Conceptbeheerplan Maasduinen - Natura 2000 beheerplannen

Concept-Beheerplan
MAASDUINEN
9 augustus 2009
Concept beheerplan Natura 2000 Maasduinen

1. KORTE KARAKTERISTIEK 5
1.1. Aanwijzing ................................................................................................................................ 5
1.2. Ligging...................................................................................................................................... 5
1.3. Globale gebiedsbeschrijving .................................................................................................... 7
1.4. Oppervlakte en eigendom ........................................................................................................ 7
1.5. Ontstaanswijze en historie ....................................................................................................... 7
1.6. Abiotiek..................................................................................................................................... 8
1.6.1. Geologie en geomorfologie ...................................................................................................... 8
1.6.2. Bodem ...................................................................................................................................... 8
1.6.3. Hydrologie ................................................................................................................................ 9
1.7. Natuurwaarden en ecologische relaties................................................................................. 10
1.7.1. Historische natuurwaarden .................................................................................................... 10
1.7.2. Huidige natuurwaarden .......................................................................................................... 11
1.7.3. Ecologische relaties ............................................................................................................... 12
1.7.4. Instandhoudingsdoelen .......................................................................................................... 13
2. HABITATTYPEN EN SOORTEN 16
2.1. Stuifzandheiden met Struikhei (H2310) ................................................................................. 16
2.2. Zandverstuivingen (H2330).................................................................................................... 19
2.3. Zwak gebufferde vennen (H3130).......................................................................................... 21
2.4. Zure vennen (H3160) ............................................................................................................. 25
2.5. Vochtige heiden (H4010) ....................................................................................................... 30
2.6. Stroomdalgraslanden* (H6120).............................................................................................. 32
2.7. Actief hoogveen*, heideveentjes (H7110_B) ......................................................................... 34
2.8. Pioniervegetaties met snavelbiezen (H7150) ........................................................................ 38
2.9. Veenbossen* (H91D0) ........................................................................................................... 40
2.10. Vochtige alluviale bossen*, beekbegeleidend bos (H91E0_C).............................................. 42
2.11. Drijvende waterweegbree (H1831) ........................................................................................ 44
2.12. Bever (H1337) ........................................................................................................................ 46
2.13. Dodaars (A004)...................................................................................................................... 48
2.14. Geoorde fuut (A008) .............................................................................................................. 50
2.15. Nachtzwaluw (A224) .............................................................................................................. 52
2.16. Zwarte specht (A236)............................................................................................................. 54
2.17. Boomleeuwerik (A246)........................................................................................................... 56
2.18. Oeverzwaluw (A249).............................................................................................................. 58
2.19. Roodborsttapuit (A276) .......................................................................................................... 59
2.20. Grauwe klauwier (A338)......................................................................................................... 62
2.21. Pimpernelblauwtje (H1059).................................................................................................... 65
2.22. Donker pimpernelblauwtje (H1061)........................................................................................ 67
3. VISIE 69
3.1. Korte termijn visie (6 jaar) ...................................................................................................... 69
3.2. Lange termijn visie ................................................................................................................. 69
4. BELEID EN WETTELIJK KADER 71
4.1. Limburgs provinciaal beleid.................................................................................................... 71
4.2. Jacht, beheer en schadebestrijding ....................................................................................... 74
4.3. Beheer- en inrichtingsplan Nationaal Park De Maasduinen .................................................. 76
4.4. Bestemmingsplannen............................................................................................................. 76
5. BESTAAND GEBRUIK 78
5.1. Inleiding .................................................................................................................................. 78
5.2. Natuurbeheer ......................................................................................................................... 79
5.3. Jacht, beheer en schadebestrijding ....................................................................................... 79
Concept Beheerplan Natura 2000 Maasduinen
2

5.4. Recreatie ................................................................................................................................ 80
5.5. Agrarisch gebruik ................................................................................................................... 84
5.6. Waterbeheer........................................................................................................................... 84
5.7. Grondwateronttrekkingen....................................................................................................... 84
5.8. Nutsvoorzieningen/ Leidingen................................................................................................ 85
5.9. Woondoeleinden .................................................................................................................... 85
5.10. Industrie.................................................................................................................................. 86
5.11. Delfstoffenwinning.................................................................................................................. 86
5.12. Verkeer................................................................................................................................... 87
5.13. Lopende en toekomstige ontwikkelingen ............................................................................... 87
6. TOETSING BESTAAND GEBRUIK 90
6.1. Natuurbeheer ......................................................................................................................... 93
6.2. Jacht, beheer en schadebestrijding ....................................................................................... 93
6.3. Recreatie ................................................................................................................................ 95
6.4. Agrarisch gebruik ................................................................................................................... 99
6.5. Waterbeheer......................................................................................................................... 102
6.6. Grondwateronttrekkingen..................................................................................................... 103
6.7. Nutsvoorzieningen/ Leidingen.............................................................................................. 105
6.8. Woondoeleinden .................................................................................................................. 106
6.9. Industrie................................................................................................................................ 107
6.10. Delfstoffenwinning................................................................................................................ 108
6.11. Verkeer................................................................................................................................. 109
6.12. Samenvattende conclusies .................................................................................................. 110
7. BEOORDELING VERGUNNINGVERLENING 111
7.1. Niet vergunningplichtige plannen of activiteiten................................................................... 111
7.2. Beoordeling vergunningverlening overige plannen of activiteiten........................................ 113
7.3. Conclusie.............................................................................................................................. 115
8. INSTANDHOUDINGSMAATREGELEN 116
8.1. Natuurbeheer ....................................................................................................................... 116
8.2. Agrarisch gebruik ................................................................................................................. 118
8.3. Recreatie .............................................................................................................................. 118
8.4. Waterbeheer......................................................................................................................... 118
8.5. Verkeer................................................................................................................................. 119
8.6. Conclusie.............................................................................................................................. 120
9. MONITORING 122
9.1. Verplichtingen monitoring..................................................................................................... 122
9.2. Monitoring natuurwaarden en recreatie ............................................................................... 122
9.3. Monitoring waterkwaliteit en -kwantiteit ............................................................................... 124
9.4. Evaluatie monitoring............................................................................................................. 124
10. TOEZICHT EN HANDHAVING 125
10.1. Strafrecht.............................................................................................................................. 125
10.2. Bestuursdwang..................................................................................................................... 125
10.3. In de praktijk… ..................................................................................................................... 125
10.4. Juridische afdwingbaarheid maatregelen ............................................................................ 126
11. COMMUNICATIE 127
11.1. Huidige communicatie.......................................................................................................... 127
11.2. Communicatie Natura 2000 ................................................................................................. 127
Concept Beheerplan Natura 2000 Maasduinen
3

11.3. Communicatie per maatregel ............................................................................................... 127
12. FINANCIERING 129
12.1. Provinciale subsidies............................................................................................................ 129
12.2. Landelijke subsidieregelingen .............................................................................................. 130
12.3. Europese subsidieregelingen............................................................................................... 130
LITERATUURLIJST 133
Concept Beheerplan Natura 2000 Maasduinen
4

1. KORTE KARAKTERISTIEK
1.1. Aanwijzing
Het gebied Maasduinen is in mei 2003 aangemeld volgens de procedure zoals opgenomen in artikel 4 van de
Habitatrichtlijn waarna het gebied in december 2004 door de Europese Commissie onder de naam
“Maasduinen” en onder nummer NL1000028 is geplaatst op de lijst met gebieden van communautair belang
voor de Atlantische Biogeografische regio. Het gebied is aangewezen voor negen habitattypen, waaronder
drie prioritaire habitattypen.
Eerder is het gebied op 24 maart 2000 (besluit N/2000/341) onder de naam ‘Maasduinen’ aangewezen als
speciale beschermingszone onder de Vogelrichtlijn. Bij de Europese Commissie is dit gebied bekend onder
nummer NL9910001. Het deelgebied De Hamert was al eerder op 20 mei 1994 (besluit NBLF 944095) onder
de naam ‘Hamert’ aangewezen als Vogelrichtlijngebied.
Het Natura 2000-gebied Maasduinen (landelijk gebiedsnummer 145) omvat het Vogelrichtlijngebied
Maasduinen (valt samen met Nationaal Park De Maasduinen) en het Habitatrichtlijngebied Maasduinen.
Natura 2000 is het samenhangende Europees ecologisch netwerk bestaande uit de gebieden aangewezen
onder de Habitatrichtlijn. Dit netwerk moet de betrokken natuurlijke habitattypen en habitats van soorten in
hun natuurlijke verspreidingsgebied in een gunstige staat van instandhouding behouden of in voorkomend
geval herstellen.
Als gevolg van artikel 15a, tweede en derde lid van de Natuurbeschermingswet 1998, vervalt door aanwijzing
als speciale beschermingszone (onder artikel 10a) de status van de hieronder genoemde beschermde
natuurmonumenten voor zover deel uitmakend van het Natura 2000-gebied,:
- Het beschermd natuurmonument ‘Heideterreinen Bergen’ dat is aangewezen op 16 april 1992 (NBLF 92-
4108, Stcrt. 1992). Het Degensven, geïsoleerd gelegen ten noordwesten van Nieuw-Bergen en deel van dit
natuurmonument, blijft als afzonderlijk beschermd natuurmonument voortbestaan.
- Het beschermd natuurmonument Groeve Driessen dat is aangewezen op 6 april 1992 (NBLF 92-3667, Stcrt.
1992, nr. 76).
In deze twee gebieden heeft de instandhoudingsdoelstelling, mede betrekking op de doelstellingen ten
aanzien van het behoud, herstel en de ontwikkeling van het natuurschoon of de natuurwetenschappelijke
betekenis van het gebied zoals bepaald in de vervallen besluiten (Ministerie van LNV, 2007).
1.2. Ligging
Het Natura 2000-gebied Maasduinen is gelegen in Noordoost-Limburg, tussen de Maas en de grens met
Duitsland. Aan de noordzijde wordt het gebied begrensd door de A77, aan de zuidzijde door de A67. Het
gebied ligt voor het grootste deel binnen de gemeente Bergen; een klein deel in het noorden valt binnen de
gemeente Gennep. Het zuidelijke deel ligt geheel binnen de gemeente Arcen en Velden (figuur 1).
Concept Beheerplan Natura 2000 Maasduinen
5

Figuur 1.1: Ligging Natura 2000-gebied Maasduinen.
Concept Beheerplan Natura 2000 Maasduinen
6

1.3. Globale gebiedsbeschrijving
Het aanzicht van het Natura 2000-gebied wordt in hoofdzaak bepaald door oude rivierterrassen van de Maas
en opgestoven rivierduinen. Door de werking van de Maas en de Rijn zijn terrassen ontstaan, die nu nog
zichtbaar zijn in het landschap. Extra reliëf (in de vorm van stuifduinen) is ontstaan door de werking van de
wind. In de laag gelegen delen heeft zich veen gevormd dat al dan niet bedekt is met een dunne laag
dekzand. Vennen zijn ontstaan in de laagtes boven ondoorlatende leemlagen. De paraboolduinen, ontstaan
uit stuifzand uit de rivierdalen, vormen het karakteristieke landschap van de Maasduinen. Hierop ontstond in
de loop van de tijd heide. In het begin van de vorige eeuw zijn er op grote delen van deze heide eenvormige
bossen aangelegd die mijnhout moesten leveren. Door de geïsoleerde ligging van de Maasduinen tussen de
Maas en de Duitse grens is het gebied in ruimtelijk opzicht niet intensief ontwikkeld. Mede hierdoor is de
ecologisch belangrijke overgang van hoog- naar laagterras in het stroomdal van de Maas in stand gebleven.
Her en der bleven grotere en kleine stukken heide en stuifzand gespaard, waarvan de Bergerheide en de
Hamert de grootste gebieden zijn. In de open heide liggen veel vennen, waarin deels hoogveenvegetaties
aanwezig zijn. De overgangen van vennen naar natte heide zijn geleidelijk. Langs de Eckeltse beek liggen
hoge steilranden. Ten zuiden van Nieuw-Bergen ligt een restant van een oud kampenlandschap.
In de Hamert ligt tevens een hoogveenrestant, het Pikmeeuwenwater. Ten oosten van de paraboolduinen lag
in het verleden een uitgestrekt veengebied. Delen hiervan worden nu hersteld in het
natuurontwikkelingsproject Heerenveen. Daarnaast wordt elders in het gebied op verschillende plaatsen
gewerkt aan natuurherstel (stuifzand, heide en vennen). Aan de westkant van de Hamert is in het Maasdal
stroomdalgrasland aanwezig. Het meest zuidelijke deelgebied herbergt een oude maasmeander met
hoogveenbos (Ministerie van LNV, 2007). Dit alles heeft geresulteerd in een hoge soortenrijkdom.
1.4. Oppervlakte en eigendom
Het gebied heeft een oppervlakte van 5.325 hectare en is in eigendom van Stichting het Limburgs Landschap
(2425 ha), Gemeente Bergen (1400 ha) en Staatsbosbeheer (800 ha). De overige 700 hectare is in bezit van
Fortis asr (Landgoed Bleijenbeek), Waterleiding Maatschappij Limburg (waterwingebied), Waterschap Peel-
en Maasvallei (beken) en Grondexploitatie Limburg.
Pm. Invoegen grondpositiekaart DLG.
1.5. Ontstaanswijze en historie
Het is met name de overgang tussen de rivierkleigronden en de stuifduinen die van oudsher interessant is
geweest voor de vestiging van de mens. Hier bevinden zich dan ook de meeste bewoningskernen. De
gronden direct hierop aansluitend deden deels dienst als bouwland en verder als beweidingsgronden die
werden opgenomen in het potstalsysteem. Op den duur leidde dat tot overschrijding van de draagkracht van
de beweidingsgronden. Door overbegrazing ontstonden stuifzanden. Vanaf halverwege de 19de eeuw tot in
het begin van de vorige eeuw is men de stuifzanden gaan vastleggen door middel van bebossing (Renes,
1999).
In het winterbed van de Maas waren oeverwallen van belang; alleen hier werd men niet direct bedreigd door
hoog water. Daar ontstonden de nederzettingen Bergen en Aijen.
De natte terreinen tussen de stuifduinen enerzijds en het hoogterras anderzijds zijn het langst onbenut
gebleven door de mens. Hier bevond zich een zeer uitgestrekt veengebied. De ontginningen zijn hier pas
gestart omstreeks 1900. Door het graven van de Molenbeek werd de basis gelegd voor de ontwatering van dit
gebied. Delen van het gebied bleven overigens nog onvoldoende gedraineerd en ter verbetering van de
afwatering werden verbindingen gegraven met het Heerenven en het Westmeerven (ca. 1960) die daarmee
zorg droegen voor de ontwatering van een circa 100 hectare groot gebied. Nog later, bij de ruilverkaveling van
Concept Beheerplan Natura 2000 Maasduinen
7

1970, werd de afhankelijkheid van deze vennen teniet gedaan en vond de afwatering op de verlengde
Molenbeek plaats.
De schrale gronden van het hoogterras hadden aanvankelijk eveneens weinig te bieden voor de mens. Door
gemeenschappelijke beweiding ontstond een uitgestrekt heidegebied. Ook dit gebied werd relatief laat (eind
18 de eeuw) ontgonnen, als eerste de meest vlak gelegen terreinen, waarbij ook kloosters een rol van
betekenis speelden (Buro Hemmen, 1999).
1.6. Abiotiek
1.6.1. Geologie en geomorfologie
Vanaf het eerste deel van het Pleistoceen (ca. 700.000 jaar geleden) mondde de Maas ter hoogte van
Heerlen in de Rijn uit. Rijn en Maas volgden destijds in hun benedenloop nu en dan dezelfde weg over een
gemeenschappelijke riviervlakte. Deze vlakte is nu nog herkenbaar als hoogterras. Delen van het hoogterras
van de Rijn en Maas (formatie van Sterksel) liggen net buiten het gebied over de grens in Duitsland.
Omstreeks de Saaletijd (circa 200.000 jaar geleden) kwam de huidige loop van de Maas tot stand. Hierin
speelde de opwaartse tektonische beweging van de Ardennen een bepalende rol. Bovendien speelde de
verlaging van de zeespiegel gedurende de Saaletijd een rol. De rivierterrassen van de Maas zijn ontstaan
doordat de rivier zich steeds dieper in de ondergrond heeft ingesneden en op een lager niveau een nieuwe
vlakte is gaan vormen. Zo ontstonden middenterras en laagterras.
Gedurende het Laat-glaciaal (circa 13.000 jaar geleden) begon het klimaat geleidelijk aan te verbeteren. In
deze tijd, het Weichselglaciaal, is het rivierduinlandschap op het middenterras ten oosten van de Maas
ontstaan. Op de grofkorrelige afzettingen van het Pleistoceen is bij hoogwater van de rivier nog een 10 tot 15
cm dikke leemlaag afgezet. Voor de waterhuishouding van het Natura 2000-gebied speelt deze laag een
belangrijke rol. Ze is namelijk moeilijk doorlaatbaar voor water.
Op deze leemlaag werd zo’n 12.000 jaar geleden langs de rivieren plaatselijk dekzand opgeworpen. Dit zand
is afkomstig uit de uitgestrekte onbegroeide zandvlakte in de bedding van de rivier. De dekzanden liggen, ten
gevolge van de overheersende westenwind, alle aan de oostkant van de rivier. Morfologisch kenmerken ze
zich door hun parabolische vorm, wijde sikkelvormige zandbogen met een steile oosthelling en een zwakke
westhelling.
Sinds de aanwezigheid van de mens (circa 700 v. Chr.) in het gebied, is er verstoring van het bodemprofiel
opgetreden. Sindsdien zijn de paraboolduinen nog meerdere malen verstoven en daardoor zeer reliëfrijk
geworden. Momenteel komt ook nog op enkele plekken actief stuifzand voor.
Naast de paraboolduinen liggen uitgestoven laagten met vennen en veentjes. Deze tot op het grondwater
uitgestoven laagten werden gevoed door regenwater, zodat veenvorming kon optreden. De open
wateroppervlakten in onder andere het Meeuwenven en het Pikmeeuwenwater wijzen erop dat hier intensief
veen werd geëxploiteerd voor de brandstofvoorziening (Nobbe & Rövekamp, 1993).
1.6.2. Bodem
In het Natura 2000-gebied komen humuspodzolen, vaaggronden, moerige podzolen en veengronden voor. De
bodems van het gebied bestaan voor een groot deel uit stuifzand, waaruit zich al naar gelang de
vochtigheidsgraad en begroeiing verschillende bodemtypen hebben ontwikkeld.
Kenmerkend voor onbegroeide, droge bodems zijn de zogenaamde vaaggronden (duinvaag- of
vlakvaaggronden). Dit zijn gronden waarin niet of nauwelijks bodemvorming is opgetreden. Dit bodemtype is
Concept Beheerplan Natura 2000 Maasduinen
8

voorbehouden aan de hogere vegetatieloze delen van het gebied. Het komt voor op oudere dekzandgronden
waarvan het podzolprofiel tot op de C-horizont is afgestoven.
Waar de bodem droog en begroeid is, heeft zich een haarpodzol ontwikkeld. Kenmerkend zijn de asgrijze
uitspoelingslaag en de onder elkaar gelegen zwarte, humusachtige en roodachtige inspoelingslagen. Dit type
bodem komt voor op de niet verstoven paraboolduinen, waar lange tijd bodemvorming heeft kunnen
plaatsvinden.
Veldpodzolen hebben een uit- en inspoelingslaag. Deze bodemtypen zijn echter voorbehouden aan vochtiger
gronden. Ze komen in het gebied in de uitgestoven laagten voor. Hier en daar bestaat de bovenste laag van
veldpodzolen uit een moerige of venige laag.
Wordt de organische laag dikker (>40 cm), dan worden deze gronden ingedeeld bij de veengronden. Dit
bodemtype komt in een zone langs open water van de meeste in het gebied aanwezige vennen voor. In het
verleden is de oppervlakte veen groter geweest. Door vervening is het areaal veengrond afgenomen. (Nobbe
& Rövekamp, 1993)
1.6.3. Hydrologie
Hydrologisch gezien wordt de regio Bergen gerekend tot het Systeem Oostelijke Maasterrassen. De
duingordel vormt daarbinnen een groot regionaal infiltratiegebied waarvan het water naar weerszijden
afstroomt. De verblijftijden van het grondwater kunnen hierbij sterk variëren. Aan de westkant van de
duingordel zijn voor het kwelwater in de dalen van Eckeltse en Heukelomse beek verblijftijden berekend van
minder dan 25 jaar. Ter plaatse aanwezige kwelindicatoren ondersteunen dit beeld. Aan de oostzijde kan de
verblijftijd daarentegen aanzienlijk oplopen, tot meer dan 100 jaar. De sterk drainerende werking van de
laaggelegen Maas vormt vermoedelijk de verklaring voor dit opvallende patroon. Op de Bergerheide ligt
bovendien een uitgestrekte zandwinplas: Reindersmeer. Deze plas heeft een enigszins drainerende op de
omliggende vennen.
Vrijwel alle vennen in deze regio danken hun bestaan aan een 10-15 cm dikke, slecht doorlatende (laatglaciale)
venige leemlaag in de ondergrond. Dergelijke vennen kunnen gevoelig zijn voor ontwatering in de
omgeving omdat de waterstand mede wordt bepaald door de hydrologische omstandigheden in het gebied
waar de leemlaag zich uitstrekt. De vennen zijn dus hydrologisch niet volledig geïsoleerd. Er liggen ook
diverse landbouwenclaves die zijn gelokaliseerd in drooggelegde venen en laagten. Voorbeelden hiervan zijn
de enclaves ten zuidoosten van de Duivelskuil, bij het Meeuwenven, het Driessenven en noordelijk van de
Springberg.
Hydrologisch gezien wordt de regio Arcen eveneens gerekend tot het Systeem Oostelijke Maasterrassen, een
stelsel van lokale grondwatersystemen die afstromen naar het Maasdal en de parallel daaraan stromende
beken in de oude Maasmeanders. De noord-zuid verlopende rivierduingordel fungeert hierbij als een
belangrijk infiltratiegebied. Daarnaast stroomt er grondwater toe van het hoogterras. De verblijftijden van het
grondwater in dit gebied variëren nogal sterk. Plaatselijk kan dit oplopen van 25 - 50 jaar, zoals in het zich
diep insnijdende Geldernsch-Nierskanaal. In het Maasdal kwelt grondwater op in de sloten. Naar mate men
noordelijker komt, nemen de verblijftijden sterk toe (De Mars, 1998).
Concept Beheerplan Natura 2000 Maasduinen
9

1.7. Natuurwaarden en ecologische relaties
In deze paragraaf worden de natuurwaarden beschreven in relatie tot de instandhoudingsdoelen.
1.7.1. Historische natuurwaarden
De ontginning door de mens heeft in de Maasduinen in de loop der eeuwen een groot effect gehad op de
natuurwaarden. Het eerst zijn de vruchtbare gronden in cultuur genomen die aan of bij de Maas gelegen
waren. Op deze gronden waren op vochtige plaatsen graslanden met Grote pimpernel te vinden waarin zowel
het Pimpernelblauwtje als het Donker pimpernelblauwtje leefden. Op de hogere vaak kalkhoudende plaatsen
kwam Stroomdalgrasland voor met soorten als Brede ereprijs, Zachte haver en Tripmadam (Sissingh, 1940).
Kenmerkende akkerplanten op de overgang van het Maasdal naar de zandgronden waren Groot spiegelklokje
en Valse kamille, terwijl in de kleinschalige akkers op zandgrond soorten als Korensla, Glad biggekruid en
Bleekgele hennepnetel voorkwamen.
Op de armere zandgronden ontstonden door agrarisch gebruik in de loop van de eeuwen grote oppervlakten
aan heidevelden met een groot aandeel Stuifzandheiden waarin Stuikheide domineerde terwijl rond vennen
en aan de rand van venen vochtige heiden met veel Dopheide te vinden waren. In ornithologisch opzicht
waren de heideterreinen van grote betekenis. Er zijn 91 vogelsoorten waargenomen, waarvan 57 broedend.
Vermeldenswaard (als broedvogel) zijn onder meer Watersnip, Nachtzwaluw, Tapuit, Klapekster en Ortolaan.
Op de zandverstuivingen met actief stuifzand kwamen grote oppervlakten door Buntgras en Helm
gedomineerde vegetaties voor. Plaatselijk waren grazige vegetaties met Schapegras en Wilde tijm te vinden.
(Sissingh, 1942)
De weinige overgebleven oorspronkelijke loofbossen werden als eiken – of berkenhakhout beheerd.
Opvallend is overigens dat de in West-Europa zeldzame Valse zandzegge zich heeft weten te handhaven in
een aantal loofbosrestanten bij onder meer Arcen en Lomm.
Ook de ten oosten van de stuifduinengordel gelegen veengebieden zijn ontgonnen, de eerste turfwinningen
dateren al uit de 14 e en 15 e eeuw (bijvoorbeeld delen van het Wellsch Meer), maar pas in de 20 e eeuw zijn
de venen grootschalig ontgonnen. Over de ecologische verscheidenheid van specifiek deze gebieden is
weinig bekend, maar een vergelijkbaar gebieden als het Koningsven bij Milsbeek (buiten de begrenzing van
de Maasduinen) was bijzonder soortenrijk (Brinkhof, 2006).
Vanaf de 19 e eeuw en versterkt vanaf het begin van de 20 e eeuw zijn stuifzanden en heiden voor een
belangrijk deel weer beplant met Grove den t.b.v. mijnhout, waardoor het areaal “bos” weer toenam. Hierdoor
is met name het areaal stuifzand en droge heide duidelijk afgenomen. Mede hierdoor is een soort als de
Duinpieper, die voorkwam in de stuifzandgebieden verdwenen. Ook het aan complexen van omvangrijke
heiden en kleinschalige akkers gebonden Korhoen kwam in de Maasduinen voor en is vanaf de jaren zeventig
van de vorige eeuw verdwenen. Hier kwam ook de Wulp voor. Floristische bijzonderheden van de droge heide
en het heischraal grasland waren onder meer Rozenkransje en Spits havikskruid.
Van de aan vochtige omstandigheden gebonden habitattypen in de Maasduinen is de laatste 50 jaar vooral de
kwaliteit afgenomen, voor het areaal is deze afname gering. Lavendelheide en Kleine veenbes waren vroeger
frequenter te vinden dan tegenwoordig. Ook blijkt bijvoorbeeld uit gegevens van Sissingh (1942) dat de thans
landelijk uiterst zeldzame hoogveensoort Veenbloembies die onder meer in het Geldersch Vlies en
Pikmeeuwenwater groeide al in de eerste helft van de 20 e eeuw verdwenen was.
De Beenbreek was vroeger in delen van de Ravenvennen een talrijke verschijning. Plantensoorten van
mesotrofe wateren zoals Waterdrieblad en Moeraswederik waren op een aantal plaatsen te vinden en zijn
duidelijk achteruitgegaan.
Concept Beheerplan Natura 2000 Maasduinen
10

