CLAIRLIEU - Canons Regular Blog

p
q ■I A. RAM/W-I-
c
i > X, A. /.VVAKT
K \ON1!'K .
CLAIRLIEU
,KAUS
Rlj cell )u >ileUm
WINKFI.MOI.
I :., ■
TIIDSCHRIIT
IIBDENIS DER KRUISHHREN
,-,, u. Rj*] a
oeuw C laidicvi ......
W. 5!
i )
K'lrl'.J.i! ,,(
.' so R. JAr;.
.....
Hei Kmis iftrenfcloostcr ce 1 [oorri ....
V I. J F T I G S T E
J A A R G A N G
i 9 9 2
CLAIRLIEU — MAASEIK
1- ■
p.
p.
1-
!'■
p.
1 i
1 i/
155

CLAIRLIEU
TIJDSCHRIFT GEWIJD AAN DE
GESCHIEDENIS DER KRUISHEREN
VIJFTIGSTE
JAARGANG
1992
CLAIRLIEU — MAASEIK

Mag. Gen. L. GRAUS

BIJEENJUBILEUM
Met dit nummer bestaat Clairlieu, het tijdschrift gewijd aan de ge-
schiedenis van de Kruisheren, vijftig jaar.
Als generale overste van de Kruisheren kan ik niet anders' dan de
redactie van het tijdschrift en alle leden van de Historische Kring van
harte gelukwensen.
Er is voortreffelijk werk geleverd. Wij kunnen met fierheid neer-
zien op de kwaliteit van het tijdschrift. Dit is niet te verwonderen
want in de tijd van het ontstaan van de Kring en van Clairlieu telde
de Orde een groot aantal confraters die interesse hadden voor de ge-
schiedenis van de Orde en er ook wetenschappelijk voor gevormd wa-
ren. Dit verklaart het degelijk wetenschappelijk karakter van het tijd
schrift. Steeds heeft men dit karakter bewaard en ik ben er zeker van
dat ook de huidige redactie voor kwaliteit zal blijven zorgen.
Ik wil dan ook eer brengen aan de reeds overleden leden van de
Kring en medewerkers van het tijdschrift. Een bijzondere vermelding
verdient wel de vorige voorzitter, Andre Ramaekers, die het tijdschrift
en de Kring met vastberadenheid, beginselvastheid en vaardigheid
heeft geleid gedurende vele decennieen.
Ook de huidige leden wil ik van harte gelukwensen met dit jubileum.
Ik wens hen een goede vaart op de eens ingeslagen wetenschappelijke
weg. De kring en het tijdschrift zijn in goede handen
en, gelukkig, zijn er nog ijverige medewerkers. Ik ben er echter van
overtuigd dat het steeds moeilijker wordt hetzelfde peil te behouden
omdat het aantal medewerkers-Kruisheren steeds kleiner wordt. Toch
hoop ik dat de provinciale besturen blijven meewerken door confra
ters te laten opleiden voor historic Ik denk dan heel bijzonder ook
aan de jonge provincies en regiones van de Orde; vandaar zullen de

4 BIJEENJUBILEUM
leiders van morgen moeten komen, ook voor Clairlieu. Zou Clairlieu
niet een groter internationaal karakter moeten krijgen ? Maar ook in
het oude Europa moeten er confraters opgeleid worden die degelijk
grondwerk kunnen verrichten over de historie waaruit zij zelf gegroeid
zijn; bovendien blijft West-Europa de voedingsbodem voor historisch
onderzoek over onze Orde. Vanuit het Generaal Bestuur en het ge-
neralaat kan ik alleen zeggen dat wij alle mogelijke steun zullen blij-
ven geven. Ook doe ik een oproep tot de confraters om door be-
langstelling en actieve medewerking bij te dragen aan dit voor ons al
ien zo waardevol tijdschrift.
Het verheugt me ook dat leken in de Kring zijn opgenomen en
ook volop meewerken aan Clairlieu. Naar de toekomst toe zal dat
zeer bewust en met overleg moeten gepropageerd worden. Gelukkig
is men daar volop mee bezig. Clairlieu heeft zijn betekenis voor de
historie. Maar: Historia docet. Uit de geschiedenis van de Orde heb-
ben we ook veel kunnen leren over het heden en de toekomst. Al is
Clairlieu geen tijdschrift voor spiritualiteit, het heeft enorm veel bij-
gedragen tot de kennis van het geestelijk leven in het verleden en
deze kennis werkte en werkt inspirerend voor het heden en de toe
komst. In naam van alle Kruisheren wil ik daarom onze dank aanbie-
den aan de huidige voorzitter Clemens Brasseur en in hem aan alle
leden en medewerkers in het heden en het verleden.
Ik wens Clairlieu en zijn bemanning een blijvende goede vaart.
L. GrAUS, Mag. Gen. o.s.c.

EEN HALVE EEUW CLAIRLIEU
De vijftigste jaargang van Clairlieu is aanleiding genoeg voor een
terugblik en een bezinning.
In elke religieuze groepering zijn er altijd wel leden geweest die zich
bijzonder interesseerden voor de geschiedenis van hun Orde of Congregatie.
Dat was ook al in de Middeleeuwen bij de Kruisbroeders het
geval. Ieder klooster had zijn archiefkist waarin de waardevolle documenten
van het huis, zoals de stichtingsoorkonde, privileges en de eigendomsrechten
zorgvuldig werden opgeborgen. Het waren bewijsstukken
als er moeilijkheden ontstonden. In tijden van oorlog kon
dan het 'archief vrij snel op een veiliger plaats worden gebracht.
Uit vijftiende en zestiende eeuwse handschriften die nog bewaard
gebleven zijn, blijkt de belangstelling voor de oorsprong van de
Orde. Deze oorsprongsverhalen zijn echter niet historisch-critisch in
de moderne zin, maar vinden hun oorsprong in vrome legenden en
voor ons niet meer controleerbare mondelinge en schriftelijke ge-
gevens1.
Een eerste poging tot een systematische beschrijving van de geschie
denis van de Orde werd gedaan door Henricus Russelius, prior van
Suxy, die naar eigen getuigenis het archief van het hoofdklooster te
Hoei in Belgie tot zijn beschikking heeft gehad. Zijn Chronicon Cruciferorum
werd in 1635 te Keulen gedrukt2. De latere geschied-
schrijvers van de Orde in de zeventiende eeuw beroepen zich op Rus
selius. Hieruit blijkt wel, dat zijn gezag binnen de Orde groot was3.
1 Dr. H. VAN ROOIJEN hceft een aantal oorsprongsverhalen uit handschriften verzameld en
besproken in De oorsprong van de Orde der Kruisbroeders ofKruisheren, in Clairlieu 1961,
p. 143-196 en p. 215-233.
2 H. RUSSELIUS, Chronicon Cruciferorum sive Synopsis memorabilium sacri et canonici Ordinis
Sanctae Crucis, Keulen 1635; fotografische herdruk, Diest 1964.
3 o.a. A. HERTZWORMS, Religio sanctissimae Crucis, Roermond 16862.

6 EEN HALVE EEUW CLAIRLIEU
Na de heropleving van de Orde sinds 1840 was het een van de
eerste daden van de pasgekozen Magister Generaal Henricus van den
Wijmelenberg om zijn vriend, Dr. C.R. Hermans, rector van het stedelijk
gymnasium te 's Hertogenbosch, te verzoeken uit de nog voorhanden
archiefstukken en handschriften een goed gedocumenteerde
geschiedenis van de Orde van het Heilig Kruis samen te stellen. Dit
resulteerde in de uitgave van de Annales Canonicorum Regularium
Sancti Augustini, Ordinis Sanctae Cruets, een driedelig werk dat nog
steeds zijn waarde behouden heeft4.
Een nieuw elan in de belangstelling voor de geschiedenis van de
Orde kunnen wij constateren onder de Kruisheren in de twintiger en
dertiger jaren van onze eeuw. Velen van hen hadden in Rome of
Freiburg gestudeerd. Wij vinden hun namen terug onder de leden
of medewerkers van Clairlieu. In Nederland had de jong, 47 jaar,
gestorven docent in de kerkgeschiedenis, L. Emond, zijn liefde voor
de geschiedenis van de Orde op vele theologiestudenten overgedragen.
Een andere impuls kwam van buiten de Orde. Dr. Robert Haass,
de latere archivaris van het aartsbisdom Keulen, promoveerde in 1932
op een goed gedocumenteerde studie over Die Kreuzherren in den
Rheinlanden1*. Een niet vermoed rijk verleden van de Orde in
Duitsland werd zo aan de vergetelheid ontrukt.
Het was in die dertiger jaren (1934) dat ook twee theologiestuden
ten van St. Agatha, H. Reichert en C. van Dal, het initiatief namen
om een brochure-reeks, gewijd aan onderwerpen uit de ordesgeschiedenis,
uit te geven. Dit idee vond in St. Agatha bij de fraters weer-
klank. De nummers van deze reeks werden met doorslagen getypt en
waren alleen bedoeld voor de studiehuizen van de Orde in Nederland
en Belgie. De reeks kreeg de naam CruciferanaG. Het was een pri-
mitief begin, maar de vele nummers die in korte tijd uitkwamen,
zijn een bewijs dat de interesse onder de fraters groot was.
Deze injteresse verbreidde zich algemeen in de Orde door een ge-
lukkige omstandigheid. In 1936 wordt de zevenhonderdste sterfdag
van Theodorus van Celles, de stichter van de Orde naar de gegevens
4 C.R. HERMANS, Annales Canonicorum regularium S. Augustini, Ordinis sanctae Cruets,
's Hertogenbosch 1858 (3 din.).
5 R. HAASS, Die Kreuzherren in den Rheinlanden, Rheinisches Archiv, Bd. 23, Bonn 1932.
6 Cruciferana, Eerste reeks 1-17. Offsetdruk, Amersfoort 1986-1987. Tweede reeks 1-21
gestencild, vanaif nr. 22 offsetdruk, St. Agatha, Amersfoort, Rome.

EEN HALVE EEUW CLAIRLIEU 7
van Russelius, herdacht. Dr. H. van Rooijen, de opvolger van L.
Emond als docent kerkgeschiedenis, krijgt de vererende maar niet eenvoudige
opdracht een biografle van de stichter te schrijven. Dit werk
,, Theodorus van Celles, Een tijds- en levensbeeld" verscheen in het
gedenkjaar7. Het was een goed en knap geschreven werk en als tijdsbeeld
erg geslaagd. Het vond destijds in de Orde grote waardering.
In dit gunstige klimaat ontstond Clairlieu. Tijdens de Tweede Wereldoorlog
kwamen in mei 1941 enkele Kruisheren uit Belgie te Hannut
bijeen om de mogelijkheden te bespreken een beknopte geschiedenis
van de Orde uit te geven. Het zou een populair-wetenschappelijk
werk moeten worden met het doel de Orde meer bekendheid
in Belgie te geven. Dit werk is echter nooit tot stand gekomen, maar
wel resulteerde deze bespreking in de oprichting van een geschiedkundige
kring, die zich met ordesgeschiedenis wilde bezig houden en
de resultaten ervan wilde publiceren in een geschiedkundig tijdschrift
in de trant van Cruciferana*.
In mei 1942 verscheen het eerste nummer als gestencilde uitgave
in een oplage van 75 exemplaren. Het tijdschrift kreeg evenals de
kring de naam Clairlieu als herinnering aan de plek waar de bakermat
van de Orde gestaan had: Clairlieu bij Hoei aan de Maas in Bel
gie. Dit eerste nummer bevatte een studie van Dr. A. van Asseldonk
over de oorsprong van de Orde zoals die te vinden is in drie handschriften,
afkomstig uit het Kruisherenklooster te Hoei en nu be-
rustend in de bibliotheek van het groot-seminarie in Luik9. Dit
eerste nummer vond een gunstig onthaal zowel binnen als buiten de
Orde. Zo rijpte bij de kring het plan om de volgende nummers te la-
ten drukken en als een wetenschappelijk geschiedkundig tijdschrift
over ordesgeschiedenis uit te geven. Vanwege de oorlogsjaren was
daartoe de toestemming nodig van de Abteilung Zeitschriften-Referat
Belgi'en te Brussel. Op de aanvraag van de kring kwam een gunstig
antwoord: ... dasz gegen die Herausgabe einer wissenschaftlichen
Zeitschrift in dem von Ihnen aufgegebenen Umfang keine Bedenken
bestehen10.
7 H. VAN ROOIJEN, Theodorus van Celles. Een tijds- en levembeeId\ Cuyk 1936.
8 C. VAN MECHELEN, Hoe kwam Clairlieu tot stand?, in Clairlieu 1943, p. 6.
9 A. VAN ASSELDONK, Drie handschriften (De en I6e eeuw) uit Clairlieu: 6 L21, 6 L 33
en 25 D 11, in Clairlieu 1942, p. 7-33 en 1943, p. 84-102; Carmen Ad colendum mente pura,
in Clairlieu 1945, p. 32-45.
10 Archief Clairlieu te Maaseik, geordend en beschreven door P. Winkelmolen.

7^^^^^^P^^^^-^^V:-i^^i^^
Tegtdzers dc fee Croioc a
KRUISHERENKLOOSTER CLAIRLffiU tc HOEI.

EEN HALVE EEUW CLAIRLIEU 9
Zo verscheen in 1943 het eerste gedrukte nummer van CLAIR
LIEU. TIJDSCHRIFT GEWIJD AAN DE GESCHIEDENIS VAN DE
KRUISHEREN. Dit gedrukte nummer wordt als de eerste jaargang
beschouwd. Een gelukkige bijkomstigheid was, dat de geschiedkundige
kring drie leden telde die zich al geruime tijd in de ordesgeschiedenis
verdiept hadden en reeds voor de eerste jaargangen van het
tijdschrift artikelen gereed hadden. Dr. A. Ramaekers kon zijn doctoraatsthesis
over De privileges der Kruisherenorde vanaf haar ontstaan
tot aan het Concilie van Trente aanbieden; Dr. A. van Asseldonk
een studie over Het brevier bij de Kruisheren en Em. Fontaine
de levensbeschrijving van Mgr. Jacques Dubois, General des Peres
Croisiers a Huy 1778-1796.
In M. Colson, de eigenlijke initiatiefnemer, had de kring een sti-
mulerende organisator en een goede secretaris.
Op het generaal kapittel van de Orde in 1946 werd het werk van
de geschiedkundige kring door het hoofdbestuur van de Orde goedgekeurd
en aangemoedigd. Bovendien werd er op aangedrongen het
aantal leden uit te breiden om zodoende nog beter het erfdeel der
voorvaderen te bewaren en te bestuderen11. Op de jaarvergadering
van 1947 nam men daarom het besluit ook confraters uit Nederland
tot medewerking aan het tijdschrift uit te nodigen. Zo werd de kring
uitgebreid met C. van Dal, J. Francino, L. Heere, Dr. A. van de
Pasch en Dr. H. van Rooijen. In datzelfde jaar werd Dr. A. Ramae
kers voorzitter van de kring, M. Colson bleef secretaris-penningmees-
ter, terwijl de redactieraad werd gevormd door Dr. A. van Asseldonk
en Drs. W. Sangers.
Naast de geschiedenis van kloosters en personen krijgt vooral in de
vijftiger jaren de spiritualiteit van de Orde meer aandacht. In dit ver-
band moeten behalve de artikelen van C. van Dal en Dr. A. van de
Pasch ook de bijdragen van M. Vinken vermeld worden, die voor een
groot gedeelte niet in Clairlieu gepubliceerd wefden12. De in 1954
11 De tekst, opgenomen in het relict van het generaal kapittel 1946, nr. 25 luidt: Ad studium
historiae Ordinis promovendum commissio 'Clairlieu' a Capitulo approbatur et confirmatur.
Zelus et industria membrorum libenter assumatur in bonum totius Ordinis, et de licentia
patris generalis eorum numerus augeatur, ut melius vindicemus haereditatem patrum
nostrorum.
12 Van zijn studies over de Ordesspiritualiteit willen wij vermelden: M. VINKEN, De spiri
tualiteit van de Kruisheren, Antwerpen 1953, en zijn artikelen: Croisiers in Diet, de Spiritu
ality II, p. 2573-2575 en in Diet. d'Hist. et de Geogr. eccl., torn. 13, col. 1042-1062. Vgl.
ook G. REIJNERS, Kruisspiritualiteit in de geschiedenis van de Orde van het H. Kruis, Rome
1988.

10 EEN HALVE EEUW CLAIRLIEU
te Maaseik gehouden studiedagen over de eigen spiritualiteit van de
Orde getuigden van de grote interesse van de medebroeders voor
deze thematiek.
Omdat voor de bestudering van de middeleeuwse geschiedenis documenten
en handschriften onmisbaar zijn, was Dr. H. van Rooijen
al in 1939 begonnen met behulp van Fr. Jagers en L. Spierings in St.
Agatha documenten, die voor de bestudering van de ordesgeschiedenis
belangrijk zijn, te fotograferen en in een archief te verzamelen.
Na de oorlog werd dit onderzoek uitgebreid tot archieven en bibli-
otheken in het buitenland, voornamelijk in Frankrijk, Duitsland en
Belgie. Dit archief kreeg de naam Archivum photographicum historicum
Ordinis sanctae Cruets, afgekort tot Aphosc11. Later werd dit
archief als onderafdeling aan de geschiedkundige kring toegevoegd.
De viering van het zevenhonderdvijftigjarig bestaan van de Orde
in 1961 werd voor Dr. H. van Rooijen aanleiding voor een nieuwe,
critische bezinning op de oorsprongsgeschiedenis van de Orde14.
In 1966 treden J. Scheerder en Drs. P. van den Bosch als nieuwe
leden tot de kring toe. De eerste specialiseerde zich in de levensbeschrijvingen
van de Magisters Generaal van de Orde tussen 1853 en
1940 en van enkele andere markante persoonlijkheden in de Orde.
Drs. P. van den Bosch promoveerde in 1968 op een proefschrift over
de observance van de Kruisbroeders in de vijftiende eeuw. Zijn in
teresse ging vooral uit naar handschriften uit de bibliotheken van de
vroegere Kruisherenkloosters als bron voor de kennis van de eigen spi
ritualiteit. Na de dood van M. Colson in 1972 werd hij secretaris van
de kring. Tot aan zijn dood in 1985 leverde hij vele bijdragen voor
de kroniek van het tijdschrift en verzorgde samen met Dr. A. Ramaekers
de index van personen- en plaatsnamen op de eerste veertig jaar-
gangen van Clairlieu (1943-1982).
Het belangrijkste werk voor de bestudering van de ordesgeschiedenis
in deze halve eeuw werd in 1969 gepubliceerd. Het draagt als titel
Definities der Generale Kapittels van de Orde van het H. Kruis
1410-17861\ Het was echter te groots van opzet om in Clairlieu te
kunnen verschijnen. Voor dit levenswerk van Dr. A. van de Pasch
kan de Orde hem niet dankbaar genoeg zijn.
13 Clairlieu 1945, p. 55-56.
14 Dr. H. VAN ROOIJEN, De oorsprong van de Orde der Kruisbroeders ofKruisberen. De
geschiedbronnen, in Clairlieu 1961.
15 Uitgegeven door de Koninklijke Academie voor Wetenschappen, Letteren en Schone
Kunsten van Belgie, Brussel 1969-

EEN HALVE EEUW CLAIRLIEU 11
Dr. A. Ramaekers heeft ook in de latere jaargangen van Clairlieu
waardevolle artikelen geschreven, o.a. over Magister Generaal Augustinus
Neerius (1619-1648) en zijn opvolger Petrus Blavier
(1648-1654) alsook over de Kruisheren en de Leuvense universiteit.
In de jaarlijkse kroniek dragen ook vele berichten zijn naam. Zonder
overdrijving kunnen we zeggen, dat hij tot aan zijn dood in 1989 zijn
stempel op Clairlieu heeft gedrukt.
Toch klaagde hij als voorzitter van de kring op de jaarvergadering
in 1969 over de geringe belangstelling van de jongere generatie voor
de geschiedenis van de Orde16. Dit tijdsverschijnsel had inderdaad
zijn weerslag op het elan van de geschiedkundige kring. De grote
groep medewerkers van het eerste uur, 'the great old men* zoals een
Amerikaanse medebroeder ze eens noemde, ontviel ons in de
zeventiger- en tachtiger jaren door de dood of moest door ziekte of
ouderdom hun medewerking opgeven. De aanwas van de Orde in
Europa werd geringer, de groep Kruisheren steeds kleiner. Toch
hoopt de kring door een grotere internationalisering de belangstel
ling en medewerking van medebroeders in andere werelddelen aan
te trekken. De samenvattingen van de in het Nederlands geschreven
artikelen in de Franse-, Duitse- en Engelse taal en de opname van
bijdragen in deze talen zijn reeds lang een poging daartoe.
Daarnaast is het een verheugend verschijnsel dat in toenemende
mate ook niet-Kruisheren in Clairlieu hebben gepubliceerd. In dit
verband kunnen we op de publicaties wijzen van Dr. H.U. Weiss
over de Kruisheren in Westfalen, van abbe A. Durand over de
kloosters te Caen en St.-Ursin in Frankrijk en van Prof. J.M. Hayden
over de Kruisheren in Engeland en Frankrijk. Naar aanleiding van het
zeshonderdjarig bestaan van het klooster te St. Agatha in 1971 gaf
de streekarchivaris Drs. H. Douma een beschrijving van het archief
van St. Agatha over de jaren 1371-1887. Tevens verzorgde hij een
voUedige inventaris van dit archief. In de jaargang 1990-1991 vinden
we artikelen van mevr. Drs. N. Vermeulen over de Kruisheren van
Ter Apel en van Pfarrer W. Trappe over J.W. d'Alhaus, prior van
Bentlage en wijbisschop van Miinster en Osnabruck.
De laatste jaren kwamen ook uitgebreide inventarissen gereed van
het archief van het Generalaat van de Orde vanaf 1800, van de Ge-
nerale Procuur te Rome (1920-1982), van het Historisch-Instituut der
16 Clairlieu 1969, p. 67.

12 EEN HALVE EEUW CLAIRLIEU
de nalatenschap van een aantal Kruisheren-historici geordend en
gei'nventariseerd17.
Dit alles stemt tot voldoening. Eveneens dat vele leden van de kring,
zoals L. Heere, Drs. W. Sangers en Dr. A. Zwart studies over de ordesgeschiedenis
in andere tijdschriften gepubliceerd hebben. Ook hebben
vele Kruisheren hun daadwerkelijke belangstelling getoond door bijdragen
te leveren voor de kroniek van Clairlieu. Ongetwijfeld heeft de
lectuur van Clairlieu hen mede daartoe gestimuleerd.
Het huidige bestuur van de kring Drs. C. Brasseur, voorzitter, Dr.
G. Reijners, secretaris en P. Winkelmolen, penningmeester is dankbaar
gestemd om alles wat in deze vijftig jaren op het gebied van de geschie
denis der Orde is gepresteerd. We hebben nu een duidelijker beeld van
de geschiedenis van de Orde als vijftig jaar geleden. Bovendien staat
ons nu een groot arsenaal aan historisch bronnenmateriaal ter beschikking.
Maar de toekomst is niet zonder zorg. Het bestuur zou graag,
gesteund door het werk van Drs. R. Janssen, lid van de redactie, en hopelijk
van vele medebroeders het tijdschrift Clairlieu in de komende
jaren op dat wetenschappelijk peil houden dat Dr. A. Ramaekers steeds
voor ogen stond. Daarbij hoopt het bestuur ook op de medewerking
van geinteresseerde niet-Kruisheren zoals dit in het verleden het geval
was.
Maar voor het voortbestaan van Clairlieu is een competente en enthousiaste
kern van medewerkers uit de eigen Orde noodzakelijk. Deze
kern moet de drijvende kracht zijn: het gaat tenslotte om de geschie
denis van hun Orde. Zij moet ook in staat zijn om niet-Kruisheren die
inlichtingen te verschaffen die alleen 'insiders' kurinen geven.
Bovendien hebben de Kruisheren in Europa een verantwoordelijke
taak ook op het historisch vlak ten opzichte van hun medebroeders in
andere werelddelen. Hier in West-Europa is de Orde ontstaan en gegroeid,
ook haar karakter en spiritualiteit. Dit 'charisma' van de Orde
kunnen wij alleen maar met vrucht doorgeven, als wij onszelf op de
wortels van ons bestaan als Orde, op haar geschiedenis en spiritualiteit,
blijven bezinnen. Daartoe hoopt Clairlieu ook in de toekomst met me
dewerking van velen te kunnen bijdragen18.
P. Winkelmolen en G. Reijners o.s.c.
17 Dank zij de onvermoeide werklust van P. Winkelmolen, de penningmeester en administrateur
van Clairlieu.
18 Dit artikel is gedeeltelijk als lezing gehouden door P. Winkelmolen voor de historische
kring in Ter Apel op 25 augustus 1990 en voor Clairlieu bewerkt door Dr. G. Reijners.

DE KRUISHEREN
EN
DE LEUVENSE UNIVERSITEIT
NA
DE FRANSE REVOLUTIE
(1840-1958)
door
DR. A. RAMAEKERSt
KRUISHEER

INHOUDSTAFEL
Inleiding 15
Woord vooraf 19
HOOFDSTUKI: DE KRUISHERENORDE VANAF 1840 21
a. Het studieleven in de orde
b. Relaties met de Leuv. Univers.
c. Nood aan univers. studies
HOOFDSTUKII: OPNIEUW KRUISHEREN TE LEUVEN 43
a. G. van Bemmel en A. Huvenaars
b. Tien jaar later: M. Wieers
HOOFDSTUKIII: TUSSEN BEIDE OORLOGEN 62
a. Studenten in het H. Geestcollege:
J. Thonon, C. Custers, J. Dock, A. Lantin
b. Studenten in het Leo XIII-coll.
en bij de Dominicanen:
R. Busse, J. Heuts, J. Claessens, C. Custers,
A. Ramaekers
c. Studenten in de Sociale Hogeschool
te Heverlee:
A. Ramaekers, W. Sangers, H. Gabriels, K. Kusters
HOOFDSTUKIV: BIJ DE PATERS VAN SION 94
a. Het nieuwe tehuis
b. 1942-1950
c. 1951-1955
d. 1955-1958
HOOFDSTUKV: OPNIEUW EEN KRUISHERENCOLLEGE
biz.
TE LEUVEN 122
BIJLAGEN: 130
1. Lijst van studenten-kruisheren 1902-1958
2. Lijst volgens jaar, tehuis, aantal
3. Oorkonden van de nieuwe stichting

INLEIDING
Dr. A. Ramaekers (t) o.s.c. publiceerde in 1982 de eerste afleve-
ring van een gedegen studie over de Kruisheren en de Leuvense Uni-
versiteit (Clairlieu, 1982, jg. 40, pp. 25-136). In 1983 verscheen de
tweede aflevering, die handelde over de tijd van de Hervorming en
de ondergang van het Kruisherencollege (Clairlieu, 1983, jg. 41, pp.
13-138). Een derde aflevering zou als vertrekdatum 1616 hebben en
eindigen met de Franse Revolutie. Deze aflevering kan voorlopig niet
verschijnen. In de nalatenschap van dr. A. Ramaekers vonden wij im-
mers slechts enkele aantekeningen. De heer Jo Corstjens werd bereid
gevonden om eerst het onderzoek te voltooien en later een vervolg op
aflevering twee te publiceren in Clairlieu. Dit onderzoek kan zeer be-
langrijke vondsten opleveren, ook al omdat het gegevens zal opleveren
over de kruisheren en de Verlichting, waarover wij nog te weinig
weten!
Dr. A. Ramaekers besteedde tussen 1983 en 1986 nog veel energie
aan een vierde aflevering. Die zou handelen over de periode
1840 - 1958. Zijn wankele gezondheidstoestand verhinderde hem gedurende
zijn laatste levensjaren nog ernstig historisch werk te leveren.
Bij zijn overlijden op 21 januari 1989 had hij van de vierde af
levering enkel een eerste redactie gereed. Zelf had hij ons herhaaldelijk
toevertrouwd dat er nog heel wat werk aan was (aanvullingen,
correcties, enz.) ...
Deze studie vertoont inderdaad belangrijke tekorten. Wij noemen er
slechts een: de opsteller verdwaalt geregeld in de historische keuken
en we betrappen hem dan bij een autobiografisch menu. Vanuit de
autobiografische invalshoek moeten de ogenschijnlijk onbelangrijke
en sterk geromantiseerde jeugdherinneringen en op het eerste gezicht
irrevelante uitweidingen geduid worden. Het moet uiterst moeilijk
zijn op je oude dag een objectiverend verslag te schrijven over de gebeurtenissen
uit je jeugdjaren. Dr. A. Ramaekers is er slechts gedeeltelijk
in geslaagd!
Na rijp beraad heeft de redactie van Clairlieu besloten deze afle
vering te publiceren! Bovendien besloten wij het script, waar mogelijk,
te handhaven, al was het maar uit pieteit voor dr. A. Ramaekers,
die op de historische kring Clairlieu een onuitwisbare stempel heeft

16 DE KRUISHEREN EN DE LEUVENSE UNIVERSITEIT
Verblijfplaatsen van de Kruisheren-studenten doorheen de eeuwen.
1. Minderbroedersstraat: 1493-1618
2. Luiks College, Muntstraat: 1618 tot Franse Revolutie
3. H.-Geestcollege, Naamsestraat: 1902-1935
4. Dominicanenklooster, J. Iipsiusstraat: 1938-1940
- Samen met 3 en 4: Leo-XIII college, Tiensestraat 1935-1939
5. Sociale Hogeschool Heverlee: 1940-1942
6. Paters van Sion, Schapenstraat: 1942-1958
7. Penitentienenstraat: vanaf 1958

DE KRUISHEREN EN DE LEUVENSE UNIVERSITEIT 17
gedrukt. Wei hebben wij enkele voetnoten geactualiseerd, enkele storende
fouten verbeterd en hier en daar een moderner taalgebruik betracht
... Wij maken ons sterk dat deze vierde aflevering van de
Kruisheren en de Leuvense Universiteit echt de moeite waard is, een
mooie afronding is van dr. A. Ramaekers1 omvangrijk historisch werk
over de orde van het H. Kruis, en precies daarom achten wij publicatie
noodzakelijk en opportuun.
namens de redactie,
R. JANSSEN o.s.c.

WOORD VOORAF
In het tijdschrift voor de geschiedenis van de kruisheren, naar het
moederhuis Clairlieu genoemd, publiceerden we in 1982 en 1983 (jg.
40 en 41) de stichting en geschiedenis van het kruisherencollege te
Leuven en de relaties van de Orde met de Leuvense universiteit van
1491 tot 1616, het jaar dat college en goederen werden verkocht.
Eigenlijk zou daarna een gedeelte moeten volgen over ,, Kruisheren
in het Luiks college te Leuven ". Daar hadden ze twee studiebeurzen
gesticht, zodat de kruisherenstudenten er kost en inwoning konden
genieten.
Voorlopig zal dat gedeelte ongeschreven blijven en gaan we over
naar de periode na de Franse Revolutie, vanaf de nieuwe opbloei van
de orde in 1840 tot aan de stichting van een nieuw kruisherenklooster
te Leuven in 1958.
Van de eerste generaties hoogstudenten, tot 1940, trachten we een
levensschets te geven. Van de nog levenden en van hen die vanaf
1941 naar de universiteit werden gestuurd, volstaan we met de voornaamste
levensdata en de activiteiten na hun Leuvense tijd. We vroegen
hen zelf om hun „ curriculum vitae" en danken alien die ons
door hun antwoord bij deze studie hielpen. Nu nog gemakkelijk te
achterhalen data en feiten blijven zo voor de toekomst bewaard.
Daardoor ook, menen we, blijkt hun invloed in de orde en de uitstraling
van de Leuvense universiteit. Een universitaire vorming bei'nvloedt
immers niet alleen de activiteiten waarop ze direct gericht is;
ze beinvloedt de hele mens.

HOOFDSTUK I - DE ORDE VANAF 1840
a. Het studieleven in de orde
Toen de storm van de Franse Revolutie over Europa gegaan was,
bleef van de eens zo bloeiende kruisherenorde maar weinig over. Het
laatste klooster in Duitsland werd opgeheven in 1814. Enkel twee
kloosters bleven bewaard, Sint-Agatha bij Cuyk en Uden, beide in
het tegenwoordige Noord-Brabant. Maar blijven bestaan betekende
nog niet overleven. Want de goederen van Sint-Agatha werden door
de Staat onteigend en er mochten geen nieuwe leden meer worden
aangenomen. Het enige vooruitzicht leek een langzaam uitsterven te
zijn. Herhaalde pogingen om nieuwe leden te mogen aannemen wer
den verijdeld. Jaren gingen heen. Mensen werden oud. In 1840 ble
ven er te Uden nog twee kruisheren over van 57 en 63 jaar. Het
klooster Sint-Agatha telde er nog drie; de oudste was 81 jaar, de twee
anderen 67 en 57 jaar. Kon die ,,kleine rest" nog ooit uitgroeien tot
een echt levende orde ?
Toen kwam, in 1840, Koning Willem II aan het bewind. Reeds
datzelfde jaar hief hij het verbod om novicen aan te nemen op. Er
kwam een sprankeltje hoop om te overleven. Meerdere jonge mensen
en tegelijk meerdere wereldgeestelijken boden zich voor het noviciaat
aan. Tot dan toe hadden ze voor het volgen van hun kloosterroeping
geen gelegenheid gehad. Reeds in 1845 besloot men tot een
nieuwe stichting over te gaan in Diest, daar het klooster van Uden
met zijn 21 kruisheren te klein werd. In Sint-Agatha waren er elf. In
Diest kon men het oude Augustijnerklooster met kerk overnemen, en
drie kruisheren begonnen de nieuwe stichting. Enkele jaren later konden
ze starten met een college. Nog lang zou dit klooster als dat van
de ,,Kruisheren van Uden" bekend blijven, en zelfs in de veertiger
jaren van deze eeuw kwamen er nog brieven aan die geadresseerd wa
ren aan ,,Les Peres Croisiers d'Uden, Diest".
Meerdere kruisheren vertrokken naar landen overzee, Curasao en
Wisconsin (U.S.A.), maar kwamen niet tot een blijvende stichting.
In 1855 keerden de kruisheren terug naar Maaseik, waar ze voor de

22 DE KRUISHEREN EN DE LEUVENSE UNIVERSITEIT
Franse Revolutie eeuwenlang geweest waren, en begonnen er een
,, college van het H. Kruis" l. Het jaar 1840 had dus inderdaad een
vernieuwing en heropleving ingeluid van een orde die voor de Franse
Revolutie in Frankrijk, Duitsland, Nederland en Belgie en voor 1535
ook in Engeland bekend en verspreid was.
Wei was het in die jaren ,,roeien met de riemen die men had"
om de verschillende kloosters te bevolken en om de noodzakelijke
professoren voor wijsbegeerte en theologie en leraars voor de colleges
te vinden. Het kon moeilijk anders of de opleiding van novicen en
fraters en het les geven op de colleges werd verzorgd door mannen,
die zelf in tamelijk primitieve omstandigheden hun priesterstudies
voltooid hadden en dan voor de hogere studies of voor het middel-
baar onderwijs werden benoemd. De meesten van hen zijn hardwer-
kende mensen geweest, die zich door zelfstudie opwerkten tot be-
kwame professoren en leraars. Het was trouwens in de meeste semi
naries en in de colleges en studiehuizen van orden en congregraties
hetzelfde. Eenmaal priester kon men blijkbaar ,,alles" geven2.
,,Gooi 'n hond in het water en hij zwemt", zo drukte een kruisheer
het een beetje sarcastisch uit. Anton van Duinkerken vertelt in zijn
Brabantse Herinneringen over zijn heeroom, die leraar was in het
klein seminarie van Ypelaer in het begin van deze eeuw, dat hij er
les had gegeven in alle vakken die er gedoceerd werden, behalve En-
gels en Grieks, waar hij zo goed als niets van kende. ,,Dit betekent
niet, schrijft hij, dat hij de leervakken die hij doceerde zou hebben
beheerst", al noemt hij hem toch een bekwaam latinist. ,,Ik geloof
niet, dat hij ooit een boek over opvoedkunde ingekeken heeft. Eerder
lag het in zijn aard te bestrijden, dat van een zo natuurlijke bezig-
heid als opvoeden een ,,kunde" werd gemaakt. Zijn pedagogie
bestond in zijn geestdrift" 3.
1 J. SCHEERDER heeft heel deze periode van de kruisherengeschiedenis van 1800 tot ongeveer
1940 boeiend beschreven in De Kruisheren van Sint-Agatha en JJden in de jaren
1800-1840 in Clairlieu, XXXI, 1973, p. 3-54; IDEM, Henricus van den Wijmelenberg. Een religieus
emancipator in Oost-Brabant 1800-1881, in de serie Bijdragen tot de Geschiedenis van
hetZuiden van Nederland, XXXV, Tilburg, 1976, XXVII en 312 biz. IDEM, Henricus Martinus
Franciscus Hollmann, 1853-1927, in Clairlieu, XXIII-XXIV, 1965-1966, 246 biz. Idem,
Prior A. G. van Mil, 1866-1931, Diest, 1967, 188 biz. Zie voor de stichting van Diest: W.
SANGERS-G. VAN Der LINDEN, De Kruisheren te Diest, 1845-1945, Diest, 1945, 236 biz.; voor
Maaseik: A. WffiERS-Th. BlK, Het klooster en college der Kruisheren de laatste honderdjaren,
in De Kruisheren te Maaseik, Diest, 1955, 334 biz., p. 217-296 passim.
2 J. SCHEERDER, Henricus van den Wijmelenberg, p. 42-55 en 122-134.
3 A. VAN Duinkerken, Brabantse Herinneringen, Utrecht/Antwerp. 1964, p. 73-76.

DE KRUISHEREN EN DE LEUVENSE UNIVERSITEIT 23
Ook bij de kruisheren hebben die opvattingen geheerst. Inzet van
al hun krachten, geestdrift voor hun vakken en liefde voor hun leer-
lingen hebben van velen onder hen goede opvoeders gemaakt en be-
kwame leraars. Een oudleerling van het college te Maaseik sprak het
mooi en typisch uk in zijn feestrede bij het vijftigjarig bestaan van
de retorica in 1948: ,,De opvoedingsmethode van de kruisheren
bestaat erin, dat ze geen methode hebben". Het was niet spottend
of denigrerend bedoeld, integendeel. Wat aan studie van methode
en wetenschap ontbreekt kan aangevuld worden door liefdevolle in
zet, die een ander oudstudent deed spreken van de ,,Harteme-
thode"4. Kazernementaliteit is er in de verschillende kruisherencol-
leges nook geweest. Studenten die in Maaseik kwamen om de twee
hoogste klassen te volgen, die op vele bisschoppelijke colleges van die
tijd niet aanwezig waren, stonden verbaasd over de mentaliteit en de
sfeer van vertrouwen die er tussen leraars en leerlingen heerste. Wie
vertrouwen geeft, krijgt het dubbel terug.
Dat neemt niet weg dat er veel kon verbeterd worden. Het maakt
'n groot verschil of men ,,op zichzelf" zijn lessen moet voorberei-
den of dat men er door jarenlange universitaire of hogere studie op
voorbereid is. Persoonlijk werk zal nook mogen ontbreken. Maar de
achtergrond die men anders slechts na jaren van hard werken stilaan
verkrijgt, zal na hogere vorming van in het begin kunnen aanwezig
zijn.
b. Relaties met Leuven
Ook al waren er in die jaren geen kruisheren-studenten in Leuven,
toch was er enig contact met het Noord-Amerikaans College en met
de Theologische Facultek.
Professor Pulsers
'n Zekere J.J. Pulsers, te Waalwijk geboren op 6 december 1818
en priester van het bisdom den Bosch, was vanaf 1842 professor aan
het groot-seminarie van Haaren. In 1851 vertrok hij met enkele andere
geestelijken naar Detroit, waar hij moraaltheologie doceerde aan
4 A. WlEERS-Th. BlK, Het klooster en college..., p. 274-278 en Kruis en Wereld, XXVII,
1947-1948, feestnummer bij het gouden jubileum van de retorica, p. 98-118 en 120-122. Over
het onderwijs te Maaseik zie R. JANSSEN, Vijfhonderdjaar Kruisheren te Maaseik... een profieltekening,
Maaseik, 1982, p. 61 w.

24 DE KRUISHEREN EN DE LEUVENSE UNIVERSITEIT
het groot-seminarie en 's zondags ,, missiewerk *' deed. Vanaf 1852
op meerdere plaatsen pastoor, keerde hij in 1858 naar Nederland tenig.
Hij ging naar Rome om er moraal en kerkelijk recht te studeren,
doceerde een tijdje aan het Noord-Amerikaans College te Leuven in
de Naamse straat waar jonge geestelijken werden voorbereid voor het
missiewerk in de U.S.A., en trad toen in bij de kruisheren te Sint-
Agatha. Hij leek een veelbelovende kracht te zullen worden, mede
door zijn studie en ervaring. Jammer dat zich juist in die jaren te
Sint-Agatha de treurige gebeurtenissen afspeelden van drie kruisheren
die zich openlijk tegen Mgr. van den Wijmelenberg, de generaal van
de orde, opstelden. Ze voelden zich door de ,,gemeenschap van goederen
" die Mgr. van den Wijmelenberg voor heel de orde invoerde,
waar eerst elk klooster grote onafhankelijkheid van de andere had,
onrechtvaardig behandeld, omdat Sint-Agatha z.g. rijk was. Grote
ruchtbaarheid door pamfletten van hun hand, sensatie in de pers,
spanningen in het klooster waren er de gevolgen van. Pulsers had
voor Mgr. van den Wijmelenberg een grote hoogachting. Hij hield
van hem om zijn bekwaamheid en religieuze geest. Maar later zal hij
schrijven dat de generaal een te zacht bestuur uitoefende, zodat een
herhaling van dergelijke voorvallen niet uitgesloten was. Daarom trok
hij zich in 1865 voor zijn eeuwige professie terug. In vrede en vriendschap
met alien heeft hij het klooster verlaten en deze banden van
vriendschap steeds onderhouden. Opnieuw werd hij professor aan het
Noord-Amerikaans College, waar hij moraal en kerkelijk recht, later
ook nog liturgie en pastoraal doceerde en meerdere juridische tractaten
schreef. In Uden, waar hij een eigen huis had, bracht hij zijn
vakanties door. Dat zijn gehechtheid aan de orde gebleven was, blijkt
wel uit het feit, dat hij te Uden aan de kruisheren een stuk grond en
het nodige geld schonk voor een bescheiden gebouw, vier lokalen,
om les te kunnen geven. In de lente van 1885 gaf hij ontslag te Leu
ven en kwam op rust te Uden. Hij stierf reeds op 17 mei van hetzelfde
jaar5. Aan het Udense convent schonk hij een prachtige gouden
kelk, daterend van 1507.
Professoren A. en M. Verhoeven
Ook met de beide professoren Marianus en Antoon Verhoeven
hebben de Udense kruisheren zeker vriendschappelijke betrekkingen
5 J. SCHEERDER, Henr. van den Wijmelenberg (zie nota 1), p. 184-188; Prior A. G. van Mil
1866-1931, p. 36-37 en 174.

DE KRUISHEREN EN DE LEUVENSE UNIVERSITEIT 25
onderhouden. Beiden waren in Uden geboren in 1808 en 1815 als zo-
nen van de burgemeester-herbergier van Uden en hadden drie broers
en een zuster. Uden was toen, en nog vele jaren later, een erg uit-
gestrekt boerendorp, waar in de dorpskom zelf geen duizend mensen
woonden6. Geestelijken uit eenzelfde dorp, zeker in die tijd, had
den vanzelfsprekend kontakten met elkaar, temeer daar Antoon Ver-
hoeven twee jaar in het kruisherencollege studeerde. Daarna had hij
in Roermond verder gestudeerd en was vandaar naar Rome gegaan.
In 1830 priester gewijd, kwam hij met de doctorstitel in filosofie
en theologie uit Rome terug. Zijn dorpsgenoten zullen met veel en-
thousiasme het priesterfeest van de geleerde burgemeesterszoon heb-
ben gevierd, waarbij de Udense kruisheren zeker het hunne hebben
bijgedragen. Antoon Verhoeven vertrok datzelfde jaar naar Leuven
en volgde vanuit het H. Geestcollege, waar zijn broer Marianus toen
directeur was, de lessen in publiek-kerkelijk recht. Reeds het tweede
jaar werd hij docent in fundamentaaltheologie en in het publiek recht
van de kerk. We gaan op zijn verder leven niet in (een jaar profes
sor te Leuven, 1840 intrede bij de jezui'eten en werkzaamheden tot
1869 in onderwijs en zielzorg, uittrede uit de societeit en aktief in het
Roermondse tot zijn dood in 1891), daar buiten de normaal vriend-
schappelijke relaties met de Udense kruisheren geen andere betrek-
kingen met de orde bekend zijn7.
Anders was het met Marianus Verhoeven. Of hij bij de kruisheren
college liep is niet bekend. Het door Willem I te Leuven opgerichte
,,collegium philosophicum'', jarenlang verplichtend om in een groot
seminarie te kunnen worden opgenomen, deed vele toekomstige se-
minaristen naar het buitenland uitwijken. Marianus ging naar Mainz,
daarna naar Bonn. In 1831 priester gewijd, studeerde hij verder te
Rome en behaalde in 1834 de titel van ,,doctor utriusque juris". Een
jaar praktijk bij rechtbanken en congregaties bezorgde hem de grote
achting van paus Gregorius XVI, die hem de titel van protonotarius
apostolicus gaf en trachtte hem in Rome te houden. Marianus verkoos
echter een docententaak boven administratief werk. Te Leuven werd
hij onmiddellijk benoemd tot professor in kerkelijk recht.
6 J. SCHEERDER, Prior van Mil, p. 12.
7 H. JACOBS, Enige mededelingen over de gebroeders Verhoeven uit Uden, professoren te
Leuven, in Bijdragen tot de geschiedenis bijzonder in het OudHertogdom Brabant \ XXXIX,
1956, p. 33-62; over Antoon, p. 35-42, 51-58, 61-62.

26 DE KRUISHEREN EN DE LEUVENSE UNIVERSITEIT
Het was als co-visitator van Mgr. Corselis van Brugge, die als visitator
apostolicus van de regulieren in die tijd van herstel van de
kloosterorden de hoogste oversten verving, dat hij gemoeid werd in
de stichting van het kruisherenklooster te Diest, het eerste in Belgie
na de Franse Revolutie. De stichting ging uit van het klooster van
Uden, vanwaaruit de eerste drie kruisheren naar Diest kwamen, zodat
professor Verhoeven met goede bekenden te doen had.
Reeds op 3 maart 1845 had Mgr. Corselis aan professor Verhoeven
geschreven over het verzoek van de kruisheren van Uden om te Diest
een klooster te beginnen en de aangekochte gebouwen, kerk en
klooster van de Augustijnen, te betrekken. Mgr. Corselis wist echter
niet of zij voor de aankoop de toestemming van de H. Stoel hadden
gevraagd en of dit nog noodzakelijk was. Hij vroeg Verhoeven om de
zaak voor hem uit te zoeken. Op 24 april vroeg hij hem om inlich-
tingen over de levensmogelijkheden van de kruisheren te Diest8.
Toen op 25 mei onder enorme belangstelling de Sint Barbarakerk
werd opengesteld, en commissaris-generaal van de Wijmelenberg
eerst de inkleding van twee kandidaten voor het noviciaat gedaan
had, werd de solemnele dienst geleid door professor Verhoeven. Prior
G. van der Weyst tekende in zijn kroniek op: ,,De Hooggeleerde en
Zeer Eerwaarde Heer Marjanus Verhoeven, professor aan de catho-
lieke universiteit van Leuven, deed de solemnele dienst, geassisteerd
door den Deken, pastoor van het Begijnhof en van het Gasthuis. De
pastoor van de Onze Lieve Vrouweparochie deed een allerschoonst
sermoon op de plechtigheid toepasselijk ... ". Aan tafel ,, waar een
guile vroolijkheid bestendig geheerscht heeft'' hield professor Ver
hoeven een toost en hij dankte ,,als conservator der reguliere ordens"
de kerkelijke en burgerlijke overheden9.
Ook maakte hij een akte op, waarin hij verklaarde, dat hij op bevel
van Mgr. Corselis het klooster te Diest canoniek had opgericht door
de publieke voorlezing van de oprichtingsoorkonde van Mgr. Corselis.
Hij verzegelde de akte en ondertekende ze: ,,Marianus Verhoeven,
presbyter Conservator apostolicus", samen met Henricus van den
8 W. SANGERS-G. VAN DER LINDEN, De Kruisheren te Diest 1845-1945, Diest, 1945, p.
35-38, en 115-117 de brieven van Corselis aan Verhoeven van 03-03-1845, idem van
24-04-1845, van van den Wijmelenberg aan Verhoeven van 30-04-1845, van Verhoeven aan
Corselis 02-06-1845.
9 Ibidem, p. 40-41 gedeeltelijk; de kroniek van prior van der Weyst, archief kruisheren
Diest, p. 10.

DE KRUISHEREN EN DE LEUVENSE UNIVERSITEIT 27
Wijmelenberg en prior Godefridus van de Weyst. Hij was blijkbaar
20 opgetogen over de feestelijkheden dat hij er op 2 juni aan Mgr.
Corselis een kort verslag over uitbracht en tevens een exemplaar in-
sloot van de reportage in de Diestse krant ,, De Demerbode". Hij
was getroffen door de deelname van de Diesterse clerus, de civiele
overheid en heel de stad, en had nog een lang gesprek met van den
Wijmelenberg. Hij vertelt een en ander over de goede raad die hij
hem gegeven had voor de omgang van de kruisheren met de bewo-
ners van Diest en vermeldt dat de kruisheren reeds de volgende mor-
gen met het koorgebed begonnen waren10. Zijn grote zorg was
blijkbaar een goede verstandhouding van de kruisheren met de secu-
liere clerus.
Professor M. Verhoeven schreef meerdere juridische werken over de
eucharistie, o.a. over de verplichting van de ,,Missa pro grege", de
mis tot intentie van de parochianen die elke pastoor op zon- en feest-
dagen lezen moet voor de parochie. In 1846 gaf hij een werkje uit over
de rechten en plichten van regulieren en seculieren, waarin hij trachtte
tot een strikte interpretatie van de privileges van de regulieren te ko-
men, en zo tot een beperking ervan. In plaats van zijn bedoeling, de
vrede tussen regulieren en seculieren te bevorderen, bereikte hij juist
het tegenovergestelde. Twee jezuieten boorden in een naamloos werk
zijn stellingen de grond in. Ook op de Hollandse Zending had Ver
hoeven nogal wat aanmerkingen evenals op meerdere theologische
theorieen van directeur en professoren van het groot seminarie van
Warmond. Maar altijd zal men zijn eerlijke bedoelingen en zijn wil
om paus en kerk te dienen en te verdedigen moeten erkennen.
In 1849 moest hij vanwege een ziekte aan het strottenhoofd zijn les
sen staken en overleed in den Haag op 10 januari 1850, 41 jaar oud.
Hij werd te Leuven opgevolgd door Henricus Feye, die te Rome de
doctorstitel had behaald in Theologie en te Leuven in kerkelijk
recht11.
Professor Feye
Met hem ontstond een andere vruchtbare relatie gedurende het
Vatikaans Concilie. Mgr. van de Wijmelenberg maakte hier als ma-
10 Sangers-Van Der Linden, o.c, p. 129.
11 JACOBS, a.c, p. 35-36, 42-51, 58-60 en passim; L Heere, )tStudenten " der Latijnse en
Hogeschool van Uden, in Clairlieu, VI, 1948, p. 61.

28 DE KRUISHEREN EN DE LEUVENSE UNIVERSITEIT
gister generaal van een exempte kloosterorde deel van uit. Hoewel het
concilie op 8 december 1969 begon, vertrok van den Wijmelenberg,
samen met zijn confrater Geeraerts als begeleider, pas op 28 decem
ber. Over den Bosch en Diest gingen ze naar Marseille, waar zij in-
scheepten voor Civita Vecchia, o.a. in gezelschap van Mgr. Matthieu,
aartsbisschop van Besangon. Op 5 januari gingen ze aan boord. Op
7 januari woonde Mgr. van den Wijmelenberg voor 't eerst de zittin-
gen bij. Die zeven maanden in Rome moeten voor deze man wel een
openbaring geweest zijn en een onvergetelijke indruk hebben ge-
maakt. De eerste dagen woonde hij bij de Carmelieten, maar hij kon
de italiaanse kost met de vele olie en knoflook niet verteren. Hij trok
in bij particulieren, waar Geeraerts voor hem de keuken deed, 't Was
blijkbaar nogal aan de sobere kant, want hij schreef aan zijn confra-
ters dat het op Goede Vrijdag bij de kruisheren beter was dan op
hoge feestdagen in Rome, en dat de snuif van mindere kwaliteit was.
Blijkbaar heeft hij veel contacten gelegd.
Hij ontving nogal wat bezoek en leerde veel uit zijn gesprekken met
bisschoppen en prelaten. Mgr. Zwijsen van den Bosch kwam geregeld
op bezoek. Bijna elke dag had hij een onderhoud met Professor Feye
van Leuven, die geboortig was van Amsterdam (19-11-1820).
Meermalen verkreeg Mgr. van den Wijmelenberg audientie bij
paus Pius IX, die alle tijd voor hem had en door zijn minzaamheid
op de generaal diepe indruk maakte. Ook met de jezuieten-generaal
Peter Bekx maakte hij er kennis. Deze moet, afkomstig van Zichem,
de kruisheren van Diest wel gekend hebben.
De nauwste relatie was echter die met professor Feye. Hij was in
Leuven de opvolger van prof. Marianus Verhoeven, een Udenaar, zo-
dat ze van het begin af wel gespreksstof gehad hebben. Feye was in-
ternationaal bekend, vooral door zijn Praelectiones luris Canonici in
tien delen (litographie) en later door zijn boek De Impediments et
Dispensationibus Matrimonialibus, dat in 1903 te Leuven in druk ver-
scheen. Op het concilie was hij de enige Nederlandse consultor en te-
vens lid van de centrale commissie en van de commissie voor kerke-
lijke tucht en kerkelijk recht. Mgr. van den Wijmelenberg bewon-
derde hem om zijn geleerdheid en zijn rechtschapenheid.
In de loop van die maandenlange regelmatige gesprekken, waar-
bij de generaal ook wel over zijn vele problemen als generaal zal
gesproken hebben, groeide die bewondering tot een hechte vriend-

DE KRUISHEREN EN DE LEUVENSE UNIVERSITEIT 29
schap en diepe genegenheid. Bij zijn naamfeest op 15 juli, feest van
de H. Henricus, verraste van den Wijmelenberg professor Feye met
een latijns gedicht, veertig regels lang, dat uit een dubbel ,,achrosti-
con" bestaat. De beginletters vormen hier dus de voUedige naam en
een spreuk. De oneven regels beginnen met de letters van de naam:
Henricus Ioannes Feye; de beginletters van de even regels vormen de
woorden: ,, Nonne hie fies vir? Eja! Es", het motto dat boven het
gedicht staat. Het is een van de geliefde spelletjes van de echte lati-
nisten van die tijd. Daar het tot nu toe onuitgegeven bleef, laten we
het hier volgen12.
Programma:
Henricus Joannes Feye
Anagramma:
Nonne hie fies vir ? Eja! Es!
Acrosrichis Paraphrastica
H unc celebrate Virum, Juris Canonumque peritum:
N am fulcrum Cleri Conciliique Patrum.
E minus hinc natus, ex urbe vocatus ad Urbem,
0 blatus Synodo Vir peragenda parate
N ostis, Lovani quos fecerit ille labores:
N unc et in Urbe Petri consulit atque docet.
R es perdifficilis, quin ipsa sophismata solvit:
N avat opus Patribus Pontificique ratum.
Indefessus agit, noctuque diuque paratus
E t sudans quaerit, dum videt ipse nodum.
C ustos Pontificis secreti, nonne meretur
H enricus nostras Pontificate decus ?
V erbo, scriptura, pondus portando diei,
1 nsomnes noctes transiit atque dies.
S iccine promeritae clamant sua praemia laudes ?
C ontulit obsequium consiliumque tulit.
I nterea panem Zouavis aliisque salutis
F regit, porrexit, dulcia vina dedit.
O quantum, quoties quot consultantibus omnes
I mpendit curas deliciasque suas!
12 Over Mgr. van den Wijmelenberg en het concilie, zie J. SCHEERDER, Henricus van den
Wijmelenberg, p. 243-255. Over Professor Feye het Nieuw Ned. Biografisch Woordenboek,
I, Leiden, 1911, p. 863 en Prof. A. VAN HOVE, Prolegomena ad Codicem Juris Canonici,
Mechelen-Rome, 1928, p. 317. Voor het gedicht, Archief generalaat kruisheren, Amersfoort.

30 DE KRUISHEREN EN DE LEUVENSE UNIVERSITEIT
A spera prae molli, prae dulci ponit amara:
E xoptat praesens utilis esse suis:
N ullum contemnit: nullum dimittit inanem:
S ed fert auxilium subsidiumque suum:
N ullius famam, nullius laedit honorem:
V irtutem addunt haec sua facta viro.
E n tibi morales dotes, quas Nominis Omen
I ndicat! O quanti nomen honoris erit!
S i vero spectes, qualis versetur in Urbe,
R ectus, amatus, ovans, omnibus omnis adest.
F elix, qui tali tantoque fruatur amico!
E rigit eloquio, laetificatque dies.
E rgo Viri celebrate diem, celebrate Patronum:
Jure manent tituli, laus, honor atque decus.
I ure manent, inquam: Quis gratis militat umquam ?
A n pro tot curis ullus inanis abit ?
I n meta — nonne — thesi fieri Vir, et esse notatur
E ximius Romae ? Signa futura patent.
E xultate: novo de pectore promite carmen,
S alvificumque Viro sit Modulamen. Amen.
Adm. Rvdo Doctissimoque Dno
Henrico Joanni Feye
Romae festum Patronale celebranti
die 15. Julii 1870.
Programma
Henricus Joannes Feye
Anagram:
Ex animo amicissimo
Nonne hie fies Vir? Eja, ES!
(wordt gij hier, in Rome geen man van aanzien?
Ja, gij zijt het reeds!)
Paraphrastisch Naamgedicht
D.D.D.
Viert nu de man, zo bekwaam in de rechten.
De stut van de Klerus en de Vaders van het Concilie.
Ver van hier stond zijn wieg, maar uit de stad (Leuven) naar de
Stad (Rome) geroepen,

DE KRUISHEREN EN DE LEUVENSE UNIVERSITEIT 31
werd hij geschonken aan deze synode als de Man bereid om te
werken.
Wat hij presteerde te Leuven, is u wel bekend.
Nu doceert hij als raadsman in Petrus' Stede.
Geen probleem zo moeilijk of hij ontzenuwt de drogredenen.
Nauwgezet volbrengt hij het werk, dat de goedkeuring wegdraagt
Onvermoeid is hij bezig, dag en nacht staat hij klaar.
van Vaders en Paus.
Hij zwoegt en zoekt totdat hij de knoop gevonden heeft.
Het pauselijk gebod van geheimhouding is veilig bij hem.
Verdient onze Henricus niet de gunst van de heilige Vader ?
Hij spreekt, hij schrijft, draagt de hitte van de dag.
Zo brengt hij zijn dagen door en ook slapeloze nachten.
Roept de welverdiende lof, die hij oogst, niet om erkenning?
Hij stelt zich ten dienste, verschaft raad.
En ondertussen breekt hij voor Zouaven en anderen
het heilzame brood en reikt hun toe met uitgelezen wijn.
Hoe zeer en hoe dikwijls wijdt hij al zijn zorgen aan de velen,
die bij hem komen om raad en deelt met hen zijn genoegens!
Boven het gemakkelijke verkiest hij het moeilijke.
En boven een aangenaam leven, een leven van gestadige arbeid.
Door persoonlijk aanwezig te zijn wil hij zijn diensten verlenen aan
zijn vrienden.
Niemand kleineert hij, niemand laat hij teleurgesteld heengaan.
Neen, hij schenkt hun zijn hulp en bijstand:
Niemands goede naam, niemands eer krenkt hij:
Zie toch eens naar die geestelijke gaven, die door zijn naam
als voorteken worden aangeduid. Hoe eervol zal die naam nog
worden!
Zie toch eens hoe hij zijn leven doorbrengt in deze Stad,
oprecht, bemind, blijmoedig, zich opofferend voor alien.
Gelukkig hij, die met zulk een grote vriend mag omgaan:
Hij spreekt je moed in, maakt je dagen blij.
Viert dan de feestdag van deze Man, viert zijn Patroon:
Terecht draagt hij zijn eretitels, terecht vallen lof, eer en aanzien
hem ten deel.
Terecht zeg ik: wie toch werpt zich zo belangeloos in de strijd?
Is er wel iemand, die ondanks de vele zorgen zonder hulp van hem
heengaat ?
Tenslotte — Ziet men in Rome hem niet een man van aanzien
worden ?

