15b. Gelders Genootschap - jaarverslag 2007.pdf - Bestuur ...

Gelders Genootschap • Zijpendaalseweg 46 • Postbus 68, 6800 AB Arnhem
T +31 (0)26 442 17 42 • F +31 (0)26 442 94 04 • info@geldersgenootschap.nl • www.geldersgenootschap.nl
Jaarverslag
2007

‘Ik dacht meteen dat wil
ik ook doen met die oude
dingen, dat is hartstikke
interessant.’
‘Ze noemen me de burgemeester van
de dru’
Corry Jansen is beheerder van het dru complex in Ulft. Hij is als vrijwilliger
het dagelijks gezicht van de ombouw van de voormalige ijzergieterij
tot woon- en cultuurgebied. Zijn vader werkte zijn leven lang in
de gieterij ‘op de hut’. Corry Jansen die van 1961 tot 1999 lange werkweken
maakte als melkboer / srvman, is er na zijn pensionering zelf ook terecht
gekomen. Via de zeer actieve oudheidkundige vereniging kwam hij in
contact. ‘Ik dacht meteen dat wil ik ook doen met die oude dingen, dat is
hartstikke interessant.’ Voor BOEi, eigenaar van het complex, is hij
sindsdien het lokale aanspreekpunt. ‘Ik zorg dat alles op rolletjes loopt, ik
ben een conciërge in de ouderwetse zin van het woord. Als buurtbewoners
iets verdachts zien, dan bellen ze me gelijk op. Ik ga meteen kijken. Ze
noemen me de burgemeester van de dru, ik heb zelfs een ambtsketting
gekregen.’ Aannemers die komen kijken en de kozijnen willen verwijderen,
krijgen te horen dat dat toch echt niet gaat. ‘Ik heb me er feitelijk niet
mee te bemoeien, dat weet ik wel, maar het gaat wel om een rijksmonument
hè.’ De mooiste plek vindt Corry Jansen de toekomstige bibliotheek,
voorheen de stamperij van potten en pannen, in het oude Portierscomplex.
De bibliotheek is onderdeel van de Cultuurfabriek, waar tevens een
pop-podium, een theater, muziekschool, Turkse culturele stichting,
raadszaal en een grand-cafe komen. De Oude IJssel stroomt er vredig
langs en de lichtinval is prachtig. ‘Het is heel mooi en ambitieus en dat
allemaal voor Ulft hè?’
Het dru-complex is een historisch (vanaf 1754) gegroeid fabrieksterrein
dat nauw is verbonden met de ruimtelijke, historische en sociale
ontwikkeling van het dorp Ulft. Omdat hier sprake is van een relatief goed
bewaarde, ten dele gesloten gevelwand, is het karakter van een fabrieksstraat
in Nederland nergens beter dan hier nog aanwezig. Onderdelen
van het dru-complex zijn daarom bestempeld tot industrieel erfgoed,
waaronder het Beltmancomplex (de emailleerfabriek) met daarop zijn
watertoren. De Nationale Maatschappij tot Behoud, Ontwikkeling en
Exploitatie van Industrieel Erfgoed, kortweg BOEi, is een particuliere
organisatie die zich bezig houdt met herbestemmen. Het Gelders
Genootschap geeft als adviseur welstand en monumenten van de
gemeente zowel in het vooroverleg als bij de definitieve aanvragen
bouw- en monumentenvergunning advies over de plannen. Ook is
Gelders Genootschap coördinator van het Bouwplanoverleg, dat het
proces van de herbestemming van de dru op de voet volgt en ter plekke
overleg organiseert met alle betrokkenen bij de planvorming.
‘Je kunt hier gewoon verdwalen’
Drie jaar geleden verhuisde Angeline Hendriks met haar gezin van de
Randstad naar Hoenderloo. Haar droom, om vrij te wonen en samen met
haar dochter paard te kunnen rijden, werd werkelijkheid. Inmiddels
bewonen twee stoere IJslanders de weide naast de stijlvol verbouwde
boerderij aan de rand van het dorp. Geregeld bezoeken Angeline en merrie
Vinda Het Nationale Park de Hoge Veluwe. Het uitgestrekte ruiterpadennetwerk,
maar juist ook het struinen over de immense vlaktes oefenen
een enorme aantrekkingskracht uit: ‘Je kunt hier zo’n eind rijden. Als je op
een paardenrug zit, is dat einde heel ver weg. Een heel gaaf gevoel vind ik
dat. Je kunt hier gewoon verdwalen, wat me ook weleens gebeurd is.’ In
de ruigte van het Otterlose Zand loopt Vinda fier in tölt, een specifieke
IJslander gang tussen draf en galop in, waarbij haar staart ritmisch met
de trotse beweging meedanst. Angeline: ‘Het is hier compleet Afrika, alsof
de wilde beesten elk moment uit de bosjes tevoorschijn kunnen komen.
Het is echt alleen maar natuur hier, zo supermooi.’ Ook generaal
Christiaan de Wet heeft volgens overlevering het Otterlose Zand met
de vlakten van Afrika vergeleken. Vandaar dat het voor hem ontworpen
monument van beeldhouwer Joseph Mendes da Costa in opdracht van
de familie Kröller-Müller op deze plek is geplaatst. Als het gedrag van het
paard de spiegel is van de lichaamstaal van de berijder, zoals Angeline
Hendriks zegt, dan zijn beide hier zichtbaar in hun element.
Met de Cultuurhistorische Analyse van Het Nationale Park De Hoge
Veluwe die het Gelders Genootschap in 2007 heeft gemaakt, is de basis
gelegd voor een mede op cultuurhistorie geënt toekomstgericht beleid,
zoals Stichting Het Nationale Park De Hoge Veluwe dat voor ogen heeft.
Aanknopingspunten voor passende nieuwe ontwikkelingen in het park
liggen besloten in de rijke cultuurhistorie, waarvan de vele aspecten voor
het eerst systematisch in één rapport in onderlinge samenhang zijn
beschreven en in beeld gebracht. Het rapport is feestelijk gepresenteerd
aan gedeputeerde cultuurhistorie mevrouw A.E.H. van der Kolk van de
provincie Gelderland. De succesvolle samenwerking krijgt in 2008 een
vervolg met de opdracht aan het Gelders Genootschap voor het
opstellen van een Beleidsvisie Cultuurhistorie voor Het Nationale Park
De Hoge Veluwe.
De succesvolle samenwerking
krijgt in 2008 een vervolg.
Het Gelders Genootschap
heeft de opdracht een
Beleidsvisie Cultuurhistorie
op te stellen voor Het
Nationale Park
De Hoge Veluwe.

Jaarverslag 2007
Jaarverslag 2007

Ten geleide
Wie enige kennis heeft van de geschiedenis van de filosofie, weet dat er
altijd een strijd is gevoerd over de vraag of er wel een werkelijkheid
bestaat zonder wezens die zich van die werkelijkheid bewust zijn. Aan de
ene kant is er de opvatting dat er een externe werkelijkheid bestaat los
van wezens die zich daarvan bewust zijn. Aan de andere kant de opvatting
dat er slechts een werkelijkheid bestaat dankzij het feit dat er wezens zijn
die de werkelijkheid ervaren. Deze wijsgerige controverse lijkt erg veraf te
staan van het werk van ons Gelders Genootschap, maar bij nadere
beschouwing raken we de kern. Onze inzet voor een mooi Gelderland
heeft slechts betekenis wanneer wij ons bewust zijn van het feit dat de
externe werkelijkheid van Gelderland ook leeft in de gedachtewereld van
degenen die in Gelderland wonen, werken of daar om andere redenen
vertoeven. Hoe mooi of hoe lelijk een gebied objectief gezien ook moge
zijn: het enige wat uiteindelijk telt, is hoe wij die werkelijkheid ervaren.
Daar komt bij dat wij handelen op basis van onze perceptie van de
werkelijkheid. Als wij iets mooi vinden, dan richten we ons handelen op
de instandhouding van die kwaliteit. Indien we iets lelijk vinden dan
proberen we daar naar beste vermogen iets aan te doen. Met andere
woorden, we handelen op basis van onze eigen interpretatie van de
werkelijkheid. Dat doen we ook bij het Gelders Genootschap, maar dan
wel op een bijzondere manier. We zijn ons namelijk bewust van het feit
dat mensen zeer verschillend over de werkelijkheid kunnen oordelen.
Sommigen vinden dat het behoud van natuur en landschap, de zorg voor
monumenten en het stedelijk schoon, de aandacht voor de kwaliteit van
stad en land en dergelijke weliswaar belangrijk zijn, maar pas aan de orde
komen wanneer er voldoende werkgelegenheid is, wanneer de economie
goed draait en als sociale noden gelenigd zijn. Anderen daarentegen
hechten enorm aan culturele waarden en vinden dat alle andere zaken
daaraan ondergeschikt dienen te zijn.
Kortom, er bestaat verschil van mening over het belang van de zaken
waarvoor wij ons als Genootschap al bijna een eeuw inzetten. Geen nood,
die verschillen in opvatting zijn er altijd geweest en zullen er ook altijd
blijven. Het is onze taak om aan eenieder duidelijk te maken waarvoor wij
staan. Wij streven naar instandhouding en bevordering van ruimtelijke
kwaliteit. Dat klinkt eenvoudig, maar in de praktijk moet die kwaliteit
steeds opnieuw worden bevochten. Dat roept ook de existentievraag
waarom en voor wie we dat dan uiteindelijk doen. Zijn we Don Quichotachtige
wereldverbeteraars die helaas niet begrepen worden? Of zijn we
Gelders Genootschap Jaarverslag 2007
een culturele avant-garde die de wezenlijke waarden van het bestaan
probeert overeind te houden en verder te ontwikkelen? Gaat het om het
behoud en de productie van een objectieve externe werkelijkheid, of gaat
het om de bevordering van een positieve beleving van die werkelijkheid?
Iedere dag opnieuw stellen we ons die vraag, wat zeg ik soms wel
tientallen keren op een dag. De duizenden plannen, aangedragen door
de lidgemeenten, die door breed samengestelde commissies (inclusief
burgers) en door toegewijde rayonarchitecten en andere medewerkers
worden beoordeeld en van een advies worden voorzien, zijn even zo vele
antwoorden op die existentievraag.
Het verrichten van studie en onderzoek ten behoeve van de ledengemeenten
kan ook niet los worden gezien van de genoemde existentiekwestie.
De inhoud van de adviezen en ook de wijze waarop ze tot stand
komen, geven een alledaags antwoord op de eeuwenoude filosofische
vraag. Er is geen externe werkelijkheid zonder beleving en er kan geen
beleving zijn zonder externe werkelijkheid. Als wij ons dat steeds goed
voor ogen houden, dan is een noodzakelijke implicatie daarvan dat ons
werk nooit ophoudt: werkelijkheid en interpretaties van de werkelijkheid
veranderen steeds weer opnieuw: of wij dat willen of niet.
Prof. dr. Nico Nelissen,
voorzitter Gelders Genootschap

Gelders Genootschap Jaarverslag 2007
Voorwoord Een nieuw gezicht 6
1 De werkzaamheden van het Gelders Genootschap 8
1.1 Advisering welstand 8
1.2 Projecten ruimtelijke kwaliteit 10
1.3 Advisering cultuurhistorie 23
1.4 Projecten cultuurhistorie 25
1.5 Samenwerkingsverband cultuurhistorie 33
2 Het bureau 38
2.1 Landelijke ontwikkelingen 38
2.2 Beleid Gelders Genootschap 39
2.3 Financieel beleid 44
2.4 Personeel en organisatie 44
3 De vereniging 50
Bijlagen 52
Rayonindeling, samenstelling welstandscommissies,
adviesaanvragen welstand, verkorte jaarrekening,
overzicht met publicaties

6
Voorwoord
Een nieuw gezicht
Het zal u misschien zijn opgevallen: het Gelders Genootschap heeft
de huisstijl veranderd. Dit jaarverslag is hiervan een eerste uiting. Het
nieuwe gezicht van het Gelders Genootschap markeert de verandering
van de organisatie die de afgelopen jaren heeft plaatsgevonden.
De vereniging Gelders Genootschap werd al in 1919 opgericht ‘ter
bevordering en instandhouding van de schoonheid van stad en land’.
Mensen gingen zich in die tijd steeds meer realiseren dat verstedelijking,
industrialisatie, mechanisatie, demografische en economische factoren
de ruimtelijke kwaliteit onder druk zouden zetten. Ook verenigingen als
Natuurmonumenten en het Geldersch Landschap werden in die tijd
opgericht vanuit eenzelfde zorg en aandacht voor onze gebouwde
omgeving en landschappelijk schoon. Het waren vooral verontruste
burgers die de drijfveer waren achter deze organisaties. Zij kwamen op
voor de belangen van de natuur, de bestaande dorpen, steden en landschappen
en verzetten zich tegen brutale of niet passende bebouwing.
In die zin was het Gelders Genootschap dus een belangenorganisatie van
de burgers tegenover ontwikkelaars en bouwers die hun woonomgeving
aantastten.
De missie van het Gelders Genootschap is in al die jaren hetzelfde
gebleven. Door veranderingen in wetten en regels zijn de organisatie en
werkwijzen wel steeds aangepast. Rond de welstand en de monumentenzorg
zijn in de jaren zestig en tachtig van de vorige eeuw wetten vastgesteld
waaraan plannen voor nieuwbouw en restauraties moesten
worden getoetst. Daarmee kreeg het tot dan toe redelijk vrijblijvende
advieswerk vanuit het Gelders Genootschap een wettelijke verankering
en konden adviezen worden meegewogen in de gemeentelijke besluitvorming
over die plannen. Bijkomend effect van deze gang van zaken was
evenwel dat het Gelders Genootschap vooral geassocieerd werd met de
toetsende welstands- en monumentencommissies, als onderdeel van de
bouwvergunningprocedures.
Inmiddels werken ruim veertig medewerkers bij het bureau van de
vereniging. Zij zetten vanuit veel disciplines hun deskundigheid en
bevlogenheid in bij de advisering over ruimtelijke kwaliteit. Daarbij gaat
het voor een deel om toetsing van plannen, maar verschuift het accent
Gelders Genootschap Jaarverslag 2007
steeds meer naar advisering en begeleiding aan het begin van de
planvorming. Met de mensen in dorpen en steden wordt gesproken over
de meest wenselijke ontwikkeling van hun omgeving en met architecten,
stedenbouwkundigen, ontwikkelaars en andere opdrachtgevers wordt
tijdig overleg gevoerd over kwalitatief goede ruimtelijke ontwikkelingen.
Integraal werken is daarbij geen modebegrip, maar vormt de kern van
onze advieswerkzaamheden. Juist de synergie van alle aspecten die van
invloed zijn op het realiseren of handhaven van ruimtelijke kwaliteit is
bepalend. Bij het Gelders Genootschap werken architecten, stedenbouwers,
landschapsarchitecten, kunsthistorici, monumenten-
deskundigen, historisch geografen en archeologen aan projecten.
In dit jaarverslag kunt u zien op welke wijze het Gelders Genootschap in
2007 uiting heeft gegeven aan de missie en ziet u de enorme diversiteit
die inmiddels onze dienstverlening kenmerkt. In veel gemeenteraden is
verslag gedaan van de advieswerkzaamheden en met collega-
organisaties is stevig samengewerkt, zoals bij het Samenwerkings-
verband Cultuurhistorie Gelderland. Met duizenden mensen is gesproken
over plannen voor hun woonhuis, hun bedrijfsgebouw, een nieuw
landgoed, de functieverandering van hun boerderij of over de restauratie
van hun monument. In het verslag ziet u dan ook niet alleen gebouwen
en landschappen, maar ontmoet u vooral ook mensen. Gelderlanders:
bewoners, ondernemers, boeren, recreanten, mensen die iets hebben met
een bepaalde plek, een dorp of een gebouw. Hoe ervaren zij de actuele
ontwikkelingen?
Het Gelders Genootschap als herkenbare belangenbehartiger voor de
mensen die wonen, werken en recreëren in al die Gelderse en Limburgse
gemeenten. Daartoe is destijds de vereniging met de nu al bijna een
eeuw oude doelstelling opgericht en daartoe staat er een professioneel
bureau met adviseurs ruimtelijke kwaliteit. Passend in deze tijd, klaar
voor de toekomst.
Kees van Esch
directeur
7

