Wetenschappelijke ondersteuning bij de implementatie van een ...

22 Eindrapport implementatie gezinsdiagnostiek CIG
Het zoeken naar het broze evenwicht tussen vernieuwing en identiteit is steeds aanwezig geweest.
Deze identiteit is een belangrijk gegeven, aangezien de CIG zich richten op een zeer specifieke
doelgroep, die in heel wat gevallen niet of moeilijk in andere hulpverleningscontexten terecht kan of
deze vroegtijdig verlaten. Het is een groep van gezinnen die op heel wat vlakken als ‘kwetsbaar’
omschreven kan worden, een kwetsbaarheid die vaak ook gelinkt wordt aan het ‘moeilijk
bereikbaar’ zijn voor de hulpverleners (Baartman, 1991; Ghesquière, 1993; Baart, 2008). Het zal
duidelijk zijn dat de complexiteit van de gezinsdiagnostische opdracht bij deze gezinnen duidelijk
verweven is met de complexiteit van de gezinscontext. Op het eerste zicht lijkt een ‘formeel’ proces
van diagnostiek dan ook eerder een drempelverhogend effect te hebben. Deze visie ontstaat
evenwel vanuit de idee dat diagnostiek gelijk staat aan een vlugge, degelijke en heldere benoeming
van problemen. Taxatie van problemen – beschrijven, verklaren en interpreteren van de
werkelijkheid – is echter maar één component van diagnostiek: naast probleemverkenning is het op
gang brengen van verandering – het ontdekken van nieuwe handelingsmogelijkheden, nieuwe
zingeving, de voorwaarden daartoe en de verantwoording daarvan – minstens even belangrijk
(Baartman, Van der Ley & Stolk, 2001). Specifiek voor kwetsbare gezinnen betekent dit dat het erg
belangrijk is dat er een onderscheid gemaakt wordt tussen wat ouders doen en tussen hun intenties
(Baartman, 2006).
Diagnostiek die op deze manier vorm krijgt is géén interventie, maar een proces. De basis van dit
proces is de dialoog, waarin het gezin de regie van de beeldvorming mee voert en waarin ook
aandacht is voor krachten en mogelijkheden. Met betrekking tot de methodologische invulling van
diagnostiek betekent dit dat er steeds, op niveau van het individuele gezin, een grondige afweging
moet gebeuren van hoe en wanneer welke instrumenten en methodieken van diagnostiek ingezet
worden. Hoewel de concrete toepassing van diagnostische instrumenten/methodieken in de
literatuur relatief weinig besproken wordt, kunnen hier en daar toch een aantal interessante
inspiratiebronnen gevonden worden. Zo bespreken Hillewaere en Le Fevere ten Hove (2006)
bijvoorbeeld hoe, vanuit een narratief en oplossingsgericht denkkader, genogrammen zowel
diagnostische als therapeutische waarde kunnen hebben. Ook een methodiek als videohometraining
kan voor diagnostische doelen ingezet worden: naast de beelddiagnostiek, die zich
richt op het functioneren van de basiscommunicatie in het gezin is het ook mogelijk om videohometraining
in te zetten voor een inschatting van het gezinsfunctioneren (Dekker & Biemans,
1994).
De hier voorgestelde visie op diagnostiek vertrekt van een duidelijke mensvisie waarbij er van uit
gegaan wordt dat alle betrokkenen ook actor zijn in het proces en het proces mee sturen. Personen
kunnen immers hun doen en laten in vrijheid kiezen op grond van welbepaalde redenen en/of
andere (ook irrationele) motieven. Belangrijk is dat het hierbij gaat om het kunnen handelen en niet
over het feitelijke handelen of het gedrag. Datgene wat (nog) niet is (bvb. bij kinderen of bij mensen
met beperkingen of bijzondere noden; bij gezinnen in kwetsbare situaties), staat het (kunnen)
handelen niet in de weg! Op die manier oefenen de verschillende betrokken actoren steeds een
invloed uit en sturen de realiteit mee tot wat ze is. Bovendien krijgen doelstellingen van de
hulpverlening hierdoor ook een realistisch karakter.
Deze pedagogische visie is in se ook terug te vinden in de door de Werkgroep Toegangspoort
Integrale Jeugdhulp geformuleerde ‘kwaliteitseisen diagnostiek’, waarbij cliëntparticipatie als één
van de procesmatige kwaliteitseisen geformuleerd wordt (Centrale commissie IJH, 2004). Het komt
er op aan deze participatie ook effectief te benutten door diagnostiek op te vatten als een