32 DE KRUISHEREN EN DE LEUVENSE UNIVERSITEIT
Ja, is hij dat niet reeds? Tekenen, die beloven voor de toekomst.
Weest dan blij: Heft uit voile borst een lofzang aan
en moge dit lied hem deugd doen. Amen.
Aan de hoogeerw. en zeergeleerde Heer
Henricus Joannes Feye
die in Rome zijn naamfeest viert,
15 juli 1870
Van ganser harte:
D.D.D.
Of deze vriendschap in de volgende jaren tot meer contacten heeft
geleid, is ons niet bekend. Het zal toen wel gegaan zijn zoals nu:
nog 'n briefje en kaartje bij gelegenheden, totdat de vriendschap stil-
aan afsterft. Maar in de moeilijkheden van 1876 herinnerde van den
Wijmelenberg zich zijn geleerde vriend en vroeg hem om raad in
,, de zaak van Venlo'M3.
Op 22 februari 1797 werden de kruisheren van Venlo onder hun
uitdrukkelijk protest door de Franse revolutionairen gedwongen om
hun klooster te verlaten: elf clerici, twee lekebroeders en vier perso-
neelsleden. Het aanvaarden van de ,,bons" tot levensonderhoud was
toen nog een betwiste kwestie. Kruisheer S. Seyben nam de bon aan,
omdat er mogelijkheid was om daarmee minstens een gedeelte van
kerk, klooster en bijbehorende eigendommen terug te kopen. Seyben
slaagde daar inderdaad in en droeg einde maart die goederen over
aan drie jonge kruisheren van het Venlose klooster. Hij deed dit te-
gen een lijfrente, daar hij bij zijn familie in Briiggen was gaan wo-
nen. Reeds in april 1797 is hij daar gestorven. Nog twee andere kruis
heren vroegen de bons aan om andere kloostergoederen terug te ko
pen. Ook dit lukte, zodat goed twee maanden na hun uitdrijving de
kerk, het klooster en een gedeelte van de andere goederen weer in
hun bezit waren. Samen in het klooster gaan wonen was hun echter
verboden.
13 Over heel dc ,,zaak Venlo", ziej. SCHEERDER, De Onderhandelingen over de Terugkeer
van de Kruisheren naar Venlo, in Clairlieu, XXXTV, 1976, p. 11-63- De brieven van Feye, archief
St. Agatha. Over de tweede onderhandelingspogingen en de tussenkomst van Prof. Feye
J. SCHEERDER, O.C., p. 32-61.

DE KRUISHEREN EN DE LEUVENSE UNIVERSITEIT 33
Drieendertig jaar gingen voorbij. In 1830 waren er nog vier bejaarde
kruisheren van Venlo over, die z.g. bezitters waren van kerk
en klooster, van de inboedel en van een gedeelte van de goederen.
Toekomst zagen ze niet meer. Toch wilden ze de geestelijke verplichtingen
die op de goederen rustten, gewaarborgd zien. De enige mogelijkheid
in hun ogen was blijkbaar een schenking aan het kerkbestuur
van Sint Martinus. 2e deden dit bij notariele akte van 1 juli
1830. Vanwege twijfel aan de geldigheid werd de akte hernieuwd in
1836.
Toen in 1840 in de kloosters van Sint-Agatha en Uden een heropleving
kwam, doordat ze weer novicen mochten aannemen, ontstond
reeds spoedig het verlangen om Venlo terug te krijgen. In 1844 werden
de eerste stappen gezet. Deken Schrijnen van Venlo was een
voorstander van de terugkeer van de kruisheren. Jammer genoeg zijn
de onderhandelingen, die in zo'n gunstige omstandigheden verliepen
op meerdere, speciaal financiele moeilijkheden afgesprongen,
wellicht nog het meest door de ,, zuinigheid'' van de kruisheren.
In 1870 tot 1876 beginnen er nieuwe onderhandelingen. Heeft
Mgr. van den Wijmelenberg er wellicht in Rome met professor Feye
over gesproken? Uit een aantekening van Deken Raetsen, opvolger
van deken Schrijnen, blijkt dat hij in april 1871 reeds aan Mgr. van
den Wijmelenberg geantwoord heeft op een schrijven over de zaak
Venlo. In tegenstelling met Schrijnen verlangde hij helemaal niet
naar de terugkeer van de kruisheren naar Venlo en zal er zich dan
ook tegen blijven verzetten.
Dat de kruisheren het recht hadden op het terugeisen van kerk en
klooster met bijbehoren, was eigenlijk een onaanvechtbaar standpunt.
Waar een klooster door geweld of onrecht wordt opgeheven, behoudt
de orde, eventueel de provincie het recht om het terug te krijgen,
zelfs eeuwen later. Dit recht houdt slechts op als de kloosterorde gedurende
honderd jaar heeft opgehouden te bestaan14. Gewoonlijk
zal de kwestie na lange tijd echter moeilijker worden. Goederen zijn
dan overgegaan in andermans bezit of hebben een andere bestemming
gekregen. In Venlo was dit voor 'n gedeelte het geval. Daarbij
was er de notarieel opgemaakte akte van schenking aan het kerk-
14 A. MONIN, Praelectiones de lure Canonico, Lib. II, De Religions, twee delen, gestencilde
cursus van prof. Monin 1940-1941, I, p. 79; S. Goyeneche, Quaestiones Canonicae de lure
Religiosorum, vol. I, Napels, 1954, p. 108-110.

34 DE KRUISHEREN EN DE LEUVENSE UNIVERSITEIT
bestuur van Sint Martinus. Kort en goed kwam het hierop neer: de-
ken Raetsen zegt, dat de vier overblijvende kruisheren die schenking
gedaan hebben. Volgens van den Wijmelenberg was die akte ongel-
dig, tenzij er eerst een op schrift gestelde uitdrukkelijke pauselijke
goedkeuring gegeven was. Hij kan daar meerdere pauselijke uitspra-
ken voor aanhalen. Religieuzen met solemnele geloften kunnen nl.
geen schenkingen doen zonder dergelijke toestemming.
Deken Raetsen haalt hiertegen het verjaringsrecht aan. Er was
goede trouw en een tijd van veertig jaar die verliep sinds de schen
king. Mgr. van den Wijmelenberg vindt dat die schenking, geldig
volgens het burgerlijk recht, gedaan is in 1836. Sindsdien hebben de
kruisheren meerdere pogingen gedaan om kerk en klooster terug te
krijgen, al vanaf 1843, zodat zowel die goede trouw als de tijd ver-
broken is.
In uitgebreide uiteenzettingen trachten beide partijen hun gelijk
te bewijzen. Zo te zien is het gelijk aan de kant van de kruisheren.
Ook zijn de leden van het kerkbestuur de terugkeer van de kruishe
ren genegen. Maar deken Raetsen raadpleegt het kerkbestuur niet, hij
deelt alleen mee wat hij zelf heeft besloten. Als van deze disputen
en van een bemiddelingspoging van Mgr. Paredis van Roermond
geen heil meer te verwachten is, wil Mgr. van den Wijmelenberg zich
tot Rome richten, maar eerst raadpleegt hij zijn concilievriend pro
fessor Feye. Twee maal schrijft hij uitvoerig en telkens krijgt hij een
uitgebreid antwoord. Ook professor Feye legt de nadruk op de
kwestie of de vier Venlose kruisheren door apostolisch indult een
schenking van de kloostergoederen konden doen; ook of zij een in
dult van secularisatie hadden en als zodanig over goederen konden
beschikken. Verder maakt hij dan nog een onderscheid tussen goe
deren die ze als gesecularizeerden verkrijgen en de goederen die van
het klooster waren. Over welke goederen hebben ze dan als zodanig
beschikt ? Over de quaestio iuris die professor Feye breedvoerig en aan
de hand van te Rome voorgelegde dubia behandelt, kan weinig twij-
fel aanwezig zijn en staat van den Wijmelenberg volkomen in zijn
recht. Maar de quaestio facti zal moeilijk te achterhalen zijn. Zonder
degelijke argumenten over de feiten zal de zaak te Rome zwak staan.
Zijn tweede antwoord op een reeks vragen van van den Wijmelen
berg komt ongeveer op hetzelfde neer. Sterker dan in de eerste brief
drukt hij zijn twijfel uit over de goede afloop van de zaak. Na die

DE KRUISHEREN EN DE LEUVENSE UNIVERSITEIT 35
twee antwoorden van Feye van 13 februari en 29 april 1876 stelt van
den Wijmelenberg het opstellen van een suppliek naar Rome nog uit
tot 1 december, terwijl ook Raetsen op 19 maart 1877 zijn standpun-
ten te Rome bekend maakt. De Propaganda maakt de zaak over aan
de Franse consultor pere Henri Brichet van het Franse seminarie te
Rome. Zijn votum aan de Propaganda dateert van 9 november 1877.
Theoretisch krijgt van den Wijmelenberg gelijk. De vervreemding
van de kloostergoederen was ongeldig. Verjaring houdt geen steek.
Maar praktisch zal een minnelijke schikking de enige manier zijn
waardoor ,, de waardigheid van de H. Stoel (?) en de belangen van
beide partijen" werkelijk gediend worden. De Propaganda heeft dit
votum gevolgd.
Daar zich in mei van dat jaar duitse dominicanen in Venlo gevestigd
hadden, was de terugkeer van de kruisheren praktisch onmogelijk
geworden. Of er nog geprobeerd is om tot een minnelijke
schikking te komen over de goederen en of dit ooit bereikt is, is niet
bekend en lijkt erg onwaarschijnlijk. Deken Raetsen bleef onwillig.
Mgr. Paredis blijkt volledig achter hem gestaan te hebben. Hoe zou
een compromis dan nog mogelijk geweest zijn ?l5
Toen in de tachtiger jaren de moeilijkheden begonnen over de authenticiteit
van de kruisherenaflaat, was Mgr. Feye opnieuw het toevluchtsoord,
nu van Mgr. A. Smits, de opvolger van Mgr. van den
Wijmelenberg. De authenticiteit van de aflaat werd nl. hevig aangevochten
vanuit het bisdom Reims. De jezui'et pater Piat had in de
Nouvelle Revue Theologique van 1879 de authenticiteit verdedigd,
maar vanuit Frankrijk bleef de betwisting voortduren en wendde men
zich tot Rome. Een lid van de Congregatie van Relikwieen en Aflaten
liet weten dat hij de kruisherenaflaat als apokrief beschouwde.
Op 14 maart 1882 richtte Mgr. Smits aan de prior van Diest van
Giersbergen het verzoek naar Leuven te reizen om er met Mgr. Feye
en zo mogelijk ook met pater Piat te spreken. Beiden beloofden
blijkbaar de zaak te bestuderen, daar Mgr. Smits op 9 maart opnieuw
aan prior van Giersbergen schrijft. Hij wacht, aldus de brief, vol
spanning het antwoord van Mgr. Feye en van pater Piat af.
15 DaarJ. SCHEERDER, I.e., heel deze zaak uitvoerig uiteengezet heeft, hebben we ons hier
tot de hoofdlijnen beperkt. Voor vele bijzonderheden zie aangehaald artikel.

36 DE KRUISHEREN EN DE LEUVENSE UNIVERSITEIT
Maar in 1883 werd door de tegenstanders de zaak officieel te Rome
aanhangig gemaakt. De kruisherenaflaat werd er met succes door de
jezui'eten verdedigd. Op 15 maart 1884 werd de uitspraak gedaan dat
de aflaat authentiek was en ook in die tijd niet buitensporig maar
zinvol. Aan de kruisheren was dus algehele voldoening geschonken.
Van een verdere tussenkomst van Mgr. Feye is niets bekend16.
c. De nood aan universitaire studie
Tot aan het bestuur van generaal Hollmann is er blijkbaar niet aan
gedacht om kruisheren te laten opleiden voor de hogere studies of de
colleges. In ieder geval is geen enkele kruisheer van die tijd voor uni
versitaire studies naar Rome of Leuven gestuurd. De vraag dringt zich
dan ook op: hoe was de toestand van de orde rond de eeuwwisseling
voor wat betreft de leraars in de colleges of de hogere priesterstudies ?
Het klooster van Diest, in 1845 gesticht, was in 1852 met een col
lege begonnen. 'n Dertigtal jaren heeft dat college gebloeid ondanks
veel moeilijkheden op gebied van personeel en financies. Vooral de
financiele problemen gaven de doorslag bij de opheffing van het col
lege in 1885, al was zeker het ontbreken van voldoende leerkrachten
ook een der redenen. Maaseik en Diest eisten beiden nogal wat men-
sen op, gezien het klein getal ordeleden, zodat er tussen beide col
leges een zekere rivaliteit ontstond. Na de opheffing van het middelbaar
onderwijs te Diest, werd het klooster vanaf 1885 bestemd als studiehuis
voor retorica en wijsbegeerte. Tot aan de eerste wereldoorlog
bleef het filosofisch studiehuis van de orde, dus voor Nederland en
Belgie. Daarna werd er zowel noviciaat, filosofie als theologie voor
Belgie ondergebracht17.
In Uden, waar in 1743 door de kruisheren de ,,latijnse school"
gesticht was, hadden zij een traditie van onderwijs achter zich. In
1825 was deze school in de handen van seculiere priesters overgegaan,
al hebben later enkele kruisheren er nog les gegeven, tot ze in 1879
werd opgeheven. Toen in 1885 het college te Diest ophield te
16 A. RAMAEKERS, De Kruisherenaflaat, in Clairlieu, VI, 1948, p. 3-52; J. SCHEERDER, Wilhelmus
Fr. A/oysius Smits (1824-1889), vijftigste magister generaal van de Kruisheren, in Clairlieu,
XXXVII, 1979, p. 57-63.
n W. Sangers-G. Van Der Linden, De Kruisheren te Diest 1845-1945, p. 47-70; J.
SCHEERDER, o.c, over Diest, p. 32-44 passim.

DE KRUISHEREN EN DE LEUVENSE UNIVERSITEIT 37
bestaan, was dit voor Uden aanleiding en mogelijkheid om reeds in
1886 met een priestercollege te beginnen, een externaat voor de jon-
gens van Uden zelf. Jongens van buiten Uden vonden plaats in kost-
huizen, waar ze in heel veel gevallen werkelijk ,,thuis" waren. Het
leerprogramma was tamelijk vrij en natuurlijk afgestemd op verdere
seminarie- of kloosteropleiding. Er heerste jarenlang het systeem van
klasleraars, die ongeveer alle vakken in een klas gaven en ,,vader-
den" over hun jongens. Het voordeel was dat er een sfeer van ver-
trouwen en een diepere relatie tussen leraar en leerlingen mogelijk
was. Het nadeel lag voor de hand, nl. het zich moeilijker inwerken
in de verschillende vakken. Met 'n dertig tot veertigtal studenten en
deelname aan het gezinsleven in de kosthuizen, heerste er een gemoedelijke
en prettige sfeer. Strenge tucht was er niet en vaak
moesten de ,,heren" er 's avonds op uit om het gedrag van.hun
,,kosthuisgangers" te controleren. Onder Mgr. Manders, die in 1889
generaal Smits opvolgde in diens drievoudige taak van magister-
generaal, prior en directeur, was er blijkbaar vrij weinig gezag. Ude-
naar van geboorte en van boerenafkomst, streng voor zichzelf en voor
anderen, was hij vaak een moeilijke confrater voor zijn medewerkers
maar een ,,goede papa" voor de jongens18.
Het klooster en college te Maaseik begon in 1855 in financieel penibele
omstandigheden. Na jaren van voorlopig behelpen in
bestaande huizen, moest er in 1856 gebouwd worden, een klooster
en college dat aan de eisen van die tijd kon beantwoorden. In 1897
werd dit verder voltooid tot het gebouw dat wij in onze collegejaren
(1925-1932) nog gekend hebben. Een van de leraars, Jan van Hooff,
die het optrekken van dit gebouw had meegemaakt, sprak nog in
1959 meer dan 60 jaar later, over ,, de nieuwe bouw". De kruisheren
waren in 1855 met 29 leerlingen begonnen. Jarenlang zal dat
getal weinig stijgen en pas rond 1900 aangegroeid zijn tot ongeveer
150 studenten. Vanaf 1897 mochten de kruisheren studenten van
over de grens als internen aannemen. Internen van het bisdom Luik
zelf werden uitgesloten, omdat de bisschop vreesde voor de bisschoppelijke
internaten. Dit duurde tot 1901, toen Maaseik een vrij internaat
werd. Samen met wat de kruisheren zelf verdienden door mis-
is ZieJ. SCHEERDER, Prior A.G. van Mil, p. 31-47 passim; IDEM, IF. Smits..., p. 80-83.

38 DE KRUISHEREN EN DE LEUVENSE UNIVERSITEIT
intenties en assistenties in de omliggende parochies, vormde het kost-
geld van de internen de voornaamste bron van inkomsten. In het be
gin betaalden de leerlingen schoolgeld, 30 tot 50 frank per maand
naargelang de afdeling. Naast een voorbereidende klas en vier jaar
humaniora, was er een ,,middelbare school", waaraan in 1907 een
landbouwcursus verbonden werd. Het studieprogramma richtte zich
naar dat van de bisschoppelijke colleges. Toen in 1897 de poesis en
in 1898 de retorica werd toegestaan, moest men vanzelfsprekend rekening
houden met de eis en van de homologatiecommissie voor de
diploma's, om toegang te verschaffen tot de universiteit. Sinds 1899
kwam bij het middelbaar onderwijs een lagere school, waarvan de les
sen door de kruisheren zelf moesten gegeven worden tot de school in
1917 ,,aanneembaar" werd. Gediplomeerde en door de staat bezoldigde
onderwijzers konden van dan af de kruisheren vervangen.
De godsdienstige verzorging was degelijk, en volgens onze tegen-
woordige begrippen ,,erg overvloedig" door dagelijkse h. mis en rozenhoedje,
oktober- en mei-oefeningen, Mariacongregatie voor de ho-
gere klassen, het maandelijkse ,, biechtbriefje *', de jaarlijkse processie
naar Heppeneert en deelname aan de twee sacramentsprocessies van
de stad. Het waren de normen van die tijd, die in onze eigen studententijd
nog ongewijzigd gebleven waren en die we als vanzelfspre
kend aanvaardden. Feestelijke momenten als de processies, de plech-
tige communie van de studenten, de aanneming van de congregatie-
leden, het een of andere gouden kloosterfeest blijven levenslang in
het geheugen geprent. Daarbij was de sfeer er een van gemoedelijkheid,
goed vertrouwen en familiegeest. Na 1909, toen de studies helemaal
vernederlandst waren — en wellicht ook daarvoor — heerste
er een geest van vlaams jeugdidealisme.
Als men ,,aan de vruchten de boom kent", leren de vele vooraanstaande
katholieke leken en de voor een vrij college — dus geen
priestercollege of juvenaat — erg hoge roepingsgetallen, zowel voor
het bisdom als voor de meest verscheidene orden en congregaties, ons
het college kennen. Markante leraarsfiguren hebben blijvende invloed
op hun studenten uitgeoefend. 't Is de persoonlijkheid van de leraar
die stimuleert en het diepst bijblijft.
Als men bedenkt dat de kruisheren, zowel te Diest als te Uden en
te Maaseik zonder enige staatssubsidie moesten werken, volgt vanzelf

DE KRUISHEREN EN DE LEUVENSE UNIVERSITEIT 39
dat men alles door eigen volk moest laten doen. Leiding, lessen, eco-
nomaat, toezicht, regeling van de ontspanning voor de jongens was
de taak van de priesters; het vele materiele werk van keuken tot en
met slaapzaal werd door de broeders opgeknapt, onmisbare helpers
om een college in stand te kunnen houden.
Het college van Maaseik heeft van 1898 af een subsidie gekregen van
het bisdom voor het geval dat men op de middelbare klassen een of
twee lekeleraars zou moeten aannemen: 1200 firs jaarlijks voor een,
2000 voor twee leerkrachten. Van 1898 tot 1915 hebben de kruishe-
ren die som jaarlijks ontvangen19.
Naast de twee bestaande colleges van Uden en Maaseik waren er
dan nog Sint-Agatha en Diest, de vormingshuizen respectievelijk voor
theologie en wijsbegeerte, terwijl in Sint-Agatha tevens het noviciaat
gevestigd was. Ook dat eiste hoofdzakelijk meerdere krachten voor
begeleiding en lessen: 'n novicenmeester en magister voor de fraters,
professoren voor wijsbegeerte, exegese, dogmatische en moraaltheo-
logie, kerkgeschiedenis, kerkelijk recht en enkele bijvakken.
Hoeveel leden had de orde bij het begin van het generalaat van
Mgr H. Hollman in 1899 ? Hoeveel krachten waren er voor het aan-
vaarde werk beschikbaar? De orde telde 91 leden, nl. 54 priesters, 9
fraters, 23 broeders en 5 novicen (drie fraters en twee broeders). Ze
waren als volgt over de kloosters verdeeld20. In Sint-Agatha waren
twaalf priesters, drie broeders, zes fraters en vier novicen. De gemid
delde leeftijd van de priesters was 42, die van de broeders 30 jaar.
Uden had twaalf priesters en vijf broeders met de gemiddelde leef-
19 Voor vele bijzonderheden over dit erg algemeen gehouden overzicht, zie de artikels bij
het 50 jarig bestaan van poesis en retorica in Kruis en Wereld, XXVII, 1947-1948 van Prof.
J. GESSLER die student was van 1887-1891 Haec olim..., p. 101-104; Prof. dr. L. INDESTEGE,
De Opvoeding bij de Kruisheren, p. 120-122; SPECTATOR, Het college van het H. Kruis in
feest, p. 105-108 waar een overzicht gegeven wordt van de toespraken van de oudstudenten
Kan. Coenen, Kan. E. Vanderdonck en W. Sangers; Mgr. Fr. JOOSTEN, ap. vie. van Ta Tung
Fu, student van 1886-1892, Onuitwisbaar Souvenir, p. 109-110. In Kruis en Wereld, XXXV,
1955 bij het 100 jarig bestaan van klooster en college stukjes van senator J. Custers, p. 162,
van Prof. dr. J. Heuts, p. 166; van senator en oud-burgem. van Antwerpen L. Delwaide, p.
170; van dr. Luc Indestege, p. 184; verder Eeuwfeest college H. Kruis. Resultaten, p. 167-168,
opsomming van priester- en missieroepingen, bisschoppen, universiteitsprofessoren en 't %
geslaagden aan de universiteiten; A. WffiERS-T. BlK, I.e., Verder het op enkele aspecten, zoals
onderwijs en vernederlandsing, diep ingaande werk van R. JANSSEN; zie boven nota 4; zie ook
Clairlieu, XLIII, 1985, p. 17-29.
20 J. SCHEERDER, Prior A. G. van Mil, p. 56; A. WffiERS-T. BlK, I.e., p. 257.

40 DE KRUISHEREN EN DE LEUVENSE UNIVERSITEIT
tijd van respectievelijk 42 en 48 jaar. Te Diest bestond de communiteit
uit vijftien priesters en zeven broeders, terwijl er drie fraters en
een broeder-novice in opleiding waren. De gemiddelde leeftijd zowel
van priesters als van broeders was 41 jaar. Tenslotte was er Maaseik
met dertien priesters waarvan de gemiddelde leeftijd 41 was, en
acht broeders met een gemiddelde leeftijd van 53 jaar. Bij de broe
ders waren de oudsten echter reeds 82, 80, en 78 jaar oud21.
De meeste leden waren dus in voile kracht van hun leven. De
kloosters leken voldoende van krachten voorzien. Maar in het begin
van zijn generalaat zou magister generaal Hollmann het aandurven
om nog een klooster en college op te richten te Hannut, waar men
begon te bouwen in 1903 en in September 1904 met 72 leerlingen de
lessen kon beginnen. Men had er blijkbaar nogal wat mensen voor ter
beschikking, al moest Sint-Agatha een van zijn beste krachten, M.
Konings, afgeven. Met enkelen begonnen, waren er in Hannut in
1911 al vijftien priesters en enkele broeders. Naast de vier klassen humaniora
werd in 1912 de lagere school door de deken van Hannut
aan de kruisheren overgedragen. Lekenonderwijzers gaven de lessen
en werden door de staat betaald. Gebrek aan leraars schijnt zich hier
dus niet direct te hebben voorgedaan. Wei moesten het mensen zijn
die in een vreemde taal, het Frans, moesten lesgeven, wat in Maaseik
tot 1909 trouwens ook het geval was. De meeste leraars waren Nederlanders.
Bij de bevolking van Hannut was dit bekend, zodat men tot
voor ongeveer 25 jaar nog altijd sprak van ,,les Peres hollandais".
In 1912 werd een ,,section agricole" opgericht, door de staat aan-
genomen en gei'nspecteerd. Meerdere landbouwingenieurs uit de
streek hielpen de kruisheren om deze nieuwe afdeling op poten te
krijgen. Maar de oorlog bracht in Hannut veel vernieling aan
klooster- en collegegebouwen met zich mee, terwijl de physicaklas
werd leeggeplunderd. Financiele nood werd spoedig vergezeld van
nood aan personen, toen nl. in 1920 de magister-generaal een oproep
deed voor een missiegebied in Belgisch-Kongo en meerdere leden zich
hiervoor ter beschikking stelden, nl. prior en directeur M. Konings
en drie anderen. In Hannut begonnen allerlei geruchten te gaan: de
kruisheren gaan vertrekken, de school en het college worden opgeheven.
Prior Emile Fontaine, op 1 augustus 1920 tot prior gekozen,
21 Zie de lijsten bij J. Scheerder, Mgr. H. Hollmann, I.e., p. 233-235.

DE KRUISHEREN EN DE LEUVENSE UNIVERSITEIT 41
begon met vanop de preekstoel kordaat die geruchten tegen te spre-
ken. Toen in 1921 het bisdom Luik toestemming gaf tot het openen
van een internaat, was het voortbestaan van de stichting verzekerd.
In 1927 kwam de toestemming om de humaniora voort te zetten met
poesis en retorica, zodat het college volledig was en door de staat ge-
homologeerde diploma's kon afleveren22.
In 1910 had Mgr. Hollmann ook al een ,,missie" in de Verenigde
Staten aangenomen, waar in 1926 nog een missie in Java bijkwam.
Daarmee zijn we echter op de situatie van 1899 vooruitgelopen.
Als men denkt aan de werkzaamheden die er toen reeds waren:
Sint-Agatha en Diest, Uden en Maaseik, vraagt men zich af of er niet
meerdere kruisheren moeten geweest zijn die zowel voor de hogere
studies als voor de colleges de nood aan gespecializeerde krachten
aanvoelden. Dit zou de studenten en eventueel toekomstige roepin-
gen meer geschikt maken voor het volgen van hoger onderwijs. Het
zou tevens zorgen voor een hoger wetenschappelijk peil in de
kloosters zelf. Enkele speciaal gevormde mensen in elke communiteit
zouden heel de communiteit kunnen bei'nvloeden. Zeker in Maaseik
en Uden voelde men die noodzakelijkheid aan om in de hogere klassen
van de humaniora vakmensen in te zetten. Waar dan ook nog
een hele groep mensen werkzaam waren in de hogere studies, zou
men dit standpunt als normaal moeten beschouwen.
Toch was het dit blijkbaar niet. 'n Man van grote verdiensten zoals
prior L. Honhon te Diest die korte tijd leraar te Maaseik was geweest
(1881-1882) en daarna professor van wijsbegeerte en theologie, 'n
,,self-made man" maar 'n echte studax en wetenschapsmens, schijnt
een van de tegenstanders geweest te zijn. ,,Kwade tongen" beweerden
nog in onze fraterstijd te Diest (1932-1939) dat Honhon altijd
bang was geweest dat anderen hem in geleerdheid zouden overtreffen.
Toch ligt een andere reden meer voor de hand. Prior Honhon
was een asceet, evenzeer en wellicht meer nog dan wetenschapsmens.
Hij gaf naast zijn lessen ook elke week een conferentie aan de novicen
en fraters-studenten, waarbij hij uitging van een tekst of hoofdstukje
van de Navolging van Christus van Thomas van Kempen. Zelfs in
22 E. FONTAINE-M. HOEVEN, Coup d'osil sur le Convent et le College Ste-Croix
1904-1979, Hannut, 1979, passim.

42 DE KRUISHEREN EN DE LEUVENSE UNIVERSITEIT
onze fraterstijd, zoveel jaren later, hebben we nog kunnen genieten
van deze conferenties evenals van zijn retraites voor de professie.
Meermalen wees hij op de tekst: ,, Ama nesciri et pro nihilo reputari".
Universitaire studies zouden leiden tot hoogmoed. De orde
moest eenvoudig blijven. Fraters naar universiteiten sturen zou in
strijd zijn met de traditie en de aard van de orde die klein en bescheiden
moest blijven.
Was dit een zich door eigen ervaring en ascese eigengemaakte visie
of had hij ze overgenomen van zijn voorgangers ? De laatste magistergeneraal
voor Hollmann, Mgr. Manders, had diezelfde theorie gehouden
en voorgehouden: ,,Kleine orden als de onze hebben hun plaats
in de Kerk. We zijn klein, zijn altijd klein geweest en zullen altijd
klein blijven"23. Toch blijft het verwonderen voor een man als
Honhon, die zelf zoveel gedaan heeft om het studiepeil te Sint-
Agatha en te Diest te verhogen en die de Diesterse kloosterbibliotheek
met veel waardevolle werken verrijkt heeft24.
Waren er meer mensen die zo dachten ? We kunnen dat zonder
schriftelijke gegevens moeilijk beoordelen. Men kan zich niet voorstellen
dat de andere raadsleden van de magister-generaal dit standpunt
zouden hebben gedeeld. Op het generaal kapittel van 7 tot 9
april 1902 werden, zoals dat door de Constituties was voorgeschreven,
vier nieuwe definitoren of raadgevers van de generaal gekozen. Het
waren Theodorus Bouman, leraar te Maaseik, Lambertus Honhon,
prior te Diest, Franciscus de Bie, oud-leraar van het Diesterse kruis-
herencollege, die aan de fraters-filosofen nog enkele lessen in physica
gaf, en Wilhelmus van Dinter, novicenmeester en magister van de
fraters te Sint-Agatha. Samen met Mgr. Hollmann vormden ze het
hoofdbestuur van de orde van 1902-1905 25. In hun vergaderingen
moet al spoedig het besluit genomen zijn om twee jonge priesters
naar Leuven te sturen, en wel onmiddellijk voor het studiejaar
1902-1903, dat in oktober beginnen zou.
23 J. SCHEERDER, Mgr. H. Hollmann, p. 127-128; C. VAN DAL, De Orde van het H. Kruis
in de geschiedenis, in Kruis en Wereld, XXXV, 1955, p. 148.
24 J. SCHEERDER, Kruisheer L G. J. Honhon 1858-1942, in Clairlieu, XXXV, 1977, p. 16,
22, 24, 29.
25 Chronicon Cruciferorum, III, Diest, 1966, p. 90 bij de akten van de generate kapittels
van 1840-1940; J. SCHEERDER, Mgr. H. Hollmann, p. 127-128.

HOOFDSTUK II - OPNIEUW KRUISHEREN TE LEUVEN
Vaak worden dergelijke beslissingen genomen — in deze tijd door
de provinciaal en zijn raad, — in die tijd door de generaal en zijn definitoren
— omdat vanuit het een of andere klooster vragen of aansporingen
in die zin gedaan worden. Het is een zuivere veronderstelling
als we aannemen dat in dit geval de directeur van het college te
Maaseik, H. van Hasselt, hiertoe heeft bijgedragen. Als nog jonge
man van 36 jaar was hij in 1896 directeur geworden van het college
te Maaseik, waar hij sinds 1893 leraar was. Geboren Rotterdammer
was hij op de leeftijd van 27 jaar in het klooster getreden. Hij was
een zeer werkzaam en ondernemend man, wat wel blijkt uit alles wat
hij voor het Maaseiker college gepresteerd heeft. Lang gekoesterde
verlangens gingen onder zijn bestuur in vervulling, nl. de toelating
om door te gaan met poesis en retorica (1897) en om internen van
het bisdom zelf aan te nemen (1901), terwijl ook nieuwe bouwplannen
gemaakt werden (1896). Dat hij flink ontwikkeld was en een
brede belangstelling had, blijkt o.a. hieruit, dat hij naast zijn drukke
bezigheden als directeur en leraar nog de tijd vond om twee studies
te schrijven over de geschiedenis van de kruisherenkloosters van
Maastricht en Wickraedt, die vanwege hun wetenschappelijke dege-
lijkheid ook nu nog hun waarde behouden hebben. Jammer genoeg
is hij reeds in 1905 overleden. Het ligt voor de hand dat hij, met de
verantwoordelijkheid voor de homologatie van de diploma's van zijn
retoricastudenten, de nood aan gediplomeerde krachten beter dan
wie ook heeft ingezien en er zijn best voor gedaan heeft om dit tot
stand te brengen1.
a. G. van Bemmel en A. Huvenaars
Feit is in elk geval dat Andreas Huvenaars na zijn priesterwijding
benoemd werd voor Leuven, evenals Gerardus van Bemmel die reeds
ij. SCHEERDER, Prior A. G. van Mil, p. 54-57; IDEM, Mgr. H. Hollmann, p. 222; A.
WlEERS-T. BlK, I.e., p. 256-257; H. VAN HASSELT, Geschiedenis van hetKruisherenklooster
te Maastricht, in de Publications... dans le Limbourg, XXXIX, 1903, p. 1-137; Geschiedenis
van het klooster der Kruisheren te Wickrath, in Geschiedkundige Bladen, II, 1906, p. 17-37.

44 DE KRUISHEREN EN DE LEUVENSE UNIVERSITEIT
twee jaar leraar te Maaseik geweest was. Beiden zouden wijsbegeerte
en letteren, afdeling klassieke philologie studeren. 2e zochten hun
verblijf in het H. Geestcollege in de Naamse straat, een groot instituut
waar priesters van verschillende bisdommen, die te Leuven studeerden,
werden ondergebracht en waar toen ook steeds meerdere
kloosterlingen woonden. Meestal hidden die priesters hun recreatie
per bisdom, en als vanzelfsprekend werden de kruisheren bij de
priesters van het bisdom van Luik ingedeeld. Ook later zou dit gebeuren,
toen de kruisheren-studenten niet van het Luikse maar van
het Mechelse bisdom kwamen. Kende men het verleden nog, toen de
kruisheren in het Luikse college in de Muntstraat enkele studiebeurzen
hadden? Ze woonden in ,,het Geestje" zo gunstig mogelijk,
kort bij de bibliotheek die in de tegenwoordige universiteitshallen gevestigd
was en vlak bij de colleges waar hun lessen meestal gegeven
werden, nl. het Pauscollege en het Maria-Theresiacollege.
Het moet een gezellig studentenleven geweest zijn in het Leuven
van die tijd. Niet de massa studenten die met honderden in de collegezalen
zitten, maar kleine groepen die over de verschillende faculteiten
verdeeld waren. In die tijd waren er hooguit 'n 1700 studen
ten, allemaal mannen. De eerste meisjes-studenten werden pas in
1920 ingeschreven. Dit voor onze begrippen kleine getal was verdeeld
over vijf faculteiten, nl. die van theologie en kerkelijk recht, die van
de rechten, van geneeskunde, van wijsbegeerte en letteren en die van
de wetenschappen, de twee laatste met al hun onderverdelingen. Gewoonlijk
kleine klassen dus, zeker voor de speciale vakken; vandaar
gemakkelijk contact met de professoren. Iedereen kende iedereen. De
plechtige opening van het academisch jaar in de Sint-Pieterskerk en
daarna de stoet naar de aula en de plechtige zitting was niet voor uitverkorenen
zoals nu, maar een gebeurtenis die door iedere student
kon bijgewoond worden.
De studies waren helemaal in het Frans. Slechts in 1911 werd een
begin gemaakt met de ,,Vlaamse leergangen" en het zou tot 1930
duren voordat ze vaste vorm kregen. Theologie en kerkelijk recht wer
den in het latijn gegeven; de philologie veelal in de taal van het vak,
al bleef de voertaal Frans2. Voor Gerard van Bemmel zal dit be-
2 550Jaar Universiteit leuven 1425-1975, Leuven, 1975, p. 433, 447; R. AUBERT, De Universiteit
te Leuven 1425-1975, Leuven, 1975, uitgegeven door een team historici onder leiding
van Prof. R. Aubert, p. 304: in 1894, 1636 studenten; in 1914, 1880 st.; in 1940, 4610 St.,
waarvan 437 meisjes (de eerste kwam in 1920, de eerste vrouwelijke professor in 1980); in
1945, 6625 st.; 1950, 7173 st.; in 1967, 20.729 st.

DE KRUISHEREN EN DE LEUVENSE UNIVERSITEIT 45
zwaar wellicht niet 20 groot geweest zijn, daar hij te Maaseik twee
jaar in het Frans les gegeven had. Maar Andre Huvenaars kwam vers
uit Sint-Agatha, zodat hij zeker de praktijk van het Frans niet be-
heerste. Geen van beiden had een gehomologeerd diploma, zodat ze
geen officiele graad konden behalen. Zoals het toen en nog jaren la
ter bij de wereldheren gebruikelijk was, studeerden de meesten in
Leuven om zich op het lesgeven in de colleges voor te bereiden, waar-
voor zij met de kandidatuur meenden te kunnen volstaan.
Na meer dan honderd jaar onderbreking waren die twee de eerste
kruisheren die na de Franse revolutie weer aan de Leuvense Alma Ma
ter terecht kwamen.
Gerardus van Bemmel
Geboren te Cothen in de provincie Utrecht (Nederland) op 7 au-
gustus 1874, trad hij in het noviciaat van de kruisheren te Sint-
Agatha in 1895 en deed er op 4 mei 1896 zijn religieuze professie.
Voor de studie van de wijsbegeerte ging hij naar Diest, waar hij on-
der de leiding kwam te staan van de magister Cornelius van 't
Klooster, die hij later als prior te Maaseik zou ontmoeten, en diens
socius Wilhelmus van Dinter. Het waren twee mannen die met beide
voeten op de grond stonden, voorbeeldige kloosterlingen die in de
orde groot aanzien genoten en in de verdere toekomst een grote rol
zouden spelen. Lambertus Honhon was toen prior te Diest sind 1893.
De professor van wijsbegeerte was Jacobus van de Geer, die onmid-
dellijk na zijn priesterwijding in 1886 voor die taak benoemd was en
ze uitstekend vervulde tot 1919. Hij was een heldere geest die zijn
lessen met veel ijver voorbereidde en gaf. In het begin schijnt hij te
Diest nogal moeilijkheden gehad te hebben. Hij voelde er zich niet
thuis, meende dat hij te weinig werk had en wilde de orde verlaten.
Later heeft hij blijkbaar met nieuwe ijver zijn professoraat vervuld3.
Naast van de Geer die de hoofdprofessor van wijsbegeerte was,
kreeg G. van Bemmel les van prior Honhon, die een cursus van fun-
damentaaltheologie en van kerkgeschiedenis gaf. 's Zondagsmorgens
gaf Chr. Janssens les in welsprekendheid, waarna de ,,academie"
volgde waarin Honhon een voordracht gaf over geschiedenis of lite-
ratuur4. De fraters-filosofen, in casu van Bemmel en later ook Hu-
3 J. SCHEERDER, L Honhon, I.e., p. 24-25; IDEM, Prior A. G. van Mil, p. 151-152.
4 J. SCHEERDER, L. Honhon, p. 24.

46 DE KRUISHEREN EN DE LEUVENSE UNIVERSITEIT
venaars, hadden dus voor opleiding en lessen jonge mensen om zich
heen. Honhon was toen 38 jaar, van 't Klooster 40, van de Geer 33,
van Dinter 27 en Janssen 38. Na twee jaar ging van Bemmel met zijn
klasgenoten M. van Vorst en H. van den Meerendonk terug naar
Sint-Agatha voor de studie van theologie. De lessen werden ook daar,
evenals de wijsbegeerte te Diest, door autodidacten gegeven. Er wa-
ren uitstekende professoren onder, zoals M. Konings, H. Hollmann
en J. Hoogeveen, hardwerkende mensen die zich op de duur hun vak
eigen maakten. Als men echter ziet hoe vaak van de nood een deugd
werd gemaakt, doordat er nogal wisseling van professoren plaats had,
kan men zich moeilijk voorstellen dat de studies op een hoog peil
stonden. G. van Bemmel heeft te Sint-Agatha twee jaar theologie
gestudeerd en werd toen, een jaar voor zijn klasgenoten, priester gewijd.
Men mag gerust veronderstellen dat het besluit om hem naar
Maaseik te sturen hiervan de oorzaak was. Dit zal dan weer verband
gehouden hebben met het begin van de hoogste humanioraklassen
te Maaseik sinds 1897.
G. van Bemmel is er twee jaar leraar geweest. Toen ging hij naar
Leuven. Na twee jaar klassieken zou iedereen verwacht hebben dat
hij naar Maaseik zou terugkeren. Maar inmiddels werd Hannut
gesticht en van Bemmel werd daar leraar. Juist dat schooljaar begon
men met de eerste klas van de humaniora, zodat het voor de hand
lag dat van Bemmel er Latijn, en de daarop volgende jaren Latijn en
Grieks zou geven, naast wellicht minder belangrijke vakken. Hij kon
geen betere voorbereiding hebben voor zijn volgende benoeming te
Uden als leraar van de poesis. Uit zijn curriculum vitae blijkt dat hij
vanaf mei tot September 1908 te Sint-Agatha verbleef vooraleer naar
Uden te gaan. Had dit te maken met zijn gezondheid ? Als hij later,
in 1915, te Hannut tot prior gekozen wordt, zal hij dit ambt weige-
ren vanwege gezondheidsredenen5.
In 1912 werd hij leraar te Maaseik waar hij zeven jaar lang de poe
sis en retorica gaf. Jarenlang zijn de poesis en retorica samen gege
ven, tot ze na 1932 van elkaar gescheiden werden. G. van Bemmel
moest dus om het jaar de leerstof van poesis en retorica geven. Weer
was zijn voorgaand werk te Uden de juiste voorbereiding geweest voor
5 J. SCHEERDER, H. Hollmann, I.e., p. 218 en 147.

DE KRUISHEREN EN DE LEUVENSE UNIVERSITEIT 47
Maaseik. Kanunnik Emile Vanderdonck heeft hem juist in die jaren
te Maaseik gekend, daar hij er van 1912-1920 student was. Hij had
een hoge achting voor van Bemmel en liet uitdrukkelijk blijken dat
in die jaren het college uitstekend verzorgd was wat klassieken en po-
sitieve wetenschappen betrof. Bij het jubileum 50 jaar retorica in
1948 nam hij op de academische zitting het woord en tekende van
Bemmel als een eigen-aardig man, niet felbespraakt maar eerder
schuchter en zwijgzaam van aard. Maar hij had een aparte humor
waarmee hij op de juist gepaste momenten voor de dag kan
komen6.
Hij heeft te Maaseik van 1912 tot 1919 les gegeven, waarschijnlijk
een volledig uurrooster met daarbij de nodige surveillance en assisten-
tie. Hij was kapelaan te Tongerlo in 1915, pastoor te Heppeneert in
1916 en kapelaan te Kessenich in 1917, taken die zich wel tot het
week-end zullen beperkt hebben, omdat men van een leraar-retorica
moeilijk een volledige functie in de zielzorg veronderstellen kan. Dat
hij er hard gewerkt heeft lijdt geen twijfel, zoals hij dat trouwens la
ter te Diest ook gedaan heeft. Daarbij versmaadde hij de goede din-
gen van het leven niet, ook al was hij, op zijn eigen manier, een ern-
stig priester en kloosterling. Van hem kan men gerust zeggen wat iemand
onlangs neerschreef: ,,En als men nu alles meent gezegd te
hebben over school en onderwijs, dan blijft er een ding over, dat
men gewoonlijk niet zegt, en dat is dit: de kwaliteit van het onder
wijs, het weze middelbaar of universitair, wordt niet bepaald door
programma en methoden, maar bijna uitsluitend door de kwaliteit
van de docent" 7. Als oud-leerlingen hem prijzen om de lessen die
ze van van Bemmel kregen, mogen we aannemen dat hij die kwali
teit bezat, die gewoonlijk bestaat in een sterke persoonlijkheid die
met inzet en geestdrift werken kan en die van zijn werk houdt. In de
zeventien jaar van zijn leraarschap is dit duidelijk genoeg gebleken.
Ondanks zijn zwijgzame aard was van Bemmel een goed predi-
kant. In de jaren te Maaseik kwam dat vooral tot uiting in de paro-
chies waar hij 's zondags werkzaam was. Later te Diest was hij de re-
gelmatige zondagspredikant in de hoogmis nadat Honhon hiermee
was moeten ophouden. Ook preekte hij veel retraites o.a. in het col-
6 Zie nota 19, Hoofdstuk I.
7 L. VANDERKERKEN, boekbespreking in de Standaard der Letteren van 25 juli 1980.

48 DE KRUISHEREN EN DE LEUVENSE UNIVERSITEIT
lege te Maaseik in onze studententijd. Hij kon dan boeiend vertel-
len, allerlei histories die hij zelf verzon maar die bij ons als waar over-
kwamen. ,,Er was eens een kruisheer te Londen", begon hij dan. La
ter ondervonden we dat we van het kruisherenklooster in Londen
maar heel weinig afweten. Het deed aan zijn pakkende preektrant
niet af. Onder de oorlog 1940-1944 preekte hij meerdere priesterretraites
voor de geestelijkheid van de omtrek van Diest die toen vanwege
de voedselvoorziening niet op het seminarie terecht konden. Hij
had de preken helemaal uitgeschreven, maar preekte ze totaal van
buiten.
In 1919 werd van Bemmel van Maaseik naar Diest geroepen om er
wijsbegeerte te doceren. Na de oorlog begon te Diest voor de Belgische
fraters naast de cursus van wijsbegeerte ook een cyclus van theologie,
zodat er meer krachten noodzakelijk werden. J. van de Geer
staakte zijn lessen in September 1919, al was hij nog maar 56 jaar. Hij
had 33 jaar les gegeven. Van Bemmel heeft zijn taak overgenomen
en dat zeven jaar volgehouden. Maar al tamelijk vlug na zijn benoeming
kreeg hij er ander werk bij. In 1920 nam de orde een missiegebied
aan in Belgisch-Congo, de Uelemissie in het noord-oosten.
Het gebied hoorde tot dan toe bij de missie van de norbertijnen van
Tongerlo, maar was op enkele missieposten en wat broussekapellen
na — een gebied van twee maal Belgie — nog praktisch onontgon-
nen voor het evangelic Cornelius van 't Klooster, oud-prior van Maa
seik en toen 64 jaar werd de eerste missieprocurator. Hij moest zorgen
voor de uitrusting van de missionarissen en bijzonder voor het
verzamelen van giften. Een van de middelen was de stichting van een
missietijdschrift, dat in Nederland werd opgericht onder de titel
Kruistriomf"en eigenlijk voor Belgie mee bedoeld was. Het was het
initiatief van van Bemmel om er te Diest apart mee te beginnen on
der de naam van Zegepraal des Kruises, daar hij zag dat een samen-
werking met Nederland op z'n minst erg moeilijk was. Alhoewel van
't Klooster te Maaseik de eigenlijke missieprocurator was en dit bleef
tot aan zijn dood in 1943, was de missieprocure, al was het erg primitief,
gevestigd te Diest. Van Bemmel nam de initiatieven. Van het
tijdschrift De Zegepraal des Kruises was hij van 1920 tot 1923 de redacteur.
Van het begin af werd hij hierbij echter geholpen door A.
Schepens die eerst de drukproeven verbeterde maar stilaan heel de re-

DE KRUISHEREN EN DE LEUVENSE UNIVERSITEIT 49
dactie in handen nam en hield tot 1938. Op aanraden van Frans
Uten die in 1921 naar Congo vertrok en met behulp van mevrouw
Uten, de moeder van deze missionaris, richtte van Bemmel een missienaaikring
op, die jaarlijks een tentoonstelling van gemaakte misgewaden
en kleren hield, waarbij dan een tentoonstelling aansloot
van voorwerpen uit de missie. Ook daarvoor had van Bemmel smaak
en zorg, zodat hij spoedig zorgde voor een missiemuseum. De eerste
jaren waren het enkele kasten te Diest en te Maaseik. Maar bij de
nieuwbouw te Diest voor noviciaat en studiehuis voor de fraters,
kreeg hij een ruime ,, missiezaal'' ter beschikking waar de voorwer
pen in glazen kasten werden tentoongesteld. Op de duur was het een
mooi museum met allerlei voorwerpen die men nu zelfs in Zaire tevergeefs
zoekt. Bij elk vertrek van confraters naar de missie was van
Bemmel present om, eerst per trein, later met 'n autobus, samen met
familie en medewerksters naar Antwerpen te rijden en hen uitgeleide
te doen in de haven.
Hij gaf ontelbare missie-avonden met lichtbeelden, waarbij hij zo
boeiend over de missie wist te vertellen alsof hij er jarenlang geweest
was. Ook werden er jaarlijks tentoonstellingen gehouden, samen met
andere orden en congregaties die missies hadden, en waarmee meestal
een tiental dagen gemoeid waren. Ook bij de terugkeer van missionarissen
liet van Bemmel zelden verstek gaan.
Met al die bezigheden als hulpprocurator had hij zoveel werk gekregen
dat zijn lessen er wel onder moesten lijden. Gewoonlijk is het
daarbij zo, dat men al het werk buiten de eigenlijke taak, als dit tenminste
een studietaak is, laat voorgaan en stilaan de belangstelling
voor zijn studievak verliest. Toen Matthieu Deckers, in 1926 te Rome
de licencie in theologie behaalde, bleef hij in Diest en nam de les
sen van wijsbegeerte en geschiedenis van de wijsbegeerte van van
Bemmel over, tegelijk met de lessen van kerkelijk recht van L. van
Hout. Van Bemmel zette zijn vele bezigheden voort, werd meer en
meer praktisch de missieprocurator, waarvoor hij na de dood van Van
\ Klooster officieel benoemd werd. Samen met A. Schepens moest
hij elke maand zorgen voor het ,,vullen" van het missietijdschrift,
vaak door zelf artikels en verhalen en een vaste rubriek met missienieuws
te schrijven. Het was een voortdurende zorg. Bij het eerste
vertrek van missionarissen was er te Diest een feestelijke afscheidsavond
waarbij de fraters toneelspeelden en musiceerden. Van Bemmel

50 DE KRUISHEREN EN DE LEUVENSE UNIVERSITEIT
hield dan het afscheidswoord, waarbij we als refrein telkens weer een
oproep tot de vertrekkenden te horen kregen om te schrijven voor het
missieboekje. ,, Schrijf toch, schrijf toch'' herhaalde hij steeds maar
weer. Zijn oproep had succes in de eerste tijd van het verblijf van de
missionarissen in Congo. Sommigen bleven schrijven, omdat ze in de
studie van het volk en zijn gebruiken voldoende stof hiervoor vonden.
De meesten hidden er al gauw mee op als ze eenmaal de taal kenden
en volop in het werk kwamen te staan.
Heel bijzonder na de wereldoorlog 1940-1945 kreeg van Bemmel
het druk. Vele missionarissen moesten dringend terugkeren uit
Congo, omdat ze al veel te lang waren moeten blijven. Daarbij waren
onder de oorlog elk jaar confraters voor de missie benoemd, die
nu moesten worden uitgerust om te vertrekken. Daar was veel geld
voor nodig en de procurator moest zorgen dat het er kwam, al stond
hij hierbij niet alleen. Aan meerdere confraters in de verschillende
huizen en aan de fraters te Diest had hij een goede hulp om rond te
gaan voor abonnees voor het,, groene boekje'', dat in plaats van De
Zegepraal des Kruises nu de titel Kruis en Werelddroeg en door verandering
van redactie ook innerlijk werd vernieuwd.
G. van Bemmel heeft zijn taak als missieprocurator nog volgehou-
den tot 1949, toen hij op de leeftijd van 75 jaar een welverdiend ontslag
nam. Toch bleef hij na 1949 nog enkele jaren de zondagspredi-
kant in de kloosterkerk en de veelgevraagde biechtvader zowel voor de
kerkbezoekers als voor de eigen confraters. De vele lotgevallen van de
missieprocure, de talrijke tentoonstellingen, lichtbeeldavonden, het
vertrek van de missionarissen, het aantal abonnees van het,, boekje "
en de jaarlijkse winst ervan heeft hij in zijn Kroniek der Missieprokuur,
een honderdtal geschreven foliobladzijden, tot in de details op-
getekend tot de laatste dag, 30 September 1949.
Op 22 augustus 1954 is van Bemmel, na een stilaan zwakker wor-
dende gezondheid, te Diest in het klooster overleden. De ,,Pere", zo-
als hij steeds genoemd werd, kan men moeilijk anders dan met enige
weemoed en met veel dankbaarheid gedenken8.
Andreas Huvenaars
Hij was van een heel andere aard en karakter. Geboren te Zeeland,
een dorpje kort bij Uden in Noord-Brabant (Nederland), deed hij van
8 Onze oud-missieprocurator is heengegaan, in Kruis en Wereld, XXXIII, 1953-1954, p.
253-254.

DE KRUISHEREN EN DE LEUVENSE UNIVERSITEIT 51
1890-1896 zijn middelbare studies op het priestercollege te Uden en
ging vandaar naar Sint-Agatha voor het noviciaat. In 1897 legde hij
zijn kloostergeloften af op het hoogfeest van Kruisverheffing, 14 Sep
tember, en ging kort daarna voor de studie van de wijsbegeerte naar
het klooster van Diest (1897-1899) waar hij praktisch dezelfde omgeving
aantrof die we boven geschetst hebben. Daarna ging hij terug
naar Sint-Agatha voor de studie van theologie en werd op 24 mei 1902
priester gewijd. Voor hem was de aanpak te Leuven zeker moeilijker
dan voor van Bemmel, die in Maaseik al twee jaar in het Frans had lesgegeven.
Van Huvenaars kan men veronderstellen dat zijn kennis van
het Frans gebleven was waar hij er op het college van Uden mee was
opgehouden.
Na twee jaar studie in het toen nog rustige universiteitsstadje, werd
hij leraar benoemd te Maaseik waar hij vanaf 1904 les gaf in Latijn, natuurkunde,
Frans en in de loop van de jaren in meerdere andere vakken.
De directeur van het college, H. van Hasselt, overleed te Maaseik
op 11 mei 1905. Huvenaars, nog maar 28 jaar oud, werd zijn opvolger.
We kunnen hieruit gerust besluiten dat men te Maaseik niet zo overvloedig
van goede krachten voorzien was, temeer daar het pas begonnen
college te Hannut juist toen met nieuwe krachten moest bevolkt
worden. Maar met evenveel recht kunnen we emit afleiden dat Huve
naars in dat ene jaar dat hij te Maaseik had doorgebracht een op de
voorgrond tredende figuur geworden was. Hij was een imponerende
man, groot van gestalte, altijd vriendelijk tenzij zijn taak het anders
eiste, en van een uitstralende goedheid. Die indruk maakte hij op de
studenten en op hun ouders als ze hem spreken wilden. Hij had in die
tijd een sterk gezag over de jongens, wat ook wel voor een gedeelte zal
gelegen hebben aan de kleine klassen die er toen te Maaseik waren. In
latere jaren is dit gezag sterk verminderd. Maar iedereen had eerbied
voor hem. Oudstudenten die men nu, na zoveel jaren, ontmoet, heb
ben die eerbied voor hem bewaard en spreken over hem met achting
en dankbaarheid. We kunnen ook hier weer aanhalen wat kanunnik
Emile Vanderdonck over het college in zijn studentenjaren zei, dat nl.
wat de studies betreft, wiskunde en natuurwetenschappen de kroon
spanden, maar dat ook Latijn en literatuurgeschiedenis, zowel franse
als nederlandse, flink en degelijk onderwezen werden9.
9 Kruis en Wereld, XXVII, 1947-1948, a.c, p. 107-108 en het artikel van Prof. dr. Luc In-
DESTEGE, De opvoeding bijde Kruisheren, ibidem, p. 120-122; A. WffiERS-T. Bik, a.c., bronnenopgave
bij nota 108.

52 DE KRUISHEREN EN DE LEUVENSE UNIVERSITEIT
Tot de geest van vertrouwen op het college heeft Huvenaars zeker
het zijne bijgedragen. Hij bleef directeur tot 1909, toen L. Zufang prior
werd en tegelijk de directie van het college op zich nam. Voor een klein
college was dit mogelijk. Van een ontslagnemen van Huvenaars weten
we niets, maar we kunnen dit enigszins veronderstellen, omdat zijn ge-
zondheid zwak was en hij een tijd met zijn longen sukkelde.
Het is eigenaardig dat Huvenaars naast de klassieken, waarin hij
universitaire studies gemaakt had, ook natuurkunde gaf en zich
hierin door eigen studie tot een goed leraar opwerkte. Reeds in 1914,
toen radio's nog maar zeer sporadisch te vinden toestellen waren, had
hij er al een gemaakt. Toen de oorlog uitbrak en dit per radio be-
kend gemaakt werd, was hij de eerste die dit bericht opving en naar
de studentenrefter stormde om het daar bekend te maken, zoals een
van de oudstudenten zich nog herinnerde10. Ook voor zijn lessen
maakte hij zelf allerlei toestellen, soms met erg primitieve middelen;
later bestelde hij de onderdelen en stelde zelf de toestellen samen.
Hij kon interessante natuurkundelessen geven, met allerlei proeven
die men voor zijn verder leven onthield. Ook zijn latijnse en franse
lessen waren degelijk en werden met interesse gevolgd.
Onder de oorlog 1914-1918 onderging het college de lotgevallen
van vele andere instituten: studenten die als vrijwilligers optrokken
naar het front, inkwartiering van duitse soldaten, propaganda voor
het activisme, waarvoor prior Zufang op de prijsuitdeling van 1917
uitdrukkelijk waarschuwde. Op het einde van de oorlog — de ravi-
taillering schijnt over het geheel nogal meegevallen te zijn — kwam
inkwartiering van duitse terugtrekkende soldaten tegelijk met die van
vluchtelingen en uit gevangenschap terugkerende belgische soldaten;
tevens de spaanse griep waaraan tal van studenten leden, maar die
geen enkel dodelijk slachtoffer maakte. Zo goed en zo kwaad als het
ging werden de lessen voortgezet, soms alleen in de voormiddag.
Van 1919 tot 1925 werd G. Klaverweyden prior en directeur. In
1925 koos het convent Huvenaars als prior die tegelijkertijd het di-
recteurschap overnam terwijl Klaverweyden leraar werd te Uden.
Als directeur was Huvenaars in de gastenkamer, bij ontvangst van
de studenten en hun ouders de meest beminnelijke figuur. Maar de
10 A. WffiERS-T. BlK, a.c, p. 259 en 295.

