Antje van de Koppel - Schatten van Brabant

Antje van de Koppel, een dappere vrouw in oorlogstijd
(Gemeente Aalburg, Babyloniënbroek)
Inleiding
Het Land van Heusden en Altena bood tijdens de Tweede Wereldoorlog aan veel
onderduikers afkomstig uit het hele land, een veilige schuilplaats. Eén van de dappere
bewoners die dat met gevaar voor eigen leven deden was Antje van de Koppel uit
Babyloniënbroek. Ze was niet getrouwd. Ze was niet zo jong meer en het lopen ging haar
moeilijk af. Ze woonde in een eenvoudige woning en de vloer van haar achterhuis was nog
van leem. In dit achterhuis stond een ladder naar de zolder, die bestond uit een achtergedeelte
dat niet gebruikt werd en een klein voorgedeelte waar nog een bedstee was. Op die zolder
vond vanaf 1943 een aantal onderduikers onderdak.
Vijf onderduikers in huis
De eerste onderduiker is Kees de Lang uit Gorinchem, die door de Duitse bezetter is
opgeroepen voor de Arbeidsdienst. Op de dag na zijn MTS-examen moet hij zich melden in
een kamp in Limburg. Maar hij geeft geen gehoor aan die oproep en duikt op 7 juli 1943
onder bij een tante van zijn vriend Ad, Antje van de Koppel. Zij is een vriendelijke vrouw,
zeer gebekt en beschikt over een flinke dosis humor. Later komen er nog meer onderduikers
bij. In 1943 heeft het ongeveer 400 inwoners tellende dorp Babyloniënbroek zo’n 40
onderduikers opgevangen.
Volgens Kees was de voordeur van Antjes huis aan de zijkant, op het erfje. ‘Ging je daardoor
naar binnen, dan kwam je op de deel (achterhuis) uit en was meteen aan je rechterkant de deur
naar het voorkamertje. Hierin was de bedstee waarin tante Antje sliep.’ De eerste dagen durft
Kees de deur niet uit te gaan en voelt zich een gevangene. Al gauw beseft hij dat het voor
joodse mensen heel wat gevaarlijker is dan voor hem. Bovendien stelt Antje hem voor om
overdag bij bakker Van Rijsbergen te gaan werken en ’s avonds terug te komen om te slapen.
Hij kan er best op uit, omdat in het dorp toch geen NSB’ers zitten, aldus Antje. Hij kan bij de
bakker blijven eten en heeft zodoende minder bonkaarten nodig, die men nodig heeft voor het
aanschaffen van voedselrantsoenen. Kees, die gewend was om half acht op te staan, moest nu
om ongeveer vijf uur op. Iedere morgen riep Antje Kees vanuit haar bedstee en als hij niet
snel genoeg naar beneden kwam, riep ze: ‘Keske, ik roep oe nie meer, hur.’
De Amsterdamse tekenaar-illustrator Will Berg vindt ook een schuilplaats bij Antje. Omdat
hij weigerde een formulier te tekenen voor de Kultuurkamer, waartoe alle kunstenaars
verplicht waren, moet hij wel onderduiken. Een week na zijn trouwdag, op 29 april 1943,
neemt hij de trein richting ’s-Hertogenbosch en stapt daarna in een bus die hem naar
Genderen brengt in het Land van Heusden en Altena. Daar is net een staking uitgebroken bij
de melkfabriek. Hij komt in contact met één van de leiders, G. van der Beek, die overleg
pleegt met de gereformeerde predikant van Dussen-Meeuwen, ds. J. Hindriks. Deze bezorgt
hem een schuilplaats bij landbouwer Hendrik Lankhaar in Babyloniënbroek. In het voorjaar
van 1944 trekt Will in bij Antje, die afwisselend drie tot vijf onderduikers in huis heeft, een
grote verandering vergeleken met haar vroegere eenpersoonshuishouding. Bakker Van
Rijsbergen zorgt ervoor dat er genoeg te eten is.
De derde is de vriend van Kees de Lang, Ad van Camp, die bang is voor de Arbeidsinzet in
Duitsland te moeten werken. Op de vloer van de zolder hebben de onderduikers een
kermisbed gemaakt, een matras op de grond met een paar dekens. Verder strijken er nog een
tijdje een student, Geert, en de meestal vrolijke Martinus neer. Antje reddert overdag wat in
huis, stopt sokken en maakt het avondeten klaar. Met andere Broekse gezinnen hebben de
onderduikers regelmatig contact, met de gastvrije klompenmaker Muskens en met boer
Wimke Straver, in wiens schuur op zondagavond liedjes worden gezongen en wordt gesport.

