
in de steden – aanzienlijk variëren
in kleur en afkomst. Zij zullen specifieke
kennis over deze groepen
bij hun praktijk moeten betrekken.
Kleurrijke Brabanders zijn hard nodig
om de ambities voor Brabant waar te
maken!
Meer informatie
Mirjam Smulders,
m.smulders@hetpon.nl
of Judith Smets,
j.smets@hetpon.nl
Oss

Omroep Brabant
wordt gewaardeerd
In 2010 onderzocht het PON, in opdracht van
de provincie, voor de tweede maal in hoeverre
de programma’s van Omroep Brabant worden
gewaardeerd. Dit grootschalige survey-onderzoek
onder de Brabantse bevolking levert bruikbare
informatie op voor zowel Omroep Brabant
als de provincie.
Omroep Brabant gebruikt de uitkomsten voor de eigen
programmering en het marketingbeleid. De provincie
gebruikt ze voor de ontwikkeling van het provinciale
mediabeleid en voor de cijfermatige onderbouwing van
het advies aan het Commissariaat voor de Media (CvdM).
Net als bij de eerste meting in 2006 was de centrale onderzoeksvraag:
Hoe ervaren Brabanders de kwaliteit van de
regionale omroep? In de nieuwe meting is de vraagstelling
uitgebreid met de vraag: Hoe ziet het algemene informatie
zoekgedrag van Brabantse burgers eruit en welke
media gebruiken ze hierbij? Daarnaast kreeg in 2010 het
longitudinale karakter van het waarderingsonderzoek een
zwaarder accent. Door ontwikkelingen in de tijd te registreren,
wordt duidelijk op welke punten het beter gaat
en welke punten meer aandacht verdienen.
Het blijkt dat Brabanders die informatie zoeken over onderwerpen
waarin men geïnteresseerd is anno 2010 vooral
de landelijke televisie, de regionale dagbladen en huis-
aan-huisbladen gebruiken. Meer dan de helft van alle
Brabanders noemt ook een van de mediakanalen van
Omroep Brabant (tv, radio, teletekst of website) als informatiebron.
De tv-consumptie van de Brabander bleef de afgelopen
vier jaar stabiel (gemiddeld kijkt men 2,9 uur per dag),
terwijl de radio-consumptie is toegenomen (van 3,4 naar
3,7 uur per dag). Het dagelijks gebruik van teletekst is
aanzienlijk gegroeid (van 46 naar 68 procent), terwijl het
internetgebruik de afgelopen jaren is gestabiliseerd op
gemiddeld 10,4 uur per week.
Hoe beoordelen Brabanders ‘hun’ Omroep Brabant? Over
het geheel genomen zijn Brabanders tevreden over de
prestaties van de regionale omroep. De gemiddelde waardering
voor de televisieprogramma’s nam toe van 7,0 naar
7,3. De gemiddelde waardering voor de radioprogramma’s,
teletekst en de website bleef stabiel (respectievelijk
7,2, 6,9 en 7,0).
Kortom: Omroep Brabant heeft duidelijk een eigen positie
verworven in het Brabantse medialandschap. Meer dan
de helft van de Brabanders gebruikt weleens een van
de geboden mediakanalen. En die gebruiker is over het
algemeen tevreden over de prestaties van deze regionale
omroep.
Meer informatie:
Egbert Edelmann,
e.edelmann@hetpon.nl
11
PON bericht
Planbureau

12
PON bericht
Participatie
Social Return On Investment (SROI)
Op zoek naar
Het financieren van activiteiten en projecten in het sociale domein
is geen vanzelfsprekendheid meer. Krimpende budgetten en meer
taken en verantwoordelijkheden dwingen tot scherp laveren. ‘Wat
brengt zo’n project nu echt op, heeft het maatschappelijke meerwaarde?’
luidt steeds vaker de centrale vraag. Social Return On
Investment (SROI) helpt om die vraag vooraf te beantwoorden
en te sturen op de gewenste resultaten. Het PON ging met dit
instrument aan de slag.