Van de insecten is het voorkomen van onder andere Pimpernelblauwtje (o.a. Schandelose beekdal),
Gentiaanblauwtje en Bruine eikenpage bekend (Akkermans et al, 2001).
1.7.2. Huidige natuurwaarden
Zandverstuivingen
Na de laatste ijstijd zijn op de verschillende Maasterrassen hoefijzervormige paraboolduinen (stuifduinen)
ontstaan onder invloed van krachtige westenwinden. Het gebied de Maasduinen is vernoemd naar deze voor
het gebied kenmerkende stuifduinen. Een paraboolduin bestaat uit een ovaalvormige laagte die aan de
oostzijde wordt begrensd door een hoefijzervormige duinrug van zo'n 15 tot 25 meter hoog. Het zand van de
duinruggen is vroeger uit zogenaamde uitstuivingslaagten opgestoven en door de vegetatie weer
vastgehouden. Zeldzamere korstmossen en Buntgras komen hier nog steeds voor, maar worden wel bedreigd
door twee uitheemse mossoorten (Grijs kronkelsteeltje en Amerikaans tankmos). Daarnaast vormen de
overgangen met de heidevelden, die tot habitattype Stuifzandheiden met Struikhei behoren, een uitstekend
leefgebied voor reptielen. Het gebied bezit nog redelijke populaties Zandhagedis en Gladde slang (Buro
Hemmen, 1999).
Heide
De Looierheide, de Bergerheide en het Quin zijn waardevolle heideterreinen. Door de afwisselende
bodemgesteldheid komt zowel droge als vochtige heide voor. Op de droge heideterreinen groeit Struikheide,
hier en daar afgewisseld met Schapengras, Schermhavikskruid en Bochtige smele. In natte laagten rond
vennen groeien o.a. Dopheide, Veenpluis, Klokjesgentiaan en Pijpenstrootje. Op de zeer voedselarme delen
is een grote verscheidenheid aan korstmossen te vinden. Binnen de terreinen met vochtige heiden bevinden
zich slenken met snavelbiezen (Buro Hemmen, 1999).
De heideterreinen zijn een belangrijk broedgebied voor Nachtzwaluw, Boomleeuwerik en Roodborsttapuit.
Daarnaast vormt de heide een leefgebied voor de Levendbarende hagedis en twee kenmerkende dagvlinders
Heideblauwtje en Groentje (Akkermans et al, 2001).
Wateren
In de Maasduinen liggen tientallen voedselarme vennen, sommige vallen in de zomer droog. Er zijn drie typen
vennen te onderscheiden: voedselrijke, matig voedselrijke en voedselarme vennen. Bij voedselarme
omstandigheden is de plantengroei vaak bijzonder. In vennen met kwelinvloed groeit onder andere
Moerashertshooi en Drijvende waterweegbree. In vennen die alleen gevoed worden met regenwater kan
veenontwikkeling plaatsvinden, zoals gebeurt in het Pikmeeuwenwater op de Hamert.
De vennen zijn daarnaast van belang als broedgebied voor watervogels als Dodaars, Geoorde fuut,
Wintertaling, Slobeend, Waterral en Kokmeeuw. Verder vormen de vennen een leefgebied voor 12 soorten
amfibieën en 26 soorten libellen (Buro Hemmen, 1999).
Andere wateren die een hoge natuurwaarde bezitten zijn de beekdalen. De Eckeltse beek en het Geldernsch-
Nierskanaal maken onderdeel uit van het leefgebied van de Bever. De Bever heeft een gunstig effect op de
ontwikkeling van structuren in het beekdal waaronder natuurlijke beekoevers. Deze ‘natuurlijke
waterbeheerder’ heeft daardoor een gunstig effect op de biodiversiteit.
Graslanden
Ten westen van de N271 ligt ter hoogte van de Hamert een bijzonder type grasland waarin verschillende
minder algemene en zeldzame soorten worden aangetroffen. Het betreft hier een stroomdalgraslandrelict
Concept Beheerplan Natura 2000 Maasduinen
11

waarin soorten voorkomen van droge standplaatsen. In 2007 zijn onder andere de volgende soorten
gevonden: Bont kroonkruid, Rapunzelklokje, Zacht vetkruid, Echt duizendguldenkruid, Herfsttijloos, Grote tijm,
IJzerhard, Gewone agrimonie en Gulden sleutelbloem (Peters et al, 2007).
Bossen
De overige (oorspronkelijke) heideterreinen zijn beplant met bos. De bossen bestaan voornamelijk uit
naaldbomen, behalve op het voormalig landgoed de Hamert, waar overwegend loofbomen staan. De
naaldbossen zijn aan het begin van de vorige eeuw aangeplant om de ‘woeste gronden’ van de gemeente
Bergen rendabel te maken en om de stuifzanden vast te leggen. De huidige naaldhoutbossen zijn van
oorsprong eenzijdige productiebossen met overwegend Grove den, Zwarte den, Douglas- en Fijnspar. Op
verschillende plaatsen treedt inmiddels verjonging op met Zomereik, Ruwe en Zachte berk en Grove den,
Lijsterbes en Vuilboom (Buro Hemmen, 1999).
Drie bosvakken nabij het Quin zijn aangemerkt als bosreservaat (Droog Berken-Zomereikenbos). Van grote
waarde zijn het hoogveenbos in het Lommerbroek en het beekbegeleidende bos in het dal van het
Geldernsch-Nierskanaal. Dat behoort tot het habitattype vochtig alluviaal bos. Er komen hier planten voor als
Zompzegge, Dotterbloem, Groot springzaad en Bittere veldkers. In deze bossen broeden soorten als IJsvogel,
Nachtegaal en Wielewaal (Provincie Limburg, 2002). Verder zijn de loofbossen van belang voor de Zwarte
specht en de Kleine ijsvogelvlinder.
1.7.3. Ecologische relaties
De opbouw van het landschap zorgt voor een grote biodiversiteit. Er is sprake van geleidelijke overgangen
tussen hoger gelegen, zure en voedselarme gebieden en de lager gelegen meer minerale, minder zure en
voedselrijke omgeving. Dergelijke overgangen kunnen plaats bieden aan een groot aantal planten- en
diersoorten. Openheid van heide en stuifzandgebieden is van belang voor een aantal vogelsoorten, waarbij de
openheid bovendien recht doet aan het historisch landschapsbeeld van het gebied rond 1900.
Wat de waterkwaliteit betreft functioneren de natte en vochtige ecosystemen min of meer onafhankelijk van
het diepe grondwater. In de jaren ’50 was het peil in het watervoerend pakket direct onder de leemlaag circa
80 cm hoger. Dit had tot gevolg dat het water regelmatig tot in de leemlaag kwam en daarom zeker in
kwantitatieve zin een bufferende werking had voor de natte heidegebieden. Dankzij de aanwezigheid van een
halfdoorlatende leemlaag en een relatief grote afstand ten opzichte van landbouwgronden en de ontzanding is
er in een aantal vennen nog sprake van een stabiele hoge waterstand. Deze waterhuishoudkundige relaties
zijn essentieel voor het voortbestaan van de habitattypen zwak gebufferde en zure vennen, vochtige heiden,
pioniervegetaties met snavelbiezen, hoogveen- en beekbegeleidende bossen.
De Maasduinen vormen een kerngebied van het Natura 2000-netwerk en in de ecologische hoofdstructuur
voor diersoorten van droge en vochtige heiden, stuifzanden en vennen. Door de rust op de heide is het gebied
van belang voor broedvogels als Nachtzwaluw, Boomleeuwerik en Roodborsttapuit. De oudere bossen zijn
van belang voor de Zwarte specht. Het gebied is daarnaast van betekenis als stapsteen in trekroutes van een
aantal vogelsoorten, zoals de Kraanvogel.
Concept Beheerplan Natura 2000 Maasduinen
12

1.7.4. Instandhoudingsdoelen
Kernopgaven
Met een kernopgave wordt aangegeven wat de belangrijkste bijdragen van een concreet gebied zijn aan het
Natura 2000 netwerk. De kernopgaven geven daarnaast een beeld van de belangrijkste knoppen waaraan
gedraaid zou moeten worden om de bijdrage te kunnen blijven leveren of op termijn te gaan leveren. De
kernopgaven vormen een belangrijk hulpmiddel bij de eventueel noodzakelijke prioritering binnen de Natura
2000 beheerplannen (Ministerie van LNV, 2008). Voor een aantal kernopgaven geldt een wateropgave (W).
Deze is aan een kernopgave toebedeeld wanneer de watercondities in meer of mindere mate niet op orde
zijn.
Voor de Maasduinen gelden de hieronder genoemde kernopgaven en geen sense of urgency:
Opgave landschappelijke samenhang en interne compleetheid (Hogere zandgronden)
Vergroten van interne samenhang van gebieden door herstel van evenwichtige verdeling van open en
gesloten met meer geleidelijke overgangen van zandverstuivingen, heide, vennen, graslanden en bos.
Versterken van het ruimtelijk netwerk van bos, heide- of stuifzandgebieden, waarbij tussenliggende
gebieden gebruikt kunnen worden als stapstenen, met name voor soorten als reptielen en vlinders.
Versterken van overgangen van droge naar natte gebieden, zoals beekdalen en herstel van vennen op
landschapsschaal.
6.03 Zure vennen Kwaliteitsverbetering van zure vennen H3160.
6.04 Veentjes Kwaliteitsverbetering van actieve hoogvenen (heideveentjes) *H7110_B in heideterreinen en
bossen.
6.08 Structuurrijke droge heiden Vergroting areaal stuifzandheiden met struikhei H2310, binnenlandse
kraaiheibegroeiingen H2320, droge heiden H4030 en zandverstuivingen H2330 én verbeteren van de
kwaliteit door vergroting van de variatie in structuur en ontwikkeling van geleidelijke overgangen met
bos, mede t.b.v. vogelsoorten als Duinpieper A255, Korhoen A107, Nachtzwaluw A224, Draaihals
A233 en Tapuit A277.
6.09 Intern verbinden Verbinden heide- en stuifzandencomplexen met oog op fauna.
Algemene doelen
Behoud van de bijdrage van het Natura2000-gebied aan de biologische diversiteit en aan de gunstige
staat van instandhouding van natuurlijke habitats en soorten binnen de Europese Unie.
Behoud van de bijdrage van het Natura2000-gebied aan de ecologische samenhang van het
Natura2000-netwerk zowel binnen Nederland als binnen de Europese Unie.
Behoud en waar nodig herstel van de ruimtelijke samenhang met de omgeving ten behoeve van de
duurzame instandhouding van de in Nederland voorkomende natuurlijke habitattypen en soorten.
Behoud en waar nodig herstel van de natuurlijke kenmerken en van de samenhang van de
ecologische structuur en functies van het gehele gebied voor alle habitattypen en soorten waarvoor
instandhoudingsdoelstellingen zijn geformuleerd.
Behoud of herstel van gebiedsspecifieke ecologische vereisten voor de duurzame instandhouding van
de habitattypen en soorten waarvoor instandhoudingsdoelstellingen zijn geformuleerd.
Concept Beheerplan Natura 2000 Maasduinen
13

Hieronder volgt een opsomming van de instandhoudingsdoelen, de prioritaire habitattypen waarvoor het
gebied is aangewezen zijn voorzien van een sterretje.
Habitatrichtlijn: habitattypen (Bijlage I)
Uitbreiding oppervlakte en verbetering kwaliteit van Stuifzandheiden met struikhei (H2310).
Psammofiele heide met Calluna en Genista
Uitbreiding oppervlakte en verbetering kwaliteit van Zandverstuivingen (H2330).
Open grasland met Corynephorus- en Agrostis-soorten op landduinen.
Behoud oppervlakte en behoud kwaliteit van Zwak gebufferde vennen (H3130).
Oligotrofe tot mesotrofe stilstaande wateren met vegetatie behorend tot het Littorelletalia uniflorae
en/of Isoeto Nanojuncetea.
Uitbreiding oppervlakte en verbetering kwaliteit van Zure vennen (H3160).
Dystrofe natuurlijke poelen en meren.
Uitbreiding oppervlakte en behoud kwaliteit van Vochtige heiden (H4010).
Vochtige heiden, hogere zandgronden (subtype A)
Behoud oppervlakte en kwaliteit van Stroomdalgraslanden* (H6120).
Kalkminnend grasland op dorre zandbodem.
Behoud oppervlakte en kwaliteit van Pioniervegetaties met snavelbiezen (H7150).
Slenken in veengronden met vegetatie behorend tot het Rhynchosporion.
Behoud oppervlakte en verbetering kwaliteit van Veenbossen* (H91D0)
Behoud oppervlakte en kwaliteit van Vochtige alluviale bossen*, Beekbegeleidende bossen
(H91E0_C).
Bossen op alluviale grond met Alnus glutinosa en Fraxinus excelsior (Alno padion, Alnion incanae,
Salicion albae)
Habitatrichtlijn: soorten (Bijlage II)
Behoud omvang en kwaliteit leefgebied voor uitbreiding populatie van de Bever (H1337).
Behoud omvang en kwaliteit biotoop voor behoud populatie van de Drijvende waterweegbree
(H1831).
Vogelrichtlijn: broedvogels
Behoud omvang en kwaliteit leefgebied van de Dodaars (A004) met een draagkracht voor een
populatie van tenminste 50 paren.
Behoud omvang en kwaliteit leefgebied van de Geoorde fuut (A008) met een draagkracht voor een
populatie van ten minste 5 paren.
Behoud omvang en kwaliteit leefgebied van de Nachtzwaluw (A224) met een draagkracht voor een
populatie van ten minste 30 paren.
Behoud omvang en kwaliteit leefgebied van de Zwarte specht (A236) met een draagkracht voor een
populatie van ten minste 30 paren.
Behoud omvang en kwaliteit leefgebied van de Boomleeuwerik (A246) met een draagkracht voor een
populatie van ten minste 100 paren.
Behoud omvang en kwaliteit leefgebied van de Oeverzwaluw (A249) met een draagkracht voor een
populatie van ten minste 120 paren.
Concept Beheerplan Natura 2000 Maasduinen
14

Behoud omvang en kwaliteit leefgebied van de Roodborsttapuit (A276) met een draagkracht voor een
populatie van ten minste 85 paren.
Uitbreiding omvang en/of verbetering kwaliteit leefgebied van de Grauwe klauwier (A338) met een
draagkracht voor een populatie van ten minste 3 paren.
Complementaire doelen
Ontwikkeling van actief hoogveen (H7110), heideveentjes (subtype B).
Ontwikkeling leefgebied en vestiging duurzame populatie van ten minste 1.000 individuen van het
Pimpernelblauwtje (H1059).
Ontwikkeling leefgebied en vestiging duurzame populatie van ten minste 1.000 individuen van het
Donker pimpernelblauwtje (H1061).
Concept Beheerplan Natura 2000 Maasduinen
15

2. HABITATTYPEN EN SOORTEN
In dit hoofdstuk worden de instandhoudingsdoelen nader toegelicht. Vervolgens worden, afhankelijk van het
doel, de mogelijkheden tot behoud, herstel en/of uitbreiding beschreven.
2.1. Stuifzandheiden met Struikhei (H2310)
Beschrijving
Het habitattype omvat droge heiden op binnenlandse zandduinen in het Noordwest-Europese laagland. Deze
landduinen zijn gevormd door verstuiving van dekzanden na de ijstijden. De bodems zijn zuur en uitgesproken
voedselarm en behoren tot de zogenoemde duinvaaggronden of vlakvaaggronden.
In de stuifzandheiden overheerst doorgaans Struikhei. Andere dwergstruiken kunnen ook een belangrijke rol
spelen, bijvoorbeeld Blauwe bosbes. Struwelen met Brem maken in sommige gebieden deel uit van het
heidelandschap en worden dan ook bij dit habitattype gerekend. Plaatselijk komen grasrijke delen voor met
grassen zoals Bochtige smele. Door grassen of struwelen gedomineerde begroeiingen kunnen afwisselen met
de dwergstruikbegroeiingen en daarmee kleinschalige mozaïeken vormen.
In goed ontwikkelde stuifzandheiden dragen mossen en korstmossen in belangrijke mate bij aan de
biodiversiteit. De vegetatiestructuur heeft een grote invloed op de soortenrijkdom en soortensamenstelling van
de stuifzandheides. De structuur is direct afhankelijk van het toegepaste beheer en de tijd die na de
toepassing is verstreken. De structuur hangt ook samen met de levenscyclus van de Struikhei. Na plaggen of
branden moet Struikhei zich opnieuw vestigen en uitgroeien. Op de kale zandige plekken vestigen zich in
deze zogenoemde ‘initiële fase’ diverse korstmossen. Na zes tot tien jaar neemt de bedekking van Struikhei
toe tot ze circa 90% is. Deze ‘optimale fase’ van de heidebegroeiing eindigt ongeveer 20 jaar na de initiële
fase. Dan begint de ‘degeneratiefase’, waarbij de heidepollen vanuit het midden afsterven. Dit biedt mossen
en korstmossen veel kansen zich te vestigen. De bedekking van de hei neemt in dit stadium geleidelijk af tot
minder dan 50%. Na circa 30 jaar sterft de hei af. Op de humus van de verweerde planten kunnen zich weer
korstmossen als secundaire pioniers vestigen.
Qua begroeiing komt het habitattype sterk overeen met een ander type, de ‘Droge Europese heide’
(habitattype H4030), waarvoor het gebied de Maasduinen overigens niet is aangewezen. Dat type beschrijft
echter heiden van andersoortige bodems, zoals heiden van stuwwallen, tertiaire zandafzettingen, zandige
grindterrassen en verdroogd hoogveen. De plantengemeenschappen van goed ontwikkelde stuifzandheiden
met struikhei behoren tot één verbond.
Plantengemeenschappen
20 Aa1 Associatie van Struikhei en Stekelbrem
20 Aa2 Associatie van Struikhei en Bosbes
Kenmerkende soorten
Struikhei, Stekelbrem, Klein warkruid, Fijn schapengras, Bochtige smele, Pilzegge en Rode heidelucifer.
Concept Beheerplan Natura 2000 Maasduinen
16

Bedreigingen
Stikstofdepositie en gebrek aan winddynamiek door omringend bos leiden tot versnelde vergrassing en
verbossing. De resterende landduinrelicten met psammofiele heide zijn bijna overal te klein geworden om een
natuurlijke winddynamiek toe te laten. Een groot deel van de heiden en landduinen is in het verleden
verkaveld, actief bebost of is spontaan verbost door gebrek aan beheer.
Intensieve betreding leidt tot degradatie van oude heide met korstvegetaties en verhindert herkolonisatie van
open zand met dit type vegetatie (Decleer, 2007).
Locatie
Het Natura 2000-gebied bevat een van de grotere oppervlakten aan Stuifzandheiden met Struikhei in Zuid-
Nederland, met name op de Bergerheide en de Hamert.
Huidig beheer
Gefaseerd, deels zeer kleinschalig, plaggen en begrazing met runderen, geiten en schapen (met herder).
Staat van instandhouding
Sinds 1950 is het verspreidingspatroon min of meer stabiel gebleven maar de oppervlakte is verder
teruggelopen door vergrassing en verbossing. De laatste jaren is deze achteruitgang een halt toegeroepen
door op behoud gericht heidebeheer en plaatselijke ontbossing. Ook de soortenrijkdom van de heiden is sinds
1950 sterk achteruitgegaan. Typische plantensoorten die onder druk staan zijn onder meer Stekelbrem,
Kruipbrem, Klein warkruid en Kleine wolfsklauw. Van de dieren zijn diverse soorten vogels, reptielen en
dagvlinders in meer of mindere mate bedreigd. In kleine heideterreinen weten diverse kenmerkende
diersoorten zich niet of nauwelijks staande te houden.
De luchtkwaliteit is in de laatste jaren sterk verbeterd. Toch staat de kwaliteit van het habitattype nog steeds
onder druk door een te hoge stikstofbelasting vanuit de lucht. De geleidelijke vermindering van de zure en
vermestende neerslag biedt perspectieven voor duurzaam herstel. De achtergronddepositie ligt echter nog
steeds boven de toelaatbare grens van 1100 mol/ha/jaar.
Tenminste tien gebieden dienen een min of meer aaneengesloten oppervlakte van minimaal 200 hectare te
herbergen (Ministerie van LNV, 2008). De Maasduinen is één van deze gebieden.
Het habitattype komt in de volgende gebieden voor:
Quin, Cokse heide, 't Rimpeld/ Duivelskuil, 't Smal, Heukelomse heide, Eckeltse bergen, Bergerheide/
Gemeente heide, Wellse heide (Galgenberg en ‘t Rusland), Hamert (Looierheide), Leermarksche heide
(Geldersch vlies), Lommerheide, Schandelose heide.
Quin en Cokse heide: De heidevegetaties zijn deels vergrast met Bochtige smele.
’t Rimpeld/ Duivelskuil: De heidevegetaties zijn sterk vergrast met Bochtige smele en er is berkenopslag.
Tussen de Struikhei staan soorten als Tormentil en Heidespurrie. Het terrein wordt gegraasd met geiten.
’t Smal: De heide is redelijk goed ontwikkeld. In 2005 werd er onder meer Klein warkruid aangetroffen.
Heukelomse heide: Dit terrein is in overwegende mate een gebied met stuifzanden in afwisseling met heide
en bosopslag.
Eckeltse Bergen: Er is sprake van een goed ontwikkelde vegetatie met Struikhei, Pilzegge, Stekelbrem,
Hondsviooltje, Liggend walstro en Mannetjesereprijs.
Concept Beheerplan Natura 2000 Maasduinen
17

Meeuwenven: De heide rond het ven bestaat voornamelijk uit een mozaïek van vochtige en droge
heidevegetaties. Plaatselijk komen goed ontwikkelde plekken voor met Stekelbrem, Klein warkruid en
Tormentil (Van Hoof et al, 2002).
Bergerheide: Dit gebied bestaat uit een grote zandverstuiving met goed ontwikkelde stukken heide. In 2005 is
er onder andere Klein warkruid aangetroffen.
Paddenhoek: Dit terrein bestaat uit stuifzand met plaatselijk heide. Naast Struikhei en Pilzegge komt er lokaal
Stekelbrem voor.
Looierheide: Dit gebied is een redelijk goed ontwikkeld heideterrein met soorten als Tormentil, Hondsviooltje
en Mannetjesereprijs.
Wellsche heide: Matig ontwikkelde droge en vochtige heidevegetaties met Struikhei, Dophei, Heidespurrie,
Liggend walstro en Pilzegge.
Leermarksche heide: Rondom het Geldersch vlies ligt een goed ontwikkelde heidevegetatie met Struikhei,
Dophei, Pilzegge en Klein warkruid.
Lommerheide: Binnen de vochtige heide komen droge delen voor met struikhei en Heidespurrie.
Schandelose heide: Matig ontwikkelde heidevegetatie met Struikhei en Pilzegge.
Conclusie: de staat van instandhouding is overwegend matig en slechts plaatselijk goed te noemen.
Ontwikkelingen en trends
Over de periode 1994-2004 is een verbetering opgetreden in de luchtkwaliteit en in de vorm van het gevoerde
(herstel)beheer. Vooral om meer rekening te houden met de fauna is het plagbeheer op veel plaatsen
kleinschaliger geworden. Bovendien zijn plaatselijk tijdens of na het afplaggen aanvullende soortgerichte
maatregelen uitgevoerd (Ministerie van LNV, 2008). Binnen de Maasduinen zijn bijvoorbeeld maatregelen
uitgevoerd voor de Zandhagedis.
Met name in het zuidelijke deel van de Maasduinen heeft herstelbeheer plaatsgevonden. Hierdoor is
vergrassing en verbossing afgenomen. Daarnaast is het totale areaal de laatste tien jaar enigszins
toegenomen. In het noordelijke deel is recent een strook bos (40 ha) gekapt tussen het Quin en de Cokse
heide.
Doelstelling
Uitbreiding oppervlakte en verbetering kwaliteit.
Mogelijkheden voor behoud, herstel en/of uitbreiding
Vergroten van de oppervlakte door het kappen van naaldbos. Uitbreiding kan plaatsvinden door
heidegebieden onderling te verbinden en kleinere terreinen te vergroten, zodat een duurzamer leefgebied
ontstaat voor de aanwezige flora en fauna.
Uitgaande van vergraste heide kan herstel plaatsvinden door middel van gefaseerd plaggen, waarbij de laag
van organische stof tot op de minerale bodem wordt verwijderd (Bal et al, 2001).
Concept Beheerplan Natura 2000 Maasduinen
18