DE KRUISHEREN EN DE LEUVENSE UNIVERSITEIT 53
eerste dag op het college was hij het tegenovergestelde. Hij kwam
dan in de studiezaal om het reglement af te kondigen. Met zijn grote
gestalte stond hij op de toch al zo hoge kadeter en las de reeks van
straffen voor: ,,Op straffe van wegzending ..." enz., enz. De studenten
aanhoorden het allemaal met eerbiedig ontzag. In heel veel
gevallen nam hij het zelf niet zo tragisch op. Bij werkelijk ernstige
vergrijpen tegen de collegetucht werd deze allerstrengste straf meermalen
toegepast, maar dit heeft hem zeker veel nadenken, spijt en
in zekere zin gewetensangst gekost, gezien zijn goedheid en zachtheid
van gemoed.
Als prior en directeur van 1925-1943 heeft hij meerdere uitgevoerde
projecten op zijn naam staan: de bouw van een nieuwe
studie- en tevens toneelzaal, terwijl de oude studiezaal recreatie werd
en de oude recreatiezaal een voor die tijd modern ingericht physicaen
scheikundelokaal (1932); een landbouwcursus bij de middelbare
school (1929); moderne humaniora, wetenschappelijke afdeling
(1939), terwijl toen ook de plannen voor de nieuwbouw klaarlagen,
die door het uitbreken van de oorlog 1940 niet konden worden uitgevoerd.
Men kan natuurlijk al die prestaties niet op de naam van
een man plaatsen. In een college zijn er een aantal leraren die hun
woord meespreken, terwijl elke prior zijn raadsleden heeft aan wie hij
alle belangrijke voorstellen moet voorleggen. Maar het gebeurde onder
zijn bestuur en hij was open en gevoelig voor de raad die hij van
anderen kreeg.
Een oudstudent van het college, die eerst redemptorist en later
protestants dominee werd, schreef in Mijn weg naar het licht met
rancune over zijn collegejaren. Maar er is een figuur waarvoor hij altijd
eerbied en achting behouden heeft, nl. prior Huvenaars. Als dit
van zulke zijde gezegd wordt, bewijst het toch wel iets.
Huvenaars was ook een man met kunst- en schoonheidszin, die
zich buiten zijn lessen o.a. uitte in zijn schilderijtjes, meestal natuurschilderingen.
't Zijn wellicht geen meesterwerken geweest, maar ze
waren mooi en aangenaam om te zien. Ook zorgde hij voor ontspanning
van de leerlingen, en velen zullen zich de filmavonden herinneren,
die hij met een voor die tijd misschien modern toestel gaf. Hij
moest zelf draaien en nu en dan ging de film kapot. Soms, als er een
scene in voorkwam die hij voor de jongens minder geschikt achtte,

54 DE KRUISHEREN EN DE LEUVENSE UNIVERSITEIT
hield hij zijn hand voor de lichtstraal en riep: ,,De film is kapot" !
Maar zij die er vlak naast zaten konden de lange omhelzing in de
kleine projectie op zijn hand bewonderen.
Eigenlijk is hij leraar gebleven tot 1953, al waren het natuurlijk
maar enkele lessen meer die hij nog graag geven wilde. Pensioenleeftijd
bestond toen nog niet. Wat men een heel leven met grote inzet
en liefde gedaan heeft, geeft men alleen maar op als het niet meer
gaat. Reeds in 1947 had hij zijn gouden professiefeest gevierd en in
1952 zijn vijftig jaar priester-zijn herdacht. Op 81 jarige leeftijd, 1
maart 1959 stierf hij.
Naast zijn werk als prior, directeur en leraar heeft hij meerdere
hoge posten bekleed in de orde. Hij werd definitor gekozen op de
generate kapittels van 1914, 1926, 1938 en 1949, de functie van
raadslid van de generaal die telkens duurt tot het volgende generaal
kapittel dat tot dan toe om de drie jaar gehouden werd. Daarbij was
hij onder de oorlog, toen magister-generaal van Dinter overleden was,
van September 1940 tot juni 1946 — de keuze van een nieuwe ge
neraal — vicaris-generaal voor Belgie. Voor Nederland, Belgie en de
Verenigde Staten was toen door Rome een vicaris-generaal aangesteld,
omdat onderling contact onmogelijk was. Ook was hij jarenlang voorzitter
van de V.2.W., de voor de burgerlijke wet bestaande vereniging,
die aan de kruisheren in Belgie rechtspersoonlijkheid verleende.
Al was dit geen taak die veel werk meebracht, toch moest hij de jaarlijkse
algemene vergadering van de beheerraad voorzitten en aanwezig
zijn op bijeenkomsten zoals bv. verkopen van vaste goederen die de
kruisheren soms erfden en die ze vanwege de ,,wet op de dode
hand" niet mochten behouden, tenzij ze voor de eigen doeleinden
van de orde gebruikt konden worden.
We hebben mooie herinneringen bewaard aan deze hoogstaande
religieus en priester, aan de beminde en knappe leraar, aan de ge-
moedelijke en in-goede mens11.
b. Tien jaar later
Na deze twee universitairen van 1902 tot 1904 zou het tien jaar
duren eer men ertoe komen zou om aan meer jonge mensen, en dan
ii Zie over hem Vinculum, IV, 1957, p. 159-160.

DE KRUISHEREN EN DE LEUVENSE UNIVERSITEIT 55
nog erg zeldzaam, een voor hun toekomstige taak als leraar of pro
fessor speciale opleiding te bezorgen. Gebrek aan roepingen moet
hierin wel een rol gespeeld hebben, in de zin dat men voor nieuw
aangenomen apostolaatstaken zoals het college te Hannut in 1904 en
de stichting in de Verenigde Staten in 1910 alle beschikbare mensen
nodig had. Ook andere factoren speelden hierin mee, zoals we ver-
der zullen zien.
De man die hierin een grote rol speelde met steun en hulp van
meerdere anderen, was prior Gerardus van Mil van het klooster te
Uden. Na zijn priesterwijding was hij enkele jaren te Uden leraar ge-
weest (1888-1895). Op de duur kon hij er niet slagen omdat hij on-
voldoende gezag had. Magister-generaal Mgr. Manders gaf hem een
nieuwe kans door hem naar Maaseik te sturen. Geleerd door ervaring
is hij te Maaseik een uitstekend leraar geweest. In 1902 koos de com-
muniteit te Uden hem tot prior, een ambt dat hij tot 1922 zou ver-
vullen. Uden was een priestercollege waar het geestelijke primeerde
op het wetenschappelijke. Vanzelfsprekend stond het Latijn er cen-
traal, terwijl Frans de tweede taal voor de latinist was. Voor andere
vakken was er in zoverre plaats als ze nuttig en nodig waren voor de
kerkelijke wetenschappen, waarop ze de leerlingen moesten voorbe-
reiden.
Reeds als leraar zal G. van Mil ervaren hebben dat er voor het mid-
delbaar onderwijs, ook aan een priestercollege, en zeker voor het ho-
ger onderwijs in wijsbegeerte en theologie meer gevormde mensen
noodzakelijk waren. Als prior en directeur van het college te Uden
is dit nog meer tot hem doorgedrongen. De jezui'et dr. Cl. Wilde,
die hem vaak te Uden bezocht, was hierin een kostbare raadgever
waarnaar prior van Mil aandachtig wist te luisteren. Hij was tegelijk
een helper, die vanaf 1907 meerdere jaren speciale lessen gaf aan W.
Bos, die als onderwijzer in de orde getreden was, en aan L. Meyer die
een diploma H.B.S. had toen hij in het klooster kwam. Eerst kregen
ze les in algebra en meetkunde, terwijl Meyer zich bij dr. Wilde ook
bekwaamde in het lezen van Griekse schrijvers. Het hielp om stilaan
het onderwijsprogramma van het college aan te passen — al was het
dan van verre — aan dat van de gymnasia. Het was ook het begin
van verdere studie. Dr. Moller, directeur van de R.K. Leergangen in
den Bosch, raadde prior van Mil aan om J.B. van Gennip in 1914

56 DE KRUISHEREN EN DE LEUVENSE UNIVERSITEIT
voor middelbaar Nederlands naar die leergangen te sturen. Dr. Mol-
ler was de initiatiefnemer en stichter van deze vorm van hoger katho-
liek onderwijs, waarmee hij in 1912 in Amsterdam begonnen was en
die in 1913 naar den Bosch werd overgebracht. In 1919 zouden de
leergangen overgaan naar Tilburg12. Na van Gennip in 1914 volgde
G. Blockx in 1918 voor middelbaar wiskunde. Dat prior van Mil niet
meer kon bereiken zal zijn voornaamste oorzaak wel gehad hebben
in bovengenoemd gebrek aan krachten. Misschien ook in het onbe-
grip van andere confraters. ,, Wij hebben 't ook zonder dat moeten
doen, en het gaat toch". Maar van Mil zette door en ondervond hier-
bij de krachtige steun van L. Meyer en H. Linnebank. Herman Iin-
nebank had in die tijd een zekere bekendheid als schrijver, criticus
en vriend van Vlaanderen waar hij met vele vooraanstaande literato-
ren bevriend was. Over Vlaanderen en de Vlaamse literatuur, bijzon-
der over G. Gezelle gaf hij voordrachten op talloze plaatsen, waar-
bij hij met smaak en gevoel zelf de gedichten voordroeg13. Meyer
en Linnebank hielpen mee om de plannen van de prior te verwezen-
lijken. Vanuit Sint-Agatha kwam wekelijks een groepje theologanten,
de beste studenten, naar Uden. L. Meyer gaf hun Grieks en wis
kunde, Linnebank letterkunde, om hen zo bekwaam te maken tot
verdere studies. Toen J.B. van Gennip ging studeren voor Neder
lands, schreef Linnebank in een vlaag van enthousiasme in zijn dag-
boek: ,,Hulde aan de prior die het er door wrong, wrong bij Hoog-
waardig Heer". De dominikaan J.G. de Langen-Wendels, hoogleraar
te Freiburg (Zw.), kwam in 1915 naar Uden om met de prior te pra-
ten over eventuele studenten voor zijn universiteit. Op 11 October
kon Linnebank in zijn dagboek vermelden: ,, Hoogwaardig Heer
brengt de blijde tijding dat R.D. van Lieshout — oud student van
ons college — gaat studeren aan de hogeschool van Freiburg. God-
dank, de weg is geopend. Dank aan het herhaalde duwen en drin-
gen van onze prior, die de moeilijkheden voortschopte als keikes van
de baan" 14. Inderdaad was de weg geopend. Hein van Lieshout
studeerde theologie in Freiburg van 1915 tot 1920 en doctoreerde in
1921. Antoon van Asseldonk was de volgende; in 1916 begon hij de
12 J. SCHEERDER, Prior A. G. van Mil 1866-1931, p. 103-105; over de leergangen, zie A.
VAN DUINKERKEN, Brabantse Herinneringen, hoofdstuk Dr. Moller, p. 185-207.
13 D. SNIJDERS, Herman Linnebank 1875-1927. Zijn werk als criticus en Vlamingenvriend>
Antwerpen, 1952, 80 biz. in Verhandelingen K. VI. Hogeschooluitbreiding.

DE KRUISHEREN EN DE LEUVENSE UNIVERSITEIT 57
theologiestudie in Freiburg; in 1918 ging hij naar Rome waar hij in
1919 doctoreerde in theologie en aan het Biblicum zijn studies voortzette.
Hij behaalde er in 1921 de licentie in de bijbelwetenschappen.
Piet Rutten ging in 1919 naar Freiburg en begon er de studie van
kerkelijk recht, die hij van 1920 tot 1923 te Rome voortzette en waarin
hij doctoreerde. Te Rome woonden de studenten eerst in de Franse
procure van Saint-Sulpice, tot ze er in 1921 een eigen procure en studiehuis
verkregen15. Voortaan zouden er voortdurend kruisheren
studeren te Rome, meestal aan het Angelicum, en dit met enkele onderbrekingen
tot nu toe16.
Matthieu Wieers
Bij de fraters van Sint-Agatha die elke week naar Uden trokken om
er de lessen van Iinnebank en Meyer te volgen, was ook de belgische
kruisheer Matthieu Wieers. Zijn vader was hoofdonderwijzer in
Geistingen en een van de voorvechters in de schoolstrijd in 1879. Hij
was te Geistingen geboren op 8 november 1889 en maakte de humaniora
bij de kruisheren van Maaseik van 1901 tot 1907. Hierna trad
hij in bij de kruisheren te Sint-Agatha en legde er in 1908 zijn
kloostergeloften af. De wijsbegeerte maakte hij, zoals de anderen, in
Diest van 1908 tot 1910 waarna hij voor de theologische studies opnieuw
naar Sint-Agatha trok. Samen met het groepje ,, uitverkorenen"
kreeg hij te Uden lessen van Meyer en Linnebank. Naar eigen
getuigenis heeft hij bij Meyer 900 wiskunde-opgaven doorworsteld17.
In 1913 werd hij priester gewijd en benoemd tot conventualis
van het klooster te Maaseik. Het zal zeker het initiatief van
prior Zufang geweest zijn dat hij naar Leuven gestuurd werd. Voor
de klassieken was men met G. van Bemmel en A. Huvenaars goed
voorzien. Wat ligt meer voor de hand, ook gezien zijn voorbereiding
te Uden, dan dat Wieers de richting van de positieve wetenschappen
zou ingaan? Een jaar maar is hij te Leuven gebleven. Hij woonde er
in het H. Geestcollege in de Naamsestraat. Doordat hij de humaniora
nog helemaal in het Frans gemaakt had, had hij een voorsprong op
15 A. RAMAEKERS, Doctor Anton van Asseldonk o.s.crucis 1892-1973, in Clairlieu, XXXVI,
1978, p. 5-51; Idem, Oudheidkundige Dr. H. van Lieskout, kruisheer, in Het Oude Land van
Loon, 1949, overdruk 7 biz.
16 Tot aan de oorlog: 22; in 1947 gingen 7 nieuwen; daarna waren er geregeld studenten
tot 1967.
17J. SCHEERDER, Prior van Mil, p. 122-126.

58 DE KRUISHEREN EN DE LEUVENSE UNIVERSITEIT
de confraters die 'n tiental jaren geleden de ,,Alma Mater" be-
zochten.
Nauwelijks het eerste jaar voltooid en de kandidatuur in land-
bouwwetenschappen behaald, viel op 4 augustus 1914 het duitse le-
ger Belgie binnen. De stad Leuven zelf en de universiteit kregen het
zeer zwaar te verduren; denk alleen nog maar aan de universiteits-
hallen die op 26 augustus in brand gestoken werden en waardoor de
bibliotheek van 300.000 werken en een schat aan handschriften en
incunabelen in de vlammen opging, het verlies van een cultuurschat
voor altijd. Alle lessen en examens werden geschorst en, ondanks het
aandringen van de duitse bezetter, bleef de universiteit heel de oor-
log gesloten. Pas op 21 januari 1919 had de feestelijke heropening
plaats18.
Die onderbreking van ruim vier jaar werd voor M. Wieers natuur-
lijk definitief. Als iemand eenmaal volop in het werk zit in een col
lege, is het erg moeilijk die persoon weer vrij te maken. Gesloten
grenzen maakten dat vanaf 1914 tot 1919 niemand vanuit Nederland
in Maaseik benoemd werd. De laatste voor de oorlog was W. Kraan
geweest die van 1914 tot 1918 in Maaseik verbleef. De eersten na de
oorlog in 1919 waren de kruisheren Jan van 't Rood (30 jaar), Jan
Verkuylen (27 jaar), broeder Hubert van Breugel (45 jaar) en Jan
Hoofs (26 jaar).
Matthieu Wieers heeft in Maaseik les gegeven van 1914 tot I960,
niet alleen in wiskunde vanaf het derde jaar humaniora tot in de re-
torica, in landbouwwetenschappen vanaf het ontstaan van de land-
bouwafdeling in 1929, maar ook in plant- en natuurkunde en in
franse taal en letterkunde. Van nature eerder verlegen, kon hij (wel-
licht juist daarom) uiterst streng zijn. Hij sprak niet gemakkelijk, wat
in de literaire vakken die hij geven moest, hinderlijk was. In wis
kunde en natuurkunde was hij jarenlang een goed leraar, streng voor
de lagere en wat soepeler voor de hogere klassen.
Naast zijn lessen was hij van 1919 tot 1931 en van 1945 tot 1946
bestuurder van de ,, academie ", die gevormd werd door de studen-
ten van poesis en retorica en tot doel had in 't openbaar te leren op-
treden door het houden van spreekbeurten, die dan door hiertoe aan-
gewezen studenten moesten geevalueerd worden, al werd dat woord
18 550 jaar Universiteit Leuven, p. 460; AUBERT, o.c. (nota 19), p. 241-242.

DE KRUISHEREN EN DE LEUVENSE UNIVERSITEIT 59
daar toen nog niet voor gebruikt; ook was een meer algemene culturele
vorming zeker een van de doeleinden19. Een oud-student tekende
hem zeer typisch in die fiinctie. De studenten zaten achter tafels
die in hoefijzervorm waren opgesteld, de geelzwarte en met lintjes
versierde ,,cocarde" opgespeld. Dan kwam de bestuurder binnen.
,,Twee tot een lijn op elkaar geperste lippen, waarboven twee vin-
nige speuroogjes vuurvonkten. Van bezijden een ,,ervel" boeken en
periodieken, te groot om normaal onder een arm gevat te kunnen
worden" 20. Vaak las hij na de spreekbeurten voor uit buitenlandse
auteurs die op dat ogenblik aktueel waren. Want hoe eigenaardig het
ook lijkt voor een man die in de wiskunde en positieve wetenscjiappen
gevormd was, hij had een zeer brede belangstelling en was een
lezer en boekenliefhebber zoals er maar weinigen gevonden worden.
De uitgeverij Romen en Zonen van Roermond had een ,, filiaal'' ge-
opend te Maaseik zodat het Romen en Zonen, Roermond-Maaseik
werd. Voor die afdeling te Maaseik zorgde Matthieu Wieers, al stond
ze op de naam van zijn broer Hubert, hoofd van de lagere school in
het college. Daardoor kreeg hij veel boeken zodat zijn kamer stilaan
een bibliotheek werd, waar voor bed, tafel en kleerkast nog nauwe-
lijks ruimte overschoot. Toen de ruime directeurskamer van Huve-
naars vrij kwam, verhuisde Wieers met heel zijn boekenbezit daarheen.
Het waren niet alleen muren vol boeken maar een hele kamer
vol, met dubbele boekenrekken die volgestuwd zaten met werken van
allerlei aard. Men moest door gangetjes van boekenrekken heen eer
men in zijn ,,verblijf" kwam waar hij eigenlijk woonde, een hoek
van die grote kamer bij een van de ramen. Een gemakkelijke zetel,
waaraan een draaibaar lessenaartje was gemonteerd, was blijkbaar een
van de meest gebruikte meubels. Ook was hij een postzegelverzamelaar
die massa's postzegels bijeengebracht heeft. Ook de geschiedenis
van de orde interesseerde hem en, met behulp van te Maaseik berustende
archivalia over het kruisherenklooster van Dinant, schreef hij
een nooit uitgegeven korte geschiedenis van dit klooster met een lijst
van de prioren21.
De speciale bibliotheek van de ,, academie'' viel ook onder zijn
zorgen. 't Was een grote boekenkast die op de poesis-retoricaklas
stond en waar de boekenkwaliteit de kwantiteit ver overtrof.
19 A. WlEERS-T. BlK, I.e., 178-279; artikel in Het Volk van 12-09-1957.
20 DiSClPULUS, Zoete Herinneringen, in Kruis en Wereld, XXVII, 1947-1948, p. 109-110.
21 Eigen archief.

60 DE KRUISHEREN EN DE LEUVENSE UNIVERSITEIT
Wekelijks konden we er twee boeken krijgen, evenals op de gewone
studentenbibliotheek, die ook onder zijn toezicht stond, maar waar-
voor hij studenten als medewerkers had. De echte lezers onder de
studenten konden ook nog bij hem zelf terecht.
Mattljieu Wieers was door en door vlaamsgezind en heeft ook op
dit gebied op vele studenten zijn invloed uitgeoefend. Toen door het
bisdom, en dus ook door directeur Huvenaars, de ,, Blauwvoeta-
genda" en het tijdschrift van A.K.V.S. De Blauwvoet, streng verbo-
den werd, liet hij het oogluikend toe. Hij stond daarbij trouwens niet
alleen. ,,Doe dat ding weg; dat mag ik niet zien", fluisterde hij in
het voorbijgaan in de studiezaal. Juist door zijn hevige vlaamsgezind-
heid, gepaard aan 'n gezond en nuchter verstand, heeft hij zich in
W.O. II strikt van elke actie afzijdig gehouden, zodat hij na de oor-
log geen moeilijkheden gehad heeft.
Als leraar tegenover zijn studenten was M. Wieers evenals zijn
voorgangers en confraters van zijn tijd een man, die van een vertrou-
wensverhouding leraars-studenten hield. Met hem was die relatie ech-
ter niet zo eenvoudig als met vele anderen. In de lessen in de derde
en vierde klas van de humaniora was hij erg streng. Ook al was hij
klein van gestalte, zodat hij in studententaal ,,Wieerske" heette, zijn
gezicht sprak boekdelen als er iets was wat hem niet beviel. In de stu
diezaal was het doodstil als hij op de hoge kadeter zat of zijn ronde
deed. Maar met de ,,grotenM van poesis en retorica kon hij tot die
vertrouwensverhouding komen, zeker als men wat meer met hem in
contact kwam.
Jarenlang is hij een uitstekend leraar geweest, zoals blijkt uit het
reeds aangehaald getuigenis van kannunik Emile Vanderdonck. In
onze studententijd was hij dat nog (1925-1932), zeker in de lagere
klassen van de humaniora en in de ,, middelbare school'' met land-
bouwafdeling. Maar in poesis en retorica was hij goed voor studenten
die een speciale aanleg voor wiskunde hadden. De anderen bleven ach-
ter. Ze kregen voldoende punten voor de examens, maar die waren
dan ook ,, gekregen'' en niet verdiend, omdat hij voor hen in de les
niet te volgen was. In de lessen van franse taal en literatuur kwam hij
vaak met gloednieuwe boeken, waarvan hij dan zo'n 20 tot 30 blad-
zijden behandelde, waarna ze weer door nieuwe vervangen werden.

DE KRUISHEREN EN DE LEUVENSE UNIVERSITEIT 61
Een tijd lang was hij medewerker aan Hooger Leven. Algemeen
Weekblad, waarin hij onder het pseudoniem W.I. Iersma speciaal
over Scandinaafse literatuur schreef in de Rubriek „ Buitenlandse Let-
terkunde". Daarbij was hij vanaf de stichting van de V.Z.W. Kruis-
heren in Belgie, waarvan de zetel in Maaseik gevestigd was, lid van
de beheerraad en daarna jarenlang secretaris, waarvan hij heel het
werk met veel kennis van zaken en interesse deed. Later kreeg men
de indruk, dat het met hem gegaan is zoals met veel leraars en pro-
fessoren die bij hun lessen veel ander werk krijgen. Hun belangstel-
ling voor die andere, soms meer boeiende taken doet hun ijver voor
de eigenlijke taak verflauwen, zodat ze van het substantiele naar het
accidentele overhellen. 't Is een soort vlucht uit de werkelijkheid van
elke dag, die een tamelijk strenge discipline oplegt aan mensen die
zich met onderwijs en ernstige studie bezighouden. Er waren lessen
die M. Wieers zeker goed is blijven geven. Er waren andere waarin
hij steeds maar dicteerde en intussen nieuwe boeken opensneed en
las. Zoals hij de ,,academie" binnenkwam met een stapel boeken
onder de arm, zo kwam hij ook de les binnen met een even grote sta
pel. Hij bleef een interessant en cultured hoogstaand man, waarvan
een bepaalde invloed moest uitgaan. Maar zijn glorie als leraar
taande. Later heeft hij het werk bij Romen en Zonen aan anderen
overgedaan, zodat zijn aandacht weer meer naar zijn lessen uitging.
In 1957 vierde hij zijn gouden kloosterjubileum en in I960 ging hij
op rust, 71 jaar oud.
Nog vier jaar kon hij al lezend en denkend in zijn bibliotheek-
kamer doorbrengen. Hij was blij met een bezoek, kon interessante
feiten vertellen en beoordelen die hij in zijn lang kruisherenleven had
meegemaakt. Door zijn oudstudenten zal hij wel enigszins verschil-
lend beoordeeld worden, al zullen ze hem als cultuurmens hoogach-
ten en als oudleraar veel aan hem te danken hebben.
Op 20 October 1964 is hij te Maaseik overleden en in Heppeneert,
onder grote deelname van zijn oud-studenten, bij zijn confraters be-
graven. O.L. Vrouw van Rust, die daar vereerd wordt, moge hem de
rust geven die hij in zijn druk leven nook gehad heeft22.
22 Vgl. Het Volk, 12-9-1957; zie ook fr. M. WffiERS in Vinculum IV, 1957, p. 161-162 bij
zijn gouden kloosterjubileum; M. CROONENBERGHS, in De Standaard'van 28-10-1964 en Vin
culum, XI, 1964, fasc. 2, p. 111-113.

HOOFDSTUK III - TUSSEN BEIDE OORLOGEN 1919-1940
Weer zou het jaren duren voordat een kruisheer naar de Leuvense
universiteit gezonden werd. Wei werd er alle zorg besteed aan de ho-
gere studies, waar het hoog tijd werd dat meerdere professoren wer-
den vervangen. Ze hadden hun glorietijd gehad of reeds overleefd.
De lijst van kruisheren die vanaf wereldoorlog I tot II naar Freiburg
en daarna naar Rome gingen studeren is welsprekend genoeg om de
vernieuwing van de hogere studies na te gaan, zowel in Nederland
en Belgie als iets later in de Verenigde Staten1. Ook voor de colle
ges werd in zoverre gezorgd, dat meerdere kruisheren, oudstudenten
van Uden, voor het officiele eindexamen werden voorbereid en
daarna meestal gingen studeren aan de Rooms-Katholieke Leergan-
gen in den Bosch en later in Tilburg. In Nijmegen studeerden vanaf
1937, de datum van de stichting der missieprocure waar ook plaats
voor studenten was voorzien, een groot aantal kruisheren aan de uni
versiteit. Ze waren meestal bestemd voor de middelbare studies.
Toen in 1920 de Uelemissie aanvaard werd, werden ook daarvoor
verschillende mensen voorbereid. De eerste die vertrokken waren niet
speciaal geschoold voor hun werk in de tropen. Ze hebben spoedig
ervaren dat in dat uitgestrekte gebied, waar zeker voor de buiten-
posten een geneesheer honderden kilometers ver te zoeken was, een
elementaire kennis van tropische ziekten reeds veel hulp kon bieden.
Piet Andriessen en Frans Uten volgden voor hun vertrek in 1921 en
Hubert Cuypers in 1925 een cursus tropische geneeskunde te Brus-
sel. Ze hebben er de bevolking in die primitieve jaren grote diensten
mee bewezen. Daarna werd meer de nood gevoeld aan mensen die
officieel als inspecteurs van het lager onderwijs konden optreden, zo-
dat meerderen pedagogie gingen studeren. Anderen, maar dat is
reeds na W.O. II, volgden te Leuven het z.g. Universitair Centrum
dat een meer algemene vorming voor Belgisch-Congo gaf en in plaats
van legerdienst kon gemaakt worden. Toen onder de oorlog niemand
i Zie nota 16.

DE KRUISHEREN EN DE LEUVENSE UNIVERSITEIT 63
naar de missie kon vertrekken, hebben enkelen zich bekwaamd in
technische vakken, op de Hogere Technische School te Heerlen, in
de drukkerij van de Standaard te Brussel en te Beringen in de ateliers
van de koolmijnen. Meerderen kregen de gelegenheid om zich in het
Frans te bekwamen, de bestuurstaal en later, sinds 1958, ook de taal
voor het Middelbaar onderwijs.
a. In het H. Geest-college
J. Thonon
Om naar ons onderwerp ,, Leuven'' terug te keren: de volgende
student was Joseph Thonon. Hij was geboren op 6 december 1883 te
Poucet, een dorpje in de nabijheid van Hannut. 't Lag dan ook voor
de hand dat Joseph de lagere school ging volgen bij de kruisheren
van Hannut, waarna de eerste vier klassen van de latijns-griekse humaniora
volgden. Voor poesis en retorica moest hij naar Sint-Truiden,
daar die klassen te Hannut toen nog niet gegeven werden. In 1915
trad hij te Diest bij de kruisheren in het noviciaat, waar hij op 14
September 1916, feest van KruisverhefEng en hoogfeest van de orde,
de kloostergeloften aflegde en daarna de wijsbegeerte begon. Blijk-
baar heeft hij met twee jaar theologie volstaan, daar hij na zijn
priesterwijding op 29 mei 1920 te Hannut leraar wetenschappen
werd, o.a. aan de landbouwafdeling die sinds 1912 aan de middel-
bare school verbonden was. Het was voor hem een zware opdracht
om in 1927, op bijna 34 jarige leeftijd, nog naar Leuven te gaan om
landbouwwetenschappen te studeren. Maar de inspecteur van de
landbouwklassen eiste dit, omdat deze afdeling anders niet meer door
de Staat erkend zou worden. De landbouwwetenschappen te Leuven
vormden toen nog geen aparte faculteit maar waren een onderafde-
ling van de faculteit der wetenschappen2. Joseph Thonon kon hier
in 1929 de eerste licentie afmaken. Hij keerde naar Hannut terug,
klaar om de jongens uit landbouwgezinnen op te vangen en hen voor
nieuwe landbouwmethoden en vruchtbaarder grondbewerking voor
te bereiden. Hij heeft er zich met hart en ziel op toegelegd, zodat
men hem op de duur in heel de streek kende als ,,le pere agro-
nome'' die grondonderzoeken deed en met zijn aangeboren weetgie-
2 550 Jaar Leuven, p. 433.

64 DE KRUISHEREN EN DE LEUVENSE UNIVERSITEIT
righeid bleef studeren om op de hoogte te zijn van alles wat voor zijn
lessen of leerlingen nodig of nuttig was. Hij hield de evolutie van de
landbouw bij, zodat hij voor vele landbouwers de vertrouwensman
werd aan wie ze stalen van hun grond of zaadgoed brachten voor onderzoek.
Door hem was de landbouwafdeling te Hannut gekend en
gewaardeerd. Hij kende de gewassen van de streek en de planten met
al hun eigenschappen. Zijn confrater M. Hoeven schildert hem ons
als de wandelaar die met vlugge stappen langs de velden en door de
bossen ging; die overal bleef staan kijken en die praatte met oud en
jong die hem graag om raad vroegen. Hij was een man zonder enige
pretentie die in eenvoud met iedereen kon omgaan. Hij hield van de
streek en van de mensen, praatte graag, ook met de kinderen voor
wie hij blijkbaar een grote plaats in zijn hart had voorbehouden. Hij
was de vriend en beschermer van de weeskinderen van Latinne, voor
wie hij niet alleen snoep maar ook kleren en geld verzamelde. Onder
de oorlog zorgde hij ervoor dat talrijke stadskindertjes in de boerengezinnen
van de streek konden geplaatst worden en konden genieten
van gezonde lucht en stevig voedsel.
Ook als priester en religieus heeft hij zijn roeping altijd ernstig opgevat.
Hij hield van de orde, van de Kerk met haar rijke liturgie en
haar nog rijkere geloofsschat; hij was begaan met haar moeilijkheden
in de laatste decennia van zijn leven.
Van de V.Z.W. der kruisheren was hij een trouw lid van de beheerraad.
Met zijn hang naar gezelligheid woonde hij graag de jaarlijkse
vergaderingen bij. Hij hield van de ,,geneugten van het leven"
zoals ze hem op feestdagen en bij feestelijke gelegenheden geboden
werden. Als men nu, enkele jaren na zijn dood op 26 augustus 1978,
aan hem terugdenkt, dan is het altijd met een prettige herinnering
aan een man, die voor het studiepeil in het college maar ook voor
zijn confraters in en buiten eigen klooster veel verdiensten heeft gehad
en een kostbare gave was. De bladzijde die M. Hoeven aan hem
wijdt, kan terecht besluiten met de woorden: ,,een bekwaam en toegewijd
leraar, een vriend van de mensen en van de natuur, een
priester die geworteld stond in die Haspengouwse grond die hij van
ganser harte lief had''3.
3 Dank aan E.H. J. Dock die deze gegevens aanvulde; zie ook E. FONTAINE-M. HOEVEN,
Coup cToeil sur le Couvent et le College Ste-Croix 1904-1979, Hannut, 1979, tweede helft, p.
15.

DE KRUISHEREN EN DE LEUVENSE UNIVERSITEIT 65
De volgende kruisheren die voor de studie te Leuven werden benoemd,
waren Clemens Custers, Jules Dock en Albert Lantin. De
eerste twee vertrokken in 1932, de derde in 1933.
Clemens Custers
Clem, 20 noemden we hem, was geboortig van Opoeteren
(5-6-1913), de derde van vier zonen van het schoolhoofd aldaar. Van
huis uit had hij de vlaamsgezindheid meegekregen die heel de familie
kenmerkte en die op het kruisherencollege te Maaseik een geschikte
voedingsbodem vond. Clem was 'n knap student. Toen reeds
was hij, voor zijn leeftijd en opleiding, 'n goed pianist en zanger,
blijkbaar ook iets wat hij uit een muzikale familie meekreeg. In zijn
jaren als frater te Diest heeft hij 'n massa muziek overgeschreven, als
er voor 't een of ander feest meerstemmige muziekstukken nodig wa
ren. 't Kopen van muziek was in die tijd voor het arme Diesterse
klooster te duur, zodat we ons op die manier moesten behelpen. Ook
hielp hij er als organist bij het spelen van de vele gezongen missen.
In augustus 1931 ging Clem, samen met Louis Truyen van Genk
naar het noviciaat te Diest. Gelijkmoedig van aard en humeur paste
hij zich gemakkelijk aan de fratersgroep en aan de toen nog strenge
kloosterdiscipline aan. Op 28 augustus 1932, feest van de H. Au-
gustinus, legde hij er zijn religieuse geloften af. Reeds in oktober ver-
trok hij, samen met Jules Dock naar Leuven. Jules was een Waalse
confrater, oudstudent van Hannut, die van augustus 1931-1932 het
noviciaat in Neeritter (Nederland) had gemaakt. Evenals hun voor-
gangers woonden ze te Leuven in het H. Geestcollege in de Naam-
sestraat. Beiden studeerden ze Wijsbegeerten en Letteren, Clem ger-
maanse filologie, Jules klassieken in de franstalige afdeling.
In Leuven, zoals ook op de andere universiteiten, was men op het
einde van de 19e eeuw de weg ingeslagen van grotere vorming tot
persoonlijk wetenschappelijk onderzoek. De universiteit moest im-
mers niet alleen een school zijn voor vorming tot beroepsuitoefening,
maar ook tot eigen persoonlijk werk. Dit gold zowel voor de humane
als voor de positieve wetenschappen. In de tijd dat Custers en Dock
naar Leuven trokken was de humaniora nog bijna uitsluitend de klassiek
georienteerde, zodat de afdeling klassieken te Leuven de drukst
bezochte was. De professoren Remy, Cochez en Carnoy waren stu-

66 DE KRUISHEREN EN DE LEUVENSE UNIVERSITEIT
dentengeneraties lang de meest opgemerkte professoren van deze afdeling.
Op de germaanse filologie waren dat de professoren van de
Weyer, Boon en Scharpe4.
Met veel ijver en ook met veel plezier en succes heeft Clem de twee
kandidatuursjaren afgewerkt. Literatuur, in eender welke van de drie
talen, Nederlands, Engels of Duits, was zijn lievelingsvak. Hij kon
genieten van de lessen van professor Scharpe die toen nog in een
mooi gerestaureerd huis in de Schapenstraat woonde en soms de stu-
denten aan huis ontving.
Professor L. Scharpe was geacht en bemind bij zijn studenten. Hoe
was hij als professor? Bij zijn dood op 4 mei 1935 schreef Ernest
Claes in zijn dagboek: ,, Scharpe was een slecht professor met een
groot warm hart. Ietwat onevenwichtig, vol plannen waarvan zelden
of nooit iets terecht kwam, fantaisist, dromer, een kunstenaar veeleer
dan een geleerde. Een edel mens was hij" 5.
Clem was ernstig genoeg om flink aan te pakken, maar ook soe-
pel en vrolijk genoeg om van de prettige kanten van het studenten-
leven te genieten. Graag ging hij naar een mooi concert, naar toneel
of film.
Na die twee jaar kwamen hij en Jules beiden als candidaat in Wijs-
begeerte en letteren naar Diest terug om na 'n jaar legerdienst ver-
der theologie te studeren. Op 1 augustus 1937 werden zij samen met
Louis Truyen priester gewijd. Jules Dock ging in 1938 naar Hannut,
Louis Truyen als missionaris naar Congo en Clem opnieuw naar Leu-
ven.
Als frater te Diest was hij een van de fraters die van het gemeen-
schapsleven hield en er ook altijd het zijne toe bijdroeg. En dit niet
alleen door een goed religieus te zijn, maar ook door zang, toneelspel
of voordracht voor de ,, Academie Sint Albertus Magnus'' die door
professor Deckers met en voor de fraters werd opgericht. Op een
,,Verschaeve-dag", die in 1934 bij de zestigste verjaardag van Ver-
schaeve gehouden werd, hield Clem een boeiende voordracht over
het griekse drama en de treurspelen van Verschaeve die zeer veel suc
ces kende. 's Avonds werden gedeelten gespeeld uit Jacob van Arte-
velde. Clem schreef ook vaak artikels in de Zegepraal des Kruises,
waarin er 23 van zijn hand verschenen.
4 Aubert, o.c, p. 333, 334, 363, 364.
5 Uit de Dagboeken van Ernest Claes, Leuven, 1981, p. 70-71.

DE KRUISHEREN EN DE LEUVENSE UNIVERSITEIT 67
Met de theologische studies hebben Clem en zijn tijdgenoten het
niet zo best getroffen, zeker het eerste jaar niet. L. Honhon die ja-
renlang dogma en exegese gaf had zijn glorietijd al lang achter de
rug. Voor dogmatische theologie was hij sinds 1932 vervangen door
dr. A. Ceyssens die een degelijk professor was. Maar Honhon gaf nog
steeds exegese. Het waren altijd de oude stokpaardjes die hij bereed
en een systematisch lesgeven ging hem niet meer af6.
L. Van Hout gaf moraaltheologie. Zijn lessen bestonden in het voor-
lezen van het bekende handboek van Genicot-Salsmans.
Toen in 1935 de wijsbegeerte naar Achel verhuisde omdat het
klooster van Diest te klein werd voor het grote aantal fraters, kwam
professor M. Deckers vrij van de lessen van wijsbegeerte en geschie-
denis van de wijsbegeerte. Voortaan doceerde hij, naast kerkelijk
recht, ook de exegeselessen, terwijl prior Lauwers de lessen van mo
raaltheologie overnam, die hij met meer goede wil dan wetenschap
gaf. P. Selten, van Sint-Agatha gekomen, gaf preeklessen. Wat de
praktijk betreft deed hij dit heel goed. Met de theorie begon hij elk
jaar opnieuw maar die bleef al vlug achterwege. J. Silkens was pro
fessor van liturgie maar hield zich erg trouw aan het voorlezen van
het handboek. Kerkgeschiedenis werd altijd gedurende de twee jaar
wijsbegeerte gegeven, eerst door L. van Hout, later door prior van
Mechelen en van 1934-1935 door L. Jannis, die sinds 1935, het vertrek
van de filosofie naar Achel, een eenjarige cursus van patrologie
gaf op het eerste jaar theologie.
Clem Custers ging opnieuw naar Leuven in 1938 om de licentie
germaanse te halen, in gezelschap van Andre Ramaekers die kerke
lijk recht zou studeren. Op ,, 't Geestje" was geen plaats meer. Prior
Lauwers had half Leuven afgelopen om een passend onderdak voor
ons te vinden en was hierin tenslotte geslaagd bij de Dominicanen
in de Justus-Lipsiusstraat. De oude gebouwen en de tuin, die aan de
Maria-Theresiastraat grensde, zijn nu verdwenen. Kerk en klooster
werden rond 1968 afgebroken en vervangen door een nieuw klooster
— eerder flatgebouw — aan de Ravenstraat. In die jaren grensde het
klooster aan de Ravenstraat en de Justus-Lipsiusstraat waar de ingang
was en waarlangs ook de kerk in de lengte gebouwd was. Het was
6J. SCHEERDER, Kruisheer L. G. J. Honhon (1858-1942), in Clairlieu, XXXV, 1977, p.
73-75 voor meer bijzonderheden.

68 DE KRUISHEREN EN DE LEUVENSE UNIVERSITEIT
niet direkt een mooi klooster, maar 't was wel stemmig met zijn ruim
kloosterpand waarlangs de gemeenschapslokalen lagen. Voor ons was
't een gastvrij tehuis. We werden ondergebracht bij de fraters die in
dat jaar priester gewijd waren, 'n groep van tien. Samen met hen
hielden we de middagrecreatie. Vaak woonden we 's avonds de com-
pleten bij, gezongen in de kloosterkerk. De Dominicanen hielden
nog steeds het oude gebruik in ere dat ook bij de kruisheren eeuwen-
lang in zwang was. Op het einde van de completen nl. trokken alle
leden van de communiteit in processie in twee rijen de kerk in, kniel-
den neer en ontvingen ieder afzonderlijk van de prior — toen pater
van Gestel — de zegen met wijwater. Onder het zingen van het Salve
Regina trokken ze dan weer over het koor de kloostergang in, waarna
ieder naar zijn eel ging. 't Was telkens opnieuw van een wijdingsvolle
schoonheid, dat stilaan uitstervende gezang naarmate ze verder het
kloosterpand ingingen. Voor ons erg opvallend waren de diners op
grote feestdagen, waarbij een glas wijn geschonken werd maar alles
in volledige stilte verliep, omdat in de refter nook gesproken mocht
worden. Men vertelde ons dat prior Perqui in zijn priorstijd de ,,uit-
vinding" gedaan had om op zulke dagen het middagmaal te gebrui-
ken in het tegenover de refter gelegen klaslokaal, waar dan wel ge-
praat mocht worden. Met een volgende visitatie werd dit echter weer
afgeschaft. We hadden er ook de vrije beschikking over een uitge-
breide bibliotheek en leeszaal met tijdschriften, zodat we niet telkens
voor alles naar de universiteitsbibliotheek moesten, al lag die tamelijk
kort bij.
We zijn daar twee jaar gebleven. Na het eerste jaar werden ,,de
tien" afgestudeerde dominicanen over verschillende kloosters en mis
sies verspreid. Clem ging toen over naar de recreatie van de vlaamse
paters, ik naar die van de waalse fraters om wat Frans bij te leren.
Samen gingen we naar de vergaderingen van ,, Met Tijd en Vlijt'',
een letterkundige kring van de germanisten, waar o.a. Jos Aerts, de
latere Albert Westerlinck zijn verzen voordroeg; ook naar films of
avonden waar vermaarde sprekers optraden zoals pater Stracke, Felix
Timmermans, Anton van Duinkerken, professor Daels, Borgignon
e.a.
Clem heeft zijn meeste en voornaamste lessen gehad van toen be-
kende en vermaarde professoren als van de Weyer, Grootaers, de
Vocht, Sobry, Rombauts en Boon, waarover hij steeds typische staalt-

DE KRUISHEREN EN DE LEUVENSE UNIVERSITEIT 69
jes uit hun lessen wist te vertellen. Hij studeerde graag, maar had ook
behoefte om 's avonds na de completen wat te komen praten over
werk en lessen, over zijn licentiaatsthesis waarmee hij niet erg gelukkig
was. Hij werkte bij professor van de Weyer over de toponymie
van Opoeteren. Na onderzoek en moeizaam lezen van stapels handgeschreven
notarisregisters bleek uit de schrale oogst aan plaatsnamen
dat hij zijn onderwerp moest uitbreiden ofwel veranderen. Onvoldoende
materiaal voor een licentiaatsthesis. Maar het is er niet meer
van gekomen.
Want op 10 mei 1940 werden we al vroeg gewekt door afweergeschut.
Rond zes uur stonden we, ons niet bewust van enig gevaar in
de tuin naar de hemel te staren. Maar de werkelijkheid drong spoedig
door. Oorlog. Geen lessen meer. Ze zouden pas in September voor
korte tijd hervat worden waarna dan de examens volgden. Ook
daarna werd ernstig werk bemoeilijkt door de brand van de bibliotheek,
zodat in het Noord-Amerikaanse College een voorlopige bibliotheek
werd ingericht.
Die voormiddag van 10 mei konden we nog een trein halen voor
Diest, waar Clem onmiddellijk zijn soldatenpakje voor de dag moest
halen en ,,ten strijde trok". De strijd zelf heeft niet lang geduurd
maar leidde hem, samen met zijn confrater Martien Hoeven, in
krijgsgevangenschap. Op 11 mei reeds werden ze met 'n vijftiental
andere priesters gevangen genomen. Langs Maastricht vertrokken ze
op 18 mei naar Duitsland, Stalag 6 A te Hemer (Westfalen); waar
ze de avond van 19 mei aankwamen. Men zocht brancardiers voor de
ziekenafdeling van het kamp. Naast M. Hoeven en Clem werden nog
twee priesters, een scholastiek, een broeder van Liefde en een onderwijzer
daarvoor bestemd. Het was erg zwaar werk en het eten was
slecht. Verzorging van gekwetsten en zieken van zes uur in de morgen
tot acht of negen uur *s avonds, en ook 's nachts vaak weinig rust
was op zich al erg; dus zeker onder een voedingsregime dat bestond
uit 250 grammen brood per dag en een beetje margarine. Dit duurde
ongeveer drie maanden, tot in augustus aan de krijgsgevangenen beloofd
werd dat ze naar huis mochten en de brancardiers door Fransen
en Elzassers vervangen werden. Het werd een eindeloos wachten,
meer dan twee maanden lang. Toen werden ze naar Bocholt gevoerd
aan de Duits-Nederlandse grens, Stalag 6 F, waar ze helemaal niets
te doen hadden dan nu en dan aardappelen schillen.

70 DE KRUISHEREN EN DE LEUVENSE UNIVERSITEIT
Weer duurde het zes weken, van einde oktober tot 12 december,
tot ze ontslagen werden en op 13 december te Antwerpen vrijgelaten.
Voor de gezondheid van Clem was dit leven te zwaar geweest.
Reeds in Stalag 6 A had hij onder het verplegerswerk vaak bleek en
vermoeid uitgezien7. Nu was hij erg vermagerd. De gelegenheid
om dit jaar examens af te leggen was voorbij en het zou vanwege zijn
gezondheidstoestand ook niet hebben gekund. Rusten en aansterken
was de eerste noodzaak. Stilaan is Clem toch weer met de studie begonnen
om zijn examens over de twee licentiaatsjaren te kunnen maken.
De thesis zou dan naderhand wel in orde komen.
Begin augustus 1941 slaagde hij met onderscheiding. Was hij toen
al ziek? Had hij de ziekte meegebracht uit Duitsland? In de kliniek
van de zusters Franciscanessen in de Naamse straat te Leuven, wees
het onderzoek ,,vliegende tering" uit. Daar ik in September in Leu
ven terug moest zijn als aalmoezenier van de studenten in de Soci-
ale Hogeschool, kon ik hem dagelijks bezoeken.
Hij bewaarde zijn goed humeur maar teerde stilaan uit. De tiende
oktober hebben we samen nog gepraat over zijn thesis. Hij was zo
zwak dat hij zijn bed niet meer kon verlaten, maar hij kon wel nog
grapjes maken en plagen. Die nacht is hij overleden, 11 oktober
1941. Op 14 oktober werd in de kruisherenkerk te Diest de uitvaartdienst
gehouden en werd hij te Diest op het gemeentekerkhof begraven.
'n Delegatie germanisten, waaronder ook Jose Aerts, woonde de
plechtigheden bij.
Clem was een trouwe vriend. Men voelt dat heel bijzonder aan als
men helemaal op elkaar aangewezen is. Hij was ook een veelbelovend
en talentvol man, ernstig in alles waarin hij als priester en religieus
ernstig moest zijn, maar ook altijd bereid om te lachen, grappen uit
te halen, te plagen en geplaagd te worden. Hij heeft de Kerk en de
orde na zijn vele jaren studie niet meer kunnen dienen. Hij had alle
gaven om een goed leraar en opvoeder te zijn en een veelzijdig ont-
wikkelde te worden. 't Mocht niet zijn!
Jules Dock
Geboren te Lincent 26.05.1914. College Ste-Croix Hannut
1924-1929. Petit Seminaire St. Roch 1929-1931. Noviciaat te Neerit-
7 Meegedeeld door E. H. M. Hoevcn (t), kruisheer te Hannut, die deze gebeurtenissen
zelf meemaakte.

DE KRUISHEREN EN DE LEUVENSE UNIVERSITEIT 71
ter (Ned.). 1931-1932. Professie aldaar 28.08.1932. Student te Leu-
ven wijsbegeerte en letteren, klassieke filologie, franstalige afdeling
1932-1934. Kandidaat klassieke fil. 1934. Theologie te Diest
1934-1938. Priester gewijd 01.08.1937. Na de achttiendaagse veld-
tocht op 31 mei teruggekeerd te Hannut. Leraar klassieken, wis-
kunde, godsdienst, Frans, geschiedenis en aardrijkskunde op verschil-
lende klassen en data; titularis derde humaniora. Als leraar gepen-
sioneerd 1978. Subprior 1951-1953. Prior en directeur 1953-1961. lid
van het provinciaal bestuur 1957-1966. Subprior 1961-1967. Eco-
noom van de scholen vanaf januari 1963, van het convent vanaf
maart 1971. Vast assistent bij de zusters, evenals biechtvader (ordi-
narius en extraordinarius) vanaf 1938. Zondagsassistent te Villers-le-
Bouillet vanaf december 19698.
A. Lantin
Toen Clem Custers en Jules Dock hun tweede jaar in ,, 't Geestje"
begonnen, ging ook Albert Lantin naar Leuven, eveneens voor wijs
begeerte en letteren, afdeling klassieke filologie. Albert was geboren
te Dilsen op 25 november 1912. Hij ging naar het college te Maaseik
waar hij van 1926-1927 de eerste klas van de latijns-griekse humani
ora maakte. In September ging hij over naar het nieuw opgerichte ju-
venaat te Diest. Volgens de Kroniek van de missieprokure door G.
van Bemmel was pater Andriessen op verlof uit Congo teruggekeerd
en had de idee geopperd om in Maaseik een internaat voor priester-
roepingen te maken zoals in Uden. Na raadpleging van het bisdom
verviel dit plan als ongewenst9. Men schijnt er nog aan gedacht te
hebben om het internaat te Maaseik apart te houden voor jongens die
priester en kruisheer wilden worden of er minstens een gescheiden af
deling voor op te richten.
Die plannen zijn gelukkig niet doorgegaan. Juist het ,,open" col
lege van Maaseik heeft veel roepingen voortgebracht. Een afgezon-
derd of uitsluitend internaat zou hier allerwaarschijnlijkst niet meer
toe hebben bijgedragen. Beter was het besluit een juvenaat te ope-
nen te Diest. Men zou er jongens uit een heel andere streek kunnen
8 Voor de nog levende en na 1940 te Leuven gekomen confraters geven we alleen de voornaamste
levensdata.
9 G. van Bemmel, Kroniek der Missieprokuur Kruisheren Diest, handschrift in het archief
van de missieprocure te Diest, p. 27.

72 DE KRUISHEREN EN DE LEUVENSE UNIVERSITEIT
aantrekken, zodat de roepingen niet uitsluitend van Maaseik of Han-
nut moesten komen, terwijl in Nederland het priestercollege te Uden
voor de nodige krachten zorgde.
Het was door die omstandigheden dat Albert Lantin samen met
Jan Denis uit Maaseik weggingen en naar Diest trokken. Albert was
een ernstig en goed student. Hij maakte de humaniora te Diest met
glans af en trad op 23 augustus 1932 bij de kruisheren te Diest in het
noviciaat. Er waren dat jaar vijf novicen, waarvan Albert zeker de
meest stipte was en dit heel zijn leven gebleven is. Hij vatte alles zeer
ernstig op, wat weer niet wil zeggen dat hij vervelend zou zijn of zich
als voorbeeld stelde.
Op 28 augustus 1933 geprofest, werd Albert in oktober naar Leuven
gezonden. Hij verbleef in ,, 't Geestje" samen met Clem Custers
en Jules Dock. Na de behaalde kandidatuur in klassieke filologie in
1935 begon hij de theologische studies te Diest. In 1936 had men te
Hannut blijkbaar dringend volk nodig. Albert werd voor een jaar benoemd
als titularis van de tweede Latijnse klas. Daarna keerde hij
naar Diest terug. Daar het eerste jaar, de theologia fundamental,
apart gegeven werd en de drie andere jaren een cyclus vormden,
bracht dit geen bijzondere moeilijkheid mee. Een van Albert zijn
grote prestaties in zijn fraterstijd was het plan om de verwaarloosde
kloosterbibliotheek in orde te brengen. Hij kon er alle fraters voor
winnen en ze hebben er, volgens zijn plannen en onder zijn leiding,
vaak en hard aan gewerkt en het werk helemaal voltooid. De bibliotheek
was, alhoewel niet erg bijgehouden, toch waardevol en rijk
aan theologische en historische werken, ongetwijfeld een van de grote
verdiensten van prior Honhon. Op een van de nieuwe dubbele rekken
die midden in de bibliotheekruimte kwamen te staan, liet hij de
schrijnwerker, broeder Laurens de Klerk, de woorden uitbeitelen:
,,Colligite ne pereant" 10.
Toen wij op 22 juli 1938 door Mgr. Blessing, apostolisch Vicaris
van de Uelemissie in Congo, te Diest tot priester werden gewijd —
we waren zijn eerste wijdelingen — werd Albert tot subdiaken ge
wijd. Gedeeltelijk door zelfstudie en zeer gewetensvol heeft hij zijn
studies afgemaakt en werd op 6 augustus 1939 priester gewijd te
Leuven.
io Archief kruisheren Diest, 06.14, waar de door A. Lantin gemaakte catalogus nog bewaard
wordt.

DE KRUISHEREN EN DE LEUVENSE UNIVERSITEIT 73
Te Hannut was Albert een goed leraar geweest. Nu werd hij voor
Maaseik benoemd, waar hij naast de klassieken meerdere andere vakken
onderwezen heeft. Men had grote verwachtingen van hem. Hij
was een man die zich inzette en zorgvuldig zijn lessen voorbereidde.
Maar het college van Maaseik had ook een evolutie ondergaan tegen-
over het kleine college van jaren her. Grotere klassen en een aantal
leerlingen dat juist in die jaren een stijging kende tot over de vierhonderd11.
De studenten waren moeilijker dan te Hannut, waar
blijkbaar meer spontane studieijver aanwezig was. Albert gaf zijn les
sen zeker goed, ernstig en verzorgd, maar voor een grote groep on-
stuimige jeugd was hij te goed. Waar vroeger de ,, Hartepedagogie''
met succes gevolgd kon worden, was nu een sterke hand nodig. In de
grote studiezaal was dit nog noodzakelijker dan in de klas. Albert
heeft; blijkbaar niet dat gezag gehad dat in die tijd, en heel bijzonder
in de oorlogs- en na-oorlogse jaren nodig was. In de buitenschoolse
activiteiten kende hij echter groot succes, wat toch wel een teken is
dat hij er bij de jeugd in ging. De K.S.A. bloeide in die tijd onder
leiding van Jan Hoogenbergh, zo zelfs dat hij daarbij hulp nodig
had. Albert werd ,,knapenproost" en hij bleef dit tot hij in 1948 het
college verliet. ,,Van toen af lag praktisch de K.S.A. op het college
stil"12.
In 1948 wilde pater G. van Bemmel te Diest zich stilaan als mis-
sieprocurator terugtrekken. Aan Albert werd gevraagd de taak van
hulpprocurator op zich te nemen, die dan vanzelf tot die van procu
rator zou uitgroeien. Hij aanvaardde dit en keerde naar Diest terug.
Een jaar later, in October 1949 werd hij missieprocurator. In het begin
had hij wel wat moeilijkheden. Zijn voorganger was erg royaal bij het
ontvangen van missionarissen of het belonen van medewerkers. Al
bert was zuinig van aard en sober. G. van Bemmel schrijft op de
laatste bladzijde van zijn Kroniek: ,,Op 30 September 1949 heb ik
mijn jaarlijks en laatste verslag ingeleverd over het jaar 1948-1949
over inkomen en uitgaven van missie en tijdschrift. Gedurende de
maand oktober heb ik nog de boeken bijgehouden. Aan Hoogeerw.
Heer (hij zal hier de magister-generaal bedoelen) heb ik geschreven
dat ik na een jaar samenwerking met Cfr. Lantin het procuratorschap
aan hem geheel wilde overdragen. Twee man voor dezelfde zaak gaat
11 A. Wieers-T. Bik, a.c, p. 250.
12 Ibidem, p. 269-

74 DE KRUISHEREN EN DE LEUVENSE UNIVERSITEIT
niet''. Dit hoeft niet per se een zinspeling op de zuinigheid van Al
bert te zijn. Maar zeker is dat hij 't was. Het ,,Colligite ne pereant"
voor de boeken in zijn fraterstijd, vertaalde hij blijkbaar voor de vaak
moeilijk verkregen inkomsten in ,, houd ze bijeen opdat er niets zou
verloren gaan". Op de duur heeft hij echter geleerd dat men vaak
met een klein visje 'n grote snoek kan vangen.
De activiteiten die hij als missieprocurator ontplooide zijn moei
lijk te overschatten. Hij was vindingrijk en wist telkens opnieuw iets
te organizeren dat volk trok en geld in het laadje bracht. De tijd van
de grote algemene tentoonstellingen was blijkbaar voorbij en hoorde
toen al tot het verleden ,,rijke roomse leven". Kleinere tentoonstel
lingen werden nog wel gehouden, van de kruisheren alleen. G. van
Bemmel in zijn Kroniek noteert er zeven van oktober 1948 tot februari
1949. Stilaan ging Albert over van aparte tentoonstellingen die
hier en daar, bv. bij het vertrek van een missionaris in diens geboortedorp,
nog wel gehouden werden, op de ,, handelsfoor". Als hij
wist dat er ergens een handelsfoor gehouden werd, probeerde hij daar
een eigen stand te krijgen, wat meestal wel lukte. Het volk dat de
handelsfoor bezocht kwam vanzelf ook bij hem terecht, zodat hij
door giften en verkopen van kleinere voorwerpen winst wist te
maken.
De tijd van de avonden met lichtbeelden was eveneens voorbij.
Maar Albert zag dat er in heel veel dorpen geen fllmzalen waren. Hij
huurde filmen van het genre dat de dorpsmens trok, de wat
romantisch-sentimentele film ,,met 'n lach en 'n traan". Gewoonlijk
draaide hij ze eerst voor de confraters in Diest en ging er daarna mee
rond, weer of geen weer, naar de min of meer primitieve dorpszaaltjes.
Hij wist de mensen aan te trekken. 'n Tijdje voordat hij op 'n
bepaald dorp met zijn films kwam, ging hij er ter gelegenheid van
'n kermis, eerste h. mis, gouden huwelijksfeest — alle gelegenheden
waren goed — zelf een filmpje opnemen. De bepaalde dag draaide
hij zijn film 's middags, samen met zijn voorfilmpje, voor de schoolkinderen,
die thuis vertelde welke familieleden of kennissen ze op de
film gezien hadden. Bij dragelijk weer liep dan 's avonds de zaal vol.
Albert, die altijd een grote liefde voor zijn orde gehad heeft, wilde
van zijn filmavonden profiteren om de kruisheren meer bekend te
maken. In 1952-1953 maakte hij zelf een film over de kruisheren in
Belgie die hij dan als voorfilm vertoonde.