Sinds 2003 is in Brabant in ten minste
vijftien gemeenten ervaring
opgedaan met toepassing van het
concept WonenZorgService in de
Wijk (WZSW). Hierbij wordt een koppeling
gemaakt tussen het inzetten
van mensen met een grote afstand
tot de arbeidsmarkt en het leveren
van persoonlijke diensten aan ouderen
en mensen met beperkingen die
nog zelfstandig wonen. Samen met
Adsom, bureau voor strategisch en
Probleem Investering
income input
maatschappelijk rendement
operationeel management bv., deed
het PON onderzoek naar het maatschappelijk
rendement van WZSW in
acht gemeenten. Daarbij gebruikten
we de methodiek van SROI.
Gewenste effecten
‘WZSW is een mooi concept met
een sterke achterliggende filosofie;
maar brengt het in de toepassing
ook daadwerkelijk teweeg wat van te
voren als doel is geformuleerd?’ luidt
de basisvraag van het PON/Adsomonderzoek.
Het onderzoek is uitgevoerd
in opdracht van de provincie
Noord-Brabant. Samen met alle
stakeholders (gemeenten, projectleiders,
dienstverleners en dienstafnemers,
maar ook bijvoorbeeld
vertegenwoordigers van woningcorporaties)
is systematisch in kaart
gebracht wat de gewenste effecten
van WZSW in de praktijk zouden
moeten zijn voor elk van hen, welke
investeringen daarvoor gedaan
worden en welke activiteiten in de
praktijk feitelijk zijn ontplooid.
Het antwoord op de vraag wat al die
inspanningen nu uiteindelijk waard
zijn, is essentieel. Dragen ze écht bij
aan de oplossing van een gesignaleerd
maatschappelijk probleem en
hoe groot of klein moet je die bijdrage
dan waarderen? Bij WZSW gaat
het dan bijvoorbeeld om de vraag
welke waarden mensen die gebruik

Interventie
Resultaat
activiteit output
maken van de geboden diensten
toekennen aan die dienstverlening
en of WZSW daadwerkelijk bijdraagt
aan hun vermogen om (langer) zelfstandig
te blijven wonen.
Maatschappelijke meerwaarde
De conclusies van het onderzoek
zijn duidelijk: ja, WZSW brengt in
termen van maatschappelijke meerwaarde
meer op dan de betreffende
investeringen (geld, natura, inzet
van vrijwilligers). Voor een dergelijke
IMPACT
beoordeling zijn investeringen en
opbrengsten zo veel mogelijk uitgedrukt
in geldwaarden. Tegelijkertijd
werd er geconcludeerd dat er meer
rendement te halen is als er strakker
wordt gestuurd op het behalen van
concreet geformuleerde doelen.
Het onderzoek naar het rendement
van WZSW is een voorbeeld van SROI
in de praktijk. Het PON stelt zijn SROIexpertise
beschikbaar aan overheden
en maatschappelijke organisaties in
het sociale domein die op zoek zijn
Effect
outcome
naar antwoord op de vraag: welke
beleidskeuzes moet ik maken, redenerend
vanuit maatschappelijk
rendement of effect en hoe kan ik
(beter) sturen op het daadwerkelijk
realiseren van dat rendement?
Meer informatie
Kees Nauta,
k.nauta@hetpon.nl
‘Koersen op maatschappelijk rendement helpt bij het
maken van scherpe keuzes’
13
PON bericht
Participatie

14
PON bericht
Zorg
Signalering is essentieel
Aandacht voor oog en oor
verhoogt kwaliteit van leven
De afgelopen twee jaar heeft het PON onderzoek gedaan naar
slechthorend- en slechtziendheid van ouderen. Het PON onderzocht
– met financiering van het Fonds Sluyterman van Loo,
Pro Senectute, Revalidatiefonds en Stichting RCOAK – ouderen in
vijf verpleeg- en verzorgingshuizen, via de huisarts, via consultatiebureaus
voor ouderen en via de ouderenadviseur.