1 De werkzaamheden van het
Gelders Genootschap
Het Gelders Genootschap biedt zijn ledengemeenten
een breed pakket aan diensten op het gebied van
ruimtelijke kwaliteitszorg. Dienstverlening in de sfeer
van wettelijke advisering (welstands- en
monumentenzorg), maar ook in de vorm van project-
matig werk en ondersteunende taken op het bredere
terrein van ruimtelijk en cultuurhistorisch beleid.
Hieronder wordt per beleidsgebied ingegaan op de
diverse activiteiten in het afgelopen jaar.
8
1.1 Welstandsadvisering
Onder de titel Ruimtelijke kwaliteit: de gemeente
aan zet, heeft op 25 oktober 2007 in Doetinchem een
symposium plaatsgevonden, georganiseerd door het
Gelders Genootschap in samenwerking met gemeente
Doetinchem. Daarbij zijn enkele vragen centraal
gesteld. Hoe voer je als gemeente regie? Hoe
organiseer je betrokkenheid en kwaliteit? Welke randvoorwaarden
stel je, waar laat je ruimte? Vragen die
actueler zijn dan ooit, gezien de grote belangstelling
voor deze bijeenkomst bij gemeentebesturen,
architecten en projectontwikkelaars.
Het zoeken naar een balans tussen een overheid op
afstand en een overheid die regisseert, speelt in veel
gemeenten. Soms lijkt dat een schijnbare tegenspraak.
Het terrein van de ruimtelijke kwaliteit (met name
welstand) leent zich daarom bij uitstek voor een
discussie. Hoe bereik je kwaliteit, welke plekken
moeten we koesteren en waar kunnen we de teugels
laten vieren zonder kwalijke gevolgen voor de beleving
van de plek? Nut en noodzaak van kwaliteitsbeleid
staan niet zozeer ter discussie, alswel de uitvoering.
Ruimtelijke kwaliteit en welstandsadvisering wordt in
alle Gelderse gemeenten gezien als een algemeen
belang waarvoor het lokaal bestuur verantwoordelijk
is. Gemeenten hebben nu ruim drie jaar ervaring
met het vernieuwde welstandstoezicht en er zijn in
deze periode grote stappen voorwaarts gezet. De
welstandsadvisering is vermaatschappelijkt en verder
openbaar, transparant en controleerbaar geworden.
Een ware cultuuromslag heeft zich voltrokken, zeker
als daarbij de open en oplossingsgerichte houding
van commissies in aanmerking wordt genomen waar
het Gelders Genootschap naar streeft. De evaluatieresultaten
van de Woningwet en de positieve scores
van visitaties en enquêtes over het functioneren van
welstandscommissies in Gelderland (gemiddeld
rapportcijfer is een 8) staven dit beeld.
Gelders Genootschap Jaarverslag 2007
Kwaliteitsteams en brede advisering: 1 Kwaliteitsteam Hanzelijn bij Hattem. 2 Stedebouwkundig beraad Epe. 3 Prijsvraagcentrum Nunspeet. 4 Advies
verbetering gevelbeelden Harderwijk. 5 Stedebouwkundig beraad Harderwijk. 6 Kwaliteitsteam N302 bij Harderwijk. 7 Stedebouwkundig beraad
Voorst. 8 Kwaliteitsteam De Leesten, Zutphen. 9 Kwaliteitsteam Revelhorst, Zutphen. 10 Kwaliteitsteam Centrumplan Dieren. 11 Prijsvraag Rheden.
12 Kwaliteitsteam routes snelwegen (A2-A4-A12-A27). 13 Kwaliteitsteam verbreding A12. 14 Prijsvraag gemaal Westervoort. 15 Kwaliteitsteam bedrijventerrein
De Corridor, Duiven. 16 Prijsvraag Babberich, Zevenaar. 17 Kwaliteitsteam Zevenaar Oost. 18 Stedebouwkundig beraad Doetinchem. 19 Prijsvraag
Achterhoek. 20 Puipromotieprijs Winterswijk. 21 Advies en supervisie Angeren. 22 Kwaliteitsteam centrum Millingen. 23 Advies verbreding A50 bij
Beuningen. 24 Kwaliteitsteam ABC Bijsterhuizen, Wijchen. 25 Kwaliteitsteam centrumplan Mook.
Het is goed om het welstandsbeleid voortdurend af
te stemmen op de eisen van de tijd. De jaarlijkse
bespreking van het jaarverslag van de welstandscommissie
in de raadscommissies is in veel gemeenten
gebruikt voor een debat over ruimtelijke kwaliteit.
Waar wenselijk is het welstandsbeleid versoepeld of
verzwaard. Dit is geheel in lijn met de bedoelingen
van de Woningwet, waarbij de welstandsnota als
een dynamisch document wordt voorgesteld, dat
tussentijds kan worden bijgesteld. In de huidige vorm
is het welstandsbeleid met zijn transparante werk-
wijze en de jaarlijkse verantwoordingsplicht, voor
zowel bestuur als welstandscommissie, een voorbeeld
voor overige gemeentelijke beleidsterreinen.
In veel gemeenten speelt nog steeds de politieke
behoefte aan deregulering. Maar tegelijkertijd heerst
de zorg voor verrommeling of positiever gezegd de
behoefte om kwaliteitsambities te stellen. Het spreekt
voor zich dat het Gelders Genootschap gemeenten kan
ondersteunen bij het voeren van een kwaliteitsbeleid.
Dit is ook de reden waarom het Gelders Genootschap
ooit is opgericht.
Het afgelopen jaar is de ondersteuning versterkt.
Naast de reguliere advisering over bouwplannen, hebben
gemeenten ook voor andere taken een beroep gedaan
op de welstandscommissies en deskundigen van
het Gelders Genootschap. Variërend van het opstellen
van kwaliteitsrichtlijnen en -ambities, het procesmatig
ondersteunen, bovenlokale ontwikkelingen, alsook
supervisie of deelname aan kwaliteitsteams.
Bij de zoektocht naar een passend kwaliteitsbeleid
geven gemeenten daar op eigen wijze invulling aan.
De gemeente Apeldoorn zoekt het in een versnelling
en versoepeling van het kleine bouwen op achtererven
en wil de Commissie Ruimtelijke Kwaliteit (CRK) juist
meer gebruiken als klankbord voor grote ruimtelijke
plannen en bestemmingsplannen. Doetinchem wil
ruimte voor het kleine bouwen, maar wil streng zijn
in de binnenstad. Andere gemeenten zoeken de versoepeling
in een ambtelijk mandaat en/of vrij-
stelling van het licht-vergunningplichtige bouwen.
Er zijn ook gemeenten, zoals Montferland en Lochem,
die een eerdere versoepeling hebben teruggedraaid.
De gemeente Beuningen heeft recentelijk gekozen
voor een integraal ruimtelijk kwaliteitsbeleid. De
welstandsnota wordt verbreed tot een nota ruimtelijke
kwaliteit en de welstandscommissie wordt omgebouwd
tot commissie ruimtelijke kwaliteit.
Deze wordt consequent ingeschakeld bij advisering
over ruimtelijke plannen en heeft een duidelijke visie
op kwaliteitsborging in ruimtelijke processen. In protocollen
is de brede adviesrol van de commissie bij beeldkwaliteitplannen,
ontwikkelingsgebieden en plannen
die niet passen in het bestemmingsplan vastgelegd.
De gemeente Beuningen voert daarmee duidelijk regie
op ruimtelijke kwaliteit.
Brede advisering
Het Gelders Genootschap adviseert in 49 gemeenten
rechtstreeks op het gebied van welstand en faciliteert
de commissie voor de gemeente Tiel. In 26 gemeenten
is sprake van een geïntegreerde welstands- en monumentencommissie.
Het Gelders Genootschap verzorgt
hier zowel de welstandsadvisering als de planadvisering
over monumenten. In Apeldoorn, Tiel en
Beuningen wordt gewerkt met een brede
Commissie Ruimtelijke Kwaliteit. Deze commissies
zijn naast de reguliere (wettelijke) advisering ook
nadrukkelijk betrokken bij het ruimtelijk beleid van
de gemeente. Daarnaast levert het Gelders Genootschap
een architectlid aan de welstandscommissie van
Arnhem en de voorzitter aan de welstandscommissie
van Ede.
9

Het Gelders Genootschap zet ook de komende jaren
in op een verbreding van de welstandscommissies.
Burgerleden horen daar als vaste waarde bij. In de
praktijk van de welstandsadvisering voltrekt zich
een omslag, die al enkele jaren geleden in Gelderland
is ingezet. Gemeenten vragen steeds vaker van hun
eigen welstandscommissie of commissie ruimtelijke
kwaliteit advies bij allerlei vraagstukken over ruimtelijke
kwaliteit. Vaak wenden de gemeenten zich daarbij
tot de expertise van het Gelders Genootschap. De
tendens bij het regisseren van kwaliteit gaat duidelijk
richting stimuleren en begeleiden.
In 2007 is op een breed terrein gewerkt aan de ruimtelijke
kwaliteit van Gelderland en ook daarbuiten. De
kaart op pagina 9 biedt inzicht in de breedte van het
advieswerk. Die varieert van structureel stedenbouwkundig
overleg en deelname aan diverse kwaliteitsteams,
tot het voeren van supervisie en deelname aan
prijsvragen. Daarnaast zijn diverse projecten verricht
voor gemeenten en andere organisaties op het vlak
van ruimtelijke kwaliteit, waarover hierna meer.
10
1.2 Projecten Ruimtelijke Kwaliteit
In 2007 heeft het Gelders Genootschap adviezen op
maat uitgebracht met betrekking tot beleidskaders,
structuurvisies, beeldkwaliteitplannen en bestemmingsplannen
voor diverse gemeenten. Voorts zijn
beeldvisies of -richtlijnen opgesteld of nog in be-
werking, onder andere voor West Maas en Waal
(BKP de Poll, welstandscriteria woonboten), Druten
(actualisatie BKP centrumplan), Duiven (reclamenota),
Bronckhorst (richtlijnen Bruinderinkweg). Voor de
gemeenten Aalten, Beuningen, Brummen, Ermelo en
Nunspeet is de welstandsnota geactualiseerd. Voor de
historische binnenstad van Zutphen zijn beeldwijzers
opgesteld. Deze beogen het vele materiaal uit diverse
beleidsdocumenten in één brochure toegankelijk te
maken voor aanvragers en professionals.
Voor de gemeenten Oude IJsselstreek en Brummen
zijn workshops georganiseerd, gericht op verbetering
van het proces voor kwaliteitsborging. Voor Oude
IJsselstreek zijn ook enkele Notities van uitgangs-
punten opgesteld voor kleinere ontwikkellocaties.
Het Gelders Genootschap heeft voor de regio
Achterhoek een kadernota opgesteld met criteria voor
ruimtelijke kwaliteit bij de verandering van erven in
het buitengebied. In samenwerking met de provincie
Gelderland, LTO-noord en Hogeschool van Hall
Larenstein wordt het project Ruimtelijke kwaliteit
agrarisch bouwen uitgevoerd. Dit richt zich vooral op
agrarische bedrijven die bouwen voor hun toekomst. In
dit kader heeft het Gelders Genootschap een tweetal
workshops georganiseerd voor gemeenten en andere
betrokkenen. Bij de eerste workshop heeft de transformatie
op erf- en gebouwniveau centraal gestaan,
terwijl de tweede workshop zich op gebiedsniveau
heeft gericht met ondermeer aandacht voor de landbouwontwikkelingsgebieden.
Gelders Genootschap Jaarverslag 2007
De welstandsadvisering is verder vermaatschappelijkt
en openbaar, transparant en controleerbaar geworden.
Bovenlokale advisering
Het Gelders Genootschap wordt steeds vaker
gevraagd te adviseren bij bovenlokale ruimtelijke
ontwikkelingen. Dat kan gaan om regionale maar ook
landelijke opgaven.
Steunpunt Routeontwerp
De kennis en ervaring van het Gelders Genootschap
is ingezet bij landelijke projecten, ondermeer
in samenwerking met de Federatie Welstand en het
Steunpunt Routeontwerp. Het Gelders Genootschap
werkt mee aan de vertaling van routeontwerpen in
lokaal beleid en bij het opzetten van een adequate
kwaliteitsborging.
Welstandscommissies kunnen adviseren over
gemeentegrensoverschrijdende projecten, maar zijn
hiervoor niet altijd toegerust. Hoe bereik je consistentie
van adviezen over de grens van gemeenten?
Is er voldoende deskundigheid bij de lokale welstandscommissies?
Deze vragen worden met een werkgroep
van de Federatie Welstand beantwoord. Ook heeft
de Federatie Welstand een team van deskundigen
benoemd, dat op afroep lokale welstandscommissies
ondersteunt bij de advisering over grootschalige infrastructurele
en grensoverschrijdende projecten. Het
Gelders Genootschap levert één van deze deskundigen.
Gemeenten zouden grootschalige kwaliteitsvisies, zoals
de routeontwerpen, maar ook de Nieuwe Hollandse
Waterlinie, moeten verankeren in beleid. Daarom
heeft het Gelders Genootschap het voorgaande jaar
welstandsparagrafen opgesteld voor alle gemeenten
langs de A12. Een aantal van deze gemeenten heeft de
welstandsparagraaf inmiddels toegevoegd aan hun
welstandsnota’s. Het project heeft ertoe geleid dat
gemeenten rond Utrecht en Arnhem samen de ruimtelijke
opgave rond de A12 zijn gaan onderzoeken.
11

Boer Harmsen van ’t Bruil
Geboren en getogen is hij op ’t Bruil. Opa Harmsen kocht de boerderij
aan de rand van Hengelo begin 20e eeuw en zijn achterkleinkinderen
groeien er nu op. De boerderij kent een geschiedenis die meer dan 1000
jaar teruggaat en boer Martin Harmsen kan er prachtig over vertellen. Van
havezathe via gemengd agrarisch bedrijf met 1000 varkens en 25 hectare
akkerbouw tot biologische wijnboerderij met een toeristisch recreatieve
bestemming. ‘Ik heb de lerarenopleiding gedaan, maar pa zei: “Wat je gaat
verdienen, dat kun je bij mij ook krijgen” en zo ben ik toch boer geworden.’
Eind jaren ’80 besluit Martin Harmsen niet mee te gaan in de trend van
schaalvergroting en steeds intensievere varkenshouderij. Hij kiest voor
kwaliteit, voor biologisch boeren en breng t zijn veestapel terug tot 800
varkens. Ook zijn akkers bebouwt hij volledig biologisch. Daarnaast gaat
Martin Harmsen weer lesgeven: zijn leraarsinkomen geeft gelegenheid
wat rustiger aan het boerenbedrijf te bouwen. Helaas blijkt er nog niet
genoeg vraag van de consument naar biologisch varkensvlees en moet
hij zijn erf anders gaan gebruiken. Hij ontwikkelt een plan. ‘t Bruil gaat
zich richten op biologische wijnbouw en op de ontvangst van gasten.
De familie Harmsen organiseert wijnproeverijen en rondleidingen op
de boerderij. In de schuur komt een logeerplek in het kader van Betere
BoerenBed Boerderij. In samenwerking met andere boeren ontwikkelen
zij ondermeer toeristische wandelroutes.
Het Gelders Genootschap heeft in opdracht van de gemeente Bronckhorst
richtlijnen voor nieuwbouw geformuleerd en aanbevelingen gedaan voor
de erfinrichting van ’t Bruil. De familie Harmsen heeft vervolgens een plan
ontwikkeld voor de bouw van twee woningen in het kader van de regeling
voor functieverandering. Deze provinciale regeling maakt het mogelijk
om woningen te realiseren door hergebruik of sloop van stallen, schuren
en andere bijgebouwen. Dit om het agrarische landschap te versterken.
De kinderen krijgen een eigen huis op het erf en gasten kunnen overnachten
in de te renoveren schuur. Dankzij de subsidieregeling Agrarisch
Natuurbeheer kan zes hectare grond een natuurbestemming krijgen met
natte en droge graslanden, natuurlijke hagen, kikkerpoelen, beplanting en
wandelpaden. Naar verwachting zal eind 2008 het erf opnieuw ingericht
zijn.
Gelders Genootschap Jaarverslag 2007
‘Ik ben maar eens met de predikant gaan praten’
De heer D.J. Mijnhart, uitvaartondernemer, heeft onlangs de Goede
Herderkerk in Oosterbeek aangekocht. Als lid van de kerkgemeente had
hij al eens gehoord dat de kerk misschien verkocht zou worden. De gemeente
beschikt over twee kerkgebouwen in Oosterbeek en kan met één
gebouw uit de voeten. Mijnharts huidige ruimte is te klein: ‘Ik was al een
tijdje zoekende, hoewel het een prima locatie is, kampen we met beperkte
ruimtes. Toen ik hoorde van de kerk, ben ik de predikant gaan vragen
bij wie ik zijn moest om erover te praten. Medio 2006 zijn we het gesprek
begonnen en aan het einde van dat jaar zijn we tot overeenstemming
gekomen.’ Een van de afspraken is dat het aanzicht van de kerk vanaf de
Utrechtseweg zal blijven bestaan. ‘We zitten nu in bouwfase 2, we zijn
bezig met de technische constructies. Er komt een stalen constructie in de
kerk waar we alle ruimten in creëren. De vorm van de kerk kan dan blijven
bestaan. De gemeente Renkum heeft een artikel 19.2 procedure gestart,
het voornemen is gepubliceerd. Welstand heeft het plan goedgekeurd,
dus als alles goed gaat kunnen we na de bouwvak beginnen en hopelijk
voorjaar 2009 de kerk betrekken.’ Uitvaartverzorging J. Mijnhart is een
echt familiebedrijf. Vader Mijnhart nam in 1955 de bestaande Nieuwe
Oosterbeekse Begrafenis Onderneming over en Mijnhart junior wordt
inmiddels bijgestaan door zoon en dochter.
Herbestemmen van religieus erfgoed is een onderwerp waar het
Gelders Genootschap zeer actief bij betrokken is. Niet alleen bij de
reguliere welstands- en bouwplanadvisering, zoals in dit geval bij de
gemeente Renkum, maar ook landelijk in het kader van 2008, Jaar van het
Religieus Erfgoed. Het Gelders Genootschap organiseert ondermeer de
prijsvraag Erfgoed op eigen benen, een prijs van het VSB Fonds, waarbij
kerkbesturen uitgedaagd worden om noodlijdende gebouwen overeind
te houden door goede neven- of herbestemming.

16
Welstandsbeleid Nieuwe Hollandse Waterlinie
De Nieuwe Hollandse Waterlinie is een van Nederlands
bijzondere verdedigingslinies en omvat naast
een systeem van dijken, sluizen en kanalen ook diverse
forten, schansen, batterijen en vestingsteden. De linie
is illustratief voor het Nederlandse civieltechnisch
vernuft, een monument. De linie is aangewezen als
een nationaal landschap en er loopt een aanvraag voor
vermelding op de werelderfgoedlijst van unesco. Het
projectbureau Nieuwe Hollandse Waterlinie werkt
namens het Rijk en de vijf linieprovincies aan de
borging van kwaliteiten van de linie.
In opdracht van de Federatie Welstand heeft het
Gelders Genootschap in samenwerking met het
projectbureau een handreiking voor welstandsbeleid
gemaakt voor gemeenten en welstandscommissies
langs de Waterlinie. Vanwege de aanwezige landschappelijke
en cultuurhistorische waarden, zijn
beoordelingsperspectieven gegeven gericht op het
accentueren van de hoofdverdedigingslijn, het open
houden van inundatievlakten, het verdichten van
bebouwing en landschapselementen ten westen van
de hoofdverdedigingslijn en op criteria voor fysieke
interventies.
Functieverandering Achterhoekse erven
Veel agrarische gebouwen in het buitengebied
hebben de afgelopen jaren hun oorspronkelijke functie
verloren. De verwachting is dat die ontwikkeling doorzet
en dat nog meer agrariërs hun activiteiten zullen
staken. Dat heeft gevolgen voor het karakteristieke
landschap en de natuur. De vrijkomende agrarische
bebouwing biedt ook kansen om de leefbaarheid, de
vitaliteit en de ruimtelijke kwaliteit van het landelijk
gebied een impuls te geven.
Voor enkele locaties in de gemeenten Aalten, Berkelland
en Bronckhorst zijn concrete richtlijnen inzake
functieverandering opgesteld om een kader te hebben
Boerderij bij Meddo.
Gelders Genootschap Jaarverslag 2007
Ontwerpatelier voor inwoners van Hoenderloo.