Razzia’s
In september 1944 horen de onderduikers dat volgens radioberichten de geallieerden Brabant
zijn binnengevallen. Breda zou al bevrijd zijn. Op Dolle Dinsdag (5 september) raken veel
Duitsers en NSB’ers in paniek en vluchten weg. Tante Ant heeft nog een vlag op zolder
liggen, die aan een polderstok wordt bevestigd en zo wappert de driekleur fier en vrolijk in
Babyloniënbroek.
Maar de hoop dat de bevrijding aanstaande zou zijn wordt een desillusie. Ondertussen komen
de gevaren steeds dichterbij. Landwachters zoeken al fietsend met een geweer op de rug naar
onderduikers. Als Kees de Lang een keer twee in uniform gestoken landwachters ziet
aankomen, komt opeens een man zijn huis uitrennen en schreeuwt hem toe: ‘Naar binnen jij!’,
waarop hij naar binnen wordt getrokken en in een donkere kast belandt, die al een
onderduiker verbergt. Duitsers overvallen het dorp en houden razzia’s, op zoek naar
onderduikers die zich verborgen hebben in huizen, schuurtjes of in het veld. Er worden tijdens
die razzia’s verscheidene mensen opgepakt, zowel uit Babyloniënbroek als het nabij gelegen
dorp Meeuwen.
Frontgebied
Vanaf november 1944 worden de dorpen langs de Bergsche Maas frontgebied. De geallieerde
troepen zijn tot stilstand gekomen voor de Bergsche Maas. De voortdurende beschietingen
maken het leven ondraaglijk. Onder de bevolking vallen slachtoffers en men is gedwongen
om weg te trekken. De dorpen langs de Bergsche Maas worden ontruimd en tot ‘Sperrgebiet’
verklaard. Het Land van Heusden en Altena stroomt vol met Duitse militairen. De
onderduikers hebben in de akker achter het huis van Antje eenmansputjes gegraven om wat
beschutting te hebben tegen de granaatscherven.
Vlak voor Kerst 1944 is het aantal Duitsers uitgegroeid tot 16.000. Het doel van deze
troepenconcentratie is een grootscheepse aanval onder de code Fall Braun, om de haven van
Antwerpen te heroveren op de geallieerden. Door het mislukken van de eerste fase van het
Ardennenoffensief gaat deze aanval niet door, maar wel eist het geallieerde opperbevel de
inname van het Duitse bruggenhoofd bij het Kapelsche Veer. Er vindt een zware strijd plaats,
die gepaard gaat met het verlies van honderden mensenlevens. In de kerstnacht van 1944 en
daarna volgen urenlange beschietingen waardoor de omliggende dorpen het zwaar te verduren
krijgen.
Evacuatie
In de meeste Broekse huizen zitten Duitsers ingekwartierd of vinden évacué’s onderdak. Bij
Antje strijkt een daglonersgezin uit Zeeland neer met twaalf kinderen. Het broodmagere
Zeeuwse vrouwtje helpt mee in het huishouden en snijdt broden voor haar kroost. De
onderduikers die bij Antje verblijven zorgen voor eten en drinken en proberen hier en daar
wat kleertjes en dekens te bemachtigen. Het gezin vertrekt al weer snel en ook de Broekse
bevolking moet evacueren. De meesten trekken met hun spulletjes op een kar of wagen naar
familie woonachtig in de dorpen in het noorden van het Land van Heusden en Altena, in
Holland of elders. Ook onderduiker Will Berg verlaat Babyloniënbroek en verblijft enige tijd
in Gorinchem. Deze kunstenaar heeft tekeningen nagelaten die herinneren aan zijn
onderduikperiode in Babyloniënbroek: een tekening van het dorp en één van Antje van de
Koppel.
Besluit
Antje van de Koppel was een eenvoudige dappere vrouw, die haar leven op het spel zette voor
de vrijheid en het leven van anderen. Een joods gezegde luidt: ‘Wie het leven redt van een

mens, redt de mensheid.’ Zij representeert al diegenen die in oorlogstijd onderduikers een
schuilplaats boden en door hun verzet opkwamen voor een vrij Nederland.
Door:Cees de Gast
Geraadpleegde bronnen:
Will Berg, Verhalen van een Broekse onderduiker, in: Historische Reeks Land van Heusden
en Altena, deel 6 (Nieuwendijk 1995).
Dr. Cees de Gast e.a., Herinneringen. 60 jaar vrijheid (Raamsdonksveer 2005).
Kees de Lang, Vertel nog eens over de oorlog. Oorlogsherinneringen van een onderwijzer
(Almkerk 1991)
Bijschriften bij illustraties
1. Antje van de Koppel naast haar huis. Achter haar staan van links naar rechts: Will
Berg, Kees de lang en Ad van Camp.
2. Ant van de Koppel, getekend door Will Berg.
3. Het dorp Babyloniënbroek, getekend door Will Berg.