Het onderzoek haalde schrikbarende
aantallen boven water: bij 63 procent
van de ouderen is verbetering aan
de oren mogelijk en 42 procent van
de ouderen ziet slechter dan nodig.
Om problemen met ogen en oren
gemakkelijk te kunnen signaleren,
ontwikkelde het PON vervolgens een
eenvoudige aanpak.
Simpele oplossingen
Ouderen zeggen vaak niet dat ze
slecht horen of zien. Ze accepteren
het als iets wat hoort bij het ouder
worden of ze zijn zich niet bewust van
hun beperking, omdat het langzaam
slechter gaat. Volgens de onderzoekers
van het PON weten ouderen,
hun familie en verzorgenden vaak
niet dat een oor- of oogprobleem
heel gemakkelijk te verhelpen is,
bijvoorbeeld door de oren te laten
uitspuiten of door een eenvoudige
staaroperatie. Verzorgenden spelen
daarom een belangrijke rol bij de signalering
van oog- en oorproblemen.
En bovendien kan de verzorgende
actie ondernemen.
Vijf pilots
Het PON ontwikkelde een eenvoudige
signaleringslijst, waarmee verzorgenden
hun vermoeden van oog- en
oorproblemen bij ouderen kunnen
checken. In de vijf verzorgings- en
verpleeghuizen zijn alle verzorgenden
door het PON getraind in het
signaleren van oog- en oorproblemen
en de eraan verbonden bejegening.
Lokale optometristen en audiciens
hebben vervolgens in de zorgcentra
de bewoners gescreend en advies
gegeven. Met het management
van de zorgcentra zijn afspraken
gemaakt over de inbedding in de
werkprocessen, bijvoorbeeld door
een aandachtsfunctionaris te benoemen
en door regelmatig screeningen
te herhalen. ‘De PON-aanpak levert
een efficiënte en goedkope verbetering,’
zegt een van de managers.
‘Met beperkte middelen kun je zo als
zorgcentrum veel betekenen voor de
kwaliteit van leven van je bewoners.’
Train de trainer
De enorme aantallen ouderen die
kampen met oog- en oorproblemen
en de mogelijkheid om op relatief
simpele wijze een oplossing te bieden,
was aanleiding om de PONaanpak
in het programma Zorg voor
Beter als implementatietraject te
gaan aanbieden.
Samen met zorgkenniscentrum Vilans
gaat het PON de komende maanden
leidinggevenden en coördinatoren
van alle verzorgings- en verpleeghuizen
in Nederland leren hoe zij hun
medewerkers kunnen trainen in het
signaleren en aanpakken van oog- en
oorproblemen. Bovendien leren zij in
hun eigen zorgcentrum een aanpak
te ontwikkelen met behulp van lokale
ondernemers.
‘Wij zijn er zeker van dat ouderen die
beter horen en zien in mindere mate
een beroep doen op de zorg,’ aldus
een van de betrokkenen.
Beste Oog en Oor Regio
De ambities van het PON gaan verder
dan deze train-de-trainerbenadering
voor Zorg voor Beter. We werken
aan plannen om een regio de Beste
Oog en Oor Regio van Nederland
te maken. Daarnaast kunnen zorgcentra
een beroep doen op het PON
om zo’n traject in huis op te zetten,
screeningen te regelen met lokale
ondernemers of het personeel hierin
te scholen.
Meer informatie
Wies Arts,
w.arts@hetpon.nl
of Trude Rietveld,
t.rietveld@hetpon.nl

Hoe cultuurminded is de Brabander?
Cultuurparticipatie
onder de loep
Hoe beoordeelt de Brabander de kwaliteit van het culturele aanbod
in Brabant? Hoe vaak bezoekt hij of zij culturele voorstellingen
of activiteiten? En in welke mate beoefent hij of zij zelf
een culturele activiteit? Dit zijn enkele vragen die de provincie
Noord-Brabant graag beantwoord ziet.