voor planvorming. Het betreft hier maatwerk per
locatie, waarbij de kwaliteit van de omgeving en de
toe te voegen waarde aan het gebouw- en landschapsbeeld
centraal staat.
De regio Achterhoek heeft het Gelders Genootschap
de opdracht gegeven om een beleidskader op te
stellen met criteria voor veranderingen op erven in
het Achterhoekse buitengebied. Een belangrijk uitgangspunt
hiervoor is de ontwikkeling van een
werkwijze voor stimulering en borging van ruimtelijke
kwaliteit bij verandering. Het beleidskader is in feite
een uitwerking van de planologische nota Functies
zoeken plaatsen zoeken functies, die alle aangesloten
gemeenten hebben vastgesteld. Op basis van het
beleidskader wordt een brochure samengesteld die op
overzichtelijke wijze de spelregels voor verandering
uitlegt en potentiële initiatiefnemers op weg helpt.
Het Gelders Genootschap heeft tevens besloten een
ervenconsulent aan te stellen.
De Groene Agenda
Het begrip Groene Agenda staat voor de problematiek
van de ruimtelijke kwaliteitsborging van het
landelijk gebied. Ook het afgelopen jaar heeft het
Gelders Genootschap op dit vlak geadviseerd.
Locatiegericht advies
In principe betreft dit alle soorten bouwontwikkelingen
in het buitengebied. Het gaat niet alleen om
het reguliere agrarisch bouwen, maar vooral ook om
nieuwe landgoederen en functieveranderingen in
vrijgekomen agrarische bebouwing, waarvoor een
ruimtelijke kwaliteitsverbetering wordt vereist door
de provincie. De gemeenten zijn verantwoordelijk voor
kwaliteitsverbetering op een concreet schaalniveau.
Bij ontwikkelingen op locatie is in de welstands- en/
of monumentencommissie geadviseerd over bouwplannen.
Daarnaast zijn specifieke diensten in het
18
verlengde van de reguliere advisering aangeboden,
zoals het opstellen van welstandsbeleid, het opstellen
van protocollen, of het organiseren van workshops
voor de uitvoering daarvan.
Kleine Kernen
Het Gelders Genootschap werkt samen met de
Vereniging voor Kleine Kernen Gelderland, Stichting
Landschapsbeheer Gelderland en de Gelderse Milieufederatie
voor dorpsbelangenorganisaties. Samen met
bewoners worden ruimtelijke visies gemaakt, waarbij
de identiteit van de kleine kernen kan worden
versterkt.
In het kader van het project Dorpen Groeien op Eigen
Wijze, dat wordt ondersteund door de provincie en de
Gelderse regio’s, is het afgelopen jaar gewerkt in een
vijftal pilot-dorpen: Hellouw, Hoenderloo, Keijenborg,
Nieuw Dijk en Speuld. De mensen in het dorp worden
geholpen bij het opstellen van een toekomstvisie op
de verdere ontwikkeling van het dorp, met gelijktijdige
versterking van de karakteristieken van het dorp en
de landschappelijke omgeving. Een dorpsvisie voor de
toekomst, met uitspraken over de voorzieningen, de
economische functies, de inrichting van het openbaar
gebied, de versterking van de karakteristieke landschappelijke
kwaliteiten èn de plekken waar woningen
ge- of verbouwd kunnen worden. In het kader van
de pilot Hoenderloo heeft het Gelders Genootschap
twee ontwerpateliers georganiseerd met architecten
en landschapsarchitecten. Er zijn ideeën ontwikkeld
voor passende woningen, rekening houdend met hoge
landschappelijke kwaliteiten.
Gelders Genootschap Jaarverslag 2007
Het Gelders Genootschap zet expertise op het
gebied van landschap in als toegevoegd
deskundige bij het vooroverleg welstand of als
adviseur van de gemeente bij begeleiding van
het ruimtelijke ontwerpproces.
Nieuwe landgoederen
Veel gemeenten willen meewerken aan het
realiseren van nieuwe landgoederen, mits een ruimtelijke
kwaliteitsverbetering wordt gerealiseerd. Het
Gelders Genootschap ondersteunt de gemeenten
bij het ontwikkelen van nieuwe landgoederen, wat
maatwerk vereist. Het afgelopen jaar heeft het Gelders
Genootschap geadviseerd bij nieuwe landgoederen
in Aalten, Berkelland, Bronckhorst, Beuningen, Buren,
Doetinchem, Epe, Lochem, Maasdriel, Neder-Betuwe,
Putten, Ubbergen, Voorst en Wijchen.
Het Gelders Genootschap zet expertise op het gebied
van landschap in als toegevoegd deskundige bij het
vooroverleg welstand of als adviseur van de gemeente
bij begeleiding van het ruimtelijke ontwerpproces.
Zo heeft het Gelders Genootschap als adviseur van
de gemeente Ubbergen de planontwikkeling van het
landgoed Löthe en Nieuw-Elzenhof begeleid, die afgelopen
jaar is afgerond.
Windturbines
In Gelderland zijn de laatste jaren meerdere initiatieven
voor de bouw van windturbines gestart. De betrokken
partijen onderzoeken of windturbinelocaties
mogelijk en wenselijk zijn. Om te kunnen beoordelen
welke effecten de windturbines op het landschap in
de directe en wijdere omgeving hebben, is het Gelders
Genootschap door enkele gemeenten om een objectief
en onafhankelijk advies gevraagd. Hiervoor zijn
fotovisualisaties gebruikt, die de werkelijke ruimtelijke
invloed van windturbines laten zien. In het afgelopen
jaar hebben de gemeenten Beuningen, Duiven, Montferland
en Oude IJsselstreek advies gevraagd aan het
Gelders Genootschap.
Infrastructuur
Infrastructuur bepaalt hoe we het landschap, de
steden en de dorpen zien. De omgeving wordt vooral
ervaren als men zich verplaatst over een weg of een
spoorweg. Aanleg van infrastructuur is ingrijpend voor
de kwaliteit van de leefomgeving. Er ontstaat hinder in
de vorm van geluid, lucht, licht, verlies van uitzicht en
barrièrewerking. Maar infrastructuur bepaalt ook de
toekomst van de directe omgeving erlangs. Gebieden
rond afslagen en stations verstedelijken. Waar oude
wegen worden afgesneden, kunnen gebieden gaan
verpauperen. Infrastructuren zijn ook de dragers van
het cultuurlandschap. Zo zijn de historische straatwegen
uit de 19de eeuw het snoer, waaraan oude
dorpen als parels zijn geregen. Infrastructuur schept
ook belangrijke herkenningspunten in het landschap.
Zo dragen de bruggen over de grote rivieren bij aan de
identiteit van het landschap. Infrastructuur bepaalt
mede de ruimtelijke kwaliteit. Daarom is het vanzelfsprekend
om daaraan kwaliteitseisen te stellen. De
afgelopen jaren is in diverse projecten veel kennis
opgebouwd omtrent ruimtelijke kwaliteit en infrastructuur.
pArk12
Het Gelders Genootschap heeft voor de gemeenten
Arnhem, Rheden en Rozendaal onderzocht welke
kansen de verbreding van de A12 biedt om de ruimtelijke
kwaliteit van aangrenzende gebieden te verbeteren.
De A12-zone wordt gezien als een hinderlijke
barrière, maar kan ook worden gezien als een groene
schakel tussen de Veluwe en de IJssel. Door geïsoleerde
groengebieden te verbinden, ontstaat een gebied
met recreatieve en ecologische potentie. Het Gelders
Genootschap heeft voorgesteld om de sloten langs de
snelweg, die bij de verbreding toch moeten worden
verlegd, op te nemen in de parkaanleg van buurt-
parken langs de A12. Daardoor worden deze parken
19

niet kleiner, maar groter en gevarieerder. Deze – en
meer – gedachten zijn opgenomen in de intergemeentelijke
ruimtelijke visie voor de A12-zone, die door het
Gelders Genootschap samen met de gemeenten, Rijkswaterstaat,
het waterschap Rijn en IJssel, de stichting
Duurzame A12 en andere partijen is opgesteld. Het
Gelders Genootschap heeft daarbij een beroep gedaan
op de deskundigheid van ontwerpbureau wUrck voor
architectuur, stedenbouw en landschapsarchitectuur.
Het rapport ‘pArk12 kwaliteitsverbetering Veluwezoom
van barrière naar (groene) schakel’ is gepresenteerd in
februari 2007. Gemeenten en Rijkswaterstaat zijn nu
bezig deze visie werkelijkheid te laten worden. Deze
aanpak van de verbreding van een rijksweg is uniek
voor Nederland.
Kwaliteitsteam Hanzelijn
De Hanzelijn is de nieuwe spoorlijn tussen Lelystad
en Zwolle. Onderweg voert de lijn door de gemeenten
Dronten, Kampen en Hattem. De impact van de
spoorlijn op de ruimtelijke kwaliteit van deze gemeenten
is groot. In Dronten en Kampen wordt een nieuw
station gebouwd. Voor Hattem zijn de passage van de
Zuiderzeestraatweg en de nieuwe spoorbrug over de
IJssel belangrijk. Daarom hebben Gelders Genootschap
en Het Oversticht op verzoek van deze gemeenten
een kwaliteitsteam geïnstalleerd, dat gemeenten en
welstandscommissies adviseert over de werken van de
Hanzelijn. De vijf gemeenten hebben een welstandskader
vastgesteld voor de Hanzelijn, dat is gebaseerd
op het masterplan, dat in opdracht van ProRail is
gemaakt door Scala architecten. Hierdoor is de adviesruimte
voor het kwaliteitsteam helder. In 2007 zijn de
meeste plannen behandeld door het kwaliteitsteam,
dat zo een belangrijke rol heeft kunnen spelen om
ruimtelijke kwaliteit op de agenda te krijgen en te
houden in de dialoog tussen ProRail, gemeenten en
uitvoerende partijen.
20
Nieuwe bruggen over de Waal (A50) en de IJssel (spoor)
Grote infrastructurele werken worden steeds vaker als
Design & construct opdrachten in de markt gezet via
een Europese aanbesteding. Dan is het de vraag hoe
een bepaalde ruimtelijke kwaliteit kan worden afgedwongen.
Deze vraag ligt zowel op het bord van
gemeenten als van de opdrachtgevende instanties
zoals Rijkswaterstaat en ProRail. Een welstandsadvies
aan het eind van de rit biedt weinig soelaas. Daarom
zijn zowel bij de nieuwe spoorbrug over de IJssel
(Hattem, Zwolle) als bij de nieuwe verkeersbrug over
de Waal bij Ewijk (Beuningen, Overbetuwe) specifieke
afspraken gemaakt over de kwaliteitsborging. De kwaliteitsambities
zijn vervat in een document, dat door de
gemeenten als welstandsbeleid is vastgesteld en dat
voor de opdrachtgever als toetsingskader dient bij de
aanbesteding. Tevens is vastgelegd hoe de kwaliteitstoets
meespeelt in het aanbestedingstraject. Daarbij
zijn speciale beoordelingsteams samengesteld, waarvoor
het Gelders Genootschap een deskundige levert.
Bij de IJsselbrug heeft deze procedure geresulteerd in
een bijzonder fraai ontwerp. De vernieuwende aanbestedingsaanpak
heeft aanbiedingen van een hoog
niveau opgeleverd. Er was bij de aanbesteding sprake
van duidelijk verschillende oplossingen, omdat de
ontwerpers aan verschillende aspecten een verschillend
gewicht hebben toegekend.
Ambitienotitie verbreding N302 bij Harderwijk
Door de groei van het autoverkeer en de realisering
van een aantal grootschalige stedenbouwkundige ver-
anderingen in Harderwijk (Waterfront, industriegebied
Lorentzhaven, Regionaal Bedrijventerrein Lorentz-
Oost /RBT), is uitbreiding van de capaciteit van de
provinciale weg N302 te Harderwijk noodzakelijk. Plannen
voor de reconstructie van de N302 in Harderwijk
zijn opgesteld. Aan acht geselecteerde marktpartijen is
gevraagd om een ontwerp voor deze reconstructie in
Gelders Genootschap Jaarverslag 2007
Toekomstige brug over de IJssel bij Hattem (ill. Quist Wintermans
Architekten).
Beeldvisualisatie Zichtpunt 12, Koningstraat Winssen (ill. Ecofys).
Renkum kiest bij A50 voor sprong voorwaarts.

te dienen. Vervolgens wordt één van die plannen
geselecteerd en gerealiseerd. Bij deze selectie worden
de ingediende ontwerpen beoordeeld aan de hand van
diverse criteria voor verschillende aspecten, waaronder
ruimtelijke kwaliteit. De gemeente Harderwijk
heeft aan het Gelders Genootschap gevraagd om een
ambitienota op te stellen, waarin is aangegeven wat in
dit verband wordt verstaan onder ruimtelijke kwaliteit
en welke kwaliteiten bij de reconstructie van de N302
in Harderwijk worden nagestreefd. In de ambitienotitie
wordt ingegaan op de beleving van de overgang tussen
de Veluwe, de stad en de randmeren. Ook is aandacht
gevraagd voor het verminderen van de barrièrewerking
voor de stad en het herstel van het historische tracé
van de Zuiderzeestraatweg. Het Gelders Genootschap
is tevens gevraagd om als voorpost van de welstandscommissie
zitting te nemen in het beoordelingsteam
ruimtelijke kwaliteit, dat de aanbestedingsontwerpen
gaat beoordelen.
Renkum kiest bij A50 voor sprong voorwaarts
Bij de verbreding van rijksweg A50 zijn luchtkwaliteit,
geluidhinder, landschap en natuurwaarden belangrijke
aandachtspunten voor gemeente Renkum, immers de
route gaat door een bijzonder waardevol en kwetsbaar
landschap. De verbreding van de weg is een kans om
negatieve invloeden van de snelweg op de omgeving
te verminderen. Waar verbreding leidt tot verlies aan
kwaliteiten is compensatie een redelijke eis. Mede
daarom heeft de gemeente Renkum aan het Gelders
Genootschap gevraagd om kwaliteitsambities voor de
A50-zone vast te leggen. Deze nota is primair bedoeld
als toetsingskader voor het welstandoordeel bij de
verlening van bouwvergunningen.
22
Met de minister in gesprek over ruimetelijke kwaliteit.
Bezoek minister Cramer
In november was minister J.M. Cramer van VROM te
gast bij het Gelders Genootschap. Mevrouw Cramer
is bijzonder geïnteresseerd in ruimtelijke kwaliteit en
de wijze waarop het Gelders Genootschap daarover
adviseert. Eén van de speerpunten van het beleid van
de minister is het bevorderen van Mooi Nederland en
het tegengaan van verrommeling van het landschap.
In dat kader werd gesproken over de manier waarop
het Gelders Genootschap werkt aan een mooi Gelderland.
Het Gelders Genootschap kiest voor een brede,
integrale benadering, waarbij aspecten als landschap,
cultuurhistorie, stedenbouw en architectuur in hun
onderlinge samenhang worden beschouwd. Bij het
gesprek met de minister waren naast de bestuursleden
- wethouders en burgemeesters van Gelderse
gemeenten - tevens de heren C. Verdaas, gedeputeerde
ruimtelijke ordening van de provincie Gelderland en
S. van Bodegraven, wethouder ruimtelijke ordening
van de gemeente Arnhem aanwezig.
Gelders Genootschap Jaarverslag 2007
Het Gelders Genootschap adviseert gemeenten,
maar ook andere partijen, bij het nemen van
beslissingen en het uitvoeren van afspraken op
het gebied van het gebouwde en aangelegde
erfgoed.
1.3 Advisering cultuurhistorie
Erfgoed staat al enkele jaren volop in de belangstelling.
Alle Gelderse gemeenten voeren inmiddels op de
een of andere manier cultuurhistorisch beleid. Hoewel
men niet overal even ambitieus is op dit vlak, is een
stijgende waardering voor het materiële en het immateriële
erfgoed waar te nemen. Dit krijgt vele praktische
vertalingen: aanwijzen van eigen gemeentelijke
monumenten, helpen bij het instandhouden van een
lokaal historisch museum en historische verenigingen
actief betrekken bij het beleid. Het Gelders Genootschap
adviseert gemeenten, maar ook andere partijen,
bij het nemen van beslissingen en het uitvoeren van
afspraken op het gebied van het gebouwde en aangelegde
erfgoed. Dit wordt over het algemeen ingedeeld
in drie hoofddisciplines: de architectuurgeschiedenis
en historische (steden)bouwkunde, de historische
geografie en archeologie. Daarbinnen zijn weer allerlei
specialisaties, van waaruit de teams worden samengesteld
en de advisering plaatsvindt.
Bouwplanadvisering monumenten
Eén van de meeste voorkomende adviesvormen
betreft de bouwplanadvisering. In 2007 werden
weer honderden monumentenplannen beoordeeld,
variërend van kleine zaken als het plaatsen van een
vierpansraampje, tot grote ingrijpende plannen als de
complete herbestemming van industriële complexen.
In veel Gelderse gemeenten worden deze monumentenadviezen
in het welstandsadvies geïntegreerd.
Deze integrale vorm van advisering leidt vaak tot
snellere en inhoudelijk afgestemde adviezen. Deze
advisering kan ook doorlopen tot na de vergunningverlening.
Zo wordt in een aantal gemeenten ook
tijdens restauraties geadviseerd over voortgang en
kwaliteit van de uitvoering. Naast deze integrale
advisering wordt in een aantal gemeenten nog altijd
sectoraal geadviseerd. Dat betekent dat er een zuiver
op de monumentenvergunning gericht advies komt.
23