2.2. Zandverstuivingen (H2330)
Beschrijving
Het habitattype betreft pionierbegroeiingen op zandgrond in binnenlandse stuifduinen. Die
pionierbegroeiingen hebben een open vegetatiestructuur en wisselen af met plekken met kaal zand.
Het stuifzandmilieu is extreem arm aan vaatplanten en rijk aan korstmossen. Er zijn maar weinig vaatplanten
die de extreme droogte en de afwisseling tussen de soms hoge dagtemperaturen en lage nachttemperaturen
kunnen overleven. Een representatief, goed ontwikkeld stuifzandgebied bevat meestal evenveel soorten
vaatplanten als mossen, en twee keer zoveel soorten korstmossen. Zandverstuivingen omvatten naast kaal
stuivend zand ook plekken die in de loop van de successie dichtgroeien. Dat zijn plekken met (in volgorde van
de successie) algen, mossen, korstmossen en grassen. De zandige, open tot tamelijk grazige plekken op de
overgang van zandverstuivingen en bossen of heiden maken deel uit van het habitattype zandverstuivingen.
Er is binnen het habitattype zandverstuivingen slechts sprake van één verbond van plantengemeenschappen
(Ministerie van LNV, 2008). Bij voortschrijdende successie gaat het habitattype over in Stuifzandheide met
Struikhei (H2310).
Plantengemeenschappen
14Aa1 Associatie van Buntgras en Heidespurrie
Kenmerkende soorten
Heidespurrie, Buntgras, Fijn schapengras, Zandstruisgras, Schapenzuring, Zandzegge en Zandblauwtje.
Bedreigingen
Atmosferische stikstofdepositie vormt een bedreiging voor deze voedselarme vegetaties en draagt bij aan
vergrassing en versnelde successie naar bos. Spontane verbossing door gebrek aan beheer leidt tot
habitatverlies en draagt er toe bij dat veel van de resterende relicten te klein zijn geworden om een natuurlijke
winddynamiek toe te laten. Intensieve betreding leidt tot degradatie van pioniergemeenschappen en
kwetsbare korstmosvegetaties en verhindert herkolonisatie van open zand met dit type vegetatie. Langs
wandelpaden ontstaan meer gesloten, grazige vegetaties door de lichte voedselaanrijking. In de resterende
relicten worden soorten van open zandbodems vaak weggeconcurreerd door het Grijs kronkelsteeltje, een
Amerikaanse mossoort die in dit type milieu overal sterk oprukt. Lokaal worden landduinrelicten bedreigd door
verkaveling of zandwinning. Het verdwijnen van konijnenpopulaties door ziektes draagt bij aan een
verminderde bodemdynamiek, met vergrassing, verruiging en struweelvorming tot gevolg (Decleer, 2007).
Locatie
De belangrijkste locaties zijn: Heukelomsche heide, Gemeenteheide, Bergerheide (Springberg), Bosserheide
(Paddenhoek) en Wellse heide (Galgenberg).
Huidig beheer
Het huidig beheer bestaat uit het verwijderen van bosopslag. Daarnaast vindt plaggen en begrazing plaats.
Concept Beheerplan Natura 2000 Maasduinen
19

Staat van instandhouding
Er zijn geen aanwijzingen dat de soortensamenstelling (voor zover het de vaatplanten betreft) in de afgelopen
decennia negatief is veranderd. Veel zandverstuivingen zijn in omvang afgenomen. Als gevolg daarvan is de
windwerking verminderd en staat het proces van verstuiving onder druk. Daarom groeien de terreinen dicht.
Ook is de stikstofdepositie nog steeds zo hoog dat dit duurzaam herstel van de kwaliteit belemmert. Voor een
gunstige staat van instandhouding is vereist dat het habitattype in alle hogere zandgronden verspreid over
Nederland voorkomt. Het dient tenminste een totale oppervlakte te omvatten van 2.000 hectare. Ook dienen
tenminste vijf gebieden een min of meer aaneengesloten oppervlakte van minimaal 200 hectare te herbergen
met daarin tenminste 40% kaal zand (Ministerie van LNV, 2008).
Ontwikkelingen en trends
Over de periode 1994-2004 is het verspreidingsgebied van het habitattype vergroot door het uitvoeren van
gerichte herstelmaatregelen, zoals op de Springberg. Het gaat daarbij om maatregelen zoals het verwijderen
van Grove dennen en strooisel. Ook is de stikstofdepositie verminderd waardoor de zandverstuivingen minder
onder druk staan.
Doelstelling
Uitbreiding oppervlakte en verbetering kwaliteit.
Her en der in het gebied liggen stukken stuifzand tussen de naaldbossen en de heide. De afwisseling van
open zandige delen en stuifzandheiden met Struikhei is voor een groot aantal dieren belangrijk. Om deze
reden zijn beide doelen gecombineerd (Ministerie van LNV, 2007).
Mogelijkheden voor behoud, herstel en/of uitbreiding
Uitgaande van een met Grove dennen dichtgegroeid stuifzand kan herstel plaatsvinden door middel van het
kappen en rooien van de bomen en het verwijderen van de humuslaag. Ontwikkelingsduur: enkele jaren
(pionierstadium) tot minimaal 25 jaar (laat successiestadium) (Bal et al, 2001).
Concept Beheerplan Natura 2000 Maasduinen
20

2.3. Zwak gebufferde vennen (H3130)
Beschrijving
Dit habitattype betreft begroeiingen van zwak gebufferde vennen. Het venwater is zacht tot matig hard en het
bevat weinig bicarbonaat. Kenmerkend voor deze vennen is een groot aantal pioniersoorten van kale oevers
en open water. Toch is in de meeste van de vennen van dit habitattype de oppervlakte van de beschreven
kenmerkende vegetatie niet meer dan enkele tientallen meters lang en breed. De leefgemeenschappen van
deze vensystemen – de plassen plus de oeverzones - vertonen een grote variatie binnen een klein oppervlak.
Dat komt door allerlei milieuverschillen binnen het systeem en overgangssituaties (gradiënten). De
standplaatscondities variëren van zeer voedselarm (oligotroof) tot voedselarm (mesotroof), van aquatisch tot
vochtig, langdurig tot zeer kortstondig overstroomd enzovoort. Een deel betreft systemen die zijn ontstaan uit
uitgeveende hoogveenvennen.
Sommige van de pioniergemeenschappen komen binnen vensystemen alleen voor op kale vochtige plekjes in
het hogere gedeelte van de oeverzone. Die gemeenschappen zijn ook elders (buiten de vensystemen) op de
zandgronden te vinden op plekken met vergelijkbare condities zoals op afgeplagde natte heide.
De begroeiingen vormen in de zwak gebufferde vensystemen veelal patronen van smalle zones of
mozaïeken. De begroeiingen behoren tot drie verschillende verbonden van plantengemeenschappen (het
verbond van Ongelijkbladig fonteinkruid, Waternavel en Stijve moerasweegbree, het Naaldwaterbies-verbond
uit de Oeverkruid-klasse en het Dwergbiezen-verbond uit de Dwergbiezen-klasse). Drijvende waterweegbree
kan in sommige van de zwak gebufferde vennen van dit habitattype grote populaties vormen. Bij degradatie
door onder meer verzuring en atmosferische vermesting gaan in de zwak gebufferde vennen soorten
overheersen zoals Pijpenstrootje, Pitrus en/of veenmossen. Vennen met zulke begroeiingen zonder
aanwezigheid van de voor zwak gebufferde vennen kenmerkende gemeenschappen en soorten worden niet
tot het habitattype gerekend
(Ministerie van LNV, 2008).
Plantengemeenschappen
6Ab Associatie van Ongelijkbladig fonteinkruid
6Ad1 Associatie van Naaldwaterbies
28Aa2 Associatie van Borstelbies en Moerasmuur
Kenmerkende soorten
Ongelijkbladig fonteinkruid, Kleinste egelskop, Ondergedoken moerasscherm, Witte waterranonkel, Pilvaren,
Moerashertshooi, Vlottende bies, Naaldwaterbies, Gesteeld glaskroos en Wijdbloeiende rus.
Bedreigingen
Deze vegetaties zijn gevoelig voor eutrofiëring en verzuring. Verzuring door atmosferische depositie leidt tot
soortenarme vegetaties met veenmossen, Knolrus of Veelstengelige waterbies. Bij eutrofiëring worden de
voedselarme vegetaties verdrongen door Pitrus-, Lisdodde- of Rietvegetaties, met soorten als
Moerasstruisgras, Waternavel of Grote wederik.
Door het kunstmatig op peil houden van vennen valt de typische waterdynamiek weg. Drainage en
waterwinning kunnen leiden tot verdroging en verzuring. Bosontwikkeling leidt tot eutrofiëring (bladval),
verdroging en beschaduwing. Andere vormen van eutrofiëring zijn te wijten aan landbouw, inwaaien van
meststoffen, aanvoer van gebiedsvreemd water en atmosferische stikstofdepositie. Door overbegrazing en
Concept Beheerplan Natura 2000 Maasduinen
21

overbetreding van de oeverzones kunnen de vegetaties vertrapt worden en wordt zaadvorming bemoeilijkt of
verhinderd. Door natuurlijke successie zullen ondiepe vennen verlanden en kale, vochtige zandbodems
dichtgroeien. Kolonisatie door exoten, zoals Zonnebaars en Amerikaanse hondsvis, is vooral funest voor de
aquatische fauna; op droogvallende oevers kunnen Watercrassula en Parelvederkruid de typische vegetatie
verdringen (Decleer, 2007).
Locatie
Het habitattype komt momenteel goed ontwikkeld voor in het Heerenven op de Hamert. Daarnaast ook in
vaak soortenarmere varianten in de Mussenslenk, Valkenburgvennen en Vreewater.
Huidig beheer
Zorgdragen voor een natuurlijke peildynamiek. Daarnaast wordt op verschillende plaatsen venherstel
uitgevoerd.
Staat van instandhouding
De totale oppervlakte is in de afgelopen vijftien jaar behoorlijk toegenomen. In de voorgaande periode is de
oppervlakte echter dusdanig sterk afgenomen dat de huidige oppervlakte nog steeds als onvoldoende wordt
beschouwd. Op een aantal plaatsen zijn de meeste van de typische soorten nog steeds of wederom
aanwezig. Behoud en beheer van de hier bedoelde gemeenschappen van zwak gebufferde wateren vergen
een subtiele aanpak, waarbij de omstandigheden voortdurend nauwgezet gevolgd dienen te worden. Al met al
lijkt onder de huidige condities in het geheel aan vennen aan de belangrijkste randvoorwaarden te kunnen
worden voldaan. Het behoud van deze vensystemen is nu echter nog gekoppeld aan regelmatig menselijk
ingrijpen, terwijl een meer duurzaam bestaan wenselijk is (door maatregelen op landschapsschaal). De
relatieve bijdrage van de Maasduinen aan de oppervlakte in Nederland is momenteel minder dan 2%
(Ministerie van LNV, 2008).
Goed ontwikkelde vegetaties die tot dit habitattype gerekend kunnen worden komen voor in het Heerenven.
Verder komen matig ontwikkelde vormen voor waarbij soorten als Pilvaren, Naaldwaterbies,
Duizendknoopfonteinkruid, Waterpostelein en Moerashertshooi in een aantal vennen voorkomen in relatief
‘eutrafente’ begroeiingen (Lange ven, Suikerven, Mussenslenk, Valkenbergvennen en Vreewater).
(Rompgemeenschap met Knolrus en Veenmos van de Oeverkruid-klasse/ Klasse der hoogveenslenken).
Conclusie: dit habitattype komt verspreid matig ontwikkeld voor.
Ontwikkelingen en trends
In de periode 1994-2004 is door toepassing van op venherstel gerichte maatregelen het aantal locaties en de
oppervlakte van het habitattype aanzienlijk vergroot. Het eerste grote succes werd geboekt bij de
grootschalige restauratie van het Beuven (Noord-Brabant) rond 1985. Daarna volgden vele andere geslaagde
projecten, hieronder valt ook het Heerenven in de Maasduinen.
Door vermesting en verzuring zijn veel van de kenmerkende gemeenschappen van oligotrofe en mesotrofe
wateren gedurende de laatste halve eeuw sterk achteruitgegaan. Tegelijkertijd is echter gebleken dat in veel
gevallen herstel mogelijk is.
Het habitattype is dan ook een van de voorbeelden van habitattypen in Nederland die de laatste tien tot twintig
jaar duidelijk ‘in de lift zit’ en waarmee het naar verhouding goed gaat. In tal van natuurgebieden zijn
plantengemeenschappen van de zwak gebufferde vennen na het uitvoeren van herstelprojecten opgeleefd of
Concept Beheerplan Natura 2000 Maasduinen
22

hebben ze zich opnieuw gevestigd. Het gaat daarbij om gemeenschappen binnen de Oeverkruidklasse.
Soorten van het Dwergbiezenverbond keren doorgaans slechts tijdelijk terug. Minder goede ervaringen
betroffen diverse herstelprojecten waarbij is opgeschoond terwijl geen maatregelen tegen verzuring zijn
genomen. In deze vennen is al snel hernieuwde verzuring opgetreden (Ministerie van LNV, 2008).
Lange ven: Het Lange ven, dat geëutrofieerd is, wordt mogelijk gevoed door grondwater uit het eerste
watervoerend pakket. Het is van oorsprong een oude Maasmeander. In het Lange ven komt het habitattype
met de daarbij behorende plantengemeenschappen slechts in geringe mate voor. Andere vegetatietypen o.a.
behorend tot de klasse der Kleine zeggen en de Rietklasse overheersen. In het Lange ven komen matten van
Moerashertshooi voor.
Suikerven: Het Suikerven wordt gevoed uit een lokaal grondwatersysteem. Er is geen
schijngrondwaterspiegel aanwezig (Kiwa, 2007). Ook het Suikerven is een oude Maasmeander.
In het open water van het Suikerven bevinden zich drijftillen met Wateraardbei en Waterdrieblad. Plaatselijk
komen veenmossen voor. Een opvallende verschijning is het Moerashertshooi. Lokaal is Draadzegge en
Wateraarbei te vinden in een verlandingsvegetatie.
Nieuwe Heerenven: Tussen 1999 en 2002 is bijna 40 hectare hersteld door 30-50 cm van de veelal met hoge
fosfaatgehaltes belaste bovenste grondlaag af te graven en te vernatten door het dempen van sloten en het
plaatsen van een stuw. Na herstel van het eerste deel zijn soorten opgekomen als Klein glaskroos, Witte
waterranonkel, Pilvaren, Moerashertshooi en Vlottende bies.
Mussenslenk: Dit is een zeer zwak gebufferd ven met daarin hoogveen en Draadzegge, Klein warkruid, Kleine
veenbes, Kleine zonnedauw, Kruipbrem, Moerashertshooi, Moeraswolfsklauw, Pilvaren, Snavelzegge,
Stekelbrem, Sterzegge, Veelstengelige waterbies, Wateraardbei, Zompzegge en Zwarte zegge. Dit ven wordt
in elk geval gevoed door lokaal grondwater uit omringende duinen, maar mogelijk ook door meer regionale
kwel.
Valkenbergvennen: In deze duinpan bevinden zich enkele vennen, die grotendeels waren ontgonnen, maar
die het afgelopen decennium zijn hersteld. Ze bevatten zeer zwak gebufferd water en worden gevoed door
lokale kwel uit omliggende duinen. Ook hier komen plaatselijk indicatoren voor meer regionale kwel voor,
zoals Waterdrieblad en Draadzegge. Tevens komen Duizendknoopfonteinkruid, Geelgroene zegge, Gesteeld
glaskroos, Hazenzegge, Holpijp, Kleine zonnedauw, Moerashertshooi, Moeraswolfsklauw, Oeverkruid,
Pilvaren, Pluimzegge, Snavelzegge, Sterzegge, Veelstengelige waterbies, Veenpluis, Vlottende bies,
Wateraardbei, Zompzegge en Zwarte zegge voor.
Vreewater: In 2003 is de bouwvoor verwijderd en de Vreewaterlossing gedempt. Na herstel is onder meer
Drijvende waterweegbree aangetroffen.
Doelstelling
Uitbreiding oppervlakte en behoud kwaliteit.
Concept Beheerplan Natura 2000 Maasduinen
23

Mogelijkheden voor behoud, herstel en/of uitbreiding
Bij een goede waterkwaliteit bestaat het beheer voornamelijk uit maatregelen die een natuurlijke
waterpeildynamiek bevorderen. Herstel is mogelijk door het schonen en uitbaggeren van ondiep water waar
het habitattype in het verleden voorkwam. Essentieel is dat de oorzaken van het verdwijnen zijn opgeheven
(verzuring, eutrofiering, wijzigingen in de regionale of lokale hydrologie en peildynamiek). Het behoud van een
deel van de historische onderwaterbodem is belangrijk als zaadbron (vele soorten hebben een langlevende
zaadvoorraad). Indien het vegetatietype ten gevolge van verzuring is verdwenen, kan gedacht worden aan
een verhoging van de buffercapaciteit, waarbij de mogelijkheden van de lokale omstandigheden zullen
afhangen (bijv. kunstmatige bekalking, bevloeiing). Een actieve exotenbestrijding kan eveneens noodzakelijk
zijn.
Het succes van de herstelmaatregelen hangt in belangrijke mate af van de nabije aanwezigheid van
bronpopulaties of een plaatselijke zaadbank, subtiele verschillen in standplaatsfactoren en de mogelijkheid
van periodiek droogvallen. Ondiepe oevers van zand- en grindwinningplassen met geschikte abiotische
milieucondities kunnen na verloop van tijd naar dit habitattype ontwikkelen (Decleer, 2007).
Concept Beheerplan Natura 2000 Maasduinen
24

2.4. Zure vennen (H3160)
Beschrijving
Dit habitattype omvat natuurlijke poelen en meren met zuur water en veenmodder op de bodem. In Nederland
betreft het in sterk overwegende mate door regenwater gevoede heidevennen en vennen in de randzone van
hoogveengebieden. Lokaal kan invloed van grondwater doordringen in de vennen. Het habitattype omvat
zowel de begroeiingen van open water als de jonge verlandingsstadia, drijvend of op de oever.
Het water van deze poelen en meren is van nature zeer voedselarm en door humuszuren bruin gekleurd.
Kenmerkend zijn vooral de beginnende verlandingen die voornamelijk bestaan uit los samenhangend
drijvend veenmos. Vaak is een groot deel van het water vegetatieloos; verlanding met veenvorming verloopt
langzaam. De begroeiingen bestaan uit drijvende en/of ondergedoken mossen en waterplanten en drijftillen
op en langs het water en ook oeverbegroeiingen van moerasplanten van voedselarme venen. In de
randzones van de poelen kunnen ijle begroeiingen van wat hogere schijngrassen zoals Snavel- en
Draadzegge of Veenpluis het aanzien bepalen. Deze begroeiingen maken deel uit van het habitattype.
Wanneer de veenmoslaag zich sluit, vormt zich een dichte vegetatiemat met op den duur een hoogveenachtig
patroon van bulten en slenken. Venbegroeiingen waarin deze latere successiestadia domineren, worden
gerekend tot habitattype H7110 (actief hoogveen). Bij degradatie worden de begroeiingen zeer soortenarm en
gaan soorten overheersen zoals Waterveenmos, Pijpenstrootje en Pitrus. Vennen waarin zulke begroeiingen
domineren, zonder aanwezigheid van méér veenmossoorten dan alleen waterveenmos en voor zure vennen
kenmerkende gemeenschappen worden niet tot het habitattype gerekend (Ministerie van LNV, 2008).
Plantengemeenschappen
10Aa1 Waterveenmosassociatie
10Aa2 Associatie van Draadzegge en Veenpluis
Kenmerkende soorten
Dof veenmos, Geoord veenmos, Waterveenmos, Klein blaasjeskruid, Knolrus, Snavelzegge, Draadzegge,
Veenpluis en Drijvende egelskop
Bedreigingen
Ontwatering of sterke verdroging is funest. Vanwege de zeer geringe buffercapaciteit en voedselrijkdom is dit
habitattype bijzonder gevoelig voor verzuring en de hiermee gepaard gaande stikstofaanrijking. Hierdoor gaan
soorten als Pijpenstrootje, Knolrus, Pitrus, Moerasstruisgras en Vensikkelmos overheersen. De kenmerkende
bruine kleur van het water kan hierbij volledig verdwijnen.
Vermesting leidt tot dominantie van Pitrus en van opgaande vegetaties van voedselrijke milieus, zoals Grote
lisdodde en Riet aan de randen, terwijl eutrofiëringsindicatoren in het water verschijnen, zoals Klein kroos en
Mannagras. Door veenafbraak kan dan vertroebeling optreden. Door natuurlijke verlanding kan het
habitattype op termijn verdwijnen. Aangrenzende bosontwikkeling met veel beschaduwing en bladval zal
leiden tot eutrofiëring en eventueel verdroging en uiteindelijk tot het verdwijnen van kenmerkende of
bijzondere soorten (Decleer, 2007).
Locatie
De meeste vennen in de Maasduinen behoren tot dit habitattype. Hieronder staan de vennen opgesomd.
Concept Beheerplan Natura 2000 Maasduinen
25

Vennencomplex van het Quin, Esven, Zevenboomsven, vennencomplex van de Duivelskuil, Meeuwenven,
Lelieven, Wolfsven, Galgenbergven, Westmeerven, Pikmeeuwenwater, Geldersch Vlies (in het centrum van
dit ven komt een goed ontwikkelde hoogveenplaat voor) en Ravenvennen.
Huidig beheer
Het verwijderen van bosopslag en het plaggen van de oeverzone.
Staat van instandhouding
Voor de beschrijving van de staat van instandhouding van het habitattype zure vennen in de Maasduinen
wordt onderscheid gemaakt in voedselarme en matig voedselrijke tot voedselrijke (geëutrofieerde) vennen.
Voedselarme vennen:
Quin, Zevenboomsven, Duivelskuil, Lelieven, Wolfsbergsche ven, Galgenbergven, Pikmeeuwenwater en
Ravenvennen.
Quin
Het Quin is onderdeel van een heidegebied dat begrensd wordt door een rivierduin. In een laagte aan de voet
van het rivierduin liggen vennen en natte heidevegetaties. De vennen zijn gelegen op een slecht doorlatende
leemlaag. Overwegend is er sprake van een schijngrondwaterspiegel. De vennen worden ook gevoed uit een
lokaal basenarm grondwatersysteem dat in zeer natte perioden tot aan of in de leemlaag reikt. Het
vennencomplex was voorheen zwak gebufferd, maar uit waarnemingen blijkt dat er een proces van verzuring
en eutrofiering gaande is. In het water komen waterveenmosvegetaties voor, vaak vergezeld door Knolrus en
Veelstengelige waterbies. In het zuidelijk deel van het Quin komen verschillende stadia van
verlandingsgemeenschappen voor in een kleinschalig mozaïek met gemeenschappen van het Dopheiverbond.
Hierin frequent voorkomende soorten zijn Lavendelhei, Kleine veenbes en lokaal Eenarig wollegras
en Hoogveen-veenmos.
Zevenboomsven
Het Zevenboomsven dankt zijn bestaan aan een venige leemlaag. Laterale afstroming boven deze laag zorgt
voor toevoer van lokaal geïnfiltreerd, zwak gebufferd water. In het Zevenboomsven komen
waterveenmosvegetaties voor met daarin ook Knolrus en soms Veelstengelige waterbies. Ook komen hier
Draadzegge en Klein blaasjeskruid voor (Staatsbosbeheer, 2006)
Duivelskuil
Net als het Quin is de Duivelskuil een natte laagte temidden van beboste stuifzandruggen. Het
vennencomplex bevindt zich boven een slechtdoorlatende leemlaag. Het grondwater reikt periodiek tot aan
deze leemlaag en is door contact met de leemlaag zwak gebufferd.
In de Duivelskuil komen waterveenmosvegetaties voor, in grotere vennen vaak vergezeld door Knolrus, soms
ook door Veelstengelige waterbies. In de vennen van de Duivelskuil komt plaatselijk Draadzegge voor.
Vermeldenswaard is ook het voorkomen van Klein blaasjeskruid. In de diverse verlandingsstadia verschijnen
Snavelzegge, Veenpluis en Pijpenstrootje. Plaatselijk zijn storingsindicatoren zoals Pitrus of Stijve zegge te
vinden. Ook rondom de vennen in de Duivelskuil komen verschillende stadia van
verlandingsgemeenschappen voor in een kleinschalig mozaïek met gemeenschappen van het Dopheiverbond.
Soorten die hier voorkomen zijn Lavendelhei, Kleine veenbes en lokaal Eenarig wollegras en
Hoogveen-veenmos. De op een plek in het zuidelijk ven van de Duivelskuil voorkomende Slangenwortel en
Concept Beheerplan Natura 2000 Maasduinen
26