Daarom gaf ze het PON in 2007 opdracht
een tweejaarlijkse monitor te
ontwikkelen die de stand van zaken,
trends en ontwikkelingen binnen de
cultuurparticipatie van de Brabander
in beeld brengt. De uitkomsten bieden
informatie die gebruikt wordt
voor de verdere invulling van het provinciale
cultuurbeleid. In 2010 voerde
het PON de tweede meting uit. Een
aantal uitkomsten in een notendop.
Is de Brabander tevreden met
het culturele aanbod in Brabant?
Ja, gelukkig wel. Men vindt het aanbod
gevarieerd en er is een ruime
keuze in musea, theater- en muziekvoorstellingen.
Het overgrote deel
van de Brabanders is ook positief
over het culturele leven in Brabant.
Dat geldt ook voor het aanbod van
karakteristieke dorpen, steden, monumenten
en historische gebouwen.
Waar gaat de Brabander
naar toe?
Bijna alle Brabanders bezoeken minstens
één keer per jaar een culturele
en/of historische activiteit. De meeste
Brabanders gaan naar de film of
bezoeken een braderie of een volksfeest.
Veel Brabanders gaan ook naar
festivals; dat doen ze evenwel minder
vaak dan in 2007. Literaire bijeenkomsten
en opera’s worden het minst
bezocht.
Wat ziet de Brabander?
Brabanders zien veel culturele instellingen
of plekken. Ze bezoeken
daarbij het vaakst bezienswaardige
gebouwen, zoals een kasteel, een
kerk of een monument; het minst vaak
gaan ze naar een archief. Ruim drie
kwart van de Brabanders stopt wel
eens op straat om naar een historisch
gebouw, een beeld, een muziekoptreden
of straattheater te kijken.
Het merendeel van de Brabanders
stopt echter nooit voor graffiti of een
archeologische opgraving.
Wat doet de Brabander zelf
aan cultuur?
Ruim de helft van de Brabanders
beoefent zelf een culturele activiteit
in de vrije tijd. Ze doen dat vaker
incidenteel dan op structurele basis.
Op incidentele basis wordt veel
gezongen, getekend en gedanst. Op
structurele basis (minimaal één keer
in de week) wordt er vooral muziek
gemaakt, getekend en gezongen.
Sommigen doen ook nog op een
andere manier aan actieve cultuurparticipatie:
een tiende van alle
Brabanders is lid van een heemkundekring,
ook verricht eenzelfde aantal
Brabanders vrijwilligerswerk voor
een culturele instelling of een festival.
Is er sprake van een toename
of een afname?
In vergelijking met 2007 blijkt dat het
cultuurbereik is toegenomen (meer
Brabanders bezochten wel eens
een culturele instelling, voorstelling
of plek), terwijl de cultuurintensiteit
is afgenomen (ze gingen er minder
vaak naar toe).
Meer informatie
Marianne van Bommel,
m.van.bommel@hetpon.nl
15
PON bericht
Cultuur

16
PON bericht
Planbureau
Kennis voor en over Brabant
Het planbureau:
ervaringen en praktijk
In 2009 startte het PON zijn planbureaufunctie voor Brabant, in
eerste instantie bedoeld om de provinciale overheid te bedienen
met actuele kennis en degelijke analyses. Maar ook andere instanties
en organisaties kunnen gebruik maken van de dienstverlening
van het PON.
Nog maar even terughalen. Met het
PON-Jaarboek 2010, Met vreugde
geven wij kennis. Een sociaal­cultureel
planbureau voor Noord­Brabant,
gaf het PON het visitekaartje af van
het nieuwe planbureau. Het Sociaal
en Cultureel Planbureau (SCP) is
daarbij onze belangrijkste inspiratiebron,
maar we willen wetenschappelijke
kennis ook graag verbinden
met onze kennis van de uitvoeringspraktijk,
kennis in uitvoering dus.