Deurklopper entree Huis Hulkenstein, inmiddels
gesloopt, maar nog wel gedocumenteerd.
Deze advisering kan gemandateerd plaatsvinden of
in de monumentencommissie. In de monumentencommissies
leveren de adviseurs van het Gelders
Genootschap nog verdere bijdragen. Zo komen in
de commissies zaken als Open Monumentendag,
algemeen cultuurhistorisch beleid, publieksbereik en
educatieve projecten aan de orde. In 2007 maakte een
aantal gemeenten een professionaliseringsslag met
hun commissiestructuur. De inhoudelijke capaciteit
werd verbreed, de bouwplanadvisering werd geïntegreerd
en de taakopvatting verruimd.
Bouw- en restauratiekunde
In 2007 is het Gelders Genootschap veelvuldig
ingeschakeld voor advies over bouwkundige en
meer specifiek uitvoeringsgerichte zaken. In de
gemeenten Nunspeet, Putten en Voorst ging het om
een structurele ondersteuning van de ambtenaren
monumentenzorg; in andere gemeenten, zoals
Hattem, Berkelland en Winterswijk om incidentele
projecten. De bouwkundige adviezen betroffen niet
alleen de voorbereiding van onderhoud en restauratie
en de beoordeling van detailtekeningen, maar
strekten zich ook uit tot advisering in de uitvoering zelf
alsook controle bij de eindoplevering van uitgevoerde
werkzaamheden. Vaak waren deze werkzaamheden
het gevolg van een gemeentelijke, provinciale of rijkssubsidietoekenning.
Voorbeelden van interessante projecten
zijn de restauratie van de voormalige boerderij
en bakhuis aan de Oosteinderweg te Nunspeet, de
restauratie en verbouwing tot zorgappartementen van
het voormalige pension ‘De Klokkenberg’, Laan 50 te
Nunspeet, de restauratie van het als rijksmonument
beschermde voormalige boerderijcomplex ‘De Plakke’
aan het Plakkewegje te Nunspeet, de in 2005 begonnen
en in 2007 gereed gekomen restauratie van het
museumboerderijcomplex ‘Mariahoeve’ te Putten en
24
de voortgaande planvoorbereiding voor het hergebruik
van het voormalige seminarie aan de Arnhemseweg in
Apeldoorn als politieacademie. De begeleiding van de
restauratie van tuin en gebouwen van kasteel Staverden
(gemeente Ermelo) is ook een bijzonder project
geweest. Het Gelders Genootschap is vertegenwoordigd
in de begeleidingsgroep, waarin ook Rijksdienst
en Provincie zitting hebben.
Ook heeft het Gelders Genootschap kleuradviezen
gegeven. Vanwege het positieve resultaat van een
aantal kleuradviezen bij restauratiewerkzaamheden
in Apeldoorn, heeft de gemeente opdracht gegeven
een kleurenfolder ten behoeve van monument-
eigenaren en belangstellenden te publiceren. Deze
folder bevat handreikingen voor eigenaren die van
plan zijn hun huis te (laten) schilderen.
Het instandhoudingsproject Middachten (kasteelcomplex,
bijgebouwen en tuin) boekte vooruitgang
dankzij de gezamenlijke inspanning van de eigenaar
en de verschillende overheden. Er wordt verder
gewerkt aan het vinden van aanvullende economische
dragers, zoals Erfgoedlogies in het stalgebouw.
Ook voor de squashbaan wordt een nieuwe functie
gezocht. De gemeente Rheden heeft het initiatief
genomen om een aantal eigenaren van belangrijke
landgoederen in de gemeente bij elkaar te roepen om
te komen tot een gemeenschappelijke aanpak van het
onderhoud van de groene elementen. Een extern bureau
heeft, gesubsidieerd door gemeente en provincie,
een rapport opgesteld ten behoeve van deze aanpak.
Het Gelders Genootschap was vertegenwoordigd in
de begeleidingsgroep van dit onderzoek. Zowel in het
Belvoir-werkenprogramma als in de gemeentelijke begroting
is nu geld gereserveerd voor de uitvoering van
dit plan. Bundeling van krachten is dus zeker effectief!
Gelders Genootschap Jaarverslag 2007
1.4 Projecten Cultuurhistorie
Naast de reguliere advisering aan de gemeenten heeft
het Gelders Genootschap een groot aantal bijzondere
projecten uitgevoerd. Wellicht het meest aansprekende
was de cultuurhistorische analyse van Het
Nationale Park De Hoge Veluwe. Samen met de opdrachtgever
is een handzaam vormgegeven publicatie
gerealiseerd. De belangrijkste bevindingen werden
gepresenteerd tijdens de Algemene Ledenvergadering
van het Gelders Genootschap op 22 juni 2007.
Uiteindelijk is dit rapport één van de peilers waarop
Het Nationale Park zijn cultuurhistorisch beleid gaat
voeren. De multidisciplinaire samenstelling van
het projectteam (historisch geograaf, architectuurhistoricus,
archeoloog en stedenbouwkundige) is heel
waardevol gebleken. Deze integrale opzet is dan ook
bij andere projecten toegepast. Zo zijn zes historische
kernen in Montferland en inbreidings-mogelijkheden
in het voormalige gehucht Frankrijk bij Harderwijk
onderzocht.
Naast dit integrale advieswerk kunnen ook enkele
specialistische opdrachten worden genoemd. De
stadsmuur van Harderwijk is onderzocht, evenals een
aantal panden in die gemeente. Uit het onderzoek
blijkt dat de vroegste geschiedenis van de stad nog
veel raadselen herbergt. Nadere samenwerking tussen
de bovengrondse en ondergrondse bouwhistorie – de
archeologie – zou meer opheldering kunnen leveren.
Dat bouwhistorie niet alleen in de stedelijke, of
bebouwde omgeving een bijdrage kan leveren aan
behoud en ontwikkeling, bleek wel uit de projecten
op Laag Oorsprong in Oosterbeek, waar een moestuin,
tuinmuur en diverse waterwerken werden onderzocht
en gedocumenteerd. Uitkomsten van dergelijk
onderzoek geven aanknopingspunten over de ontwikkelingsmogelijkheden
die men heeft. Ook industriële
complexen zijn onderzocht, waaronder de steenfabriek
van Emptepol bij Westervoort. Dit complex, een groot
De multidisciplinaire
samenstelling van het
projectteam is heel
waardevol gebleken.
terrein met enkele gebouwde objecten, ligt aan de
IJssel net ten zuiden van de plek waar de A12 de rivier
kruist. Het karakteristieke gebouw is daarmee één van
de visitekaartjes van de gemeente. Het zou mooi zijn
als men een geschikte herbestemming voor het object
wist te vinden.
Van de bouwhistorie is het maar een kleine stap naar
de archeologie. Het Gelders Genootschap biedt sinds
2006 archeologie aan. Er is veel en divers archeologisch
werk verricht. Het varieerde van bureau-onderzoek op
het GEMAVO-terrein in Eibergen tot projectleiderswerk
bij de archeologische opgraving van het Forum
Hadriani bij Voorburg (ZH). Ook zijn programma’s van
eisen opgesteld of goedgekeurd, vanzelfsprekend nooit
beide voor één en dezelfde gemeente.
Nieuw Gelders Arcadië
In 2007 is het Gelders Genootschap gestart met het
project Nieuw Gelders Arcadië, titel voor de landgoederenzone
van de zuidelijke Veluwezoom. Dit gebied
ligt op de grens van het Veluwemassief en de dalen van
Rijn en IJssel, in de gemeenten Wageningen, Renkum,
Arnhem, Rozendaal en Rheden. Het gebied wordt vanouds
gekenmerkt door een samenhangende, gemeentegrensoverschrijdende
structuur van grootschalige
reliëfrijke landschapsparken, formeel aangelegde
lanenstelsels, weidse panorama’s over de rivierdalen,
gegraven sprengbeken en bijzondere waterwerken als
cascades.
Deze kwaliteiten zijn nog steeds in hoge mate bepalend
voor de identiteit van het gebied. Stedelijke
uitbreiding is evenwel onontkoombaar en de beperkte
economische draagkracht van de huidige landgoederen
en buitenplaatsen maakt het steeds moeilijker om
deze kwaliteiten in stand te houden. Bouwen op of bij
de landgoederen en buitenplaatsen kan aangegrepen
25

‘We vinden het hier fantastisch’ Katalysator van baanbrekend idee
Mevrouw Hendriks is geboren en getogen Apeldoornse. Ze woonde
jarenlang met haar gezin in een vrijstaand woonhuis aan de rand van
het centrum. Met nog maar één thuiswonend kind wilde de familie wel
een overstap maken naar hartje centrum. Appartementencomplex
De Wereld verrees aan het Stationsplein. ‘We hadden al veel appartementen
bekeken. Maar hier zagen we het elke dag mooier worden, toen
het in aanbouw was. Toen duidelijk werd hóe het precies zou worden,
sprak het ons heel erg aan. De kwaliteit van het gebied die men van plan
was, werd ook echt gerealiseerd. De appartementen zijn heel ruim, met
drie slaapkamers en veel uitzicht. We wonen hier nu een jaar en genieten
er elke dag van.’ De bank in de woonkamer staat zo opgesteld dat
kunstwerk De Kus van Jeroen Henneman, een huwelijksgeschenk van
Apeldoorn aan Prins Willem Alexander en Prinses Máxima, goed zichtbaar
is. Ook Reizend Zand van Giny Vos wordt zeer gewaardeerd. Dit 100 meter
lange kunstwerk verbeeldt een zandverstuiving: ‘We hebben afgesproken
dat de buurman van de vierde etage belt als het kunstwerk defecten
heeft. Er zitten miljoenen led-lampjes achter. Het is mooi dat je het zand
ziet bewegen. Vanaf onze eerste etage kijken we ook echt op de bomen
op het plein, de naaldbomen krijgen water en worden verzorgd, ze zijn er
allemaal druk mee bezig dat het groeit en bloeit. We zitten hier midden in
de stad, hebben veel uitzicht, het is een hele mooie locatie, dus we vinden
het hier fantastisch.’
Stationsomgevingen lijken steeds vaker op elkaar: met veel grote
kantoren. Daar is in Apeldoorn bewust niet voor gekozen. Het stationsplein
is ontworpen door Lodewijk Baljon. Hij haalde elementen uit de
Veluwe naar het plein. Zo zijn er naaldbomen, heeft het plein een grindasfaltlaag
die zacht als zand lijkt en zijn gele klinkers gebruikt die ook
elders in de binnenstad naar het zand van de Veluwe verwijzen. Tegelijkertijd
geeft het plein de spanning weer die in Apeldoorn bestaat tussen stad
en platteland. Zo lijken de bomen willekeurig te zijn neergezet, zoals ze in
de natuur staan. Maar de fietser of wandelaar ontdekt in het voorbijgaan
diverse rijtjes in de bomen. De Commissie Ruimtelijke Kwaliteit, waarvoor
het Gelders Genootschap verantwoordelijk is, heeft de gemeente bij
dit project in alle stadia van vooroverleg tot evaluatie geadviseerd. Dit
betrof het stationsgebouw - dat mede dankzij de commissie voor sloop is
behoed en nu op de gemeentelijke monumentenlijst is opgenomen - de
inrichting van het plein, de plaatsing van de kunstwerken en de bouw van
de woningen.
Gelders Genootschap Jaarverslag 2007
Bernard Kühne is inwoner van Rozendaal en lid van het dagelijks bestuur
van de Stichting Duurzame A12. Hij zet zich sinds 2003 in voor een duurzame
vorm van verbreding van de A12 tussen de knooppunten Velperbroek
en Waterberg. Deze strook van 5 kilometer kent een viertal totaal
verschillende landschappelijke zones die zowel bijzonder als kwetsbaar
zijn. De A12 behoeft verbreding en de discussie gaat over de wijze waarop.
‘Wij willen de verschillen tussen de landschappen benadrukken, maak
er meer van door goed naar de omgeving te kijken, benut kansen. Wij
willen bovendien een glazen overkapping met afzuiging van fijnstof en
waarbij de vrijkomende warmte omgezet wordt in energie voor gebruik.
Het milieu wordt veel gezonder, de geluidsoverlast neemt drastisch af en
de investering verdient zich terug door ondermeer energieopwekking.’
Nu is de A12 een barrière tussen Arnhem en Velp/Rozendaal. Het is een
letterlijke scheiding tussen de gemeenten. ‘De uitbreiding geeft tevens de
kans deze kloof te overbruggen, de omgeving bij de snelweg te betrekken.
Je kunt er meer van maken en tegelijk een aantal problemen oplossen,
daarover heeft het Gelders Genootschap een heel goed rapport geschreven.’
Kühne vindt het belangrijk om belastinggeld op duurzame wijze in
te zetten. ‘We zijn nu als stichting een soort katalysator die op alle fronten
in de publieke en private sector acceptatie van deze vernieuwende oplossing
wil krijgen. Het is een baanbrekend andere aanpak, waarbij de
acceptatie langzaam op gang komt. Wij willen een waanzinnig idee
dichterbij krijgen en dat is deels ook al gelukt.’
Het initiatief van de Stichting Duurzame A12 bleek wonderwel aan te
sluiten bij een juist gestarte samenwerking van de gemeenten
Rozendaal, Rheden en Arnhem, Gelders Genootschap, Steunpunt Routeontwerp,
waterschap, Knooppunt Arnhem-Nijmegen en de bewonersstichting
in nauw contact met de rijksadviseur Infrastructuur Jan
Brouwer. Een samenwerking teneinde een ruimtelijke kwaliteitsverbetering
te realiseren van de passage van de rijksweg A12 door het fraaie landschap
van de Veluwezoom. Het Gelders Genootschap kreeg de opdracht
om een voorstel te doen voor een proces, dat op korte termijn moet leiden
tot een intergemeentelijke nota van randvoorwaarden, uitgangspunten
en wensen voor de realisatie van de beoogde kwaliteitsverbetering. Het
rapport ‘pArk12 kwaliteitsverbetering Veluwezoom van barrière naar
(groene) schakel’ is gepresenteerd in februari 2007. Deze aanpak van de
verbreding van een rijksweg is uniek voor Nederland.

worden als een kans om deze economische eenheden
als zodanig overeind te houden. Tegelijkertijd kan
het bouwen evenwel een aantasting vormen van het
unieke landschappelijke karakter. In dit spanningsveld
vindt het project Nieuw Gelders Arcadië plaats.
Door middel van een handboek zal het project inzicht
bieden in de ruimtelijke dragers en de beeldbepalende
kwaliteiten van de landgoederenzone, die inspiratie
kunnen vormen voor de toekomst. Daarnaast wordt
een ruimtelijk toetsingskader opgesteld dat gemeenten,
landgoedeigenaren en -beheerders kan helpen
bij beslissingen omtrent stedelijke ontwikkelingen op
en nabij de landgoederen. Op 27 september 2007 is in
Arnhem een startbijeenkomst gehouden waarbij
gemeenteambtenaren, landgoedeigenaren en
-beheerders, monumentencommissieleden en deskundigen
aanwezig waren. Voor de organisatie van
deze bijeenkomst heeft het Gelders Genootschap
steun ontvangen van het Stimuleringsfonds voor de
Architectuur middels een Belvedère startsubsidie. In
2008 zullen nog twee bijeenkomsten georganiseerd
worden en zal in samenwerking met de gemeenten en
landgoedeigenaren gewerkt worden aan de totstandkoming
van het Handboek Nieuw Gelders Arcadië.
Beschrijvingen, waardestellingen en
quickscans
Op het gebied van cultuurhistorie is één van de kernactiviteiten
van het Gelders Genootschap het opstellen
van quickscans, waardestellingen en redengevende
beschrijvingen voor de ledengemeenten. Soms gaat
dat projectmatig en betreft het tientallen gebouwen.
Zo zijn bijvoorbeeld voor de gemeenten Wijchen en
Rheden quickscans van de architectuur van de Wederopbouwperiode
uitgevoerd. De bouwkunst uit deze
tijd staat volop in de belangstelling, getuige ook de
aanwijzing van honderd rijksmonumenten uit deze
periode door minister Plasterk. Voor Montferland zijn
30
Gebiedsontwikkeling die gelijk opgaat met een
cultuurhistorische analyse levert evenwichtiger
bouwplannen.
tientallen totaal verschillende objecten beschreven,
van woonhuizen en boerderijen tot een begraafplaats.
In samenwerking met de gemeente Nijkerk is een
redengevende beschrijving opgesteld van het industriële
complex aan de West-Kadijk. Huis Hulkestein,
ook onderdeel van dit ensemble, is inmiddels gesloopt,
maar werd nog wel gedocumenteerd.
Een ander cultuurhistorisch ensemble dat werd
beschreven is de WGF-kazerne in Harderwijk. Het hele
terrein is beschreven en gewaardeerd. Het is de bedoeling
bij een herbestemming zoveel mogelijk aan te
sluiten bij de cultuurhistorische waarden van objecten
en omgeving.
Sommige waardestellingen of redengevende beschrijvingen
zijn sterk objectgericht, andere rapportages
gaan meer uit van gebiedswaarden. Het voordeel van
deze laatste vorm is dat de kwaliteit van de objecten
nadrukkelijker in verband gebracht kan worden met
de omliggende structuren. De gemeente Voorst laat
gebiedsontwikkeling geregeld gelijk opgaan met een
cultuurhistorische analyse, wat evenwichtiger bouwplannen
oplevert, die met respect voor aanwezige
waarden worden samengesteld.
Gemeentelijke monumentenzorg vanuit
provinciaal oogpunt
Voor de provincie Gelderland werd een onderzoek
uitgevoerd naar de staat van de gemeentelijke monumentenzorg
en gemeentelijke monumenten. Uit het
onderzoek is gebleken dat in veel gemeenten weliswaar
een cultuurhistorische wil is, maar dat de gereserveerde
middelen en ambtelijke capaciteit hier toch bij
achterblijven. Het gevolg is dat de monumentenzorg
zich in de meeste gemeenten wat scheef ontwikkelt. Er
worden wel gemeentelijke monumenten aangewezen
en vergunningen verleend, maar van structurele, wettelijke
handhaving is bijna nergens sprake. Ook komt
men niet overal toe aan het geven van voorlichting,
Gelders Genootschap Jaarverslag 2007
Landhuis Angerenstein ligt in Nieuw Gelders Arcadië. Nieuw landgoed Löthe en Nieuw-Elzenhof
in Leuth (ill. SB4).
het creëren van draagvlak of het ondersteunen van
de Open Monumentendag. De staat van de meeste
gemeentelijke monumenten is nog in orde, maar over
het algemeen wordt te weinig geïnvesteerd. Bij gelijkblijvende
omstandigheden zal een fors aantal gemeentelijke
monumenten hun monumentwaardigheid op
den duur verliezen. De provincie is zich dat bewust en
kent om deze reden al jaren een restauratie- en onderhoudssubsidie
voor gemeentelijke monumenten.
Deze is gekoppeld aan de gemeentelijke subsidie-
regeling. Uit het onderzoek is gebleken dat deze
koppeling hard nodig is om gemeentelijke inzet te
waarborgen. In provincies waar de provinciale overheid
teveel naar zich toetrekt, blijkt de gemeentelijke
monumentenzorg sterk gemarginaliseerd.
Samenwerking
Het Gelders Erfgoedplatform, een belangrijk samenwerkingsverband
waarin het Gelders Genootschap
participeert, is in 2007 verschillende projecten en
programma’s gestart. Zo is met Edu-art samengewerkt
aan het project Plan je eigen ruimte, waarbij scholieren
een inrichtingsopgave krijgen, die ze met behulp van
kennis vanuit verschillende disciplines mogen oplossen.
De pilots hebben plaatsgevonden in Nijmegen en
Zutphen. In 2008 zullen ook andere gemeenten aan
bod komen.
In het verslagjaar werd in samenwerking met Gelders
Erfgoed, Geldersche Kasteelen en het Gelders Archief
een start gemaakt met het Gelders Kastelenboek.
Gelderland is dé kastelenprovincie van Nederland,
maar moet het nog altijd stellen zonder een goed en
leesbaar overzichtswerk op dit vlak. Het is de bedoeling
de publicatie in 2010 te presenteren.
31