Mattenbies duiden op een toename van eutrofiering en alkaliniteit (Staatsbosbeheer, 2006).
Lelieven
Het Lelieven kent een schijngrondwaterspiegel op een slecht doorlatende leemlaag. De stijghoogte van het
lokale grondwater komt momenteel niet meer aan de leemlaag. Vroeger was dit periodiek het geval. Tot voor
kort kende het Lelieven door de aangrenzende ontwatering van landbouwpercelen diep wegzakkende
zomerstanden. Tegenwoordig wordt de oppervlakkige afvoer geremd door een dijkje. In het ven komt veel
Knolrus en verder Veelstengelige waterbies en Draadzegge voor.
Het Lelieven is vooral van betekenis vanwege de natte heidevegetatie met o.a. Kleine zonnedauw, Bruine
snavelbies, Moeraswolfsklauw, Veelstengelige waterbies en Draadzegge (Moeraswolfsklauw-Snavelbiesassociatie).
Westelijk van het Lelieven, aan de voet van de Springberg, liggen zeer goed ontwikkelde natte
heidevegetaties en kleine vennetjes met soorten als Klokjesgentiaan, Witte snavelbies, Blauwe zegge en
Sterzegge.
Driessenven
Dit is een laagte met schijngrondwatersysteem op een slecht doorlatende leemlaag, de stijghoogte van het 1e
watervoerende pakket komt niet tot periodiek aan de leemlaag, er treden grote peilfluctuaties op. Het
Driessenven is in 2001 hersteld door 35 cm grond af te graven. Ten opzichte van de jaren zeventig is het
waterpeil met 75 cm gestegen. De laagte was vroeger ontwaterd, bemest en bekalkt, na vernatting heeft zich
een eutrafente vegetatie ontwikkeld en er treden ook soorten op van zwak gebufferde vennen als Pilvaren,
Waterpostelein en Moerashertshooi.
Rondven
Schijngrondwatersysteem op leemlaag, de stijghoogte van het 1e watervoerende pakket komt periodiek en
plaatselijk mogelijk ook nooit aan de leemlaag, het ven is sterk geëutrofieerd door aanwezigheid landbouw
rond het ven, het agrarische gebruik van de directe omgeving is gestopt en het ven en zijn omgeving zijn in
2000 afgegraven met als doel verlaging van het maaiveld. Er heeft vestiging van soorten van zwak gebufferde
vennen plaatsgevonden (Waterpostelein en Moerashertshooi).
Wolfsbergsche ven
Het Wolfsbergsche ven is een klein ven temidden van vochtige heide als gevolg van stagnerend regenwater
met Gewone dophei, Kleine zonnedauw, Veelstengelige waterbies, Witte en Bruine snavelbies. Het ven valt
soms droog. Het voorkomen van Pitrus getuigt eveneens van verdroging.
Galgenbergven
Een geïsoleerd ven, dat ooit een uitloper vormde van het veen 'Wellsch Meer'. Recent infiltrerend water
stagneert op een leemlaag. Het venwater is zuur en regenwaterachtig qua samenstelling. Er groeien soorten
van natte heide en vennen: Draadzegge, Moerashertshooi Lage zegge, Klokjesgentiaan, Moeraswolfsklauw,
Witte en Bruine snavelbies.
Pikmeeuwenwater
Het Pikmeeuwenwater is een laaggelegen kom met hoogveen en verlande vennen omsloten door
paraboolduinen. Er is een schijngrondwaterspiegel door de aanwezigheid van een gliede- en leemlaag. De
stijghoogte van het eerste watervoerend pakket blijft steeds een halve tot een meter onder de slecht
Concept Beheerplan Natura 2000 Maasduinen
27

doorlatende laag. Het Pikmeeuwenwater wordt voornamelijk gevoed door regenwater. Aan de zuidwestkant is
een dammetje aangelegd waardoor het waterpeil met circa een meter is gestegen. Aan de noordzijde
bevinden zich enkele periodiek droogvallende vennen. In het centrale deel van het gebied bevinden zich
verlandingsvegetaties met hoogveen-veenmos en wrattig veenmos. Hogere planten die hier voorkomen zijn
Eenarig wollegras, Lavendelheide en Kleine veenbes. Lokaal zijn er verrijkte delen met veel Pitrus. In een
geïsoleerd en voedselrijk ven groeien Witte waterlelie, Mattenbies en Riet.
Ravenvennen-complex
De Ravenvennen zijn een complex van vennen en veentjes. Een aantal veentjes is drooggelegd en
ontgonnen. Er is een schijngrondwaterspiegel boven een leemlaag en een organische laag. Sommige vennen
worden gevoed door lokale kwel. Enkele vennen zijn in het verleden ontwaterd en als grasland in gebruik
genomen. Binnen de Ravenvennen worden in relatie tot het habitattype ' zure vennen' de volgende
deelgebieden onderscheiden:
Geldersch Vlies
Het Geldersch Vlies, een geïsoleerd veentje in een duinpan tussen met naaldbos beplante oude rivierduinen.
Onder dit ven bevinden zich stagnerende lagen, zodat het alleen lokale kwel uit de omliggende duinen
ontvangt. Er komen Lavendelhei, Veenpluis en diverse soorten veenmos voor. Het ven heeft te lijden van
verdroging door het naaldbos en door ontwateringsinvloed vanuit de landbouw in het Straelense broek.
De Centrale Vennen
Deze vennen worden uitsluitend gevoed door lokale kwel vanuit omliggende duinen, zoals de Witte Berg,
afstromend over stagnerende lagen. Indicatoren hiervoor zijn o.a. Wilde gagel en Veldrus, alsmede (recent
verdwenen) Beenbreek. Daarnaast komen Bruine snavelbies, Draadzegge, Eenarig wollegras, Geelgroene
zegge, Kleine veenbes, Kleine zonnedauw, Klokjesgentiaan, Lavendelheide, Moeraswolfsklauw, Ronde
zonnedauw, Snavelzegge, Veelstengelige waterbies, Wateraardbei, Waterpostelein, Watertorkruid, Witte
snavelbies, Zompzegge en Zwarte zegge voor.
Matig voedselrijke tot voedselrijke vennen:
Esven en Meeuwenven, Westmeerven
Esven (Heerenvlies)
De leemlaag onder dit ven is beschadigd, waardoor het peil sterk fluctueert en grote delen van het ven
langdurig droog vallen. Kenmerkend voor een dergelijke situatie zijn soorten als Waternavel en Mannagras.
Veenmosvegetaties en Draadzegge komen aan de oevers voor. Herstelkansen zijn in dit ven eigenlijk niet
aanwezig.
Meeuwenven (Eendenmeer)
Het Meeuwenven is een verzameling vennen die bestaat dankzij een slecht doorlatende, venige leemlaag in
een grote uitgestoven vlakte. Het grondwater is zwak gebufferd en bestaat uit lokaal geïnfiltreerd regenwater.
Het grondwater onder de leemlaag staat hoog en zorgt voor extra buffering, waarmee het verdrogingsrisico
wordt verkleind. De waterhuishouding is echter instabiel (De Mars et al., 1998).
In het centrale deel van het Meeuwenven bevindt zich een vegetatie die gerekend wordt tot de associatie van
Draadzegge en Veenpluis. Op veenmosbulten en in veenslenken zijn restanten aanwezig van de Dopheideveenmos-associatie
met Dopheide, Kleine veenbes, Veenpluis en Lavendelheide als kenmerkende soorten.
Concept Beheerplan Natura 2000 Maasduinen
28

Verder Borstelgras, Bruine snavelbies, Draadzegge, Eenarig wollegras, Klein warkruid, Kleine veenbes,
Kleine zonnedauw, Lavendelheide, Snavelzegge, Stekelbrem, Veelstengelige waterbies, Wateraardbei,
Waterpostelein, Watertorkruid, Witte snavelbies, Zompzegge en Zwarte zegge.
In het Meeuwenven wijst de aanwezigheid van horsten van Stijve zegge, waartussen planten groeien als
Moerasandijvie en Knikkend tandzaad, op een hoog gehalte aan ammoniak in de weke bodem.
Westmeerven
Dit is een oude Maasmeander die gevoed wordt door neerslagwater en lokaal grondwater. Er is geen
leemlaag aanwezig. Alleen bij hoge grondwaterstanden wordt de venbodem bereikt. De verlengde Molenbeek
heeft een sterk verlagende invloed op de stijghoogte van het grondwater. Het ven is verdroogd, verzuurd en
geëutrofieerd. Rondom het komen soorten voor als Blauwe zegge, Borstelgras, Bruine snavelbies,
Draadzegge, Eenarig wollegras, Klein warkruid, Kleine veenbes, Kleine zonnedauw, Klokjesgentiaan,
Kruipbrem, Lavendelheide, Liggend walstro, Pluimzegge, Snavelzegge, Stekelbrem,
Stijve zegge, Veelstengelige waterbies, Wateraardbei, Wilde gagel, Witte snavelbies en Zwarte zegge.
Conclusie: Binnen het gebied is een aantal vennen aanwezig waar dit habitattype goed is ontwikkeld en over
een aanzienlijk oppervlakte voorkomt, zoals het Quin, de Duivelskuil, Pikmeeuwenwater en Ravenvennen.
Door verdroging en eutrofiëring is de kwaliteit van een aanzienlijk deel van de vennen matig en bestaat de
vegetatie uit romp- en derivaatgemeenschappen. Met name in het Suikerven en Meeuwenven zijn grote delen
van de vennen begroeid met Knolrus en Pitrus. Bij maatregelen in de waterhuishouding en interne
herstelmaatregelen die de eutrofiëring ongedaan maken zijn er goede mogelijkheden voor uitbreiding van het
oppervlak en verbetering van de kwaliteit. Dit habitattype komt over relatief grote oppervlakten voor en de
kwaliteit is overwegend matig en lokaal goed. De potenties voor herstel zijn goed (Kiwa, 2007). De zure
vennen zijn deels van goede kwaliteit en deels als gevolg van eutrofiëring en verdroging in kwaliteit
achteruitgegaan. Ook het voormalige hoogveen Pikmeeuwenwater behoort nu tot dit habitattype, maar in dit
geval is op termijn herstel van Actieve hoogvenen (H7110) mogelijk (Ministerie van LNV, 2007).
Ontwikkelingen en trends
De beheerders van het gebeid hebben de laatste jaren de herstelmaatregelen uitgevoerd in de volgende
vennen: Quin, Driessenven, Rondven, Lelieven, Wolfsven, Meeuwenven, Heerenven (1-6), Geldersch vlies,
Mussenslenk, Valkenbergvennen en Centrale vennen. In het Meeuwenven loopt een langjarig hersteltraject
om te achterhalen welke processen er in het geëutrofieerde ven spelen.
Doelstelling
Uitbreiding oppervlakte en verbetering kwaliteit.
Mogelijkheden voor behoud, herstel en/of uitbreiding
Bij verzuurde vennen is spontaan herstel eventueel mogelijk door vermindering van verzurende deposities. Bij
sterk geëutrofieerde vennen kan het verwijderen van sediment noodzakelijk zijn. Het verwijderen van
boomopslag en het plaggen van Pijpenstro- of Pitrusvegetaties in de oeverzone zijn mogelijke begeleidende
maatregelen. De maatregelen kunnen slechts succesvol zijn op voorwaarde dat achteraf verzuring en aanvoer
van nutriënten kunnen worden vermeden. Ten aanzien van de fauna is het belangrijk dat baggeren en
plaggen gefaseerd gebeuren (Decleer, 2007).
Concept Beheerplan Natura 2000 Maasduinen
29

2.5. Vochtige heiden (H4010)
Beschrijving
Het habitattype betreft vochtige ofwel natte heidegemeenschappen op voedselarme, zure zand- en
veenbodems. Kenmerkend is de hoge bedekking van Gewone dophei.
Vochtige heide van dit habitattype komt in Nederland zowel op zandgronden voor als op laagveen. De
begroeiingen van de natte zandgronden variëren afhankelijk van de waterhuishouding, de ouderdom en het
leemgehalte van de bodem. Open begroeiingen zijn vaak rijk aan korstmossen. Op leemhoudende
standplaatsen bevatten de natte heidebegroeiingen veelal soorten van blauwgraslanden en heischraal
grasland (zie habitattypen H6410 en H6230).
Ook in verdroogde, niet vergraven hoogveengebieden komen dopheibegroeiingen voor. Die worden niet tot dit
habitattype gerekend, maar beschouwd als deel van habitattype H7120 (aangetast hoogveen). In
gedegradeerde vochtige heide gaan grassen zoals Pijpenstrootje domineren of treden struiken zoals Wilde
gagel op de voorgrond. Als zulke door Pijpenstrootje gedomineerde gemeenschappen met
dopheidegemeenschappen kleinschalige mozaïeken vormen worden ze als deel van het habitattype
beschouwd (Ministerie van LNV, 2008).
Plantengemeenschappen
11Aa2 Associatie van Gewone dophei
Kenmerkende soorten
Gewone dophei, Gewone veenbies, Veenpluis, Ronde zonnedauw, Trekrus, Tormentil, Blauwe zegge,
Klokjesgentiaan en Beenbreek.
Bedreigingen
Veel vochtige heidevegetaties zijn gedegradeerd tot dichte, soortenarme Pijpenstrootjevegetaties. De
belangrijkste oorzaken zijn verdroging of sterk schommelende waterstanden, eutrofiëring en verzuring door
atmosferische depositie. Bij achterstallig beheer of verlaging van de grondwaterstand treedt verbossing op
naar Eiken-Berkenbos of struweelvorming met Wilde gagel. Vochtige heiden zijn zeer gevoelig voor betreding
(Decleer, 2007).
Locatie
Dit habitattype komt rondom de meeste zure vennen en op een aantal heideterreinen voor: het Quin, de
Duivelskuil, Rondven, Lelieven, Spitsbrug, Wolfsbergsche ven, Galgenbergven, Bergerheide, Looierheide,
Wellsche heide en Ravenvennen.
Huidig beheer
Plaggen, maaien of extensieve begrazing.
Staat van instandhouding
De achteruitgang van de kwaliteit is een groot probleem. Natte heide heeft vrijwel overal te maken met
ontwatering, vermesting vanuit o.a. landbouwgronden en/of achterstallig onderhoud. Hierdoor zijn aanzienlijke
oppervlakten van het habitattype armer aan soorten geworden. Ten dele zijn de natte heiden dichtgegroeid
met soortenarme Pijpenstrootje-begroeiingen en struweel. Vanwege deze achteruitgang van de kwaliteit
kregen kenmerkende plantensoorten als Klokjesgentiaan, Beenbreek en de dagvlinder Gentiaanblauwtje de
Concept Beheerplan Natura 2000 Maasduinen
30

Rode Lijst-status. De perspectieven voor duurzaam herstel van de kwaliteit zijn niet gunstig omdat op veel
locaties de waterhuishouding is aangetast en de stikstofdepositie te hoog is (Ministerie van LNV, 2008).
Natte heide komt in het algemeen voor in combinatie met vennen en veentjes op schijn-grondwaterspiegels.
Het betreft het subtype vochtige heiden van de hogere zandgronden. Het milieu is zuur, maar plaatselijk treedt
een zeer zwakke buffering op door lokaal toestromend grondwater. Een deel van de dopheidevegetaties is
goed ontwikkeld en ook een deel matig door sterke vergrassing met Pijpenstrootje. Dit habitattype komt in een
aantal deelgebieden voor: het Quin, de Duivelskuil, Bergerheide (hier laatste decennium verbeterd in
kwaliteit), Looierheide, Wellsche heide en Ravenvennen. Deels is de heide goed ontwikkeld met soorten als
Blauwe zegge, Kleine zonnedauw en Klokjesgentiaan. Dit habitattype komt in de Maasduinen in hun geheel
over een redelijke oppervlakte voor, maar de kwaliteit is slechts voor een klein deel goed te noemen, de rest
is matig.
Ontwikkelingen en trends
De oppervlakte van de goed ontwikkelde voorbeelden van vochtige heide op zandgronden is sinds de jaren
1950 verder afgenomen door struweelvorming en vergrassing. Een aantal typische soorten is binnen de
dopheidebegroeiingen afgenomen. De dopheidebegroeiingen van het habitattype staan nog steeds op veel
locaties onder druk door verdroging, vermesting en versnippering. In de periode 1994-2004 zijn geen
significante ontwikkelingen opgetreden (Ministerie van LNV, 2008). Uit vergelijking van de vegetatiekartering
uitgevoerd door de provincie eind jaren 80 en eind jaren 90 van de vorige eeuw blijkt dat de achteruitgang in
areaal gering is en dat de kwaliteit gemeten aan een aantal kenmerkende soorten in die periode ongeveer
gelijk gebleven is.
Doelstelling
Uitbreiding oppervlakte en behoud kwaliteit.
Mogelijkheden voor behoud, herstel en/of uitbreiding
Bij een permanent hoge grondwaterstand is er nagenoeg geen beheer nodig omdat de successie dan
bijzonder langzaam verloopt. Om de effecten van atmosferische deposities en verbossing tegen te gaan, is
een intensiever beheer nodig in de vorm van plaggen, maaien of extensieve begrazing (Decleer, 2007).
Uitgaande van een vergraste situatie kan herstel van vochtige heide plaatsvinden door middel van plaggen en
waar nodig herstel van de hydrologische situatie (Bal et al, 2001).
Bij het Heerenven kan uitbreiding van dit habitattype plaatsvinden. Elders zijn er potenties voor uitbreiding op
de Bergerheide.
Concept Beheerplan Natura 2000 Maasduinen
31

2.6. Stroomdalgraslanden* (H6120)
Beschrijving
In Nederland betreft dit habitattype soortenrijke, relatief open, grazige begroeiingen op droge, voedselarme,
zandige en veelal kalkhoudende standplaatsen langs de rivieren. Uit de verdere omschrijving in de Europese
handleiding voor de habitats blijkt dat het gaat om rivierbegeleidende graslanden die onder periodiek droge
omstandigheden voorkomen op gebufferde bodem. Stroomdalgraslanden komen voor op stroomruggen,
oeverwallen en rivierduinen en lokaal, als linten, op dijken. Goed ontwikkelde stroomdalgraslanden zijn
bloemrijk waarbinnen verschillende gemeenschappen zijn te onderscheiden. Een gemeenschap met een vrij
gesloten graslandstructuur is kenmerkend voor kalkhoudende bodem en kan als ze wordt beweid allerlei
bijzondere soorten bevatten, waaronder kalkminnende soorten (de associatie van Sikkelklaver en Zachte
haver). Een deel van die soorten komt behalve in stroomdalgraslanden ook op de kalkhoudende bodems van
de duinen en van Zuid-Limburg voor. Andere stroomdalgemeenschappen op gebufferde, zwak zure bodem
hebben een wat minder gesloten en ook in hoogte meer ‘onregelmatige’ vegetatiestructuur (de associatie van
Vetkruid en Tijm en de associatie van Schapegras en Tijm). De ecologische variatie en variatie in
soortensamenstelling is voldoende te behouden door een goede geografische spreiding van de habitats
(Ministerie van LNV, 2008).
Plantengemeenschappen
14Bc1 Associatie van Vetkruid en Tijm
14Bc2 Associatie van Sikkelklaver en Zachte haver
Kenmerkende soorten
Tripmadam, Zacht vetkruid, Gestreepte klaver, Breukkruid, Sikkelklaver, Rivierduinzegge.
Bedreigingen
Het areaal van stroomdalgraslanden binnen het winterbed van de Maas is grotendeels verdwenen. Het
vastleggen van de rivier en het plaatsen van stuwen, legde de erosie- en sedimentatie-processen binnen het
winterbed stil. Hierdoor kon het winterbed in landbouwgebruik genomen worden en bleven er slechts
relictvegetaties over. Bijkomende oorzaken van het areaalverlies zijn zandwinning, oeververdediging en
intensivering van de landbouw op de gronden langs de Maas.
Locatie
Het habitattype komt ter hoogte van de Hamert in een geringe oppervlakte voor direct langs de Maas. Deze
locatie wordt de Stalberg genoemd. Binnen de Stalberg heeft het habitattype slechts een kleine oppervlakte.
Even buiten begrenzing komt dit habitattype ook voor langs de N271 ten noorden van Afferden en is
eigendom van Staatsbosbeheer.
Huidig beheer
De Stalberg (12 ha) wordt jaarrond begraasd met Gallowayrunderen. Anno 2007 liepen er in het terrein zes
volwassen runderen wat overeenkomt met een begrazingsdichtheid van circa 1 dier per 2 hectare (Peters et
al, 2007). Daarnaast wordt jaarlijks door het terrein een vier meter breed pad gemaaid voor wandelaars.
Hierbij blijft het maaisel in het terrein achter.
Concept Beheerplan Natura 2000 Maasduinen
32

Staat van instandhouding
De soortensamenstelling en het areaal van de Noord- en Middenlimburgse stroomdalgraslanden stond al in
1940-1942 sterk onder druk zo blijkt uit gegevens van Sissingh. Als voorbeeld voor kwaliteit en oppervlakte
geldt de periode 1930-1950. De oppervlakte aan goed ontwikkeld stroomdalgrasland bedroeg toen landelijk
ongeveer 200 hectare (Ministerie van LNV, 2008).
Dit proces van achteruitgang heeft zich in de afgelopen halve eeuw voortgezet waardoor areaal en kwaliteit
verder zijn achteruitgegaan. Veel van de (weinige) locaties die geschikt zijn voor dit habitattype ondervinden
storende effecten van vermesting of ontoereikend beheer.
Het grasland van de Stalberg heeft een oppervlakte van 12 hectare, maar slechts op enkele plekken worden
kenmerkende soorten aangetroffen. In 2007 zijn onder andere de volgende soorten gevonden: Gestreepte
klaver, Bont kroonkruid, Zacht vetkruid, Herfsttijloos, Grote tijm, IJzerhard, Gewone agrimonie en Gulden
sleutelbloem. De stroomdalgraslandsoorten lijken zich de laatste jaren goed te handhaven (Peters et al,
2007).
Ontwikkelingen en trends
Het areaal is in de loop van de 20e eeuw sterk ingekrompen en ook in de laatste decennia verder uitgedund.
De oppervlakte is in de loop van de afgelopen eeuw sterk achteruitgegaan maar is in de laatste jaren min of
meer stabiel. Daarbij laat de oppervlakte aan goed ontwikkeld stroomdalgrasland nog steeds een afname zien
(Ministerie van LNV, 2008).
Tot 1997 vond er op de Stalberg seizoensbeweiding met huisvee plaats in betrekkelijk hoge dichtheden. Dit
voldeed niet omdat er erg veel vertrapping en lokaal overbegrazing van de vegetatie optrad. Sinds 1997 vindt
jaarrondbegrazing met Gallowayrunderen plaats. Er is toen ook een deel van het beboste Maasduin
toegevoegd. In 2006 is een deel van de boom- en struikbegroeiing op de oever en in het noordelijk deel
teruggezet. Sommige stroomdalgrasland-soorten lijken zich zelfs wat uitgebreid te hebben, maar historische
data zijn niet nauwkeurig genoeg om dit met zekerheid te stellen (Peters et al, 2007).
Doelstelling
Behoud oppervlakte en kwaliteit.
Mogelijkheden voor behoud, herstel en/of uitbreiding
Herstel van de natuurlijke rivierdynamiek waarbij geleidelijke overgangen van de waterloop naar
zandafzettingen kunnen ontstaan. Praktisch gezien lijkt dit onhaalbaar.
Het voortzetten van het huidige (begrazings)beheer lijkt voorlopig het beste te zijn voor dit gebied. Bij
vergroting van de begrazingseenheid naar recent verworven gebieden kan ook gedacht worden aan een
combinatie van runderen en paarden (Peters et al, 2007). De potenties voor stroomdalgrasland-ontwikkeling
in laatstgenoemde gebieden zijn echter nauwelijks aanwezig. Buiten de begrenzing liggen betere kansen bij
de veerstoep van Afferden. Voor het behoud van de vegetatie dient er voor gewaakt te worden dat de
begrazing niet te extensief is, waardoor een versnelde successie kan optreden. Aanvullend of aangepast
beheer is dan wenselijk.
Concept Beheerplan Natura 2000 Maasduinen
33

2.7. Actief hoogveen*, heideveentjes (H7110_B)
Beschrijving
Heideveentjes komen voor als hoogveenkernen in verlande vennen en als hellinghoogveen. De eerste
verlandingsstadia in vennen, bestaande uit drijvende of ondergedoken veenmospakketten (behorende tot de
Associaties van Waterveenmos en de Associatie van veenmos en Witte snavelbies) worden nog tot de zure
vennen (H3160) gerekend. Bij voortgaande successie kunnen hoogveenvegetaties ontstaan die behoren tot
de Associatie van Gewone dophei en veenmos en die samen met de Associatie van veenmos en Witte
snavelbies gerekend worden tot actief hoogveen (H7110B).
Het habitattype is beperkt tot locaties waar in laagten of op hellingen in de FGR Hogere zandgronden
hoogveenvorming heeft plaatsgevonden op kleine schaal (waardoor een lensvorm en een lagg-zone
ontbreekt). De locatie is een hydrologisch samenhangende eenheid met een goed functionerende toplaag
(acrotelm) of met een zodanige drijftilvorming dat hetzelfde resultaat wordt bereikt. Dit is wat onder de
beperkende criteria in de vegetatietabel wordt aangeduid met: "mits niet in een hoogveenlandschap en mits
een acrotelm aanwezig is of een vergelijkbaar hoogveenvormend proces".
Verlanding en hoogveenvorming in vennen is alleen mogelijk als deze vennen diep zijn (waardoor eventuele
peilfluctuaties niet tot droogval leiden) of bij geringe peilfluctuaties (jaarlijkse fluctuatie < ca 3 dm). Dit laatste
komt voor in vennen die gevoed worden door lokale kwel vanuit omliggende dekzandgronden. Daarnaast
komt het ook voor in sommige vennen die op een slecht doorlatende laag, geïsoleerd van het grotere
grondwatersysteem liggen. Peilfluctuaties kunnen dan gering zijn doordat er weinig wegzijging optreedt en
hoogste standen worden afgevlakt doordat het venwater bij oplopende standen over de rand van de slecht
doorlatende laag naar de ondergrond verdwijnt. In hydrologisch geïsoleerde vennen draagt beschutting tegen
de wind door omliggend bos sterk bij aan het verminderen van de verdamping en tegen erosie van het veen
door windwerking. In door grondwater gevoede vennen kan omliggend bos door de hoge verdamping door de
bomen echter ook leiden tot afname van de lokale kwel (Ministerie van LNV, 2008).
Plantengemeenschappen (Weeda et al., 2000)
11Ba1 Associatie van Gewone dophei en Veenmos
Alleen in mozaïek met 11Ba1:
9Aa3a Associatie van Moerasstruisgras en Zompzegge
10Aa1 Waterveennmos-associatie
10Aa2 Associatie van Snavelbies en Veenmos
10-RG3- Rompgemeenschap met Veenpluis en Veenmos van de Klasse der hoogveenslenken
11-RG1- Rompgemeenschap met Eenarig wollegras van de Klasse der hoogveenbulten en natte
heiden
11-RG2- Rompgemeenschap met Wilde gagel van de Klasse der hoogveenbulten en natte heiden
Kenmerkende soorten
Dit habitattype wordt in het algemeen gekenmerkt door veenmossen. De bulten kenmerken zich door de
soorten Kleine veenbes en Eénarig wollegras. In de slenken groeien voornamelijk Witte snavelbies en Kleine
zonnedauw. In beide typen komen ook Gewone dophei en Beenbreek voor (Decleer, 2007). Begeleiders zijn
Struikhei, Veenpluis en Ronde zonnedauw (Janssen & Schaminée, 2003).
Concept Beheerplan Natura 2000 Maasduinen
34