DE KRUISHEREN EN DE LEUVENSE UNIVERSITEIT 75
Een van zijn grote verdiensten is ook, dat hij grote aandacht
besteedde aan het missiemuseum waarmee zijn voorganger begonnen
was. Hij heeft het gereorganizeerd en voor het publiek toegankelijk
gemaakt, zodat bv. klassen met schoolkinderen van de vele scholen
te Diest, bij hun lessen over de belgische kolonie een geleid bezoek
aan het museum konden brengen. In 1958 — sinds 1957 was de orde
in provincies ingedeeld — ging hij, samen met de provinciaal op
diens visitatiereis, naar de Uelemissie. Hij wilde zich op de hoogte
stellen van alles wat er voor de confraters nodig en nuttig kon zijn.
Tegelijk maakte hij van de gelegenheid gebruik om allerlei voorwer-
pen voor het museum te verzamelen en naar Belgie te sturen. Zijn
faam verspreidde zich al vlug in heel de streek en de mensen liepen
hem overal na met ,, antiquiteiten''. Waarschijnlijk heeft hun han-
delsgeest het vaak gewonnen van die van Albert. Hij heeft er in die
vier maanden veel geleerd. Zelfs de malaria leerde hij er uit eigen er-
varing kennen. Dat bezoek heeft: zijn liefde voor de missie zo al niet
vergroot dan toch zeker verdiept.
Hij trok medewerkers aan en ontdekte een nieuwe bron van in-
komsten in de kerkschat van Scherpenheuvel, waarvan hij na enkele
jaren tot conservator werd aangesteld. In de drukke zomermaanden
organizeerde hij een tentoonstelling uit de buitengewoon rijke kerk
schat die daar in de loop der eeuwen was bijeengebracht. Hij voegde
er een missiestand en een winkeltje aan toe en maakte propaganda
voor missie en orde. Zijn brede en steeds volgehouden wetenschap-
pelijke belangstelling, die reeds bleek in 1941 toen hij deel uitmaakte
van het groepje kruisheren dat ,, Clairlieu' \ een kring voor de stu-
die van ordesgeschiedenis stichtte, kwam opnieuw tot uiting in zijn
studie van de bedevaartplaats en de kerkschatten van Scherpenheu
vel. Het resultaat was een degelijk wetenschappelijk verantwoord
werk, dat naast de oorsprong van Scherpenheuvel als bedevaartplaats
een uitgebreide catalogus en beschrijving van kerk en kerkschatten
bevat: Scherpenheuvel Oord van Vrede11.
Het tijdschrift Zegepraal des Kruises, intussen Kruis en Wereld geworden,
had niet alleen administratief en financieel zijn voile be
langstelling, maar hij zorgde ook voor een vijfentwintigtal artikels.
Sinds jaren gaf hij de kruisherenkalender uit, met kinderfoto's die
ook als postkaart konden gebruikt worden.
13 Uitgegeven te Retie, 1971, 287 biz., ge'illustreerd.

76 DE KRUISHEREN EN DE LEUVENSE UNIVERSITEIT
Het grote leed van zijn leven is de rebellie in Congo geweest van
1964 tot 1965, die een voortdurende zorg en spanning meebracht
voor het lot van de missionarissen. Die spanning werd leed en pijn
toen in 1964 te Dakwa en in 1965 te Buta 31 missionarissen werden
vermoord en de missie, zeker materieel gezien, tot een puinhoop
werd teruggebracht. Met veel pieteit heeft hij een mooi gedenkboek
over de gedode kruisheren samengesteld14. ,,We doen toch voort;
we geven het niet op'' was zijn slagzin geworden en de inzet van de
verdere, jammer genoeg maar enkele jaren die hij nog te leven had.
Men kan moeilijk al zijn werk opsommen, waarvan ook de nieuwe
missieprocure in de Diesterse nieuwbouw er een was. Als religieus en
priester bleef hij voor ons alien een voorbeeld. Hij heeft zich nooit
ontzien bij assistenties, preken (en hij kon 't goed!), biechthoren en
helpen van mensen in nood. Publiciteit voor zichzelf heeft hij nooit
gezocht. Hij werkte in stilte, soms een beetje geheimzinnig. 't Was
maar zelden dat hij zei dat een tentoonstelling of filmavond goed
had opgebracht. Als hij dat zei, wist men dat het ,,heel veel" was
geweest.
In 1971 werd hij ziek, ongeneeslijk. Hij klaagde niet. 'n Bezoekje
waardeerde hij maar 't werd telkens evenzeer een bemoediging voor
de bezoeker zelf. Op zaterdag 2 oktober stierf hij in de Sint Jozefs-
kliniek te Diest, 58 jaar oud. Bij de uitvaartdienst van deze stille werker
was de kloosterkerk stampvol. ,, We roemen in het Kruis van de
Heer Jezus Christus" zongen we. Hij had dit als overtuigd kruisheer
en als een goede en trouwe confrater beleefd15.
b. Seminarie Leo XIII en Dominicanenklooster
R. Busse
In 1935 werd Rene Busse naar Leuven gezonden. Hij was af-
komstig van Stevoort, waar hij als zoon van een vlaamse vader en een
waalse moeder op 7 november 1915 geboren werd. In 1928 kwam hij
te Diest naar het juvenaat van de kruisheren en volgde de lessen aan
het Sint Jan Berchmanscollege. Rene was een goed student en had in
14 A. LANTIN, Gedenkboek voor24 Bloedgetuigen van de Kruisberenorde in de Missielanden
van Kongo en Irian Barat, Diest, 1966, 131 biz., geillustreerd.
15 Zie over hem M. COLSON, In memoriam Albert Lantin, missieprokurator, in Kruis en
Wereld, L, 1971, p. 240-245 en iets uitgebreider in Cellesiana, VIII, 1971, p. 266-272; in beide
artikels aansluitend de homilie bij de uitvaart door provinciaal L. Graus.

DE KRUISHEREN EN DE LEUVENSE UNIVERSITEIT 77
die tijd al de karaktertrek die hij altijd behouden heeft, nl. iets
rustigs, men zou bijna zeggen iets flegmatieks, waardoor anderen in
het begin wat onwennig tegenover hem stonden. Dat betekent he-
lemaal niet dat hij geen hartelijke en hulpvaardige medestudent was.
In 1934 trad hij in het noviciaat van de kruisheren te Diest. Ze wa-
ren met z'n zevenen, zes studenten van het college van Maaseik en
Rene. Met z'n zevenen zouden ze ook op 28 augustus 1935 him
eerste professie doen. Zes gingen er naar Achel, al zouden vier van
hen later nog universitaire studies doen waarvan er een de orde verliet
voor zijn eeuwige geloften.
Vanwege plaatsgebrek in Diest was te Achel het kasteel en park
aangekocht van graaf Cornet d'Elzius de Peissant, dat als studiehuis
voor wijsbegeerte werd ingericht. Rene Busse ging in oktober naar
Leuven om Wijsbegeerte en Letteren te gaan studeren, afdeling klas-
sieke filologie, en wel in de franstalige sectie. Het was dus toen al uit-
gemaakt dat hij voor Hannut bestemd was, temeer omdat hij de ken-
nis van het Frans als 't ware van huis uit meegekregen had. Hij ging
niet, zoals zijn voorgangers, naar het H. Geestcollege, waar waar-
schijnlijk geen plaats genoeg was, maar naar het Leo XIII - college op
de Tiensestraat, waar de seminaristen van de belgische bisdommen
die te Leuven studeerden, waren ondergebracht. Meestal maakten ze
er de candidatuur af en gingen dan terug naar het groot-seminarie
om theologie te studeren. Professor de Raeymaker, de beroemde prof,
van wijsbegeerte, was er president. Het was blijkbaar de gewoonte dat
de priesters-professoren het presidentschap van de verschillende col
leges waarnamen, ook daar waar leken-studenten gehuisvest waren.
Zo was professor Coppens president van het PauscoUege en professor
Janssen, in studententaal ,,de Baas" genoemd, van het Justus-
Lipsiuscollege.
Tot dan toe hadden de kruisheren die voor het onderwijs bestemd
waren, zoals de seculiere priesters dit deden, volstaan met de kandi-
datuur, die voldoende geacht werd om in het middelbaar onderwijs
les te geven. Rene zou de eerste zijn die vier jaar te Leuven zou blij-
ven om de licentie in klassieken te halen. Hij voelde zich op Leo XIII
thuis en was een echte studax. Toen in 1938 Custers en Ramaekers
naar Leuven gingen, zochten ze hem vaak op in Leo XIII. 't College
lag tamelijk kort bij het klooster der Dominicanen waar zij hun te-
huis hadden. Rene was 'n prettige mens in de omgang en had een

78 DE KRUISHEREN EN DE LEUVENSE UNIVERSITEIT
brede belangstelling, die zich ook tot de studie van anderen uitstrekte
en zich niet tot eigen vakken beperkte. In de loop der jaren zou deze
belangstelling een steeds grotere en diepere dimensie krijgen.
In 1939 werd hij licentiaat in de klassieke filologie met een thesis
over de dorpsbestuurder in de klassieke oudheid16 en kwam naar
Diest terug voor zijn theologische studies. Daar hadden zich in het
professorencorps meerdere wijzigingen voorgedaan. M. Deckers, sinds
1926 professor in meerdere vakken, had zijn verlangen te kennen ge-
geveri om als missionaris naar Congo te gaan. Voor exegese was in
1938 reeds dr. Antoon Buse naar Diest gekomen; hij was na zijn doc-
toraat te Rome in theologie leraar in Uden geworden en had zich in
Tilburg aan de Leergangen verder bekwaamd in de klassieken. Hij
was een veeleisend maar ook een zeer bekwaam professor die op boeiende
wijze les wist te geven.
Vanwege de nieuwe bestemming voor professor Deckers was in au-
gustus 1939 vanuit het studiehuis te Sint-Agatha dr. Emile Peeters
naar Diest verplaatst. Ook hij had te Rome gestudeerd en er een doctoraat
behaald in wijsbegeerte en in theologie. Hij nam de lessen van
moraal en kerkelijk recht van Deckers over. Dr. Alfons Ceyssens was
reeds vanaf 1932 professor in dogmatische theologie en gaf zowel de
theologia fundamentals als de driejarige cydus. Maar bij het ontslag
van A. Verhofstadt in 1937 als novicenmeester en magister van de
fraters — hij was pas 61 jaar maar ziekelijk, en had die taak 33 jaar
lang vervuld — werd Ceyssens in zijn plaats hiervoor benoemd. Om
zijn te zware taak te verlichten was in 1938 vanuit Sint-Agatha Marinus
Fleskens naar Diest gekomen die de fundamentaaltheologie en
de preeklessen gaf.
In dit in zoverre nieuwe midden kwam Rene Busse terecht. Zijn
aanwezigheid onder de fraters heeft zeker haar invloed gehad, zo niet
op de studie dan toch op de sfeer en mentaliteit. Zijn woorden had
den, vanwege het verschil in leeftijd en zijn voorsprong op studiegebied,
invloed op zijn confraters.
Op 6 augustus 1942 werd hij te Diest in de kruisherenkerk samen
met vier medestudenten priester gewijd. In juli 1943 werd hij be
noemd voor Hannut. Zoals dat vaak gaat met nieuwgekomen leraars,
moest ook Rene zich tevreden stellen met lessen die anderen minder
16 R. BUSSE, Les fonctionnaires principaux de village en Egypte hellenitique au Hie siecle
avantj. C.

DE KRUISHEREN EN DE LEUVENSE UNIVERSITEIT 79
graag gaven. Hij kwam echter per se in de klassieken terecht en was
twee jaar klasleraar van de tweede klas humaniora; daarna werd hij,
in 1945, klasleraar van poesis en bleef dit drieentwintig jaar lang, tot
1968. Toen in 1957 A. van Asseldonk op pensioen gesteld werd, werden
zijn lessen in de retorica voor 't latijn overgenomen door M.
Hoeven, terwijl Rene de griekse lessen toegewezen kreeg. In 1965
kwam hierbij nog de taak van ,,secretaris generaal" van de verschillende
afdelingen van de humaniora, 'n functie die hij drie jaar vervulde.
Prior Martien Hoeven had nl. door een studiebureau een pro
ject laten maken om, met de grote toename van klassen en lekeleraars,
tot een betere coordinatie van het geheel te komen. ,,Secretaris
generaal" was een nieuwe functie. De juiste invulling hiervan zou afhangen
van de persoon die ze zou vervullen. Rene heeft zich voiledig
achter deze taak gezet en hij slaagde er met de hulp van zijn collega's
in, om te komen tot een samenwerking van het lerarencorps,
de ouderverenigingen en de studenten. Hij was, trouwens op alle gebied,
nogal progressief en modern. Sommige van zijn plannen of
voorstellen over het leerplan, de methode, het wetenschappelijk afnemen
en evalueren van de examens, de fiisie met het meisjeslyceum
van de zusters moesten ,, tot betere tijden'' of gunstiger omstandigheden
worden uitgesteld. Dan was Rene niet de doordrijver die toch
zijn wil wilde doorzetten, maar de kalme flegmatieke man, die de
tijd had om te wachten en nooit zou dwingen, hoe overtuigd hij ook
was van de juistheid van zijn voorstellen. Hij richtte een apart secretariaat
op met verschillende diensten, waarbij Pol Carremans, oudmissionaris
maar de stiptheid in persoon, zijn rechterhand was. Ook
zorgde hij voor de oprichting van een nieuwe afdeling, de technische
handelsschool, waarvan hij de eerste directeur werd van 1968 tot
1971. Toen kon deze afdeling haar eerste diploma's afleveren en was
de tijd rijp om er een gemengde afdeling van te maken, samen met
de meisjes van het ,, Institut Saint-Coeur de Marie'' van de zusters
te Hannut17.
In 1968 werd Rene ook nog directeur van de humaniora en bleef
dit tot 1975. Toen nam hij pensioen, na 32 jaar werk aan het college.
Dit betekende voor hem geen rust, integendeel. Hij kreeg nu de gelegenheid
om zich helemaal te wijden aan een werk, waaraan hij tot
17 Zie het meermalen geciteerde gedenkboek bij het 75 jarig bestaan van klooster en col
lege, E. FONTAINE-M. HOEVEN, tweede gedeelte, p. 33 en p. 2 van de tussengevoegde biz.

80 DE KRUISHEREN EN DE LEUVENSE UNIVERSITEIT
dan toe zijn vrije dagen en uren besteed had, nl. het bibliotheekwezen
in de streek en in het Waalse land. Reeds vanaf 1950 had hij zich
beziggehouden met de collegebibliotheek. Hij had ervoor gezorgd
dat het een erkende en gesubsidieerde bibliotheek werd. Door avondlessen
had hij een cursus van bibliothecarissen gevolgd en het vereiste
diploma gehaald. Ook op dit terrein zag Rene breed en ver vooruit.
Hij raakte bekend in die aparte wereld van boeken en bibliothecaris
sen. Hij speelde er zijn rol met de rust en de kalmte die hem kenmerkte.
Alle vergaderingen vanaf 1950, die als doel hadden de verspreiding
en de cultuur van het boek, woonde hij bij. Hij zag de
krachten- en geldverspilling door de massa kleine plaatselijke bibliotheekjes
en ijverde voor regionalizering en voor gezond pluralisme.
In het begin ontmoette hij nogal wat tegenstanders onder de plaat
selijke bibliothecarissen, maar hij won het pleit, eerst regionaal, la
ter nationaal toen hij kon bijdragen tot het oprichten van de ^Fede
ration Nationale des Bibliothecaires chretiens". Hij werd in de verschillende
organen van provincie en staat een gewaardeerd bestuurslid
dat steeds aanwezig was op de bijeenkomsten en zijn verantwoordelijkheid
wist te nemen zoals hij ze ook op het college genomen had.
Sinds 1954 was hij lid van het redactiecomite van Le Bibliothecaire, *
maandelijks orgaan van de christelijke bibliothecarissen, waarvoor hij
talrijke bijdragen leverde. Als veelzijdig ontwikkeld man, die ook om
de kerkelijke en wereldproblemen bekommerd was, was hij mede
dank aan zijn karakter een wijs en bezadigd mens geworden, altijd
gematigd in zijn oordeel en uitspraken, progressief maar met de
kalmte van iemand die, berekend zou men soms zeggen, zijn tijd afwacht.
Zo tekent M. Hoeven hem in het gedenkboek van klooster en
college van 197918.
Met zijn goede gezondheid had Rene wellicht nog jaren kunnen
werken in het Waalse bibliotheekwezen. Maar op 29 januari 1978
verraste hem de dood bij een auto-ongeval. Klooster en college hebben,
ook voor verdere uitstraling naar buiten, veel aan hem te dan-
ken.
J. Heuts
In 1935 was te Diest, samen met zeven klasgenoten, Jos Heuts in-
getreden. Hij was geboren te Lanaken op 15 augustus 1917 maar
18 Zie vorige nota.

DE KRUISHEREN EN DE LEUVENSE UNIVERSITEIT 81
woonachtig te Maaseik, waar hij bij de kruisheren de humanioraklassen
volgde (1929-1935). Zijn tijdelijke professie deed hij te Diest op 28
augustus 1936. Hij werd naar Leuven gezonden om in de faculteit van
de wetenschappen biologie te studeren. Maar na twee jaar succesvolle
studies meende hij dat zijn roeping niet in het klooster maar op de weg
van de wetenschap lag. Hij bleef met veel vriendschap en goede herinneringen
denken aan zijn college- en kloosterjaren bij de kruisheren,
getuige o.a. zijn artikeltje bij het honderdjarig bestaan van klooster en
college te Maaseik in Kruis en WereId19. Na voltooiing van zijn stu
dies te Leuven bleef hij aan de universiteit verbonden, waar hij in 1953
aan de faculteit van de wetenschappen professor werd.
J. Claessens
Jef Claessens ging naar Leuven om pedagogie te studeren van 1936
tot 1938, en volgde de lessen als vrij student. Hij woonde te Diest en
ging meerdere dagen per week als spoorstudent naar Leuven.
Jef was afkomstig van Vucht waar hij op 25 September 1911 geboren
werd. Hij was een van de zonen van het hoofd der school en ging
in 1924 naar het college van Maaseik om de grieks-latijnse humaniora
te volgen. Wat studiecapaciteiten betreft was hij een goed student,
maar erg moe heeft hij zich nook gemaakt. Zijn belangstelling ging
blijkbaar andere richtingen uit. Een mieren- of hommelnest had voor
hem aantrekkingskracht en minder geheimen dan eender welk leervak.
Hij bleef te Maaseik tot 1929. Het was in die jaren nog mogelijk,
en 't bleef bestaan tot 1931, dat jongens die kruisheer wilden
worden, vanaf het vijfde jaar humaniora in 't noviciaat konden treden.
Dat jaar 1929 gingen zes studenten van Maaseik naar 't novi
ciaat te Diest. Normaal had de inkleding plaats op 27 augustus, zodat
de professie een jaar later op 28 augustus, het feest van onze Vader
Augustinus, kon afgelegd worden. Dat jaar gebeurde de inkle
ding een dag later omdat een van de aspiranten zijn vormselbewijs
niet tijdig had kunnen krijgen. Vijf van de zes deden 29 augustus
1930 hun professie; de zesde was voor het einde van het noviciaat
naar huis teruggekeerd.
Het was een flinke aanwinst voor het studiehuis te Diest en zou dit
later ook voor het apostolaat van de orde kunnen zijn, als ... Want
!9 Vgl. ondcr nota 11.

82 DE KRUISHEREN EN DE LEUVENSE UNIVERSITEIT
van deze vijf fraters zouden er vier op jonge leeftijd sterven. Piet
Coolen van Neeritter overleed reeds in 1938, twee jaar na de voleinding
van zijn studies, 29 jaar oud. Jef Claessens zou volgen in 1943,
Jan Hoogmartens uit Meeuwen in 1944 als missionaris in Baye (Belg.
Congo), 35 jaar en Lambert Dieben van Geistingen in 1958 te Maaseik
als gevolg van een auto-ongeluk, 47 jaar oud. Piet Ramaekers van
Kessel (Ned.) was van 1936 tot 1970 leraar te Maaseik en daarna rec
tor van het bejaardenhuis aldaar (tot 1992).
Jef Claessens maakte de wijsbegeerte mee te Diest van 1930 tot
1932 en werd toen naar Rome gezonden om aan het Angelicum the-
ologie te studeren. Van daaruit schreef hij boeiende brieven naar
Diest, soms sarcastisch als het over kerkelijke toestanden in Rome
ging, zoals de jaarlijkse huiszegening op paaszaterdag of het koorgebed
van de kanunniken van Sint Jan. ,,In de goede week had ik ei-
genlijk eens graag naar de St. Jan gegaan, naar het koor van Mgr. Ca-
simiri. Maar het gedacht alleen al aan het ongegeneerde geschreeuw
van die akelige dikke kanunniken is meer dan voldoende om 'n mens
van dergelijke buitensporigheden te weerhouden''. Maar in een brief
van 18 april 1933, in het heilig jaar, kan hij dan ook weer enthousiast
schrijven over de grootse plechtigheden in de Sint Pieter of over
het bijwonen van de goede-week-diensten met de keurig verzorgde
meerstemmige responsoria.
Begin 1934 schreef hij nog heel opgetogen over Mussolini, die hij
gehoord en gezien had toen hij 30.000 ,,alpini" toesprak. ,,Geweldig
enthousiasme. Kan 't best geloven. 't Is ook een keurige, kranige
vent". Maar later ergerde hij zich over de Mussolini-parades van de
fascistische jeugdorganisaties. ,,Schoon maar uiterst treurig! Schoon
vanwege de keurige uniformen en pakjes. Treurig vanwege het brute
militarisme. Jongens en meisjes van 8-15 jaar, die nog enkele jaren
kindmoesten zijn, zijn nu reeds op en top soldaat, met geweren, mi-
trailleuzen en gasmaskers!! 50.000 romeinse kinderen hebben we zo
voorbij zien marcheren, toegejuicht door duizenden opgetogen Ita-
lianen. Dat zijn dan de ,,meesters van morgen" !! Dergelijke opvoeding
moet noodzakelijk tot oorlog leiden. Op de Piazza Venezia werd
een enthousiaste groet gebracht aan de Duce. De Balilla zwaaide met
geweer en bajonet, de officieren met de dolk ... De toespraak van de
Duce was natuurlijk ... oorlog en vechten wat de klok slaat. Als ge
zo iets gezien hebt, dan voelt ge wel waar Italie naartoe wil". *t Was

DE KRUISHEREN EN DE LEUVENSE UNWERSITEIT 83
zijn laatste jaar in Rome dat hij deze brief schreef en er blijkt duidelijk
uit dat hij er niet graag was. Hij was geen studax, al had hij
er de talenten voor. ,,Een ding is zeker; ze houden me geen uur langer
hier dan strikt noodzakelijk is om m'n boeltje op te ruimen. 'k
Zal trachten zo weinig mogelijk sporen achter te laten van m'n vierjarig
verblijf (propter STUDIUM!!) op de monte Tarpeo" 20. Zoals
hij te Maaseik en Diest al was, zo was hij ook in Rome, waar hij in
juni 1936 de licentie haalde in theologie. 't Jaar daarvoor was hij op
11 augustus priester gewijd.
Na deze studies bleef hij te Diest, om vandaar naar Leuven te gaan
met de bedoeling een reeks pedagogische lessen te gaan volgen, zodat
hij zou voldoen aan de eisen die in Congo voor het ambt van inspec
ted lager onderwijs gesteld werden. Jef was de studie al lang beu,
maar vanwege dat getuigschrift ging hij dan toch maar naar Leuven.
Tegen zijn zin heeft hij het er nog twee jaar volgehouden.
In 1923 was in de faculteit van Wijsbegeerte en Letteren een school
gesticht voor ,, Opvoedkunde en psychologie op de opvoedkunde''.
De taalsplitsing was er in 1925 begonnen maar bereikte haar voltooiing
pas in 1941, zodat Jef de lessen gedeeltelijk nog in het Frans
moest volgen. In 1944 werd deze school het ,,Instituut voor Psycho
logie en pedagogische wetenschappen''. Tot 1969 bleef het behoren
bij de faculteit van Wijsbegeerte en Letteren maar werd toen een onafhankelijke
faculteit21.
Een officieel diploma kon Jef niet krijgen omdat hij vanaf de poesis
naar het noviciaat was gegaan en dus geen gehomologeerd diploma
had. Maar een getuigschrift met de vermelding van de gevolgde les
sen was al lang voldoende. Meerdere missionarissen zijn ook zonder
zulk getuigschrift onderwijsinspecteur geworden. Voor Jef was het gewone
missionarisleven zoals hij zich dat voorstelde, erover las en
hoorde vertellen door de confraters op verlof, veel aanlokkelijker dan
twee jaar aparte studie en het vooruitzicht op een tamelijk administratieve
loopbaan. In juli 1938 was hij te Leuven klaar en kon op
vakantie. Met die vakantie waren in die tijd nogal bedelpredikaties
en coUectes verbonden, omdat de missionarissen zoveel mogelijk zelf
het geld voor hun reis en allerlei benodigdheden bij elkaar haalden.
Het vertrek was bepaald op 4 november. Jef zou samen met vijf
20 Brief van 18-04-1933, 30-04-1934 en 14-04-1936, in eigen archief.
21 AUBERT, o.c, p. 280 en 385; 550 Jaar Leuven, p. 433 en 487.

84 DE KRUISHEREN EN DE LEUVENSE UNIVERSITEIT
confraters naar Congo vertrekken. Zoals dat de gewoonte was bij een
eerste vertrek was er 's avonds van te voren te Diest een afscheidsa-
vond, waarbij de fraters voor toneel en zang, de missieprocurator voor
de tractatie zorgde. De volgende morgen werd dan het missiekruis
uitgereikt (soms gebeurde dit ook de avond van te voren of bij een
plechtigheid op een van de colleges) en werd het reisgebed gebeden.
Het was altijd een ontroerend ogenblik als de vredekus gegeven werd
en heel de communiteit samen met de missionarissen onder het zin-
gen van het Ave Maria Stella in stoet vanuit de kerk naar de klooster-
poort trok, waar ze van de vertrekkenden afscheid nam.
Jef Claessens heeft blijkbaar altijd, vanaf zijn collegejaren, naar de
missie verlangd. Het einde van zijn lange studies heeft hij met een
zucht van bevrijding begroet. Het werkelijke leven kon voor hem be-
ginnen. Met zijn opgeruimd en blij karakter, zijn goedheid van hart
onder de soms wat ruwe schors en zijn verlangen om goed te doen
aan de mensen waarheen zijn verlangen uitging, kon hij een moei-
lijk maar ook vruchtbaar missieleven tegemoet zien.
Is het voor Jef een teleurstelling geworden? Zijn missionarisroeping
en werk zeker niet. Hij werd na aankomst, aldus het getuigenis van
oud-missionaris B. Dijkman, benoemd op de hoofdpost Bondo, waar
hij natuurlijk eerst de taal moest leren. Mgr. Blessing, die dat jaar
Apostolisch Vicaris geworden was en bisschop gewijd, woonde en
,,heerste" er. Hij was vanaf het begin van de missie in 1920 met de
zes eerste vertrokken en had jarenlang hard en goed gewerkt. Maar
evenals Mgr. Konings voor hem, bekleedde hij twee ambten tegelijk:
dat van Apostolisch Vicaris, dus overste van het missiegebied, en te
gelijk dat van superior regularis, overste van de kruisheren als reli-
gieuzen. Deze twee functies konden niet bij dezelfde persoon be-
rusten. Maar van het begin af was deze situatie scheef gegroeid en lag
heel het gezag bij een man. Mgr. Blessing was een man die bijzon-
der hartelijk en vriendelijk kon zijn en met een breed gebaar de
jonge kruisheren welkom heette. Maar hij kon ook hard zijn en zijn
gezag doen voelen. De werkelijke genegenheid van zijn confraters
heeft hij nook gehad. Voordat de nieuwelingen een beetje waren in-
geleefd en de taal voldoende kenden, eiste hij van hen wat ze onmo-
gelijk fatsoenlijk konden volbrengen. Dat bracht frustraties mee,
moeilijke verhoudingen en antipathic Niet voor niets zouden de mis-

DE KRUISHEREN EN DE LEUVENSE UNIVERSITEIT 85
siestatuten later eisen dat er een religieus huis moest zijn. Daar of op
een aangewezen post, bij mensen met leeftijd en ervaring, moesten
de nieuwgekomenen geplaatst worden om de taal en het apostolaat
te leren kennen. Als ze dan door de reguliere overste, die onderscheiden
moest zijn van de missie-overste, bekwaam genoeg geacht werden,
stelde deze hen aan de bisschop voor om hen jurisdictie te verlenen
en hen te benoemen voor een bepaald werk22.
Jef Claessens heeft hieronder geleden en moet het wel als een weldaad
beschouwd hebben toen hij in 1939 als leraar op het seminarie
kwam. Ook daar was Mgr. Blessing heer en meester, maar de directeur
Andre Creemers was 'n prettige en goede man, die wist dat
er naast gebed en werk ook de nodige hartelijkheid en gezelligheid
moest zijn. Pere Dre, zoals hij genoemd werd had hieraan ook zelf
grote behoefte. Daarbij had hij een eigenschap — die in dit geval
een gave bleek te zijn —, nl. dat hij met Mgr. Blessing wist te
,,schipperen". Bij het groepje kruisheren op het klein-seminarie
heeft Jef de sfeer gevonden die hij nodig had23. Hij kon zich soms
wat onverschillig en ruw voordoen, maar innerlijk was hij dat niet.
Zo vaak is dit bij gevoelige mensen een schild om hun eigen aard,
hun verlegenheid en gevoeligheid voor anderen te verbergen.
Zover we weten uit wat we na de oorlog van op verlof komende
missionarissen hoorden, heeft Jef op het seminarie graag en goed gewerkt.
De in Rome en Leuven opgedane kennis en wetenschappelijke
vorming zal hem ook hier van pas gekomen zijn. Zijn universitaire
opleiding heeft hem de veelzijdigheid bijgebracht die voor een leraar
in het middelbaar onderwijs zo niet noodzakelijk, dan toch zeer nuttig
is. De oorlogsjaren maakten een normale correspondentie onmogelijk.
Voor en na kwamen berichten door met Rode-Kruisbrieven,
die gecensureerd waren en dus geen spontane briefwisseling konden
zijn. In februari schreef Jef nog zo'n briefje met de mededeling:
22 Statutum pro Missionibus Ordini Sanctae Cruets concreditis, Generaal Kapittel 1949 en
1955, p. 10-11, nrs. 31, 25, 26. Over Mgr. Konings en Mgr. Blessing, zie: In Memoriam Mgr.
Konings O.S.Cr. Eerste Apostolische prefekt van Bondo, in De Zegepraal des Kruises, VIII,
1928-1929, p. 241-244; M. Kijzers, In Memoriam, I.e., p. 245-247; P. Silkens, In Memoriam,
I.e., p. 247-250. Over Mgr. Blessing verscheen een apart nr. van De Zegepraal des Kruises,
XVII, 1937-1938, p. 169-200 met bijdragen van M. Colson, J. Denis, J. Rynja; W. Sangers,
F. Hulskamp.
23 Over de latere Mgr. Creemers zie: Rond het overlijden van Mgr. Creemers, met de homilie
van de uitvaartdienst door A. Ramaekers, in Kruis en Wereld, L, 1971, p. 227-230 en
Gaston NlJS, Mgr. Creemers en de broeders van Sint Gabriel, ibidem, p. 231-239.

86 DE KRUISHEREN EN DE LEUVENSE UNIVERSITEIT
,,Paters, broeders en zusters gezond. Veel werk. Hartelijke groeten".
Hij wilde blijkbaar niemand ongerust maken, want zo gezond was hij
niet.
Begin augustus 1943 kwam op de missieprocure te Diest het be-
richt aan van zijn overlijden tengevolge van zwartwaterkoorts. Een
overlijdensdatum werd niet vermeld. Wat later ontving de familie
een briefje van Dre Creemers. ,,Hij was nu en dan wel eens ziek, had
ook 'n paar keer 'n klein ongeluk, doch niemand kon denken dat zo
iets op komst was. 's Zaterdags 's avonds voelde Jef zich niet goed en
ging rillend naar bed. Het bleek bloedwateren te zijn, hematurie, die
tot 's maandags aanhield en hem totaal verzwakte. Dinsdag 29 juni
1943 om 2 uur overleed hij".
Pas na de oorlog kwamen uitvoeriger berichten door over drie
jonge missionarissen die in 1943 en 1944 gestorven warenjef op 29
juni (31 jaar), Frans Cloosterman op 22 december (37 jaar) en Jan
Hoogmartens op 18 September 1944 (35 jaar). Jef had reeds in Sep
tember 1942 een ongeluk gehad met oorlogstuig dat hij aan 't ,,ontleden"
was. Het kostte hem zijn rechteroog en de toppen van drie
vingers van zijn linkerhand. Na twee maanden verzorging in Elisabethville
kwam hij erg verzwakt maar hersteld naar Bondo terug. Na
een rustperiode kon hij zijn werk hervatten tot die fatale 26e juni.
Die avond had hij nog gewoon de studie gegeven op het seminarie.
Toen hij 's nachts om twee uur merkte dat hij bloed waterde, reed
hij per fiets naar pater Andriessen die op 'n 300 meter afstand van
het seminarie woonde. De bijgeroepen dokter liet hem naar het huis
van de zusters brengen waar hij de 29e overleed. \ Enige dat hij nog
gezegd had was: ,, 't Is toch erg". Mgr. Blessing en Dre Creemers,
die voor een bisschopswijding naar Lisala waren, op 800 km van
Bondo, en na een telegram over Jef zijn ziekte inderhaast terugkeer-
den, konden alleen nog zijn graf bezoeken op het ,,blanke kerk-
hof"24.
A. Ramaekers
In 1938 ging samen met Clem Custers Andre Ramaekers naar Leuven.
Beiden woonden bij de Dominicanen in de Justus-Lipsiusstraat.
24 L. D. (Lambert Dieben, zijn klasgenoot) ijozefClaessens o.s.c, in De Zegepraal des
Kruises, XXIV, 1944-1945, p. 7; In Memoriam, ibidem, p. 18-19; A. CREEMERS in de rubriek
Echo's, ibidem, p. 9. In De Zegepraal des Kruises, XXIII, 1943-1944, p. 6, een kort overlijdensbericht
in de rubriek Echo's. In de Kroniek van G. van Bemmel p. 64 bijzonderheden over
de uitvaartdiensten te Vucht en te Diest.

DE KRUISHEREN EN DE LEUVENSE UNIVERSITEIT 87
Andre Ramaekers moest kerkelijk recht studeren om later voor de fra-
ters te Diest les te geven. 'n Moeilijkheid was dat de meeste lessen
in het Latijn of in het Frans gegeven werden. In Diest waren op the-
ologie de handboeken in het Latijn terwijl de lessen in het Neder-
lands gegeven werden. Te Leuven was alleen de cursus van Romeins
recht, van belgisch burgerlijk recht en van de relaties Kerk en Staat
in het Nederlands, omdat die samen met studenten van de rechten
of van politieke en sociale wetenschappen werden gedoceerd. De les
sen in kerkelijk recht, negen uur per week, waren op zich niet bijster
interessant en zeker niet boeiend. Maar ze werden het bij verschil-
lende professoren, die het ontstaan en de geschiedenis van de wet-
ten en rechtsnormen nagingen. Professor A. van Hove, een man met
international faam, gaf de inleiding op het kerkelijk recht en het
eerste boek van de codex. Hij gebruikte daarvoor zijn eigen boeken,
vijf flinke delen van gemiddeld 300 bladzijden. 't Was een cursus
van vier jaren, twee uur per week. Professor Monin, bekend door een
werk over de Romeinse curie, had de zwaarste taak, omdat hij de
meeste tractaten voor zijn rekening nam, speciaal ,,de judiciis", ,,de
matrimonio" en ,,de religiosis''. Hij was een gemoedelijke, erg lij-
vige man. Sommige van de tractaten die hij gaf, waren enigszins op-
pervlakkig, wat de studenten voor ,,de judicis" en ,,de poenis et de-
lictis" erg gelukkig vonden. Over het huwelijks- en het religieuzen-
recht gaf hij een degelijke cursus die ook in het latere leven nog vaak
van pas kwam. Zijn lessen waren klaar en duidelijk, in tegenstelling
tot die van professor van Hove, die vaak erg moeilijk was in zijn uit-
eenzettingen. Professor Koerperich, de latere vicaris generaal van het
bisdom Doornik, gaf een interessante en degelijke cursus over ,,Les
Associations sans but lucratif" en over de kerkfabrieken, die beide
ook later praktisch waren. Samen met de studenten van de rechtsfa-
culteit volgde het eerste jaar vijf uur Romeins recht van professor
Caes, die juist dat jaar zijn taak als professor begon en, waarschijn-
lijk als ijverige beginneling, de studenten een scriptie deed maken
waarvan ze het onderwerp zelf mochten kiezen. Het kostte veel op-
zoekingswerk op de bibliotheek. Alles werd door de prof, nauwkeurig
nagezien, meerdere nota's verbeterd en aangevuld, maar zijn oordeel
was een aanmoediging, terwijl het onderzoek een leerschool geweest
was voor later werk. Vooral het onmiddellijk contact met de bronnen
zelf betekende een verrijking tegenover het alleen maar studeren van

88 DE KRUISHEREN EN DE LEUVENSE UNIVERSITEIT
een gegeven cursus. Professor W. Onclin, later lid en voorzitter van
de pauselijke commissie voor de hervorming van het kerkelijk recht
maar toen nog een jong professor, gaf de eerste canons van het
tractaat ,,de personis" en, samen met de studenten van de rechtsfaculteit,
een cursus over de betrekkingen van Kerk en Staat. Het
eerste jaar kwam daar nog een cursus bij van burgerlijk recht, sa
men met de studenten van politieke en sociale wetenschappen in
een van de grotere zalen van het Handelsinstituut op de Dekenstraat.
Naar keuze kon men dan nog ofwel een cursus van moraaltheologie
volgen van professor Janssen die als een van de meest befaamde
moraaltheologen van West-Europa beschouwd werd maar
verschrikkelijk vervelend les gaf en eigenlijk alleen maar een latijnse
tekst dicteerde, ofwel voor de twee laatste jaren, kerkgeschiedenis
door professor A. de Meyer, die in die tijd de redactie had van de
Dictionnaire d'Archeologie et d'Histoire ecclesiastique en tevens een
van de voornaamste redactieleden was van de Revue d'Histoire ec
clesiastique. De lessen van kerkgeschiedenis gaf hij aan ons, samen
met de theologiestudenten. Het ,,seminarie" met praktische oefeningen,
waar we elk jaar voor een korte ,,status questionis" over
't een of ander onderwerp aan de beurt kwamen, gaf hij voor de
canonisten afzonderlijk in een van de kleine zaaltjes van de bibliotheek.
Een van zijn eerste ,, seminaries" was een rondleiding in
de universiteitsbibliotheek waar hij ons het doelmatig gebruik van
de bibliotheek aanleerde. Hij was een praktische geleerde, die de
studenten werkelijk inleidde in de historische wetenschappen, mede
door een eenjarige cursus van ,, Critique historique '', lessen die je
voor je verder leven bijbleven, niet zozeer door de inhoud van de
cursus dan wel door het praktische gebruiken van allerlei geschiedbronnen.
In deze les, die we samen met meerdere andere faculteiten
kregen, zodat er een groot aantal studenten aanwezig was, kon
hij erg streng optreden als er hier of daar gestoord werd. Maar ver
der was hij een hartelijk mens die bij de examens geen extravagante
eisen stelde. Als men voor kerkgeschiedenis koos inplaats van voor
moraal, hoorde daar ook nog een cursus bij van professor E. Lousse
over oorkondenleer en van professor Leclercq o. praem. over Latijnse
paleografie. Zo gingen de twee eerste jaren voorbij. Maar na de
eerste licentie stelde zich opnieuw het probleem van de huisvesting.

M. Co/son
DE KRUISHEREN EN DE LEUVENSE UNIVERSITEIT 89
In het tweede jaar dat we bij de Dominicanen woonden was Marcel
Colson, conventualis van Diest, assistent bij de ziekelijke pastoor van
Waasmont. Na de voleinding van de theologie in 1939 was hij voor
Diest benoemd om de administratie en verzending op zich te nemen
van de Zegepraal des Kruises, waarvan hij later redacteur zou worden.
ZodraJ. Kolkman, kruisheer te Diest en elders coadjutor, zou vrijkomen,
zou Marcel zijn taak te Waasmont eindigen.
Marcel was een Maaseikenaar, apothekerszoon, geboren op 12 maart
1914. Hij studeerde in het kruisherencollege te Maaseik van 1925 tot
1932, toen hij naar het noviciaat te Diest toog en daar in 1933 op 't
feest van de H. Augustinus zijn professie deed. Op 22 juli 1938 werd
hij priester gewijd. Hij had een grote interesse voor de missie en zou
er wellicht zijn heengegaan als zijn gezondheid dit had toegelaten.
Missiologie en alles wat ermee verband hield had zijn belangstelling,
heel bijzonder natuurlijk de gebieden waar de kruisheren werkten.
Daar hij te Waasmont nogal over wat vrije tijd beschikte kwam hij
regelmatig een dag in de week naar Leuven om daar aan het Handelsinstituut
in de Dekenstraat lessen van Koloniale wetenschappen te volgen.
Hij deed dit twee jaar lang als vrij student, eerst vanuit
Waasmont, naderhand vanuit Diest, na in overleg met het secretariaat
een keuze van vakken te hebben gemaakt. Eigenlijk was aan die
lessen geen bijzondere titel verbonden. Maar op het Handelsinstituut
en met goedkeuring van Mgr. van Waeyenbergh, de rector magnificus,
kreeg hij gedaan, dat hij mits de examens van de gevolgde cursussen
met succes te maken, de graad kon bekomen van ,, kandidaat in
de koloniale wetenschappen". In juli 1941 slaagde hij hiervoor en
kreeg een getuigschrift met genoemde titel. Bij zijn werk voor de mis
sie, de redactie van De Zegepraal des Kruises en ook in zijn later leven
als secretaris van de provinciaal is die kennis hem vaak te pas gekomen
en een basis geweest voor verdere studie. Zo had hij tot ongeveer
1971 een volledige bibliotheek samengesteld over de kruisherenmissie
in Congo. Hij is op 57-jarige leeftijd op 4 februari 1972 te Leu
ven overleden. Daar hij, samen met meerdere andere confraters, de
stichter was van de historische kring van de kruisherenorde, die evenals
het tijdschrift de naam Clairlieu kreeg, de naam van het oude
moederhuis te Hoei, werd hij in dit tijdschrift uitvoerig herdacht25.
25 A. WffiERS, In Memoriam E. H. Marcel Colson, in Clairlieu, XXX, 1972, p. 5-8; A. RA-
MAEKERS, Ter herinnering aan de stichter van Clairlieu, I.e., p. 9-15; S. AJERTS, Toespraak bij
de uitvaartdienst, I.e., p. 17-19; A. RAMAEKERS, Kronologische Bibliografie van M. Colson,

90 DE KRUISHEREN EN DE LEUVENSE UNIVERSITEIT
c. In de Sociale Hogeschool te Heverlee
Vanaf het schooljaar 1940-1941 was er bij de Dominicanen blijk-
baar geen plaats meer om vreemde studenten aan te nemen. Door
hun bemiddeling kon Andre Ramaekers echter de functie krijgen van
aalmoezenier van de Sociale Hogeschool van Heverlee, toen gelegen
aan de Naamse Poort. Pater Perqui o.p. was er directeur en had een
aalmoezenier gevraagd. Karel Theunissen, oud-student van het col
lege te Maaseik en broer van kruisheer Jef Theunissen was er secretaris.
De taak van de aalmoezenier bestond in de dagelijkse h. mis voor
de zusters, die er het huishouden in handen hadden, en de studen
ten ; een wekelijks preekje voor de Vlaamse en de Waalse studenten
apart, het bijwonen van de avondrecreatie van de jonge mannen en
verder, in beurtsysteem samen met de secretaris en de monitoren een
gedeelte van de vakanties doorbrengen in de school. In ruil daarvoor
een zit- en een slaapkamer, verblijf en maaltijden. Het was geen zware
taak en ze was goed te verenigen met het universiteitsleven. De stu
denten waren meestal jonge mensen tussen de achttien en een eind
in de twintig. Sommigen hadden de humaniora of de lagere cyclus ervan
afgemaakt; anderen werden door de arbeidsbewegingen gestuurd
waar ze blijk gegeven hadden van meer dan gewone begaafdheid of
organisatietalent. De afstand naar de Kraekenstraat, waar de meeste
lessen van de faculteir van kerkelijk recht gegeven werden, naar de So
ciale Hogeschool was ongeveer tien minuten lopen. De tram stopte
trouwens vlakbij. De omgang met de studenten was gemoedelijk. 's
Avonds in de recreatie werd er gekaart en problemen met de tucht wa
ren er zelden of nooit. Men kreeg er contact met de professoren en
met mensen uit de vakbewegingen, die er kwamen les geven en 's
middags bleven eten. De directeur pater Perqui had de school gesticht
en dit werk steeds gecombineerd met zijn taak van prior in 't een of
andere dominicanenklooster. Toen echter was hij op jaren en werd
twee jaar later door pater Lauwers o.p. vervangen.
Na het eerste jaar verblijf aldaar, stelde zich de kwestie van woonplaats
voor meerdere andere confraters uit Diest die naar Leuven zouden
komen studeren. Kees Kusters van Maaseik en Harrie Gabriels
van Stokkem zouden de landbouwwetenschappen volgen, de eerste
in de franstalige afdeling omdat hij voor Hannut benoemd was; bei-
/.c, p. 21-24; W. SANGERS, Kruisheer Marcel Co/son overleden, in De Maaseikenaar, III, 1972,
Nr. 2, p. 40.

DE KRUISHEREN EN DE LEUVENSE UNIVERSITEIT 91
den behaalden in 1945 de graad van landbouwingenieur. Willem
Sangers was voor geschiedenis bestemd waarin hij in 1945 de licentie
haalde. Ze konden voor het schooljaar 1941 tot 1942 alle drie in
de sociale school komen wonen zodat er een klein kruisherenconvent
ontstond. We kwamen vaak 's avonds samen om een kop thee te
drinken, wat stilaan een vaste gewoonte werd waarbij zich de monitoren
al spoedig aansloten. Ondanks de oorlogsjaren was het er goed
leven, al was de ravitaillering erg moeilijk en de kost schraal.
Voor de paasvakantie 1942 kregen de nederlandse studenten van
de duitse bezetter een paspoort om naar Nederland op vakantie te
gaan. Maar toen we na de vakantie te Maastricht de voor terugkeer
beloofde pas gingen halen, kregen we er geen. Eigenlijk was het een
kleinigheid om over de grens te komen. We durfden het niet wagen
omdat de bezetter onze papieren had. Toch zijn we nog eens heen
en weer naar Leuven gereisd om wat boeken te halen en dan te trachten
in Nederland onze examens voor te bereiden. Na geruime tijd bij
de familie te hebben doorgebracht maakten Sangers en ik een reisje
naar de nederlandse kloosters Sint-Agatha, Nijmegen en Rotterdam.
Daar vroegen we aan prior Nillesen, toen vicaris-generaal voor het
Nederlandse gebied, of hij ons niet voorlopig in een klooster kon benoemen.
't Was meteen geregeld. Willem ging in Nijmegen (Hees)
les geven aan 'n klas van het door de Duitsers ontruimde Udense col
lege, terwijl ik naar Zoeterwoude ging, kort bij de Leidse universiteit,
om mijn proefschrift af te maken. In juli kregen we bericht dat we
een paspoort kregen om naar Belgie terug te keren. Het was te laat
om examens te doen, zodat deze werden uitgesteld tot September. In
november kon ik mijn proefschrift met de 24 theses uit verschillende
vakken verdedigen en het doctoraat behalen in kerkelijk recht.
Andre Ramaekers
Geboren te Baarlo 03.02.1914. Humaniora te Maaseik 1925-1932. Noviciaat Diest
1932-1933. Professie 28.08.1933. Philosofie en theologie te Diest 1933-1938. Scriptie Romeins
recht De Kloosterwetgeving van keizer Justinianus volgens Codex en de NoveUen, 40 biz.
Priesterwijding 22.07.1938. Leuven faculteit kerkelijk recht 1938-1942. Doctor in kerkelijk recht
1942 met als thesis De Privileges der Kruisherenorde vanaf haar ontstaan tot aan het Concilie
van Trente, in Clairlieu, I, 1943, p. 9-82. Aalmoezenier Sociale Hogeschool 1940-1942. Pro
fessor kerkelijk recht te Diest 1943-1967; van kerkmuziek, tevens koorleider 1949-1955. Chro-
nista Diest 1948-1955, Leuven 1955-1957. Prior Diest 1943-1949. Organist college Maaseik
1929-1932, Diest O.L. Vrouwekerk en Broeders Alexianen 1933-1938, in kruisherenkerk en Be-
gijnhofkerk in afwisseling met andere confraters 1933-1955. Sint Michielskerk te Leuven

92 DE KRUISHEREN EN DE LEUVENSE UNIVERSITEIT
1955-1957. Subprior te Diest 1949-1955. Orgelschool Hasselt 1949-1954 (orgel, piano, har-
monie, begeleiding gregoriaans, eerste beginselen contrapunt). Voordrachten Davidsfonds over
muziek 1950-1954. Zondagsassistent Kwaadmechelen-Genebos 1949-1955. lid van de commis-
sie voor herziening van de Constituties 1953-1955, 1966-1967, 1976-1979, 1983; van de mis-
siestatuten 1979-1980; van de provinciale statuten 1968-1969, 1981. ,,Rector" van de
kruisheren-studenten Leuven 1955-1957. Definitor 1948-1949, 1955-1957, 1967-1969. Prior-
provinciaal van de Belgische provincie 1957-1969- Voorzitter van de V.Z.W. (vereniging zonder
winstoogmerk) 1958-1979- Lid dagelijks bestuur voor de oprichting van het C.K.S. Leuven
(centrum voor kerkelijke studies) 1966-1968. Pastoor Achel-Statie 1969-1977. Vanwege ziekte
op rust te Achel december 1977. Lid van de generate raad 1970-1979- Redactie Clair-Iieu sinds
1943; voorzitter van de historische kring ,,Clairlieu" sinds 1947. Auteur van meerdere stu
dies over de geschiedenis en de spiritualiteit van de kruisheren 26.
Harrie Gabriels
Geboren te Stokkem 12.01.1915. College H. Kruis te Maaseik 1928-1934. Noviciaat Diest
1934-1935. Professie 28.08.1935. Wijsbegeerte Achel en organist 1935-1937. Theologie Diest
1937-1941. Soldaat mei 1940. Priesterwijding 13.04.1941. Leuven Landbouwwetenschappen
1941-1945. Scheikundig landbouwingenieur met als thesis De Versuikering van Cellulose 1945.
Leraar Maaseik, wis- en natuurkunde, godsdienst, Frans 1945-1971. Organist in de klooster-
kerk 1945-1971. Oprichter en dirigent van collegeharmonie 1946-1951. Prefect van de exter-
nen 1951-1953. Korte tijd voorzitter van het Davidsfonds. 1954 proost C.O.V. Inspecteur M.O.
op eigen colleges voor wetenschappen 1957. Landbouwcursussen avondlessen in Maaseik, Bree,
Eisden enz. Leiding van gezinsgroepen en gezocht geestelijk raadsman. Prior Denderleeuw
1971-1974. Leraar aldaar van wis- en scheikunde 1972-1973. Na meerdere nieroperaties, in het
ziekenhuis van Genk na een derde operatie op 29.03.1974, overleden op 09-04.1974 27.
Willem Sangers
Geboren te Stevensweert (Ned. L.) 18.01.1915. College H. Kruis Maaseik 1927-1934. No
viciaat Diest 1934-1935. Professie 28.08.1935. Wijsbegeerte Achel 1935-1937. Theologie Diest
26 Over A. Ramaekers vgl. M. COLSON, Fr. A. Ramaekers, in Vinculum Crucigerorum,
Diest, V, 1958, p. 80-82; L. GrAUS, Clairlieu en zijn voorzitter jubileren, in Clairlieu, XL,
1982, p. 3-4. De gegevens over personen, jaartallen enz. zijn ontleend aan de jaarlijks verschijnende
Elencbus Fratrum Ordinis Sanctae Crucie, maar vooral aan de kronieken van elk klooster
vanaf 1946 die verschenen in het Chronicon Cruciferorum (Diest, 1948 tot 1969) 1946 tot 1952
en hernomen worden in Vinculum Crucigervrum, dat verscheen van 1955-1958 te Diest en van
1958-1967 te Leuven. Verder werden zoveel mogelijk de Leuvense oudstudenten zelf om hun
,,curiculum vitae" gevraagd. Van de meesten mochten we antwoord ontvangen, waarvoor we
hen hier hartelijk danken.
zie ook:
C. BRASSEUR-G. THEVISSEN-F. SALMAN-R. JANSSEN, in Memoriam Dr. A. Ramaekers o.s.c.
(1914-1989). in: Clairlieu, 1989, jg. 47, pp. 3-35.
27 Over H. Gabriels: Cellesiana, XI, 1974, p. 66 en 75 korte nota; S. AERTS, Homilie bij
de rouwdienst, p. 76-78; A. WlEERS, Portret van Harrie Gabriels; Een poging tot inzicht en
waardering, p. 118-119; meerdere korte stukjes, meestal zonder titel, van A. Bleukx, J. Op
De Kamp, W. Goessens, V. en E. Goessens-Hendrix, W. Slangen, p. 120-123.

DE KRUISHEREN EN DE LEUVENSE UNIVERSITEIT 93
1937-1941. Priesterwijding 25.08.1940. Leuven, Wijsbegeerte en Letteren, afdeling moderne
geschiedenis. Licentie 1946. Leraar te Maaseik 1946-1972. Veel gevraagd predikant. Stichter
culturele kring Maaseik en voorzitter vanaf 1947. Stichter van de geschied- en oudheidkundige
kring 1948. Bouwer van het eerste georganizeerd woonwagenkamp in Belgie, Siemkensheuvel
Maaseik 1957 en van dan af verzorger in materieel en geestelijk opzicht. Mede-oprichter van
de Maasketenjan van Eyck 1966. Functies: bestuurslid van meerdere provinciale en andere cul-
turele en heemkundige verenigingen, van de Culturele Raad, afdeling Volkskunde en monu-
mentencommissie in Nederlands en Belgisch Limburg, Commissie geschiedenis, Archief- en
Museumwezen in Belgisch Limburg. Onderscheidingen: Juliana-Boudewijnprijs 1966; Ridder
in de Orde van Oranje-Nassau 1969; ereburgerschap in Stevensweert 1971; Pro-Civitateprijs
1971 en 1973; Ridder in de Kroonorde 1973; Gouden Legpenning van Wessem 1975 e.a. Pu-
blikaties over de kruisherenorde, Stevensweert, Maaseik en Aldeneik, stedenschoon van Maaseik,
heemkunde van Nederlands en Belgisch Limburg enz. genealogie e.a. 40 boeken en brochures,
talloze artikelen. Medewerker van De Zegepraal des Kruises, Het Scapulier, Vox, De Autotou-
rist, Het Nederlandse Volksleven, Limburg, Limburg Vandaag, De Maaseikenaar, Ons Con
tact, Kerkelijk Leven, Nieuws van Limburg, Mariaklokje van Heppeneert, Wij smeden de Toe-
komst, De Band, Clairlieu, Nieuwsblaadje Siemkesheuvel, Voorwaarts, Sint Lucas, Foorleven,
De Tijdspiegel, Promino, De Schakel, e.a. 28.
Kees Kusters
Geboren te Maaseik 08.03.1915. Kruisherencollege Maaseik 1927-1933. Noviciaat Diest
1933-1934. Professie 28.08.1934. Filosofie Diest 1934-1935 en te Achel 1935-1936. Theolo-
gie Diest 1936-1940. Priesterwijding 26.08.1939. Soldaat artillerie mei 1940. Faculteit weten-
schappen te Leuven, afdeling landbouwwetenschappen 1941-1945. Scheikundig landbouwin-
genieur 1945 met als thesis: Chlorurations des Noyaux benzenique et naphtalemique en vue
de robtention d'Insecticides, uitgegeven in de Verhandelingen van het eerste internationaal
Congres voorPhytopharmacie, door de Vlaamse chemistische Vereniging, 1947. Leraar te Han-
nut 1945-1980 in wiskunde en positieve wetenschappen. Zondagassistenties. Scoutsaalmoezenier
1940-1980 29.
28 Over W. Sangers en zijn vele aktiviteiten en onderscheidingen verschenen talrijke artike
len in de dagbladpers. Voor een overzicht hiervan, voor zijn werk als leraar en historicus, heem
kundige en conferencier, predikant en zielzorger van de woonwagenbewoners van Siemkens
heuvel, zie R. JANSSEN, Altematieve Miscellanea Pater Sangers. Rondwandelingen in het zwerversleven
van Pater Willem Sangers o.s.c., Maaseik, 1980, ruim 600 biz., uitgegeven bij zijn
65ste verjaardag en 40 jarig priesterjubileum. Hierin ook een nagenoeg vollecUge bibliografie
van 286 nummers. Voor de verder geciteerde brief van A. Huvenaars van 19 jan. 1946, o.c,
p. 87-89; R. JANSSEN, GesigneerdPater Willem Sangers, Maaseik, 1981, 108 biz.; Pater San
gers op losse schroeven, Hasselt, 1984, 84 biz. met aanvulling van zijn bibliografie 287-388.
Willem Sangers o.s.c. stierf op 6 juli 1987. Zie over hem ook: C.M.F. BRASSEUR, In Memoriam
Drs. Willem Sangers Kruisheer. in: Clairlieu, 1988, jg. 46, pp. 3-8.
R. JANSSEN, Chronologische Bibliografie Sangers. in: Clairlieu, 1988, jg. 46, pp. 9-12; IDEM,
Bibliografie W. Sangers o.s.c, in: Limburg, jg. 66, 1987, afl. 4, pp. 148-165.
29 FONTAINE-HOEVEN, o.c, (zie boven: nota 3), tweede gedeelte p. 2.

HOOFDSTUK IV - BIJ DE PATERS VAN SION
Voor het schooljaar 1942 tot 1943 zouden er te Leuven zes kruis-
heren studeren. In de sociale hogeschool van Heverlee waren daarvoor
onvoldoende kamers beschikbaar. Een van de redenen voor het gro-
tere aantal studenten van de kruisheren in die jaren was de oorlog,
die belette dat voor Congo benoemde missionarissen daarheen ver-
trokken. Voor het nieuwe academische jaar bleven W. Sangers, K.
Kusters en H. Gabriels te Leuven, terwijl er drie voor Congo
bestemde confraters bijkwamen, Jef Theunissen, Michel van Musch
en Martien Franse. Ze waren evenals de anderen, conventuales van
Diest en zouden te Leuven het z.g. „Universitair Centrum" volgen,
een reeks lessen die gegeven werden als voorbereiding voor toe-
komstige missionarissen en voor jonge mensen die naar de Belgische
kolonie wilden gaan. Men leerde er een en ander over het land en
volk kennen, over zijn gebruiken en cultuur, over de toestanden op
geneeskundig en hygienisch gebied, zodat ook een cursus over tro-
pische ziekten en ziekteverwekkers er op zijn plaats was. De lessen
werden gegeven vanaf het begin van het schooljaar tot einde maart,
waarop een examen volgde dat aan de missionarissen de ,, titel'' van
„ missionaris-verpleger" gaf. Degenen die deze lessenreeks volgden,
voldeden daardoor tevens aan hun legerdienst in Belgie.
a. Het nieuwe tehuis
Na veel zoeken werd eindelijk een woongelegenheid gevonden bij
de paters van O.L.Vrouw van Sion in de Schapenstraat. Het huis nr.
49 was de ingang van een mooi goed, gelegen tussen de Scha
penstraat en de Naamsestraat. Het klooster lag hoger dan het huis
aan de straat en had een prachtige tuin, omringd door een dubbele
rij hoge bomen. Die tuin kwam uit aan de Naamsestraat. Van de
Schapenstraat tot de Naamsestraat was er een hoogteverschil van on-
geveer vijftien meter. De tuin lag op de hoogte van de eerste verdie-
ping van huis nr. 49. Achter in de tuin was een stenen trap en 'n
poortje dat uitkwam naast een gebouw van de faculteit der weten-

DE KRUISHEREN EN DE LEUVENSE UNIVERSITEIT 95
schappen, leszalen en laboratoria van het scheikundig instituut dat
aan de Naamsestraat ligt en tegenwoordig vandaar tot in de Schapenstraat
doorloopt. Het grensde zo aan de tuin van het klooster. In
de Schapenstraat lagen vier huizen die aan de paters van Sion toebehoorden,
de nummers 49 tot 55, smalle huizen tegen elkaar. Num-
mer 49 had twee verdiepingen, de andere een. Ze waren aan gezin-
nen verhuurd. Huis nr. 49 stond leeg, evenals een groot gedeelte van
het klooster. De paters van Sion hadden er een huis voor hogere stu
dies, maar door de oorlog waren de aanwezige fraters naar Frankrijk
uitgeweken. De overste, pere Nicolas was er met een confrater ach-
tergebleven. Na de oorlog zouden er meerdere jaren enkele fraters
zijn. Zoals klooster en tuin daar lagen, verborgen achter de vier hui
zen, was het in oorlogstijd een prachtig onderduikadres voor de jo-
den die er regelmatig kwamen, er 'n tijdje doorbrachten en dan hun
gewaagde reis voortzetten naar veiliger oorden.
De kruisheren konden het huis nr. 49 huren. Het was niet groot,
al leek het van de straat af gezien heel wat. Op het gelijkvloers wa
ren de traphal en twee ontvangkamers. De smalle gang langs de trap
leidde naar een bredere gang met trappen, rechtaf, zodat men op het
peil van ,,onze" eerste verdieping kwam, waar klooster en tuin la
gen. Op die eerste verdieping was 'n slaapzaaltje ingericht met zes
chambretten die voorheen voor de novicen dienden, erg primitief en
in de winter door en door koud. Daarachter lag nog een kamer. Op
de tweede verdieping was de grote kamer boven de slaapzaal als stu-
diekamer ingericht. Ze werd ook gebruikt voor ontbijt en avondmaal,
terwijl men 's middags in de stad ging eten. Er werd gestookt met
gaskachels. Vanaf de eerste verdieping kon men in een klein zaaltje
komen, dat echter niet bij de toen gehuurde ruimte hoorde. Pere Ni
colas woonde met een zuster-huishoudster van de Sint-Maartenstraat
en de nu en dan aanwezige pater in het klooster. Voor het opdragen
van de H. Mis was er de kapel en een kamertje in het klooster waar
een altaar stond.
De studenten hebben op verschillende adressen het middagmaal
gebruikt, o.a. een tijd lang bij de paters van de HH. Harten (Picpus-
sen) op de Antoniusberg. Voor het maaltijdenprobleem kwam de
oplossing enkele jaren later toen Mej. Maria Ceyssens zich te Leuven
vestigde, spoedig in bepaalde studentenkringen en ook bij de kruis
heren bekend als ,, tante Marie' \ Ze was een zuster van kruisheer dr.