Hoewel gemeenten, provincie, kerkgenootschappen en
waterschappen leegstand als problematisch ervaren, is de
kennis erover tamelijk verspreid en nauwelijks vastgelegd.
Ook is eind 2007 het Hessenwegenproject begonnen.
Hier was in samenwerking met Stichting Landschapsbeheer
Gelderland al een voorstudie van gemaakt,
maar nu in 2007 subsidie beschikbaar werd gesteld,
kon het project van start gaan. Het Gelders Genootschap
verzorgt het landschapshistorisch onderzoek
naar de loop en ligging van deze voormalige handelsroutes.
Daarnaast werd een start gemaakt met de voorbereidingen
voor 2008, Jaar van het Religieus Erfgoed.
Het Gelders Genootschap speelt een belangrijke rol bij
de organisatie van een aantal landelijke en provinciale
onderdelen van dit jaar. Religieus erfgoed staat onder
grote druk en verdient aandacht; daarbinnen vormen
vooral kerkgebouwen een punt van zorg. Het Gelders
Genootschap organiseert onder meer een her-
bestemmingsprijsvraag, een symposium, een workshop
en vrijwilligersdagen. Daarnaast levert het
Gelders Genootschap een bijdrage aan het vullen
van Reliwiki, een online database met gegevens over
religieus erfgoed.
Met de collega-organisaties in andere provincies
is een project van rijksadviseur voor het cultureel
erfgoed prof. drs. Fons Asselbergs uitgevoerd: De Oude
Kaart van Nederland. In dit project is de leegstandsproblematiek
in Nederland in kaart gebracht. Gelders
Genootschap heeft het deelonderzoek voor Gelderland
en Limburg verricht. Vooral in Gelderland bleek men
geen goed overzicht te hebben en kon men nauwelijks
documentatie over leegstaande gebouwen aanleveren.
Hoewel gemeenten, provincie, kerkgenootschappen en
waterschappen leegstand als problematisch ervaren, is
de kennis erover tamelijk verspreid en nauwelijks vastgelegd.
Anticiperen op leegstand komt niet vaak voor.
32
De samenwerking met het Utrechts documentatiecentrum
is ook dit jaar weer uitstekend verlopen.
Adviseurs van het Gelders Genootschap hebben bijdragen
geleverd voor de site www.documentatie.org,
welke als doel heeft monumentenkennis te ontsluiten,
en haalden er de nodige specialistische informatie.
Gelders Genootschap Jaarverslag 2007
1.5 Samenwerkingsverband
Cultuurhistorie
In 2007 was het Samenwerkingsverband Cultuurhistorie
Gelderland voor het zesde achtereenvolgende
jaar actief. Het Samenwerkingsverband bestaat uit vijf
organisaties: de Provincie Gelderland, de Rijksdienst
voor Archeologie, Cultuurlandschap en Monumenten,
de Vereniging van Nederlandse Gemeenten afdeling
Gelderland, de Stichting Monumentenwacht
Gelderland en het Gelders Genootschap. Ter
bekrachtiging van de te continueren samenwerking
werd op 5 maart 2007 een vernieuwd convenant
gesloten. Hierin hernieuwden alle partners hun
gezamenlijk engagement op het gebied van de
cultuurhistorie in Gelderland. De resultaten en
positieve evaluaties van de afgelopen jaren tonen
aan dat samenwerking een duidelijke meerwaarde oplevert.
De hoofddoelstelling van het Samenwerkingsverband,
gezamenlijk de cultuurhistorische waarden in
Gelderland versterken, blijft onverminderd actueel. Op
het gebied van de cultuurhistorie is veel te winnen: de
historische rijkdom van monumenten, dorpen, steden
en landschappen is het koesteren waard.
In 2007 heeft het Samenwerkingsverband Cultuurhistorie
de Gelderse gemeenten ondersteund bij het
formuleren en uitvoeren van cultuurhistorisch beleid,
waarbij het Gelders Genootschap het grootste deel van
de activiteiten heeft verzorgd. Het Bouwplanoverleg,
het spreekuur, het Ruimtelijk Planoverleg en
de helpdesk zijn de kernactiviteiten van het Samenwerkingsverband.
Daarnaast is bijgedragen aan
diverse netwerkactiviteiten, zoals de cursus
Actualiteit en Ontwikkeling en een informatiemiddag
voor Gelderse gemeenten over de nieuwe regelingen
voor restauratieachterstanden.
Het Bouwplanoverleg
In 2007 zijn uit 53 van de 56 Gelderse gemeenten
aanvragen bij het Bouwplanoverleg ingediend voor
de restauratie en verbouwing van monumenten. Het
aantal plannen nam in 2007 met 5% toe ten opzichte
van 2006. In totaal werden 400 plannen in behandeling
genomen, waarvan 56 aanvragen vooroverleg en
344 definitieve adviesaanvragen. Er zijn 424 plannen
afgehandeld, waaronder de nog openstaande plannen
uit 2006. Op 31 december 2007 was er zodoende een
werkvoorraad van 67 plannen (tegen 78 plannen op
31 december 2006). In de meeste gevallen ging het om
ingrepen aan rijksmonumenten en bouwplannen in
beschermde stads- en dorpsgezichten. Maar ook een
aantal ontwikkelingen bij monumenten en in gevoelige
gebieden zonder bijzondere status werd aan het
Bouwplanoverleg voorgelegd.
De aanvragen bestaan uit twee categorieën: aanvragen
voor vooroverleg en aanvragen voor advies in
het kader van een aanvraag monumentenvergunning.
De partners in het Samenwerkingsverband hechten
grote waarde aan vooroverleg. Door zo vroeg mogelijk
te overleggen over een gewenste ingreep bij een
monument kan samen bekeken worden of de wensen
van de eigenaar uitvoerbaar zijn en wat de beste wijze
van aanpak is. De belangen van de eigenaar en van het
monument gaan niet altijd gelijk op, maar door vroegtijdig
te overleggen, blijken er vaak oplossingen te zijn
waar alle partijen zich in kunnen vinden.
In 2007 vond 46 keer vooroverleg in Arnhem plaats.
Daarnaast werd regelmatig op locatie overleg gevoerd.
Op basis van het opgestelde verslag formuleerde het
secretariaat van het Bouwplanoverleg een gezamenlijk
pré-advies. Na het accorderen door de adviserende
partners werd dit namens het Bouwplanoverleg aan
de gemeente gestuurd. Over deze plannen brengen de
Rijksdienst voor Archeologie, Cultuurlandschap en
33

Monumenten en de Provincie Gelderland geen eigen
pré-advies meer uit. Dit betekent dat belang-
hebbenden op kortere termijn één gezamenlijke
reactie krijgen.
De nieuwe opzet van de vergaderingen die in 2006 was
geïntroduceerd, werd voortgezet: naast een plenair
deel werd regelmatig gewerkt in parallelsessies per
regio (bijvoorbeeld Achterhoek of Rivierengebied) of
per gebiedstype (binnen of buiten de bebouwde kom).
Boerderijen en woonhuizen zijn nog altijd de meest
voorkomende categorieën gebouwen binnen het
Bouwplanoverleg. Bij boerderijen gaat het meestal om
een herbestemming tot volledige woning. Deze veel
voorkomende en ingrijpende wijziging kan grote gevolgen
voor het monument hebben. Een punt van zorg
bij deze objecten is de veranderende omgeving van
het monument. De karakteristieke indelingen van het
erf en de verbondenheid van de boerderij en de stallen
met het omliggende landschap verdwijnt. Hoewel
dergelijke veranderingen in de meeste gevallen niet
onder de monumentenvergunning vallen, wordt in de
contacten met de aanvragers hier wel aandacht voor
gevraagd.
De restauratie en herbestemming van industriële
architectuur stond regelmatig op de agenda van het
overleg. Zo waren er aanvragen voor het gemaal de
Oude Horn bij Asperen en het gemaal te Alem. Een
terugkerend onderwerp in 2007 vormde de herbestemming
van het industriële complex van de voormalige
ijzergieterij Diepenbrock & Reigers Ulft (dru) in de
gemeente Oude IJsselstreek. Dankzij regelmatig
overleg in Arnhem of ter plekke kon voor verschillende
complexonderdelen voortgang gemaakt worden.
Een bijzonder agendapunt betrof de plannen voor
het Hof te Dieren in de gemeente Rheden. Het is de
34
Aantal bouwplannen
Jaar Ingeboekt Afgehandeld Gemiddelde Mandaatduur*
adviezen
2002 (vanaf 1/9) 54 16 – –
2003 336 320 54 dagen –
2004 446 409 43 dagen 92 (22%)**
2005 394 417 39 dagen 108 (26%)**
2006 382 372 36 dagen 77 (20%)**
2007 400 424 36 dagen 57 ( 14%)**
* Dit betreft de tijd in kalenderdagen tussen het eerste overleg waarin een plan
aan de orde komt en het moment waarop alle betrokken partijen hun advies
uitgebracht hebben.
** Percentage mandaatplannen ten opzichte van het totale aantal plannen.
bedoeling om op de plaats van het oude landhuis, dat
in de Tweede Wereldoorlog verwoest werd, een nieuw
landhuis met koetshuis en portierswoning te bouwen.
Een goede inpassing van het nieuwe landhuis
binnen de historische aanleg is daarbij van groot
belang. Samen met de aanvrager, de gemeente, de
lokale welstands- en de monumentencommissies en
de adviseurs van het Samenwerkingsverband vond
overleg plaats, waaronder eenmaal ter plaatse. Bouwplanoverleg
op locatie heeft ook plaatsgevonden bij
de steenfabriek Randwijk in Heteren in de gemeente
Over-Betuwe, de Boedelhof in Eefde in de gemeente
Lochem, Huis Rijswijk bij Duiven en in de molen in Varik
in de gemeente Neerijnen.
Niet alleen is het aantal plannen in 2007 licht toegenomen,
ook waren er veel meer ingewikkelde plannen.
Dit blijkt ook uit de afname van het aantal mandaatadviezen.
De kwaliteit van de ingediende plannen
bleek vaak onvoldoende, zodat een uitgebreid advies
onder voorwaarden geformuleerd moest worden.
De afhandeling van sommige plannen duurde lang,
omdat dossiers incompleet of incorrect waren. Helaas
moest meermaals negatief geadviseerd worden,
omdat aanvragers binnen de wettelijke termijnen
geen noodzakelijke aanvullende stukken instuurden.
Ook daarvoor kan vooroverleg een oplossing bieden:
in een vroegtijdig stadium kunnen de adviseurs dan
aangeven welke gegevens zij nodig hebben voor de
beoordeling van een aanvraag. De advisering van de
ingewikkelde plannen kostte veel tijd. Toch lukte het
om de in de afgelopen jaren gerealiseerde verkorting
van de adviestijd vast te houden. Evenals in 2006 was
de adviestijd gemiddeld 36 dagen in 2007.
Spreekuur
Eigenaren van monumenten kunnen tijdens het
spreekuur overleggen met één of meerdere adviseurs.
In 2007 vond het spreekuur 21 keer plaats bij het
Gelders Genootschap Jaarverslag 2007
Historisch dakenlandschap in Zutphen.

Gelders Genootschap. In totaal werden 46 consulten
genoteerd. In veel gevallen was ook de betreffende
gemeente bij het spreekuur vertegenwoordigd. Een
enkele keer vond spreekuur op locatie plaats. Het
spreekuur is iedere 14 dagen en kan aangevraagd
worden via de gemeente. Deze wordt ook altijd uitgenodigd
en krijgt na afloop een verslag.
Het Ruimtelijk Planoverleg
Het Ruimtelijk Planoverleg is in het leven geroepen
om cultuurhistorie binnen ruimtelijke ontwikkelingen
een volwaardige plaats te geven. Enerzijds door te
behouden en te ontwikkelen wat waardevol en
karakteristiek is, anderzijds door de geschiedenis en
zijn relicten als uitgangspunt te nemen bij nieuwe
ontwikkelingen. Oud en nieuw komen zo samen in
historische continuïteit. In 2007 vormden onderdelen
van de voormalige Duitse luchtmachtbasis Fliegerhorst
Deelen meermaals het onderwerp van het Ruimtelijk
Planoverleg. Samen met deskundigen en verantwoordelijken
van het Ministerie van Landbouw, Natuurbeheer
en Voedselkwaliteit, de Dienst Landelijk Gebied,
de Gemeente Arnhem en de partners van het Samenwerkingsverband
werd een bezoek op locatie gebracht.
Daarnaast vonden twee bijeenkomsten plaats om
de waarden van de gebieden goed te definiëren. Het
ministerie wil van deze vrijkomende militaire terreinen
de cultuurhistorische randvoorwaarden vastleggen,
zodat de uiteindelijke ontwikkelaar van te voren
weet welke ruimte en grenzen er in de toekomst zijn.
De adviseurs van het Ruimtelijk Planoverleg konden
daarbij ook aangeven wat de kaders en wensen vanuit
cultuurhistorie zijn. Het platform wordt de komende
jaren verder uitgebouwd, zodat gemeenten hier samen
met Rijk en Provincie vooroverleg kunnen plegen vanaf
het allereerste stadium van de planontwikkeling. De
nieuwe Wet op de Ruimtelijke Ordening biedt daarvoor
ook alle aanleiding. Eind 2007 werd bijvoorbeeld de
36
voorbespreking van het voorontwerp Beschermend
Bestemmingsplan voor de historische stadskern van
Culemborg opgestart. Deze in 1977/1978 als beschermd
stadsgezicht aangewezen binnenstad had door
verschillende oorzaken nog altijd geen beschermend
bestemmingsplan. Het Ruimtelijk Planoverleg zal
feedback geven en input leveren voor het plan dat nu
in voorbereiding is.
Helpdesk cultuurhistorie
De helpdesk cultuurhistorie is bedoeld voor
gemeenten en particuliere organisaties op het gebied
van landschap, archeologie en monumenten, maar ook
burgers kunnen er terecht met hun vragen. De eerder
gesignaleerde tendens van een toenemend aantal
vragen over comfortverbetering en isolatie in
monumenten heeft in 2007 doorgezet. Nu woonhuizen
een energielabel moeten hebben, is dit
onderwerp actueler dan ooit. Herbestemming van
boerderijen en inrichting van erven zijn andere veelvoorkomende
vragen. De helpdesk cultuurhistorie
wordt uitgevoerd door het Gelders Genootschap.
De toekomst
Eind 2007 zijn de gesprekken opgestart om te bezien
welke afspraken voor de komende jaren gemaakt
kunnen worden, aangezien de cultuurconvenantsperiode
eind 2008 eindigt. Hoe deze invulling er
precies uit gaat zien, is mede afhankelijk van de afspraken
die tussen de rijksoverheid en de provincies
gemaakt worden over de steunpunten Monumentenzorg
en Archeologie. De inzet van het Gelders Genootschap
om samen sterk te staan voor de historische
rijkdom van Gelderland zal in ieder geval onverminderd
zijn.
Gelders Genootschap Jaarverslag 2007
Gezamenlijk de cultuurhistorische waarden
in Gelderland versterken blijft onverminderd
actueel.
Bezoek gedeputeerde Van der Kolk
Gedeputeerde mevrouw A.E.H. van der Kolk van
de provincie Gelderland heeft in november een werkbezoek
gebracht aan het Gelders Genootschap. De
gedeputeerde heeft ondermeer cultuurhistorie in haar
portefeuille en kwam zich met name oriënteren op dat
terrein. Hoewel de volle breedte van de advisering van
het Gelders Genootschap aan de orde kwam, lag de
nadruk op die vlakken waar de Provincie en het Gelders
Genootschap samenwerken. Dat is in de eerste plaats
het Samenwerkingsverband Cultuurhistorie Gelderland.
Verder werd gesproken over de reeks Monumenten
in Gelderland, waarin binnenkort deel zeven, Doesburg,
verschijnt. Naast deze meer op monumentenzorg
gerichte taken, kwam ook de relatie tussen ruimtelijke
kwaliteit en cultuurhistorie ter sprake. Mevrouw Van
der Kolk hecht veel waarde aan identiteitsversterkende
ingrepen, omdat daarmee het karakter van de verschillende
Gelderse gebieden goed herkenbaar blijft. Zij zet
hiermee de lijn van Belvoir2 onverminderd voort. Het
Gelders Genootschap ziet het bezoek van de gedeputeerde
als een goede basis voor een nieuwe periode
van samenwerking met de provincie Gelderland.
37

2 Het bureau
Het Gelders Genootschap is een onafhankelijke advies-
organisatie voor ruimtelijke kwaliteit. Kenmerkend is
de integrale benadering van architectuur, stedenbouw,
cultuurhistorie, archeologie en landschaps-
architectuur. Het Gelders Genootschap is in 1919
opgericht als vereniging van Gelderse gemeenten en
bevordert sindsdien consequent de schoonheid van
stad en land. Opdrachtgevers zijn gemeenten en ook
andere overheden en organisaties. De iso 9001-
gecertificeerde organisatie geldt als expertisecentrum
voor ruimtelijke kwaliteit.
Het bureau van het Gelders Genootschap is gehuis-
vest in de Oranjerie en een deel van het Koetshuis van
Kasteel Zypendaal in Arnhem. Het bureau bestaat uit
de sectoren Welstand en Ruimtelijke Kwaliteit (WeRK),
Cultuurhistorie (CH) en Ondersteuning. In 2007 waren
er 43 mensen werkzaam.
38
2.1 Landelijke ontwikkelingen
In 2007 is de evaluatie van de werking van de
Woningwet 2003 afgerond. In dit stuk, dat overigens
nu nog steeds niet naar de Tweede Kamer is verzonden,
staat met zoveel woorden dat de gemeenten op een
voorbeeldige wijze invulling hebben gegeven aan de
nieuwe taken en verantwoordelijkheden in kader van
het welstands- en ruimtelijke kwaliteitsbeleid. Ook
de adviescommissies en -organisaties vervullen hun
rol over het algemeen op een goede wijze. Naar aanleiding
van een voorstel van de Taskforce Deregulering
onder voorzitterschap van burgemeester Wallage van
Groningen, is inmiddels wel de discussie losgebrand
over de vraag in hoeverre de wettelijke, dus landelijk
verplichte, kaders moeten blijven bestaan. Deze
discussie is op dit moment (april 2008) niet afgerond.
Het lijkt er echter wel op dat de vraag over de wettelijke
verankering van de welstand wordt gekoppeld aan
de opvatting van de regering over haar rol en die van
de gemeenten bij de gewenste ruimtelijke kwaliteit in
ons land. Deze opvatting zal worden neergelegd in de
nieuwe Architectuurnota.
In december heeft minister Plasterk het startsein
gegeven voor het MoMo-project, dat moet leiden tot
modernisering van het huidige monumentenbestel
daterend van 1988. Begin 2009 zal de minister zijn plan
voor modernisering van de monumentenzorg presenteren
in de Tweede Kamer. Hij zal zijn visie baseren op
het resultaat van vijf ingestelde werkgroepen, waarin
ook het Gelders Genootschap participeert.
Een in veel gemeenten optredende tendens is de
verandering van de toetsing achteraf naar het overleg
in het voortraject. Daarnaast ontwikkelen welstandscommissies
zich steeds meer tot brede, integrale
adviescommissies voor ruimtelijke kwaliteit. Ook
binnen het Gelders Genootschap is deze ontwikkeling
Gelders Genootschap Jaarverslag 2007
in overeenstemming met het Beleidsplan volop aan de
gang. Het onderwerp ruimtelijke kwaliteit leeft en op
allerlei manieren wordt daarvoor aandacht gevraagd.
Niet alleen door gemeenten, maar ook (weer) door het
Rijk en de provincie met de respectievelijke nota’s Mooi
Nederland en Mooi Gelderland. De zoektocht naar
het juiste evenwicht tussen stimuleren en toetsen
zal mogelijk hier en daar leiden tot aanpassing van
wetten en verordeningen. Het belang van de zorg voor
de kwaliteit van de gebouwde omgeving en van onze
landschappen staat bij dit alles niet ter discussie.
2.2 Beleid Gelders Genootschap
In 2007 is hard gewerkt om op het brede terrein van
de ruimtelijke kwaliteit een bijdrage te leveren aan
behoud en versterking van een mooi Gelderland. De
ontwikkelingen van de afgelopen jaren waarbij het
Gelders Genootschap werd ingezet bij veel verschillende
aspecten van het beleidsveld ruimtelijke
kwaliteit werd in het verslagjaar sterk doorgezet.
Naast de reguliere – vaak toetsende – taken was er ook
veel meer werk in het voortraject, waarbij het accent
meer lag op overleg, gezamenlijk optrekken, studeren
en enthousiasmeren. De koers die is uitgezet in het
Beleidsplan 2005 - 2010, is in 2007 omgezet in concrete
activiteiten. Daarbij is getracht de bureaubezetting op
peil te brengen om de doelstellingen ook in praktijk
te kunnen brengen. Dat is in het verslagjaar niet op
alle terreinen gelukt: het was niet altijd mogelijk tijdig
de goede mensen in dienst te kunnen nemen voor
alle onderscheiden vakgebieden. In combinatie met
de sterk aangetrokken economie en de ook daardoor
toegenomen hoeveelheid werk resulteerde dat in een
behoorlijke werkdruk voor de medewerkers. Gelukkig
kon begin 2008 in een aantal vacatures worden voorzien,
zodat er thans meer evenwicht bestaat tussen
bureaubezetting en werkaanbod.
39