Bedreigingen
Mogelijke bedreigingen voor dit habitattype zijn te sterke schommelingen in het waterpeil, verdroging door
ontwatering, vermesting en verzuring als gevolg van stikstofdepositie en verdroging (Decleer, 2007).
Verdroging kan leiden tot het versneld overwoekeren van traag groeiende veenmossen door snelgroeiend
Slank veenmos (Weeda et al., 2000). Daarnaast zijn hoogveenvegetaties gevoelig voor betreding.
Vernietiging van veengebieden door ontginning was het begin van de sterke afname van dit habitattype.
Locatie
Vennencomplex van het Quin, vennencomplex van de Duivelskuil, Meeuwenven, Pikmeeuwenwater,
Geldersch Vlies (in het centrum van dit ven komt een goed ontwikkelde hoogveenplaat voor).
Huidig beheer
Het verwijderen van berkenopslag.
Staat van instandhouding
Voor de beschrijving van de staat van instandhouding van het habitattype zure vennen in de Maasduinen
wordt onderscheid gemaakt in voedselarme en matig voedselrijke tot voedselrijke (geëutrofieerde) vennen.
Quin
Het Quin is onderdeel van een heidegebied dat begrensd wordt door een rivierduin. In een laagte aan de voet
van het rivierduin liggen vennen en natte heidevegetaties. De vennen zijn gelegen op een slecht doorlatende
leemlaag. Overwegend is er sprake van een schijngrondwaterspiegel. De vennen worden ook gevoed uit een
lokaal basenarm grondwatersysteem dat in zeer natte perioden tot aan of in de leemlaag reikt. Het
vennencomplex was voorheen zwak gebufferd, maar uit waarnemingen blijkt dat er een proces van verzuring
en eutrofiering gaande is. In het water komen waterveenmosvegetaties voor, vaak vergezeld door Knolrus en
Veelstengelige waterbies. In het zuidelijk deel van het Quin komen verschillende stadia van
verlandingsgemeenschappen voor in een kleinschalig mozaïek met gemeenschappen van het Dopheiverbond.
Hierin frequent voorkomende soorten zijn Lavendelhei, Kleine veenbes en lokaal Eenarig wollegras
en Hoogveen-veenmos.
Duivelskuil
Net als het Quin is de Duivelskuil een natte laagte temidden van beboste stuifzandruggen. Het
vennencomplex bevindt zich boven een slechtdoorlatende leemlaag. Het grondwater reikt periodiek tot aan
deze leemlaag en is door contact met de leemlaag zwak gebufferd.
In de Duivelskuil komen waterveenmosvegetaties voor, in grotere vennen vaak vergezeld door Knolrus, soms
ook door Veelstengelige waterbies. In de vennen van de Duivelskuil komt plaatselijk Draadzegge voor.
Vermeldenswaard is ook het voorkomen van Klein blaasjeskruid. In de diverse verlandingsstadia verschijnen
Snavelzegge, Veenpluis en Pijpenstrootje. Plaatselijk zijn storingsindicatoren zoals Pitrus of Stijve zegge te
vinden. Ook rondom de vennen in de Duivelskuil komen verschillende stadia van
verlandingsgemeenschappen voor in een kleinschalig mozaïek met gemeenschappen van het Dopheiverbond.
Soorten die hier voorkomen zijn Lavendelhei, Kleine veenbes en lokaal Eenarig wollegras en
Hoogveen-veenmos. De op een plek in het zuidelijk ven van de Duivelskuil voorkomende Slangenwortel en
Mattenbies duiden op een toename van eutrofiering en alkaliniteit (Staatsbosbeheer, 2006).
Concept Beheerplan Natura 2000 Maasduinen
35

Meeuwenven
Het Meeuwenven is een verzameling vennen die bestaat dankzij een slecht doorlatende, venige leemlaag in
een grote uitgestoven vlakte. Het grondwater is zwak gebufferd en bestaat uit lokaal geïnfiltreerd regenwater.
Het grondwater onder de leemlaag staat hoog en zorgt voor extra buffering, waarmee het verdrogingsrisico
wordt verkleind. De waterhuishouding is echter instabiel (De Mars et al., 1998). In het centrale deel van het
Meeuwenven bevindt zich een vegetatie die gerekend wordt tot de associatie van Draadzegge en Veenpluis.
Op veenmosbulten en in veenslenken zijn restanten aanwezig van de Dopheide-veenmos-associatie met
Dopheide, Kleine veenbes, Veenpluis en Lavendelheide als kenmerkende soorten. Verder Borstelgras, Bruine
snavelbies, Draadzegge, Eenarig wollegras, Klein warkruid, Kleine veenbes, Kleine zonnedauw,
Lavendelheide, Snavelzegge, Stekelbrem, Veelstengelige waterbies, Wateraardbei, Waterpostelein,
Watertorkruid, Witte snavelbies, Zompzegge en Zwarte zegge.
In het Meeuwenven wijst de aanwezigheid van horsten van Stijve zegge, waartussen planten groeien als
Moerasandijvie en Knikkend tandzaad, op een hoog gehalte aan ammoniak in de weke bodem.
Pikmeeuwenwater
Het Pikmeeuwenwater is een laaggelegen kom met hoogveen en verlande vennen omsloten door
paraboolduinen. Er is een schijngrondwaterspiegel door de aanwezigheid van een gliede- en leemlaag. De
stijghoogte van het eerste watervoerend pakket blijft steeds een halve tot een meter onder de slecht
doorlatende laag. Het Pikmeeuwenwater wordt voornamelijk gevoed door regenwater. Aan de zuidwestkant is
een dammetje aangelegd waardoor het waterpeil met circa een meter is gestegen. Aan de noordzijde
bevinden zich enkele periodiek droogvallende vennen. In het centrale deel van het gebied bevinden zich
verlandingsvegetaties met hoogveen-veenmos, wrattig veenmos en Rood viltmos. Verder groeien er ook
levermossen als Spinragmos, Veen-dubbeltjesmos en Veenbuidelmos. Hogere planten die hier voorkomen
zijn Eenarig wollegras, Lavendelheide, Ronde zonnedauw en Kleine veenbes. De vegetatie is veelal verarmd,
waarbij Pijpenstrootje een dominante rol speelt. Lokaal zijn er verrijkte delen met veel Pitrus. In een
geïsoleerd en voedselrijk ven groeien Witte waterlelie, Mattenbies en Riet (Kiwa, 2007).
Geldersch vlies
Het Geldersch vlies, een geïsoleerd veentje in een duinpan tussen met naaldbos beplante oude rivierduinen.
Onder dit ven bevinden zich stagnerende lagen, zodat het alleen lokale kwel uit de omliggende duinen
ontvangt. Er komen Lavendelhei, Veenpluis en diverse soorten veenmos voor. Het ven heeft te lijden van
verdroging door het naaldbos en door ontwateringsinvloed vanuit de landbouw in het Straelense broek.
Conclusie
In de hierboven genoemde vijf zure vennen komt de associatie van Gewone dophei en Veenmos voor met
een aantal kenmerkende soorten. In deze vennen is het dus mogelijk om op lange termijn naar hoogveen te
streven.
Ontwikkelingen en trends
Het resterende hoogveen in Nederland heeft zwaar geleden onder vermesting en verdroging. Daardoor zijn
de karakteristieke begroeiingen op veel plaatsen verdwenen of verarmd. Hoewel veel heideveentjes
behouden zijn gebleven, resteren nog minder dan een hand vol vennen met bijzondere planten zoals
Veenbloembies.
Concept Beheerplan Natura 2000 Maasduinen
36

Het perspectief voor subtype B is matig ongunstig. In de toekomst zal klimaatverandering mogelijk een
nadelige invloed uitoefenen op de noordelijke (boreale) soorten van het habitattype, maar het is nog
onduidelijk wat de effecten precies zullen zijn.
Doelstelling (complementair)
Ontwikkeling actieve hoogvenen, heideveentjes (subtype B). In het verleden kwam het habitattype actief
hoogveen, heideveentjes (subtype B) voor in het Pikmeeuwenwater. Herstel is op termijn mogelijk ten koste
van habitattype ‘Zure vennen’ (Ministerie van LNV, 2007).
Mogelijkheden voor behoud, herstel en/of uitbreiding
Herstel van hoogveen is in principe mogelijk via natuurtechnische ingrepen, als de abiotische
omstandigheden geschikt zijn (waterhuishouding, goede waterkwaliteit, beperking van atmosferische
deposities). De beste kansen bestaan in en nabij oppervlakten met natte heiden en vennen, vanuit
verlandende vennen of door het graven van kleine veenputten van waaruit een nieuwe kolonisatie kan
optreden. Herstel van hoogveen is een fijngevoelig en zeer traag verlopend proces (Decleer, 2007).
Concept Beheerplan Natura 2000 Maasduinen
37

2.8. Pioniervegetaties met snavelbiezen (H7150)
Beschrijving
Dit habitattype betreft pioniergemeenschappen op kale zandgrond in natte en vochtige heiden. De kale
plekken waar zich de pioniervegetaties met snavelbiezen kunnen ontwikkelen, ontstaan in deze heide op
natuurlijke wijze door langdurige waterstagnatie in laagten. Dat gebeurt tegenwoordig nog maar zelden.
Meestal ontstaan ze onder invloed van menselijk handelen, bijvoorbeeld na het steken van plaggen of na
intensieve betreding. Op geplagde plekken en heidepaadjes zijn de pioniervegetaties van het habitattype
doorgaans slechts kortstondig aanwezig. Ze gaan daar al snel over in gesloten vochtige heidebegroeiingen,
die deel uitmaken van habitattype H4010.
In ons land wordt een deel van de begroeiingen, de gemeenschappen van de plagplekken in de natte heide,
gerekend tot het verbond dat de natte en vochtige heide beschrijft, het Dophei-verbond (Ministerie van LNV,
2008).
Plantengemeenschappen
10Aa2 Associatie van Snavelbies en Veenmos
11Aa1 Associatie van Moeraswolfsklauw en Snavelbies
Kenmerkende soorten
Bruine snavelbies, Moeraswolfsklauw, Witte snavelbies, Kleine zonnedauw
Bedreigingen
Deze vegetaties zijn zeer gevoelig voor verdroging. Onder invloed van verzuring of eutrofiëring worden de
typische soorten verdrongen door veenmossen en Pitrus. Bij een verdergaande eutrofiëring ontstaan eutrofe
moerasvegetaties. Bij gebrek aan dynamiek evolueert deze pioniergemeenschap na verloop van tijd naar
meer gesloten vegetaties van natte heide of veenmosbulten (Decleer, 2007).
Locatie
Het habitattype komt veel voor op plagplekken, het type zal zich voor een groot deel weer omvormen tot het
habitattype Vochtige heide (H4010).
Huidig beheer
Plaggen.
Staat van instandhouding
Het areaal van het habitattype is de afgelopen eeuw waarschijnlijk min of meer stabiel gebleven.
Daarbij heeft echter een verschuiving plaatsgevonden van natuurlijke pionierbegroeiingen naar
pionierbegroeiingen op plagplekken.
Wat betreft de plagplekken in de vochtige heide is in de laatste decennia een duidelijke vooruitgang te
constateren. Dit is een gevolg van de vele, kleinschalig en grootschalig uitgevoerde herstelprojecten in heiden
waarvan het type weet te profiteren. In de soortensamenstelling van de laagten en plagplekken in natte
heiden hebben zich voor zover bekend geen noemenswaardige veranderingen voorgedaan.
Het perspectief voor behoud van oppervlakte en soortensamenstelling is tamelijk gunstig, zolang er geen
veranderingen in het beheer van natte heiden optreden. Het perspectief op herstel van natuurlijke
Concept Beheerplan Natura 2000 Maasduinen
38

pionierbegroeiingen in natte heide is echter ongunstig, gezien de hiervoor vereiste verhogingen van de
waterstanden (Ministerie van LNV, 2008).
Op veel plaatsen waar oppervlakkig is geplagd zoals rond vennetjes en veentjes en in vochtige heiden, komt
als pioniersvegetatie plaatselijk de associatie van Moeraswolfsklauw en Snavelbies voor. Daarnaast komt het
voor over kleine oppervlakten op sterk betreden paadjes. Het habitattype is op een vrij groot aantal plaatsen in
het gebied aanwezig: het Quin, de Duivelskuil, Lelieven, Pikmeeuwenwater, Wolfsbergsche ven,
Galgenbergven en Ravenvennen. Het gaat in vrijwel alle gevallen om zeer kleine, verspreid liggende stukjes
waar het type voor komt. Omdat het een pioniervegetatie betreft, is het voorkomen sterk afhankelijk van
menselijk ingrijpen (plaggen, waterstanden opzetten en betreding). Bij voortzetting van dit beheer is het
perspectief goed. Het habitattype komt in de Maasduinen verspreid over een redelijk oppervlak goed
ontwikkeld voor (Kiwa, 2007).
Ontwikkelingen en trends
In de periode 1994-2004 heeft het habitattype zich door plagbeheer waarschijnlijk iets uitgebreid.
Plagplekken in vochtige heide komen wel nog algemeen voor, maar de pionierbegroeiingen van de
plagplekken zijn doorgaans weinig bestendig (Ministerie van LNV, 2008). Het habitattype komt in de
Maasduinen veel voor op plagplekken, maar zal door successie voor een groot deel weer omvormen tot
vochtige heide. Het is echter door het hiervoor genoemde beheer op relatief eenvoudige wijze in stand te
houden.
Doelstelling
Behoud oppervlakte en kwaliteit.
Mogelijkheden voor behoud, herstel en/of uitbreiding
Dit habitattype blijft alleen in stand bij regelmatig plaggen of betreden, of onder invloed van natuurlijke
waterpeildynamiek van venoevers. Het uitwendige beheer bestaat uit het voorkomen van eutrofiëring,
verzuring en verdroging (Decleer, 2007).
Concept Beheerplan Natura 2000 Maasduinen
39

2.9. Veenbossen* (H91D0)
Beschrijving
Dit habitattype omvat relatief laag blijvende vochtige bossen met dominantie van Zachte berk in de boomlaag
en een ondergroei die vooral bestaat uit veenmossen, de zogenaamde berkenbroekbossen op veenbodems.
Deze hoogveenbossen komen voor in hoogveengebieden, in beekdalen van de hogere zandgronden, in het
rivierengebied en hier en daar in laagveengebieden. Ze vormen buiten het hoogveengebied plaatselijk
mozaïeken met elzenbroekbos.
Zowel de veenbossen onder invloed van kwel (laagveenstadium) als die zijn uitgegroeid boven de invloed van
het grondwater (hoogveenstadium) behoren bij dit habitattype. Het onderscheid is soms niet goed te maken,
vooral in gebieden op de overgang van hoogveen naar beekdalen. In hoogveengebieden komt het type van
nature voor aan de randen, in de zogenaamde lagg-zone. De hoogveenbossen van dit habitattype maken
plantensociologisch onderdeel uit van het verbond der berkenbroekbossen (Ministerie van LNV, 2008).
Plantengemeenschappen
40Aa2 Zompzegge-Berkenbroek
Kenmerkende soorten
Zompzegge-Berkenbroek: Zompzegge, Melkeppe, Gewimperd veenmos, Fraai veenmos, Slank veenmos,
Gewoon veenmos, Haakveenmos.
Bedreigingen
Eutrofiëring leidt tot overgang naar Elzenbroekbos of tot verdere verruiging en kan verschillende oorzaken
hebben: atmosferische depositie, toevoer van verrijkt (grond)water, veenmineralisatie door verdroging,
verstoring en overbetreding van de bodem. Hydrologische verstoringen in de wijde omgeving kunnen leiden
tot verdroging en rechtstreekse drainage tot habitatverlies. Dit habitattype is zeer gevoelig voor betreding en
versnippering (Decleer, 2007).
Locatie
Het habitattype komt voor in het Lommerbroek (oude Maasmeander).
Huidig beheer
Twee jaar geleden is er een stuw geplaatst. Daarnaast zijn er ook peilbuizen geplaatst om de invloed van de
aanleg van de hoogwatergeul te Lomm te monitoren. Verder zijn er stukken bos opengekapt ten behoeve van
o.a. Slangenwortel (pers. med. H. Bussink, SLL).
Staat van instandhouding
De oppervlakte buiten de hoogveengebieden is in de voorbije eeuw sterk toegenomen en neemt nog steeds
verder toe. De totale oppervlakte veenbos wordt geschat op 300 hectare. Daarvan bestaat 40% uit
laagveenstadia en 60% uit hoogveenstadia.
Er zijn geen aanwijzingen dat de soortensamenstelling van het habitattype in de afgelopen halve eeuw
negatief is veranderd. De relatieve bijdrage van de Maasduinen aan de oppervlakte in Nederland is
momenteel minder dan 2% (Ministerie van LNV, 2008).
Het habitattype is in de Maasduinen aanwezig in het Lommerbroek (Schandelose heide). Hier is in het
zuidelijke deel een Berken-Elzenbroekbos met Pijpenstrootje, Zompzegge, Elzenzegge, Gewoon en
Concept Beheerplan Natura 2000 Maasduinen
40

Gewimperd veenmos aanwezig. Bij maatregelen in de waterhuishouding kan de kwaliteit worden verbeterd.
Het habitattype komt over zeer kleine oppervlakte in matige tot goede kwaliteit voor. Er zijn potenties voor
kwaliteitsverbetering.
Ontwikkelingen en trends
Met de teloorgang van de grote hoogveengebieden in ons land in de afgelopen eeuwen zijn ook de natuurlijke
veenbossen van de hoogveenranden grotendeels verdwenen. In het laagveengebied zijn de veenbossen
echter in de tweede helft van de afgelopen eeuw sterk toegenomen door verbossing. De veranderingen in het
rivierengebied en op de hogere zandgronden buiten de hoogveengebieden zijn, voor zover bekend, minder
ingrijpend geweest (Ministerie van LNV, 2008).
De laatste jaren is het Lommerbroek in kwaliteit achteruit gegaan door verdroging (Kiwa, 2007).
Doelstelling
Behoud oppervlakte en verbetering kwaliteit.
Mogelijkheden voor behoud, herstel en/of uitbreiding
Herstel kan plaatsvinden op verdroogde plaatsen door middel van het geleidelijk ongedaan maken van
wateronttrekking. Herstel van vermeste situaties is nauwelijks mogelijk, behalve wellicht door kap en afgraven
(Bal et al, 2001).
Concept Beheerplan Natura 2000 Maasduinen
41

2.10. Vochtige alluviale bossen*, beekbegeleidend bos (H91E0_C)
Beschrijving
Dit prioritaire habitattype omvat bossen die groeien op beek- of rivierafzettingen. De verschijningsvorm loopt
sterk uiteen. Ze kunnen soortenrijk zijn en zeldzame soorten bevatten.
De beekbegeleidende essenbossen in beekdalen en langs kleinere rivieren van de hogere zandgronden en
het heuvelland vertonen veel overeenkomst met het vochtige hardhoutooibos. Ze bezitten echter een typische
ondergroei met een bijzonder uitbundig voorjaarsaspect. In brongebieden van beekdalen wisselen deze
bossen af met natte bossen waarin Zwarte els op de voorgrond treedt (van het verbond der
elzenbroekbossen). Ook deze zogenoemde elzenbroekbossen worden tot dit habitattype H91E0 gerekend.
Op andere plaatsen in beekdalen en het rivierengebied komen ook wel elzenbroekbossen voor, doorgaans in
afgesnoerde bochten van waterlopen (Ministerie van LNV, 2008).
Plantengemeenschappen
39Aa2 Elzenzegge-Elzenbroek
(43Aa5 Vogelkers-Essenbos)
Kenmerkende soorten
Elzenzegge-Elzenbroek: Zwarte els, Zachte berk, Grauwe wilg, Wilde lijsterbes, Vogelkers, Sporkehout,
Gelderse roos, Bitterzoet, Wilde kamperfoelie, Hop, Zwarte bes, Zwarte braam, Framboos, Elzenzegge, IJle
zegge, Stijve zegge, Gewone dotterbloem.
Bedreigingen
Verruiging treedt op door verdroging (als gevolg van waterwinning, drainage of ontwatering) en door toevoer
van of overstromingen door water met een slechte kwaliteit. Beekruimingen zorgen voor ophoping van oevers
en verstoring van de hydrologie en de bodem. Door rechttrekking, verbreding en oeverversteviging wordt de
natuurlijke dynamiek van de waterloop gewijzigd, evenals door hydrologische wijzigingen in het bovenstrooms
gebied (versnelde watertoevoer door verharding, verbeterde drainage, riooloverstorten e.d.). Het type is
gevoelig voor versnippering en intensieve recreatie, maar is voor de doorsnee recreant weinig toegankelijk
(Decleer, 2007).
Locatie
Het habitattype is aanwezig in het noordelijke deel van het Lommerbroek, in ‘Aan de Aswaarden’ en langs het
Geldernsch-Niers-kanaal (hier een kleine oppervlakte).
Huidig beheer
Nietsdoen-beheer.
Concept Beheerplan Natura 2000 Maasduinen
42

Staat van instandhouding
In de Maasduinen komt het habitattype zeer lokaal wat beter ontwikkeld voor met Elzenzegge en Zompzegge
in de ondergroei. Vaak bestaat de ondergroei uit een dominantie van Grote brandnetel of Gewone braam. De
herstelpotenties zijn laag. Het habitattype komt met een kleine oppervlakte voor en de kwaliteit is grotendeels
matig en zeer lokaal goed (Kiwa, 2007). Het habitattype staat onder invloed van verdroging en vermesting.
Ontwikkelingen en trends
Door anti-verdrogingsbeleid zijn essen-iepenbossen en beekbegeleidende bossen hier en daar verbeterd,
maar over het geheel genomen gaat de kwaliteit nog steeds achteruit. Beekbegeleidende bossen zijn op veel
plaatsen in kwaliteit achteruitgegaan door verdroging. Daar komt achteruitgang door vermesting vanuit de
landbouw en bosbouw (populierenaanplant) nog bij (Ministerie van LNV, 2008).
Doelstelling
Behoud oppervlakte en kwaliteit.
Beekbegeleidend bos komt in een kleine oppervlakte voor langs het Geldernsch-Nierskanaal. Er is nauwelijks
potentie voor uitbreiding gezien de diepe insnijding van de waterloop en het snel stromende karakter. Het
habitatype komt hier vooral voor bij enkele afgesneden in grotendeels verlande oude meanders.
Beekbegeleidend bos komt verder voor in het noordelijke deel van het Lommerbroek en in ‘Aan de
Aswaarden’.
Mogelijkheden voor behoud, herstel en/of uitbreiding
Behoud van een goede waterhuishouding is essentieel. In het Geldernsch-Nierskanaal moet ook worden
gewerkt aan de waterkwaliteit.
Concept Beheerplan Natura 2000 Maasduinen
43

2.11. Drijvende waterweegbree (H1831)
Beschrijving
Drijvende waterweegbree (Luronium natans) is een zeldzame waterplant uit de Waterweegbreefamilie. De
plant heeft een isoëtide groeivorm. De isoëtide planten zijn gekenmerkt door een rozet van stevige, holle, lijn-
of priemvormige bladeren. Ze zijn aangepast aan standplaatsen die een groot deel van het jaar onder water
staan en zo nu en dan droogvallen. Drijvende waterweegbree heeft een wortelrozet met ondergedoken,
lijnvormige bladen (5-6 cm lang, 5-8 mm breed) en ijle stengels met lang gesteelde, drijvende of in het water
zwevende, 1-3 cm grote bladeren die ovaal tot elliptisch van vorm zijn. De bloeistengels die aan de
wortelrozet ontspringen, dragen lang gesteelde bloemen. De bloemen spreiden zich boven het water uit en
hebben drie witte kroonbladen met een gele nagel. De planten bloeien van juni tot september. De bloeiwijze
vormt zich in eerste instantie onder water, maar gaat vervolgens drijven, waarna bestuiving kan plaatsvinden.
Soms blijft de bloem gesloten onder water; dan vindt zelfbestuiving
plaats (Ministerie van LNV, 2008).
Bedreigingen
De (op zijn minst) halvering van de verspreiding in Nederland is voor een belangrijk deel toe te schrijven aan
bemesting van het oppervlaktewater met fosfaat vanuit nabije landbouwgronden. Ook ontwatering en
stikstofdepositie hebben een negatieve invloed op de populatie. De inlaat van gebiedsvreemd Maaswater
(tijdens droge zomers) vormt een grote bedreiging, omdat dit water voor de soort een verkeerde chemische
samenstelling heeft (Ministerie van LNV, 2206).
De achteruitgang van de soort is vooral te wijten aan eutrofiëring of verzuring van het water,
habitatvernietiging en verlies van habitatdynamiek. Ook invasieve soorten kunnen lokaal een rol spelen
(Decleer, 2007).
Locatie
De Drijvende waterweegbree is bekend van de Eckeltse
beek, het Driessenven, het Heerenven en het
Vreewater. Buiten de begrenzing komt een belangrijke
populatie voor in de Heukelomse beek.
Huidig beheer
Het waterschap past het onderhoud aan op trajecten
van watergangen waar de soort voorkomt.
Staat van instandhouding
Waterschap Peel en Maasvallei heeft een
verspreidingskaart gemaakt van de Drijvende
waterweegbree in de Heukelomse beek in 2008. Deze
beek ligt weliswaar buiten het Natura 2000-begrenzing,
maar vormt een belangrijke bronpopulatie voor vennen
in de Maasduinen. Het herstel van de verspreiding is
daardoor kansrijk, gezien de verbetering van de
waterkwaliteit en het grote verspreidingsvermogen van
de Drijvende waterweegbree.
Concept Beheerplan Natura 2000 Maasduinen
44