96 DE KRUISHEREN EN DE LEUVENSE UNIVERSITEIT
A. Ceyssens, professor van theologie te Diest en van pater Lucianus
o.f.m., professor aan het ,, Antonianum'', de franciskaanse univer-
siteit in Rome. Ze was te Leuven gaan wonen aan het einde van de
Frederik Iintstraat, voorbij het pleintje, vlak bij de Naamse vest. Haar
huis diende als woon- en kosthuis voor haar neefjes en nichtjes die
in Leuven kwamen studeren. Daar vonden ook de kruisheren meerdere
jaren een keurig verzorgde tafel, tot professor A. Dondeyne van
de faculteit wijsbegeerte voor zijn tehuis ,, Universitas'' in de Jan
Stasstraat een huishoudster zocht en tante Marie wist te overtuigen
zich daar te vestigen en de leiding van het huishouden op zich te ne-
men. De kruisheren hebben ook daar nog lang van haar kookkunst
genoten.
Bijna ononderbroken hebben ze op nummer 49 in de Schapenstraat
gewoond, tot ze in 1958 naar een eigen huis, een nieuw
,, collegium cruciferorum'' konden verhuizen.
b. 1942-1950
Dat eerste jaar waren er de zes bovengenoemde studenten. Het
tweede jaar waren ze opnieuw met z'n zessen. De drie toekomstige
missionarissen hadden het Universitair Centrum afgemaakt. M.
Franse werd voor Diest benoemd waar hij met zijn predikatietalent
ruim voldoende werk vond. Hij ging daar zo in op, dat het na de
oorlog moeilijk was om hem nog naar Congo te laten gaan en hij op
eigen verzoek te Diest bleef. M. van Musch ging naar het klooster van
Achel en vond werk op het bisschoppelijk college van Bree. 't Is niet
te verwonderen dat hij, evenals Theo Hacken te Vise en Jules Snyders
te Neerpelt, op die manier buiten het gewone werkterrein van de
kruisheren werkzaam was. In Maaseik waren reeds twee toekomstige
missionarissen geplaatst L. van Heugten en A. Braeken; te Hannut
E. Lauwers en H. Indemans; te Diest en Achel waren er drie, J.
Theunissen, M. Franse en T. Hacken te Diest, M. van Musch, J.
Custers en J. Snyders te Achel, zodat men in die jaren eerder met te
veel dan met te weinig volk zat. Jef Theunissen bleef in Leuven stu
deren in de koloniale landbouwwetenschappen. Na drie jaren zou hij
hierin met een thesis over de katoenteelt in Congo de titel van Iicentiaat
in de koloniale landbouwwetenschappen behalen. Als vijfde
kwam Bernard ten Haaft, die te Diest de theologie beeindigd had,

DE KRUISHEREN EN DE LEUVENSE UNIVERSITEIT 97
om de lessen te volgen aan de faculteit van wijsbegeerte; als zesde
Hein Schoof, die reeds vanaf 1942 leraar was te Maaseik en nu de gelegenheid
kreeg zich in de economische wetenschappen te bekwamen.
Dit schooljaar 1943-1944 was echter erg onregeknatig. Vanwege
de verplichte arbeidsdienst voor de eerste-jaars-studenten werden de
cursussen voor het eerste jaar niet volledig gegeven. Het studiejaar dat
normaal in oktober had moeten beginnen, begon, ten behoeve van
de hogejaarsstudenten, pas in januari. Onvolledig gegeven vakken,
onregelmatige lessen en de oorlogssfeer met de steeds vaker voorkomende
bombardementen leidden tot een examenperiode waar de
professoren niet steeds rekening hielden met de gebeurde feiten en
toch examens over al de cursussen eisten, ook van de ontbrekende gedeelten.
Geen wonder dat vooral reeds oudere studenten, waaronder
Hein Schoof, het opgaven en naar hun normale werkkring terugkeerden.
Jcf Theunissen
Geboren te Maaseik 26.01.1914. College H. Kruis Maaseik 1927-1933. Noviciaat Diest
1933-1934. Professie 28.08.34. Wijsbegeerte Diest 1934-1935, Achel 1935-1936. Theologie
Diest 1936-1940. Priesterwijding 24.08.1939- Diest, assistentie, predikatie na benoeming voor
Congo 1940-1942. Leuven Universitair Centrum 1942-1943; faculteit der Wetenschappen, Ko-
loniale Landbouw 1943-1946. Licentie Kol. Landbouw 1946 met thesis De Katoencultuur in
Be/gisch-Congo. Vertrek naar de missie 09.10.1946. Bijna onafgebroken directeur van de land-
bouwschool in Bondo tot aan de onafhankelijkheid in I960. Leraar college Denderleeuw
1960-1965 in Frans (lagere cyclus). Vaste assistentie in Kattem. Directeur van het college
1965-1976. Op pensioen 1976. Plotseling overleden 29.08.1977 l.
Michel van Musch
Geboren te Belfeld (Ned. L.) 21.12.1914. Door zijn broer, missionaris in China, Lazarist,
eerste klassen gymnasium te Wernhoutsburg bij Zundert (Ned. N. Br.) 1927-1930. College
H. Kruis Maaseik 1930-1934. Noviciaat Diest 1934-1935. Professie 28.08.1935. Wijsbegeerte
Achel 1935-1937. Theologie Diest 1937-1941. Priesterwijding 25.08.1940. Diest, assistentie,
predikatie 1941-1942. Leuven Universitair Centrum 1942-1943 met diploma ,,missionaris-
verpleger". Achel 1944-1946, leraar aan het diocesaan college te Bree; assistentie. Vertrek
Congo 31.05.1946, geplaatst te Baye voor 't leren van de taal. Teruggekeerd, ziek van heimwee,
18.10.1947. Diest 1947-1948 assistentie en predikatie. Maaseik 1948-1975; eerst leraar Neder-
lands en muziek, het volgende jaar geschiedenis en d.d. kapelaan te Rotem. Recollecties voor
B.B., BJ.B. e.a. Godsdienstleraar technische school Sint-Jansberg-Maaseik en Instituut
i OverJ. Theunissen: Cellesiana, XIV, 1977; W. SLANGEN, In Memoriam Kjr. Jozef Theu
nissen, p. 130; L. RAEDSCHELDERS, Homilie bij de uitvaart van Kfr. J. Theunissen, p. 130-132.

98 DE KRUISHEREN EN DE LEUVENSE UNIVERSITEIT
O.L.Vrouw ter Engelen te Maaseik, naast een gedeeltelijke leeropdracht in het college. Vaste
assistent in Buchten, daarna Roosteren en Illikhoven. Plotseling overleden te Weert
29.07.1975 2.
Martien Franse
Geboren Rotterdam (Ned.) 25.12.1914. Internaat broeders van S. Louis van Oudenbosch
te Rotterdam 1927-1929. College Maaseik 1929-1935. Noviciaat Diest 1935-1936. Professie
28.08.1936. Wijsbegeerte Achel 1936-1938. Theologie te Diest 1938-1942. Priesterwijding
06.08.1941. Benoemd voor Congo 1942. Leuven Universitair Centrum 1942-1943 met de ti-
tel van missionaris-verpleger. Diest 1943-1949 predikatie van tridua, missies, gelegenheidspre-
ken, retraites. Amersfoort 1949-1950 van waaruit hij de orde verlaten heeft.
Hein Schoof
Geboren te Amsterdam 09.10.1913. Bij de broeders van Oudenbosch aldaar L.O., twee jaar
M.U.L.O. en eerste jaar kweekschool 1919-1928. Jongste kantoorbediende op meerdere bedrij-
ven; avondlessen Nederlands, Engels, boekhouden en handelsrekenen. 1928-1930. College
Maaseik 1930-1935. Noviciaat Diest 1935-1936. Professie 28.08.1936. Wijsbegeerte Achel
1936-1938. Theologie Diest 1938-1942. Priesterwijding 06.08.1941. Leraar Maaseik, reeds tij-
delijk in 1940, 1942-1943. Leuven 1943-1944 handelswetenschappen. Vanwege schorsing van
de lessen te Leuven tot januari tijdelijk leraar te Bree. Leraar Maaseik wiskunde, boekhouden
en handelsrekenen, geleidelijk op de hoogste klassen 1944-1974. Sindsdien op het secretari-
aat druk-, typ- en stencilwerk voor het college. Vanaf 1944 tot het invoeren van de vijfdagen-
week platenstudio voor de studenten. Filmvertoningen voor de studenten 1948-1951. Typ-klas
vanaf 1948 tot 1974. Regisseur studententoneel, medestichter en leider volleybalploegen. Zon-
dagskapelaan Elen 1942-1943, Lanklaar 1945-1959, Ophoven Bond van het H. Hart en Rotem
vanaf 1959- Biechtvader van zusters en van de studenten vakschool St. Jansberg. Dagelijkse as-
sistentie bij de zusters Klein Klooster Maaseik vanaf 1945. Overleden te Maaseik 30.10.1984 3.
Het derde jaar dat de kruisherenstudenten bij de paters van Sion
doorbrachten, schooljaar 1944-1945, waren ze met acht. W. Sangers
begon de eerste, H. Gabriels en K. Kusters de tweede licentie, B. ten
Haaft begon eveneens de eerste licentie, evenals J. Theunissen. H.
Schoof was naar Maaseik teruggekeerd, maar als nieuwelingen kwa-
men Jan Moors en Donaat Snijders voor de eerste candidatuur Wijs
begeerte en Letteren, de eerste in klassieke, de tweede in germaanse
filologie. Van januari tot juli was er als achtste Albert Wieers, die
vanaf 1941 leraar te Maaseik was; als vrij student volgde hij een reeks
lessen van romaanse filologie. Maar het volgende jaar zouden er maar
vier kruisheren in Sion zijn. K. Kusters en H. Gabriels waren klaar
2 Zie over hem: Cellesiana, XII, 1975, p. 120, nota door W. S(langen).
3 W. SLANGEN, In Memoriam Confrater Hein Schoof, in Cellesiana, 21, 1984, p. 104; J.
JURGENS, In memoriam cfr. H. Schoof, ibidem, p. 106.

DE KRUISHEREN EN DE LEUVENSE UNIVERSITEIT 99
als landbouwingenieur en werden respectievelijk voor Hannut en
Maaseik benoemd. A. Wieers ging terug naar Maaseik. Jan Moors
kreeg een benoeming voor Diest en nieuwelingen kwamen er niet.
Of er dat jaar in Sion bijzondere moeilijkheden geweest zijn wat
betreft de observance van H. Mis en meditatie weten we niet. Er is
echter een brief van A. Huvenaars, die toen vicaris-generaal voor Belgie
was, van 19 januari aan de confraters te Leuven. Hij legt de nadruk
op zijn zware verantwoordelijkheid voor hun geestelijk leven en
op het feit dat hij de kruisheren die vanuit Maaseik naar Leuven wa-
ren gestuurd, steeds had gewezen op hun eerste plicht, de verzorging
van hun geestelijk leven en voorzichtigheid in hun betrekkingen met
anderen. Ook al schrijft: Huvenaars dat hij al die jaren geen ernstige
klachten hierover ontving, toch schrijft hij een minimum aan dagorde
voor: 's morgens om 5.30 opstaan; om 6 uur beurtelings mislezen en
meditatie houden; 's avonds op een zelf te bepalen uur gezamenlijk
rozenhoedje en gewetensonderzoek. W. Sangers stelt hij aan als
,, custos domus''; deze zal hem elke drie maanden verslag uitbrengen
over de al of niet vervulling van zijn voorschriften4.
Bleven dus over W. Sangers voor tweede licentie geschiedenis, J.
Theunissen tweede licentie koloniale landbouw, B. ten Haaft tweede
licentie wijsbegeerte en D. Snijders tweede kandidatuur germaanse.
De drie eersten zouden dat jaar klaar komen. W. Sangers ging als leraar
geschiedenis naar Maaseik, B. ten Haaft als professor wijsbegeerte
naar Achel, terwijl J. Theunissen zijn vertrek naar Congo kon voorbereiden.
Albert Wieers
Geboren te Geistingen 17.12.1914. H. Kruiscollege Maaseik 1926-1933. Noviciaat Diest
1933-1934. Professie 28.08.1934. Wijsbegeerte te Diest 1934-1935, Achel 1935-1936. Theologie
Diest 1936-1940. Priesterwijding 24.08.1939. Soldaat 10.05.1940. Krijgsgevangene Nurnberg
mei-juli 1940. Leraar Maaseik jan 1941-1945. Leuven Wijsbegeerte en Letteren afdeling
romaanse filologie studiejaar 1945-1946. Maaseik leraar 1946-1980, Frans en geschiedenis. Vaste
assistent Heppeneert (eerste zondag) 1941 tot heden; Heppeneert predikatie eerste zondag
1957 tot heden. Coadjutor aldaar jan. tot juli 1949 en mei 1950 tot maart 1956. St Antoni-
uskapel Solt-Opitter (Bree) weekenddienst derde en vierde zondag en feestdagen 1956 tot he
den. Secretaris V.Z.W. Orde der Kruisheren in Belgie vanaf 1946. Chronista 1948-1953 en
1955-1958. Heroprichter en leider Kevelaar-bedevaart 1951-1972. Vakantie-assistent Wien vanaf
1973. Voorzitter Davidsfonds 1970-1977. Provinciaal-econoom vanaf 1957 tot 1990. Plaatse-
4 Zie boven: nota 28.

100 DE KRUISHEREN EN DE LEUVENSE UNIVERSITEIT
lijk en kantonnaal proost Christen-Middenstand vanaf 1962. Plaatsvervangend generaal-
econoom 1984. Lid van commissie voor financien van de orde 1984.
Bernard ten Haaft
Geboren te Buschhausen (Duitsland) 28.04.1915. Studies te Sittard St Jozefscollege
1929-1931, Wernhoutsburg 1931-1932, college Maasmechelen 1932-1934, college H. Kruis
Maaseik 1934-1936. Noviciaat Diest 1936-1937. Professie 28.08.1937. Wijsbegeerte Achel
1937-1939. Theologie Diest 1939-1943. Priesterwijding 06.08.1942. Leuven Hoger Instituut
voor Wijsbegeerte 1943-1946, waarvan hij de examens met succes maakte maar de thesis voor
de licentie niet voltooide. Achel 1946-1966 professor van wijsbegeerte (psychologie, kosmo-
logie) en geschiedenis van de filosofie; vanaf 1948 Theodicea, geschiedenis van filosofie en bi-
ologie (wisselende cursussen); assistentie, economaat. 1966 benoemd voor het secretariaat te
Leuven, tevens econoom van het huis. Vakantie-assistenties in Duitsland en Oostenrijk. Plot-
seling overleden te Selbach 21.12.1982 5.
Geboren te Ophoven 14.10.1919. College H. Kruis Maaseik 1931-1937. Noviciaat Diest
1937-1938. Professie 28.08.1938. Wijsbegeerte Achel 1938-1940. Theologie Diest 1940-1944.
Priesterwijding 05.08.1943. Leuven Wijsbegeerte en Letteren, afdeling klassieke filologie, eerste
kandidatuur 1944-1945. Conventualis te Diest en kapelaan te Tessenderlo 1945-1946. Magister
spiritus van de fraters-filosofen te Achel 1946-1960. Professor kerkgeschiedenis, gewijde welspre-
kendheid en kerkmuziek 1946-1960. Predikatie, conferenties, biechtvader van zusters, zang-
lessen voor 't kerkkoor van Achel en Achel-Statie. Leraar college Neerpelt 1951-1953. Vanaf
1954-1960 leraar Latijn en Grieks aan de meisjes-humaniora te Overpelt. Conventualis, novi-
cenmeester en magister van de fraters-theologen te Diest 1960-1969. Conventualis te Hasselt,
jeugd- en volwassenencatechese, koordirigent en zondagsassistent Sint-Christoffel Runkst
1969-1975. Pastoor St. Christoffel Runkst 1975-1976. Pastoor St. Hubertus Runkst 27.06.1976.
Plotseling overleden 23.09-1976 6.
Voor het jaar 1946-1947 bleef D. Snijders voor de eerste licentie
germaanse en kwamen vier nieuwe studenten. Armand Put en Phi
lip Salman begonnen Wijsbegeerte en Letteren, afdeling klassieken,
Arie van Dijk politieke en sociale wetenschappen en Leo van Noort
kerkelijk recht. Deze laatste behaalde in 1947 het baccalaureaat in
kerkelijk recht en ging verder studeren in Rome, waar hij drie jaar la
ter de titel van doctor utriusque iuris verwierf. De vier anderen studeerden
verder te Leuven. D. Snijders voltooide dat jaar (1948) zijn
studie germaanse filologie met een thesis over kruisheer Linnebank,
die in 1952 als nr. 425 in de Verhandelingen K. V.H. U. (Katholieke
5 Over hem W. SLANGEN, In Memoriam Bernard ten Haaft, in Cellesiana, XX, 1983, p. 2.
6 Over J. Moors, Cellesiana, XIII, 1976, p. 117-118, een In Memoriam van W. S(langen).

DE KRUISHEREN EN DE LEUVENSE UNIVERSITEIT 101
Vlaamse Hogeschool Uitbreiding) van de Standaard-Boekhandel verscheen
onder de titel: Herman Linnebank 1875-1927. Zijn werk als
criticus en vlamingenvriend; een prettig leesbaar en leerzaam boekje
van 80 bladzijden over een man die geen groot schrijver was maar in
de rij van de „minor stars", aldus de auteur, zijn betekenis heeft in
de geschiedenis van de Nederlandse letteren.
Voor het schooljaar 1948-1949 waren er nog drie studenten: Arie
van Dijk voor het laatste jaar politieke en sociale wetenschappen, Phi
lip Salman en Armand Put voor de licentie klassieken. Maar Salman
had, als oudstudent van het priestercollege te Uden, geen gehomologeerd
diploma en zou dus geen wettige titel kunnen behalen.
Daarom studeerde hij van augustus tot het einde van het jaar de hu-
maniorastof en maakte in december te Brussel voor de centrale exa-
mencommissie een succesvol examen. Daar zijn kandidatuur klassie
ken niet wettig behaald was, moest hij eerst nog een examen maken
van de tweede kandidatuur, wat door de professoren natuurlijk als
een zuivere maar noodzakelijke formaliteit beschouwd werd. Maar
voor de eerste examensessie van 1949 werd hij ziek. Ruim anderhalf
jaar bracht hij in het sanatorium van de Leuvense Universiteit te Eupen
door, van mei 1949 tot januari 1951. Voor verder herstel verbleef
hij nog ongeveer 'n half jaar in ,,Berg en Bosch" bij Utrecht. Het
werd dan ook oktober 1951 voordat hij zijn tweede licentie klassie
ken kon beginnen. Het gevolg van deze ziekteperiode was, dat A.
Put voor het jaar 1949 tot 1950 alleen in Sion overbleef, al kwam er
nu en dan een van de vroegere studenten om zijn thesis af te maken.
In juli 1950 behaalde hij de licentie en werd leraar te Maaseik.
Tijdens het volgende academiejaar stond nr. 49 in de Schapenstraat
leeg. Nu en dan verbleef A. Put er om zijn thesis af te maken. De
oorzaak hiervan ligt in het feit dat men meende dat de lichtere en
kortere studie van het regentaat even goed in de behoeften van de
colleges kon voorzien als de zware en lange studies te Leuven. Louis
Raedschelders van Maaseik studeerde van 1949 tot 1951 in Antwerpen
Frans en Nederlands aan de vrije Middelbare Normaalschool, en
behaalde in 1951 de titel van Letterkundig Regent, geaggregeerde
van het Lager Middelbaar Onderwijs. Piet Vandesande, eveneens van
Maaseik, ging naar Antwerpen voor wis- en natuurkunde, maar

102 DE KRUISHEREN EN DE LEUVENSE UNIVERSITEIT
staakte in de loop van het jaar deze studie om het in Leuven te pro-
beren.
Donaat Snijders
Geboren te Geistingen 23.11.1919. College H. Kruis Maaseik 1931-1937. Noviciaat Diest
1937-1938. Professie 28.08.1938. Wijsbegeerte Achel 1938-1940. Theologie Diest 1940-1944.
Priesterwijding 05.08.1943. Leuven 1944-1948. Licentie Germaanse met thesis Herman Lin-
nebank 1985-1927. Zijn werk als criticus en Vlamingenvriend. Denderleeuw leraar Nederlands,
Duits, Engels, godsdienst, geschiedenis, aardrijkskunde, lichamelijke opvoeding, muziek en
biologie, lesrooster dat zich met de jaren toespitste op de Germaanse talen, 1948-1964. Inspec-
teur Germaanse talen op eigen colleges 1957. Subprior 1959-1964. Stichter en eindredactie col-
legeblad Were di\ oprichter collegebibliotheek 1948; scouting groepsaalmoezenier, districts-
verkennersaalmoezenier, hoofdbestuur Vlaams Verbond Kath. Scouts 1950-1964. Sportbege-
leiding college 1948-1956. Bouwer van 2 scoutslokalen, medestichter groep Lombeek en Te-
ralfene, oprichter Kath. Meisjesgidsen Denderleeuw 1961. Vaste assistenties Ninove, Appelterre-
Eichem, Okegem tot 1964. Biechtvader zusters-kloosters 1959-1964. Ondervoorzitter Davids-
fonds Denderleeuw tot 1964. Medestichter Kath. Oudleerlingen Vereniging en bestuurslid tot
1964. Medestichter gemeentelijke Jeugdraad Denderleeuw. Bestuurslid Geschiedkundige Kring
,,Het Land van Aalst" tot 1964. Medewerker tijdschriften Kompas (voortrekkers), Viermoet
branden (scoutsaalmoezeniers), Vinculum Crucigerorum, Toortsen, Cellesiana, Het Scapulier,
De Tijdspiegel, 't Bazuintje, Pro Petri Sede, Umburg, Het Komt (scoutsblad). Vanaf 1964 con-
ventualis Maaseik met als hoofdopdracht het beginnen van een college lagere cyclus te Neer-
oeteren; directeur 1964-1980; schoolbouw, eerste jaar onbezoldigd leraar Nederlands, gods
dienst, geschiedenis, aardrijkskunde; hoofdsurveillant. Leraar godsdienst tot 1969- Vaste as-
sistentie Voorshoven (Neeroeteren). Leider sectie Heemkunde Kultuurkring Neeroeteren vanaf
1970. Leider museumproject Neeroeteren vanaf 1971. Voorzitter gemeentelijke kultuurraad
Neeroeteren 1975-1978. Stichter en voorzitter Geschied- en Heemkundige Kring Kinrooi vanaf
1976. Bestuurslid Regionaal Komitee Lodewijk de Raet Maasland 1973-1978. Redactielid van
Veldeke 1976-1978. Medewerker aan Limburg, Het Oude Land van Loon, Vlam, De Band, Kri-
tisch Krijt (redactie), Ons Heem, TerEiken, De Maaseikenaar, Veldeke. lid van ,, Vereniging
Christel. Kunstenaars" rond tijdschrift Vlaanderen, ,, Vereniging Iimburgse Auteurs", meer-
dere ,, Groenkomitees " en ,, anti-ontgrindingskomitees ". Publikaties: boeken over eigen
streek, gedichtenbundels, tijdschriftartikels over historie en heemkunde. lid van de provincial
raad en vice-provinciaal vanaf 1972-1984. Lid van ,,Clairlieu" 1983 7.
Leo van Noort
Geboren in 's Gravenhage 05.05.1920. College H. Kruis Uden 1932-1938. Noviciaat Nee-
ritter 1938-1939. Professie 28.08.1939. Wijsbegeerte Zoeterwoude 1939-1941. Theologie Sint-
Agatha 1941-1945. Priesterwijding 10.08.1944. Leuven, faculteit van Kerkelijk Recht
1945-1946. Baccalaureus I.C. 1946. Rome studie in beide rechten 1946-1949. Doctor utrius-
7 Over D. Snijders, zie Veur de Veurzitter, Kinrooi, 1979, 40 biz., hem opgedragen bij zijn
60ste verjaardag door de Geschied- en Heemkundige Kring Kinrooi, met 'n bibliografie van
219 nrs.; Toespraak bij het afscheid van kfr. D. Snijders als directeur van het kollege te 'Nee
roeteren, z. n., in Cellesiana, XVII, 1980, p. 157-160.

DE KRUISHEREN EN DE LEUVENSE UNIVERSITEIT 103
que Iuris met een proefschrift Ius Postliminii, 1949. Professor kerkelijk recht Sint-Agatha
1949-1958. Vormingswerk Land van Cuyk 1950-1958. Verbonden aan het ofFicialaat van bis-
dom Haarlem, resp. Rotterdam vanaf 1955. Studentenpastoor universiteit Leiden 1958-1964.
Prior Sint-Agatha en regens studiorum 1964-1967. Medewerker secretariaat S(tichting) N(ederl.)
P(riester) R(eligieuzen) en P(astoraal) I(nstituut) N(ederl.) K(erkprovincie) 1967-1969. Verte-
genwoordiger van de provinciaal bij de K(ath.) T(heol.) H(ogeschool) A(msterdam) 1967-1969.
Deken van Leiden 1969-1976. Pastoor te Ridderkerk vanaf 1976-1985. Schrijver van meerdere
juridische artikels.
Armand Put
Geboren te Paal 19.05.1920. Juvenaat Diest, voorbereidend jaar 1932-1933; humaniora
1933-1939 (lessen St Jan BerchmanscoUege). Noviciaat Diest 1939-1940. Professie (verlaat door
oorlogsvlucht) 19.09.1940. Wijsbegeerte Achel 1940-1942. Theologie Diest 1942-1946, onder-
broken door een interim te Maaseik juni-aug. 1945. Priesterwijding 22.04.1946. Leuven Wijs
begeerte en Letteren, afdeling klassieke filologie 1946-1950. Licentie klassieken en kandida-
tuur oude geschiedenis met als thesis Het publiek notariaat in Ptolemaeisch Egypte; aggregaat
M.O.H.G. oktober 1951. Leraar Maaseik 1950-1980, Latijn en Grieks in poesis en retorica, van
af I960 ook godsdienst retorica. Proost K.S.A. 1953-1965. Aalmoezenier Kath. Filmliga
1955-1964. Filmclub college vanaf 1956. Bibliotheek college vanaf 1962. Renovabisgroep
1963-1965. Geloof en Wetenschap 1965-1975. Aalmoezenier gezinsgroep vanaf 1971. Acade-
mie college 1959-1964. Adjunct-directeur voor studies vanaf 1964-1985. Godsdienstleraar vrije
humaniora meisjes 1967-1971. Prior van het klooster vanaf 1970-1982.
Arie van Dijk
Geboren te Uden 29.01.1919. College Uden 1931-1937. Noviciaat Neeritter 1937-1938. Pro
fessie 28.08.1938. Wijsbegeerte Zoeterwoude 1938-1940. Theologie St-Agatha 1940-1944.
Priesterwijding 19.06.1943. Leraar Amersfoort 1944-1946. Leuven politieke en sociale weten-
schappen Handelsinstituut 1946-1949- Amersfoort 1949-1952. Leraar Denderleeuw 1952-1965
in geschiedenis, aardrijkskunde, Nederlands en voordracht; econoom. Kapelaan te Mere bij
Aalst 1965-1967. Daarna werkzaam in de zielzorg in Nederland 1967-1971 Waalwijk,
1971-1972 Oss, 1972-1973 Eindhoven, 1973-1974 Nijmegen, 1974-1975 Odiliapeel, 1975-1979
Gennep, vanaf 1979 Afferden, vanaf 1986 te Eckebrade. Overleden te Oss op 14 april 1989.
c. Schap enstraat 49, van 1951 tot 1955
Gelukkig hoefde het huis aan de Schapenstraat niet lang leeg te
staan. Pere Nicolas wilde het blijkbaar niet aan anderen verhuren en
de kruisheren konden weer over het huis beschikken voor de studen
ten die dat jaar naar Leuven kwamen. Het huis was tamelijk klein,
al was er strikt genomen woonruimte genoeg. Het klooster stond ongeveer
leeg, maar Pere Nicolas wilde dat liever vrijhouden. Hij
hoopte nog steeds op studenten vanuit Frankrijk en er zijn er in die
jaren ook wel enkelen geweest. Twee van de zes kruisheren die in ok-

104 DE KRUISHEREN EN DE LEUVENSE UNIVERSITEIT
tober 1951 naar Leuven kwamen zouden maar een jaar blijven. Philip
Salman begon na zijn lange ziekte aan de tweede licentie klassieken.
Verder was er Theo Huybers, die in Rome aan het Angelicum een li
centie in theologie en filosofie gehaald had en het doctoraat wijsbe
geerte voorbereidde. Hij wilde te Leuven, als vrij student maar met
een volledig uurrooster, de lessen volgen van de professoren Baltha-
sar, Leclercq, de Waelhens, Dondeyne en Mansion. Daar hij bestemd
was om filosofie te doceren te Zoeterwoude, het Nederlandse studiehuis
voor wijsbegeerte, zou een nadere kennismaking met de moderne
wijsbegeerte hem in de toekomst dienstig zijn. Hij bracht het
academisch jaar 1951-1952 dan ook te Leuven aan het Hoger Insti-
tuut voor wijsbegeerte door. Samen, Salman en Huybers, vonden ze
een tehuis in Wezemaal. Een kruisheer van Diest, dr. Antoon Buse
was nl. gouwproost Brabant van de K.S.A., die tijdelijk het later afgebroken
kasteel van Wezemaal als ,, hoofdkwartier " gekozen had.
De andere vier woonden bij de paters van Sion. Het waren Louis
Raedschelders, regent, die Wijsbegeerte en Letteren afdeling romaanse
filologie zou volgen, Piet Vandesande ging wiskunde studeren,
Kees van de Molen eerste kandidatuur toegepaste economische
wetenschappen in het Handelsinstituut, Joseph Gilis, een waalse
kruisheer, Wijsbegeerte en Letteren, afdeling moderne geschiedenis,
Franse sectie. Louis Raedschelders zou reeds in april 1952 de studie
staken vanwege een oogziekte die hem tot een langdurige rust veroordeelde.
Na dit schooljaar bleven Raedeschelders, Salman en Huybers weg.
Voor het jaar 1952-1953 kwamen er, naast de drie die bleven, twee
anderen bij. Piet Vandesande ging door met wiskunde, Jos Gilis met
moderne geschiedenis en Kees van de Molen met handelswetenschappen.
Jan Gerits kwam ook toegepaste economische wetenschappen
studeren aan het Handelsinstituut. Daarbij kwam nog Joseph Boly,
een waalse confrater. Hij had gedurende en na zijn theologische stu
dies achttien maanden soldatendienst gedaan als brankardier, eerst
te Brussel en Leuven praktische dienst in de hospitalen, daarna te
Aalst, centrum voor priesterstudenten die hun legerdienst deden. Be
gin februari was hij naar Diest teruggekeerd. Als knap student en
daarbij enthousiast voor de franse cultuur, ging hij studeren om voor
de centrale jury te Brussel examen af te leggen over de vakken van de
eerste kandidatuur Wijsbegeerte en Letteren, afdeling romaanse fi-

DE KRUISHEREN EN DE LEUVENSE UNIVERSITEIT 105
lologie. Vanaf zijn studententijd te Hannut was hij een minnaar van
literatuur en kunst geweest. Hij had, ook in al die jaren te Diest en
in zijn soldatentijd, deze ,,hobby'* steeds bijgehouden.
Resultaat was dat hij te Brussel slaagde en te Leuven onmiddellijk
met de tweede kandidatuur kon beginnen. Een andere kruisheer,
Lambert Kreuwels was ook voor Leuven benoemd om wiskunde te
studeren, maar zou zich dat jaar bezig houden met het volgen van
privaatlessen bij 'n leraar van het Sint Jan Berchmanscollege te Diest,
Louis De Koninck, de latere directeur van de vrije technische school
te Diest. Het schooljaar verliep zonder bijzondere gebeurtenissen. In
de eerste examensessie slaagdenjos Boly en Jos Gilis voor de tweede
kandidatuur romaanse en moderne geschiedenis en Jan Gerits voor
de eerste kandidatuur handel. Kees van de Molen gaf het op en werd
voor Hannut benoemd. Piet Vandesande kwam ook in September
niet klaar en zou daarom het volgende schooljaar te Diest blijven om
dan in 1954 opnieuw te proberen. Maar Piet zag het niet erg zitten
in een ,, wetenschappelijke loopbaan", zodat hij in 1955 een benoe-
ming voor Congo kreeg en daarheen vertrok. Het is eigenaardig dat
meerdere kruisheren die te Leuven wiskunde studeerden ook in de
volgende jaren, het al spoedig opgaven. Het waren steeds knappe stu-
denten, ook in wiskunde. Na de tijd van Piet Vandesande had ik in
1955, als verantwoordelijke voor de studenten te Leuven aangesteld,
een onderhoud met een van de professoren van wiskunde, prof, van
Paemel, om dit probleem te bespreken. Volgens hem hadden studen
ten van de latijns-griekse humaniora toch al een achterstand op an-
deren die de wetenschappelijke afdeling gevolgd hadden. Daarbij
kwam de volgens hem voornaamste oorzaak, nl. dat je, als je zeven
jaar lang tussen je humaniora en de universiteit totaal andere studies
hebt gevolgd, te oud bent om opnieuw wiskunde te beginnen. Wat
ervan zij, de feiten hebben hem in ieder geval gelijk gegeven.
Theo Huybers
Geboren te Oploo (N. Br. Ned.) 25.05.1923. H. Kruiscollege Uden 1935-1941. Noviciaat
Neeritter 1941-1942. Professie 28.08.1942. Wijsbegeerte Zoeterwoude 1942-1944. Theologie
Sint-Agatha 1944-1946. Rome, Angelicum theologie 1946-1949. Priesterwijding 10.03.1947.
Iicentiaat theologie, juni 1949. Filosofie Angelicum 1949-1951; juni 1950 Iicentiaat, juni 1951
doctoraat. Leuven Hoger Instituut Wijsbegeerte 1951-1952. April 1952 promotie te Rome op
proefschrift Het beeld van God in de zielvolgens St. Augustinus' ,,De Trinitate ", gepubli-
ceerd in Augustiniana 1953 en 1954 (gedeeltelijk). Zoeterwoude docent filosofie (metafysica,
theodicea, epistemologie), tevens magister spiritualis van de fraters 1952-1965. Praefectus stu-

106 DE KRUISHEREN EN DE LEUVENSE UNIVERSITEIT
diorum 1962-1965. Magister cantus 1953-1962. Vice-rector en docent fllosofie aan de studie-
concentratie Cuyk-Venray, standplaats St-Agatha. Definitor van de orde 1965-1967. Indonesia,
vertrek 15.01.1968. Rector Instituut filosofie en theologie te Bandung 1969-1970. Rector Ho-
geschool voor Wijsbegeerte en Theologie vanaf 1977. Docent filosofie Bandung I.F.T. en
S.T.F.T. (studieconcentraties) vanaf 1969 in wijsbegeerte, anthropologie, geschiedenis westerse
filosofie, epistemologie. Docent kath. universiteit Paranyangan vanaf 1970 in wijsbegeerte,
Godsleer en geschiedenis van de filosofie van het recht. Bij de oprichting van Java als propro-
vincie, proprovinciaal 1968-1974. Vice-provinciaal 1974-1977. Na de oprichting van de pro-
vincie Sang Kristus raadslid van de provinciaal vanaf 1980. Rector van het klooster St. Augusti
nus te Bandung vanaf 1977. Publikaties over spiritualiteit, ordesgeschiedenis, wijsgerige anth
ropologie, natuurwetenschap en godsdienst. Verliet de orde in juli 1983. Overleed te Jakarta
op 12 januari 1992.
Philip Salman
Geboren te Hillegom 19.01.1920. H. Kruiscollege Uden 1933-1939. Noviciaat Neeritter
1939-1940. Professie 28.08.1940. Wijsbegeerte Zoeterwoude 1940-1942. Theologie Sint-Agatha
1942-1946. Priesterwijding 16.03.1946. Leuven Wijsbegeerte en Letteren, afdeling klassieke
filologie 1946-1949 en 1951-1952. Licentie met een thesis Het publiek archiefwezen bij de
Grieken voor Alexander. Leiden universiteit 1952-1954 voor doctoraal klassieken. Uden leraar
klassieken vanaf 1954; rector van het college 1955-1976; lid van bestuur ,,Bond Klein-
seminaries in Nederland", lid van commissie ,,Roepingen" bisdom den Bosch, e.a. Lid van
het provinciaal bestuur van de kruisherenprovincie St. Augustinus Nederland 1966-1980. Vaste
weekendassistent 1964-1976 Nistelrode St. Lambertusparochie. Rotterdam pastoor van de pa-
rochie H. Kruisvinding vanaf 1976. Sindsdien lid schoolbestuur Montfortcollege Rotterdam;
lid bestuur ,,Pastorale Overleggroep Rotterdam-Zuid". Verblijft thans in het Kruisheren-
klooster te Uden.
Louis Raedschelders
Geboren te Maaseik 21.06.1923. College H. Kruis Maaseik 1935-1942. Noviciaat Diest
1942-1943. Professie 28.08.1943. Wijsbegeerte Achel 1943-1945. Theologie Diest 1945-1949.
Priesterwijding 22.07.1948. Studie Vrije middelbare normaalschool Antwerpen 1949-1951 (Fr.-
Ned.). Letterkundig regent, geaggregeerde van het Lager Middelbaar Onderwijs 1951. Uni
versiteit Leuven eerste kandidatuur Wijsbegeerte en Letteren, afdeling romaanse filologie 1951
- april 1952, toen hij vanwege een oogziekte gedwongen werd tot volledige rust, eerst te Diest,
van sept. 1953 - aug. 1954 in Ilanz (Zw.). 1954 tot Pasen 1955 godsdienstleraar bij de Zusters
van de Godd. Voorzienigheid te Diest en hulponderpastoor van Sint Sulpitius. Pasen 1955 -
juli 1957 Leraar Frans college Maaseik. 1957 leraar Frans en godsdienst, later ook aesthetica col
lege kruisheren Denderleeuw. 1957 inspecteur Frans op eigen colleges. Prior aldaar vanaf
1974-1983. Lid van het provinciaal bestuur 1972-1984. Para-scolaire activiteiten: kath. film-
liga vanaf 1959-1979; bestuurslid Davidsfonds vanaf 1964; schoolreizen Frankrijk en Italie; oudervereniging
en vriendenkring van het college; lid pastorale raad van college. Verder vanaf
1970 gezinsgroepen, huwelijksschool dekenaat Pamel-Iiedekerke, conferenties over kunst voor
Davidsfonds, over godsd. onderwerpen voor KWB en KAV. Assistentie vanaf 1959 in Lede-
berg (St. Apollonia). Vanaf 1986 rector van het kruisherenklooster te Leuven.

Piet Vandesande
DE KRUISHEREN EN DE LEUVENSE UNIVERSITEIT 107
Geboren te Maaseik 05.06.1924. H. Kruiscollege Maaseik 1936-1943. Noviciaat Diest
1943-1944. Professie 28.08.1944. Wijsbegeerte Achel 1944-1946. Theologie Diest 1946-1950.
Priesterwijding 26.07.1949. Vrije middelbare normaalschool Antwerpen, afdeling wetenschap-
pen 1950-1951. Leuven faculteit wetenschappen, afdeling wiskunde 1951-1953. Diest
1953-1955. Congo vanaf 1955 waar hij werkte op de missieposten Baye, Dakwa, Lobi en
Monga. Teruggekeerd na de onafhankelijkheid van Congo, verbleef hij een jaar te Achel als
leraar godsdienst staatsschool Overpelt en proost onderwijzersverbond O.V.K.A. Vanaf juli 1963
opnieuw in Congo werkzaam, op een jaar middelbaar onderwijs na, op de posten van Monga
en Baye. Gedurende de simbatijd leraar godsdienst aan de meisjesafdeling van het H. Kruis
college te Maaseik.
Kees van de Molen
Geboren te Haarlem 10.01.1923. Gymnasium Mill-Hill te Hoorn 1935-1937, Triniteitsly-
ceum Haarlem 1937-1944. Staatsexamen 17.04.1944. Noviciaat te Neeritter 1944-1945. Pro
fessie 28.08.1945. Filosofie Zoeterwoude 1945-1947. Theologie Sint-Agatha 1947-1951. Leuven
handelswetenschappen kandidatuur 1951-1953. Leraar te Hannut, Engels, wiskunde, gods
dienst, tevens pastoor te Crehen 1953-1956. Voor herstei en wat parochiehulp Ehrenstein (D.)
1956-1957. Wuppertal, rector Sint Jozefziekenhuis 1957-1958. Ziekteverlof te St. Karl-Illgau
(Zw.) en Wuppertal, Suitbertusparochie 1958-1959. Kapelaan in Wuppertal, parochie St. Lau-
rentius 1959-1970. Na een jaar pastoraat te Kiidinghoven (Bonn) en Lintorf, St. Johannes,
pastoor in Kettwig vor der Briicke sinds 1971. Daar ook ,,Kreiskurat" van de padvinders, gods-
dienstonderwijs in lager en middelbaar onderwijs en opleiding van catechisten.
Joseph Gilis
Geboren te Lens-Saint-Remy 15.04.1925. Middelbaar onderwijs college Ste-Croix kruishe-
ren Hannut 1938-1944. Noviciaat te Diest 1944-1945. Professie 28.08.1945. Filosofie Achel
1945-1947. Theologie Diest 1947-1951. Priesterwijding 25.07.1950. Leuven kandidatuur Wijs
begeerte en Letteren, Franstalige afdeling, moderne geschiedenis 1951-1953. Leraar te Han
nut vanaf 1953, geschiedenis, godsdienst e.a. Assistentie, predikatie, jeugdwerk vanaf 1953.
Prior 1979-1982. Publiceerde enkele dichtbundels. Overleden op 30 maart 1992.
Gedurende het nieuwe academische jaar 1953-1954 woonden er zes
studenten bij de paters van Sion. Jos Gilis was na een geslaagde
tweede kandidatuur naar Hannut verplaatst. Jos Boly volgde de eerste
licentie romaanse, Jan Gerits de tweede kandidatuur economische we
tenschappen. Daarbij waren er vier nieuwelingen. Lambert Kreuwels
kwam het voorbereidend jaar doen voor de Speciale Scholen om
daarna eventueel door te gaan voor wiskunde. Clemens Brasseur had
na zijn priesterstudies een jaar doorgebracht in Malonne bij Namen,
om er als vrij student zoveel mogelijk de vakken Frans te volgen van
de twee jaar hogere normaalschool en zich zo, in een geheel Frans-

108 DE KRUISHEREN EN DE LEUVENSE UNIVERSITEIT
sprekend midden, te bekwamen om in Leuven Wijsbegeerte en Let
teren, afdeling romaanse filologie te volgen. Het waren, zeker voor
Nederlandssprekenden, moeilijke jaren, zodat dit voorbereidingsjaar
noodzakelijk was. De bekendste professoren, waaronder meerderen
erg veeleisend waren, waren vanaf 1938 tot 1958 kanunnik P. Groult
die Italiaans, Spaans en vergelijkende grammatica doceerde; O. Jo-
dogne, specialist in middeleeuws Frans, linguistiek en Waalse dialec-
tologie; Ch. de Trooz, moderne literatuur en prof. Hanse, de Franse
literatuur in Belgie. Jef Silkens begon de eerste kandidatuur Wijsbe
geerte en Letteren afdeling germaanse filologie. Paul Delbrassine was
voor Congo bestemd, maar kwam de pedagogische wetenschappen en
beroepsorientering volgen, met het doel later in Congo inspecteur
van het lager onderwijs te worden. De school voor opvoedkunde was
nog wel geen aparte faculteit, maar was toch van een reeks pedago
gische lessen uitgegroeid tot een instituut voor psychologie en op
voedkunde met een vierjarige cursus voor elk der twee afdelingen8.
Wat de examens betreft was het een tamelijk gunstig jaar. Toch zou-
den enkele kruisheren voor het volgende academiejaar niet inschrij-
ven. L. Kreuwels werd blijkbaar voor leraar wiskunde op een college
voldoende onderlegd geacht en werd tot leraar te Maaseik benoemd.
J. Silkens had ondanks geslaagde examens de raad gekregen een jaar
naar Duitsland te gaan, omdat de ervaring geleerd had dat zijn ken-
nis van het Duits onvoldoende was voor verdere studie. Er waren voor
1954-1955 geen nieuwe kandidaten, zodat de vier overgeblevenen
wat meer ,, Lebensraum'' kregen. Ook mochten ze nog beschikken
over een reftertje en een keukentje, een trapje hogerop vanaf de
eerste verdieping van het eigenlijke huis, gelegen in een bijgebouwd
gedeelte. In een ,,kroniek" van Leuven, waarinjos Boly deze bijzon-
derheden vertelt, schrijft hij ook dat de kruisheren in dat jaar het
koorgebed, zij het dan in geringe mate, in hun kleine communiteit
invoerden door 's avonds samen de completen te bidden9.
Op het einde van het studiejaar 1954-1955 had Jan Gerits er een
stuk van zijn gezondheid bij ingeboet en bleef een jaar te Diest, tot
hij in 1956 tot conventualis in Hannut benoemd werd. Joseph Boly
8 550 Jaar Leuven Universiteit, p. 510; Aubert, o.c., p. 280, 385; voor de romaanse filo
logie, p. 364-465. Jodogne publiceerde Un ecrit en ,, Roman de Tournai" de I'extreme fin du
Moyen Age, in Bulletin de la Commission Royale de Toponymie et Dialectologie, 26, 1952,
p. 203-228 over Kruisherenhandschrift 6M24 Gr. Sem. Luik.
9 Vinculum Crucigerorum, II, 1955, p. 16.

DE KRUISHEREN EN DE LEUVENSE UNIVERSITEIT 109
legde met glans de examens tweede licentie romaanse af. Zijn the
sis over L 'annonce faite a Marie van Paul Claudel zou in 1956 klaar
komen, terwijl hij al volop leraar te Hannut was. Als student te Leu-
ven was hij reeds medewerker aan meerdere tijdschriften met o.a. een
artikel dat men bijna als motto boven heel zijn uitgebreid later werk
zou kunnen plaatsen, Sa Majeste la langue frangaise in Vie frangaise
van de universiteit van Quebec (Canada). Zijn thesis werd in 1957
uitgegeven en in 1965 herdrukt. De Franse taal en literatuur zou hem
blijven bezielen wat tot uiting zou komen in een tot nu toe vijftiental
werken en honderden artikels.
Geboren te Bocholt (L.) 03.02.1927. H. Kruiscollege Maaseik 1939-1945. Noviciaat kruis-
heren Diest 1945-1946. Professie 28.08.1946. Wijsbegeerte Achel 1946-1948. Thcologie te Diest
1948-1952. Priesterwijding 25.07.1951. Leuven toegepaste economische wetenschappen Han-
delsinstituut 1952-1955. Vanwege ziekte vrijgesteld van lessen 1955-1956. Getuigschrift eerste
kandidatuur en in juni 1956 getuigschrift talen: Engels, Frans en Italiaans, tweede kandida-
tuur. 1956 conventualis van Hannut, coadjutor Crehen en surveillant college, tijdelijk onder-
broken van mei-augustus 1957 door een verblijf te Denderleeuw om een confrater te vervan-
gen. Augustus 1957 Hannut, coadjutor Crehen, hulpaalmoezenier in Home Loriers, leraar col
lege in Nederlands, rekenen en godsdienst, waarbij surveillance. Vanaf 1957 pastoor Crehen
en leraar college. Vanaf 1964 daarbij aalmoezenier Home Loriers en van de zusters Francisca-
nessen te Crehen. Biechtvader van meerdere zusterkloosters.
Lambert Kreuwels
Geboren te Gulpen (Ned. L.) 11.10.1925. Humaniora H. Kruiscollege Maaseik 1939-1945.
Noviciaat Diest 1945-1946. Professie 28.08.1946. Wijsbegeerte Achel 1946-1948. Theologie
Diest 1948-1952. Priesterwijding 25.07.1951. Privaatlessen wiskunde 1952-1953. Leuven voor-
bereidend jaar Speciale Scholen 1953-1954. Leraar Maaseik: lessen wiskunde en catechese, sur
veillant 1954-1958. Prior 1958-1970 en directeur van het college 1958-1974. Lid van het pro-
vinciaal bestuur maart 1960-1972; vicaris provinciaal 1966-1972. Opnieuw lid prov. raad en
vicaris provinciaal in 1984. lid van de Verbeteringsraad Nat. Verbond M.O. 1960-1963. Van
af oktober 1974 Directeur diocesaan Bureau Onderwijs bisdom Hasselt, waardoor lid van de
beheerraad van meerdere scholengemeenschappen en van talrijke commissies, zodat deze taak
te Hasselt en te Brussel hem volledig opeiste. Prior te Maaseik 1982.
Joseph Boly
Geboren te Jauche (Waals Brabant) 27.01.1926. Humaniora College Ste-Croix Hannut
1938-1944. Noviciaat Diest 1944-1945. Professie 28.08.1945. Wijsbegeerte Achel 1945-1947.
Theologie Diest 1947-1950. Legerdienst 18 maanden Leuven, Brussel en Aalst aug. 1950 - einde
januari 1952. Priesterwijding 05.10.1952. Intussen voorbereiding voor examen Centrale Jury
te Brussel over de eerste kandidatuur wijsbegeerte en letteren, romaanse filologie. Leuven

110 DE KRUISHEREN EN DE LEUVENSE UNIVERSITEIT
tweede kandidatuur in 1952. Licentie 1953-1955 en thesis 1956 over ,,L'Annonce faite a Ma
rie" van Paul Claudel. Leuven aggregatie hoger middelbaar onderwijs 1962. Vanaf 1953 le-
raar te Hannut Franse taal en literatuur, vanaf 1957 titularis van retorica. Directeur van de la-
gere school 1957-1967. Prior 1967-1976. Stichter-uitgever van het Bulletin de la Societe Paul
Claudel en Belgique vanaf I960. Predikatie, conferenties speciaal over de Franse taal en let-
terkunde. lid van de ,,Commission des programmes de Frangais", leidde als zodanig een se-
minarie over de Franse literatuur buiten Europa aan de ,,Facultes universitaires de Namur".
Nov. 1980 - febr. 1981 verblijf aan de ,,universite des Mutants" te Dakar (Senegal Afrika),
onderwerp ,,Dialogue des Culturels". Schrijver van 'n vijftiental boeken en talloze artikels in
tijdschriften. Begonnen met de uitgaven van zijn licentiaatsthesis in 1957 (tweede uitgave 1965)
over VAnnonce faite a Marie, Parijs, is ook een later verschenen werk gewijd aan dezelfde au-
teur, Melanges claudeliens, Dinant, 1981. Daartussenin een rijke schakering van alles wat met
de Franse cultuur, taal en literatuur te maken heeft, zowel in als buiten Europa waar hij aan
vele colloquia deelnam in Afrika (franssprekende landen), de Antillen en Canada (Quebec,
Acadie). Sinds 1954 medewerker aan meerdere tijdschriften, dag- en weekbladen waarvan de
voornaamste zijn: VEscholier (Leuven), Vie frangaise (Quebec), L'Ecole (Parijs), Cabiers des
midis de lapoesie (Namen), Claudel Studies (Dallas), Presence francophone (Sherbrooke).
Van 1970-1974 de culturele rubriek in het weekblad Renovation (Brussel), ongeveer 200 ar
tikels; vanaf 1974 de culturele rubriek in 4 Millions 4 (Brussel), ongeveer 400 artikels; vanaf
1979 verzorgde hij zes afleveringen van de Dossiers-Anthologies 4 Millions 4. Meerdere boe
ken in voorbereiding. Corresponderend lid van de ,, Conseil international de la Langue Fran
gaise" en van de ,,Union internationale desjournalistes de Langue Frangaise", lid van ,,1'As
sociation des Ecrivains de Langue Frangaise mer et outre-mer", van ,, 1'Association des ecrivains
Beiges" en van het ,,Bureau de 1'Association Royale des Ecrivains Wallons". President van
de ,,Societe Paul Claudel en Belgique". Prior te Hannut 1982 10.
d. 1955-1958
Voor het jaar 1955-1956 waren er zes hoogstudenten voorzien, terwijl
een kruisheer naar de Sociale Hogeschool te Heverlee zou gaan.
De oversten van de orde en speciaal de magister-generaal Mgr.dr. W.
van Hees zagen al meerdere jaren met lede ogen dat jonge mensen,
die pas hun theologische studies hadden afgemaakt, te Leuven verbleven,
tamelijk aan eigen lot overgelaten. Men kwam tot het besluit
dat er iemand moest worden aangesteld om als „rector" bij de studenten
te verblijven.
10 Zie over J. Boly: artikels van Armand Crabin in Le Bibliothecaire, Brussel, 1974, nr. 9,
p. 4-8; Jacques RASSART in L'Ethnie frangaise, Brussel 1978, nr. 3, p. 189-192; L. SAROT in
Les 1920 dans la poesie frangaise de Belgique, Doornik, p. 21; Marcel LOBET, Un Temoinprivilegie,
voorwoord van Melanges claudeliens, 1981; in Anthologie 80, Associations des Ecri
vains beiges, p. 46-47; Portrait du mois, in L'Appel, nr. 47, Luik, septembernummer 1980.
Voor een zo volledig mogelijke bibliografie, zie Vinculum Crucigerorum vanaf jaargang IV,
1957 tot XIV, 1967 de rubriek bibliographica, en in Cruciferana, nrs. 25 (1969), 26 (1970),
27 (1973), 28 (1979) en 29 (1990), die helemaal aan de bibliografie van en over de kruisheren
gewijd zijn.