‘Keijenborgers zijn mensen die graag
met de handen werken’
Als geboren en getogen Keijenborger, runt Marcel Janssen nu het
installatiebedrijf dat zijn overgrootvader 85 jaar geleden in het dorp is
begonnen. Zijn binding met Keijenborg is groot. Door de dorpsraad is hij
gevraagd een rol te vervullen in het project Keijenborg groeit op eigen
wijze. Daarin is hij zeer actief. ‘De jongeren trokken weg en daar gaan
we wat aan doen. Ik vind het belangrijk het dorp levend te houden, dat
alle leeftijdscategorieën hier blijven wonen. Voor de school en de vele
verenigingen is dat ook heel belangrijk’. Keijenborg groeit op eigen wijze
beoogt groei mogelijk te maken. We zoeken plekken die geschikt zouden
zijn voor woningbouw, passend bij de geschiedenis en vorm van het dorp.
Als de gemeente de bestemmingsplannen daarop aanpast, is het werk in
principe klaar. ‘Keijenborgers willen een stukje grond, zodat ze zelf kunnen
bouwen. En dan graag klein beginnen en naar behoefte uitbreiden. Dat
doen ze liever dan verhuizen. Keijenborgers zijn mensen die graag met
de handen werken. Met het project creëren we de basis voor wat er kán
gebeuren in Keijenborg. Er hóeft niet gebouwd te worden. Als de
mogelijkheid er is gekomen, is voor mij het project al geslaagd.’
Het Gelders Genootschap wil dat de landelijk gelegen dorpen zich weer
gaan ontwikkelen in harmonie met het landschap. Keijenborg maakt deel
uit van het pilot-project Dorpen Groeien op Eigen Wijze, waaraan ook
Hoenderloo, Nieuw Dijk, Speuld en Hellouw deelnemen. De Vereniging
Kleine Kernen Gelderland, Landschapsbeheer Gelderland, de Gelderse
Milieufederatie en het Gelders Genootschap werken hierin samen. Het
project wordt financieel ondersteund door de gemeenten en de provincie
Gelderland. Het ontwikkelen van een dorpsvisie over ruimte en leefbaarheid,
waarin de wensen van de dorpsbewoners zijn opgenomen voor de
toekomst van hun leefomgeving, is het uiteindelijke doel.
Gelders Genootschap Jaarverslag 2007
‘Als je je wortels ergens hebt liggen,
kun je niet meer anders.’
De familie van Iet Brummel woont sinds het prille begin in de Metaalbuurt
in Apeldoorn. Deze wijk werd vanaf 1918 gebouwd als sociale
woningbouw. Eigenaar De Goede Woning ontwikkelde in de jaren ’90
plannen voor sloop. Iet Brummel, die zichzelf een gewone huisvrouw
noemt, werd het gezicht van het actiecomité dat zich tien jaar lang heftig
heeft verzet tegen de afbraakplannen. ‘De wijk moest behouden blijven.
We zijn een actiecomité gestart, dat later de Stichting tot behoud van
de Metaalbuurt is geworden. Mijn motto is altijd geweest: ‘de huizen
bewaren en de oude mensen voorop’. Die mensen hebben ervoor gezorgd
dat de huizen in deze staat waren en konden worden gerenoveerd. We
hebben alle wegen bewandeld die er waren en alles en iedereen ingeschakeld.
Het mooiste vond ik het moment dat de Wegerif-woningen als
monument verklaard werden.’ Door toedoen van het actiecomité zag men
in dat de eerste arbeidersbuurt die architect A.H. Wegerif ontworpen had,
een monumentenstatus verdiende. ‘We kregen heel goedkoop een paar
bouwplaten, een mannetje heeft daaruit schildjes gezaagd en die hebben
we zelf naast onze deuren gehangen. Zo, dat was ons eerste monument.’
Iet Brummel is tien jaar lang dagelijks in touw geweest voor haar wijk en
heeft onlangs een enorme archiefkast met documenten overgedragen
aan de Vereniging Oud Apeldoorn en daarmee haar missie afgerond. ‘Als
ik dan nog eens terugkijk dan denk ik: jongens, jongens, wat was het veel.
Maar als je je wortels ergens hebt liggen, kun je niet meer anders.’
De Metaalbuurt is een karakteristieke buurt in Apeldoorn Zuid. Het
oudste deel van de wijk is ontworpen door architect A.H. Wegerif. Het
complex is een gaaf voorbeeld van ‘moderne’ sociale woningbouw, dat
nog eens extra bijzonder is omdat het geen rijtjeshuizen zijn, maar tweeonder-een-kapwoningen
met grote tuinen erbij. Er zijn nog maar weinig
voorbeelden van dergelijke tuindorpen intact in Nederland. De eerste
bewoners van de Metaalbuurt waren vooral fabrieksarbeiders, stukadoors
en timmerlieden. In de grote tuinen verbouwden ze hun eigen groenten
en fruit, en er was voldoende ruimte voor kleinvee en gevogelte. Op deze
manier konden de bewoners in hun eigen onderhoud voorzien. Verschillende
families wonen al generaties lang in deze buurt en moestuinen zijn
er nog steeds. Het Gelders Genootschap is in diverse stadia betrokken
geweest bij behoud en renovatie van de wijk in de Commissie Ruimtelijke
Kwaliteit. Deze heeft niet alleen een bemiddelende rol gespeeld bij de uiteindelijke
oplossing voor de Metaalbuurt, maar is ook uitermate kritisch
geweest - tot op detailniveau- van het eindresultaat.

2.3 Financieel beleid 2.4 Personeel en organisatie
Ook in 2007 heeft het Gelders Genootschap de vele
werkzaamheden weer binnen een sluitende begroting
en zonder structurele subsidies kunnen verrichten.
Meer dan dat, er was zelfs sprake van een fors overschot.
Dat is het gevolg van enkele factoren. Zo wordt
de begroting voor een kalenderjaar opgesteld in het
voorjaar van het voorafgaande jaar, dus meer dan een
half jaar voordat bekend is hoe het met de economische
ontwikkelingen gaat en welke effecten dit heeft
op de werkvoorraad. De sterke groei van de bouwactiviteiten,
waardoor met name de post Inkomsten
welstandsadvisering veel hoger was dan begroot, was
derhalve niet duidelijk te voorzien. Daarnaast bleek
het in 2007 niet mogelijk tijdig een aantal vacatures
in te vullen, zodat de uitgaven personeelslasten geen
gelijke tred hielden met de extra werkzaamheden.
Een deel van de begrote voorlichtings- en PR-
activiteiten kon in 2007 nog niet worden uitgevoerd
en moest worden opgeschoven naar 2008 en 2009.
De ramingen voor de sectoren Cultuurhistorie en
Ruimtelijke Kwaliteit bleken aardig te kloppen: de
gestage groei van projectmatige activiteiten van deze
afdelingen zet door. Het Gelders Genootschap voert
een zeer terughoudend beleid bij het beheer van zijn
financiële reserves. Zo is het grootste deel van de
reserve ondergebracht in solide obligaties. Desondanks
moest na het van de hand doen van deelname in een
obligatiefonds toch een fors verlies worden ge-
ïncasseerd.
Omdat begin 2008 de vacatures konden worden vervuld
lijkt het resultaat uit 2007 niet structureel te zijn.
Een deel van het resultaat wordt aangewend voor de
professionalisering van de voorlichtings- en PR-
activiteiten, die het Gelders Genootschap in de jaren
2008 en 2009 wil doorvoeren.
44
Nadat de medewerkers in 2006 de cursus Van expert
naar adviseur hadden gevolgd, zijn in functioneringsgesprekken
nadere afspraken gemaakt over
individuele cursus- en studietrajecten. Daarnaast
zijn intervisiebijeenkomsten gehouden over actuele
onderwerpen terwijl diverse bureau-excursies en
themabijeenkomsten een bijdrage leverden aan de
kennisontwikkeling. De coaching van medewerkers
heeft vooral plaatsgevonden door de sectorleiders en
de directeur. Nieuwe collega’s zijn uitvoerig ingewerkt
door introductietrajecten met verschillende collega’s.
In 2007 is het Arbobeleid uitvoerig aan de orde
geweest. Over dit onderwerp zijn in overleg met de
Ondernemingsraad beleidsstukken voorbereid en door
het bestuur vastgesteld. Ook is door de Arbodienst een
uitgebreide risico-inventarisatie uitgevoerd. De in 2007
vastgestelde notitie Leeftijdbewust personeelsbeleid
vormt nu een goed handvat voor de wijze waarop
medewerkers binnen het bureau in meerdere fases van
hun loopbaan op een verantwoorde manier kunnen
worden ingezet.
Wat betreft de huisvesting werd wederom vastgesteld
dat de locatie van het bureau naast de vele voordelen
(prachtige en redelijk goed toegankelijke locatie bij
kasteel Zypendaal) ook enkele nadelen kent: te weinig
ruimte, klimatologisch moeilijk te regelen oranjerie,
open kantoor. Besloten is meer archiefruimte buiten
het kantoor te organiseren, middels herschikking van
ruimten de gebouwen nog effectiever te gebruiken en
waar mogelijk nadere voorzieningen te treffen aan het
klimaat binnen de kantoren.
Gelders Genootschap Jaarverslag 2007
De zorg voor kwaliteit van de dienstverlening is
een belangrijk onderdeel van het werk. Sinds 2002
is het Gelders Genootschap iso-gecertificeerd.
Kwaliteitszorg
De zorg voor de kwaliteit van de dienstverlening is
bij het Gelders Genootschap een belangrijk onderdeel
van het werk. Sinds 2002 is het Gelders Genootschap
iso-gecertificeerd. Dat houdt in dat wordt gewerkt
met een kwaliteits-managementsysteem, waarbij
alle werkprocessen duidelijk zijn omschreven en een
consequente kwaliteitstoets op de geleverde diensten
plaatsvindt. Jaarlijks wordt door een extern bureau
bekeken of de kwaliteitszorg van het Gelders
Genootschap voldoet aan de iso-9001 normering.
Om een beeld te krijgen hoe de diensten van het
Gelders Genootschap worden beoordeeld, is in 2007
onderzoek verricht bij gemeenten en bezoekers van
de welstandscommissies. Voor de bezoekersenquêtes
is gebruik gemaakt van het landelijke model van de
Federatie Welstand waardoor de resultaten onderling
goed vergelijkbaar zijn. Zowel uit de gemeente- als
de bezoekersenquêtes kwam een gunstig beeld naar
voren over de dienstverlening, met name over de
inhoudelijke kant van de advisering. Het gemiddelde
rapportcijfer was een acht. De snelheid van adviseren
bleek in sommige gevallen voor verbetering vatbaar.
Een handschoen die direct is opgepakt. Een verbeterpunt
voor bezoekers is de informatieverstrekking
omtrent welstandscriteria. De verwachting is dat dit
door toenemende digitalisering, veel welstandsnota’s
komen op internet, zal verbeteren.
Ook intern heeft kwaliteitscontrole plaatsgevonden,
onder andere door visitaties bij welstandscommissies
en bij mandaatvergaderingen. Deze visitaties hebben
inmiddels een structureel karakter en maken deel uit
van een permanente monitoring van de advisering
door de commissies.
Automatisering
2007 is het eerste jaar dat volledig werd gewerkt
met het nieuwe planregistratiesysteem iwo
(Informatisering Welstands Advies Organisaties).
Met dit systeem kunnen de adviseurs zowel online op
kantoor als off-line bij de gemeenten werken. Deze
werkwijze bevordert de snelheid en efficiency van de
bouw-planadvisering. Na een evaluatie halverwege
het jaar bleek, dat een aantal aanpassingen aan het
systeem gewenst is in verband met de snelheid van
gegevensverwerking. Het Gelders Genootschap levert
de voorzitter en lid aan de begeleidingscommissie iwo,
waarin ook een aantal collega-welstandsorganisaties
is vertegenwoordigd.
Ook is in 2007 een start gemaakt met iwo2, bedoeld
voor de archivering en ontsluiting van beeldmateriaal
en cultuurhistorische informatie. Dit is, evenals iwo,
een gezamenljjk project van zes provinciale welstandsorgansaties.
Er wordt ook een landelijke publieksversie
gerealiseerd, waardoor burgers toegang krijgen tot
cultuurhistorisch beeldmateriaal van de zes deelnemende
organisaties.
Mediatheek en website
In 2006 zijn 353 nieuwe publicaties gecatalogiseerd
en aan de collectie toegevoegd. Dit betrof zowel
documenten op papier als in digitale vorm. Daarnaast
is er via Intranet de dagelijkse informatievoorziening
op het gebied van bouwen / ruimtelijke ontwikkelingen,
monumenten en archeologie. In 2007 heeft
de website van het Gelders Genootschap een nieuwe,
frisse vormgeving gekregen. Ook de onderliggende
techniek is verbeterd, waardoor het onderhoud van de
website een stuk eenvoudiger geworden is. Actuele
berichten uit de Gelderse pers worden dagelijks op
de website gepubliceerd. Voor diverse projecten is
literatuuronderzoek uitgevoerd. Voorbeelden hiervan
zijn: Steenfabrieken, Nijkerk-West Kadijk, Plan je eigen
ruimte De Woerdt en Verrommeling buitengebied.
45

Ondernemingsraad
In 2007 heeft de or in de volgende samenstelling
vergaderd: Geert Jan Jonkhout (voorzitter), Cora
Rudolphie (secretaris) en Tessa Stahlie (vice-voorzitter/
secretaris). In totaal werd zes maal vergaderd met de
directeur. Een van de gespreksonderwerpen was de
regeling voor seniorendagen en de (verplichte) koppeling
daarvan aan leeftijdsfasegericht personeelsbeleid.
Het Gelders Genootschap heeft inmiddels concreet
invulling gegeven aan dit beleid. Ook het onderwerp
‘Paarse Krokodil’ heeft een prominente plaats op de
agenda ingenomen. Dit betreft een aantal belastingverruimende
maatregelen, waaronder het aan-
bieden van bedrijfsfitness. Ook hiervoor is een
regeling vastgesteld.
De or is verder door de directeur regelmatig ge-
ïnformeerd over het personeelsbeleid, de financiële
stand van zaken en de financiële prognoses.
In november 2007 heeft de or een personeelsbijeenkomst
georganiseerd om de collega’s bij te praten
over de onderwerpen die het afgelopen jaar de revue
gepasseerd zijn. De collega’s hebben de or een aantal
aandachtspunten meegegeven. Dit betrof onder
andere de noodzakelijke werving van nieuw personeel
en meer aandacht voor projectmatig werk.
Public relations
De wens om beter in te kunnen spelen op veranderende
omgevingsfactoren, zoals geformuleerd in het
Beleidsplan 2005-2010, heeft geleid tot het besluit
het public relations beleid te professionaliseren. Het
Gelders Genootschap is een ideële organisatie met een
achtenswaardige doelstelling in het belang van alle
inwoners van het werkgebied. De mensen die voor het
Gelders Genootschap werken, in dienstverband of als
lid van een commissie, doen dat gemotiveerd en integer.
In het verslagjaar is een adviseur gevonden, die per
januari 2008 invulling gaat geven aan deze ambitie.
46
De wens om een beter in te kunnen
spelen op veranderende omgevingsfactoren,
heeft geleid tot het besluit
het public relations beleid te
professionaliseren.
Sector WeRK
De sector WeRK verzorgt de welstandsadvisering
voor 56 Gelderse en 1 Limburgse gemeente. De rayonarchitecten
van deze sector zijn als secretarisdeskundigen
aan in totaal 12 welstandscommissies
verbonden. Verder voert de sector WeRK projectmatige
werkzaamheden uit voor gemeenten. In het vorige
hoofdstuk is uitgebreid op de verschillende projecten
ingegaan.
Sector Cultuurhistorie
De sector Cultuurhistorie is betrokken bij de
monumentenadvisering in 40 gemeenten. Daarnaast
worden veel projectmatige werkzaamheden door
adviseurs van deze sector verzorgd. Zie voor een overzicht
het vorige hoofdstuk.
Ondersteuning
Onder de sector Ondersteuning van het bureau
vallen het secretariaat, de financiële administratie,
de automatisering en de bibliotheek / mediatheek.
De sector heeft primair de taak de collega’s uit de
andere sectoren te ondersteunen bij hun dagelijkse
werkzaamheden. De ondersteunende taken worden
op verschillende niveaus uitgevoerd. In de eerste lijn
zijn er de directe dagelijkse werkzaamheden zoals
postverzorging, het inboeken van welstandsadviezen,
telefoon en automatisering. De tweede lijn omvat de
boekhouding, met facturering naar derden, verwerking
van de urenverantwoording en de salarisadministratie.
De sector ondersteuning is voor externen het eerste
aanspreekpunt van het bureau.
Gelders Genootschap Jaarverslag 2007
Medewerkers
In 2007 werd na een dienstverband van bijna dertig
jaar afscheid genomen van rayonarchitect Han van
Dijk, die per 1 mei met vervroegd pensioen is gegaan.
Op 25 april is voor alle medewerkers een feestelijk
programma georganiseerd om stil te staan bij dit bijzondere
feit. Er werd een excursie georganiseerd naar
het voormalige vliegveld Deelen. Daarna vond een
receptie en diner plaats in De Waag in Doesburg.
In december beëindigde Janneke Hoenselaars, adviseur
ruimtelijke kwaliteit bij de sector WeRK, haar dienstverband
na bijna 11 jaar. Bij deze sector zijn verder
Madelinde Roelofs (rayonarchitect), Elianne van
Winden en Annemiek Weijs (beide adviseur ruimtelijke
kwaliteit) de gelederen komen versterken.
Elyze Storms en Werner Weijkamp zijn als adviseur
cultuurhistorie komen werken bij de gelijknamige
sector. Archeoloog Jeroen Bouwmeester vertrok op
1 augustus bij de sector Cultuurhistorie.
Bij de sector Ondersteuning is Matty Jeurissen in
dienst getreden. Het dienstverband van Dorothy
Kasterop bij deze afdeling werd per 31 december
beëindigd.
Eind 2007 werden de sollicitatieprocedures voor een
public relations adviseur en twee rayonarchitecten
afgerond.
De samenstelling van het bureau was in 2007:
1 de heer dr. S.M. van den Bergh sectorleider
cultuurhistorie
2 mevrouw ir. S.W.G. Berndsen rayonarchitect
3 de heer ir. M.A. van Bleek adviseur cultuurhistorie
4 de heer drs. M.J.S. Bogie beleidsmedewerker
5 de heer drs. J.B. Bootsma adviseur cultuurhistorie
6 de heer ir. J. Boros sectorleider welstand en
ruimtelijke kwaliteit
7 de heer drs. H.M.P. Bouwmeester archeoloog
(tot 01.08. )
8 mevrouw ir. W. Broer rayonarchitect
9 de heer drs. R.J.A. Crols adviseur cultuurhistorie
10 de heer drs. G.J.M. Derks adviseur cultuurhistorie
11 de heer F. van Dijk administratief medewerker/
huismeester
12 de heer J.F. van Dijk rayonarchitect (tot 01.05.)
13 de heer ir. C.E. van Esch directeur
14 de heer ir. J.L. van Grondelle rayonarchitect
15 mevrouw A.H. Hiddink M.Arch. adviseur
ruimtelijke kwaliteit
16 mevrouw ing. J.C. Hoenselaars adviseur
ruimtelijke kwaliteit (tot 01.12.)
17 de heer E.A. Hulstein Arch. AvB rayonarchitect
18 mevrouw T. Jongbloed office manager
19 de heer ir. G.J. Jonkhout rayonarchitect
20 mevrouw M.E. Jeurissen medewerker secretariaat
(per 01.08.)
21 mevrouw D.C. Kasterop medewerker secretariaat
(tot 31.12.)
22 mevrouw ir. A.G.S.M. Kho adviseur ruimtelijke
kwaliteit
23 mevrouw E.M. Leijenaar medewerker financiële
administratie
24 mevrouw drs. L.A.G. Meeuwssen adviseur
cultuurhistorie
25 de heer A. Mehdyar systeembeheerder
26 de heer H.J. Mulder boekhouder
47

27 de heer ir. W.J.A.M. van Oorschot rayonarchitect
28 mevrouw ing. B.T. Overbeek adviseur cultuurhistorie
29 de heer drs. J.M.H. Penders adviseur
cultuurhistorie
30 de heer J.N. Pietersma rayonarchitect
31 de heer ir. L.P.M. Reijmer rayonarchitect
32 mevrouw ir. M.Y. Roelofs rayonarchitect
(per 01.02.)
33 mevrouw C.W. Rudolphie informatiespecialist
34 mevrouw ir. T. Stahlie-Biersteker rayonarchitect
35 mevrouw dr. E.A.C. Storms-Smeets adviseur
cultuurhistorie (per 15.03.)
36 mevrouw Y.M. Verstegen-ter Wal administratief
medewerker
37 de heer ir. J. Wabeke adviseur ruimtelijke kwaliteit
38 de heer W. Weijkamp MA adviseur cultuurhistorie
(per 01.05.)
39 mevrouw ir. A.J.G. Weijs adviseur ruimtelijke
kwaliteit (per 01.12.)
40 de heer drs. J. Westerman adviseur cultuurhistorie
41 mevrouw E.A. de Wilde de Ligny AvB
rayonarchitect
42 mevrouw ing. E.F.M. van Winden MSc adviseur
ruimtelijke kwaliteit (per 01.11.)
43 de heer ir. S.C. de Wit rayonarchitect
De verdeling van de formatieplaatsen over de diverse
sectoren was per 31 december 2007 als volgt:
Welstand en Ruimtelijke Kwaliteit 15,5
Cultuurhistorie 8,8
Directie en ondersteuning 9,5
Totaal 33,8
48
Gelders Genootschap Jaarverslag 2007
Binnenzijde stadsmuur Harderwijk.
Historisch metselwerk dat zorgvuldig herstel behoeft.