Speciaal e-mailadres
Naast het Jaarboek gaf het PON
in 2010 ook op andere manieren
onder bestaande en nieuwe relaties
bekendheid aan het planbureau
en meer in het bijzonder aan
de belangrijkste toegangspoort
planbureau@hetpon.nl.
In de tweede helft van dat jaar is het
planbureau via dit e-mailadres 41
maal benaderd. En alle vragen zijn
beantwoord. De belangrijkste klant
van het planbureau was de provincie,
gevolgd door Brabantse gemeenten.
Maar ook Brabantse media weten hun
weg naar ons te vinden. Daarnaast is
er een breed scala van maatschappelijke
organisaties dat – vooralsnog
incidenteel – gebruik maakt van
het planbureau, zoals de Rabobank,
KBO-Brabant, het Nederlands Jeugdinstituut,
het Samenwerkingsverband
Regio Eindhoven en de Vereniging
van Brabantse Gemeenten.
Veel vragen hadden in eerste instantie
betrekking op cijfers. Maar
de scheidslijn tussen cijfers en informatie
is dun en vaak is het voor
een goede duiding en interpretatie
belangrijk om je niet te beperken tot
kale cijfermatige informatie.
De komende tijd willen we de bekendheid
van planbureau@hetpon.
nl verder vergroten en de dienstverlening
versterken. Overigens kunt u
ons ook gewoon blijven bellen met

vragen voor het planbureau of u
rechtstreeks tot een van onze medewerkers
wenden.
Samen met de B5
De vijf grootste Brabantse steden
(Breda, Eindhoven, ’s-Hertogenbosch,
Helmond en Tilburg) hebben ieder
hun eigen informatie- en onderzoeksdienst,
evenwel verschillend
van omvang en elk met een eigen
taakomschrijving. In het verleden
waren er al collegiale contacten tussen
het PON en die bureaus en werkten
we incidenteel samen. In 2010
maakten we een rondgang langs
de vijf bureaus om te bespreken of
versterking van de samenwerking
mogelijk en zinvol kan zijn. Het PON
werkt immers voor de hele provincie
en vaak buiten de grote steden, terwijl
in de grote steden die bureaus veel
onderzoek voor hun rekening nemen.
Uitwisseling van ervaringen en gebruikte
methodieken en koppeling
van onderzoeken kan voordelen hebben
voor alle betrokkenen.
De gedeelde conclusie was dat
samenwerking tussen de B5 en het
PON-planbureau op onderzoeksgebied
zinvol is. Ook de provincie
onderschrijft deze conclusie met
kracht. De samenwerking kan in eerste
instantie gericht worden op drie
onderwerpen: de kandidatuur van
BrabantStad voor Culturele Hoofdstad
2018 (BCH2018), het meten
van het maatschappelijk rendement
van door gemeenten gefinancierd
welzijnswerk en het monitoren van
sociaal-economische ontwikkelingen
in het eigen werkgebied. De eerste
twee onderwerpen hebben inmiddels
een vervolg gekregen, op het
gebied van sociaal-economische
ontwikkelingen worden in 2011 verdere
stappen gezet.
Culturele Hoofdstad 2018
Het Programmabureau Brabant2018,
dat de kandidatuur voor culturele
hoofdstad voorbereidt, gaf het
PON en de Universiteit van Tilburg
samen opdracht een zogenoemde
nulmeting uit te voeren. Onderdeel
daarvan is een consultatie van het
eigen Brabantpanel naar opvattingen
en meningen over BrabantStad
Culturele Hoofdstad en cultuur in
brede zin.
Een vergelijkbare vraagstelling wordt
door de gemeentelijke onderzoeksbureaus
voorgelegd aan de stadspanels
in de B5-gemeenten. Zo
ontstaat er een breed zicht op wat
er leeft onder Brabanders met een
extra accent op de inwoners van de
vijf grootste steden. Bovendien komt
deze manier van werken de effectiviteit
en efficiency ten goede, het
wiel hoeft immers niet vijf of zes keer
uitgevonden te worden.