DE KRUISHEREN EN DE LEUVENSE UNIVERSITEIT 111
Er was nog een andere reden die hiertoe aanleiding gaf. De
hoogstudenten te Leuven bleven behoren tot de communiteit van
Diest. Reeds meermalen was er te Diest, 20 al niet openlijk geredameerd,
dan toch erover gesproken dat dit bij een priorkeuze moeilijkheden
met zich meebracht. De studenten stemden, als conventuales,
mee, terwijl sommigen van hen kort daarna voor een ander huis
werden benoemd. Als de stemmen verdeeld waren konden enkele Lovanienses
bij een priorkeuze de doorslag geven, terwijl ze praktisch
buiten de communiteit leefden.
Ook over de studiekosten was meermalen sprake geweest. De
oplossing zou liggen in het zo mogelijk vooraf bepalen van het con
vent waar de studenten later zouden komen. Dit laatste kon soms gemakkelijk
zijn, bv. juist dat jaar toen vier kruisheren voor Congo wer
den benoemd, terwijl waalse confraters bijna per se voor Hannut
bestemd waren. Voor anderen was dat moeilijker, omdat men vier of
meer jaren van te voren niet kon voorzien waar dan nood aan krach-
ten zou zijn. Als er te Leuven een overste was kon deze de admi-
nistratie over de kosten helemaal bijhouden en hiervan verslag uitbrengen
aan de missieprocurator en aan de magister-generaal.
Het gevolg was dat A. Ramaekers, professor te Diest, tot verantwoordelijke
— we zullen hem in het vervolg gemakshalve ,, rector''
noemen — werd aangesteld. Hij zou twee dagen per week naar Diest
komen om de lessen van kerkelijk recht te geven en voor de rest in
Leuven bij de studenten zijn. Samen met hen zou hij de vakanties
te Diest doorbrengen. Zijn eerste taak zou zijn om met pere Nico
las van Sion alles te regelen voor volgend schooljaar. Dit was gemakkelijk
genoeg. Pere Nicolas, die gedurende al die jaren de kruishe
ren en hun mentaliteit had leren kennen, wenste zich geen andere
huurders en liet dit duidelijk aan alles merken. Hij was blij dat hij,
nu hij steeds vaker en voor langere tijd naar Parijs ging, de verantwoordelijkheid
voor huis en klooster aan de nieuwe rector kon overlaten.
Deze kon dan ook maandelijks de huur innen van de drie
huisjes: de nummers 51 tot 55 van de Schapenstraat. De huurders
brachten maandelijks zelf het geld, 200 frs per maand, zodat men er
nook achterheen moest zitten. Behalve het huis nr. 49 en de daarmee
verbonden refter en keuken kregen we nog drie kamers in het
klooster. Vier studenten bleven de slaapzaal en het erboven gelegen
vertrek als studiezaaltje gebruiken. De rector had zijn zit- en slaap-

112 DE KRUISHEREN EN DE LEUVENSE UNIVERSITEIT
kamer aan de achterkant op de tweede verdieping. Drie studenten
kregen een zit-slaapkamer in het klooster.
De tweede taak was de regeling van het ,,kloosterleven". Men kon
moeilijk aan hoogstudenten een volledig kruisherenleven met koor-
gebed opleggen. Het was 's morgens al moeilijk voor het lezen van
de h. mis, daar er maar twee altaren waren, een in de kapel en een
op 'n kamer in het klooster. Met acht bewoners hadden we alleen
daar al twee uur voor nodig. De concelebratie was toen in de Kerk
nog niet opnieuw ingevoerd, zodat we in twee groepen beurtelings
de h. mis lazen en dienden. De eerste groep van vier begon om zes
uur, de tweede om zeven. Het misdienen was meteen gelegenheid
tot meditatie of breviergebed. Zij die 't eerste klaar waren zorgden
voor het ontbijt. Vaak begonnen de lessen om 8 uur zodat door de
week een gezamenlijk ontbijt niet mogelijk was. Vanuit Sion gingen
we samen eten in het studentenrestaurant Sint-Barbara in de Sint-
Barbarastraat, waar we een aparte kelderkamer tot onze beschikking
hadden. Voor de aanwezigen was er om 4 uur Jn kop koffie, 's
avonds hadden we samen completen en rozenhoedje, terwijl beurte
lings een van de studenten het avondmaal bereidde. Gewoonlijk was
er daarna nog wat recreatie tot half negen. Na 'n kort gewetenson-
derzoek en avondgebed ging ieder naar zijn kamer om te studeren of
te lezen. Op zon- en feestdagen was er wat meer ruimte, zodat na
privaatmissen en meditatie het ontbijt gezamenlijk was, waarna de
hoogmis werd gezongen in de kapel, voorafgegaan door priemen en
terts. Om 12 uur sext en noon, waarna middagmaal in Sint-Barbara.
Om 4 uur was 'n half uur recreatie met 'n kop koffie, om 7 uur
vespers, completen en rozenhoedje en na het avondmaal recreatie met
'n ,,drink" tot 10 uur. Door de week was er natuurlijk de gelegen
heid tot het bijwonen van de faculteitskringen en nu en dan een
voordracht of een film bij de paters Jozefieten. Dat was toen de enige
voor priesters toegelaten filmzaal. De diocesane statuten waren op dat
gebied evenals op dat van gemengd toneel uiterst streng en golden
vanwege het ,,decorum externum" ook voor de religieuzen. Toen
waren er voldoende gelegenheden om een interessante conferentie of
'n concert bij te wonen als dat door de faculteiten was ingericht.
De rector die te Diest organist geweest was en dit een beetje wilde
onderhouden, zocht te Leuven naar een geschikte gelegenheid om te
kunnen oefenen. Hij vond die bij pastoor L. Schammel van de Sint

DE KRUISHEREN EN DE LEUVENSE UNIVERSITEIT 113
Michielskerk, die de kruisheren goed kende, daar hij leraar geweest
was aan het college te Diest. De Sint Michiels op de Naamsestraat
was onder de oorlog vreselijk gebombardeerd maar toen weer hersteld
en bezat een groot nieuw orgel. De pastoor stelde een voorwaarde,
nl. dat A. Ramaekers met de hoge feestdagen en bij bijzondere gelegenheden
de hoogmis zou spelen. Dan zong het gemengde koor
waarvan de organist dirigent was. Gelukkig was deze nogal gemakkelijk
voor het bijwonen van de repetities die hijzelf leidde in het parochiezaaltje
rechts van de kerk. Alleen voor de drie of vier laatste re
petities vroeg hij de aanwezigheid van de organist.
Op 3 oktober begon het academiejaar. Het aantal studenten te
Leuven was sinds jaren erg opgelopen. Terwijl er in het begin van de
eeuw 1700 tot 2000 studenten waren, was het getal voor W.O. II gegroeid
tot 5000, waaronder 437 meisjes. Maar in de vijftiger jaren bereikte
men de 15.000. Vandaar dat men in 1955 besloot om de
plechtige openingsmis ter ere van de H. Geest in de basiliek van Koekelberg
te houden. De studenten Jef Silkens en Herman Simons zouden
de Leuvense kruisheren vertegenwoordigen. Later werd dit simpele
voorval een bron van hilariteit, daar alle studenten door hun
examens kwamen behalve de twee die de mis ter ere van de H. Geest
hadden bijgewoond. In de tweede examenzitting heeft de H. Geest
dit echter weer goed gemaakt.
We begonnen dat jaar met de studenten Clemens Brasseur voor de
eerste licentie romaanse filologie, Paul Delbrassine voor de eerste licentie
pedagogische wetenschappen, Jef Silkens voor de tweede kandidatuur
germaanse en de vier missionarissen. Twee van hen, Jef Eerdekens
en Herman Simons volgden de lessen van het ,, Universitair
Centrum " en voldeden zo tevens aan hun soldatendienst./^ Bierens
ging pedagogische wetenschappen volgen, terwijl Kik Snijkers
naar de Sociale Hogeschool van Heverlee ging. Al spoedig werd hij
daar ook als vaste mislezer aangeworven, bleef er meteen ontbijten
en de lessen volgen, zodat we hem pas aan het middagmaal te zien
kregen. Bij de verder vermeldenswaardige feiten van dat studiejaar
meldt de door de rector bijgehouden ,,kroniek" nog dat op 12 ok
tober Clem Brasseur het onderwerp voor zijn licentiaatsthesis koos.
Samen met twaalf klasgenoten ging hij onder leiding van professor
Hanse werken aan een critische uitgave met commentaar van de

114 DE KRUISHEREN EN DE LEUVENSE UNIVERSITEIT
dichtwerken van Emile Verhaeren. Ze moesten van het him toegewe-
zen werk de verschillende uitgave zoeken en vergelijken om tenslotte
tot de definitieve tekst met de verschillende varianten en een wetenschappelijke
en literaire interpretatie te komen. Delbrassine werd dat
jaar voorzitter van de pedagogische kring, waarvoor hij op het einde
van het vorige studiejaar gekozen was, wat nogal wat werk meebracht
voor voorbereiding van vergaderingen, feestjes en wetenschappelijke
uitstappen naar de meest gevarieerde onderwijscentra. Hij werkte aan
een thesis over de Franse pedagoog Roger Cousinet, die hij ook te Pa-
rijs opzocht om over zijn pedagogische theorieen te praten.
Begin januari 1956 deelde pere Nicolas ons mee dat hij het
klooster, samen met de huizen aan de straat zou gaan verkopen. Het
hoofdbestuur van de congregatie had beslist het Leuvense klooster op
te heffen. Als de kruisheren liefhebbers waren zouden ze de voorkeur
krijgen. De voorlopige prijs zou 1.500.000 firs. zijn. Zij die er woonden
zouden allemaal blij geweest zijn met zulke koop. Huis nr. 49
en het klooster waren in goede staat. De ligging met betrekking tot
de universiteitsgebouwen was erg goed. De huisjes aan de straat evenals
de kapel en het aangrenzende vertrek, later bijgebouwd, waren
van weinig waarde en erg licht gebouwd. Maar de huisjes zou men
kunnen blijven verhuren. Verder was er de prachtige tuin waar we
menige zomeravond recreatie hidden en naar de vuurkevertjes keken
en waar men zo rustig brevierend op en neer kon lopen, iets enigs in
Leuven. De toegang tot het klooster en de vele trappen maakten op
eerstkomenden geen prettige indruk, maar de bewoners waren er aan
gewoon.
De rector die op het generaal kapittel van juli 1955 tot definitor
gekozen was, stelde de magister generaal op de hoogte van deze
enige gelegenheid tot een vestiging in Leuven. Mgr. W. van Hees
met zijn secretaris en de confraters J. Hendrix en P. Royackers van
Hannut — beheerders van de onder de Belgische kloosters opgerichte
,, bouwkas " om lasten en voordelen van nieuwbouw evenredig te verdelen
— kwamen reeds op 21 januari op bezoek. Na bezichtiging
bleken zij wel geneigd tot kopen, maar raadden aan nog eerst eens
naar andere mogelijkheden uit te zien. Op 14 februari bezocht de
rector samen met Hendrix en Royackers een mooi te koop staand huis
in de Justus-Lipsiusstraat met 'n kleine tuin. De eigenaar vroeg
1.600.000 frs. Als studentenhuis zou het groot genoeg geweest zijn

DE KRUISHEREN EN DE LEUVENSE UNIVERSITEIT 115
terwijl ook de ligging gunstig was. Maar er was nog een andere fac
tor die meespeelde. Het generale kapittel van 1955 had besloten de
orde in provincies te verdelen: een Nederlandse met de missies van
Java en Brazilie, een Belgische met de Congomissie, een Amerikaanse
met de missie van Irian Jaya. In juli 1957 zouden de eerste provinciale
kapittels plaats hebben, waarin de provinciaals moesten gekozen
worden. Men moest er rekening mee houden dat de provinciaal
Leuven als zijn verblijf zou kiezen en men dan meteen over een vast
huis voor de studenten zou beschikken. Daarvoor was Sion groot genoeg,
het huis in de Justus-Lipsiusstraat niet. (Het werd trouwens
kort daarna aangekocht door de ,, Filles de la Sagesse").
Einde februari was er vergadering van de magister generaal en de
definitoren, waar ook Sion op de agenda stond. Maar de toelating tot
de koop werd geweigerd, omdat de financiele lasten te hoog waren.
Het was voor de kruisheren te Leuven een grote teleurstelling, ook
voor pere Nicolas. In ieder geval konden ze rustig blijven wonen tot
het huis verkocht werd. Pere Nicolas vertrok weer naar Parijs. Zo nu
en dan kwamen kopers opdagen, zusters en broeders die een studiehuis
te Leuven wilden hebben. De eerste indruk was ongunstig en de
meesten kwamen niet meer terug. Men moet een huis bewoond heb
ben om er in een universiteitsstad als Leuven de voor- en nadelen van
te kunnen afwegen. Toen pere Nicolas 15 juli uit Parijs terugkeerde,
bracht hij de boodschap mee dat hij het huis zo spoedig mogelijk
moest verkopen. Maar kopers bleven uit. A. Ramaekers probeerde
nog een kans door de prioren van de Belgische kloosters te Diest sa-
men te roepen op 24 juni. Tevergeefs: financieel niet mogelijk!
We gingen naar verschillende huizen kijken. Huurhuizen waren er
genoeg, maar toen reeds aan 4.500 frs per maand. De huizen die te
koop stonden waren meestal te klein: ,, 'n verkrot huis in de Boomgaardenstraat,
twee mooie huizen in Heverlee op de Naamse steenweg,
een op de Naamse Vest, twee in de Schapenstraat, nl. dat waar
de Witte zusters woonden in het begin van de straat links, en een tamelijk
groot huis vlak naast de pedagogie ,, Bethlehem " die schuin
tegenover Sion lag. Aan die pedagogie voor meisjesstudenten blijft
altijd de herinnering verbonden van een van de donkere dagen voor
kerstmis. 'n Groep studenten kwamen dan, met kaarsjes in de hand,
kerstliederen zingen, meerstemmig. De tamelijk donkere straat, waar
alleen enkele gaslantaarns brandden (een hing er aan ons huis) kreeg

116 DE KRUISHEREN EN DE LEUVENSE UNIVERSITEIT
er een poetisch uitzicht door, met de liederen die weerklonken doorheen
de straat. Alle ramen werden geopend, zuster portierster liet de
studenten binnen, waar ze waarschijnlijk wel getracteerd werden op
'n pint en op de aanwezigheid van de meisjesstudenten. 't Was de
enige avond in het jaar dat een groep studenten de drempel van deze
,, maagdenburcht" mocht overschrijden.
Rechts in het begin van de Naamsestraat woonde de fotograaf Al
bert Graux, een oud student van Maaseik en enkele jaren frater te
Achel en Diest. We kwamen er nogal eens en hij kende ons probleem.
Op 'n avond kwam hij Sion binnenvallen met een uitgeknipte
krantenadvertentie: ,,Huis te koop voor de prijs van de
grond: 350.000 frs.". 't Lag in de Penitentenstraat, een linkse
zijstraat van de Mechelsestraat, even voorbij de Sint-Geertrui. Reeds
de volgende dag gingen we, samen met de eigenaar apotheker Dewamme,
Naamse steenweg, kijken. Het huis was oud maar leek stevig.
Het was vuil en voor het g^ootste gedeelte ongebruikt. In de
laatste kamer aan de tuinkant, ruim en met witte lambrizering, was
het laboratorium van de apotheker waar hij eigen producten tegen
zonnebrand maakte en blijkbaar experimenteerde, daar een gedeelte
van de vloer, de muren en het plafond er zwart geblakerd uitzagen.
Op 30 juni was te Zoeterwoude een definitorenvergadering, waar
de rector nog eens de voordelen van Sion benadrukte en de nieuwe
mogelijkheid voorlegde. Sion werd opnieuw afgekeurd, Peniten
tenstraat 17 aanvaard op conditie dat een kruisheer, T. Bik, die op
de hoogte was van bouwen en verbouwen, eerst het huis zou komen
keuren. Reeds op 3 juli was hij te Leuven. Hij bevond het huis sterk
en goed gebouwd, al moest er nogal wat veranderd en hersteld worden
om tot een voordelige verdeling van de ruimte te komen; hij liet
echter duidelijk zijn voorkeur voor Sion blijken. Na verslag aan de
magister-generaal kwam deze met zijn secretaris op 6 juli naar Leu
ven en gaf de definitieve toelating om het huis in de Penitentenstraat
te kopen. Op 7 juli reisde de rector naar Denderleeuw om met prior
Hendrix te spreken over de financies en op 13 augustus werd het huis
gekocht11. 't Was allemaal vlug gegaan, omdat Sion elk ogenblik
kon worden verkocht. Maar intussen konden de studenten rustig blij-
ii De meeste gegevens van deze jaren zijn uit het archief provincialaat Leuven, map Leu
ven, waarin ook de Kroniek van A. Ramaekers over de jaren 1955-1957.

DE KRUISHEREN EN DE LEUVENSE UNIVERSITEIT 117
ven studeren. Pere Nicolas kwam samen met een frater uit Parijs alvast
inpakken wat meegenomen moest worden, en verkopen wat gemist
kon worden. Iiefhebbers kwamen en gingen, maar kochten niet.
Brasseur, Delbrassine, Bierens en Henckens, die volgend jaar naar
Leuven zou komen, gingen onder de vakantie naar Frankrijk voor het
vervolmaken van hun taalkennis; Silkens ging naar Engeland. Toen
in oktober het nieuwe academiejaar geopend werd zaten we nog in
Sion en konden er heel het jaar blijven.
De twee missionarissen die het Universitair Centrum gevolgd hadden,
maakten zich klaar om naar Congo te vertrekken. Rik Snijkers
ging op aanraden van de directeur van de sociale hogeschool dit studiejaar
naar het Instituut voor koloniale vorming te Brussel en
woonde daar bij de broeders van Sint Gabriel, Nothombstraat 54. De
weekends en feestdagen kwam hij naar Leuven. Hij maakte in juli
examens waarin hij met de hoogste onderscheiding slaagde en vertrok
naar Congo. Jammer genoeg heeft hij er maar acht jaar kunnen werken
als leraar van het seminarie-college. Samen met 22 medebroeders,
zeven broeders van Sint Gabriel en drie paters capucijnen werd
hij op 30 mei 1965 te Buta vermoord12.
Jozef Eerdekens
Geboren te Helchteren 19.04.1927. College Don Bosco Hechtel 1940-1943. H. Kruiscollege
Maaseik 1943-1948. Noviciaat Diest 1948-1949. Professie 28.08.1949. Wijsbegeerte Achel
1949-1951. Theologie Diest 1951-1955. Priesterwijding 25.07.1954. Leuven Universitair Cen
trum 1955-1956; Congo, Bondo leraar seminarie en college 1956-1960; Ango leraar orienta-
tieklassen 1960-1964. Vanwege de simba-opstand verblijf in Belgie, leraar godsdienst bij de
zusters van Berlaar te Neerpelt, Sancta Maria, assistentie Grote Heide en Valkenswaard
1965-1967. Congo, Bondo leraar seminarie-college 1967-1972. Dienst missieprocure 1972-1973.
Prior te Achel 1973-1985. Leraar godsdienst Sancta Maria 1973-1977, V.S.O. Ursulinen Over-
pelt vanaf 1977. Vaste assistentie H. Kruisvinding Achel-Statie. Subprior Achel 1985. Thans
aalmoezenier bejaardentehuis Beringen.
Herman Simons
Geboren te Elen 31.10.1928. College Don Bosco Hechtel 1941-1943. H. Kruiscollege Maaseik
1943-1948. Noviciaat Diest 1948-1949- Professie 28.08.1949. Wijsbegeerte Achel 1949-1951.
Theologie Diest 1951-1955. Priesterwijding 25.07.1954. Leuven Universitair Centrum
1955-1956. Congo, Bondo 1957-1959, Dakwa 1959-1965. Door de para's bevrijd in Ango
04.12.1964. Rekem kinderdorp aalmoezenier 1965-1966. Achel godsdienstleraar Sancta Ma-
12 Vinculum Crucigerorum, IV, 1957, p. 70-71; A. LANTIN, Gedenkboek voor vierentwintig
Bloedgetuigen van de Kruisherenorde in de missielanden Kongo en Irian Barat, Diest, 1966.

118 DE KRUISHEREN EN DE LEUVENSE UNIVERSITEIT
ria Neerpelt 1966-1967. Congo, Ango 1967, Bondo 1968-1973, Monga 1973-1976, Bondo va-
naf 1976.
1956-1957
Naast A. Ramaekers waren er dat jaar zes hoogstudenten: Brasseur
en Delbrassine tweede licentie, Silkens eerste licentie, Bierens tweede
kandidatuur, Jan Henckens die na een jaar Malonne Wijsbegeerte en
Letteren, afdeling romaanse filologie kwam studeren en Lambert
Graus, die te Diest bij leraar L. de Koninck speciaie lessen van wiskunde
gevolgd had en hierin zou doorgaan. Sion bleef ons verblijf.
Maar pere Nicolas had intussen zoveel meubels verkocht dat wij, die
voor de vakantie het allernoodzakelijkste hadden gekocht, er schaars
kwamen in te zitten en op uitverkopen het een en ander bijkochten.
Het werd een rustig en normaal studiejaar, waarvan als voornaamste
folkloristische bijzonderheid de konijnenfokkerij van Jan Henckens
kan vermeld worden, die leidde tot drama's, als katers jonge konijnt-
jes kwamen vermoorden, maar ook tot feesten als ze de volwassen
leeftijd bereikten en Jan aan 't slachten en braden ging. Brasseur en
Delbrassine kwamen dat jaar klaar en verlieten Leuven. Silkens ging
zijn laatste jaar in, Graus schakelde over op aardrijkskunde en Henc
kens had na de examens van September genoeg van de taal van Mo-
liere en werd godsdienstleraar te Diest. Als studenten bleven over
Graus, Silkens en Bierens, waar voor het volgend studiejaar een
Waalse kruisheer bijkwam, Joseph Hamande die Wijsbegeerte en Let-
teren, afdeling klassieke filologie, franstalige sectie zou studeren.
Intussen werd in juli het eerste provinciaal kapittel van de Belgi-
sche provincie gehouden, waarop A. Ramaekers tot provinciaal gekozen
werd. Deze koos, zoals verwacht, Leuven tot zijn verblijfplaats,
zodat het nieuwe huis als provincialaat en studentenhuis zou dienen.
Het zou echter tot oktober 1958 duren voordat de herstellingswerken
zover waren dat het huis bewoonbaar was. Tot dan toe verbleef de
provinciaal te Diest13.
Ook het jaar 1957 tot 1958 zouden de vier hoogstudenten in Sion
kunnen blijven tot er een koper opdaagde. Dat gebeurde begin 1958
in de persoon van dokter Anciaux. Toen de herstel- en verbouwings-
13 Voor versJag van provinciaal kapittel en provinciaalskeuze, zie Chronicon Cruciferorum,
II, 1959, p. 119-135.

DE KRUISHEREN EN DE LEUVENSE UNIVERSITEIT 119
werken begonnen, moest voor het tweede semester een andere oplos-
sing gevonden worden. lets verder in de Schapenstraat stond een
klein huisje te huur. De vier studenten hebben er tot juli 1958 zeer
eng behuisd gewoond, met z'n tweeen op een kamer die tegelijk
studeer- en slaapkamer was. Er was verder een klein keukentje en een
vertrekje dat als kapelletje diende.
Allen die Sion bewoond hebben denken er vaak met gemengde
gevoelens aan terug, aan het kille slaapzaaltje, maar toch ook aan het
,,eigen huis" dat ze er hadden, de laatste jaren met meer ruimte en
een meer geregeld leven. Er blijven mooie herinneringen aan de grote
tuin en vooral aan het ernstig maar ook broederlijk en gezellig sa-
menleven. In al die jaren hebben we pere Nicolas leren waarderen als
een goede man en een ernstig religieus en we blijven hem dankbaar
voor de zestien jaren die de kruisheren Lovanienses in Sion mochten
doorbrengen.
Als we het aantal studenten berekenen die vanaf 1902 te Leuven
studeerden, komen we tot een aarzelend begin, vier tot 1932; tot een
geleidelijke toename vanaf 1932-1942, elf op tien jaar, en vanaf 1942
tot 1958 dertig op zestien jaar. Van die vijfenveertig kwamen er ze-
ven in de priesteropleiding terecht als professoren of magisters van
novicen en fraters; achtentwintig in het middelbaar onderwijs, tien
in de missie en acht voor en na in de parochiezielzorg; daar er soms
wisseling van werkzaamheden is, komt het totaalgetal boven de vijf
enveertig uit. Allen hebben langere of kortere tijd de invloed onder-
gaan van de katholieke universiteit, van een wetenschappelijke oplei-
ding en van een sfeer die de belangstelling verruimt en verdiept. Die
ondergane invloed wordt per se uitgedragen op de mensen met wie
men later in aanraking komt door leven en werk. Het is een invloed
die niet te meten is, maar die ongetwijfeld aanwezig is, in de
kloostergemeenschappen en erbuiten. Een verrijkt mens kan niet an-
ders dan zijn geestelijke rijkdom meedelen aan anderen.
Jan Henckens
Geboren te Geistingen 10.04.1928. H. Kruiscollege Maaseik 1942-1948. Noviciaat Diest
1948-1949. Professie 28.08.1949. Wijsbegeerte Achel 1949-1951. Theologie Diest 1951-1955.
Institut St. Berthuin Malonne 1955-1956. Leuven Wijsbegeerte en Letteren, afdeling romaanse
filologie 1956-1957. Leraar godsdienst Rijksmiddelbare meisjesschool Diest 1957-1958. Hoger
Rijksinstituut technisch onderwijs Diest 1958-1967; tevens Rijkshogere handelsschool Diest

120 DE KRUISHEREN EN DE LEUVENSE UNIVERSITEIT
1962-1968; Sint Leonardus Zoutleeuw 1967-1976, tevens humaniora Zusters v.d. Voorzienig-
heid Diest 1968-1973; Regina Coeli, Zusters van Iiefde Tessenderlo in meerdere afdelingen
1967-1976. Toen deze scholen te Tessenderlo een nieuwe inrichtende macht kregen (V.Z.W.
Kath. Onderwijs Tessenderlo): directeur vanaf 1977, directeur van vier scholen te Tessenderlo,
Vorst en Kwaadmechelen sinds 1979. Later directeur en coordinator van zes, gedeeltelijk ge-
mengde, scholen met de meest uiteenlopende afdelingen, om te komen tot V.S.O., tot 1989.
Van 1989 tot 1992 prior in Denderleeuw. Rector in Rome 1992.
Jan Bierens
Geboren te Kinrooi 20.06.1930. H. Kruiscollege Maaseik 1941-1948. Noviciaat Diest
1948-1949. Professie 28.08.1949. Wijsbegeerte Achel 1949-1951. Theologie Diest 1951-1955.
Leuven pedagogische wetenschappen 1955-1959. Licentie met thesis ,,D

Paul Delbrassine
DE KRUISHEREN EN DE LEUVENSE UNIVERSITEIT 121
Geboren te Stembert (Verviers) 25.01.1929. Sint Jan Berchmanscollege Diest 1940-1946. No-
viciaat kruisheren Diest 1946-1947. Professie 28.08.1947. Wijsbegeerte Achel 1947-1949- The-
ologie Diest 1949-1953. Priesterwijding 25.07.1953. Leuven pedagogische wetenschappen
1953-1957. Licentiaat met thesis: over Roger Cousinet. Bijdrage tot de analyse van zijn peda
gogische geschriften; gedeeltelijk uitgegeven als: Roger Cousinet, Frans pionnier derprogres-
sieve opvoeding, in Tijdschrift voor Opvoedkunde, Antwerpen - den Bosch, III, 1957-1958,
p. 20-36 en 65-76. Congo, Bondo, inspecteur onderwijs 1958-1960; leraar seminarie-college
1961-1964; aalmoezenier van de gidsen 1958-1964. Vanaf 1964 in Belgie. Enkele weken verblijf
te Hannut. Diest, assistentie en in 1965 dienstdoende kapelaan aan de St. Sulpitiuskerk. Be-
dienaar van de St. Janskerk te Genebos (Kwaadmechelen), godsdienstleraar Technisch Insti-
tuut Maria Middelares te Kwaadmechelen, geestelijk raadgever van de A. A. groep (anonieme
alcoholisten) aldaar 1965-1976, met een onderbreking van vier maanden ter vervanging van
de amerikaanse zielzorger te Thoshavn op de Faroe Isles. Hasselt vanaf 1976 pastoor Christof-
felparochie, geestelijk raadgever AA groep Hasselt en herder van de charismatische gebedsgroep
Virga Jesse. Pastoor en novicenmeester te Avin vanaf 1988.
Lambert Graus
Geboren te Geistingen 20.01.1930. H. Kruiscollege Maaseik 1942-1948. Noviciaat Diest
1948-1949. Professie 28.08.1949- Wijsbegeerte Achel 1949-1951. Theologie te Diest 1951-1955.
Priesterwijding 24.07.1955. Speciale lessen wiskunde te Diest 1955-1956. Leuven wiskunde
1956-1957; aardrijkskunde 1957-1958; hoger instituut voor wijsbegeerte 1958-1961. Profes
sor wijsbegeerte Achel antropologie, moraalfilosofie, sociale wijsbegeerte, pedagogie 1961-1966;
magister spiritus van de fraters. Vaste zondagsassistentie Achel-Statie, conferenties voor zusters
in de omtrek, proost volleybal 1961-1966. Subprior in Achel 1966-1968. Professor Wijsbegeerte
dezelfde vakken aan de studieconcentratie kruisheren-norbertijnen, 1966-1967 te Averbode en
1967-1969 te Diest. Vanaf het vertrek van de fraters-filosofen naar het C.K.S. te Leuven, le
raar godsdienst technisch onderwijs Zusters Voorzienigheid Diest vanaf 1969- Professor wijs
begeerte aan het vormingscentrum ,,Het Schrijn" voor zusters te Leuven 1969-1977- Prior te
Diest 1969-1975 met vaste zondagsassistentie te Donk en gedurende een jaar plaatsvervanger
van de pastoor, conferenties voor talrijke zusterkloosters, retraites. Lid van de provinciale raad
van 1966-1975. Vice-provinciaal 1972-1975. Provinciaal 1975-1982. Magister-generaal met ver
blijf te Rome sinds 1982.
Joseph Hamande
Geboren te Latinne 04.03.1931- Humaniora College Ste-Croix Hannut 1944-1950. Noviciaat
Diest 1950-1951. Professie 28.08.1951. Filosofie Achel 1951-1953. Theologie Diest 1953-1954,
1956-1957. Legerdienst Aalst (C.I.C.E.) en hospitaal Brussel 1954-1956. Priesterwijding
28.07.1957. Leuven klassieke filologie 1957-1961. Licentie met thesis Gotten et son traite ,,De
Vinfluence du corps sur I*ante en aggregaat hoger middelbaar onderwijs 1962. Leraar Hannut
vanaf 1961: Latijn en Grieks op de hogere klassen, Frans en godsdienst. Vaste surveillance over
de studios van de internen vanaf 1965. Geestelijke leiding en aalmoezenier scoutsgroep sinds
1967; idem van deJ.E.C. (jeunesse etudiante catholique) 1961-1976. Organisatie caritatieve
initiatieven (11.11.11., melaatsenaktie enz.). Infirmier voor de leerlingen vanaf 1973. Plaats-

122 DE KRUISHEREN EN DE LEUVENSE UNIVERSITEIT
vervangend pastoor in 1970 6 maanden te Oteppe, in 1979 11 maanden te Wasseiges. Assisten-
ties. Sinds 1967 aalmoezenier van de ,,Equipe Notre-Dame" (foyers); idem van 1968-1975
van een ,,Equipe de la Fraternite des veuves; sinds 1961 idem van ,,roeuvre Hesbignonne des
malades". Biechtvader Zusters Clarissen sinds 1969- Lid van de ,,Equipe regionale" (5 de-
kanaten) en van de ,,Equipe diocesaine pour la pastorale des vocations" sinds 1976. Schooljaar
1982-1983 ontwikkelingshelper seminarie Bondo. Sindsdien weer leraar enz. te Hannut.
HOOFDSTUK V - OPNIEUW EEN KRUISHERENCOLLEGE
TE LEUVEN
Op 13 augustus 1956 was voor de notaris Andre Peeters te Leuven
de koopacte gesloten tussen de ,,V.Z.W. Kruisheren in Belgie" vertegenwoordigd
door J. Lijnen, prior te Diest en A. Ramaekers con-
ventualis van Diest en rector bij de kruisherenstudenten te Leuven en
van de andere kant apotheker Jules Dewamme, Naamse Steenweg
156 te Heverlee. Deze had het huis gekocht van de erfgenamen van
Kanunnik Louis Leon G. Marchal, professor aan de universiteit en
hoofdopziener van de universitaire gebouwen. Die had er gewoond
samen met zijn huishoudster sinds 1923. Vanwege het bommengevaar
op het einde van de oorlog had hij in de tuin, vlak aan de Dijle,
die de grens van zijn eigendom vormde, een schuilkelder laten bou-
wen. Op 12 mei 1944 trof een bom niet het huis maar wel de schuil-
plaats, zodat beiden de dood vonden. Apotheker Dewamme had een
gedeelte van de tuin, waardoor men over een bruggetje in de Peren-
boomstraat kon komen, verkocht aan zijn buurman Vanderveren.
Deze had een leerlooierij, die ook door het bombardement getroffen
was. Door dat achterste gedeelte van de tuin te kopen kon hij de fa
briek, die heropgebouwd werd, uitbouwen tot ze heel de lengte van
zijn domein samen met het aangekochte gedeelte van Dewamme
besloeg. Onze tuin grensde dus aan de fabriek. De gevel van het huis
was 7,80 meter breed, maar het domein Hep naar de Dijle toe bre-
der uit. In 1946 was het goed 6 are en 26 ca groot. Toen wij het in
1956 kochten stond het in het kadaster als 4 are en 91 ca, wijk F. n.
319 El. Links van het huis lagen de magazijnen van de firma J. van
der Elst, de nummers 13 en 15. Rechts lag het huis van Vanderveren,
waarachter de fabriek, nr. 19. Het grootste gedeelte van de fabriek
i Koopakten in archief provnicialaat Leuven, map Leuven.

DE KRUISHEREN EN DE LEUVENSE UNIVERSITEIT 123
was toen al buiten gebruik. Er werden alleen nog zeemlappen ge-
maakt uit schapenhuiden die uit Australie werden ingevoerd. De heer
Vanderveren, die samen met zijn broer de fabriek uitbaatte, vertelde
ons deze bijzonderheden bij ons eerste bezoek en rondleiding door
de gebouwen. Aan de ramen, met omlijsting uit natuursteen, van
ons huis en het zijne was duidelijk te zien dat het gebouw vroeger
een geheel geweest was.
Broeder Laurens de Klerk uit Diest zou de verbouwing doen, maar
kon voorlopig niet beginnen omdat hij te St. Agatha het broederju-
venaat ,,de Hantert" aan 't ombouwen was. Wei begon hij alvast
materiaal aan te kopen dat hij aan gunstprijzen kon krijgen, zoals ra-
diatoren bij de Grauwzusters te Diest die een nieuwe verwarming
gingen leggen en wasbakken en sanitair die hij door afbraak van een
kazerne te Leuven voor 'n prikje krijgen kon. Begin 1957 begon hij
de werkzaamheden, samen met een knecht en nu en dan enkele losse
werklui. Ook hier werd het spreekwoord bewaarheid: ,,Als je een
huis gaat verbouwen weet je wel waar je begint, maar niet waar je
uitkomt". Een in mei 1957 te Brussel gehouden vergadering van de
religieuze hogere oversten beinvloedde de verbouwing door het
besluit dat voortaan het ,,pastoraal jaar", het z.g. ,,vijfde jaar the-
ologie" te Leuven zou worden ingericht. Dus zouden er meer kamers
beschikbaar moeten zijn, die op de grote zolder van het achterste ge-
deelte van het huis gemakkelijk konden worden bijgemaakt. Het
werk werd nog een tijd lang onderbroken door een ongeluk van broe
der Laurens, maar het huis zou voor het studiejaar 1958 tot 1959 ge-
bruiksklaar zijn. Het werd een mooi huis met een schoongemaakte
voorgevel, de nieuwe voordeur en een poortje, waar de studenten met
hun fiets doorkonden, met dezelfde rand van natuursteen als de ra-
men, op de plaats waar vroeger een kolenhok was. Boven dit poortje
werd in een nis een beeldje geplaatst van de ordestichter Theodorus
van Celles, vervaardigd door Pierre Cox van Maasniel (Ned.). Het ge-
lijkvloers bevatte twee ontvangkamers en traphal, gedeeltelijk onder-
kelderd, een refter-recreatievertrek en keuken met bijkeuken; verder
een binnenplaatsje met overdekte fietsenstalling en de tuin van 25 op
ongeveer 10 meter. Op de eerste verdieping waren de zitkamer en
een slaapkamertje voor de provinciaal, bibliotheek, secretariaat en
twee kamers, waarbij nog een klein kamertje waar, voordat de con-
celebratie werd ingevoerd, een altaar stond. De tweede verdieping

124 DE KRUISHEREN EN DE LEUVENSE UNIVERSITEIT
bood ruimte voor kapel met twee altaren, en sacristie, logeerkamer,
drie kamers en een kleine slaapkamer, badkamer en sanitair, dat
trouwens op alle verdiepingen aanwezig was. De derde verdieping al-
leen aan de achterkant, had een klein kamertje met altaar en vier studentenkamers.
Onder aan de trap begon het toen nog streng onderhouden
,, slot". De Roermondse firma Stroucken leverde heel het
meubilair behalve de stalen meubels voor het secretariaat en de bibliotheek
die van de firma Ahrendt van Antwerpen kwamen. Een eikenhouten
altaar met tabernakel en drie bidstoelen konden we goedkoop
van Universitas overnemen, terwijl de drie andere altaren door
broeder Laurens werden gemaakt. Drie eikenhouten banken, een har
monium en de sacristiemeubelen kwamen van Sion. Voor de refter
kregen we een mozaiek, 'n Madonnavoorstelling, geschenk en werk
van Henk Fonville van Heerlen, schoonbroer van de provinciaal, die
ook een groot schilderij op hout schilderde voor de refter, de lijdende
Christus met links de ordestichter Theodorus van Ceiles en gezellen
en rechts de H. Odilia, patrones van de orde. In het bovenlicht van
KRUISHEREN - LEUVEN
1958 - Schildering in Refter (Henk Fonville - Heerlen)

DE KRUISHEREN EN DE LEUVENSE UNIVERSITEIT 125
de tochtdeur in de gang werd een glas-in-loodraam geplaatst van de
glazenier Roger Daniels van Sint-Truiden, met 't wapen van de bel-
gische provincie van de kruisheren; op de achtergrond de kerk van
Clairlieu en het kasteel van Celles; eronder een chronogram, gemaakt
door kruisheer A. Schepens van Diest: ,,orDo sanCtae CrUCIs In Me
serlo fLoresCat''. Van meerdere kloosters kregen we kerkgerief, boe-
ken voor de bibliotheek, enz.
De eerste maand was alles nog wat rommelig door het werkvolk
dat nog allerlei karweitjes op te knappen had. Einde oktober konden
we een vaste dagorde invoeren met volledig koorgebed en rozen-
hoedje, waarvan de hoogstudenten echter door de week vrijgesteld
waren behalve voor de kleine uren 's morgens om 6 uur waarna de
privaatmissen volgden. Dat jaar telde het huis tien bewoners, getal
dat in de volgende jaren tussen zes en twaalf zou liggen2.
Ook voor de officiele kerkelijke stichting was alles in orde gebracht.
Reeds op 31 januari 1957 had A. Ramaekers op verzoek van de
magister-generaal een onderhoud met Mgr. Theeuws, zijn klasgenoot
van Leuven, om een principieel akkoord, terwijl de officiele toestem-
ming later zou worden gevraagd. Reeds op 3 februari liet Mgr.
Theeuws weten dat 2. Em. Kardinaal van Roey geen principiele be-
zwaren had. In augustus 1957 vroeg de provinciaal te Mechelen de
officiele toelating aan van het bisdom, die op 2 September gegeven
werd, ,,excluso tamen oratorio publico", wat gezien de ligging vlak
bij de Sint Geertruikerk ook geen zin zou hebben. De toestemming
van de Congregatie van de Religieuzen te Rome werd door de
magister-generaal aangevraagd en verkregen op 24 oktober 1957. De
canonieke oprichting door de magister-generaal zou pas 'n jaar later
volgen, toen we het huis bewoonden, op 8 oktober 1958. Behalve op
het provinciaal huis en het tehuis voor de kruisheren-hoogstudenten
zinspeelde de generaal in zijn oorkonde op het vroegere kruisheren-
college: ,, erigimus a mortuis excitantes domum regularem Lovanien-
sem, quam Sancto Patri nostro Aurelio Augustino dicare volumus".
Omdat het huis in de zomermaanden 1959 zou geschilderd worden,
werd de officiele inwijding door de magister-generaal uitgesteld tot
de eerste zondag van oktober 1959. Na de gezongen conventsmis verrichtte
Mgr. W. van Hees de inwijding van het huis en zegende de
2 Zie hierover uitgebreid M. COLSON, Leuven 1958-1959, in Vinculum Crucigerorum, VI,
1959, p. 68-72.

126 DE KRUISHEREN EN DE LEUVENSE UNIVERSITEIT
kruisen voor de verschillende vertrekken. Aan het feestmaal mochten
we naast de magister-generaal volgende gasten welkom heten: Mgr.
F. Blessing, oud-apostolisch vicaris van Bondo, Kanunnik J. Creten,
deken van Leuven, F. van den Eynde, pastoor van Sint Geertrui, ar
chitect G. Daniels van Maaseik, die ons met zijn gratis-adviezen grote
diensten bewezen had, vicaris generaal Y. Snabel en de definitoren
J. Lijnen en S. Aerts, de nederlandse provinciaal H. van de Ven, J.
Hendrix, vicaris provinciaal en de leden van de provinciate raad, de
prioren van de belgische kloosters, provinciaal-econoom A. Wieers,
Cor Huygens, die bij de verbouwing en aankoop van meubels veel
dienst bewezen had, broeder Laurens en de vaste bewoners van het
huis. Aan tafel werd het woord gevoerd door de provinciaal, de
magister-generaal en deken Creten3.
't Bleek dat mensen die de weg naar de Penitentenstraat vroegen,
bij de Leuvenaars niet begrepen werden, tot ze opeens zeiden: ,,O,
u bedoelt de Pintontienenstroat''. In de volksmond was blijkbaar de
naam blijven bestaan die officieel ,, Penitentenstraat" geworden was,
vertaling uit het Frans van ,,rue des Penitentes". Eigenaardig was
ook dat in de koopakte van apotheker Dewamme van 1946 de naam
in het Frans voorkwam als ,,rue des Penitentes" en in *t Nederlands
als ,,Penitentinnenstraat"4. Tegenover het huis lag een gedeelte
van de mouterijen van Artois in bierbrouwerijstijl. 's Morgens was het
er druk door de vrachtwagens van Artois en van der Elst, maar heel
de dag door was de straat rustig. Met de pastoor leefden we in de
beste verstandhouding, verleenden hem hulp waar hij die nodig had
3 Vinculum Crucigerorum, VI, p. 228.
4 Zie akten in archief provincialaat Leuven, map Leuven, M. Colson vroeg bij de gemeente
de straatbordjes in die zin te veranderen, wat inderdaad gebeurde. De naam Penitentienenstraat
(rue des Penitentes) was afkomstig van het klooster van Zusters Penitentienen, die vlak tegen
over ons huis een klooster hadden, waar later de mouterijen van Artois gebouwd zijn. Het
klooster liep niet helemaal door tot aan het einde van de straat (dus tot op de hoek van de Mechelse
en de Penitentienenstraat), maar in de Melchelsestraat was tussen twee huizen een smal
gangetje, waardoor de zusters de ingang van hun klooster konden bereiken. De ingang lag dus
eigenlijk in de Mechelsestraat terwijl de gebouwen aan de Penitentienenstraat grensden. E. VAN
EVEN, Louvain monumental ou description historique et artistique de tous les edifices civils et
religieux de la dite ville, Leuven, 1860, p. 103 ,,rue des Penitentes of Penitentienenstraat, voorheen
geheten ,,Nieuwe Ham" of ,,Ham" of Hamstraat", tijdens de Franse tijd ,,rue de Jean
Jacques"; p. 268: ,,Penitentes ou Soeurs Grises". Stichting onbekend; in 1518 komt de naam
het eerst voor in de stadsrekeningen als ,,Grauwe Susteren" ; op 08-11-1796 opgeheven. Het
klooster werd in 1804 afgebroken. Een groot gedeelte van de gebouwen werd ingenomen door
de brouwerij ,,le Cornet".

DE KRUISHEREN EN DE LEUVENSE UNIVERSITEIT 127
en werden bij gelegenheid van de processies bij hem aan tafel geno-
digd. In huis was de sfeer prettig en broederlijk. Naast de broeder,
Jef Willems, die het huis schoon hield, hadden we, na enkele
mislukte pogingen, door bemiddeling van deken Creten een goede
huishoudster gevonden die 's morgens kwam en na de afwas 's mid-
dags weer wegging. Men merkt een vrouwenhand vlug in een man-
nengemeenschap. Alles was keurig verzorgd en het eten smakelijk en
afwisselend.
Ook de verhouding met onze buren was hartelijk. Maar bij de fa-
milie Vanderveren gingen de zaken niet goed en dacht men aan slui-
ting en verkoop. Tamelijk spoedig kwam het zo ver. We stonden
voor een moeilijke keuze, kopen of niet. Ons huis was, wat kamers
betreft, g*root genoeg. Maar de gemeenschapslokalen, refter en recrea-
tie samen, kapel, bibliotheek, secretariaat en enkele slaapkamertjes
waren al spoedig te klein of ongemakkelijk gelegen. Een garage was
er niet, zodat we twee huizen verder in een garage een plaats huur-
den. Het buurhuis vormde een geheel met het onze, al waren de
muren met dikke verflagen bezet. Daarbij, wie kon de toekomst
voorzien ? Een eigendom naast de zijne koopt men als dit dienstig
kan zijn, ook al kan men alles niet ineens gebruiken. Een schatter in
Leuven, August Porton, die ons meer van dienst geweest was, kwam
30 januari I960 kijken en schatte het huis, inbegrepen een gedeelte
van de achterbouw, op 750.000 tot 775.000 frs. Na de noodzakelijke
beraadslagingen met de provinciale raad en de econoom kochten we
het huis op 16 maart. Die dag verschenen de gebroeders Antoine
Vanderveren, Penitentienenstraat 19 en zijn broer Edmond, Volmo-
lenstraat 2 samen met de provinciaal en de provinciaaleconoom A.
Wieers voor notaris Gillis te Kessel-Lo en werd een ,,woning met in-
rijpoort en koer en deel van annexegebouw wijk F 322/z, deel en nr
320/u, oppervlakte 3 are en 88 ca en gevelbreedte 9,88 meter" ver-
kocht en gekocht. De fabriek was verkocht aan de firma L. van Er-
menghem, die op de Tiensestraat, iets voor de kerk van de conven-
tuelen een zaak had — sindsdien afgebroken — van allerlei voor
schei- en natuurkunde bestemde glasproducten. Die zaken zouden
voortaan in de fabriek achter ons huis vervaardigd worden onder de
firmanaam V.E.L. Als grenzen werden dan ook in de notarisakte op-
gegeven: links de kruisheren Penitentienenstraat 17, rechts Francois
vanden Acker en aan de achterkant de firma V.E.L.

128 DE KRUISHEREN EN DE LEUVENSE UNIVERSITEIT
Voor de familie Vanderveren moet het hard geweest zijn de zaak
en het ouderlijk huis, in 1916 door hun vader gekocht, te moeten afstaan.
Wij kregen, na verbouwing, een mooie bibliotheek erbij, 'n
T.V. zaaltje en een recreatieruimte, een poortingang, tegelijk garage,
waaraan rechts nog twee kamertjes en een trapportaal grensden; op
de eerste verdieping een slaapkamer met aangrenzende badkamer,
een ruim secretariaat en ineenlopend de zitkamer voor de secretaris
en een eveneens mime kapel en sacristie; op de tweede verdieping
drie studentenkamers en een lage en daardoor moeilijk bniikbare zolderruimte.
Nadat de voorgevel gezandstraald was, hier en daar afgekapt
en van dezelfde glas-in-lood-ramen voorzien als nr. 15, vormde
het huis een mooi geheel.
Leuven sinds 1958: Penitentienenstraat 15

DE KRUISHEREN EN DE LEUVENSE UNIVERSITEIT 129
Het huis moet in de jaren 1750 tot 1760 gebouwd zijn. Het heeft
een horizontaal gerichte rastergevel, m.a.w. de zandstenen raamomlijstingen
vertonen een duidelijk horizontaal doorlopende richting,
in tegenstelling met vele zeventiende-eeuwse huizen te Leuven die
vertikaal gericht zijn, waar dus de stenen lijsten vertikaal doorlopen.
Het geheel is in meerdere gedeelten gebouwd. Voorzichtigheidshalve
houden we ons aan de vaktermen: 'baksteengebouw uit de XVIIIe
eeuw met gebruik van zandsteen voor de sokkel, steigergaten,
vensteromlijsting en doorlopende banden naast beneden en bovendorpels.
Arduinen, mooi geprofileerde Lodewijk XV-deur. Rechts bijgebouwen
van twee traveeen en aanbrengen van een nieuwe inrij-
poort". In zijn geheel maakt het huis een voorname indruk3.
Moge degene die later eventueel de verdere geschiedenis van het
kruisherenconvent te Leuven schrijft, getuigen van een religieus ge-
meenschapsleven, een gelukkig, ongestoord en werkzaam studenten-
bestaan en van een provincialaat dat leiding en steun gaf aan een
bloeiende kruisherenprovincie. De crisis van de twintig laatste jaren
in Kerk en maatschappij en de daarmee gepaard gaande roepingencrisis
geeft hier niet direct aanleiding toe. Maar ook tegen de ver-
schijnselen van de tijd in, kan men op een mooiere toekomst hopen.
5 Door bemiddeling van kruisheer H. Wagemans verkregen we deze technische gegevens,
evenals die van nota 4 over het klooster van de zusters Penitentienen, van Lie. F. A. Lefever
uit Kessel-Lo, kenner van de Leuvense gevelarchitectuur, waarvoor we beiden van harte danken.
De tussen aanhalingstekens geplaatste tekst ontleende de heer Lefever aan Bouwen door
de eeuwen been, lnventaris van het cultuurbezit in Vlaanderen, architectuur deel I, provincie
Brabant, arrondissement Leuven, Luik, 1971. Uit het Leuvense stadsarchief diepte de heer
Lefever nog een verbouwingsplan op voor de linkerhelft van de tegenwoordige gevel van
14-03-1844, waar ,,rue des Penitentines 11" staat aangegeven (fotocopie in eigen archief).

BIJLAGEN
1. UJSTKRUISHEREN-STUDENTEN AAN DE LEUVENSE UNIVERSITEIT 1902-1958
Gerardus van Bemmel, Wijsbeg. en Lett., afd. Klassieke filologie, 1902-1904.
Andreas Huvenaars, W. L., afd. klassieke filologie 1902-1904.
Matthieu Wieers, fac. der wetensch., afd. Landb.wet. 1913-1914.
Joseph Thonon, fac. der wetensch. afd. landb.wet. 1927-1929.
Clemens Custers, W. en L, afd. Germ. fil. 1932-1934 en 1938-1940.
Jules Dock, W. en L., afd. klass. fil., Franst. sectie, 1932-1934.
Albert Lantin, W. en L., afd. klass. fil., 1933-1935.
Jos Heuts, Fac. Wetensch., biologie, 1935-1937.
Rene Busse, W. en L., afd. klass. fil., Franst. sectie, 1935-1939-
Jos Claessens, W. en L, afd. pedag. wetensch., 1936-1938.
Andre Ramaekers, Fac. kerk. recht, 1938-1942.
Marcel Colson, Handelsinst., kolon. wetensch., 1939-1941.
Willem Sangers, W. en L, afd. moderne geschiedenis, 1941-1946.
Kees Kusters, Fac. Wetensch., landbouwingenieur, 1941-1945.
Harrie Gabriels, Fac. Wetensch., landbouwingenieur, 1941-1945.
Jos Theunissen, Fac. Wetensch., kolon. landbouw en Universitair Centrum, 1942-1946.
Michel van Musch, Fac. Wetensch., Universitair Centrum, 1942-1943.
Martien Franse, Fac. Wetensch., Univ. Centrum, 1942-1943.
Bernard ten Haaft, Hoger Inst. vr. Wijsbeg., 1943-1946.
Hein Schoof, Handelsinst., toegep. econom. wetensch., 1943-1944.
Albert Wieers, W. en L, afd. Romaanse fil., 1944-1945.
Jan Moors, W. en L., afd. klassieke fil., 1944-1945.
Donaat Snijders, W. en L, afd. Germaanse fil., 1944-1948.
Adrianus van Dijk, Handelsinst., pol. en soc. wetensch., 1946-1949.
Philip Salman, W. en L, afd. klass. fil., 1946-1949, 1951-1952.
Armand Put, W. en L., afd. klassieke fil., 1946-1950.
Leo van Noort, Fac. Kerkel. Recht, 1946-1947.
Louis Raedschelders, W. en L., afd. Romaanse fil., 1951-1952.
Kees van de Molen, Handelsinst., econom. wetensch., 1951-1952.
Jos Gilis, W. en L., afd. moderne geschied., franst. afd., 1951-1953.
Piet Vandesande, Fac. Wetensch., afd., wiskunde, 1951-1953.
Theo Huybers, Hoger Inst. vr. Wijsbeg., 1951-1952.
Joseph Boly, W. en L., afd. Romaanse fil., franst. sectie 1952-1955.
Jan Gerits, Handelsinst., toegep. econ. wetensch., 1952-1955.
Lambert Kreuwels, Fac. Wetensch., voorber. jaar Spec. Scholen, 1953-1954.
Clemens Brasseur, W. en L., afd. Romaanse fil., 1953-1957.
Jos Silkens, W. en L., afd. Germaanse fil., 1953-1954, 1955-1958, 1959-1960 (thesis).
Paul Delbrassine, Inst. vr. psych, en pedag. wetensch., afd. pedagogie en beroepskeuze,
1953-1957.
Jos Eerdekens, Universitair Centrum, 1955-1956.
Herman Simons, Universitair Centrum, 1955-1956.'
Jan Bierens, Inst. psych, en pedag. wetensch., afd. pedagogie, 1955-1959-
Lambert Graus, Wetensch., Thomistische Wijsbeg., 1956-1961.
Jan Henckens, W. en L., afd. Romaanse fil., 1956-1957.
Joseph Hamande, W. en L., afd. klass. fil., Franst. s., 1957-1961.

DE KRUISHEREN EN DE LEUVENSE UNIVERSITEIT 131
2. KRUISHERENSTUDENTEN VOLGENS TEHUIS ENJAAR
1902-1904, H. Geestcollege, G. van Bemmel, en A. Huvenaars (2).
1913-1914, H. Geestcollege, M. Wieers (1).
1927-1929, H. Geestcollege,]. Thonon (1).
1932-1933, H Geestcollege, C. Custers en J. Dock (2).
1933-1934, H. Geestcollege, C. Custers, J. Dock, A. Lantin (3).
1934-1935, H. Geestcollege, A. Lantin (1).
1935-1936, Leo XIIIcollege,]. Hems, R. Busse (2).
1936-1937, Leo XIIIcollege,]. Heuts, R. Busse; Diest: spoorstudent: J. Claessens (2).
1937-1938, Leo XIII college, R. Busse; Diest, spoorst. J. Claessens (2).
1938-1939, Leo XIIIcollege, R. Busse; DominikanenkloosterC. Custers, A. Ramaekers (3).
1939-1940, Dominikanenklooster, C. Custers, A. Ramaekers; Waasmont, spoorstudent M. Colson
(3).
1940-1941, Sociale HogeschoolHeverlee, A. Ramaekers; Diest, spoorstudent M. Colson (2).
1941-1942, Sociale Hogeschool Heverlee, A. Ramaekers, W. Sangers, H. Gabriels, K. Kusters
(4).
1942-1943, Priesters van O.LVrouw van Sion, W. Sangers, H. Gabriels, K. Kusters, J. Theunissen,
M. van Musch, M. Franse (6).
1943-1944, Sion, W. Sangers, H. Gabriels, K. Kusters, J. Theunissen, B. ten Haaft, H. Schoof
(6).
1944-1945, Sion, W. Sangers, H. Gabriels, K. Kusters, J. Theunissen, B. ten Haaft, A. Wieers,
J. Moors, D. Snijders (8).
1945-1946, Sion, W. Sangers, B. ten Haaft, J. Theunissen, D. Snijders (4).
1946-1947, Sion, D. Snijders, A. van Dijk, Ph. Salman, A. Put, L. van Noort (5).
1947-1948, Sion, D. Snijders, A. van Dijk, Ph. Salman, A. Put (4).
1948-1949, Sion, A. van Dijk, Ph. Salman, A. Put (3).
1949-1950, Sion, A. Put (1).
1950-1951, geen studenten.
1951-1952, Sion, L. Raedschelders, P. Vandesande, K. van de Molen, J. Gilis; Kasteel Wezemaal,
Ph. Salman, T. Huybers (6).
1952-1953, Sion,]. Gilis, P. Vandesande, J. Boly, J. Gerits (4).
1953-1954, Sion,]. Boly, J. Gerits, L. Kreuwels, C. Brasseur, J. Silkens, P. Delbrassine (6).
1954-1955, Sion,]. Boly, J. Gerits, C. Brasseur, P. Delbrassine (4).
1955-1956, Sion, (rector A. Ramaekers), C. Brasseur, P. Delbrassine, J. Silkens, J. Eerdekens,
H. Simons, J. Bierens (6); medebewoner H. Snijkers.
1956-1957, Sion, (r. A. Ramaekers), C. Brasseur, J. Silkens, P. Delbrassine, J. Bierens, J. Henckens,
L. Graus (6); medebewoner H. Snijkers.
1957-1958, Sion, (eerste semester) J. Silkens, L. Graus, J. Hamande, J. Bierens (4); (tweede
semester) klein huis iets verder rechts Schapenstraat.
1958, Provincialaat, (provinciaal, secretaris, broeder)J. Hamande, A. Paumen, L. Graus, J.
Bierens, J. van Oort, K. Boets, H. de Laat (4 hoogstudenten, 1 voor het pastoraal jaar, twee
voor het Z-Amerikaans college).

132 DE KRUISHEREN EN DE LEUVENSE UNIVERSITEIT
3. OORKONDEN
Goedkeuring voor de kanonieke oprichting van kardinaal van Roey - 02-09-1957
JOSEPHUS ERNESTUS
Titulis Mariae Aracoeli S.R.E. Presbyter Cardinalis van Roey
Dei et Apostolicae Sedis gratia Archiepiscopus Mechliniensis
Primas Belgii
Ad instantiam Reverendi admodum Patris Andreae Ramaekers, Superioris Provincialis in Belgio
Ordinis Sanctae Crucis, auctoritate Nostra ordinaria canonice erectam declaramus excluso tamen
oratorio publico, hujus Ordinis Domum provincialem, sitam Lovanii, ad Sanctam Gertrudam,
Penitentenstraat 17.
Datum Mechliniae, sub nostris signo sigilloque ac secretarii Nostri chirographo, die 2 Septembris
1957.
Prot. N. 6058/57-
t J. E. Card, van Roey
Arch. Mechlinien.
De mandato Eminentissimi Domini
L. V. Jonckheyd, seer.
(archief provincialaat Leuven)
Goedkeuring van de Congregate der Religieuzen - 24 October 1957
Beatissime Pater,
Magister Generalis Ordinis S. Crucis humilime petit a Sanctitate Vestra canonicam domus
erectionem in civitate Lovanii Archidioecesis Mechliniensis.
Et Deus, etc...
Vigore facultatem a SSmo Domino Nostro concessarum, Sacra Congregatio Negotiis Religiosorum
Sodalium praepositam attends expositis a Rev.mo Oratore, Eidem benigne facultatem
tribuit ad canonicam erectionem enunciatae domus cum omnibus privileges et gratiis spiritualibus,
quibus legitima aliae domus praefati Ordinis fruuntur et gaudent, proviso tamen ut omnia
habeantur, quae de iure requiruntur ad normam Sacrarum Canonum et Apostolicarum
Constitutionum.
Datum Romae, die 24 Octobris 1957.
L + S.
P. Arc. Larraona, Seer.
L. Addivinola Ad. a Studiis.
(origineel in archief Generalaat Amersfoort; authentieke copie in archief provincialaat Leuven).
Oprichtingsoorkonde van de magister-generaal van de kruisheren
08-10-1958
IN CRUCE SALUS
Quandoquidem Nobis consulendum ac providendum est ne Priori Provinciae Beati Theodori
Fundatoris sedes apta desit, neve Fratres Studiorum Universitatem frequentantes nimia incommoda
sustineant, — tenore praesentium ex beneplacito Sanctissimi Domini PII Papae XII
- annuente Eminentissimo Domino Josepho Ernesto Cardinale VAN ROEY, — in honorem Jesu
Christi Cruciflxi ac Beatissimae Matris Mariae, Virginis perdolentis, Nos, Magister Generalis CC.
RR. Ordinis Sanctae Crucis, erigimus a mortuis excitantem

DE KRUISHEREN EN DE LEUVENSE UNIVERSITEIT 133
DOMUM REGULAREM LOVANIENSEM
quam Sancto Patri nostro Aurelio Augustino dicare volumus, in nomine Patris et Filii et Spiritus
Sancd, Amen.
Datum Amisfurti, ex Generalatu, die VIII octobris, anni MCMLVIII.
sigillum s. fr. Wilhelmus van Hees
Mag. glis O.S.C.

134 DE KRUISHEREN EN DE LEUVENSE UNIVERSITEIT
SAMENVATTING
In de 4de aflevering van de kruisheren en de Leuvense Universiteit wordt aandacht geschonken
aan de periode vanaf de nieuwe opbloei van de Orde in 1840 tot aan de stichting van een
nieuw kruisherenklooster te Leuven in 1958.
In de eerste jaren waren er geen kniisheren-studenten in Leuven. Wei was er vanuit de Orde
enig contact met het Noord-Amerikaans College en met de Theologische Faculteit (o.a. met
de professoren Pulsers, Marianus en Antoon Verhoeven, Feye).
Onder het bestuur van Magister Generaal Hollmann groeide bij het definitorium het besef
dat de Orde gebaat was bij enkele universitair gediplomeerde kruisheren. Vanaf 1902 verbleven
weer enkele kruisheren in Leuven. Het begin was zeer aarzelend: vier tot 1932. Van 1932 tot
1942 studeerden elf kruisheren in Leuven. Andere kruisheren studeerden in Rome, Freiburg,
Den Bosch of Tilburg. Want geleidelijk aan werd meer zorg besteed aan hogere studies...
Van 1942 tot 1958 studeerden dertig kruisheren aan de Leuvense Universiteit.
Van de vijfenveertig studenten die alzo te Leuven studeerden kwamen er zeven in de priesteropleiding
terecht als professoren of magisters van de novicen en de fraters, achtentwintig belandden
in het middelbaar onderwijs, tien in de missie en acht voor en na in de parochiezielzorg.
Tijdens het interbellum verbleven de kruisheren eerst in het H.Geestcollege, daarna in het
Leo XHI-college en nog later in de sociale hogeschool te Heverlee. Onder de Tweede Wereldoorlog
vond men een onderkomen bij de paters van Sion. Daar bleef men verblijf houden tot
1958. Elke verblijfplaats zorgde ook voor eigen leefomstandigheden en details die het studentenleven
inkleurden...
In 1958 kochten de kruisheren het (huidige) klooster in de Penitentienenstraat te Leuven.
De geschiedenis van dit klooster moet nog geschreven worden.
ZUSAMMENFASSUNG
Roger JANSSEN o.s.c.
In diesem vierten Teil iiber die Verbindungen der Kreuzherren mit der Lowener Universi
tat wird die Zeitspanne behandelt vom Wiederaufleben des Ordens seit 1840 bis zur Griindung
des neuen Lowener Klosters im Jahr 1958. In den ersten Jahrzehnten dieses Wiederauflebens
absolvierten noch keine Kreuzherren ein Studium an dieser Universitat. Freilich gab es Kontakte
vom Orden aus mit dem nordamerikanischen Kolleg sowie mit einzelnen Professoren der
theologischen Fakultat, u.a. mit Feije, Pulsers sowie Anton und Marianus Verhoeven.
Wahrend der Amtszeit des Generalmagisters Henricus Hollmann (1899-1927) setzte sich die
Einsicht durch, dafi auch der Orden fur die Ordenseigenen Gymnasien in Belgien und fur die
theologische Ausbildung der Ordensmitglieder universitar gebildete Lehrer brauchte. Der Anfang
in Lowen war sehr bescheiden: 4 Studenten bis 1932. Ab 1932 bis 1942 schon 11 Stu
denten. Zwischen 1942 und 1958 belegten weitere 30 Kreuzherren Kurse an der Lowener Uni
versitat. Von diesen insgesamt 45 alumni der Universitat waren spater 28 als Lehrer tatig an
ordenseigenen Gymnasien, 10 erteilten Unterricht an weiterfuhrenden Schulen in der Mission
(Kongo/Zaire), 7 waren Dozent an der philosophisch-theologischen Ordenshochschule in
Belgien.
In der Zeit zwischen dem Ersten und Zweiten Weltkrieg wohnten die Studenten zunachst
im HI. Geist Kolleg, dann im Leo XIII Kolleg in Lowen, spater im Institut fur Sozialwissenschaften
in Heverlee. Von 1942-1958 bei den Patres von Sion in Lowen. Jeder Wohnsitz hat
seine eigene Charme und Atmosphare.
Im Jahr 1958 kauften dann die Kreuzherren selbst ein Haus in der Penitentienenstrafise, das
als Kloster und Studienhaus eingerichtet wurde. Die Geschichte dieses Hauses zu schreiben ist
spateren Generationen vorbehalten.
Gerard REIJNERS o.s.c.