3 De vereniging
De vereniging Gelders Genootschap telt 56 ledengemeenten
in Gelderland en één in Limburg. De
missie die geformuleerd werd bij de oprichting in 1919
is onverminderd actueel: de bevordering en instandhouding
van de schoonheid van stad en land.
Zoals voorgenomen in het Beleidsplan 2005-2010
heeft het Gelders Genootschap in 2007 meer inhoud
gegeven aan het lidmaatschap van de vereniging. Niet
alleen zijn er meerdere excursies en bijeenkomsten
georganiseerd voor wethouders en ambtelijk medewerkers,
ook is er intensief contact gezocht met
raadscommissies. Persoonlijke presentaties van
de jaarverslagen van de welstandcommissie in de
gemeenteraad blijken de relaties te verstevigen. Het
advieswerk wordt geëvalueerd en nieuwe afspraken
worden vastgelegd.
Op 22 juni 2007 werd de jaarlijkse Algemene Ledenvergadering
van het Gelders Genootschap gehouden
in het Kröller-Müller Museum in Het Nationale Park
De Hoge Veluwe. Deze bijzondere locatie is gekozen
vanwege de presentatie van de Cultuurhistorische
analyse van Het Nationale Park De Hoge Veluwe, die
het Gelders Genootschap heeft uitgevoerd. De presentatie
vond plaats aansluitend aan de huishoudelijke
vergadering. ’s Middags hadden alle aanwezigen de
gelegenheid om aan een aantal excursies in het Park
deel te nemen of het museum te bezoeken.
50
Ledengemeenten
Aalten, Apeldoorn, Arnhem, Barneveld, Berkelland,
Beuningen, Bronckhorst, Brummen, Buren, Culemborg,
Doesburg, Doetinchem, Druten, Duiven, Ede, Elburg,
Epe, Ermelo, Geldermalsen, Groesbeek, Harderwijk,
Hattem, Heerde, Heumen, Lingewaal, Lingewaard,
Lochem, Maasdriel, Millingen aan de Rijn, Montferland,
Mook en Middelaar, Neder-Betuwe, Neerijnen,
Nunspeet, Nijkerk, Nijmegen, Oldebroek, Oost Gelre,
Oude IJsselstreek, Overbetuwe, Putten, Renkum,
Rheden, Rozendaal, Rijnwaarden, Scherpenzeel, Tiel,
Ubbergen, Voorst, Wageningen, West Maas en Waal,
Westervoort, Winterswijk, Wijchen, Zaltbommel,
Zevenaar, Zutphen.
Bestuur Gelders Genootschap
Het bestuur van het Gelders Genootschap wordt
samengesteld uit zeven tot negen bestuurders van
de ledengemeenten en maximaal drie personen, die
naar oordeel van het bestuur, door deskundigheid en
ervaring een bijdrage kunnen leveren aan de verwezenlijking
van de doelstelling van de vereniging.
De zittingstermijn voor bestuursleden is drie jaar.
Herbenoeming voor één periode is mogelijk. Bij de
samenstelling van het bestuur wordt gezocht naar een
evenwichtige verdeling tussen burgemeester en wethouders
en een spreiding van de vertegenwoordiging
over de gehele provincie. In het verslagjaar trad geen
wijziging in de samenstelling op:
Gelders Genootschap Jaarverslag 2007
De vereniging Gelders Genootschap telt
56 ledengemeenten in Gelderland en een in
Limburg. De missie uit 1919 is onverminderd
actueel: de bevordering en instandhouding
van de schoonheid van stad en land.
– Dhr. prof. dr. N.J.M. Nelissen, voorzitter
em. hoogleraar bestuurskunde Radboud Universiteit
Nijmegen
– Dhr. ing. W.P. Omta, penningmeester
burgemeester van Ermelo
– Dhr. mr. H.L.M. Bloemen
burgemeester van Berkelland
– Dhr. T.J.M. Giesbers wethouder in Groesbeek
– Dhr. drs. K. Luesink wethouder in Zutphen
– Mevr. J. Reitsma-Buitenweg
wethouder in Apeldoorn
– Dhr. mr. S.W. van Schaijck
burgemeester van Geldermalsen
– Dhr. H.J.C. Vreeswijk wethouder in Neder-Betuwe
Het bestuur kwam in het verslagjaar viermaal bijeen.
Daarbij zijn ondermeer de volgende onderwerpen aan
bod gekomen: landelijke ontwikkelingen (waaronder
discussies over welstand), bezoek minister Cramer,
bezoek gedeputeerde Van der Kolk, vacatures, financiën,
Jaar Religieus Erfgoed, leeftijdsfasegericht personeelsbeleid
en andere personele zaken, Algemene
Ledenvergadering, bijeenkomst burgerleden, PR-beleid,
Samenwerkingsverband Cultuurhistorie Gelderland,
rapport FW visitaties welstandscommissies.
De heer S.E. baron van Voorst tot Voorst, directeur van Stichting
Het Nationale Park De Hoge Veluwe, reikt het rapport van het
Gelders Genootschap uit aan mevrouw A. van der Kolk,
gedeputeerde van de provincie Gelderland.
51

Bijlage 1
52
Rayonindeling Welstandcommissie per 31.12.2007
Gelders Genootschap Jaarverslag 2007
Adviesaanvragen Welstand in 2007
Het aantal adviesaanvragen in 2007 bedroeg 15.388, tegen 14.811 in 2006. Dit is een toename
van bijna 4%, wat een trendbreuk betekent met de dalende lijn in voorgaande jaren. De
aantrekkende economie en de toegenomen bouwproductie zijn hier de oorzaak van. Ondanks
het feit dat meer licht-vergunningplichtige bouwwerken ambtelijk zijn afgehandeld en het
verruimen van de sneltoetscriteria, zijn dus per saldo meer adviezen gevraagd.
Aalten 262 Montferland 250
Apeldoorn 992 Mook en Middelaar 86
Berkelland 689 Neder-Betuwe 199
Beuningen 317 Neerijnen 178
Bronckhorst 603 Nijkerk 397
Brummen 290 Nunspeet 414
Buren 229 Oldebroek 300
Culemborg 416 Oost Gelre 550
Doesburg 139 Oude IJsselstreek 447
Doetinchem 395 Putten 309
Druten 213 Renkum 382
Duiven 228 Rheden 477
Elburg 351 Rijnwaarden 110
Epe 435 Rozendaal 26
Ermelo 330 Scherpenzeel 90
Geldermalsen 357 Tiel 285
Groesbeek 195 Ubbergen 100
Harderwijk 519 Voorst 351
Hattem 196 Westervoort 135
Heerde 31 West Maas en Waal 209
Heumen 103 Winterswijk 268
Lingewaard 401 Wijchen 426
Lochem 461 Zaltbommel 260
Maasdriel 220 Zevenaar 147
Millingen aan de Rijn 70 Zutphen 550
Totaal 15.388
Bijlage 2
53

‘Passie om het te maken zoals het echt
hoort’
Hein Frens, geboren en getogen op de Veluwe, is handelaar in groot
bouwmaterieel, belegger in vastgoed, maar bovenal gepassioneerd
monumentenliefhebber. De villa uit 1913 in Nunspeet waar hij met zijn
gezin woont, heeft hij de afgelopen jaren helemaal in oorspronkelijke stijl
gerestaureerd. De gemeente onderzoekt nu of het pand op de monumentenlijst
geplaatst wordt. Hein Frens heeft grote belangstelling voor oude
dingen. Bij de verkoop bij inschrijving van een monumentaal object aan
de Stationslaan, heeft hij, naast een bod, ook een bestemmings- en een
restauratieplan moeten indienen bij de gemeente Nunspeet. Het plan is
hem gegund. Na een restauratie die een jaar heeft geduurd en waarbij hij
zelf als projectleider is opgetreden, floreert het pand nu als onderkomen
voor een vijftal bedrijven. ‘Alle regels en voorwaarden die horen bij zo’n
restauratieproces moet je niet als last zien. Je leert er heel veel van, het
wordt een passie om het te maken zoals het echt hoort. In Nunspeet zit
het ambachtelijk timmerbedrijf Van Asselt, dat de schitterende serre met
veranda in oude luister heeft kunnen herstellen. Ook het houten sierspant
in de voorgevel is teruggebracht.’ De beeldkwaliteit van dit dorpsgedeelte
is beduidend toegenomen. ‘Als je daaraan kunt bijdragen, is dat geen doel
op zich, maar je haalt er wel een stukje erkenning uit.’ Heeft deze ervaring
gevolgen voor zijn andere zakelijke objecten? ‘Nou, ik ben nu met een
architect in het centrum iets nieuws aan het ontwikkelen dat de tijd moet
doorstaan, wat hopelijk over enkele decennia nog mooi is. Je draagt zo
toch iets bij aan het dorp.’
De historische context van een gemeente is mede bepalend voor de
kwaliteit van de leefomgeving. Een actief cultuurhistorisch beleid kan
leiden tot een steeds groter draagvlak van burgers en ondernemers, die
zo zelf ook gaan investeren in de kwaliteit van hun omgeving. Het Gelders
Genootschap biedt in het geval van Nunspeet zeer actief monumentendeskundigheid,
zowel bij het opstellen van het beleid als bij de uitvoering.
De monumentenadviseur is ingezet bij alle stadia van planontwikkeling
zowel plantoetsend in de geïntegreerde commissie, als ondersteunend bij
de daadwerkelijke uitvoering. Van heel praktisch advies op de steiger en
bij bouwvergaderingen tot en met beleidsadvies aan de monumentenambtenaar
bij de eindoplevering.
Gelders Genootschap Jaarverslag 2007
‘Als ik niet kan zeggen dat het lekker is,
kan ik het niet verkopen.’
Anne Boerkoel is ondernemer in de Zutphense binnenstad. Een jaar
geleden werd de nieuwe delicatessenzaak aan de Korte Hofstraat geopend.
Inmiddels is Pure Taste uitgeroepen tot de nummer drie in
De Beste Speciaalzaak van Nederland en is bestempeld tot ‘leukste,
gezelligste bedrijf of winkel van Zutphen 2007’. Samen met partner Eric
Willemsen heeft zij de winkel een opvallende plek gegeven in de
historische binnenstad van Zutphen. Dankzij of ondanks het stringente
reclamebeleid van de gemeente? ‘Op zich is het beleid van de gemeente
wel goed, het geeft de binnenstad stijl, een bepaald cachet. Sommige
dingen hadden wel wat genuanceerder gekund, het wordt soms muggenzifterij.
Een vlag ophangen als je een bepaald evenement hebt, mag niet.
Een beetje vrijheid moet er wel zijn.’ De kleurkeuze van het pand moet
passen bij de historische context. ‘Ik ben met een paar kleurstaaltjes naar
de ambtenaar gegaan. De kleuren waren niet goed. We zijn toen samen
door de stad gelopen, net zo lang tot ik zei “dat vind ik mooi” en die
kleuren hebben we uitgevoerd. Dat was wel prettig, gewoon hulp vragen
en in wisselwerking eruit komen.’ Klanten krijgen in de winkel ook
productkennis bijgebracht, zonder dat het belerend is, mensen komen
dan graag terug. ‘Als ik niet kan zeggen dat het lekker is, kan ik het niet
verkopen.’
Het historische stadscentrum van Zutphen heeft een lange ontstaansgeschiedenis
en vormt een ruimtelijke eenheid waarin de middeleeuwse
stedelijke structuur duidelijk herkenbaar is. Deze structuur is ontstaan
doordat Zutphen lang binnen de contouren van de stadswallen is gegroeid
en daardoor een relatief hoge bebouwingsdichtheid en scherpe
gebiedsgrenzen heeft. Het beleid is gericht op het behoud van het
individuele karakter van de panden, die ieder op zich, recht doen aan de
specifieke stedenbouwkundige en architectonische bebouwingskenmerken
van de binnenstad. In de welstandsnota zijn duidelijke, specifieke
objectcriteria voor reclame geformuleerd. Een beleid dat na een aantal
jaren stringente handhaving, veel communicatie met ondernemers èn
een subsidiesysteem zichtbaar resultaat heeft opgeleverd. Het Gelders
Genootschap toetst in Zutphen niet alleen het beleid in de welstandcommissie,
maar heeft in 2007 ook verschillende beeldwijzers ontwikkeld
waarin het beleid naar de diverse doelgroepen wordt verduidelijkt.

Bijlage 3
Samenstelling welstandscommissies in 2007
Welstandscommissie rayon I
Voorzitter H. van der Kolk
Rayonarchitect mw. A.H. Hiddink M. Arch
(Nijkerk, Scherpenzeel)
ir. J.L. van Grondelle
(Putten, Ermelo)
Architect-lid R. Timmler
ir. P.E. Hoeke
Burgerlid
Putten mw. T.A. Freijsen
mw. I. van Zijverden-van Drie
Scherpenzeel G.C. Witter
G.L. van Riet
Landschapsarchitect
ir. A. Marcelis (op afroep)
Welstandscommissie rayon II
Voorzitter drs. J.A. de Ruiter
Rayonarchitect E.A. Hulstein Arch. AvB
(Elburg, Harderwijk, Hattem,
Oldebroek, Heerde, Voorst)
mw. Ir. S.W.G. Berndsen
(Epe, Nunspeet)
Architect-lid C.R. Hartman
ing. J.H.T. Verborg
Monumentendeskundige Elburg
ir. M.A. van Bleek
Burgerlid
Nunspeet J.P. Korsuize
G. van der Zwaan
J.C. van Roekel Jr.
J. Jansen (vervanger)
Elburg H.E. de Boer
C. van der Zwaag
P. Boersma
B. Middelburg (vervanger)
Heerde mw. C.E. van der Vijgh
W.A. Veldkamp
58
Harderwijk J.J. van Meerveld
D.H. van Rhee (vervanger)
Epe mw. E. Bijleveld
A. Vreugdenhil
Hattem S. Berends
P.C. van Goor (vervanger)
Landschapsarchitect
ir. A. Marcelis (op afroep)
Welstandscommissie rayon III
(CRK Apeldoorn)
Voorzitter dr. P.G.J. Zelissen
Rayonarchitect ir. G.J. Jonkhout
ir. W.J.A.M. van Oorschot (vervanger)
Architect-lid mw. ir. R. Smit
mw. A. Bleeker
ir. W. Maas
ir. A. van de Berg
Deskundige openbare ruimte
H. van der Markt
Monumentendeskundige
ir. M.A. van Bleek
Burgerlid mw. B.E. Visser-Fijn van Draat
H. Kemeling
Welstandscommissie rayon IV
Voorzitter drs J.C.G.M. Berends
Rayonarchitect ir. W.J.A.M. van Oorschot
Architect-lid ir. G.J.M. König
ir. J.B. van der Meer
Burgerlid
Rheden E.J.M. van Esch
H. Mastwijk
Zutphen mw. A.H. Vruggink
Stedenbouwkundige
ir. J. Wabeke (op afroep)
Gelders Genootschap Jaarverslag 2007
Welstandscommissie rayon V
Voorzitter J.W.M. Jansen
Rayonarchitect
Lochem ir. S.C. de Wit
Bronckhorst ir. M.Y. Roelofs
Architect-lid A.J.J. Giesen
mw. ir. J.M. Brommer
Burgerlid
Lochem H. Bekker
Stedenbouwkundige
ir. J. Wabeke (op afroep)
Welstandscommissie rayon VI
Voorzitter A.A.J. Baars
Rayonarchitect mw. ir. T. Stahlie-Biersteker
Architect-lid H. de Soeten
M.H.M. Heerkens
Burgerlid
Aalten R.F. Wellink
A.J. Ormel
mw. M. de Vries – van Tricht
(vervanger)
Oost Gelre W. Elbers
mw. C. Holweg (vervanger)
Stedenbouwkundige
ir. J. Wabeke (op afroep)
Welstandscommissie rayon VII
Voorzitter mr. drs. H.N.A.J. Zijlmans
Rayonarchitect mw. ir. W. Broer
J.F. van Dijk (Doetinchem, Doesburg)
(tot 1 april)
Architect-lid F.M.M. Willems
D. van As
Burgerlid
Oude IJsselstreek
J. ter Horst
H.M.O.M.M. Kunst (vervanger)
mw. M.L.J. van der Borg – Coenen
(vervanger)
Stedenbouwkundige
ir. J. Wabeke (op afroep)
Welstandscommissie rayon VIII
Voorzitter G.C.M. van Elk
Rayonarchitect J.N. Pietersma
Architect-lid B.M.M.O. Krijger
H. Doornebosch
Burgerlid
Zevenaar mw. D. van Riswick-Keultjes
(per 1 juli)
Stedenbouwkundige
ir. J. Wabeke (op afroep)
Welstandscommissie rayon IX
Voorzitter N.E. Joosten bc.
drs. J.T.H.M. Penninx (tot 1 oktober)
Rayonarchitect ir. J.L. van Grondelle
Architect-lid ir. A.G. Vermeulen
ing. H.E. de Noord
Welstandscommissie rayon X
Voorzitter P. van Veen
Rayonarchitect tot 1 april
mw. ir. W. Broer (Groesbeek,
Ubbergen, Millingen a/d Rijn)
Rayonarchitect per 1 april
mw. ing. A.H. Hiddink M.Arch
(Groesbeek, Ubbergen,
Millingen a/d Rijn)
59