Ontwikkelingen en trends
Het verspreidingsgebied van de Drijvende waterweegbree is klein en in dat hele gebied is de soort zeldzaam
en bedreigd. Het beoordelen van trends in verspreiding en populatiegrootte wordt bemoeilijkt doordat we te
maken hebben met een ‘onbestendige’ soort waarbij de groeiplaatsen in omvang en precieze plek van jaar tot
jaar wisselen. Het schonen van vennen heeft een positief effect op het voorkomen van Drijvende
waterweegbree in Nederland (Ministerie van LNV, 2008).
Doelstelling
Behoud omvang en kwaliteit biotoop voor behoud populatie van Drijvende waterweegbree.
Mogelijkheden voor behoud, herstel en/of uitbreiding
Op de resterende groeiplaatsen dient het beheer zich vooral te richten op het behoud of verbeteren van de
waterkwaliteit en het vertragen van de successie naar vegetatietypen die de soort wegconcurreren.
Windwerking op het water is bevorderlijk om ophoping van organisch materiaal op de waterbodem tegen te
gaan. Omdat ook beschaduwing en bladval in het water ongunstig zijn, kan het nodig zijn om oeverzones vrij
te houden van dichte boom- en struikbegroeiing. De aanwezigheid van vis is ongewenst. Indien op oude
groeiplaatsen nog een zaadvoorraad aanwezig is, kan de soort zich eventueel opnieuw vestigen wanneer het
habitattype hersteld wordt (Decleer, 2007).
Concept Beheerplan Natura 2000 Maasduinen
45

2.12. Bever (H1337)
Beschrijving
De Bever (Castor fiber) is het grootste knaagdier van Europa, leeft deels in het water en is vooral
’s nachts actief. De dieren leven in familieterritoria in de oeverzone van allerlei zoete wateren. Zij zijn goed
aangepast aan een levenswijze in het water en op het land plomp en onhandig. Men noemt de Bever de
wateringenieur van de moerassen vanwege zijn bouw- en knaagactiviteiten. Hij kan bomen vellen, dammen
en burchten bouwen en holen graven en daardoor in sterke mate de dynamiek in waterlopen mee bepalen.
Als ze hun gang kunnen gaan, bepalen de Bevers langs stromende wateren in honderden hectaren
moerassen of ‘wetlands’ de waterhuishouding, de vegetatiestructuur en soortensamenstelling. De soort wordt
tegenwoordig als belangrijk beschouwd bij herstel van natuurlijke processen. In Nederland is de Bever in 1826
uitgestorven. De nu in Nederland levende Bevers zijn nazaten van een geïntroduceerde populatie van de Elbe
of van uit de Eifel komende Poolse Bevers, die daar ooit uitgezet zijn (Ministerie van LNV, 2008).
Bedreigingen
Als gevolg van geringe voortplanting (en weinig sterfte) groeien de populaties van de Bever in Nederland
slechts langzaam. Mogelijk is sprake van genetische verarming of veroorzaken zware metalen (uit de bast van
bomen) problemen. Ook is de soort gevoelig voor verstoring door honden, vooral bij de burchten, en vormen
allerlei obstakels, zoals brede waterwegen, rasters en steile beschoeiingen, een knelpunt voor het uitbreiden
van het leefgebied (Janssen & Schaminée, 2003).
Locatie
In het gebied komt een kleine groep Bevers voor in de beekdalen. Langs het Gelderns-Nierskanaal is op 18
oktober 2002 een paar met drie jongen uitgezet. Deze familie in afkomstig uit het stroomdal van de Elbe
(Oost-Duitsland). Langs de Eckeltse beek heeft zich in 1992 spontaan een Bever gevestigd. Dit dier zou
afkomstig zijn van de Eifel waar eerder Poolse Bevers zijn uitgezet.
Huidig beheer
Om te voorkomen dat een Bever wordt gedood in een klem is vanaf het begin van het beverproject in 2001 in
en rond beverleefgebieden de beverrattenbestrijding door de waterschappen aangepast. In deze gebieden
wordt gebruik gemaakt van levend-vangkooien in plaats van klemmen. Bijvangsten waaronder (jonge) Bevers,
kunnen weer ongedeerd vrij worden gelaten. Bij de muskusrattenbestrijding wordt nog steeds gebruik
gemaakt van klemmen. De klemmen zijn veel kleiner dan de beverratklemmen en leveren doorgaans geen
gevaar op voor de Bever (Dijkstra & Kurstjens, 2006).
Op plaatsen waar de aanwezigheid van Bevers tot problemen (vraatschade/vernatting) leidt, wordt in overleg
met de betrokkenen voor een duurzame oplossing gezorgd. In het uiterste geval kan worden besloten om de
dieren weg te vangen en naar elders te verplaatsen.
Concept Beheerplan Natura 2000 Maasduinen
46

Staat van instandhouding
De grootte van het leefgebied is binnen de Maasduinen tamelijk beperkt. Het Natura 2000-gebied levert een
bijdrage aan een levensvatbare populatie in het Maasdal. Het uiteindelijke doel, het opbouwen van een
levensvatbare beverpopulatie in Limburg, is als alleen gekeken wordt naar Limburg, nog niet bereikt. De
Limburgse populatie moet echter niet op zich worden bekeken, maar als onderdeel van een
grensoverschrijdende metapopulatie. Een levensvatbare populatie zal uit ten minste 125 bevers verdeeld over
circa 25 families moeten bestaan.
De toekomst voor de Bever in Limburg ziet er rooskleurig uit. Met de populatie in de Eifel (via het
stroomgebied van de Roer) is reeds aansluiting en waarschijnlijk ook met die van de Belgische Ardennen (via
de Maas). Verwacht wordt dat er binnen tien jaar contact zal zijn met de Bevers in de Biesbosch, in het
mondingsgebied van de Maas en de Rijn. Rond 2010 mag worden verwacht dat de beverpopulatie in Limburg
uit 60 tot 100 dieren bestaat (Dijkstra & Kurstjens, 2006).
Ontwikkelingen en trends
De bever was rond 1750 uit de provincie Limburg verdwenen als gevolg van jacht en biotoopvernietiging.
In oktober 1992 dook de eerste Bever in Limburg op bij de ruïne van kasteel Bleijenbeek. Deze spontane
vestiging is mogelijk een nakomeling van de Bevers die in de jaren tachtig in de Duitse Eifel zijn uitgezet. Ook
in de daarop volgende jaren doken er Bevers op vanuit deze kleine populatie. In 2002 verbleven er verspreid
over Limburg en aangrenzend Duitsland ongeveer tien Bevers. Voor zover bekend betrof het solitaire dieren
en vond er geen reproductie plaats.
Tussen 2002 en 2005 is het project Toekomst voor de Bever in Limburg uitgevoerd. De terugkeer van de
Bever is vooral gestimuleerd vanwege de ecologische sleutelrol die deze soort vervult langs de oevers van
beken, rivieren en meren. Naast aandacht voor biotoopontwikkeling en bescherming van bevers zijn er in drie
jaar op tien locaties beverfamilies uit de Elbe uitgezet (in totaal 33 dieren).
Het aantal Bevers in Limburg groeide van de ongeveer 10 in 2002 naar tussen de circa 40 en 60 van
minimaal één jaar oud in 2005. Het aantal vestigingen steeg van 9 in 2002 naar ongeveer 30 territoria in 2005.
Deze toename wordt vooral veroorzaakt door de uitgezette Bevers en voor een klein deel door Bevers die
vanuit Duitsland of België naar Limburg zijn gekomen. Na de uitzettingen werd op zes locaties voortplanting
vastgesteld (Dijkstra & Kurstjens, 2006).
Doelstelling
Behoud omvang en kwaliteit biotoop voor behoud populatie van de Bever.
Mogelijkheden voor behoud, herstel en/of uitbreiding
De Bever is gebaat bij een goede waterkwaliteit en een waterbeheer dat ruimte laat voor natuurlijke
oeverontwikkeling en waterpeilregimes. In de leefgebieden zijn flankerende maatregelen gewenst, zoals het
instellen van bufferzones (beekbegeleidend bos) langs waterlopen, waar voldoende voedsel te vinden is,
zodat de dieren zich niet te goed doen aan landbouwgewassen. Rust is een belangrijke factor voor
succesvolle voortplanting (Decleer, 2007). Aanbevolen wordt om in de grensregio (België, Duitsland) tot een
goede afstemming te komen omtrent de Bever door het opstarten van gezamenlijke projecten.
Concept Beheerplan Natura 2000 Maasduinen
47

2.13. Dodaars (A004)
Beschrijving
De Dodaars is onze kleinste fuutachtige. Het is een broedvogel van ondiepe zoetwaterplassen, die leeft van
vis en andere kleine waterdieren. De Dodaars broedt in grote delen van Europa, het zuiden van Azië en
Afrika. In Nederland is de Dodaars het gehele jaar aanwezig. Buiten het broedseizoen is deze soort zowel in
zoete als brakke wateren aanwezig. Waarschijnlijk blijft de Nederlandse broedpopulatie deels ’s winters in
Nederland, en trekt het overige deel in de winter naar het zuiden of zuidwesten (Ministerie van LNV, 2008).
De huidige verspreiding in Limburg beperkt zich
voornamelijk tot vennen in heide- en hoogveengebieden,
mits voorzien van een rijke oeverbegroeiing (vaak Pitrus of
Pijpenstro). Het nest wordt doorgaans op door water
omringde pollen gebouwd, zodat het zwemmend kan
worden bereikt (Hustings et al, 2006).
Bedreigingen
Bedreigingen voor de Dodaars zijn verdroging en
verstoring. De Dodaarspopulatie is ook gevoelig voor
weersfactoren. Strenge winters veroorzaken sterfte, droge
voorjaren beperken de reproductie-mogelijkheden.
Locatie
De Dodaars broedt op heidevennen verspreid over het
gehele Natura 2000-gebied. Zie kaartje (2005: 50 paar).
Huidig beheer
Er wordt voor deze soort geen specifiek beheer uitgevoerd.
Staat van instandhouding
Populatie-inzinkingen treden bij de Dodaars op door strenge winters, in het bijzonder wanneer deze worden
gevolgd door een droog voorjaar met een lage waterstand in broedgebieden. Recent is de populatie sterk
toegenomen. Deze toename heeft behalve met relatief zachte winters waarschijnlijk ook te maken met
verbeteringen van de waterkwaliteit en met natuurontwikkeling in de vorm van venherstel.
De opwaartse trend in het afgelopen decennium doet vermoeden dat de Dodaarspopulatie nog een lichte
groei kan doormaken alvorens te stabiliseren. Forse tijdelijke inzinkingen door strenge winters en/of droge
voorjaren blijven uiteraard mogelijk (Ministerie van LNV, 2008).
Ontwikkelingen en trends
Tellingen wijzen op een afname van de aantallen van de Dodaars in de periode 1970-1985, gevolgd door een
herstel vanaf 1990. Dit geldt dan vooral voor de wat grotere natuurgebieden zoals de Maasduinen, waar veel
broedparen van de Dodaars konden profiteren van beheermaatregelen voor bestrijding van verdroging en
venherstel (Ministerie van LNV, 2008). Binnen de Maasduinen werden in 1994 en 1995, 17 paren geteld en in
de periode 1999-2003 gemiddeld 50 paren (Ministerie van LNV, 2007).
Concept Beheerplan Natura 2000 Maasduinen
48

Op de Bergerheide fluctueren de aantallen (4-22 paren in 1985-2005). Er was een dal in ’91-’93 en een top in
’03-’04. Op de Hamert is een zelfde beeld waargenomen. In 1988-2003 schommelde het aantal broedparen
van 6-7 in droge jaren 1991-92 2 en 1996 tot 17-18 in natte jaren 1999-2000 en 22-26 in 2002-03 (Hustings et
al, 2006).
Doelstelling
Behoud omvang en kwaliteit leefgebied met een draagkracht voor een populatie van ten minste 50 paren.
Gezien de gunstige landelijke staat van instandhouding is behoud voldoende. Het gebied heeft voldoende
draagkracht voor een sleutelpopulatie (40 paren).
Mogelijkheden voor behoud, herstel en/of uitbreiding
De soort is sterk afhankelijk van de waterhuishouding, waarbij zowel het waterpeil als de waterkwaliteit
bepalend zijn. De vooruitzichten zijn het meest gunstig in heidegebieden (waar venherstel en
waterpeilverhoging plaatsvinden) en in het duingebied langs de kust. Handhaving van de huidige leefgebieden
van voldoende omvang en kwaliteit is noodzakelijk voor behoud van de sleutelpopulatie. Versterking en
uitbreiding daarvan is mogelijk door voortgaande verbetering van oppervlaktewaterkwaliteit en aanleg nieuwe
natte natuur (Ministerie van LNV, 2008).
Concept Beheerplan Natura 2000 Maasduinen
49

2.14. Geoorde fuut (A008)
Beschrijving
De Geoorde fuut is een broedvogel van ondiepe wateren, vaak broedt de soort in heidevennen met een
kokmeeuwenkolonie of in duinmeren. De Geoorde fuut heeft een zeer ruim broedgebied: het strekt zich uit
over het centrale deel van geheel Eurazië en over Noord- en Oost-Afrika, west- en centraal Noord-Amerika,
en Zuid-Afrika. Buiten het broedseizoen blijft de verspreiding vrijwel geheel beperkt tot brakke en zoute
wateren. De broedplaatsen worden in de nazomer verlaten. De Nederlandse Geoorde futen verzamelen zich
dan op grotere wateren samen met vogels die uit o.a. Denemarken, Duitsland en waarschijnlijk in
toenemende mate ook uit Oost-Europa komen. In Nederland zijn de aantallen van deze soort verreweg het
hoogst tijdens de najaarstrek in augustus-oktober. De aantallen overwinteraars zijn veel lager en er is slechts
een klein ‘doortrekpiekje’ in maart (Ministerie van LNV, 2008).
De Geoorde fuut broedt op ondiepe vegetatierijke
meertjes en plassen, liefst in de buurt van
Kokmeeuwen. Hoewel een mogelijke predator, bieden
Kokmeeuwen voornamelijk bescherming aan
broedende Geoorde futen (Van Diek & Foppen,
2003).
Bedreigingen
Bedreigingen voor de Geoorde fuut zijn verdroging en
verstoring.
Locatie
De Geoorde fuut komt verspreid broedend voor op
heidevennen, met name op het Pikmeeuwenwater,
Reindersmeer en het Meeuwenven. Zie kaartje (2005: 12
paar).
Huidig beheer
Er wordt voor deze soort geen specifiek beheer
uitgevoerd.
Staat van instandhouding
Het aantal broedparen van de Geoorde fuut is sterk toegenomen. De recente jaren waren topjaren, waarbij de
aantallen jaarlijks kunnen wisselen al naar gelang de waterstand van de plassen. De aantallen zijn veel lager
in een droog voorjaar zoals in 1996 en 1997. Op veel locaties is het waterpeilbeheer in de afgelopen decennia
in voor de Geoorde fuut gunstige zin veranderd door venherstel en een verhoging van het waterpeil.
Denkbaar is verder dat in de toekomst de afname van Kokmeeuwen in het Nederlandse binnenland negatief
zal uitwerken op het populatieverloop. Geoorde futen broeden immers vaak in associatie met Kokmeeuwen.
Voorlopig blijken Geoorde futen zich goed te kunnen handhaven op plekken waar Kokmeeuwen verdwenen
zijn. De broedpopulatie zal in de toekomst een kans hebben indien ze zich kan handhaven ondanks een
afname van de Kokmeeuw (kolonies) en daardoor mogelijk sterkere predatie (Ministerie van LNV, 2008).
De Geoorde fuut wordt in Limburg aangetroffen in heide- en hoogveenrestanten benoorden de lijn Weert-
Roermond. Hij prefereert hier vennen van tenminste 1 hectare met een oeverbegroeiing van Pitrus en
Concept Beheerplan Natura 2000 Maasduinen
50

Pijpenstro. In de meeste gevallen wordt in kokmeeuwenkolonies gebroed, maar dit is geen must. In de
gemeente Bergen bleef de Geoorde fuut op de Hamert en de Bergerheide nadat de Kokmeeuwen het veld
hadden geruimd, terwijl hij in de gemeente Nederweert soms in de Banen en de Groote Moost nestelt terwijl
deze meeuwensoort hier ontbreekt (Hustings et al, 2006).
Gezien de landelijk gunstige staat van instandhouding is behoud voldoende. Het gebied levert onvoldoende
draagkracht voor een sleutelpopulatie, maar draagt wel bij aan de draagkracht in de regio Midden-Limburg ten
behoeve van een regionale sleutelpopulatie (Ministerie van LNV, 2007).
Ontwikkelingen en trends
Tot begin jaren tachtig had het broeden in Limburg een onregelmatig karakter en zal het aantal nimmer boven
de 10 zijn uitgekomen. Vanaf 1983 werd vrijwel jaarlijks in de Groote Peel gebroed, in geleidelijk toenemende
aantallen. Dit viel samen met een abrupte toename in Noord-Brabant.
Na een eerste piekje met 15 paren in 1989 zakte de Limburgse stand wat in, om in 1995 eenzelfde aantal te
bereiken. Na een nieuwe inzinking in 1996 als gevolg van een droog voorjaar (5 paren) liep de stand op naar
25 paren in 1999. Het begin van de 21 e eeuw bracht enkele relatief goede jaren met 25 tot 30 paren (Hustings
et al, 2006). De aantallen wisselen in samenhang met de waterstanden in het voorjaar.
Al decennia lang is de Geoorde fuut een incidentele broedvogel op heidevennen in de Maasduinen (met name
de Hamert). Pas vanaf eind 90-er jaren is de soort een regelmatige broedvogel met maximaal 12 paren in
2002 (Ministerie van LNV, 2008).
Doelstelling
Behoud omvang en kwaliteit leefgebied met een draagkracht voor een populatie van ten minste 5 paren.
Mogelijkheden voor behoud, herstel en/of uitbreiding
De soort is sterk afhankelijk van de waterhuishouding, waarbij zowel het waterpeil als de waterkwaliteit
bepalend zijn. De vooruitzichten zijn het meest gunstig in heidegebieden (waar venherstel en waterpeilverhoging
plaatsvinden). Voor de streefpopulatie dient een leefgebied van voldoende omvang en kwaliteit
aanwezig te zijn, waarbij een goede waterkwaliteit en stabiele waterhuishouding van belang zijn. Daarnaast is
het belangrijk dat het leefgebied niet te zeer wordt verstoord door recreatie (Ministerie van LNV, 2008).
Concept Beheerplan Natura 2000 Maasduinen
51

2.15. Nachtzwaluw (A224)
Beschrijving
Een, door zijn perfecte schutkleur en nachtelijke leefwijze, onopvallende vogel van de zandgronden. De
Nachtzwaluw is gebonden aan droge zandgebieden zoals randen van zandverstuivingen, zandige
heidevelden, open plekken in het bos ontstaan door houtkap, storm of brand en open bossen (incl.
dichtgegroeide zandverstuivingen en brandgangen door oud dennenbos). De soort foerageert op grote
vliegende insecten (nachtvlinders, kevers). Het is een trekvogel die in Afrika overwintert (Ministerie van LNV,
2008). De meeste Nachtzwaluwen worden aangetroffen op kleinschalige, weinig vergraste en gevarieerde
heidevelden met verspreide opslag en veel overgangssituaties (open terrein/bos, droog/vochtig, hoge/lage
heide). De Nachtzwaluw mijdt zowel zwaar verboste heideterreinen als zeer open intensief begraasde heide;
hij verkiest onder laatst genoemde omstandigheden aanpalende kapvlaktes en jonge aanplant. Zo’n kwart van
de Limburgse populatie is gehuisvest in grote, open, schrale naaldbossen op voormalige stuifduinen, vooral in
Noord-Limburg (bijv. Broedersbos en Wellse heide). De aanwezigheid van kapvlaktes (>1 ha), jonge aanplant
(

1600 hectare, is binnen Limburg al decennia lang een Nachtzwaluwen-gebied bij uitstek. De ruime omgeving
van Bergen vormt eveneens een bastion voor Nachtzwaluwen, met tijdens de provinciale inventarisaties in
1993 en 2005 aanzienlijke aantallen op de Bergerheide (19 resp. 27 paren op 675 ha), De Hamert (12 resp. 9
op 900 ha), Broedersbos-Quin-Duivelskuil bij Afferden (11 resp. 8 op 570 ha) en Wellse heide (7 resp. 5 op
600 ha).
Het structuurrijke landschap van de Maasduinen bood in de periode 1999-2003 jaarlijks circa 30 paren
broedgelegenheid. De laatste jaren zijn de aantallen verder toegenomen (51 paar in 2005). Het gebied levert
tegenwoordig voldoende draagkracht voor een sleutelpopulatie (= 40 paar).
Ontwikkelingen en trends
In de eerste helft van de 20 e eeuw had de Nachtzwaluw in Limburg een ruime verspreiding over alle
zandgronden. De golf van ontginningen en bebossingen van de jaren dertig en veertig had niet alleen een
negatieve uitwerking (afname heide), maar tijdelijk ook een positieve (grote oppervlakten jong bos, dat enige
tijd geschikt is als broedhabitat). Daarnaast verminderde de intensiteit van de schapenbegrazing op
heidevelden in deze periode, waardoor opslag meer kansen kreeg. Daarom werd een optimum van de
populatie verondersteld rond 1930-50. Halverwege de 20 e eeuw begon in Limburg een duidelijke inkrimping
van het verspreidingsareaal en namen de aantallen af, een situatie die tot in de jaren tachtig aanhield. Vanaf
medio jaren tachtig begon de situatie te stabiliseren. In de kerngebieden blijven de aantallen op peil, zij het
met soms aanzienlijke jaarlijkse fluctuaties. De Meinweg (1988-2005: 19-29 paren), De Hamert (1987-2003:
7-15 paren) en de Bergerheide (1985-2005: 10-27 paren) zijn daarbij steeds belangrijke kernen gebleven, met
ook in nationaal opzicht belangwekkende populaties (Hustings et al, 2006). Het huidige populatieherstel van
de Nachtzwaluw gaat nauwelijks gepaard met herkolonisatie van de eerder prijsgegeven broedgebieden.
Daardoor blijft de soort kwetsbaar. De huidige toename van de Nachtzwaluw is deels het gevolg van tijdelijke
factoren: een reeks van warme zomers en rigoureus kappen van naaldhout-exoten, waardoor
broedgelegenheid is toegenomen. Anderzijds zal structurele verbetering van de luchtkwaliteit in de toekomst
waarschijnlijk tot een minder snelle vergrassing van schrale zandbodems gaan leiden. Een voortgaand herstel
is daarmee echter niet gegarandeerd (Ministerie van LNV, 2008).
Doelstelling
Behoud omvang en kwaliteit leefgebied met een draagkracht voor een populatie van ten minste 30 paren.
Mogelijkheden voor behoud, herstel en/of uitbreiding
De combinatie van vegetatie waar insecten zich ophouden en de aanwezigheid van open, zandige plekken
die, als gevolg van het warmtehoudend vermogen, vaak insecten aantrekken en dus uitstekende
foerageerplekken vormen, is essentieel voor het verzekeren van een voldoende groot voedselaanbod. Het
beheer van geschikte broedgebieden dient hierop afgestemd te zijn. Omdat de natuurlijke successie van de
broedgebieden leidt tot bos, dient dit door menselijk beheer te worden tegengegaan. Op plaatsen waar nogal
wat Nachtzwaluwen foerageren, valt een nachtelijk rijverbod op secundaire wegen te overwegen (Decleer,
2007). Voldoende geschikt en ongestoord leefgebied op hogere zandgronden is na te streven door
vermindering van stikstofdepositie en de aanwezigheid van voldoende open terrein. Voor de Nachtzwaluw is
het gunstig als de kapvlaktes in kerngebieden niet te snel worden ingeplant (Ministerie van LNV, 2008).
Concept Beheerplan Natura 2000 Maasduinen
53

2.16. Zwarte specht (A236)
Beschrijving
De Zwarte specht is de grootste spechtensoort in Europa. Het is een opvallend grote, zwarte vogel met een
rode plek op de kop, die zijn aanwezigheid vaak verraadt door zijn luide klaaglijke roep. De Zwarte specht
heeft een voorkeur voor rustige, grote en vrij oude bossen. Zijn voedsel bestaat uit insecten en
insectenlarven, die vooral uit omgevallen en aangetaste bomen worden gehakt. Het is een standvogel
(Ministerie van LNV, 2008).
De Zwarte specht komt ijl verspreid over Limburg voor (presentie 11%). De meerderheid broedt in Noord- en
Midden-Limburg. Daar kent de soort een regelmatige verspreiding over alle grote boscomplexen. In naaldbos
zijn betrekkelijk veel Zwarte spechten aangetroffen, nog meer dan verwacht zou worden op grond van het
bosoppervlak. Hoewel dennenbossen van belang zijn als foerageergebied (o.a. keverlarven en houtmieren in
dood hout), is de gerichtheid op naaldbos minder strikt dan gesuggereerd. De suggestie ontstaat namelijk
doordat beukenlanen of kleine percelen oud beukenbos (favoriete nestgelegenheid) binnen grote
naaldboscomplexen niet apart zijn uitgesplitst. De nesten worden vaak gemaakt in een Beuk, regelmatig ook
in een Grove den of Amerikaanse eik, soms in een populier (Hustings et al, 2006).
Bedreigingen
De belangrijkste bedreigingen zijn verstoring van de nestplaats, een hoge recreatiedruk, vernietiging van de
nestboom omwille van veiligheid en een louter op houtproductie gericht bosbeheer met weinig staand dood
hout (Decleer, 2007). Vergrassing van de bosbodem door vermesting en verzuring kan eveneens tot afname
van mieren leiden. Het vellen van oude Beukenlanen leidt lokaal tot vermindering van broedgelegenheid.
Bosbouw-werkzaamheden in het broedseizoen leiden soms tot verstoring (Ministerie van LNV, 2008).
Locatie
De Zwarte specht komt verspreid voor in de bossen van de
Maasduinen. Zie kaartje (2005: 34 paar).
Huidig beheer
In de bossen wordt door het Limburgs Landschap en de
gemeente Bergen een natuurtechnisch bosbeheer
gevoerd ten behoeve van natuur en recreatie.
Staatsbosbeheer beheert zijn bossen volgens de inzichten van
het geïntegreerd bosbeheer waarbij ook houtproductie een
doelstelling is.
Concept Beheerplan Natura 2000 Maasduinen
54