Rendement van welzijnswerk
Het welzijnswerk staat in veel gemeenten
onder druk. Grote bezuinigingen
dwingen tot keuzes. Om de juiste keuzes
te kunnen maken, is inzicht in de
opbrengsten en het rendement van
de huidige investeringen essentieel.
Binnen de gemeenten worden daarvoor
nu instrumenten toegepast als
beleidsgestuurde contractfinanciering
(BCF) en de participatieladder,
maar dit leidt nog niet tot voldoende
bevredigende resultaten.
Er is een grote vraag naar aanvullend
of vervangend instrumentarium dat
het maatschappelijk rendement van
gefinancierd welzijnswerk in beeld
brengt en daarmee de meest wezenlijke
vraagstelling op tafel legt. In opdracht
van de provincie verkent het
PON de mogelijkheden om een – al
of niet tijdelijk – kennislab te formeren.
Hierin kunnen verantwoordelijke
beleidsambtenaren, gemeentelijke
onderzoekers en professionals en
managers van welzijnsorganisaties
kennis halen en brengen, en wordt
hun ruimte geboden te experimenteren
met methodieken om maatschappelijk
rendement te registreren
of zelfs te meten en ervaringen daarover
uit te wisselen. Zo’n kennislab
heeft een ‘open’ karakter. In een
nieuwsgierige en gastvrije atmosfeer
werken partners gezamenlijk aan
relevant gevonden inhoudelijke en
proceskennis en -vernieuwing. Het
uiteindelijke doel is duurzaam bij te
dragen aan maximale effectiviteit
en efficiency van welzijnswerk in de
Brabantse steden.
Kennismanagement
Deze voorbeelden maken duidelijk
hoe het planbureau in de toekomst
ook kan gaan functioneren. Niet alleen
als een onderzoekseenheid,
maar vooral als een plaats waar kennis
en kennisdragers bij elkaar worden
gebracht. De B5 is een belangrijke
categorie om mee en voor te werken,
maar ook andere Brabantse gemeenten
die veelal niet beschikken over
eigen onderzoekscapaciteit kunnen
we van dienst zijn. Dat geldt ook voor
maatschappelijke organisaties in het
culturele veld, op het vlak van wonen,
zorg et cetera.
Meer informatie
Erna Hooghiemstra,
e.hooghiemstra@hetpon.nl
of Kees Nauta,
k.nauta@hetpon.nl
17
PON bericht
PLanbureau

18
PON bericht
Leefbaarheid
De regio als maat
Geen dynamiek
zonder burgers
‘Geef het burgerperspectief een plaats in de
regio.’ Dat is kort gezegd de belangrijkste boodschap
van het Jaarboek 2011 van het PON. Op
17 januari werd dit 22e jaarboek gepresenteerd
voor een volle zaal in de NWE Vorst in
Tilburg. In deze bijdrage een korte impressie van
het boek en de bijeenkomst.
Burgers wonen, werken en recreëren over gemeentegrenzen
heen. Zij zorgen daarmee voor dynamiek die
de grenzen van dorpen en steden overstijgt. Niet alleen
burgers gaan flexibel met hun omgeving om, ook maatschappelijke
vraagstukken laten zich steeds minder lokaal
oplossen. De regio is de plaats waar beide samenkomen.
Tegelijkertijd is er geen sprake van dé regio; die krijgt vorm
op basis van samenwerking rond maatschappelijke vraagstukken
en gezamenlijk gevoelde belangen. ‘Regionale
samenwerking wordt gedragen door een agenda waarin
de maatschappelijke vraagstukken het uitgangspunt zijn,’
aldus Telos-directeur Hans Mommaas in zijn bijdrage aan
het PON-Jaarboek.
Succesvolle hindermacht
Dé regio bestaat dus niet en dé burger bestaat niet.