Rayonarchitect tot 1 juni
mw. E. de Wilde de Ligny (Wijchen,
Beuningen, Druten, Heumen,
West Maas en Waal)
Rayonarchitect per 1 juni
mw. ir. M.Y. Roelofs
(Beuningen, Heumen, Druten)
mw. ir. S.W.G. Berndsen (Druten)
ir. L.P.M. Reijmer
(Mook en Middelaar)
mw. ir. W. Broer (West Maas en Waal)
ir. G.J. Jonkhout (Wijchen)
Architect-lid G.J. Thuijs
J.A.H. Hendriks
Burgerlid
Druten mw. E.J. Bles-van Loon
Beuningen prof.dr. R.C.W. Burgersdijk
(per 27 februari)
mw. M. van den Beld-Boelens
(vervanger per 27 februari)
Landschapsarchitect
mw. ir. A.G.S.M. Kho (op afroep)
Welstandscommissie rayon XI
Voorzitter H.G. Overweg
Rayonarchitect ir. L.P.M. Reijmer
Architect-lid B. Verhaagen
C.M. Faling
Burgerlid
Geldermalsen P.J. Hovestadt
mw. J.M. den Boer-Hammingh
(per 1 februari)
Zaltbommel drs. J.G.M. de Haas
Buren ir. A.I. Koffeman (per 27 maart)
Th.J.M. Kragten (per 27 maart)
Landschapsarchitect
mw. ir. A.G.S.M. Kho (op afroep)
60
Gelders Genootschap faciliteert tevens de
Commissie Ruimtelijke Kwaliteit in Tiel
Voorzitter drs. J.T.H.M. Penninx
Rayonarchitect ir. S.C. de Wit
Architect-lid
stedenbouwkundig
ir. J.P.F.M. Thole
monumentendeskundig
ir. E. Prent
Monumentendeskundige
drs. J. Westerman
Burgerlid drs. J. van den Berg
mw. R. Muntinga
T. Zuidema b.e.
Winkel en woonhuis in Velp.
Parkflat in Velp.
Gelders Genootschap Jaarverslag 2007

Bijlage 4
62
Verkorte jaarrekening
Bij de volledige jaarrekening van de vereniging over het boekjaar 2007, waaraan deze
verkorte jaarrekening is ontleend, is door Deloitte Accountants B.V. op 22 april 2008 een
goedkeurende verklaring afgegeven.
Balans per 31 december 2007 (voor resultaatbestemming)
Actief
31.12.2007 31.12.2006
Vaste activa
Materiële vaste activa 140.488 110.532
Financiële vaste activa 1.712.412 1.430.962
1.852.900 1.541.494
Vlottende activa
Debiteuren 1.573.733 899.548
Overige vorderingen en
overlopende activa 101.117 149.162
1.674.850 1.048.710
Liquide middelen 373.927 723.221
3.901.677 3.313.424
Passief
Gelders Genootschap Jaarverslag 2007
31.12.2007 31.12.2006
Eigen vermogen
Vrije reserve 1.937.951 1.562.259
Herwaarderingsreserve
beleggingen 136.536 42.112
Bestemmingsreserves 1.075.047 1.075.047
3.149.534 2.679.418
Voorzieningen 14.000 14.000
Kortlopende schulden
Crediteuren 195.590 125.688
Belastingen en premies
sociale verzekeringen 195.105 167.599
Overige schulden en
overlopende passiva 347.448 326.719
738.143 620.006
3.901.677 3.313.424
63

64
Exploitatieoverzicht over 2007
herziene begroting
2007 2007 2006
Contributie 760 800 0
Welstand 2.865.536 2.475.000 2.625.759
Ruimtelijke kwaliteit 211.902 160.000 203.617
Cultuurhistorie 492.046 475.000 461.305
Algemene opbrengsten 19.591 0 16.267
Bedrijfsopbrengsten 3.589.836 3.110.800 3.306.948
Personeelskosten 2.427.553 2.320.300 2.187.311
Afschrijvingskosten 88.130 85.000 85.643
Huisvestingskosten 88.645 85.500 96.997
Administratiekosten 133.029 128.000 119.600
Commissiekosten 333.829 335.500 260.375
Algemene kosten 99.071 188.000 178.256
Bedrijfslasten 3.170.257 3.142.300 2.928.182
Bedrijfsresultaat 419.579 -31.500 378.766
Rentebaten en resultaat
effecten - 39.353 59.000 44.779
Rentelasten en soortgelijke
kosten - 4.534 - 4.000 - 1.837
Exploitatiesaldo 375.692 23.500 421.708
Gelders Genootschap Jaarverslag 2007
Toelichting op de balans en het exploitatieoverzicht
De jaarrekening is opgesteld in overeenstemming met
Richtlijn voor de Jaarverslaggeving 640 ‘Organisaties
zonder winststreven’.
Algemene grondslagen voor de opstelling van
de jaarrekening
De waardering van activa en passiva en de bepaling
van resultaat vinden plaats op basis van historische
kosten. Tenzij bij het desbetreffende balanshoofd
anders wordt vermeld, worden de activa en passiva
opgenomen tegen nominale waarde.
Baten en lasten worden toegerekend aan het jaar
waarop ze betrekking hebben. Winsten worden slechts
opgenomen voorzover zij op balansdatum zijn gerealiseerd.
Verliezen en risico’s die hun oorsprong
vinden vóór het einde van het verslagjaar, worden in
acht genomen indien zij voor het opmaken van de
jaarrekening bekend zijn geworden.
Grondslagen voor de waardering van activa
en passiva
Materiële vaste activa
De investeringen zijn opgenomen tegen verkrijgingsprijzen,
onder aftrek van de jaarlijkse afschrijvingen.
De afschrijvingen van de verbouwing Oranjerie en de
overige vaste activa worden berekend volgens de lineaire
methode. De afschrijvingsduur voor verbouwing
Oranjerie en inventaris is 7 jaar, voor automatisering 4
jaar en voor de investering in het softwareprogramma
iwo 5 jaar en de investering in laptops met ingang van
2006 3 jaar. De afschrijving wordt ingaande het jaar
van investering berekend. De investering in de verbouw
en inrichting in 2000 en 2001 is rechtstreeks ten
laste van de daarvoor gevormde bestemmingsreserves
gebracht.
Financiële vaste activa
Beleggingen
Het vermogen is deels in effecten belegd. Deze
effecten zijn gewaardeerd tegen de beurswaarde.
Van de effecten in portefeuille worden jaarlijkse koersverschillen
verrekend met de herwaarderingsreserve
beleggingen. Bij verkoop van de effecten wordt het
koersverschil als resultaat verantwoord.
Leningen U/G
Het afschrijvingspercentage voor auto’s bij auto-
regelingen medewerkers is de eerste 2 jaar 20% en
daarna 15% per jaar. De autoleningen worden gewaardeerd
tegen de nog niet vervallen aflossingstermijnen.
Vorderingen
De vorderingen worden opgenomen tegen nominale
waarde onder aftrek van de noodzakelijk geachte
voorziening voor het risico van oninbaarheid. Deze
voorziening wordt bepaald op basis van individuele
beoordeling.
Voorzieningen
De voorziening uitgestelde beloningen heeft betrekking
op toekomstige uitkeringen met betrekking tot
jubileumgratificaties, zoals opgenomen in de cao. De
voorziening is gewaardeerd tegen aanspraken over
de tot en met balansdatum verstreken dienstjaren,
rekening houdend met de specifieke inhoud van de
regeling.
65

Grondslagen voor de bepaling van het resultaat
Bij de verantwoording van het resultaat in het
exploitatieoverzicht is de nominale waarde als grondslag
gehanteerd. Voor zover bekend zijn de nog te
verwachten kosten en opbrengsten meegenomen.
Pensioenen
Het Gelders Genootschap heeft voor zijnr werknemers
een toegezegde pensioenregeling. Hiervoor
in aanmerking komende werknemers hebben op
pensioengerechtigde leeftijd recht op een pensioen
welke afhankelijk is van leeftijd, salaris en dienstjaren.
De regeling is ondergebracht bij het abp. Het Gelders
Genootschap heeft geen verplichting tot het voldoen
van aanvullende bijdragen in geval van een tekort bij
het ABP, anders dan het effect van hogere toekomstige
premies. Het Gelders Genootschap heeft daarom de
pensioenregeling verwerkt als een toegezegde
bijdrageregeling en heeft alleen de verschuldigde
premies tot en met het einde van het boekjaar in
de jaarrekening verantwoord.
66
Gelders Genootschap Jaarverslag 2007
Gelders Genootschap publicaties 2007
53 Crols, R.J.A., Waardestelling Klokkenpad 8
Huissen Gemeente Lingewaard
54 Derks, G.J.M., Syllabus Historische infrastructuur,
i.s.m. Stichting Landschapsbeheer Gelderland
55 Penders, J.M.H., Huis Hulkestein voor de sloop:
notitie betreffende het pand Westkadijk 14
te Nijkerk
56 Crols, R.J.A. en B.T. Overbeek. Advies aspecten
cultuurhistorische waarde, bouwkundige staat en
restauratie restanten moestuin Laag Oorsprong
te Oosterbeek
57 Crols, R.J.A., Gemeente Lingewaard beschrijvingen
gemeentelijke monumenten voormalige
gemeente Gendt
58 Derks, G.J.M., Twello De Veldjes: Cultuur-
historische analyse
59 Crols, R.J.A. en L.A.G. Meeuwssen, Quickscan
Architectuur & Stedenbouw Wederopbouw
gemeente Rheden
60 Derks, G.J.M., R.J.A. Crols, J.C. Hoenselaars en
H.M.P. Bouwmeester, Cultuurhistorische analyse
Het Nationale Park De Hoge Veluwe:
‘een aestetisch beeld van ons moderne Nederland’
55 Bootsma, J.B. en G.J.M. Derks, Cultuurhistorische
gebiedsbeschrijving Gemeente Oost Gelre
56 Bergh, S.M. van den, Gemeentelijke monumenten;
een provinciale zorg? Een onderzoek naar de
staat van het gemeentelijk monument en de
invloed van de provincie daarop
Bijlage 5
57 Crols, R.J.A., Quickscan Architectuur & Stedenbouw
Wederopbouw gemeente Wijchen
58 Bouwmeester, H.M.P.,Programma van eisen Beesd
- de Garstkampen Gemeente Geldermalsen
archeologisch onderzoek (IVO) door middel van
proefsleuven over drie vindplaatsen
59 Bouwmeester, H.M.P., Programma van eisen
Geldermalsen, Beesd – Jeugdlaan archeologisch
onderzoek (IVO) door middel van proefsleuven.
60 Bergh, S.M. van den en J.C Hoenselaars,
Is er ruimte voor verdichting? cultuurhistorische
analyse en ontwikkelingsvisie Frankrijk Gemeente
Harderwijk
61 Bouwmeester, H.M.P., Programma van Eisen
Twello Achter ‘t Holthuis
62 Meeuwssen, L.A.G., Waardestelling Willem George
Frederik Kazerne Harderwijk
63 Penders, J.M.H., De stadszijde van de stadsmuur
aan de zeezijde van Harderwijk De binnenkant
van de buitengrens Opmerkingen ten dienste van
de restauratie
64 Penders, J.M.H., Een dijk van een stadsmuur
De stadsmuur van ‘Harderwijk, tussen het
Blokhuis en de Bruggepoort
67

Dit is een uitgave van het Gelders Genootschap
Zypendaalseweg 46,
Postbus 68, 6800 AB Arnhem
T 026 442 17 42
F 026 442 94 04
www.geldersgenootschap.nl
Redactie
Maurice Bogie, Gerard Derks en Jeannette Eygenraam
Redactionele bijdragen van
Simon van den Bergh, Martin van Bleek, Janos Boros,
Kees van Esch, Elyze Storms en Jeroen Westerman
Met dank aan
Corry Jansen, Martin Harmsen, de heer Mijnhart,
mevrouw Hendriks, Bernard Kühne, Marcel Janssen,
Iet Brummel, Hein Frens, Anne Boerkoel en
Angeline Hendriks
Vormgeving
Criterium, Arnhem
Fotografie
Hans Hendriks, Zutphen; archief Gelders Genootschap
Druk
Drukkerij Roos en Roos, Arnhem
Oplage 1.800 exemplaren
Arnhem, 29 mei 2008
Gelders Genootschap

‘Ik dacht meteen dat wil
ik ook doen met die oude
dingen, dat is hartstikke
interessant.’
‘Ze noemen me de burgemeester van
de dru’
Corry Jansen is beheerder van het dru complex in Ulft. Hij is als vrijwilliger
het dagelijks gezicht van de ombouw van de voormalige ijzergieterij
tot woon- en cultuurgebied. Zijn vader werkte zijn leven lang in
de gieterij ‘op de hut’. Corry Jansen die van 1961 tot 1999 lange werkweken
maakte als melkboer / srvman, is er na zijn pensionering zelf ook terecht
gekomen. Via de zeer actieve oudheidkundige vereniging kwam hij in
contact. ‘Ik dacht meteen dat wil ik ook doen met die oude dingen, dat is
hartstikke interessant.’ Voor BOEi, eigenaar van het complex, is hij
sindsdien het lokale aanspreekpunt. ‘Ik zorg dat alles op rolletjes loopt, ik
ben een conciërge in de ouderwetse zin van het woord. Als buurtbewoners
iets verdachts zien, dan bellen ze me gelijk op. Ik ga meteen kijken. Ze
noemen me de burgemeester van de dru, ik heb zelfs een ambtsketting
gekregen.’ Aannemers die komen kijken en de kozijnen willen verwijderen,
krijgen te horen dat dat toch echt niet gaat. ‘Ik heb me er feitelijk niet
mee te bemoeien, dat weet ik wel, maar het gaat wel om een rijksmonument
hè.’ De mooiste plek vindt Corry Jansen de toekomstige bibliotheek,
voorheen de stamperij van potten en pannen, in het oude Portierscomplex.
De bibliotheek is onderdeel van de Cultuurfabriek, waar tevens een
pop-podium, een theater, muziekschool, Turkse culturele stichting,
raadszaal en een grand-cafe komen. De Oude IJssel stroomt er vredig
langs en de lichtinval is prachtig. ‘Het is heel mooi en ambitieus en dat
allemaal voor Ulft hè?’
Het dru-complex is een historisch (vanaf 1754) gegroeid fabrieksterrein
dat nauw is verbonden met de ruimtelijke, historische en sociale
ontwikkeling van het dorp Ulft. Omdat hier sprake is van een relatief goed
bewaarde, ten dele gesloten gevelwand, is het karakter van een fabrieksstraat
in Nederland nergens beter dan hier nog aanwezig. Onderdelen
van het dru-complex zijn daarom bestempeld tot industrieel erfgoed,
waaronder het Beltmancomplex (de emailleerfabriek) met daarop zijn
watertoren. De Nationale Maatschappij tot Behoud, Ontwikkeling en
Exploitatie van Industrieel Erfgoed, kortweg BOEi, is een particuliere
organisatie die zich bezig houdt met herbestemmen. Het Gelders
Genootschap geeft als adviseur welstand en monumenten van de
gemeente zowel in het vooroverleg als bij de definitieve aanvragen
bouw- en monumentenvergunning advies over de plannen. Ook is
Gelders Genootschap coördinator van het Bouwplanoverleg, dat het
proces van de herbestemming van de dru op de voet volgt en ter plekke
overleg organiseert met alle betrokkenen bij de planvorming.
‘Je kunt hier gewoon verdwalen’
Drie jaar geleden verhuisde Angeline Hendriks met haar gezin van de
Randstad naar Hoenderloo. Haar droom, om vrij te wonen en samen met
haar dochter paard te kunnen rijden, werd werkelijkheid. Inmiddels
bewonen twee stoere IJslanders de weide naast de stijlvol verbouwde
boerderij aan de rand van het dorp. Geregeld bezoeken Angeline en merrie
Vinda Het Nationale Park de Hoge Veluwe. Het uitgestrekte ruiterpadennetwerk,
maar juist ook het struinen over de immense vlaktes oefenen
een enorme aantrekkingskracht uit: ‘Je kunt hier zo’n eind rijden. Als je op
een paardenrug zit, is dat einde heel ver weg. Een heel gaaf gevoel vind ik
dat. Je kunt hier gewoon verdwalen, wat me ook weleens gebeurd is.’ In
de ruigte van het Otterlose Zand loopt Vinda fier in tölt, een specifieke
IJslander gang tussen draf en galop in, waarbij haar staart ritmisch met
de trotse beweging meedanst. Angeline: ‘Het is hier compleet Afrika, alsof
de wilde beesten elk moment uit de bosjes tevoorschijn kunnen komen.
Het is echt alleen maar natuur hier, zo supermooi.’ Ook generaal
Christiaan de Wet heeft volgens overlevering het Otterlose Zand met
de vlakten van Afrika vergeleken. Vandaar dat het voor hem ontworpen
monument van beeldhouwer Joseph Mendes da Costa in opdracht van
de familie Kröller-Müller op deze plek is geplaatst. Als het gedrag van het
paard de spiegel is van de lichaamstaal van de berijder, zoals Angeline
Hendriks zegt, dan zijn beide hier zichtbaar in hun element.
Met de Cultuurhistorische Analyse van Het Nationale Park De Hoge
Veluwe die het Gelders Genootschap in 2007 heeft gemaakt, is de basis
gelegd voor een mede op cultuurhistorie geënt toekomstgericht beleid,
zoals Stichting Het Nationale Park De Hoge Veluwe dat voor ogen heeft.
Aanknopingspunten voor passende nieuwe ontwikkelingen in het park
liggen besloten in de rijke cultuurhistorie, waarvan de vele aspecten voor
het eerst systematisch in één rapport in onderlinge samenhang zijn
beschreven en in beeld gebracht. Het rapport is feestelijk gepresenteerd
aan gedeputeerde cultuurhistorie mevrouw A.E.H. van der Kolk van de
provincie Gelderland. De succesvolle samenwerking krijgt in 2008 een
vervolg met de opdracht aan het Gelders Genootschap voor het
opstellen van een Beleidsvisie Cultuurhistorie voor Het Nationale Park
De Hoge Veluwe.
De succesvolle samenwerking
krijgt in 2008 een vervolg.
Het Gelders Genootschap
heeft de opdracht een
Beleidsvisie Cultuurhistorie
op te stellen voor Het
Nationale Park
De Hoge Veluwe.