Lesmateriaal - Maatschappij en Politiek

Lesmateriaal
Mensen bekijken
De workshop van Mindmix zette niet alleen leerlingen aan tot kritisch denken over
vooroordelen. Ook vraagt het een kritische blik van de docent ten aanzien van de
behandeling van het begrip vooroordelen in de gebruikte methode. Wat bleek? Kort
gezegd is het enige wat de methode Thema’s Maatschappijleer duidelijk maakt: vooroordelen
kunnen er toe leiden dat men een verkeerd beeld van iemand heeft. De
bijbehorende opdracht laat een afbeelding zien waarin leerlingen vooroordelen over
Nederlanders moeten herkennen. Geen enkele moeite wordt gedaan om leerlingen
bewust te maken van de vooroordelen die zij zelf hebben.
Moet het vak Maatschappijleer de leerlingen dan van eigen vooroordelen bewust
maken? Volgens de vmbo-eindtermen voor Maatschappijleer 1 moet de leerling het
begrip vooroordeel kunnen herkennen. Het zou dan dus voldoende zijn om leerlingen
de vooroordelen die in een afbeelding zijn verwerkt te laten beschrijven.
Zwerver
Na de workshop van Mindmix is dit echter niet meer voldoende. Ik wil leerlingen
bewust maken van hun eigen vooroordelen. Op zoek naar aanvullend lesmateriaal,
kwam ik De grote vooroordelentest van de IKON tegen. De test laat 24 foto’s zien. Na
elke foto moet een keuze worden gemaakt uit vier mogelijkheden die mogelijke
gedachten over de foto weergeven. Welke van de vier past het beste bij het gevoel
dat de foto opriep?
Het vreemde van de test is dat die juist vooroordelen in de hand kan werken. Zo
laat de eerste foto een gekleurde man zien die op straat een slok uit een flesje bier
neemt. Een gedachte zou kunnen zijn dat de man waarschijnlijk een festivalbezoeker
was (een gedachte die natuurlijk voorkomt uit mijn onderbewuste norm dat je
alleen bier op straat drinkt tijdens een festival). Er verschenen echter vier verrassende
mogelijkheden verschijnen waaruit een keuze moest worden gemaakt:
oktober 2011 Maatschappij & Politiek 23

- Voor zo’n zwerver moet je oppassen
- Hij is gewoon te lui om te gaan werken
- Hij drinkt om zich niet ongelukkig te voelen
- De maatschappij biedt deze meneer te weinig kansen.
Hiermee worden toch juist vooroordelen geïmplementeerd die de zelftester misschien
helemaal niet had; in dit geval het vooroordeel dat met een (gekleurde)
meneer die bier drinkt op straat in ieder geval iets mis moet zijn.
De test van de IKON biedt echter een goed idee voor lesmateriaal over vooroordelen.
Wanneer komen vooroordelen het meest duidelijk naar voren? Wellicht met een
vriend of vriendin op een terras in de stad. Niets is leuker dan samen de mensen
doornemen die voorbijkomen. Een jong meisje met een kinderwagen wordt een tienermoeder.
De oudere man die gearmd met een jonge vrouw loopt heeft waarschijnlijk
al een huwelijk achter de rug. De man en vrouw naast ons, die nauwelijks een
woord met elkaar wisselen, hebben, nu de kinderen het huis uit zijn, niets meer tegen
elkaar te zeggen. Het is niet zo moeilijk om vooroordelen aan het licht te krijgen.
Klassikaal
Met het idee van de IKON-test kunt u deze situatie in de klas naspelen. Kies tien foto’s
van situaties die tot hokjesdenken uitlokken. Op de website van Maatschappij & Politiek
(www.maatschappijenpolitiek.nl) vindt u een aantal bruikbare foto’s. Vertoon ze
een voor een en vraag de leerlingen hun associaties bij de beelden op te schrijven.
Laat daarna de leerlingen in kleine groepen hun teksten bespreken en noteren welke
onderliggende vooronderstellingen of normen aan de opgeroepen ideeën en gevoelens
ten grondslag liggen.
Het mooiste zou zijn wanneer de mensen op de foto’s uiteindelijk zichzelf zouden verklaren.
Dus het jonge meisje met de kinderwagen aan het woord laten om te vertellen
of dat kind haar kind is (of van haar oudere zuster? Of lag er helemaal geen kind in
de kinderwagen en gebruikte ze die alleen maar om boodschappen in te vervoeren?).
Wanneer de leerlingen de straat op worden gestuurd, kan het slachtoffer van de
roddels wel aan het woord worden gelaten. De werkvorm blijft in principe dezelfde:
laat leerlingen in groepen over een voorbijganger roddelen en hun vermoedens over
deze voorbijganger opschrijven. Leerlingen kunnen in hun roddels worden gestuurd
door ze vooraf onderwerpen te geven waarover ze moeten roddelen, zoals leeftijd,
familie, relatie en werk. Nadat ze hun roddels hebben opgeschreven, interviewen
ze het slachtoffer over de onderwerpen. Laat ze tot slot een conclusie maken: welke
vooronderstellingen klopten en welke niet?
Het allerleukste is om de leerlingen een camera mee te geven en alles op te laten
nemen. Laat de gemaakte filmpjes de volgende les in de klas te vertonen. Bovendien
heeft de docent dan zo genoeg materiaal om een andere keer (bij bijvoorbeeld
een moeilijke klas die je niet de straat op wilt sturen) de filmpjes te laten zien met
dezelfde werkvorm als bij de foto’s. Ook dan horen de leerlingen daadwerkelijk het
verhaal van de slachtoffers en kunnen ze zo hun eigen vooroordelen aan de werkelijkheid
toetsen.
Filmpjes
Tot slot wordt u nog naar twee snoepjes op YouTube verwezen. Het eerste filmpje
toont een interview met een onderzoeker van Artikel 1, het discriminatiebestrijdingsbureau.
Het interview wordt afgenomen door Moussi el Kandoussi, een stereotiepe
Marokkaan. In het gesprek wil Moussi el Kandoussi weten of zijn visie over Hindoestanen,
Indonesiërs en vooral Turken onder discriminatie valt. Het fragment is goed
te gebruiken als introductie op de onderwerpen stereotypering en vooroordelen. Het
tweede fragment is een compilatie van fragmenten uit theatershows van Najib Amhali.
Vooral het tweede fragment uit de compilatie is erg grappig en goed te gebruiken.
Bekijk met uw leerlingen het fragment en laat ze de onderliggende vooroordelen die
uit de scène naar voren komen opschrijven.
Op de website www.maatschappijenpolitiek.nl vindt u behalve de foto’s voor de opdracht
ook de links naar beide fragmenten. 3
Christine Elout
24 Maatschappij & Politiek oktober 2011