SUMMARY
DE KRUISHEREN EN DE LEUVENSE UNIVERSITEIT 135
In this fourth part of the item 'Crosiers and the university of Louvain' there is paid attention
to the period starting with the revival of the Order in 1840 till the erection of the new crosierconvent
of Louvain in 1958.
Those first years there were no crosier students in Louvain. There were only a few contacts out
of the Order with the North-American College there and the theological faculty (among others
the professors Pulsers, Marianus and Anton Verhoeven, Feye).
Under magister general Hollman the definitorium became more and more aware that for the
benefit of the Order there was a growing need of at least some crosiers with a university-diploma.
Beginning in 1902 again some crosiers stayed in Louvain.
A start with much hesitation to say the truth!
Only four up to 1932!
In the period 1932-1942 eleven crosiers were studying there. Others went the same way in
Rome, Freiburg, Den Bosch or Tilburg. Litde by little there was more care for bringing studies
on a higher level.
From 1942 till 1958 thirty crosier-students followed courses at the university of Louvain.
Out of the above mentioned 45 crosiers 7 went afterwards to the training of students for the
priesthood, as professor or magister of the novices and the fratres.
28 were engaged in secondary schools, 10 in the missions and 8 sooner or later in parishes and
pastoral activities.
During the interbellum those crosiers were living at first in the Holy Ghost College, thereafter
in the Leo XHI-College and still later in the Social Highschool at Heverlee. During World War
II they found their lodging with the Fathers of Sion. It was there they stayed till 1958.
Each lodging brought its own way of life and circumstances and all sort of details with may
be its own charms in a roaring city full of all kind of students.
In 1958 the crosiers bought the still existing convent in the Penitentienenstraat. The story of
this convent is to be written up to this date.
RESUME
Donaat Snijders o.s.c.
«Les Croisiers et l'Universite de Louvain*... 4e partie. Ce texte decrit la periode de la nouvelle
eclosion de l'Ordre a partir de 1840 jusqu'a la fondation de la maison actuelle en 1958.
Pendant les premieres annees, il n'y eut pas d'Etudiants Croisiers a Louvain. On avait des
contacts plutot restreints avec le College americain du Nord et avec la Faculte de Theologie (e.a.
avec les professeurs Pulsers, Marianus et Antoon Verhoeven, Feye).
Sous le regime du Maltre General Hollmann, le definitorium commence a insister sur
1'importance d'avoir des Croisiers munis de diplomes universitaires.
A partir de 1902, des Croisiers residerent a Louvain. Les debuts furent plutot hesitants: 4
jusqu'en 1932, 11 entre 1932 et 1942. D'autres Croisiers etudierent a Rome, a Fribourg, a Boisle-Duc
et a Tilburg. Ce n'est que petit a petit que leur nombre va s'accroitre. De 1942 a 1958
l'Universite de Louvain compta 30 Croisiers.
Sur un total de 45 qui ont etudie a Louvain, on en retrouve plus tard 7 dans les maisons de
formation comme professeurs ou maitres des novices et des jeunes Croisiers; 28 seront occupes
dans l'enseignement secondaire; 10 dans les Missions. Huit de ces 45 ont travaille aussi dans
la pastorale paroissiale.
Entre les deux guerres, les Croisiers ont trouve logement successivement au College du Saint-
Esprit, au College Leon XIII, a l'Ecole sociale de Heverlee. Pendant la deuxieme guerre mondiale,
ils ont habite chez les Peres de Sion et y resterent jusqu'en 1958. Tous ces endroits hospitaliers
avaient leur charme et leur couleur locale, selon les circonstances et les aleas de la vie
estudiantine.
En 1958, les Croisiers ont achete la maison actuelle, rue des Penitentes. L'histoire de cette
maison sera ecrite plus tard.
Clem Brasseur o.s.c.

IN MEMORIAM DR. ALBERT ZWART
(1912-1991)
Op 29 december 1991 verloren we een van onze Kringleden: mijnheer
Zwart, oud-prior van Achel, oud-professor van filosofie, lid van
onze Kring vana/1982. Hi/ was bijna 80 jaar.
Hij vertelde mij ooit dat hij eerder
'toevallig' bij onze Kring was
gekomen, omdat het 'hoofdkwartier'
van Clairlieu indertijd ook
'toevallig' in Achel was terecht ge
komen. Door de benoeming van
Mr. Ramaekers naar ACHEL was
ook het hele archief naar Achel
verhuisd. Samenwonend met Mr.
Ramaekers werd Mr. Zwart op zekere
dag overgehaald om het fameuze
dagboek van Prior Spick
(uit Marienfrede 1598-1609) voor
publikatie te bewerken en te vertalen.
Dat is tenslotte, gespreid over
drie jaargangen, verschenen in
,}Unser Bocholt" van 1984-86.
Later werd het gebundeld en prachtig uitgegeven op groot formaat
in 1987.
Er is nog een tweede dagboek uit datzelfde Marienfrede, vijftigjaar
later, (1656-1719) dat wacht op eventuele publikatie. Het bestaat in
uitgetikte versie, maar Mr. Zwart heeft niet meer de tijd gehad om
het af te werken.
In feite was Mr. Zwart Doctor in Theologie, die zijn hele leven fi
losofie heeft gegeven en voor de rest levende belangstelling had voor

138 IN MEMORIAM DR. ALBERT ZWART
Geschiedenis, vooral Kerkgeschiedenis en Ordesgeschiedenis. Vanaf
1946 was hij de accurate verslaggever en seere tarts van die Generate
Kapittels en vanaf1957 ook van de Belgische Provinciate Kapittels.
Een maand voor zijn dood kwam hij nog klaar met een tweetal ar-
tikels, die we zullen opnemen in Clairlieu, ditjaar en volgendjaar.
Cfr. Slangen van onze Kring schreefeen ,,In Memoriam " voor het
Ordestijdschrift van het Generalaat ,, Vinculum Crucigerorum''
(Rome, Jan. 1992). Omdat deze publikatie practisch alleen binnen
de Orde verspreid wordt, drukken we hier de tekst over.
C.B.
In de vroege voormiddag van zondag 29 deccmber overleed onze
confrater Albertus, Wilhelmus Zwart in het ziekenhuis van Maaseik,
waar hij nog naar overgebracht werd. Enkele maanden geleden werd
hij met zijn toch al wankele gezondheid opgenomen in het zieken
huis ; terug thuis is hij zwakker en zwakker geworden en nog tame-
lijk onverwachts overleden.
Cfr. Albert Zwart werd geboren in Sloten (Amsterdam) op 9 april
1912. Zijn middelbare studies deed hij bij de Kruisheren in Uden
(1925-1930). In augustus 1930 trad hij in bij de Kruisheren in Neer-
itter. Zijn filosofie-studies deed hij in Zoeterwoude (1931-1933).
Voor zijn theologische studies werd hij naar Rome gezonden, waar hij
aan het Angelicum studeerde (1933-1938). Hij behaalde er in 1938
een doctoraat in de theologie met een doctoraatsthesis over ,, De es-
sentiele elementen van het cultusmysterie en het Christendom''. Later
verscheen deze thesis in boekvorm onder de titel: ,,Heidense en
christelijke Mysterien' \ De theologische grondslagen der Mysterien-
liturgie (De Kinkhoorn, Brussel-Amsterdam, 1947).
Op 18 augustus 1936 werd hij in St.Agatha priester gewijd door
Mgr. Diepen. Na zijn studies in Rome werd cfr. Zwart voor het fi-
losofisch studiehuis in Achel benoemd. Het was een voorlopige be-
noeming, zei hij altijd, maar ze is ongeveer blijvend geworden. Tot
in februari 1989 bleef hij in Achel, daarna is hij naar Maaseik ver-
huisd. Allereerst was hij in Achel professor filosofie (1938-1967). In
1967 ging hij vanuit Achel les geven in Diest in de filosofie-concen-
tratie Diest-Averbode (1967-1969) en daarna nog sporadisch aan

IN MEMORIAM DR. ALBERT ZWART 139
onze novicen en aan de leerlingen van het middelbaar onderwijs.
Want cfr. Zwart was tevens leraar Grieks en Latijn van de retoricaklas
in de humaniora van de Zusters Ursulinen in Overpelt (1952-1977).
In het convent van Achel was hij subprior (1940-1961), toen werd
hij prior gekozen (1961-1973). Van 1973-1985 was hij opnieuw subprior
om daarna nog eens voor drie jaar prior te worden (1985-1988).
Daarnaast was hij magister van de fraters filosofen (1940-1946),
studieprefect voor de filosofie (1946-1969) en Regens Studiorum in
de Beigische provincie van de Orde (1957-1969).
Cfr. Zwart heeft zowat alle na-oorlogse generate kapittels verslagen,
van 1946 tot 1979 en in de eerste was dat allemaal in het Latijn. Ook
de verslagen van de provinciale kapittels van de Beigische provincie
staan op zijn naam: van 1957 tot 1981 en daarna nog het verslag van
1990. Je mag wel zeggen dat hij een heel stuk na-oorlogse geschiedenis
van de Orde geschreven heeft. Hij heeft ooit plannen gehad
om daarover te schrijven. Het is er niet van gekomen. Men kan dus
niet beweren dat hij zijn brood in ledigheid gegeten heeft.
Cfr. Zwart was een man van studie. Hij heeft enorm veel gelezen
en gestudeerd, niet alleen voor zijn professoraat filosofie. Na Vatica-
num II heeft hij zich vol ijver terug op de theologie geworpen. Het
is voor hem een hele ommekeer in zijn leven geweest, een bekering
zoals hij me ooit zegde. Want aan Vat. II waren voor hem moeilijke
tijden voorafgegaan juist in verband met theologische opvattingen.
Na 1977, het jaar waarin hij gepensioneerd werd, heeft hij naast een
verhevigde toeleg op de theologie (o.m. de bevrijdingstheologie) ook
veel tijd gegeven aan de historische kring van de Orde ,, Clairlieu' *
en aan het historisch tijdschrift van de Orde met dezelfde naam. Zo
publiceerde hij de nederlandse en duitse vertaling van het ,, Manu-
ale Actorum" van Johannes Spick osc, 1598-1609, Dagboek van een
Prior. Dat was in 1987.
De Orde deed nog een laatste beroep op hem in 1983 om assistent
a.i. van de Generaal te worden, in die hoedanigheid maakte hij het
generaal kapittel van 1985 nog mee.
Een man die niet stil gezeten heeft. Vele uren zat hij aan zijn studeertafel
en achter zijn schrijfmachine. Maar bij dit alles was hij te
vens nog een aantal jaren zondagsassistent in parochies, recollectie-
predikant bij zusters en biechtvader van zusters.

140 IN MEMORIAM DR. ALBERT ZWART
Zijn ontspanning in al deze drukte waren indertijd een kaartje leggen
en de zorg voor zijn bijen. Ook over deze ldeine beestjes had hij
als imker heel wat gestudeerd en kon hij er boeiend over vertellen.
In onze studentenogen was hij een echte filosoof, of datgene wat
wij ons voorstelden van een filosoof: verstrooid, een beetje over de
hoofden heen lesgevend, maar toch wel degelijk aanwezig, vaak tot
onze verrassing.
Een man, die als hij op zijn praatstoel zat, met sigaar en borreltje
liefst, mensen kon boeien met zijn visies en zijn ,,en dergelijke din-
gen meer..." en ,,moet je weten, jongen,
De man die er in slaagde altijd mager te zijn, met last van zijn
darmen, zijn maag. De man die moreel ook veel geleden heeft onder
zijn onmacht het beter te doen, vooral naar mensen toe.
Een zoeker was hij. Heel zijn leven was cirkelen rond het mysterie
van het leven, als filosoof, als theoloog, als Kruisheer, als mens
Albert.
Van aanschijn tot aanschijn ontmoet hij nu de bron van alle leven.
Hij ruste in vrede!
Wim SLANGEN, osc.

HET SINT-PIETERSDAL
OF
HET KRUISBROEDERSKLOOSTER TE HOORN
Drie kruisheren hebben zich reeds bezig gehouden met de geschie-
denis van dit klooster1. Naast Hermans konden zij beschikken over
wat er gevonden werd in het stads- of gemeente-archief van Hoorn,
in het obituarium osc van Hoorn en de kroniek van Velius2.
Sindsdien is echter het magistrale werk van Dr. A. van de Pasch
verschenen, dat alle besluiten en beslissingen bevat van de generale
kapittels gehouden van 1410-17863. Dank zij dit werk zijn we in
staat om een complete lijst van prioren samen te stellen, waardoor we
te weten komen onder welke prior een bepaalde, soms belangrijke,
gebeurtenis heeft plaats gevonden. Het jaartal van die gebeurtenis
wijst dan aan wie er toen prior was: onnauwkeurigheden kunnen
worden verbeterd en de lijst van prioren is op zichzelf al een waar-
devolle aanvulling. Na de lijst van de prioren willen we dan wat na-
der ingaan op de rebellie in het klooster, waarover het generaal ka-
pittel van 1512 spreekt4.
1 S. DROST: Geschiedkundig overzicht van het Kruisheerenklooster te Hoorn in Geschiedkundige
Bidden — 2e Jg. 2e Halfjaar 1906, 177-189.
H. NffiNHUlS: Het klooster Sint Pietersdalte Hoorn in Cruciferana le serie nr. 16 - St. Aga
tha 1939
L. Heere : Het Sint-Pietersdal ofHet Kruisbroederklooster te Hoorn in Cruciferana 2e serie nr.
22 - Amersfoort 1963
2 C.R. HERMANS: Annales canonicorum regularium S. Augustini, Ordinis S. Cruets 1(1),
118 ss - Silvae-Ducis 1858
CJ. GONNET & R.D. BAART: Inventaris van het archiefvan de stadHoorn — Haarlem 1918.
Cartularium van het Hoornse Kruisherenklooster (COSCH) - Gemeentearchief van Hoorn n.
1796.
Obituarium (Martyrologium osc.) Hornae — Archief St. Agatha
THEODORUS VELIUS: Chronyk van Hoorn - Hoorn 1740.
3 A. VAN De PASCH: Definities der Generale Kapittels van de Orde van het H. Kruis 1410
- 1786. Brussel 1969.
4 Def., 254 s.

142 HET SINT-PIETERSDAL OF HET KRUISBROEDERSKLOOSTER TE HOORN
Als leidraad voor onze op- en aanmerkingen gebruiken wij het
werkje van L. Heere, reden waarom dit artikeltje dezelfde titel draagt.
I LIJST VAN DE PRIOREN VAN HOORN
Deze lijst van prioren hebben wij zonder veel moeite kunnen samenstellen,
dank zij het feit dat toen, op een enkele uitzondering
na, jaarlijks een generaal kapittel plaats vond en, ook op een enkele
uitzondering na, de lijst van de overledenen nauwkeurig werd bijgehouden.
Achter de naam van een prior staat dan ,,prior Hornensis"
of ,,quondam (eertijds) prior Hornensis". In dit laatste geval moet
men soms raden, maar dan hebben we naar een plausibele reden gezocht
om het juiste jaar van de beeindiging van dat prioraat vast te
stellen.
1. NlCOLAAS VAN HAARLEM (CLAES Jansz) - Prior 1462-1474
Onder zijn bestuur werd het kloostertje van de Tertianen vergroot
en werd in plaats van de kapel een kerk gebouwd, die in 1465 ge-
reed kwam. In 1470 sloot de prior met de pastoor van Hoorn een
overeenkomst, wat betreft de werkzaamheden van het convent
naar buiten over biechthoren en dergelijke zaken. In hetzelfde jaar
1470 keurde Paus Paulus II de overgang van de Tertianen naar de
Kruisheren goed5. Het einde van zijn prioraat viel samen met
zijn keuze tot Prior-Generaal.
2. Johannes Ridders - Prior 1474-1485
Tijdens zijn prioraat en niet tijdens het prioraat van Gerbrandus
Engelsz, zoals L. Heere meende6, werd in de nabijheid van
Hoorn, in de Bangert (Westerblokker) een kloostertje gesticht van
Tertiarissen, Bethlehem geheten, waarmede de Kruisbroeders later
nauwe betrekkingen onderhielden. Dit in 1475.
Tengevolge van de Hoekse en Kabeljouwse twisten, werd de stad
Hoorn in 1482 door een ramp getroffen. Huurtroepen richtten
grote verwoestingen aan en de kruisbroeders, die buiten de wal-
len en vestigingen woonden, werden de eerste slachtoffers. Het
klooster werd een mine, de kerk leed grote schade en werd ge-
5 Heere a.w., 22.
6 Ibid., 24.

HET SINT-PIETERSDAL OF HET KRUISBROEDERSKLOOSTER TE HOORN 143
plunderd7. De kloosterlingen trokken zich waarschijnlijk terug
in enkele huizen, die zij in de stad bezaten8, terwijl de kerk
enigszins werd hersteld. Na deze ramp besloot het stadsbestuur de
wallen en vestingen uit te breiden, zodat in de toekomst klooster
en kerk binnen de versterkingen zouden komen te liggen. Daartoe
moest het St.Pietersdal enkele meters worden verhoogd. Dit kostte
tijd. Johannes Ridders stierf als prior9.
3. Gerbrandus Angeli (Engelz) Prior 1485-1494
Gerbrandus was een echte voorganger in nauwgezet kloosterleven.
Het beheer van de geldzaken schijnt hij geheel te hebben over-
gelaten aan zijn procurator. Eerst in 1493 besluit het convent een
geheel nieuw klooster te bouwen en ook een nieuwe grotere kruiskerk10.
Dit betekende tegelijk ook het einde van zijn prioraat.
Hetzelfde jaar werd hij door de toenmalige Prior Generaal, Everhardus
van Orsoy naar Engeland gezonden om te trachten de
kloosters aldaar te hervormen. Het convent van Hoorn zal hem
niet meer terugzien, want het jaar daarop wordt hij tot Prior Ge
neraal gekozen. De uitvoering van de bouwplannen moest hij
overlaten aan zijn opvolger.
4. Petrus van Oudenaarde (Aldenarde) Prior 1494-1503
Deze leek wel de man om het besluit van 1493 tot uitvoering te
brengen. Hij was al supprior geweest en econoom onder Johannes
Ridders, zoals blijkt uit het stadsarchief van Hoorn u. We mogen
aannemen dat hij die ambten, toch zeker het ambt van procura
tor, uitoefende onder zijn voorganger Gerbrandus. Hij bouwde
het nieuwe klooster en begon in 1500 met de bouw van de
was.
nieuwe kerk. Men liet de oude voorlopig staan, zodat de diensten
konden doorgaan. Men bouwde het nieuwe koor, waavan de muren
reeds de hoogte tot de ramen bereikten12. De prior legde
toen zijn ambt, waarschijnlijk in 1503, neer13. Was het uit geld-
7 Heerc ibid. 15, cfr. 26.
8 Heere a.w., 27.
9 Van de Pasch Def. 169 cfr. ibid, nota 8.
10 Heere, 16.
11 Stadsarchief Hoorn Reg. 890 geciteerd door Nienhuis a.w. 26.
12 Heere, 16.
13 Nienhuis a.w., 49. Nienhuis moet ergens gelezen hebben dat na 1503 een ander prior

144 HET SINT-PIETERSDAL OF HET KRUISBROEDERSKLOOSTER TE HOORN
gebrek en zag hij er tegen op nieuwe leningen aan te gaan of
voelde hij zich te oud om die lasten nog te dragen ? Wilde hij de
voltooiing overlaten aan een jongere kracht? Hij stierf in 1507 als
,,eertijds prior, eertijds supprior en eertijds procurator" 14.
5. Harcko (Herk) Claes Prior 1503-1518
Prior Herk legde de bouw stil. Men kon al met moeite de be-
lasting betalen en hij was ook niet van plan door geldleningen de
schuld van het klooster nog te vergroten. Ook niet na 1508 toen
het stadsbestuur vrijstelling van belasting verleende, omdat op het
terrein van de kruisbroeders de stadsmuren werden gebouwd en
grachten waren gegraven. Bovendien mochten de kruisheren 4 jaar
lang een bedeltocht of een collecte houden in de stad. Verder
werden de kloosterlingen ook vrijgesteld van accijns op bier en
wijn13, maar de prior bleef bij zijn mening en wilde blijkbaar
betere tijden afwachten.
Onder zijn bestuur heeft dan een soort kloosterrevolutie plaats ge-
had, waarover Heere spreekt en ook het kapittel van 1512 16. We
willen daarop terugkomen in een commentaar. Harcko stierf als
prior17.
6. Johannes Lambertz Cruiff (Hornecke) Prior 1518-1523 (le
Prioraat)
Deze prior was vanaf het begin van plan om koste wat het koste
de nieuwe kerk af te bouwen en te voltooien. Hij benoemde als
supprior en procurator twee medebroeders, die hem zeker zouden
steunen18.
Ze verkochten een stuk land en in 1519 waren ze aan het bouwen.
Het jaar daarop sloten zij leningen af met twee zusterkloosters19
en in 1521 begon men het dak met leien te bedekken20. Omdat
ze zuinig moesten zijn deden ze zelf zoveel mogelijk het werk,
hetgeen echter zijn tegenvallers had21. De oude kerk werd afge-
14 Van de Pasch, Def. 240.
15 Heere, 26.
16 Heere, 20, en Gen. Kapittel 1512 = Def. 254-255.
17 Def. 267 cfr. ibid, nota 3.
18 Def. 255 nota 1 en 2.
19 Heere, 16.
20 Heere, 16.
21 Heere ibid. 16.

HET SINT-PIETERSDAL OF HET KRUISBROEDERSKLOOSTER TE HOORN 145
broken en in 1523 was de nieuwe kerk klaar. Het stadsbestuur
hielp ook in 1519 met vrijdom van belasting en de toestemming
om twee jaarlijkse collecten in de stad te houden22. Het was een
zwaar karwei en de prior trad in 1523 af. Hij wordt in 1524 ,,eer-
tijds prior" genoemd23. Heere overdraft, wanneer hij zegt dat
de bouw in 1462 was begonnen en eerst in 1522 het werk onge-
veer voltooid was24. Hij schijnt te vergeten dat eerst in 1493
besloten was om een geheel nieuw klooster en een geheel nieuwe
kerk te bouwen.
Conrad Juliaci Prior 1524-1525
Conrad Juliaci werd samen met Theodoricus Elborch door het Ge
neraal Kapittel van 1524 naar hun eigen klooster Hoorn terugge-
zonden en nog hetzelfde jaar werd Juliaci tot prior gekozen25.
Lang kan dat prioraat niet hebben geduurd. Rond die tijd moet
het verlangen van de Tertiarissen van het klooster Bethlehem in
de Bangert in vervulling zijn gegaan, evenals vroeger de Tertianen
van Hoorn, de regel van St.Augustinus te volgen en zich te plaat-
sen onder het Generaal Kapittel van de Kruisheren. Juliaci moet
toen al spoedig zijn benoeming hebben ontvangen om daar rector
te worden, ambt, dat niet verenigbaar was met het ambt van prior
te Hoorn. Hij sterft in ieder geval als pater sororum in 1539 en als
,,eertijds prior" 26. Juliaci schijnt de eerste kruisheer te zijn, die
daar als rector benoemd werd. Enkele anderen zijn toevallig bekend
nl. Peter Plas rond 1540 en Franciscus Vaes rond 1545 tot
zijn dood in 1550 en Henricus Norman gestorven omstreeks
156627. De visitatoren, die Hoorn bezochten, bezochten ook dit
zusterklooster28. De zusters werden dan ook wel cruciferinnen
genoemd.
Theodoricus Elborch Prior 1525-1530
Elborch stierf als prior29
22 Heere ibid. 27.
23 Def. 255 nota 3.
24 Heere, 28.
25 Def. 280 en ibid, nota 3.
26 Def. 323.
27 Heere 24.
28 zie b.v. Gen. Kapittel 454 = Def. 358.
29 Def. 296.

146 HET SINT-PIETERSDAL OF HET KRUISBROEDERSKLOOSTER TE HOORN
9. Johannes Lambertz Cruiif Prior 1530-1531 (2e prioraat)
Hij stierf als prior30
10. GERARDUS JELLISZ. VAN SCHAGEN Prior 1531-1541
Stierf als prior31
11. TheodoricusJansz Prior 1541-1544
Stierf in 1557 als ,,eertijds prior*'32. De eindterm van zijn pri
oraat blijkt uit de beginterm van zijn opvolger.
12. Antonius Fresenius Van Odorp Prior 1544-1561
De beginterm heeft hij zelf opgeschreven. In Hoorn vond hij de
tijd om de cursus filosofie, die hij gevolgd had te Leuven op te
schrijven en uit te werken. Dat werk is bewaard in de bibliotheek
te Luik. Daarin schrijft hij dat hij die beeindigde in 1547, het
derde jaar van zijn prioraat33. De eindterm is het jaar, waarop
hij gekozen werd als Prior-Generaal.
13. Cornelius Van Oy(e) Prior 1562-1572
In 1572 opende Hoorn de poorten van de stad voor de troepen
van Willem van Oranje en werd het klooster opgeheven. Van
Oye stierf als prior van St.Agatha in ballingschap te Gennep in
160534.
Deze meer uitwendige geschiedenis van Hoorn wettigde het oordeel
van Heere: ,,In de 110 jaren dat de kruisbroeders in Hoorn
verbleven, hebben ze weinig peis en vrede en welstand gekend,
zodat deze geschiedenis in mineur geschreven staat" 3\ Maar er
bestaat ook een inwendige geschiedenis nl. de observantie, waar-
in Hoorn uitmuntte en die P. van den Bosch beschreven heeft,
althans tot het jaar 150036. Hij verwijst dan naar de le en 3e
prior, die beiden tot prior-generaal werden gekozen en echte
hervormers kunnen worden genoemd. Van uit Hoorn werden
30 Def. 299.
31 Def. 329 cfr. ibid, nota 3.
32 Def. 364 en ibid, nota 4.
33 Def. 375 nota 4.
34 Heere 31.
35 Heere biz. 7.
36 P. van den Bosch: Studien over de observantie der Kruisbroederrs in de vijftiende eeuw
in Clairlieujg. 26 (1968), over Hoorn biz. 109-110.

HET SINT-PIETERSDAL OF HET KRUISBROEDERSKLOOSTER TE HOORN 147
observante kloosterlingen gestuurd naar andere kloosters, terwijl
uit andere kloosters minder observante kloosterlingen naar Hoorn
verplaatst werden om de observance te leren kennen. P. van den
Bosch beeindigt zijn beschouwingen over Hoorn met te wijzen op
het feit dat geen enkele kruisbroeder uit Hoorn werd gestraft37.
Des te onbegrijpelijker wordt dan dat in Hoorn, waar een bloeiend
kloosterleven bestond zeker de helft van het convent38 in
opstand kwam en de harde maatregelen waardoor die opstand
werd neergeslagen.
37 a.w. biz. 10.
38 Volgens Heere woonden er gemiddeld 12-14 conventualen. Hij leidt dat af uit het aantal
dat, in de 110 jaar van het bestaan een 50-tal bedroeg, maar cfr. van de Pasch noemt er een
goede 70, zodat wij als gemiddelde nemen: 14-16 bewoners. Zie Heere biz. 17 en 20; van de
Pasch Def. biz. 585-586. Het aantal opstandelingen, die met name worden genoemd, bedroeg
8 personen.

148 HET SINT-PIETERSDAL OF HET KRUISBROEDERSKLOOSTER TE HOORN
II. DE REBELLEN IN HET KLOOSTER VAN HOORN
Met opzet schreven we ,,De rebellen" en niet ,,rebellie". De re-
bellie heeft maar kort geduurd terwijl de Rebellen bleven en uitein-
delijk verkregen wat ze wilden. De geschiedenis van de ,,rebellie"
is een fase. We onderscheiden drie fasen in die geschiedenis. Prioren
blijven niet leven en ook de prioren-generaal niet. Nu we de lijst van
prioren kennen kunnen we vaststellen wie de prior was en waarom de
helft van de conventualen in opstand kwamen.
EERSTE FASE: DE REBELLIE 1510-1512
De opstand had plaats onder het prioraat van van Harcko (Herk)
Claes, de 5e prior van Hoorn, die in 1503 de bouw van de nieuwe
kerk stil legde; in geen geval leningen wilde aangaan om de schuld
niet te vergroten. Jaar na jaar ging voorbij en niettegenstaande het
stadsbestuur privileges schonk, bleef prior Herk bij zijn standpunt1.
Dat was niet onredelijk, want Hoorn was arm. Van de andere kant
kon het niet goed zijn dat het nieuwe koor, waarvan de muren reeds
gebouwd waren tot 3 meter hoogte, jarenlang aan wind en regen wa-
ren blootgesteld en de oude kerk steeds meer vervallen raakte. Boven-
dien wat is een klooster zonder een degelijke kerk, waar de gods-
dienstige plechtigheden moesten worden gevierd ?
In de veroordeling worden de opstandelingen ook halsstarrig (con-
tumax)2 genoemd. Dit wijst er op dat er reeds enkele waarschuwin-
gen aan voorafgegaan zijn. In 1509 werden ze gevisiteerd door de
prioren van Asperen en Sneek, die in hun verslag wel daarvan mel
ding gemaakt hebben3. In het Generaal kapittel van 1510 lezen we
dat Johannes Ithenhovie uit Sneek, die supprior was in Hoorn, terug-
gestuurd wordt naar zijn domus nativa en Tilmannus Hornensis te-
rug gezonden wordt naar Hoorn en daar supprior werd4. Tilmannus
moet een observant kloosterling geweest zijn. Men moet gehoopt
hebben dat deze de vrede zou kunnen herstellen. Maar het tegeno-
vergestelde werd waar. Tilmannus gaf in 1511 de opstandelingen ge-
1 Zie boven lijst van de prioren.
2 ,,contumax" Def. 254.
3 Def. 248.
4 Def. 250.

HOORN - Blaeu Atlas
a
o
s
o

PQ
S
3
150 HET SINT-PIETERSDAL OF HET KRUISBROEDERSKXOOSTER TE HOORN

HET SINT-PIETERSDAL OF HET KRUISBROEDERSKLOOSTER TE HOORN 151
lijk en oordeelde dat ze wettig in opstand kwamen. Misschien had er
een conventskapittel plaats gehad en wilde de prior de meerderheid
niet volgen. Dan besluit de prior-generaal Cornelius van Clotingen
er een eind aan te maken. Hij stuurt twee definitoren van het kapittel
van 1511 naar Hoorn om de zaken te onderzoeken. Na beide partijen
gehoord te hebben, geven ze als hun mening dat de opstand
onwettig is5.
Wie was Cornelius van Clotingen? A. Van de Pasch schildert hem
als een groot geleerde, die hoog in aanzien stond ook bij andere prelaten6.
Wij echter willen hem zien als een strenge hervormingsgeneraal.
Van het begin van zijn bestuur in 1501 tot het einde in
1512 wordt er elk jaar een grote lijst gepubliceerd van verplaatsingen
en benoemingen: Supprioren worden afgezet, anderen worden benoemd.
Hij maakte volop gebruik van zijn volmachten, vergezeld
met bedreigingen. Het lijkt wel of elke stabiliteit is afgeschaft. Ook
hier treedt hij hard op. Allen moeten de straffen ondergaan, die verbonden
zijn aan de culpa gravis. Niettegenstaande de opstandelingen
het grootste deel uitmaken van het convent verliezen ze alien
hun stemrecht. De supprior Tilmannus wordt afgezet en naar Sneek
gestuurd, terwijl de prior van Sneek de opdracht krijgt een nieuwe
supprior te benoemen. De voornaamste rebel nl. Johannes Lambertz
wordt verbannen naar Goes. Deze straffen worden bepaald op het
Kapittel, dat plaats had de 9-11 Mei. De generaal stierf nog hetzelfde
jaar in October7.
TWEEDE FASE: MEER BEGRIP VOOR HET STANDPUNT VAN
DEREBELLEN 1513-1518
De opvolger van Cornelius van Clotingen was Wilhelmus van de
Oever, een soort tegenpool van zijn voorganger. In zijn artikelen over
de prioren-generaal tekent A. van de Pasch Willem van den Oever
met deze woorden: ,,Geduldig in moeilijkheden en een goed zakenman,
was hij toegevelijk in de kloostertucht. Als prior van Kolen had
hij Franciscus Conioels leren kenen als een goed financier en maakte
die conventualis en procurator van Hoei. Er werd een koor gebouwd
5 Def. 250.
6 Clairlieu en zijnprioren-Generaal in Clairlieu jg. 18 (I960 biz. 26-27).
7 Def. 254-255, zie ook A. van de Pasch a.w. ibid.

152 HET SINT-PIETERSDAL OF HET KRUISBROEDERSKLOOSTER TE HOORN
en een prachtige toren met een beiaard. In het koor kwam een ko-
peren kandelaar. Hij schafte een kostbare koorkap aan van goudla-
ken, een verguld zilveren kruis, waarin de relikwie van het H.Kruis
werd geplaatst en andere zilveren reliekhouders'' 8.
Hij was dus een man, die hield van plechtige liturgische vieringen
en van een mooi kerkgebouw. Van strenge straffen hield hij niet en
tijdens zijn bestuur kwamen in de Generale Kapittels geen lijsten
voor van verplaatsingen en benoemingen. Telkens wordt daar gezegd
dat wat dit betreft alles aan de generaal was voorbehouden9.
Het lag niet in zijn aard supprioren af te zetten en anderen te be-
noemen. Eerst onder zijn opvolger Laurentius van Gladbach begonnen
de lijsten weer. Hij moet sympathie gehad hebben voor de rebellen
van Hoorn, de strafmaatregelen wel hebben afgeschaft en wie
onder zijn voorganger verbannen waren, weer terug hebben laten
gaan. Vanzelfsprekend trad hij niet op om de prior van Hoorn ongelijk
te geven. Zo brak voor de rebellen een tijd van rust en geduld
aan. Het werd een periode van geduldig afwachten tot een nieuwe
prior kon worden gekozen en dat was in 1519.
DERDE FASE: EIND GOED AL GOED 1519-1523
Prior-generaal van de Oever was geen man om een vrije keuze vanwege
een zware fout uit het verleden te verhinderen. De opstandelingen
moeten hem als een man van de Voorzienigheid hebben ge-
zien. Niemand minder dan het kopstuk van de rebellie Johannes
Lambertz (Hornecke) werd gekozen en twee anderen werden supprior
(Johannes Kruse of Cruiff en Otto Benoit of Dydam)10 en
procurator. Nog in 1519 werd de bouw hervat hoewel, hetgeen men
lange tijd vreesde, de schutting of de muren door de storm op 4 november
van dat jaar werden omvergeworpen n. In 1520 leenden het
drietal geld van twee zusterkloosters12. In 1521 kon men de leien
op het dak leggen13. De oude kerk werd afgebroken en in 1523 was
alles voltooid. Nu nam de prior ontslag, terwijl de supprior en de
8 a.a. biz. 27-28.
9 Zie generale kapittels van 1513-1521. Def. 157-274.
10 Def. 255, noot 1-3.
11 zie Heere biz. 16.
12 Heere ibid.
13 Heere ibid.

HET SINT-PIETERSDAL OF HET KRUISBROEDERSKLOOSTER TE HOORN 153
procurator hun dienst bleven vervullen onder de volgende prior14.
Het besluit van 1493 was eindelijk uitgevoerd.
De opstandelingen werden gedreven door de ijver voor Gods Huis.
14 Def. 255 noot 1-3.
(t) Dr. A. ZwARTo.s.c.

KRONIEK
JAARVERGADERING CLAIRLIEU 1991 op woensdag 3 April te Maaseik.
Aanwezig: Cl. Brasseur, voorzitter van de kring, en de leden: J. Corstjens, H.
Douma, R. Janssen, G. Reijners, W. Slangen, D. Snijders, P. Winkelmolen en
A. Zwart. Verontschuldigd had zich K. Cools.
Het verslag van de jaarvergadering 1990 werd goedgekeurd. Daarna lichtte P.
Winkelmolen het financiele verslag over het boekjaar 1990 toe. De voorzitter
dankte hem voor zijn goed beheer.
Mandaat: Het gehele bestuur stelde, omdat de statutaire termijn verlopen was,
zijn mandaat ter beschikking. De vergadering verzocht echter het bestuur, een
nieuwe termijn te aanvaarden. In de functieverdeling kwam geen verandering:
Cl. Brasseur voorzitter, G. Reijners secretaris en P. Winkelmolen penning-
meester.
Ook het mandaat van Cl. Brasseur als hoofd van het redactieteam werd met
drie jaren verlengd.
Clairlieu: Door brand in de computer van de drukkerij en door een ongeval van
de zetter kon de achtenveertigste jaargang (1990) pas in 1991 verschijnen. Dit
was voor het bestuur de aanleiding om een gecombineerd nummer 1990-1991
(achtenveertigste en negenenveertigste jaargang) uit te geven. De omvang van
dit nummer rechtvaardigde dit besluit. Bovendien kwam zo meer tijd en geld
beschikbaar om van de vijftigste jaargang een echt jubileumnummer te maken.
In dit nummer zal P. Winkelmolen de geschiedenis van de kring Clairlieu beschrijven.
We hebben ook al een artikel van Dr. H.-U. Weifi over het boekenbezit
van het klooster Bentlage bij de opheffing (1803) en van Dr. A. Zwart
over prior P.J.H. Hoogen van Wegberg. Misschien kunnen we een artikel van
Prof. Dr. K. Elm over de oorsprong van de Kruisherenordes tegemoetzien. Bo
vendien liggen er nog notities van Dr. A. Ramaekers over de verdere geschie
denis van de Kruisheren in Leuven: een derde nog vrij onafgewerkt deel (ge
schiedenis vanaf 1616) en een vierde deel, dat de contacten in deze eeuw beschrijft.
Mogelijk is ook al een deel van de studie van Roger Janssen over de

156 KRONIEK
Kruisherenorde tussen 1800 en 1920 beschikbaar. De kring wil in elk geval in
1992 een goed verzorgd jubileumnummer uitgeven.
lnventaris van archiefvan Clairlieu: Pater P. Winkelmolen heeft het archief van
Clairlieu, dat nog in Achel berustte, geordend en beschreven. Hij overhandigde
een copie van deze beschrijving. Het archief zelf en het boekenbezit van Clair
lieu komen in het archief te Maaseik. De leden van de kring Clairlieu zijn pater
Winkelmolen zeer erkentelijk voor dit monnikenwerk. Rome en Bonn zullen
een copie krijgen van deze inventaris.
Cruciferana: Dit is een reeks van opstellen uit de ordesgeschiedenis, begonnen
door de fraters C. van Dal en H. Reichert in 1934. De eerste nummers in deze
reeks werden met enige doorslagen getypt. Deze eerste serie (nrs. 1-17) werd
enige jaren geleden opnieuw in offset uitgegeven. Een tweede reeks opstellen
(nova series) werd gestencild en uitgegeven in meer exemplaren. De redactie
berustte achtereenvolgens bij P. Winkelmolen, J. van den Bosch en P. van den
Bosch. De nummers 25-28 van deze nova series bevatten een bibliografie van
en over Kruisheren over de jaren 1967-1978. Door de zorg van leden van Clair
lieu en met medewerking van het Generalaat te Rome verscheen als nummer
29 een aanvulling van deze bibliografie over de jaren 1979-1989. De kring
Clairlieu uitte de wens deze bibliografie te vervolledigen en voort te zetten.
Onder verantwoordelijkheid van het Generalaat verschenen nog twee num
mers in de reeks Cruciferana: nr. 30: Ghis Thevissen, Een van ziel en een van
hart naar God, en nr. 31: Bob Rossi, Things old and new.
Gedenkboek f,Buta": In 1990 was het vijfentwintig jaar geleden dat drieentwintig
Kruisheren in Zaire door opstandelingen vermoord werden. Dit was de
aanleiding tot de uitgave van een gedenkboek ,, Buta-Kruisheren ", waaraan
meerdere confraters uit Belgie en Nederland hun medewerking hebben ver-
leend.
Tentoonstellingen: In Wickrath bij Monchengladbach, waar de Kruisheren zich
in 1491 gevestigd hebben, werd door de goede zorgen van de heren K. Jacobi
en M. Otten een tentoonstelling over het klooster Wickrath georganiseerd. (Zie
Clairlieu 90-91, pp. 152-155).
In Langerwehe bij Diiren hield de Heimat- und Geschichtsverein ,,De Merode"
een tentoonstelling over het vroegere Kruisherenklooster Schwarzenbroich.
Vooral de heer St. Scheidt en de familie Krieger hebben zich daarvoor
ingezet. De grote trekpleister van de tentoonstelling was een maquette van 3
bij 4 meter, die een getrouwe weergave was van het klooster Schwarzenbroich
in de achttiende eeuw. (Zie Kroniek in dit nummer).
Ter Ape/: Het voormalige Kruisherenklooster Ter Apel is nu als museum
voor religieuze geschiedenis en kerkelijke kunst ingericht. Een nieuwgevormde

KRONIEK 157
stichting heeft grootse plannen; ze wil o.a. ieder jaar (van mei tot november)
het thema van de tentoonstelling ietwat varieren. Zo werd voor 1990 onder het
motto ,,Monnikenwerk, Klooster Ter Apel" de nadruk vooral op de bouwgeschiedenis
gelegd. Voor 1991 is als thema genomen: ,,Kruisheren in de loop
van de Geschiedenis " (Zie Kroniek in dit nummer).
Statuten: Op verzoek van het Generaal Bestuur van de Orde werden de gewijzigde
statuten aan een juridisch adviseur (Hasselt) voorgelegd. Deze raadde ten
sterkste af van onze geschiedkundige kring een V.2.W. te maken. Volgens hem
kunnen we het beste een 'feitelijke' vereniging blijven zoals tot nu toe. Onze
statuten dienen vooral voor intern gebruik.
Bestuursleden van de kring zullen dit op het a.s. Generale Kapittel met de
Magister-Generaal bespreken.
De volgende jaarvergadering werd vastgesteld op woensdag 22 April 1992, te
beginnen om 14.30 uur, wederom te Maaseik.
Dr. G. Reijners o.s.c.
KREUZHERREN im ,,Lexikon des Mittelalters", Artemis-Verlag, Munchen-
Ziirich, Band V, Lieferung 7 (1991), Sp. 1500-1502.
Dieses Lexikon des Mittelalters will in 8 Banden (80 Faszikeln) unser heutiges
Wissen iiber das Mittelalter zusammenfassen. Ein Gremium von 100 Mediaevisten
garantieren fur das wissenschaftliche Niveau der Artikel. Fiir dieses Lexi
kon schrieb Professor Kaspar Elm (Berlin) unter dem Stichwort ,,Kreuzherren"
iiber mehrere Gruppierungen, die unter dem Namen Kreuzherren, Kreuzbriider,
Cruciferi, Crucigeri bekannt sind. Diese Gruppierungen sind alle im 12.
oder 13. Jh. unabhangig voneinander entstanden. Gemeinsam haben sie: die
Verehrung des hi. Kreuzes, die Verbindung ihrer Anfange mit den Kreuzziigen
sowie das Riickdatieren ihres Ursprungs in die Friihzeit der Kirche (Papst
Anaklet bzw. Kaiserin Helena und Cyriakus); auch die Augustinusregel ist ihnen
gemeinsam. In gedrangter Form behandelt K.E. nacheinander die italienischen
Kreuzherren (Kreuzherren von Bologna), die Kreuzherren mit dem roten
Stern (Bohmen), die Kreuzherren mit dem roten Herzen (vor allem in
Bohmen, Polen und Litauen) und schliefilich die belgisch-niederlandischen
Kreuzherren (Ordo fratrum sanctae Crucis). Die Kreuzherren von Coimbra wer
den offensichtlich an anderer Stelle noch besprochen.
Prof. Elm setzt voraus, dafi die Kreuzbriider von Clairlieu bereits vor 1248 mit
ahnlich orientierten Gruppen in Frankreich und England Kontakt hatten, von
denen sich einige nach der Regulierung (1248) dem Orden anschlossen. Was
die Absichten des Griinders betrifft, ubernimmt er die Anschauung des Russelius:
Theoderich von Celles und fiinf (?) weitere Liitticher Chorherren haben

158 KRONEEK
nach der Ruckkehr aus dem 3. Kreuzzug und dem Albigenserkrieg den Orden
gegriindet, um nach Art der Chorherren vom hi. Grab in Jerusalem zu leben
und damit eine altere, auf Helena und Cyriakus zuriickgehende Tradition fort-
zusetzen. Dafi die hi. Odilia ,,diese Tradition schon fruher an der Maas hei-
misch gemacht hat" ist mir jedoch vollig neu. Bemerkenswert ist, dafi er bei
den Kreuzherren von Clairlieu nicht wie bei den anderen Kreuzherren den
Hospitaldienst eigens erwahnt. Die Iiteraturangabe ist auf den neuesten Stand
gebracht. Leider fehlt die grundlegende und noch immer bedeutende Studie
von Robert Haaft, Die Kreuzherren in den Rheinlanden, Bonn 1932. Es ist be-
dauerlich, daft Prof. Elm, dem eminenten Kenner der mittelalterlichen Ordens-
geschichte, fur seine Darstellung so wenig Raum zur Verfiigung stand.
ORDENSGESCHICHTLICHES TREFFEN.
Dr. Ger. Q. Reijners o.s.c.
Zum dritten Mai traf sich am 6. Oktober 1990, diesmal in Ehrenstein, eine
Gruppe von Personen, die ihr Interesse fur die Geschichte unseres Ordens schon
unter Beweis gestellt hatte.
Nach der Begriifiung beim Stehkaffee im Kreuzgang des Klosters hielt Pater
Bernhard Leisenheimer in der Kirche eine Meditation uber die religios-
kunstlerische Bedeutung dieses Kirchenraumes.
Am Nachmittag referierte Frau Dr. Mia Schmidtberg iiber die Geschichte des
Klosters Ehrenstein.
Beim Mittagessen und beim Kaffeetrinken gab es reichlich Gelegenheit, zur
personlichen Begegnung und zum gegenseitigen Austausch.
Auch die Sonne wirkte mit und legte einen herbstlichen Zauber iiber Kloster
und Landschaft.
Alles in allem ein gelungener Tag, auch durch die Mitwirkung der Ehrenstei-
ner Gemeinschaft.
G.R.
G. SCHEERDER, De ordo canonicus regularis en hetprioraat, Cruciferana N.S.
Nr. 32, Rome 1991.
G. SCHEERDER, De prior conventualis in de orde van het Hei/ig Kruis, Cru
ciferana N.S Nr. 33, Rome 1991.
Daar beide Cruciferanas elkaar aanvullen, ja ten dele overlappen en de schrijver
bovendien meermalen in herhalingen vervalt, betrekt zich volgende bespre-
king op beide nummers.

KRONIEK 159
Pater G. Scheerder had zich tot doel gesteld na een algemene schets van de
historische ontwikkeling van de vita canonica vanaf Augustinus, via Chrodegang
van Metz en de regel van Aken, de plaats van het prioraat en de prior conventualis
in het algemeen en in het bijzonder bij de Kruisheren te behandelen. Op
zich een interessant en belangrijk, maar wel veelomvattend onderwerp. Bij mijn
weten is dit de eerste keer dat dit probleem in zijn historische ontwikkeling in
on2e Orde behandeld wordt. Op zich dus een pluspunt. De schrijver beschouwt
het prioraat vooral als een structuurprobleem en verbindt het prioraat en de
prior conventualis in onze Orde rechtstreeks met de kanunnikentraditie. Volgens
hem loopt er een directe verbindingslijn, ook in de constituties, van de
Praemonstratensers naar de Kruisheren. Hier beginnen voor mij al de vraagte-
kens, die ik achter vele beweringen van mijn medebroeder zetten moet.
In deze bespreking wil ik mij tot enkele kernkwesties beperken. De auteur
wekt de indruk dat de eerste Kruisbroeders — hij neemt aan dat alle vijf de-
rici in Luik kanunniken waren — van meet af aan voor een uitgesproken kano-
nikale opbouw van hun nieuwe gemeenschap gekozen hebben. Daarvan ben ik
echter niet overtuigd. Van de oudste periode (c. 1211-1248) weten wij practisch
niets met zekerheid. Een pauselijke goedkeuring onder Innocentius III (1215 ?)
is helemaal niet zo zeker als pater G.S. het doet voorkomen. Ik voel veel meer
voor de mening van de bekende belgische kerkhistoricus, pater E. de Moreau
s.j., die ook voor de ontwikkeling bij de Kruisheren aanneemt, wat bij vele
Middeleeuwse Ordes het geval was l: Het begin en de eerste ontwikkeling ver-
liepen in twee fasen; in de eerste leidde de stichter(s) een teruggetrokken leven
of trok als prediker rond; volgelingen sloten zich bij hem aan; er was veel spon-
taneiteit en enthousiasme. Pas in een tweede fase begon men ernstig na te den-
ken over duidelijke structuren en was men gedwongen tot institutionalisering
om ,, wildgroei'' te voorkomen. Zo is het o.a. bij de Praemonstratensers, Fran-
ciscanen en Carmelieten gegaan. De ons ter beschikking staande oudste oor-
sprongsverhalen2 wekken de indruk dat de ontwikkeling bij de Kruisheren niet
anders verlopen is.
De oudste documenten waarop we ons kunnen baseren, zijn: de goedkeu-
ringsbulle van Innocentius IV (Religiosam vitam eligentibus), gedateerd 1 Oc
tober 1248, en de oorkonde van Innocentius IV van 23 October 1248, gericht
aan de elect-bisschop van Luik, Hendrik van Gelder3. In het laatstgenoemde
document vraagt de Paus aan Hendrik van Gelder een onderzoek in te stellen
naar de levensregels van de Kruisbroeders. Deze hadden namelijk aan de Paus
verzocht te mogen leven naar de regel van St. Augustinus en sommige (quae-
dam) constituties van de Predikbroeders (Dominicanen). Bovendien hadden ze
gevraagd om de liturgie van de Predikbroeders te mogen overnemen. Wel wil
1 Vgl. Clairlieu 1945, p. 7-12.
2 Vgl. H. van Rooijen, De oorsprong van de Orde der Kruisbroeders of Kruisheren. De geschiedbronnen.
Clairlieu 1961, p. 143-196.
3 Vgl. H. van Rooijen, a.w. resp. p. 62-75 (Latijnse tekst p. 200-204) en p. 76-83 (Latijnse
tekstp. 205).

160 KRONIEK
den ze een eigen kloosterkleed dragen en in tegenstelling met de Predikbroe
ders gemeenschappelijk bezit kunnen aanvaarden. De Paus geeft Hendrik van
Gelder als de verantwoordelijke voor het diocees Luik de opdracht de leefregels
van de Kruisbroeders te onderzoeken en dan naar bevinding van zaken zijn
goedkeuring te geven of niet. De elect van Luik voert deze opdracht uit en geeft
op 31 December 1248 aan de Kruisbroeders het gevraagde verlof. In dit schrijven,
dat ons behouden is4, somt hij ook de titels van de hoofdstukken van de
constituties van de Kruisbroeders op. In deze opsomming vinden wij al een
eerste aanwijzing, dat de Kruisbroeders hun constituties, zij het met enige veranderingen,
direct aan de Predikbroeders, niet aan de Praemonstratensers, ontleend
hebben. Nog veel duidelijker wordt dit uit het onderzoek van Dr. A. van
de Pasch5, die de tekst van de oudste constituties van de Kruisheren critisch en
minutieus met die van de Predikbroeders in de redactie van Raymundus van
Pennafort (1241) vergeleken heeft. Het is verbazingwekkend, hoeveel bepalingen
de Kruisbroeders van de Predikbroeders hebben overgenomen. Het zal ook
voor G.S. interessant zijn te vernemen, dat de constituties van de Dominicanen
bij de priorkeuze de volgende formulering gebruiken6: ,,Priores conventuales
a suis conventibus secundum formam canonicam eligantur. '' Ik zie dus helemaal
geen reden om de tetmen prior conventualis en forma canonica als typisch
voor reguliere kanunniken te bestempelen. Ik denk dat de Kruisbroeders hier
zoals in vele andere gevallen in de tweede distinctie van hun constituties eenvoudig
de structuur en tevens de termen van die van de Dominicanen hebben
overgenomen.
Dat ze niet de hoofdstukken over ,,provincies " en ,,provinciaals" hebben
overgenomen is m.i. geen principiele beslissing, zoals G.S. beweert, maar een
practische. Het verspreidingsgebied van onze Orde was in de beginperiode veel
beperkter als dat der Dominicanen, die zich in de dertiende eeuw vrij snel in
geheel het christelijke Europa verspreid hebben.
Een ander punt: Wij mogen onze stabilitas loci niet vergelijken met die van
de Praemonstratensers. Zeker, ook voor de Kruisbroeders was de ,, domus nativa'\
het huis van intrede en professie, belangrijk. Maar de Kruisbroeders heb
ben nooit hun professie afgelegd voor een bepaald huis (of kerk), maar aan de
Prior-Generaal van Huy, ook als een ander de professie afnam. Hun professieformule
hebben ze woordelijk van de Dominicanen overgenomen7.
Het kanonikale karakter van onze Orde was in de eerste eeuwen niet zo duidelijk
als pater G. Scheerder het doet voorkomen. De naam ,, Kruisbroeders"
wekte op zich al een associatie met de ,,minderbroeders" en ^predikbroe
ders", zeker in de dertiende en veertiende eeuw. Ook het privilege van ,,op
4 Vgl. H. van Rooijen, a.w. p. 84-96 (Latijnse tekst p. 206-207).
5 A. van de Pasch, De tekst van de constituties van de Kruisheren van 1248, Brussel 1952.
Waarom G.S. in beide Cruciferanas steeds spreekt van de constituties van 1245 is mij een
raadsel.
6 Vgl. A. van de Pasch, a.w. p. 79, voetnoot 4.
7 Vgl. A.v.d. Pasch, a.w., p. 67.

KRONIEK 161
termijn te mogen gaan" (1318) paste niet bij de levensstijl van kanunniken.
De eenvoudige huizen en kerken en de sobere levenswijze der Kruisbroeders
evenmin. Het is dan ook niet verwonderlijk dat een goed kenner van de ge-
schiedenis van onze Orde, Dr. Robert Haaft, lange tijd de mening toegedaan
was dat men de Kruisbroeders eerder tot de Mendicanten als tot de Reguliere
Kanunniken moest rekenen8. Pas in de zeventiende eeuw neemt in de Orde
het bewustzijn toe, een Orde van Reguliere Kanunniken te zijn. Eerst vanaf die
tijd vinden wij in de Definitiones9 veelvuldig dat woord 'canonia' in plaats
van ldomus\
Een ander belangrijk punt in de beschouwingen van pater G.S. is de verhouding
van de Kruisbroeders tot de bisschoppen van het eigen diocees. Ook hier
kan ik het niet geheel met hem eens zijn. Natuurlijk hadden de Kruisbroeders
voor een nieuwe vestiging de goedkeuring van de plaatselijke bisschop nodig en
ook die van de pastoor van de parochie, waarin het klooster gelegen was. Na
tuurlijk moesten ze voor wat de zielzorg betreft onder alien die niet tot de
kloostergemeenschap behoorden, de richtlijnen van de ordinarius loci volgen.
Maar evenals andere Middeleeuwse Ordes hebben de Kruisbroeders naar een
steeds grotere onttrekking aan de macht van de bisschoppen gestreefd (de zgn.
exemptio). Zij voelden zich in die tijden blijkbaar veiliger bij Rome dan bij de
bisschop van het diocees.
In zijn goedkeuringsbulle van 1 Oktober 1248 erkende de Paus officieel de
Orde, gaf haar het recht zelf een prior te kiezen en candidaten aan te nemen.
Bovendien nam de paus de goederen van het klooster Huy onder pauselijke bescherming.
In 1318 gaf Johannes XXII aan de Kruisbroeders het privilege van volledige
exemptie. Dit hield in dat de Orde van toen af aan aan de rechts- en wijdingsmacht
van de bisschop onttrokken was behalve in die gevallen, die door
het kerkelijk recht uitdrukkelijk waren uitgezonderd. Dit privilege betekende
in feite een ruime mate van zelfstandigheid en een geringe afhankelijkheid van
de bisschop van het eigen diocees 10.
Ook de zienswijze van pater G. Scheerder dat de kloostergemeenschap als een
'parochie' opgevat werd, waarin de Donaten dan het lekenelement zouden vertegenwoordigen,
klinkt wel idealiserend, maar wordt niet door de documenten
gedekt. Integendeel, uit de Definitiones en de ons nog bewaarde documenten
en geschriften krijgt men veeleer de indruk, dat de Orde eeuwenlang sterk con-
8 R. Haafi, Kreuzherren-Kreuzbriider, Ein Beitrag zum Wechsel ihrer Bezeichnung und zu
ihrer inneren Wandlung, in Rheinische Vierteljahrblatter 1933, p. 124-129 en R. Haaft, Spatmittelalterliche
Reformbestrebungen im niederlandisch-niederrheinischcn Raum und der Kreuzherrenorden,
in Annalen des historischen Vereins fur den Niederrhein 1946-1947, p. 44w.
9 Vgl. A. van de Pasch, Definities der Generale Kapittels van de Orde van het Heilig Kruis
1410-1786, Brussel 1969, vooral bij de definities van de Generale Kapittels in de zeventiende
en achttiende eeuw (passim).
io Vgl. A. Ramaekers, De privileges van de Kruisherenorde vanaf haar ontstaan tot aan het
concilie van Trente, Clairlieu 1943, p. 29-36.