Burgers leven enerzijds steeds virtueler, over grenzen
heen. Tegelijkertijd blijft er de gehechtheid aan de fysieke
omgeving. De lokale identiteit krijgt vorm in de regio
waar burgers wonen, leven en recreëren. De stem van de
burger ontbreekt echter op de schaal van de regio. Aan
het ontwikkelen van plannen, het tot stand komen van
besluitvorming, het uitvoeren van beleid op regionaal
niveau komt doorgaans geen burger te pas en het burgerperspectief
wordt nauwelijks meegewogen.
Regionale ontwikkeling heeft echter baat bij de stem van
de burger. Niet alleen omdat burgers steeds succesvollere
‘hindermachten’ zijn die in staat zijn te zorgen voor
stagnatie van beleid en uitvoering, maar ook omdat je
veel aan burgers kunt hebben in termen van draagkracht,
denkkracht en doekracht. Daarnaast kan het denken vanuit
het burgerperspectief bij regionale samenwerking

goed werken als middel om eigenbelang te overstijgen.
Om burgers te betrekken bij de regio is het uiteraard van
belang de burger te kennen.
Vier burgertypen
Een manier om burgers te leren kennen is door een onderscheid
te maken in leefstijlen. In het Jaarboek worden
vier typen burgers geschetst: de actieve, de volgzame, de
pragmatische en de afzijdige burger. Allen hebben een
andere houding ten opzichte van de overheid en hechten
elk op een andere manier aan hun directe leefomgeving.
Het aantal pragmatische en afzijdige burgers neemt snel
toe, aldus Pieter Winsemius in zijn lezing tijdens de presentatie
van het PON-Jaarboek. Daarmee haken steeds
meer mensen af van de gevestigde politiek. Toch zijn er
wel degelijk mogelijkheden deze groepen burgers erbij
te betrekken, omdat zij allen op een verschillende wijze
belang hechten aan hun omgeving. Het gaat veel meer
om de manier waarop en waarvoor zij specifiek zijn aan
te spreken. Dit gegeven biedt kansen voor burgerbetrokkenheid,
zowel lokaal als bovenlokaal, in de regio. Daarbij
is creativiteit geboden. Volgens Winsemius biedt de
regio ruimte voor experimenten met nieuwe vormen van
inspraak die verschillende typen burgers aanspreekt.
Vervolg in 2011
Het Jaarboek laat zien welke diversiteit er bestaat in de
relatie van burgers tot hun omgeving en geeft perspectief
Volgzame burger
De volgzame burger
oriënteert zich vooral op
zijn nabije omgeving en
werkt mee als de overheid
een beroep op hem doet.
Je vindt hem terug aan de
wijktafel en bij het buurt- of
straatfeest, en stemmen
doet hij altijd.
Pragmatische burger
De pragmatische burger
daarentegen heeft weinig
binding met zijn omgeving.
Buren kent hij amper. Hij is
zelfbewust en gericht op
zijn eigen ontwikkeling en
belang. Meedenken met de
overheid vindt hij niet de
moeite waard of het moet
gaan over iets wat hem
aanspreekt.
voor burgerbetrokkenheid op regionaal niveau. Daarmee
biedt het inspiratie en draagt het bij aan meer creativiteit in
het erbij betrekken van burgers in denken en doen, zowel
op lokaal niveau als in de regio. Daarnaast maakt het PON
ook zelf werk van het jaarboekthema in 2011. Dat gebeurt
op verschillende manieren.
Zo gaan we in opdracht van de provincie op zoek naar goede
praktijken van burgerparticipatie – in wijken, gemeenten
maar ook in de regio – en bieden we ondersteuning
voor nog meer creativiteit bij het betrekken van burgers.
Daarnaast starten we een onderzoek naar de migratie in
en tussen regio’s. We proberen daarin antwoord te geven
op de vraag wat burgers al dan niet aan hun regio bindt en
wat op korte en middellange termijn de gevolgen daarvan
zijn voor de regio.