Staat van instandhouding
In Limburg ligt het voor de hand dat de provinciale kartering het werkelijke voorkomen heeft overschat. Enkele
schijnbare concentratiepunten zijn ongetwijfeld hiervan het gevolg. Het is onbekend in welke mate
dubbeltellingen hebben plaats gevonden. De door de provincie aangetroffen aantallen zijn door Van Noorden
en Schols (1999) met 50% verminderd om tot een nieuwe schatting te komen (Hustings et al, 2006).
In de bossen van de Maasduinen broeden jaarlijks Zwarte spechten. In de periode 1999-2003 wordt het
aantal geschat op circa 34 paar. Gezien de landelijk gunstige staat van instandhouding is behoud voldoende.
Het betreft vanuit Nederlandse optiek een relatief geïsoleerde populatie, maar zij sluit aan bij de populatie aan
de Duitse zijde van de grens en vormt daarmee een onderdeel van de sleutelpopulatie van het Nederlands-
Duits grensgebied van Midden-Limburg (Ministerie van LNV, 2007).
Ontwikkelingen en trends
De eerste Limburgse waarneming, najaar 1908 op de grens met Duitsland bij Aken, volgde niet lang nadat de
soort zich in de laatste twee decennia van de 19 e eeuw had ge(her)vestigd in de Ardennen en de Eifel. Deze
uitbreiding werd mogelijk gemaakt door toenemende ouderdom van loofbos (nestgelegenheid) en aanleg van
grote naaldbossen (voedsel). Rond 1920 vestigde de eerste Zwarte specht zich in de buurt van Arcen, waarna
vaste lokale populaties ontstonden. Medio jaren zeventig werd een verspreiding vastgelegd die, op
atlasblokniveau (5x5 km), grotendeels overeenkomt met de huidige (Sovon, 2002). Het is aannemelijk dat de
aantallen daarna nog licht zijn toegenomen. De eerste vlakdekkende en gedetailleerde kartering in Limburg
vond pas in de jaren negentig plaats. Eind jaren negentig en later zijn uit de meeste deelgebieden in Noord-
en Midden-Limburg stabiele of toenemende aantallen gemeld bij de actualisering van de provinciale kartering
(179 paren in 1990-93 en 199 in 1998-2005). Dit sluit aan bij de positieve berichtgeving uit Noord-Brabant,
Belgisch Limburg en het Rijnland (Hustings et al, 2006).
Een sterke toe- of afname van de Zwarte specht is niet te verwachten. Door het donkerder worden van de
bossen neemt enerzijds een belangrijke voedselbron voor de Zwarte specht (mieren) af. Anderzijds zorgt het
ouder worden van de bossen voor meer broedgelegenheid en is het ook huidige bosbeheer (grotere tolerantie
ten opzichte van dood hout) gunstig. De invloed van predatie door haviken kan lokaal van betekenis zijn maar
leidt op landelijke schaal niet tot afname (Ministerie van LNV, 2008).
Doelstelling
Behoud omvang en kwaliteit leefgebied met een draagkracht voor een populatie van ten minste 30 paren.
Mogelijkheden voor behoud, herstel en/of uitbreiding
Het extensief bosbeheer waarbij meer aandacht uitgaat naar een gevarieerde bosstructuur met oude bomen,
dood hout en open plekken, werkt positief op de verspreiding van de Zwarte specht. Voldoende leefgebied is
duurzaam te handhaven door voortzetting van huidig beleid. Dat betekent in bosgebieden doorgaan met het
toepassen van beheersmaatregelen die zijn gericht op tegengaan van vergrassing, vermesting en verzuring.
Daarbij is te streven naar het behoud van oude (potentiële) nestbomen (Ministerie van LNV, 2008).
Concept Beheerplan Natura 2000 Maasduinen
55

2.17. Boomleeuwerik (A246)
Beschrijving
De Boomleeuwerik wordt in Limburg overal op de zandgronden, waar geschikte habitats voorkomen,
aangetroffen (presentie 15%). In heidereservaten is de soort het talrijkst in kleinschalige gebieden met veel
bosranden, enige opslag en de nodige variatie in leeftijd en structuur van de heideplanten; waar in Limburg
stuifzandrelicten voorkomen, zijn de randen ervan favoriete habitats. Grote open heidevlaktes, zoals de
kernen van de Hamert en de Bergerheide, worden gemeden door Boomleeuweriken. Pas geplagde stroken
temidden van oudere heide oefenen gedurende enkele jaren onweerstaanbare aantrekkingskracht uit. De
soort is vrij tolerant ten opzichte van begrazing. Hierbij zal meespelen dat het broedseizoen van de
Boomleeuwerik eind maart start, veelal ruim voor de inscharing van vee. Sterk versnipperde, verboste en
intensief begraasde heide, moet het stellen zonder Boomleeuweriken. In natte heidegebieden ontbreekt de
soort eveneens, al kunnen drogere koppen soms bezet zijn.
In bosgebieden blijven Boomleeuweriken beperkt tot grote boswachterijen op de armste zandgronden. Ze
huizen hier vooral op kaalslagen en in aanplant tot een leeftijd van hooguit 10 jaar, soms ook langs brede
zandpaden en andere randen met een heischrale begroeiing binnen open bos. Kleine heiderestanten in bos,
mits niet te veel door opslag overwoekerd, zijn vaak door Boomleeuweriken bezet (Hustings et al, 2006).
Bedreigingen
Verzuring en vermesting hebben vergrassing en verbossing van heidevelden tot gevolg en daarmee afname
van de oppervlakte aan voedselgebied voor de Boomleeuwerik. Zowel te intensieve als te extensieve
begrazing kan een negatieve invloed hebben op de Boomleeuwerik. De negatieve invloed van hoge
recreatiedruk is niet geheel duidelijk maar is lokaal zeker van belang (Ministerie van LNV, 2008).
Locatie
Van oudsher is de Boomleeuwerik een karakteristieke
broedvogel op de heideterreinen van de Maasduinen. Zie
kaartje (2005: 90 paar).
Huidig beheer
Er is over grote oppervlaktes heideherstelbeheer
uitgevoerd door plagwerkzaamheden. Daarnaast vindt
begrazing plaats met schapen en runderen. Verder wordt op
verschillende plekken langs de heidevelden bosrandbeheer
toegepast.
Concept Beheerplan Natura 2000 Maasduinen
56

Staat van instandhouding
Limburg ligt ingeklemd tussen enkele gebieden met een omvangrijke populatie Boomleeuweriken: Belgisch
Limburg, het oosten van Brabant en Noordrijn-Westfalen. Vooral langs de Duitse grens bevinden zich op korte
afstand van Limburg enkele bolwerken van formaat, zoals de 115 territoria op een voormalig munitiedepot bij
Brüggen-Bracht even ten oosten van Swalmen.
Binnen de provincie kennen Noord- en Midden-Limburg enkele gebieden met een goede populatie
Boomleeuweriken. Volgens de Avifaunakartering zijn de beste gebieden Meinweg, Weerter- en
Budelerbergen en de Maasduinen. Binnen de Maasduinen kwamen in 1993 zowel op Hamert als op de
Bergerheide 36 paren tot broeden (Hustings et al, 2006).
De geaccidenteerde heideterreinen van de Maasduinen zijn een zeer geschikt broedgebied. In 1993 werden
162 paren geteld. Recentelijk lijkt de stand enigszins te zijn afgenomen. In de periode 1999-2003 werd het
aantal geschat op 97 paren. Gezien de landelijk gunstige staat van instandhouding is behoud voldoende. Het
Natura 2000-gebied heeft voldoende draagkracht voor een sleutelpopulatie (Ministerie van LNV, 2007).
Ontwikkelingen en trends
Pas vanaf de jaren zestig en zeventig komen voldoende inventarisatiegegevens boven water om de
Limburgse aantalsontwikkelingen te kunnen schetsen. Begin jaren zestig was de soort in Limburg een zeer
schaarse broedvogel, vermoedelijk door de strenge winter van 1962-63. In de tweede helft van de jaren
zeventig en de jaren tachtig werd lokaal een sterke toename gemeld door een gunstiger terreinbeheer.
In de jaren negentig zijn de aantallen in de grotere heide- en bosgebieden gestabiliseerd, zoals op de Hamert
(26-39 territoria zonder duidelijke trend in 1989-2003), maar plaatselijk ook teruggelopen. Voorbeelden van dit
laatste zijn te vinden in het Bergerbos (van 34 territoria in 1993 naar 18 in 1998), de Bergerheide (36 in 1993,
41 in 1999, 27, 30 en 17 in 2003-05) en een deel van de Meinweg. In sommige kleinere heideterreinen en in
gebieden waar pas in dit decennium werd gestart met heideherstel, kwam het tot een uitbreiding of nieuwe
vestiging van Boomleeuweriken; op het totaal in Noord- en Midden-Limburg maakte dit echter weinig uit. De
provinciale broedvogelkartering vond 441 paar in 1990-93 en 452 in 1998-2005 (Hustings et al, 2006).
Doelstelling
Behoud omvang en kwaliteit leefgebied met een draagkracht voor een populatie van ten minste 100 paren.
Mogelijkheden voor behoud, herstel en/of uitbreiding
In de heidegebieden dient het beheer gericht te worden op het behoud en herstel van grote open zones met
spaarzame vegetatie door kappen, plaggen en/of extensief begrazen. Verstoring moet zoveel mogelijk
geweerd worden (Decleer, 2007). De toepassing van beheermaatregelen in heidegebieden zal voortgezet
moeten worden om de verzuring en vermesting te bestrijden.
Concept Beheerplan Natura 2000 Maasduinen
57

2.18. Oeverzwaluw (A249)
Beschrijving
De oeverzwaluw is een koloniebroeder. De vogels nestelen in zelf gegraven holen in steilwanden die in open
gebieden liggen, vaak in de buurt van open water. De soort foerageert al vliegend op insecten, die zowel
boven water als boven land worden gevangen. De Nederlandse oeverzwaluwbroedvogels zijn trekvogels en
overwinteren in de Sahelzone ten zuiden van de Sahara.
Open terreinen met zand-, leem- of kleiwanden, liefst in de omgeving van zoet water, vormen de broedbiotoop
van de oeverzwaluw. De nesten worden gegraven in steile afgekalfde oevers van meren, rivieren en beken,
maar ook in steilwanden van gronddepots, afgravingen, stuifduinen en greppels. De oeverzwaluw gebruikt
ook kunstmatige wanden als nestgelegenheid. Het landschap moet open zijn zodat de aanvliegroutes niet
worden onderbroken door vegetatie. Alleen steilwanden van minimaal 10 m2 zijn geschikt voor vestiging. Als
een geschikte plek verdwijnt, wordt uitgeweken naar een andere locatie liefst in de directe omgeving.
Vliegende insecten vormen het voedsel en worden in de wijde omgeving van de broedplaats bejaagd
(Ministerie van LNV, 2008).
Bedreigingen
De verstoringsgevoeligheid van de oeverzwaluw is groot op broedlocaties. Dat hangt samen met de
kwetsbaarheid van het broedsel in de nestpijpen. Vooral verstoring door landrecreatie lijkt een bedreiging te
vormen, alhoewel het effect van waterrecreatie op de oeverzwaluwpopulatie niet onderzocht is (Ministerie van
LNV, 2008).
Locatie
Reindersmeer en Groeve Driessen
Huidig beheer
Er worden geen specifieke maatregelen uitgevoerd voor de Oeverzwaluw.
Staat van instandhouding
De Oeverzwaluw kan beter worden geschrapt van de doelenlijst omdat in het Natura 2000-gebied geen
natuurlijke habitats aanwezig zijn. De broedlocatie ‘Groeve Driessen’ is niet meer geschikt en de broedlocatie
op het Reindersmeer is in 2009 niet meer bezet vanwege instorting van de steile wand. Op den duur
verdwijnen locaties in zandafgravingen door het ontbreken van natuurlijke dynamiek.
Ontwikkelingen en trends
In de periode 1999-2003 wordt het aantal geschat op circa 120 broedparen (Ministerie van LNV, 2007).
Doelstelling
Behoud omvang en kwaliteit leefgebied met een draagkracht voor een populatie van ten minste 100 paren.
Mogelijkheden voor behoud
Mogelijkheden voor behoud liggen langs de Maas. Daarvoor zou een gebiedsuitbreiding noodzakelijk zijn of
de doelstelling moet worden verplaatst naar een ander gebied, zoals de Grensmaas.
Als dit niet mogelijk is kan worden gedacht aan het plaatsen van een kunstwand om broedgelegenheid voor
de Oeverzwaluw te kunnen waarborgen.
Concept Beheerplan Natura 2000 Maasduinen
58

2.19. Roodborsttapuit (A276)
Beschrijving
De Roodborsttapuit is een broedvogel van open gebieden met een ruige vegetatie en verspreide opslag van
struiken of bomen. De Nederlandse broedvogels zijn trekvogels en overwinteren tot in Noord-Afrika (Ministerie
van LNV, 2008).
Tijdens de provinciale kartering 1990-97 kwam een kwart van de populatie voor in heide- en
hoogveengebieden. Omvangrijke populaties werden vastgesteld in de Groote Peel, de Mariapeel, de
Meinweg, de Hamert en de Bergerheide. De aantallen zijn daarna in de meeste van deze gebieden
opgelopen. De soort komt in Limburg voor in open habitats met braamstruiken, opslag en greppels. Zeer
kleine heidevelden en sterk verboste veenrestanten worden gemeden (Hustings et al, 2006).
Bedreigingen
De achteruitgang van de Roodborsttapuit in cultuurland in de jaren 80 en 90 heeft te maken met intensief
grondgebruik. Door bespuiten en maaien verdwenen veel ruige hoekjes en verder is veel grasland omgezet in
maïsvelden. Deze velden zijn volstrekt ongeschikt als foerageer- of nestbiotoop voor de Roodborsttapuit.
Vooral het bermbeheer, wel of niet maaien en spuiten in de broedtijd, is van grote invloed op de soort. In
duinen en natuurgebieden is de soort gevoelig voor veranderingen in terreinbeheer. De Roodborsttapuit gaat
achteruit bij verbossing en te intensieve begrazing, en gaat vooruit bij tegengaan van verbossing en lichte
begrazing (Ministerie van LNV, 2008).
Locatie
Van oudsher is de Roodborsttapuit een karakteristieke
broedvogel op de heideterreinen van de Maasduinen. Zie
kaartje (2005: 92 paar).
Huidig beheer
Er is over grote oppervlaktes heideherstelbeheer
uitgevoerd door o.a. plagwerkzaamheden. Daarnaast vindt
begrazing plaats met schapen en runderen. Verder wordt op
verschillende plekken langs de heidevelden
bosrandbeheer toegepast.
Concept Beheerplan Natura 2000 Maasduinen
59

Staat van instandhouding
De Roodborsttapuit bezet in Limburg 18% van de kilometerhokken en komt momenteel vrijwel alleen voor op
de zandgronden. Er is een sterke concentratie in het Peelgebied. De verspreiding in de kop van Limburg en
het Maasdal is momenteel groeiende. Limburg ligt ingeklemd tussen gebieden waar Roodborsttapuiten lokaal
behoorlijk talrijk, maar tevens aan de nodige dynamiek onderhevig zijn: Noord-Brabant, Belgisch Limburg en
het Rijnland (Hustings et al, 2006).
Van oudsher is de Roodborsttapuit een gewone broedvogel in de Maasduinen. De aantallen lijken over de
langere termijn min of meer stabiel. In de periode 1999-2003 werd het aantal paren gemiddeld op 86 geschat.
Gezien de landelijke gunstige staat van instandhouding is behoud voldoende. Het gebied levert waarschijnlijk
onvoldoende draagkracht voor een sleutelpopulatie (= 100 paar), maar draagt wel in belangrijke mate bij aan
de draagkracht in de regio Midden-Limburg ten behoeve van een regionale sleutelpopulatie (Ministerie van
LNV, 2007).
Ontwikkelingen en trends
Begin 20 e eeuw was de Roodborsttapuit algemeen in de gehele provincie. In de jaren vijftig was dit nog
steeds zo. De dichtheden in heideterreinen waren toen vermoedelijk lager dan in agrarisch cultuurland. Ook
medio jaren zeventig was deze situatie niet wezenlijk veranderd, al was de verspreiding in het Heuvelland
vermoedelijk gekrompen. Daarna vonden ingrijpende veranderingen plaats. Eind jaren zeventig en begin jaren
tachtig nam de populatie in tien jaar tijd af met ongeveer 65%. Dit is met name te wijten aan intensivering van
de landbouw.
De aantallen in de heide- en hoogveengebieden waren in de jaren zeventig niet hoog, maar bleven ten tijde
van de neergang in het cultuurland op peil. Sterker nog, in veel gebieden namen de aantallen in de jaren
tachtig en/of begin jaren negentig sterk toe. Na de groeiperiode zijn ze in sommige gebieden gestabiliseerd.
Dit geldt in eerste instantie voor de grotere natuurreservaten zoals de Groote Peel (toename 1985-89) en de
Hamert (toename van 19 naar 37 territoria in 1988-90, daarna jaarlijks 30-47 territoria in 1991-2003). De
aantallen op de Bergerheide zijn ook in de jaren negentig nog gegroeid (13 territoria in 1993, 24 in 1999, 35-
40 in 2003-05).
De overwegend positieve ontwikkeling in heide- en hoogveengebieden is deels te danken aan veranderd
terreinbeheer. Veel van deze gebieden waren in de jaren zestig en zeventig verwaarloosd; het verwijderen
van opslag en openhouden van de vegetatie via begrazing werd vaak gevolgd door een toename van het
aantal Roodborsttapuiten. Ook nu reageert de soort nog sterk op het verwijderen van bos op heide, zoals
aangetoond op de Meinweg. Al te drastisch terreinbeheer wordt overigens niet op prijs gesteld.
Waarschijnlijk hebben enkele grote natuurgebieden en agrarische terreinen met levensvatbare populaties in
de jaren tachtig en begin jaren negentig dienst gedaan als refugium voor Roodborsttapuiten. Het herstel in de
jaren negentig lijkt zich althans vooral vanuit deze brongebieden te hebben voltrokken. Hoe hard het in de
regio Noord- en Midden-Limburg is gegaan, wordt door provinciale kartering aangetoond. In 1990-93 werden
196 territoria gevonden en in 1998-2005 waren dit er 956. In tien jaar tijd zijn de aantallen dus bijna
vervijfvoudigd (Hustings et al, 2006).
Concept Beheerplan Natura 2000 Maasduinen
60

Doelstelling
Behoud omvang en kwaliteit leefgebied met een draagkracht voor een populatie van ten minste 85 paren.
Mogelijkheden voor behoud, herstel en/of uitbreiding
Het huidige beheer van duin- en heidegebieden (met lichte begrazing en tegengaan van verbossing) is
ogenschijnlijk ten gunste van de Roodborsttapuit. Bovendien schept lichte extensivering van grondgebruik in
agrarisch gebied (met minder intensief greppelbeheer) nieuwe kansen.
Verder is voortzetting nodig van het huidige extensievere beheer van randen-, berm- en slootkanten in het
agrarische gebied, als ook van het beheer van heidegebieden met het open houden van terreinen door
extensieve begrazing en tegengaan van verbossing.
Concept Beheerplan Natura 2000 Maasduinen
61

2.20. Grauwe klauwier (A338)
Beschrijving
De Grauwe klauwier is een broedvogel van halfopen landschappen met een rijk voedselaanbod. De
Nederlandse broedvogels overwinteren in zuidelijk Afrika (Ministerie van LNV, 2008).
De meeste Limburgse territoria zijn gevestigd in kleinschalig cultuurlandschap met dichte doornhagen en
hooilandjes, de rest op heide met berkenopslag en braamstruwelen. In het agrarisch cultuurlandschap gaat
het vrijwel altijd om reservaten of gebieden met een beheersovereenkomst. Succesvolle paren bewonen
extensief benutte, structuurrijke terreinen met veel vegetatieovergangen van droog naar nat en van dicht naar
open (Hustings et al, 2006).
Bedreigingen
De afname moet in eerste instantie worden toegeschreven aan habitatvernietiging (opruimen doornhagen en
andere natuurlijke perceelscheidingen), daarna echter in toenemende mate aan voedselproblemen. Door de
intensivering van de landbouw hebben vermesting, verdroging, verzuring en herbicidengebruik immers geleid
tot een enorme afname van grote insecten, hagedissen en andere prooisoorten van de Grauwe klauwier
(Hustings et al, 2006). Daarnaast zorgen ontwormingsmiddelen van ingeschaard vee voor verarming van
prooidieren zoals mestkevers.
Het grootste probleem is echter de afwezigheid van een bronpopulatie op korte afstand. In de Maasduinen is
het habitat op een aantal plekken wel aanwezig, maar is er geen tot weinig aanvoer van vogels uit nabij
gelegen gebieden. De incidentele broedgevallen kunnen niet zorgen voor een basispopulatie (tenminste 10
paren) die groot genoeg is om slechte perioden, zoals koude zomers, te overleven (pers. med. B. van
Noorden).
Locatie
Binnen de Maasduinen broedt de soort in structuurrijke
heidegebieden. De soort wordt onregelmatig gevonden op de
Hamert en/of de Bergerheide. Zie kaartje (2005: 2 paar).
Huidig beheer
Er is over grote oppervlaktes heideherstelbeheer uitgevoerd door
plagwerkzaamheden. Daarnaast vindt begrazing plaats met
schapen en runderen. Verder wordt op verschillende
plekken langs de heidevelden bosrandbeheer toegepast.
Concept Beheerplan Natura 2000 Maasduinen
62