162 KRONIEK
templatief gericht was en dat de 'zielzorg' eerst geleidelijk aan in de gehele
Orde een grotere rol begon te spelen. En dan vooral in parochies die 'gei'ncor-
poreerd' waren. In dit verband is het veelzeggend dat tot en met de uitgave van
1925 in onze constituties een apart hoofdstuk over het apostolaat ontbrak. Eerst
in de uitgave van 1955/1962 wordt een hoofdstuk over het apostolaat opge-
nomen11.
Die grotere gerichtheid op de pastoraal veronderstelt een verandering in men-
taliteit en die meen ik vooral na 1840 te kunnen constateren. Het wordt steeds
duidelijker dat 1840 een nieuw begin geweest is, niet de voortzetting van een
eeuwenoude traditie, ook al was men 'traditiebewust'. Door hun vorming was
Henricus van den Wijmelenberg en alien, die na hem als priester in de Orde
traden, sterker op pastorale activiteit gericht. Wei bestond er in dit opzicht een
zekere spanning tussen het meer contemplatief gerichte klooster van St. Aga
tha en het meer dynamische convent van Uden 12. De stichting van het
klooster te Diest (met school) in 1845, de heroprichting van het klooster te
Maaseik (met school) in 1855, de uitzending van missionarissen naar de Antil-
len en de U.S.A. (Bay Settlement), dit alles getuigt van een sterke tendens tot
activiteit. De communitas bonorum etpersonarum (1855) bracht een sterkere
centralisatie mee ten koste van de zelfstandigheid van de afzonderlijke huizen.
Toch hebben de Kruisheren zoveel mogelijk aan de letter van de oude consti
tuties vastgehouden, hoewel de mentaliteit en de situatie zich sterk veranderd
hadden. Daarom kan ik de constituties van 1925, vergeleken met de vooraf-
gaande, niet als een radicale hervorming zien, zoals pater G.S. het dramatiseert.
De tendens tot centralisme was al vanaf 1855 duidelijk te merken. Dat deze
tendens ook in een verandering van de volgorde van de hoofdstukken in de
constituties tot uitdrukking kwam, is dan ook meer een erkenning van de rea-
liteit dan ,,een staatsgreep ". Afgezien van de vele bepalingen ontleend aan de
Codex iuris canonicivzn 1917, zijn de constituties van 1925 inhoudelijk in grote
lijn dezelfde als die van 1868, van 1660, ja van 1248. Ook na 1925 zijn in de
generale kapittels de afzonderlijke huizen door hun prior en twee procuratoren
vertegenwoordigd. Naar mijn mening zijn de constituties van 1967 — voorzover
de naam 'constituties' juridisch nog juist is — een veel radicalere breuk met het
verleden. Bij deze algemene opmerkingen zou ik het hier willen laten.
Beide Cruciferanas zijn erg vlot, in een begrijpelijke taal geschreven. Hier en
daar zijn de beelden goed getroffen en de typeringen raak.
Pater G. Scheerder heeft ons in elk geval op een structuurprobleem gewezen,
dat zich leent voor een diepgaand wetenschappelijk onderzoek.
Dr. Ger. Q. Reijners o.s.c.
11 Uitgave Constitutiones OSC, Amersfoort 1962, cap. 19: De vita apostolica, nrs. 219-236.
12 Vgl. J. Scheerder, Henricus van den Wijmelenberg: een religieus emancipator in Oost-
Brabant 1800-1881, Tilburg 1976, passim.

AMERSFOORT (raam Constantijn de Grote)
KRONIEK 163
In het trappenhuis aan het einde van de vroegere gymnasium-vleugel van het
Constantijncollege (sinds 1968 EemlandcoUege) aan de Daam Fockemalaan 12
te Amersfoort bevindt zich een gebrandschilderd raam, 53 bij 91 cm, met de
afbeelding van Constantijn de Grote, gezeten te paard en met in de linkerhand
het zwaard. Boven zijn hoofd, tussen groene takken met bladeren en knoppen,
is een kruis aangebracht met brede balken van gelijke lengte, die in de vier uiteinden
de letters i h s v (in hoc signo vinces) dragen; in het centrum prijkt een
kleiner kruis in de bij onze Orde gebruikelijke vorm. Rechts in het raam trekt
een wapen de aandacht: een geel veld met drie zwarte wat plompe vogels en
de naam Bredius, de milde gever van het raam. Blijkbaar heeft de kunstenaar
het familiewapen van Bredius (drie zwarte kraaien), het nieuwe gebouwencomplex
met zijn Kremlin-achtige torentjes en het karakteristieke herkenningsteken
van de religieuze bouwheren op een speelse manier in de voorstelling willen sa-
menbrengen.
Mr. Joseph Willem Leonard Marie Bredius (Amsterdam 11-6-1900 — Bussum
21-9-1973), gehuwd met Elisabeth Julia Feitz (Leeuwarden 29-4-1903 -
Bussum 9-11-1980) woonde op het tijdstip van de schenking te Bussum, Bosboom
Toussaintlaan 5, waar hij een advokatenpraktijk had. Met vele anderen
was hij er sterk voor geporteerd, dat de Kruisheren in Bussum een middelbare
school zouden stichten. Toestemming hiervoor was reeds tegen het einde van
de oorlog door het Bisdom Utrecht verleend. Twee van zijn zonen, Gijs en Pie-
ter, werden in 1945-46 de eerste leerlingen van het nieuwe gymnasium te Bus-
sum. Van de zijde van het Hilversums Lyceum, dat aanspraak maakte op het alleenrecht
voor de hele Gooistreek, werd allesbehalve medewerking ondervonden.
Hoewel de voorstanders van de school te Bussum al hun invloed aanwendden
om dit monopolie aan te vechten, trok het Bisdom het verleende verlof in
en wees Amersfoort aan als vestigingsplaats voor een nieuwe katholieke middel
bare school. Enkele Bussumse ouders stuurden in 1946, het tweede schooljaar,
hun kinderen naar Amersfoort, op deze wijze hun sympathie voor de Kruishe
ren betuigend. Zo kreeg de school te Amersfoort een Bussumse bovenbouw. In
de daarop volgende jaren zou een toenemend aantal 'keientrekkers' de klassen
gaan bevolken. Gijs Bredius slaagde in 1951 voor het eindexamen, broer Pie-
ter haakte echter na het vijfde jaar af. Het is wellicht aardig te vermelden, dat
de gebroeders Bredius tot op de dag van vandaag nog in contact staan met de
school, al is het nu slechts een louter zakelijke relatie via de firma C. Klap, ma-
kelaars in assurantien, Leidsegracht 3 te Amsterdam. Bij het in gebruik nemen
van de nieuwe gebouwen aan de Daam Fockemalaan schonk Mr. Bredius in het
schooljaar 1955-56 als blijk van zijn vreugde over het welslagen van de onder-
neming bovengenoemd raam aan het schoolbestuur.
Het raam is niet gesigneerd. Het was niet gemakkelijk de naam van de
kunstenaar op te sporen. Pater Drs. F. Jagers, oud-leraar wis- en natuurkunde,
die nog heeft meegewerkt aan de opbouw van de school, herinnerde zich va-
gelijk dat het raam in een 'Belgisch klooster' vervaardigd zou zijn. De gegevens

Raam Constantijn de Grote - Amersfoort

KRONIEK 165
verstrekt door Gijs en Pieter Bredius leidden tot het doen van verdere naspeuringen
bij de Trappisten te Tegelen, waar Mr. Bredius al voor het intreden in
1954 van zijn neef en petekind Hans Feitz herhaaldelijk te gast was, en vervolgens
bij dezelfde Orde te Pey-Echt in Iimburg. Met de aanvullende gegevens
van de streekarchivaris Brabant-noordoost, de heer H. Buyks te Oss, is het mo-
gelijk een beeld te vormen over de schepper van het raam.
Het raam werd ontworpen en uitgevoerd door pater Abraham Johannes
(kloosternaam: Victor) van Mil o.c.s.o., geboren op 6 februari 1910 te Iith
(N.Br.) — en nlet te Rotterdam zoals de archivaris van de abdij te Echt mij
meedeelde — als zoon van Johannes Arnoldus van Mil, destijds 35 jaar oud en
slager van beroep, en Maria Lyda Versfelt. Als interne leerling volgde Abraham
de gymnasiale opleiding van het college dat aan abdij ,,Lilbosch" te Echt was
verbonden. In 1931 trad hij in bij deze Trappisten van de Strenge Observantie,
studeerde filosofie en theologie in de eigen abdij en werd in 1940 priester
gewijd. In februari 1943 werden college en abdij door de Duitsers bezet. Een
groep monniken, onder wie Victor van Mil, vond onderdak in de abdij te Te
gelen. Pater Victor zou hier tot april 1955 blijven. Met het oog op het herstel
van de abdij, die door de oorlogshandelingen zwaar beschadigd was, gaf de abt
van Tegelen aan Victor, die blijkbaar goed kon tekenen en schilderen, opdracht
zich te bekwamen in de glazenierskunst. Hiertoe ging hij in de leer bij Joep Ni
colas (Roermond 6-10-1897 — Tegelen 25-7-1972) en ontwikkelde hij zijn vak-
bekwaamheid en artistieke talent verder bij Charles Eyck (Meerssen 1899 —
Meerssen 1983) die omstreeks 1930 bij Joep Nicolas zich bepaalde technieken
had eigen gemaakt. Na 1945 werkte Van Eyck voornamelijk bij atelier Flos in
Steyl bij Tegelen. In samenwerking met Hein Bouman en Charles Eyck vervaar
digde pater Victor een groot aantal ramen voor de Tegelense abdij. De abdijkerk
van Echt bevat ramen naar tekeningen van Charles Eyck, waarmee Victor
van Mil om zo te zeggen de meesterproef heeft afgelegd. Zijn opleiding heeft
pater Victor dus genoten bij de twee belangrijkste vertegenwoordigers van de
zogenaamde Limburgse barokstijl.
Omstreeks 1955 is Victor van Mil als zelfstandig kunstenaar gaan werken,
eerst in een atelier van de abdij te Westmalle — hoe juist was de herinnering
van pater Jagers o.s.c.! — enkele jaren later, in 1958, in een eigen atelier van
de abdij te Echt. Het Eemlandcollege te Amersfoort is dus de gelukkige bezitter
van een van de eerste zelfstandig vervaardigde kunstwerken van deze monnik
— glazenier, dankzij de goede gave van Mr. J. Bredius.
Victor van Mil o.s.c.o. overleed in het Maaslandziekenhuis te Sittard op 19
mei 1987, 77 jaar oud. De archivaris van de abdij te Echt sprak er zijn verba-
zing over uit dat er bij gelegenheid van zijn dood over Victor van Mil niets was
gepubliceerd. In het monumentale naslagwerk Glas in hod in Nederland
1817-1968 (hoofdred. Carine Hoogveld) 's-Gravenhage 1989, wordt in de 'lijst
van kunstenaars van wie geen biografie is opgenomen' slechts zijn naam ver-
meld: ,,Mil, V. van , Lith 1910".
Deze bijdrage moge een bescheiden hommage zijn aan deze 'anonieme'
kunstenaar.

166 KRONIEK
Gebrandschilderde ramen gemaakt door Victor van Mil o.c.s.o.
1. In de abdij 'Lilbosch' te Echt (naar opgave van pater Egidius): A. boven het
hoogaltaar: 1. Adam en Eva. 2. Stamboom van Christus. 3. Kruis. 4. Stamboom
van de monniken. 5. Zachaeus in de boom. B. In de achterkerk (getekend
door Charles Eyck, gemaakt door pater Victor): 1. Benedictus. 2. Bernardus.
3. Robertus. 4. Stefanus Harding, stichters van de Orde der cistercienzers.
C. In het kloosterpand: 1. Benedictus. 2. Bernardus. 3. een paar engelen.
2. In de abdij te Tegelen (naar opgave van A. Jansen o.c.s.o.): 1. Kruisweg
(ramen in het pand). 2. Bernardus (zijraam van de kerk). 3. Maria, Jozef, biddende
monniken (hangraampjes in de gastenkamers). 4. Silentio studere (kamer
van de prior). 5. Maria boodschap en uitbeelding van de hymne 'Benedicite'
(trappenhuis van de hal voor de kerk). 6. Benoit Labre (werkhuis). 7.
Drie Christusfiguren: ecce homo, verrezen Heer, ten hemel opgenomen (achter
hoogaltaar in de crypte). 8. Maria en gelovigen (buitenraampjes in de gang van
de crypte). 9- Vignetten (vroegere broedersleesplaats). 10. Benedictus en Ave
Maria (abtskamer). 11. Vier elementen: water, vuur, lucht, aarde, en een raam
met tekst (achter het H.Hartbeeld). 12. Twaalf engelen met teksten uit de Re-
gel (in de oude Kapittelzaal).
BENTLAGE
L. VAN Belkom o.s.c.
In den letzten Jahren ist das ehemalige Kreuzherrenkloster ,,Bentlage" bei
Rheine mehr ins Blickfeld der Rheiner Bevolkerung geriickt. Angefangen hat
es mit dem Ankauf des Gelandes samt dem Klostergebaude durch die Stadt
Rheine im Jahr 1978. Seitdem hat sich ein Forderverein ,, Kloster-Schoft-
Bentlage" energisch fur die Instandsetzung des Klosters eingesetzt. Die Ausstellung
,,Die Kreuzherren in Bentlage" im alten Kloster 1988 hat Tausende von
Besuchern aus Rheine und Umgebung angezogen. Ebenso haben Veroffentlichungen
in der Lokalpresse ihre Wirkung nicht verfehlt.
In diesem gunstigen Klima kommt der Aufsatz von Dr. Hans Ulrich WEISS,
Die Kreuzherren von Bentlage, in der Zeitschrift Rheine, Gestern-Heute-
Morgen 11/89, S. 59-80 zu rechter Zeit.
Dr. Weifi ist ein bewanderter Fachmann; seine Doktorarbeit hat er namlich
uber ,,Die Kreuzherren in Westfalen" geschrieben (veroffentlicht in Clairlieu
1962-1963).
In diesem Zeitschriftenartikel hat er das Thema ,,Kloster Bentlage" wieder
aufgegriffen, die neuere Literatur verarbeitet und die bewegte Klostergeschichte
fur die Rheiner Bevolkerung in einer gemeinverstandlichen Sprache dargesteJlt.
Mit Recht reagiert er anfangs aus zwei ziemlich negative Urteile liber die Bentlager
Kreuzherren, namlich das von Josef Tonsmeyer in ,,Das Landesfurstentum

KRONIEK 167
Rheina-Wolbeck", Rheine 1962, S. 56-78 sowie das von Anton Fiihrer in ,,Geschichte
der Stadt Rheine", Rheine2 1974, S. 147. Dabei verschlieflt Dr. Weifi
seine Augen nicht vor den Schattenseiten der Klostergeschichte, u.a. dem umfangreichen
Grundbesitz mit seiner eigenen Problematik, aber er hebt vor allem
die eigentliche, religiose Bedeutung des Klosters hervor. Auf diese religiose
Bedeutung weisen u.a. hin: die vielen Eintritte im 15. Jh., besonders aus den
Kreisen der Devotio moderna (Deventer und Miinster), weiter die Tatsache,
daft das Kloster Bentlage sich an vielen Neugriindungen des Ordens (u.a.
Sneek, Ter Apel und Schermer) fuhrend beteiligt hat. Mehrere Bentlager Kon-
ventualen wurden in anderen Ordenshausern zum Prior gewahlt und die eige
nen Prioren oft zum Definitor. Prior Eberhard Kerskorflf wurde 1483 sogar Ge-
neralprior des ganzen Ordens.
Im Zeitalter der Reformation hat der Konvent trotz der verwirrten Lage in
Minister (1532-1566) am katholischen Glauben festgehalten.
Im 17. und 18. Jh. hat das Kloster sich durch pastorale Tatigkeit um den Erhalt
des Glaubens sehr verdient gemacht, besonders in den Grafschaften Bent-
heim und Lingen sowie in Salzbergen. Der Bentlager Prior Johannes d'Aalhausen
wurde 1759 Weihbischof von Miinster und 1764 zusatzlich von Osnabriick
(vgl. Wilhelm Trappe in Clairlieu 1990-1991, S. 107-122).
Auch im sozialen Bereich hat das Kloster sich Verdienste erworben. Es unter-
hielt ein ,,armelude Hues bei der Porten" ; taglich wurden dort Arme gespeist.
Es ist Dr. Weifi gelungen, in seinem Aufsatz vor allem die positive Wirkung
des Klosters zu betonen; er stiitzt sich dabei auf historische Fakten und Doku-
mente. Auch das schone Bildmaterial gibt uns einen guten Einblick in die kunst-
volie Ausstattung der ehemaligen Kreuzherrenkirche.
DULKEN
Dr. Ger. Q. Reijners o.s.c.
Der 500. Jahrestag der Einweihung der Kirche vom ehemaligen Kreuzherren-
kloster in Diilken (Rheinland) am 28. September 1491 wurde Anlafi zu einer
grofien Gedenkfeier. Diese Klosterkirche war nach der Sakularisation (1801)
mehrere Jahre als Hilfskirche der Pfarre St. Cornelius gebraucht worden. Von
1833 bis 1857 war sie Biirgermeisteramt und Friedensgericht. Spater wurde sic
teilweise zu einer Madchenschule umgebaut. Im Jahr 1872 griff ein Grofibrand
im Nachbarhaus auch auf das Kirchengebaude iiber und liefi es bis auf die Um-
fassungsmauern abbrennen.
Im ehemaligen Kloster richtete die Stadt Diilken, die nach der Sakularisation
in den Besitz der Gebaude gelangt war, 1833 eine Schule ein, die im Volksmund
den Namen ,, Klosterkirche " erhielt. Das Schulgebaude, einschliefilich der zur
Schule umgebauten Klosterkirche, wurde im Laufe der Zeit mehrmals renoviert.
Imjahr 1971 erhielt diese Schule den Namen ,, Kreuzherrenschule " als Erinne

168 KRONIEK
an die Diilkener Kreuzherren, die dort im 17. und 18. Jh. in ihrer Klosterschule
Unterricht erteilt hatten. Auch der Name der Strafie wurde von ,,Klosterstrafle"
in ,,Kreuzherrenstrafle" umgeandert.
Der heutige Schulleiter, Herr J. Peter Brauweiler, und der Forderverein der
Schule wollten am 500. Jahrestag der Kirchweihe ein Jubilaumfest veranstalten
und hatten dazu das Historische Institut der Kreuzherren in Bonn um seine
Mitwirkung gebeten.
Am Samstag, dem 28. September 1991, wurde im ,, Alten Waisenhaus" in
Diilken die Gedenkfeier mit einem Festakt erofFnet. Zu den geladenen Gasten
gehorten die Biirgermeisterin von Viersen, worin Diilken seit einigen Jahren
eingemeindet ist, und der Viersener Schulrat sowie der Verwalter des Historischen
Instituts der Kreuzherren. Die offiziellen Ansprachen wechselten sich ab
mit Musik- und Theaterdanbietungen. Unter Leitung vom Herrn Jakob Pasch
fuhrten Schiiler und ehemalige Schiiler das Buhnestiick ,, Das Jubilaumfest: 500
Jahre Kreuzherrenkloster in Dulken" auf, das eigens fur dieses Jubilaum geschrieben
worden war.
Am Sonntag, dem 29. September, fand in der Pfarrkirche St. Cornelius eine
Eucharistiefeier statt unter grofier Beteiligung von Schiilern, Lehrern, Eltem und
ehemaligen Schiilern, die auch zum Jubilaum eingeladen waren. Danach miindete
das Jubilaum in ein buntes Schulfest fiir alle Diilkener auf dem Schulhof
und im Schulgebaude. Gedenkmiinzen mit dem Wappen des Kreuzherrenordens
und einem stilisierten Wappen des Diilkener Konvents (St. Sebastian)
wurde an Ort und Stelle gepragt.
In einer Gedenkschrift: ,,Die Kreuzherren in Dulken, Kloster-Schule
1491-1991", einer Chronik, die der Forderverein anlafilich des Jubilaums herausgegeben
hat, schrieb Frank Benthiem eine lesenswerte Geschichte iiber ,,Die
Kreuzherren in Dulken" (S. 9-27). In diesem Aufsatz griindet er sich vor allem
auf die Forschungen von Dr. Robert Haafi, Die Kreuzherren in den Rheinlanden,
Bonn 1932, S. 148-154 und Ferdinand Dohr, Aus dem alten Dulken,
Viersen 1976 (passim).
Das Jubilaumfest hat in bedeutendem Mafie dazu beigetragen, das Leben
und Wirken der Kreuzherren in Dulken (1479-1801) im Gedachtnis der Diil
kener Bevolkerung wieder neu zu beleben.
DtJSSELDORF Die bewegte Geschichte der Kreuzherrenkirche
Dr. Ger. Q. Reijners o.s.c.
Im Jahr 1443 iibertrug Herzog Gerhard II von Jiilich-Berg dem Kreuzherrenorden
die Betreuung einer Marienkapelle an der Ratingerstrafie in Diisseldorf.
Der Orden sollte an dieser Stelle ein Kloster errichten. Die Arbeiten daran dauerten
von 1445 bis etwa 1460. Die Klosterkirche wurde als eine zweischifEge,
spatgotische Hallenkirche gebaut, ein seltener Bautypus. Diese Bauweise griin-

N3M1OQ1
o
s

170
KRONIEK

KRONIEK 171
dete auf der Absicht, das bestehende Marienheiligtum in den Neubau zu integrieren.
So war dafiir das siidliche Seitenschiff reserviert, das nordliche diente
dem Chorgebet der Kreuzherren und dem Gottesdienst fiir das Volk.
Bei der Sakularisation 1812 wurde die Kirche zweckentfremdet. Sie wurde
beispielsweise von der Zollbehorde als Lagerraum gebraucht; russische Soldaten
nutzten sie als Pferdenstall; das preufiische Militar machte ein Montierungsdepot
daraus.
Nach dem Zweiten Weltkrieg waren Schaden wie der ausgebrannte Dachstuhl
notdiirftig repariert worden. Aber eine gmndlegende Instandsetzung war erforderlich.
Das Erzbistum Koln iibernahm 1958 den Besitz von der Landesverwaltung
und sagte zu, die Kirche fachgerecht restaurieren zu lassen, so dafi sie auch
wieder fur Gottesdienste genutzt werden konnte. Zunachst wurde die Bausubstanz
gesichert, die baulichen Veranderungen des 19. Jhs. beseitigt und das
Dach erneuert. Zum Teil konnten die alten Gewolbemalereien wieder freigelegt
werden. Dabei kam die wahrscheinlich alteste Darstellung des Diisseldorfer
Stadtwappens (um 1446) auf einem Gewolbeschlufistein ans Tageslicht.
Von 1968 bis 1973 diente die Kreuzherrenkirche der Kirchengemeinde St.
Andreas und dann der Kirchengemeinde St. Lambertus als Notkirche, wahrend
die beiden Pfarrkirchen renoviert wurden. Von 1980 bis 1984 war die Kirche
wieder Notunterkunft fiir die religiose Kunst der Kunstmuseums, das wahrenddessen
umgebaut wurde.
Seitdem wurde die Orgel wieder hergestellt und ein Altar eingebaut. Am
Samstag, dem. 8. September 1990, wurde die Kirche von Weihbischof, Dr.
Hubert Luthe, neu eingeweiht und dem St. Ursula-Gymnasium als Schulkirche
iibergeben. Der Kirchraum wird nun gleichzeitig als Schulaula verwendet.
Durch diese Erweiterung der St. Ursula-Schule wurde der historische Klosterbau
gewissermafien wieder hergestellt: die Kreuzherrenkirche bildet wieder den
siidlichen Abschlufi einer vierflugeligen Anlage.
So bleibt die Kreuzherrenkirche, eines der altesten religiosen Denkmaler Diisseldorfs,
auch kiinftig seinem urspriinglichen Zweck erhalten.
(Vgl. M. Buchwald, kideiKolnerKirchenzeitungvon 14. September 1990, S. 24)
Dr. G.Q. Reijners o.s.c.
FALKENHAGEN Heinrich RUTHING, Die Wirtschaft des Klosters Falkenhagen
zu Beginn des 16. Jhs., in ,,Lippische Mitteilungen aus Geschichte
undLandeskunde" 57, 1988, S. 123-143.
Im Staatsarchiv Detmold sind uns zwei Rechnungsbucher des aus Hoxter
stammenden Kreuzherren Johannes Vrese erhalten1, der von 1510-1518 und
Staatsarchiv Detmold MS D 71, Nr. 5 und Ms D 71, Nr. 7.

172 KRONIEK
wieder von etwa 1527-1535 Prokurator des Klosters Falkenhagen war. Sie sind
deshalb besonders interessant, weil sie nicht Jahr fur Jahr Einnahmen und Ausgaben
einander gegeniiberstellen, sondern andere wichtige Fragen im Vordergmnd
stehen, u.a.: Wo liegen die Aufgaben des Prokurators ? Was mufi er tun,
damit seine Mitbriider mit dem Notwendigen versorgt werden? Dazu stellt Jo
hannes Vrese immer neue Bedarfsplane auf: Was brauchen wir fur die Kikhe,
die Brauerei, die Schneiderei, die Schmiede ? Was benotigen wir zum Betrieb
der eigenen Landwirtschaft ? Wie konnen wir diesen Bedarf decken usw. ?
Das erste Rechnungsbuch (1510-1518) ist schon von Erich KlTTEL2 griindlich
ausgewertet worden. In seinem Aufsatz berucksichtigt dr. Riithing starker
die Entwicklungen in den zwanziger und dreifiiger Jahren des 16. Jhs. und wirfr
teilweise andere Fragen auf. So hebt er hervor, dafi die Kreuzherren seit der
Ubernahme des Klosters (c. 1443) die bedenkliche wirtschaftliche Lage nur
meistern konnten, weil Kleriker und Laienbriider bereit waren, ihren Lebensun-
terhalt gemeinsam zu erwirtschaften, sei es auch unter teilweisem Verzicht auf
das, was Kleriker als ihre wichtigste Aufgabe betrachteten: die Versorgung der
Iiturgie und das Studium. Auf diese Weise gelang es der Klostergemeinschaft
in der zweiten Halfte des 15. Jhs., eine gesunde Wirtschaft (Ackerbau, Viehzucht,
Gewerbe) aufzubauen.
So ist auch die grofie Anzahl der ,,Briider" 3 zu erklaren, die die erste und
einzige Konventualenliste aus dem Jahr 1518 aufweist. Dieses Verzeichnis fiihrt
insgesamt 89 Mitglieder der Klostergemeinschaft auf: 27 Kleriker, 44 Laienbrii
der mit und 18 Laienbriider ohne Profefi4. Falkenhagen war somit 1518 der
bei weitem grofite Konvent des Ordens. Dafi diese Uberzahl von Laienbriidern
zu internen Spannungen fuhren mufite, lag auf der Hand. Im Gegensatz zu
den Monchsorden war bei den Kreuzherren als Orden von Regularkanonikern
der Stellenwert der Priester ein anderer als der der Briider. Nur die Priester wa
ren bei einer Priorswahl wahlberechtigt, nur sie waren Mitglieder des Konvents-
kapitels. In einem Konvent, der so sehr von der Eigenwirtschaft gepragt war wie
Falkenhagen, war bei dieser Uberzahl der Briider ein Konflikt vorprogrammiert.
Vor diesem Hintergrund ist die Bestimmung des Generalkapitels von 1522 zu
deuten: ,, Propter excessum fratrum donatorum conventus vallis liliorum ( =
Falkenhagen) prohibemus, ne de cetero donatos in maiori numero adprofes-
sionem recipi (sicI) quam sit numerus clericorum "5. Der Verfasser bemerkt
mit Recht, ,, Excessum " brauche man nicht unbedingt als ,, Ausschreitung " zu
deuten; es konnte auch einfach die Oberzahl der Donaten gemeint sein. Dann
bleibt jedoch noch die Frage: Was hat das Generalkapitel von 1522 veranlafit,
unter Hinweis auf Falkenhagen diese Bestimmung zu treffen ? Man kommt
2 Das Kreuzherrenkloster Falkenhagen, in Dona Westfalica Georg Schreiber zum 80. Geburtstag...,
Miinster 1963, S. 137-166.
3 Nach der Meinung von Dr. R. gab es in Falkenhagen nur Donaten, keine Konversen. Er
berufic sich auf die Konventualenliste von 1518 (S. 126).
4 Vgl. E. KlTTEL, a.a.O., S. 162-166.
5 Vgl. A. van de Pasch, Definities der generate kapittels van de Orde van het H.Kruis
1410-1786, Briissel 1969, S. 274.

KRONIEK 173
nicht um die Annahme herum: Es mufi in Falkenhagen Streitigkeiten gegeben
haben. Wirtschaftlich hatte dieser Beschlufi des Generalkapitels fur Falkenha
gen grofie Folgen: Er bedeutete fiir eine absehbare Zukunft den Verlust von
mehr als der Halfte der ordenseigenen Arbeitskrafte. Die Kreuzherren mufiten
umdisponieren. In den 15 Jahren von 1522-1536 wurden daher im naheren
Umkreis des Klosters, meistens auf Rodland, Bauernstellen von im Durchschnitt
knapp 40 Morgen Grofie angelegt und verpachtet. Auch der Aufienhof des
Klosters in Sabbenhausen (seit 1516) wurde aufgeteilt. Neben diesen neuen
Bauern halfen auch mehr als fruher Lohnarbeiter des Klosters mit. Dies war die
unausweichliche Konsequenz des Ordensbeschlusses von 1522, die Zahl der Donaten
zu beschranken. Das zweite Rechnungsbuch von Johannes Vrese fiir die
Jahre 1527-1535 spiegelt diese Entwicklung deutlich wieder.
Die Getreideproduktion blieb die Schwachstelle der Falkenhagener Landwirtschaft.
Versuche, diesen Mangel zu beheben, haben die gesamte Wirtschaftspolitik
des Klosters in den Jahren 1510-1535 entscheidend mitbestimmt.
Die starkere Seite der Falkenhagener Wirtschaft war die Viehzucht (Rindvieh,
Schweine, Schafe und Ziegen). Die gewerblichen Eigenbetriebe — Schneiderei,
Schusterei, Schmiede — dienten vermutlich ausschliefilich der Versorgung
des Klosters. Das Ol der Olmuhle dagegen sowie die Steine und Dachpfanne
der Ziegelei wurden auch verkauft.
Am Ende seines Aufsatzes lobt der Verfasser die Fahigkeit der Kreuzherren
von Falkenhagen, die okonomischen Voraussetzungen und Bedingungen, unter
denen sie leben und arbeiten mufiten, immer neu zu reflektieren und sich
notfalls anzupassen. Dieses Lob gilt an erster Stelle dem Prokurator Johannes
Vrese.
Dieser Aufsatz ist mit grofier Sorgfalt und in klarem Stil geschrieben. Man
spurt, dafi Dr. Riithing es bedauert, dafi Johannes Vrese so wenig von den geistlichen
Leitgedanken des Ordens durchblicken lafit. Ob jedoch die Sorge fur
Arme und Kranke die urspriingliche, alles bestimmende Zielsetzung des Ordens
gewesen sei, wie der Verfasser, sich dabei auf Pater Dr. P. van den Bosch berufend6,
behauptet (S. 143), scheint mir mehr als fraglich.
Dr. Ger. Q. Reijners o.s.c.
FALKENHAGEN Willy Gerking, Die fruhneuzeitliche Wiederbesiedlung
mittelalterlicher Wustungen im Klosterbereich Falkenhagen, in ,,Lippische
Mitteilungen" 58, 1989, S. 37-63.
Dieser Aufsatz beschreibt die Durchfuhrung der Siedlungspolitik der Falken
hagener Kreuzherren in den Jahren 1522-1535. Auch hier bilden die Aufzeichnungen
des Klosterprokurators Johannes Vrese die wichtigste Quelle.
6 P. van den Bosch, Die Kreuzherren undihre KJosterin Westfalen in Monastisches Westfalen.
Kloster und Stifle 800-1800, Minister 1982, S. 179ff.

174 KRONIEK
Es handelt sich um die Wiederbesiedlung von Wiistungen l im Gebiet der
Grundherrschaft des Klosters Falkenhagen. In den Jahren 1522-1535 bemiih-
ten die Kreuzherren sich, neue Siedler fur das Klostergebiet anzulocken. Sie
versprachen sich davon eine Starkung der Klosterwirtschaft vor allem durch Getreidelieferungen,
zugleich aber Schutz und Unterstiitzung bei der Sicherung
des Klosterbesitzes. So wurden die heutigen Ortschaften Niese, Worderfeld,
Sabbenhausen — dort gab es schon seit 1516 einen Auftenhof des Klosters —
ferner Ratsiek, Koterberg und Hiinkergrund neubesiedelt.
Die erste Aufgabe der Neusiedler war die Rodung der verwilderten Felder.
Mit den Neuburgern wurde zunachst ein Vertrag geschlossen, der ausschliefilich
das neue Abhangigkeitsverhaltnis zwischen ihnen und dem Kloster Falkenha
gen regelte. Den Bauern wurden drei Freijahre zugestanden, in denen sie keine
Pacht zu zahlen hatten. Wohl mufken sie schon nach dem ersten Jahr den
Zehnten von alien angebauten Getreidesorten sowie Wicken und Erbsen entrichten.
Alle Siedler waren aufterdem verpflichtet, dem Kloster jahrlich drei Ta-
gedienste zu leisten (vgl. S. 53).
Johannes Vrese hat uns den Zuzug eines jeden Neusiedlers im Einzelnen geschildert.
Die meisten Neusiedler stammten aus dem westfalisch-lippischen
Raum. Einige waren ehemalige Knechte des Klosters. Der Verfasser hat seinem
Aufsatz eine Iiste mit den Namen der Siedler und ihrer Herkunft beigefugt.
Er nennt dieses Vorgehen der Kreuzherren in der Edelherrschaft Lippe ,,einma-
Hg" (vgl. S. 54). Einige topographische Karten verdeutlichen den Text.
Dieser Aufsatz ist eine willkommene Erganzung des Artikels van Dr. H. Riithing
iiber die Wirtschaft des Klosters Falkenhagen zu Beginn des 16. Jhs.
(siehe Besprechung in dieser Chronik).
FALKENHAGEN
Dr. Ger. Q. Reijners o.s.c.
Am Donnerstag, dem 9. August 1990 hat eine Gruppe Kreuzherren, die in
Deutschland tatig sind, das ehemalige Kreuzherrenkloster Falkenhagen (bei
Hoxter) besucht. Obwohl die Anfahrt etwa drei Stunden forderte, hat sich die
ser Ausflug vollends gelohnt. Das Kloster Falkenhagen wurde von c. 1440-1596
von Kreuzherren bewohnt. Seitdem gehort es der lippischen (evangelisch-
i Was mit ,,Wiistungen" gemeint ist, umschreibt Willy Gerking in: Die mittelalterlichen
Siedlungen der Grofigemeinde Lugde. Eine historisch-archdologische Studie zur Wustenforschung
(Schriften des lippischen Landesmuseums Band 2), Detmold 1986, S. 16: ,,... Sied
lungen, die wahrend des Mittelalters von ihren Bewohnern aus den verschiedensten Griinden
verlassen worden sind. Der Begriff wird aber auch auf die mittelalterlichen Felder und Fluren
angewandt, die, nachdem sie mehrere Jahrzehnte nicht bearbeitet worden waren, von Wald
und Gestriipp iiberwuchert wurden. "

KRONIEK 175
reformierten) Landeskirche. Die Klosterkirche wird als evangelische Pfarrkirche
gebraucht, der noch vorhandene Teil der Klostergebaude als Pfarrhaus und
Pfarrheim verwendet.
Vom heutigen Pfarrer Jiirgen Wieggrebe und seiner Frau wurde die Gruppe
herzlichst empfangen und bewirtet. Der Pfarrer gab einen Uberblick iiber die
Geschichte des Klosters, anschlieftend eine Fiihrung durch das noch existierende
Klostergebaude und durch die spatgotische Klosterkirche aus 1497, deren Chorgestuhl
noch teilweise erhalten ist. Die schonen bleiverglasten Chorfenster, iiber
die Pfarrer Wieggrebe selbst eine Studie herausgegeben hat, erlauterte er mit
Begeisterung.
Zum Abschluft gab es beim Kaffee und Kuchen ein reges Gesprach in einer
okumenischen Atmosphare. Am Ende dankte der Proprovinzial, Pater Nico van
Rijn, im Namen aller Pfarrer und Frau Wieggrebe fur den gastfreundlichen
Empfang und die gute Bewirtung.
Wir Kreuzherren miissen der lippischen Landeskirche und besonders Pfarrer
und Frau Wieggrebe erkentlich sein, daft sie aus Respekt vor der Tradition das
geistliche Erbe der Vergangenheit so pietatsvoll pflegen.
GREENBAY (Wisconsin)
Op 11 december 1991 promoveerde
Drs. H. van Stekelenburg aan
de Katholieke Universiteit Brabant
te Tilburg op het proefschrift
(XXXV-291 bl.) Landverhuizing als
regionaal verschijnsel. Van Noord-
Brabant naar Noord-Amerika
1820-1880. Het proefschrift handelt
over de emigratie van boeren uit
Uden en omgeving; schenkt vooral
aandacht aan de achtergronden en
motieven van deze emigratie en ver-
haalt uitvoerig over het lot van deze
Brabanders in hun nieuwe omge
ving. Van Stekelenburg rekent af
met een aantal mythen en legenden
die zich in de loop der tijden rond
deze emigratie naar de Verenigde
Staten hebben gevormd. Het voor-
naamste motief voor deze Oost-
Brabanders om te emigreren was
vooral gelegen in het gebrek aan
G.R.

176 KRONIEK
grond voor hun kinderen. Het was geen overhaaste uittocht van arme boeren
zoals vaak is verhaald. Veel van deze emigranten kwamen terecht in Greenbay
en Little Chute in de staat Wisconsin. Onder hen waren familieleden en goede
bekenden van de Kruisheren te Uden. Na een bezoek van p. Th. van den
Broek, O.P. aan Nederland in 1847 nam deze emigratie gestadig toe. In 1850
doet de Udenaar J.B. van den Heuvel, die pater Van den Broek behulpzaam
was in de zielzorg, een beroep op mag. gen. H. van den Wijmelenberg om
Kruisheren te zenden naar Amerika. In enkele jaren vertrekken minstens vijf
priesters en twee broeders naar Wisconsin. Onder hen bevindt zich ook Eduard
Daems uit Schaffen (B.) die later als Vicaris-Generaal mede het bisdom Greenbay
zal besturen. In het proefschrift wordt de werkzaamheid van de Kruishe
ren geprezen. Alles bijeen geeft dit werk ons een goed inzicht over de missionarissen
als voortrekkers, de oorzaken en motieven tot landverhuizing, de acculturatie
en assimilatie van deze agrarische pioniers in hun nieuwe vaderland.
Wij wensen Van Stekelenburg proficiat met zijn werk, dat voor ons een aanwinst
is voor de geschiedenis van het werkterrein van de Kruisheren aldaar.
HOHENBUSCH
P. WlNKELMOLEN O.S.C.
Vom 24. August bis 2. September 1990 war die Stadt Erkelenz Standort der
jahrlichen Landeskulturtage in Nordrhein-Westfalen. Der Kulturausschlufi der
Stadt hatte von Anfang an vor, das Gelande des ehemaligen Kreuzherrenklosters
Hohenbusch (1302-1802) wegen seiner kulturellen Bedeutung fur Er
kelenz und Umgebung in die Gestaltung dieser Kulturtage einzubeziehen.
Schon 1983 hatte die Stadt alle Gebaude des ehemaligen Klosters samt den
noch dazugehorenden Grundstiicken vom damaligen Eigentumer gekauft. Es
ist erfreulich zu sehen, wieviel Geld und Miihe Erkelenz seitdem fur
Restaurierungs- und Renovierungsarbeiten aufgewandt hat. Die Dacher aller
Gebaude wurden erneuert. Im Hauptgebaude, das teilweise als Stadtarchiv gebraucht
wird, hat man eine Zentralheizung eingebaut. Die Klostermauer ist
ganz restauriert. Die grofie Zehntscheune beherfrergt jetzt eine Reiterschule. Das
Gestriipp hinter dem Hauptgebaude ist in eine riesige Rasenflache umgewandelt,
das Torgebaude zu einer Hausmeisterwohnung umgebaut. Im Hauptge
baude selbst sind die Renovierungsarbeiten in vollem Gange. Dies alles zeugt
davon, wieviel Wert die Stadt auf den Erhalt dieser traditionsreichen Kul-
turstatte legt.
Am Sonntag, dem 26. August, wurde in der Erkelenzer Pfarrkirche als Erinnerung
an den Choralsang der Kreuzbriider von Hohenbusch ein Choralamt gefeiert,
an dem sich der Provinzial Pater Nico van Rijn und der Berichterstatter
als Konzelebranten beteiligten. Es wurde von der Schola cantorum Coloniensis
musikalisch gestaltet.

KRONIEK 177
Die Veranstakungen am 1. und 2. September spielten sich weitgehend auf
dem Gelande von Hohenbusch ab. Am Sonntag, dem 2. September, fand auf
dem Klosterhof eine Eucharistiefeier statt, von Pralat Arnold Poll (Aachen) zelebriert,
die ich als Konzelebrant mitfeiern durfte. An diesem Gottesdienst im
Freien beteiligten sich mehr als 600 Glaubige, unter ihnen der Burgermeister
und Stadtdirektor von Erkelenz sowie der Vorsitzende des Kulturausschlusses.
An der musikalischen Gestaltung dieser Feier wirkten mit: der Kirchenchor von
Golkrath, das Musikorchester St. James und die Jugendblaser aus Hetzerath.
Nach der Eucharistiefeier war auf dem Gelande von Hohenbusch vielerlei zu
erleben. Verschiedene Handwerke aus friiheren Zeiten wurden vorgestellt: Ein
Pferdeschmied, ein Sattler und ein Imker zeigten ihre Arbeitstechniken. Die
Verarbeitung von Milch — Buttern und Weichkasebereitung — wurde gezeigt.
Man konnte ein Reiterballett bewundern und auch mehrere lustige Einakter auf
der Buhne. Zum Abschlufi wurden vom Chor des Handel-Collegium in Koln
zusammen mit Erkelenzer Choren, begleitet von den niederrheinischen Symphonikern
unter der Leitung von Norbert Brendt die Carmina burana von Carl
Orff aufgefuhrt. Diese Aufzahlung der Veranstakungen ist noch keineswegs
vollstandig. Nur das Wichtigste vor allem, was sich auf dem Gelande von Ho
henbusch abspieke, konnte erwahnt werden. Eins aber ist sicher: diese Kulturtage
in Erkelenz lenkten das Interesse der Offentlichkeit auch auf das ehemalige
Kloster Hohenbusch und auf jene Kreuzbriider, die dort die Jahrhunderte
hindurch gebetet und gewirkt haben. Das konnen wir heutigen Kreuzherren
dem Erkelenzer Kulturausschlufi, besonders Frau Kathe Micus, gegeniiber nur
sehr dankbar anerkennen.
KOLEN - Kerniel
Ger. Q. Reijners o.s.c.
In het 'tijdschrift voor familiegeschiedenis' 'VLAAMSE STAM', Jg. 26, 1990,
611-631 publiceerde JJ.M. van Ormelingen een uitvoerig artikel 'Dotatie van
geestelijken voor Tongerse notarissen'.
Met tientallen notarisprotokollen voor Tongeren en omgeving.
Voor een goed begrip iets uit zijn inleidende woorden rond familiegeschie
denis :
,,De vele kinderen uit het Oud Regime waarvan men enkel de doopakte
vindt, worden verondersteld jong overleden te zijn: kindersterfte was toen immers
een dagelijks feit. Nochtans kunnen sommigen onder hen op jeugdige
leeftijd hun heil gezocht hebben in een klooster, waar zij misschien een gezegende
ouderdom bereikt hebben. Aangezien zij uit de wereld getreden waren
om God te dienen, worden zij in de officiele bescheiden slechts uitzonderlijk
vermeld. Hun spoor terugvinden in de omvangrijke archieven van ontelbare
geestelijke instellingen is onbegonnen werk indien men niet eerst over een aanwijzing
beschikt om het onderzoek doeltreffend te orienteren.

178 KRONIEK
Zulke aanwijzingen kan men vinden in de notarisprotokoUen. Alvorens deze
wereld definitief vaarwel te zeggen bij het afleggen van hun^eeuwige geloften,
moesten de toekomstige kloosterlingen en hun familie enkele materiele schikkingen
treffen waarvoor beroep kon gedaan worden op de tussenkomst van een
notaris.
Vooreerst dienden de ouders of de voogden van de kandidaat-kloosterling een
overeenkomst af te sluiten met de oversten van de instelling omtrent de door
hen te betalen dote of bruidschat, aangezien de kloostergemeenschap in het vervolg
zou instaan voor alle materiele behoeften van de postulant. Soms werd de
uitzet — kledingstukken, tafellinnen, beddegoed, gebruiksvoorwerpen, ... —
waarmee de toekomstige kloosterling moest voorzien worden, nauwkeurig opgesomd
in de notarisakte. Ook de vermakelijkheden die de ouders aan hun genodigden
en aan de andere kloosterlingen moesten aanbieden bij de inkleding,
bij de professie of bij de Eerste Mis, konden kontraktueel vastgelegd worden.
Na zijn professie werd de kloosterling door de buitenwereld als overleden beschouwd.
Ten persoonlijke titel kon hij geen eigendom meer bezitten; hij kon
geen aanspraak maken op een erfenis en kwam zelfs niet meer tussen bij de verdeling
van de ouderlijke nalatenschap. De gegoede novice moest dus voor zijn
professie een testament opstellen waarbij hij zijn bezittingen vermaakte. Indien
hij slechts eigenaar was van de naakte eigendom, dan deed de vruchtgebruiker
gewoonlijk afstand van zijn tocht om hem te laten beschikken over de voile ei
gendom. Het testament van een novice, meestal vastgelegd door een notaris,
was uitvoerbaar zodra de geloften waren uitgesproken.
De kloosterlingen mochten wel over wat eigen zakgeld beschikken. De ou
ders voorzagen hierin door, bij notariele akte, een speelrente te stichten tot ene
soetigheit van hun kinderen in het klooster. Die speelrente was een lijfrente, die
na het overlijden van de begunstigde verviel of terugkeerde naar de familie.
In tegenstelling met de reguliere geestelijkheid legde de sekuliere geestelijkheid
geen gelofte van armoede af. Priesters en begijnen bleven ,, in de wereld''
leven en konden eigendom erven of verwerven. Hun spoor volgen in de archieven
levert minder problemen voor de genealoog omdat zij dikwijls in de familie
als doopheffers gevraagd werden en omdat hun erfenis meestal niet ongemerkt
voorbijging''.
De auteur geeft beknopt een 250-tal van deze protokollen weer van Tongerse
notarissen, met aanduiding van verdere mogelijkheden tot nader onderzoek.
Wij vonden onder hen vier kruisheren, die wij hier noemen:
DOMEN: dotatie in het klooster van Kolen (Kerniel) van Bernardus Domen,
zoon van Thomas Domen, oud-burgemeester van Tongeren en van Catharina
Reynart 3-10-1762.
HUSCH: speelrente voor Paulus-Josephus Husch, kanunnik regulier in het
klooster te Kolen, zoon van Jan-Willem Husch, doctor in de geneeskunde en
van Barbara Houble, weduwe van Leonard van Carlo uit Maaseik 4-3-1756
LEMMENS Nicolaus L. en Maria-Catharina Moers stichten een speelrente voor
hun zoon Joannes-Guillelmus Lemmens novice bij de reguliere kanunniken van
Sint-Kruis te Maaseik 1.5.1785.

KRONIEK 179
Pe(e)TERS: dotatie in het kruisherenklooster te Maastricht van Joannes
Pe(e)ters zoon van wijlen Renier Pe(e)ters en van Catharina Palmen 28.12.1779.
MAASEIK - 'Genealogie Drost'
D. Snijders o.s.c.
Bij zijn overlijden liet kruisheer Sybrandus Drost (Harlingen 1871 - Maaseik
1945) een schat van gegevens na op genealogisch, toponymisch en bibliografisch
gebied. Hij werd herdacht door zijn huisgenoot W. Sangers in dit tijdschrift
(Clairlieu, Jg. 3 enjg. 7), met opgave van wat hij publiceerde. Dat was niet
het geval met naar schatting rond de 130.000 door hem ordelijk gerangschikte
steekkaartjes, die hij in de loop van de jaren had verzameld uit allerlei hand-
geschreven parochie- en stadsregisters van Maaseik en omstreken.
Deze schat aan gegevens is nu beschikbaar in ingebonden delen die berusten
op het documentatiecentrum van de Heemkring Kinrooi (Weertersteenweg, 419
te Molenbeersel (Kinrooi) (bereikbaar op kantooruren). D. Snijders wijdde er
een bijdrage aan in het tijdschrift van die vereniging 'Dao raostjget' (Jg. 10,
nr. 1, 1991, p- 15-18). Bedoeling van dit enorm werk was verdere openstelling
van dit belangrijk archief; tevens definitief behoud (er was in de loop van de
jaren al een en ander verdwenen...) Het gevolg van deze 'bekendmaking' is te
vens geweest dat ook de Heemkring van Thorn, even over de nederlandse grens,
kopie van kopie verlangde (te bereiken Wijngaard 8, 6017 AG Thorn aldaar in
het gemeentehuis) en dat ook het documentatiecentrum, verbonden aan de
Stedelijke Boekerij (Bleumerstraat, 68, 3680 Maaseik) met goedvinden van de
Maaseiker kruisheren bezig is met een derde stel.
Kinrooi en Thorn zijn dus af. Vele banden met nuttige gegevens rond 16° -
17°- 18°- 19°-eeuwse families die hier hun 'roots' hadden. Meerdere registers
waar Drost uit geput heeft, zijn overigens momenteel onvindbaar geworden.
Wij gaan er een beetje fier op op deze wijze andermaal 'de mensheid' te die-
nen, vooral in een tijd nu 'de kleine man' en de familiekunde in grote opmars is.
De 'genealogie Drost' is in deze streken al een 'begrip' geworden.
D. Snijders o.s.c
MAASEIK - Louis Maria Jozef HEERE, kruisheer en monastiek historicus
Kruisheer Heere (Amsterdam 1901 - Bree 1972) is in dit tijdschrift bij zijn
overlijden herdacht (Jg. 30, 43-46, 47-48, 49-56) met een onvolledige bibliografie
van zijn vele bijdragen in boek en (vooral) blad.
Vanaf 1954 tot aan zijn dood was hij de altijd-aanwezige bibliotekaris te
Maaseik waar deze 'Hollander' zijn hart stilaan aan verloren had. Vooral het
stadje genoot zijn grote belangstelling: hij was er een geziene figuur geworden.

180 KRONIEK
Dr. Guido Hendrix wijdde hem een gedegen bijdrage in het 'Nationaal Biografisch
Woordenboek', 13° deel, Brussel, 1990, kol. 380-383.
Wij mogen deze bijdrage een eerbetoon noemen aan deze geduldige vorser
en echte kanunnik-kruisheer. De auteur benutte omzeggens alles wat over
Heere geschreven werd. Niets nieuws dus, maar een goed bijeengebracht ge-
heel. Gebeurlijk te raadplegen.
OSTERBERG (bij Osnabriick)
D. SNIJDERS o.s.c.
De ons welgezinde Dr. J. VENNEBUSCH (Historisches Archiv-Koln) bezorgde
ons een 'Sonderdruck' = overdruk van een bijdrage van zijn hand van een ar-
tikel rond de 'revelationes Cornelii' in: VERFASSERSLEXIKON DER DEUT-
SCHEN UTERATUR DES MITTELALTERS, een monumentaal werk in vele de-
len en dat nog voortduurt. (Band 8, Lieferiug 1. Walter de Gruyter, Berlin-
New York).
De overdruk vermeldt kol. 6-9. 'Revelationes Cornelii'
Zeer zeker zijn die 'verschijningen' of wat het ook was in Osterberg weinig
bekend in deze Nederlanden: ik had er nog nooit van gehoord in ieder geval.
Ofschoon het vaststaat dat volgens de bibliografie ook Hermans in zijn 'Annales'
er weet van had.
Het artikel maakt gewag van de RC = Revelationes Cornelii, een 16-jarige
novice van Osterberg; en wat dat in zijn klooster teweegbracht. Het verhaal start
in 1451 met allerlei 'ongewone' verschijningen en 'boodschappen'. Een overleden
kloosterling zou met hem in kontakt zijn gekomen, mondeling en zelfs
visueel. Er bestaan geschriften over. Zelfs rond gemengde gevoelens in het
klooster, gaandeweg overslaande in geloof en — wat eeuwig menselijk is —:
vragen stellen over de toekomst... Wij kennen zelfs de naam van die novice
niet. Is hij kruisheer geworden? Er bestaan een paar handschriften (wat anders
?) daaromtrent. Eenvoudig. Meer moralistisch. De meest indringende tekst
wil wel duidelijk de reformatiebeweging van 1410 steunen. Bovendien die laatmiddeleeuwse
doodsangst en doodsnood bestrijden.
Alles wijst erop dat dit autentiek moet genoemd worden. Er zit niets onwaarschijnlijks
in, toch niet voor een klooster uit de late Middeleeuwen. Er is sprake
in deze 'verschijningen' van vagevuur, van boete. De vragen die aan 'de geest'
gesteld worden zijn agrarisch te noemen: wie heeft de schuur in brand gestoken?
Er is duidelijk niet wat wij nu zouden noemen 'een verre horizont' waar
te nemen. Het is wel zeker dat het konvent van Osterberg dit alles in 1451 mee
beleefd heeft. Men was ervoor, men was ertegen. Wat moest zo een novice zich
inbeelden... Maar ook de prior bezweek... En de auteur legt er de nadruk op
dat dit alles in de streek van Osnabriick in die tijden invloed heeft gehad.
Vooral dan op gebied van de door het generaal kapittel van de kruisheren zo
verlangde 'reformatie'.

KRONIEK 181
'Revelationes' zijn meestal niet zo gegeerd, vooral niet in oudere kloosterinstellingen:
die hebben tenslotte zo van alles meegemaakt in de loop der eeuwen.
Geexalteerden, 'profeten', geroepenen, charismatici zegt men nu... Men blijft
dan meestal rustig daarbij. Het gaat veelal wel over. Het is ook wel typisch dat
wij van die Cornelius niets meer verder vernemen. Ging hij ? Bleef hij ? lets als
met Jean de Eppa... In ieder geval een bijdrage tot de kruisherenmentaliteit rond
1500. Op de vooravond toch wel van 'nieuwe tijden'. Want de 'middeleeuwen'
liepen af.
SCHWARZENBROICH
D. SNIJDERS o.s.c.
Aus Anlafi des 650. 'Geburtstags' des Klosters Schwarzenbroich — hatte es
noch gestanden — hat der Heimat- und Geschichtsverein 'Herrschaft de Merode'
vom 27. Januar bis zum 3. Marz 1991 im Topfereimuseum zu Langerwehe (bei
Diiren) eine Ausstellung iiber das Kloster veranstaltet. Zu den wichtigsten Exponaten
der Ausstellung gehorten die originale Griindungsurkunde des Klosters
vom Ritter Werner V de Merode (1340) und die Bestatigungsurkunde vom Erzbischof
Walram von Koln (1340), Leihgaben vom Staatsarchiv Diisseldorf. Das
Stadtarchiv Diiren hat ein altes Brevier aus dem 15. Jh. und das 'Liber villarum
et granorum' (Verzeichnis der Hofe und Landereien — Einkiinfte des Klosters)
aus 1714 ausgeliehen. Auf Tafeln waren auf instruktive Weise Informationen
iiber den Orden und die Geschichte des Klosters Schwarzenbroich angebracht
und Erlauterungen zu den Exponaten. Kernstiick der Ausstellung war ein aus
Holz gefertigtes Modell des Klosters (3 x 4 M.), wie es am Ende des 18. Jhs. aussah.
Angehorige der Familie Krieger haben an diesem Modell in monatelanger,
geduldiger Arbeit gebaut. Anhaltspunkte fur den originalgetreuen Nachbau wa
ren ein Aquarell aus dem Jahr 1814, das Kloster darstellend, weiter Zeichnungen
und alte Fotos aus dem 19. und 20. Jh. sowie Vermessungen an Ort und
Stelle durchgefuhrt.
Leider sind nur noch Ruinenreste iibrig vom einstigen schonen Klosterbau, der
dem hi. Matthias (vallis sancti Matthiae) geweiht war.
Fur diese erfreuliche Initiative sind wir dem Heimat- und Geschichtsverein zu
Dank verpflichtet.
G.R.
SNEEK en FRANEKER - J.A. MOL, Kruisheren op de Friese zieleheilsmarkt in
de vijftiende eeuw. De vestiging van de kloosters te Sneek en Franeker, in
Tijdschrift voor sociale geschiedenis, Jrg. 16 (1990) p. 327-348.
Terecht merkt Dr. Mol in het begin van zijn artikel op: het woord „ziele
heilsmarkt" doet op het eerste gezicht wat vreemd aan. Het is ongebruikelijk de

182 KRONIEK
werkzaamheid van religieuzen in economische termen te beschrijven. Kloostergeschiedenis
is meestal het verhaal van oorsprong, groei, bloei en verval van een
religieuze gemeenschap. Toch kan het zijn nut hebben ter verklaring van het
succes of het falen van zulk een gemeenschap ook begrippen uit de economie
te hanteren, bijzonder de wetmatigheid van vraag en aanbod (vgl. p. 327). Zo
typeert de schrijver kloosters als instellingen ,,waar men zich tegen de risico's
van het hiernamaals verzekeren kan''.
Men moet inderdaad eerst wennen aan deze typische beschouwingswijze, die
Dr. M. dan toepast op het kloosterlandschap in Friesland en waarmee ook de
komst van de Kruisbroeders naar Sneek (1464) en Franeker (1466) verklaard
wordt.
Daar de Kruisbroeders in het midden van de vijftiende eeuw als observant
bekend stonden en geen hoge materiele eisen stelden, was er in de stadjes Sneek
en Franeker nog plaats voor hen. Zij vormden geen bedreiging voor de grote bedelorden,
die onderling Friesland al in termijngebieden hadden ingedeeld.
Deze medicanten sloten zich overigens eerst na 1470 bij de observance aan.
Bij de stichting van het Kruisbroederklooster te Franeker werd uitdrukkelijk
aangegeven dat het de stichters ging om het bidden van de ,,zeven getijden".
Het naleven van de observance werd als voorwaarde gesteld. Als dit niet gebeurde,
zou op de bronnen van inkomst beslag worden gelegd.
Hoewel in Sneek het Kruisbroederklooster in het oude gasthuis werd gehuisvest,
is er geen enkele aanwijzing dat de Kruisbroeders zich bijzonder voor de
ziekenzorg hebben ingezet.
Het artikel van Dr. Mol over deze twee Friese kruisbroederkloosters bevat vele
interessante gegevens over twee huizen, waarvan we eigenlijk niet zoveel weten.
Het geheel munt uit door zakelijkheid. Van de andere kant is de schrijver het
beslist met mij eens dat we het kloosterleven als zodanig of de geschiedenis van
een bepaald klooster niet in de eerste plaats vanuit een economisch perspectief
kunnen verklaren.
TER APEL
Dr. Ger. Q. Reijners o.s.c.
Op 31 mei 1991 werd door mgr. L Graus, mag.gen. van de Kruisheren in Ter
Apel de tentoonstelling In Cruce Salus geopend. Deze tentoonstelling (31 mei
- 3 november 1991) gaf een beeld van de Orde van het H.Kruis in de loop der
eeuwen. Een twintigtal Kruisheren woonden de opening bij en zo was het
klooster weer voor enkele uren het domein van een complete kloostercommuniteit
van Kruisheren.
De openingshandeling bestond in het plechtig openslaan van het pronkstuk
van de tentoonstelling: het handgeschreven en rijk versierde graduale van Jo
annes van Deventer. Kostbare zilveren en gouden voorwerpen vulden de verschillende
vitrines.

KRONIEK 183
Aan de hand van een zeer goed verzorgde en geillustreerde catalogus konden
de ruim 20.000 bezoekers in deze maanden hun weg vinden in de diverse ruim-
ten van het klooster.
Naast de beschrijving van de objecten, gevolgd door herkomst en literatuuropgave,
geven mevr. drs. R. Broekhuis en dhr. H. Drenth een goed gefundeerde
beschrijving van het ontstaan van de kloosters in het algemeen en van
de geschiedenis van de Kruisherenorde. Ook de nauwkeurige beschrijving van
de objecten van de tentoonstelling laat niets te wensen over. Het bestuur van
de Stichting Museum Klooster Ter Apel heeft een goede greep gedaan met de
inrichting van deze tentoonstelling en de opzet van de catalogus in handen te
geven van deze twee personen.
Als geschiedkundige kring zijn we het bestuur van de Stichting buitengewoon
dankbaar voor hun inzet en zorg om het oude klooster in stand te houden.
Wij wensen hun veel succes in de toekomst. De grondslag is gelegd, mo-
gen zij op dit fundament voortbouwen.
P. WlNKELMOLEN O.S.C.

,,CL AIR1IEU"
lijtlscLinj! gewijd-'iutw de Gexchiedanis van de Kriusba
gfwel &fnm&al ■ IQO bh,
ofwel ah
De a ii I cms
die
Peh
/>' 3.680 Maaseik (BeigiJe)
voor i:" ■ ■ Kr. ■ Hen
ADR!
!■
, . . I)
:V. di i »'iiifOl
i ■
>: vnckt'-w.ddilil 10
\orl
L'GRAUS, 1 i .■ /w
!,. i ,.,.■■ . ■;. ~)JQO Bonn I Deu
R,-JAW ' i
C,'. BRASSELIR, i ■ l686Maasfik~Bel%ie