Omdat experimenten met regionale samenwerking in
Europa ook leerzaam zijn voor Brabant, werken we met de
provincie, gemeenten en andere betrokkenen in en rond
Het Groene Woud samen aan Europese uitwisseling van
kennis en kunde.
In Brabant werken gemeenten samen met de provincie
aan een regionale benadering van leefbaarheidsvraagstukken.
Zo’n benadering sluit direct aan op de Agenda
van Brabant en het PON levert daaraan een bijdrage.
Meer informatie:
Gerhard Geerken, g.geerken@hetpon.nl
of Jeannette den Hartog, j.den.hartog@hetpon.nl
Afzijdige burger
De afzijdige burger wantrouwt
de overheid. Hij is
tegen veranderingen in zijn
omgeving en laat dit de
wethouder – liefst in een
volle zaal en in duidelijke
taal – weten. Zijn motto: je
kunt beter zo min mogelijk
afhankelijk zijn van anderen.
Actieve burger
Ten slotte is er de actieve
burger, die vertrouwen
heeft in de overheid en
graag meedenkt. Zijn
woonomgeving is zijn basis.
Hij beschikt over een sterk
netwerk, waarmee hij ook
invloed uitoefent op het
beleid in zijn omgeving.
19
PON bericht
Leefbaarheid

Enkele PON-publicaties uit 2010
Een nieuw leven
Onder de titel Een nieuw leven publiceerde het PON het levensverhaal
van een jongeman die door een verkeersongeval ernstig
hersenletsel opliep. Van de ene op de andere dag veranderde zijn
leven en dat van zijn ouders daardoor op dramatische wijze. In de
publicatie komen de jongen en zijn ouders aan het woord. Ook
worden er feitelijke gegevens over niet aangeboren hersenletsel en
het NAH Expertisecentrum Midden-Brabant gepresenteerd.
Dorp en buitengebied
De traditionele banden tussen dorp en buitengebeid verdwijnen,
maar er ontstaan ook nieuwe kansen en mogelijkheden. De publicatie
Dorp en buitengebied – nieuwe vormen van samenwerking
laat zien wat er gaande is in het dorp en het buitengebied en welke
kansen er zijn voor nieuwe aanpakken en werkwijzen. Het gaat dan
niet alleen om allerhande vormen van burgerparticipatie, maar ook
om maatschappelijk verantwoord ondernemen.
Leefbaarheid: feiten in beeld
Zo’n anderhalf jaar werkte het PON aan de reeks Leefbaarheid: feiten
in beeld. Veertien publicaties zetten de belangrijkste feiten over
leefbaarheid op een rijtje. Het ging onder meer om cijfers over bevolking,
wonen, voorzieningen, sport, economie, participatie, verkeer
en mobiliteit en sociale veiligheid. De reeks, die werd uitgebracht
in opdracht van de provincie, werd afgesloten met de publicatie
‘Leefbaarheid begrepen’. Daarin worden de leefbaarheidthema’s in
een groter geheel geplaatst en in samenhang bezien.
Colofon
Het PON
Stationsstraat 15
5038 EB Tilburg
Postbus 90123
5000 LA Tilburg
telefoon +31 (0)13 535 15 35
fax +31 (0)13 535 81 69
info@hetpon.nl
www.hetpon.nl
Redactie:
Het PON
Foto omslag:
Merlin Daleman
Ontwerp en vormgeving:
Sirene Ontwerpers, Rotterdam
Druk:
Drukkerij Tielen, Boxtel
Oplage:
1.500 exemplaren
Datum:
Tilburg, mei 2011
© 2011 het PON, kennis in uitvoering
Het auteursrecht van deze uitgave berust bij
het PON. Gehele of gedeeltelijke overname
van teksten is toegestaan, mits daarbij de
bron wordt vermeld.
Een abonnement op het PON-bericht
is gratis. Het PON-bericht is als pdfdocument
beschikbaar op www.hetpon.nl.
Adreswijzigingen kunt u doorgeven
via info@hetpon.nl.