Staat van instandhouding
Begin vorige eeuw was de Grauwe klauwier een vrij algemene broedvogel van de Maasduinen. Vanaf de
jaren ’50 is het een jaarlijkse broedvogel in enkele paren. Sinds 1988 is de soort in vier jaren niet vastgesteld:
1989, 2000-2002. Maximaal werden vier paren geteld in 1995. De Maasduinen vormen door de gevarieerde
landschapsstructuur potentieel een belangrijk broedgebied. Gezien de landelijk zeer ongunstige staat van
instandhouding is uitbreiding van de populatie gewenst. Het betreft een relatief geïsoleerde populatie en
zowel in het gebied als in de regio is de draagkracht te gering voor een sleutelpopulatie. Ze kan beschouwd
worden als een uitloper van de populatie in het Zuid-Limburgse en Duitse heuvelland (Ministerie van LNV,
2007).
In Limburg behoort de Grauwe klauwier momenteel tot de zeldzaamste broedvogels. In de periode 1992-2004
werden 2 tot 11 territoria bekend. De enige vrijwel jaarlijks bezette locatie in deze periode was de Hamert
(jaarlijks 1-3 territoria vanaf start van onderzoek in 1988, echter niet in 1997 en 2000-02, wel weer in 2003).
Misschien kan hieraan de Meinweg worden toegevoegd, waar de soort na onregelmatige broedgevallen
jaarlijks voorkwam in 2002-05, terwijl ook de recente vestiging op de Bergerheide (2 paar in 2004 en 2005)
hoopvol is. Daarnaast zijn er vanaf 1997 per jaar 3-10 territoria gevonden rond het Vijlenerbos in het
Heuvelland. Ook op andere plekken in deze regio worden de laatste jaren broedgevallen aangetroffen. Aan de
Vlaamse zijde van de Grens bij Vaals nestelen enkele paren in de Voerstreek. In het Rijnland lag de
kernverspreiding in de jaren negentig in de zuidelijke regionen, met noordelijke vertakkingen via de Eifel tot bij
Aken en de Zelfkant tussen Schinveld en Koningsbosch (Hustings et al, 2006).
Tussen de Nederlandse populaties vindt weinig uitwisseling plaats. De huidige populatie is in hoge mate
geconcentreerd in het Drenthe (recent begint ook het Heuvelland een bolwerk te vormen) en daardoor
kwetsbaar. Gelet op de reproductiecijfers is een instroom van broedparen van buiten Nederland noodzakelijk.
De kansen op grootschalig populatieherstel van de Grauwe klauwier zijn niet groot. De beperkte
beschikbaarheid van (gevarieerd) voedsel is een te groot knelpunt geworden. Het is een open vraag of het
mogelijk is in natuurgebieden (duinen, heide, hoogveen) noemenswaardige aantallen broedparen van Grauwe
klauwier ‘aan te trekken’ via gunstig terreinbeheer. De beste kansen op (her)bezetting hebben de
grensstreken met Duitsland en België, aangezien deze buurlanden nog omvangrijke populaties kennen die
voor aanvoer kunnen zorgen (Ministerie van LNV, 2008).
Ontwikkelingen en trends
Begin 20 e eeuw was de Grauwe klauwier in grote delen van de provincie een vrij talrijke broedvogel. De soort
was destijds een karaktervogel van kleinschalig cultuurlandschap zoals dat vooral in Zuid-Limburg nog heel
gewoon was. In Midden- en Noord-Limburg was het voorkomen gebonden aan rivier- en beekdalen en
kleinschalige ontginningen. In de uitgestrekte heide- en veengebieden kwamen vermoedelijk weinig Grauwe
klauwieren voor; deze landschappen waren door hun voedselarme karakter en overbegrazing te open, met
uitzondering van de randen en kleine cultuurland-enclaves.
In de jaren twintig en dertig nam de soort om onbekende reden in verschillende gebieden af. Een voorbeeld is
de omgeving van Arcen (in 1908 nog vrij talrijk, in 1923 zo goed als verdwenen). De jaren veertig, mogelijk
onder invloed van veel warme zomers, kenden een opleving. Vanaf medio jaren vijftig ging het echter opnieuw
bergafwaarts. De afname was aanvankelijk vooral opvallend in Zuid-Limburg, waar de soort al in de jaren
zestig vrijwel verdween. In Midden- en Noord-Limburg hielden lokaal clusters van 2-6 territoria stand. Medio
jaren zeventig was de verspreiding in de hele provincie sterk verbrokkeld en werden bij het eerste min of meer
vlakdekkende onderzoek alleen restpopulaties aangetroffen in de kop van Limburg, tussen Bergen-Venlo, de
Mariapeel, tussen Roermond-Echt en bij Vaals-Epen (Teixeira, 1979). Deze restanten losten merendeels eind
Concept Beheerplan Natura 2000 Maasduinen
63

jaren zeventig op, uiterlijk in de jaren tachtig. De populatie, die in de jaren veertig naar ruwe schatting
tenminste 100-200 territoria omvatte, was geslonken tot 25-35 medio jaren zeventig en 5-10 rond 1990.
Verrassend genoeg zorgden de jaren negentig niet voor het verwachte uitsterven van de soort, maar voor
enige stabilisatie op laag niveau (5-15 territoria rond 1998, 10-15 in 2000-04). Gezien de onregelmatigheid in
de bezetting van de territoria en het nogal magere broedsucces is het wat vroeg om van een echt
populatieherstel te spreken. De meeste aanspraken hierop maakt nog Zuid-Limburg waar de soort inmiddels,
na 2-3 magere decennia, weer vaste voet aan wal lijkt te hebben. Dit wordt nog een versterkt door de 13-38
territoria die in 2005-08 werden gevonden (pers. med. R. van Dongen). De hervestiging in Zuid-Limburg staat
mogelijk niet los van de toename in de Ardennen (B) en de Eifel (DL). Hier zette in de jaren negentig een
krachtig populatieherstel in na een lange periode van afname en areaalinkrimping (Hustings et al, 2006).
Doelstelling
Uitbreiding omvang en/of verbetering kwaliteit leefgebied met een draagkracht voor een populatie van ten
minste 3 paren.
Mogelijkheden voor behoud, herstel en/of uitbreiding
Een belangrijke beheermaatregel voor deze soort is het herstel van heggen, houtwallen en braamstruweel in
de huidige en voormalige broedgebieden. Een op grote insecten, zoals sprinkhanen en mestkevers, gericht
beheer zonder gebruik van insecticiden is noodzakelijk, zeker in perceelsranden en kleinschalige
landschapselementen als dijken en wegbermen. Gefaseerd maaien zonder bemesting van graslanden biedt
meer foerageermogelijkheden. Voldoende rust moet worden verzekerd in de broedgebieden (Decleer, 2007).
Vooral een ruim aanbod aan grote insecten en kleine gewervelden is voor de Grauwe klauwier van belang. De
aanwezigheid van voldoende prooi is te bereiken door hydrologisch herstel en andere beheersmaatregelen in
reservaten en minder intensief gebruik van cultuurland in broedgebieden van de Grauwe klauwier.
Uitwisseling tussen landelijke populaties onderling alsook met andere West-Europese populaties maakt de
soort minder kwetsbaar (Ministerie van LNV, 2008).
Concept Beheerplan Natura 2000 Maasduinen
64

2.21. Pimpernelblauwtje (H1059)
Beschrijving
Het pimpernelblauwtje komt – vaak samen met het donker pimpernelblauwtje – voor in matig voedselrijke tot
voedselarme, vochtige hooilanden in stroomdalen van rivieren en beken. Vegetatiekundig betreft het
begroeiingen van het Dotterbloem-verbond en Blauwgrasland. maaibeheer is noodzakelijk om deze
graslanden in stand te houden. Waar de soorten samen voorkomen, is het pimpernelblauwtje doorgaans
gebonden aan wat lagere en minder gesloten vegetatie dan het donker pimpernelblauwtje. In de Moerputten –
waar beide mierenblauwtjes opnieuw zijn ingevoerd – leeft het pimpernelblauwtje in blauwgrasland. In een
gezonde populatie ligt een keten van zulke hooilanden met veel grote pimpernel vaak verbonden via wegen
met brede bermen waarin deze waardplant ook talrijk groeit. De soort is weinig mobiel; daardoor worden
geïsoleerd geraakte percelen moeilijk opnieuw gekoloniseerd.
Bedreigingen
Vernietiging en vermesting van leefgebieden waren de belangrijkste oorzaken voor het verdwijnen van
het Pimpernelblauwtje uit Nederland. Daarnaast is het beheer van leefgebieden niet altijd goed
geweest. Intensieve begrazing leidde op sommige plekken tot het verdwijnen van de mieren die als
gastheer dienen, terwijl te vroeg maaien (gericht op een hoge soortenrijkdom aan planten) in sommige
natuurgebieden, zoals de Moerputten, de vlinders de das omdeed. Het ideale leefgebied van het
pimpernelblauwtje is vrij vochtig en matig schraal, met een open vegetatie waarin veel grote pimpernel,
in een hoge dichtheid. In juli moeten in de planten nog kleine groene knoppen aanwezig zijn. Als de
bodem schraal genoeg is, kan de beheerder deze situatie handhaven door eenmaal per jaar te maaien
nadat begin september de rupsen de knoppen van de waardplant hebben verlaten. Op rijkere (of
verrijkte) gronden moet twee keer gemaaid worden: begin juni en vanaf half september, omdat anders
de vegetatie in de vliegtijd van de vlinders te hoog en te dicht is en er te weinig kleine planten van de
grote pimpernel zijn. Daarnaast is een hoge dichtheid aan nesten van de moerassteekmier nodig. Voor
een gezonde (deel)populatie van de vlinder is een dichtheid van minimaal één mierennest per vierkante
meter over een aaneengesloten oppervlakte van minstens twee hectare.
Locatie
De soort is sinds de jaren zestig niet meer aanwezig in de Maasduinen.
Huidig beheer
Er wordt op moment van schrijven geen beheer uitgevoerd om de terugkeer van deze soort te
bewerkstelligen.
Staat van instandhouding
De landelijke staat van instandhouding van het Pimpernelblauwtje is zeer ongunstig. De soort kwam in het
verleden in dit gebied voor.
Ontwikkelingen en trends
Het Pimpernelblauwtje heeft in Limburg grote populaties gehad. In de regio Roerstreek is de soort in meer
dan 10 uurhokken (5x5 km) aanwezig geweest. In de rivier- en beekbegeleidende vochtige hooilanden langs
de Maas, Roer, Swalm en Schandelose beek (Velden) waren tot in de jaren vijftig vele populaties aanwezig.
In 1970 is de soort voor het laatst waargenomen in Herkenbosch. Op de Meinweg waren tot in de jaren zestig
Concept Beheerplan Natura 2000 Maasduinen
65

nog verschillende vliegplaatsen aanwezig. De redenen voor het verdwijnen van de soort zijn divers, maar
hebben onder meer te maken met het veranderde beheer van hooilanden. Een deel daarvan is omgezet in
akkers, andere werden bemest en tweemaal gemaaid, waardoor de soort geen overlevingskansen meer had.
Een deel van de vliegterreinen werd juist veel minder intensief gebruikt en verruigden. Hierdoor verdween de
waardmier, de Ruwknoopmier en dus ook het Pimpernelblauwtje (Tax, 1989).
Doelstelling (complementair)
Ontwikkeling leefgebied en vestiging duurzame populatie van ten minste 1.000 volwassen individuen
(Ministerie van LNV, 2007).
Mogelijkheden tot behoud, herstel en/of uitbreiding
Indien de aankoop, inrichting en beheer van potentieel geschikte locaties is gerealiseerd kan pas nagedacht
worden over mogelijke herintroductie. Echter het omzetten van terreinen die nog landbouwgebied zijn naar
geschikte graslanden zal vele jaren duren. Geschikte locaties voor ontwikkeling en beheer van deze terreinen
liggen langs de Lingsforterbeek (binnen begrenzing), de Heukelomse beek, de Roode beek (monding) en in
het Schandelose broek.
Concept Beheerplan Natura 2000 Maasduinen
66

2.22. Donker pimpernelblauwtje (H1061)
Beschrijving
Het Donker pimpernelblauwtje is een bewoner van hooilanden met daarin Grote pimpernel en de
waardmier Gewone steekmier of Moerassteekmier. De Gewone steekmier leeft vaak in ruige vochtige
randen van hooilanden, bermen of slootkanten. De Moerasssteekmier prefereert vochtigere en schrale
omstandigheden. De combinatie van Grote pimpernel en Waardmier is noodzakelijk voor de
ingewikkelde levenscyclus van het Donker pimpernelblauwtje. Donker pimpernelblauwtjes zetten in de
periode juli augustus eitjes af op bloemknoppen van de Grote pimpernel. Hiervoor gebruiken ze vaak
planten die boven de rest van de begroeiing uitstaan. De eitjes komen na enkele dagen uit en de rupsen
leven een dag of tien van de bloemknoppen van de Grote pimpernel. Na twee tot drie weken laten de
rupsen zich op de grond vallen. Eenmaal op de grond scheiden ze stoffen af die mieren aantrekken. De
mieren nemen de rupsen mee naar hun nest. Dit gebeurt in de periode juli tot september. De rupsen
brengen de winter door in het mierennest, waar ze zich voeden met de larven van de mieren. Rupsen
van het van het Donker pimpernelblauwtje kunnen ervoor zorgen dat de stand van de mieren achteruit
gaat waardoor dat leefgebied niet meer geschikt is. Daarom moeten in een goed leefgebied meer
geschikte plekken met mieren en waardplanten aanwezig zijn. Gaat het op de ene plek slechter met de
mieren kunnen ze weer op een andere plek terecht.
Bedreigingen
Het Donker pimpernelblauwtje is in geheel Europa sterk bedreigd. Vanwege de specifieke levenscyclus en
bijzondere habitateisen zijn de populaties van deze soort erg kwetsbaar voor een verkeerd (maai)beheer.
Hoewel de vlinder minder kritisch is ten aanzien van beheer en milieu dan het Pimpernelblauwtje is een goede
bescherming van de soort moeilijker te realiseren. Omdat het Donker pimpernelblauwtje zich over grotere
afstanden verplaatst, is het leefgebied groter en zijn meer partijen bij beschermingsmaatregelen betrokken
(Janssen en Schaminée, 2004).
Locatie
De soort is sinds de jaren zestig niet meer aanwezig in de Maasduinen.
Huidig beheer
Er wordt op moment van schrijven geen beheer uitgevoerd om de terugkeer van deze soort te
bewerkstelligen.
Staat van instandhouding
De landelijke staat van instandhouding van het Donker pimpernelblauwtje is zeer ongunstig. De soort kwam in
het verleden in dit gebied voor.
Ontwikkelingen en trends
Dat het Donker pimpernelblauwtje een echte Limburgse vlinder was, blijkt wel uit de synoniemen
Roerblauwtje en Bruin maasblauwtje. Het voorkomen van de soort was vergelijkbaar met het
Pimpernelblauwtje en geconcentreerd in de regio Roerstreek. De soort is voor het laatst gezien bij
Herkenbosch, in 1970. De redenen voor de achteruitgang van de soort zijn vergelijkbaar met het
Pimpernelblauwtje. Het enige verschil is dat een verruiging van hooilanden niet direct leidt tot achteruitgang.
De waardmier van het Donker pimpernelblauwtje, de Rode steekmier, heeft een voorkeur voor ruigere
Concept Beheerplan Natura 2000 Maasduinen
67

situaties, zodat het leefgebied in eerste instantie beter werd. Bij een te sterke verwaarlozing neemt de
kwaliteit ook voor deze soort af (Tax, 1989).
In het Roerdal werd tot grote verassing in 2001 de vlinder op vier plekken teruggevonden, al ging het in
drie gevallen om hooguit enkele zwervers. Van de vier plekken waar de soort in 2001 is waargenomen is er
nog maar een over. De soort bevindt zich nu alleen nog in een aantal wegbermen en slootkanten maar
rondom de Vlootbeek in Posterholt. De hervestiging in 2001 heeft vermoedelijk plaatsgevonden uit een
naburige Duitse populaties. Echter hier was de soort volgens onderzoekers sinds halverwege de jaren
negentig verdwenen. Sinds 2004 worden ook weer dieren gezien in Duitsland. De afstand tussen het
Nederlandse en Duitse leefgebied bedraagt circa vijf kilometer.
Doelstelling (complementair)
Ontwikkeling leefgebied en vestiging duurzame populatie van ten minste 1.000 volwassen individuen
(Ministerie van LNV, 2007).
Mogelijkheden tot behoud, herstel en/of uitbreiding
Indien de aankoop, inrichting en beheer van potentieel geschikte locaties is gerealiseerd kan pas nagedacht
worden over mogelijke herintroductie. Echter het omzetten van terreinen die nog landbouwgebied zijn naar
geschikte graslanden zal vele jaren duren. Geschikte locaties voor ontwikkeling en beheer van deze terreinen
liggen langs de Lingsforterbeek (binnen begrenzing), de Heukelomse beek, de Roode beek (monding) en in
het Schandelose broek.
Concept Beheerplan Natura 2000 Maasduinen
68

3. VISIE
De natuurwetenschappelijke betekenis van het Natura 2000-gebied Maasduinen berust op een samenspel
van geologische, waterhuishoudkundige en bodemkundige eigenschappen. Hierdoor is een zeer gevarieerd
landschap ontstaan waarin talrijke levensgemeenschappen voorkomen.
Van internationaal belang zijn de vennen, de heiden en de stuifzanden met elk hun kenmerkende vegetatie,
flora en fauna.
3.1. Korte termijn visie (6 jaar)
In de Maasduinen zullen in de eerste planperiode een groot aantal instandhoudingsmaatregelen worden
genomen. Ten behoeve van de uitbreiding van de oppervlakte van stuifzand en heide worden diverse
heideterreinen vergroot. Daarnaast worden, door het verbreden van bospaden (bosrandbeheer), verbindingen
gemaakt tussen de verschillende heideterreinen. Dit komt de uitwisseling van kenmerkende soorten ten
goede. Door natuurtechnisch bosbeheer in de Maasduinen zal het aandeel loofhout in de aanwezige
naaldbossen toenemen. Deze omvorming zorgt ervoor dat het bos een grotere structuurvariatie krijgt.
De Vochtige en Droge heiden zullen bestaan uit mozaïekachtige structuren waarin op droge delen ook plaats
is voor solitairen en boomgroepen. Hier profiteren de Boomleeuwerik, Nachtzwaluw en Roodborsttapuit van.
Anti-verdrogingsmaatregelen zullen een belangrijke rol spelen voor de natte habitattypen vennen, Vochtige
heiden en Pioniervegetatie met snavelbiezen. Langs de beken komen goed ontwikkelde beekbegeleidende
bossen voor. De Veenbossen van het Lommerbroek zullen kwalitatief verbeterd worden door verbetering van
de waterhuishouding. De beekdalen maken onderdeel uit van het leefgebied van de Bever. De Knoflookpad
heeft zijn biotoop in poelen en vennen in voormalige agrarische enclaves die door natuurontwikkeling zijn
omgevormd naar natuurterrein.
3.2. Lange termijn visie
De Maasduinen zal een begeleid natuurlijke eenheid vormen. Integrale beheersvormen kennen geen grenzen
waardoor bossen en heideterreinen vloeiend in elkaar overlopen door gevarieerde mantel- en
zoomvegetaties. Op verschillende plaatsen in de overgangszones komen Grauwe klauwieren jaarlijks tot
broeden. De heideterreinen worden grotendeels beheerd door middel van extensieve begrazing in grote
beheerseenheden. De Stuifzandheiden van het gebied zullen begraasd worden door schaapskudden (met
herder). Daarnaast worden bos en heide integraal begraasd door grote grazers als runderen en paarden.
Het gebied zal bestaan uit een landschap met gevarieerde en structuurrijke inheemse loof- en naaldbossen,
afgewisseld met structuurrijke Vochtige en Droge heiden waarbij de kenmerkende flora- en faunasoorten
veelvuldig voorkomen. Door de aanzienlijk verminderde stikstofdepositie is de kwaliteit van de heideterreinen
toegenomen.
Langs het Geldernsch-Nierskanaal, bij het Lommerbroek en bij het gebied ‘Aan de Aswaarden’ zullen de
bossen bestaan uit goed ontwikkelde Vochtige alluviale bossen met een kenmerkende soortensamenstelling
en ondergroei. De Zure vennen zijn kwalitatief goed ontwikkeld door de aanwezigheid van kenmerkende
soorten waaronder Draadzegge en Drijvende egelskop. Aan de rand van deze vennen vormen Vochtige heide
en Pioniervegetaties met snavelbiezen een goed ontwikkelde overgangszone. In het Pikmeeuwenwater heeft
het habitattype ‘Actief hoogveen’ zich optimaal ontwikkeld met onder meer Lavendelheide en Kleine Veenbes.
In Zwak gebufferde vennen komt de Drijvende waterweegbree veelvuldig voor.
De Stuifzandheiden zijn structuurrijk waardoor Boomleeuwerik, Roodborsttapuit en Nachtzwaluw in hoge
dichtheden voorkomen. De Geoorde fuut heeft een stabiele populatie in het Meeuwenven. In de Zure vennen
Concept Beheerplan Natura 2000 Maasduinen
69

komt de Dodaars jaarlijks met minstens 40 paar tot broeden. Het Stroomdalgrasland van de Stalberg heeft
zich uitgebreid en wordt door dynamiek van de Maas duurzaam in stand gehouden. Een aantal beekdalen
(Lingsforterbeek, Heukelomse beek, Roode beek) bevatten vochtige graslanden met veel Grote Pimpernel
waarin stabiele populaties Pimpernelblauwtjes voorkomen.
Concept Beheerplan Natura 2000 Maasduinen
70

4. BELEID EN WETTELIJK KADER
In dit hoofdstuk wordt alleen ingegaan op de plannen die direct betrekking hebben op het gebied en relevant
zijn voor de instandhoudingsdoelen. Voor achtergronden wordt verwezen naar deel I van het beheerplan.
4.1. Limburgs provinciaal beleid
Het natuur- en landschapsbeleid van de provincie Limburg is verwoord in het Provinciaal Omgevingsplan
Limburg (POL). Het beschermingsregime van het natuurbeleid is vertaald in de POL-herziening EHS. De
POL-herziening EHS leidt tot een helder onderscheid in de natuurbeleidscategorieën van rijk en provincie
namelijk de Ecologische Hoofdstructuur (EHS), Robuuste Verbinding en de Provinciale Ontwikkelingszone
Groen (POG). De uitvoering van het natuurbeleid in de vorm van subsidiepakketten is geregeld in het
Programma Beheer.
Provinciaal Omgevingsplan Limburg
Voor de natuur- en milieukwaliteit noemt het POL biodiversiteit en regeneratievermogen van de natuur,
groene en open ruimte, landschap en cultureel erfgoed als cruciale aspecten. Concreet houdt dit in dat
natuurgebieden aan elkaar worden gekoppeld en dat er een natuurnetwerk wordt gevormd dat bijdraagt aan
de verbetering van ecosystemen. Het gaat hierbij zowel om behoud van bestaande bos- en natuurgebieden
als om het creëren van voorwaarden voor nieuwe natuur. Daarnaast is aangegeven waar de robuuste
verbinding Schinveld-Mook is begrensd.
De Maasduinen vallen in de perspectievenkaart volledig in perspectief 1 (P1): Ecologische Hoofdstructuur. Dit
perspectief heeft betrekking op de bestaande bos- en natuurgebieden en nieuwe natuur. Bestaande bos- en
natuurgebieden dienen te worden beschermd en waar nieuwe natuur is aangegeven op de kaart wordt
gestreefd naar vergroting en onderlinge verbinding van bestaande gebieden tot robuuste eenheden.
De Maasduinen zijn aangewezen als hydrologisch gevoelig Vogel- en Habitatrichtlijngebied en op de POLkaart
zijn twee deelgebieden aangegeven als stiltegebied (Broedersbos en Hamert). Daarnaast is er bij
Bergen een freatisch grondwaterbeschermingsgebied aanwezig en wordt het gebied doorsneden door vier
beken met een specifieke ecologische functie (SEF).
Stimuleringsplan Noord-Limburg-Oost
De Stimuleringsplannen Natuur, Bos en Landschap dienen als documenten voor het vertalen van
natuurdoelen naar pakketten van de provinciale subsidieregeling voor (agrarisch) natuurbeheer, de Subsidie
(Agrarisch) Natuurbeheer Limburg (S(A)NL). In de Stimuleringsplannen zijn de doelen voor natuur- en
landschapsbeheer gebiedsgericht geformuleerd.
Het Natura 2000-gebied beslaat in het Stimuleringsplan Noord-Limburg-Oost vier regio’s. In deze gebieden
zijn pakketten opengesteld voor het realiseren van doelen zoals Elzenbroekbos, Berkenbroekbos, Droge
heide, Vochtige heide en Voedselarme plassen.
Robuuste verbinding Schinveld-Mook
Om de ruimtelijke samenhang van de EHS op nationaal en internationaal niveau te verbeteren is in de Nota
Ruimte de in Limburg gelegen Robuuste verbinding Schinveld-Mook aangegeven. De Robuuste verbinding
Schinveld-Mook is middels een POL-aanvulling en een stimuleringsplan in 2007 gedetailleerd begrensd en is
daarmee onderdeel van de EHS. Hiermee geldt voor de Robuuste verbinding het generieke beleid (‘nee,
tenzij’-regime) voor de EHS.
Concept Beheerplan Natura 2000 Maasduinen
71

Verdrogingsbeleid
Op verzoek van het Rijk heeft de provincie een zogeheten ‘TOP-lijst’ opgesteld. Op die lijst staan
natuurgebieden waar de provincie tussen nu en 2015 met voorrang inzet op het bereiken van natuurherstel.
Het Rijk draagt via de ILG financieel 50 procent bij aan uitvoeringsmaatregelen in deze gebieden. Op de
Limburgse lijst staan 48 gebieden, waaronder het gehele Natura 2000-gebied Maasduinen. De
hersteldoelstelling voor deze gebieden is niet nieuw, maar volgt uit al bestaand beleid op het gebied van
verdroging, GGOR, Natura 2000 en KRW. Door middel van voortgangsrapportages worden overzichten
gegeven van de geboekte resultaten, welke maatregelen zijn uitgevoerd en wat de effecten waren.
Provinciaal Waterplan Limburg 2010-2015
In de Programmaovereenkomst ILG (Inrichting Landelijk Gebied) heeft de provincie met het Rijk afspraken
gemaakt over het herstel van de natte natuur in 48 Limburgse TOP-gebieden in 2015. Daartoe zullen de
waterschappen uitvoeringsplannen opstellen om te komen tot een zogeheten Gewenst Grond- en
Oppervlaktewater Regiem (GGOR). Onze inspanning in het kader van de ILG voor het herstel van de natte
natuur richt zich op het bereiken van zowel kwantitatieve als kwalitatieve waterhuishoudkundige
randvoorwaarden, zoals vastgelegd in het GGOR. Conform het provinciaal Kader GGOR (2006) dient het
GGOR in de grondwaterafhankelijke natuurgebieden zoveel mogelijk samen te vallen met het voor de natuur
Optimale Grond en Oppervlaktewater Regiem (OGOR), teneinde de gewenste natuurdoelen te kunnen
behalen. Op basis van dit kader hebben de waterschappen voor de TOP-gebieden, waaronder
grondwaterafhankelijke Natura 2000 gebieden, in 2008 een breed maatschappelijk gedragen GGOR
opgesteld. In 2010 zal de provincie beslissen omtrent de goedkeuring van het GGOR voor geheel Limburg.
De waterschappen vertalen het GGOR in maatregelenpakketten in hun Waterbeheerplannen. De
maatregelen, die voor 2015 uitgevoerd moeten zijn, kunnen zowel technisch van aard zijn (stuwbeheer,
peilgestuurd draineren, herinrichten van watergangen, maaiveldophoging, e.d.) als financieel
(schadevergoedingen, natschaderegeling). Ook verandering van grondgebruik (extensivering of overgang
van landbouw naar natuur) of reallocatie van EHS kan aan de orde zijn. Vanuit kwaliteitsoogpunt kan het
nodig zijn (diffuse) bronnen van verontreiniging van het grondwater aan te pakken.
Bosnota Limburg
Kortweg gaat de Bosnota (Provincie Limburg, 1998) over beleidsdoelen voor zowel bestaand als nieuw bos.
Zo stimuleert de provincie om de natuurwaarden te verhogen. De provincie ondersteunt het Rijksbeleid ten
aanzien van de meest waardevolle bossen (A-locaties en bosreservaten). Het bosreservaat het Quin, gelegen
in het Bergerbos, is in 1987 aangewezen als een ‘Droog Berken-Zomereikenbos’. Aanwijzing als bosreservaat
betekent dat het beheer in eerste instantie gericht moet zijn op de instandhouding of het herstel van oude
en/of bijzondere (relicten van) bosgemeenschappen. Houtproductie en recreatie mogen niet leiden tot
aantasting van de aanwezige natuurwaarden. Een bufferzone is hierbij van belang. Verder staat hierin dat zal
worden nagegaan of Boswet soepeler toegepast kan worden in relatie tot open natuurterreinen.
Nota Natuur- en Landschapsbeheer
In deze nota voor de periode 2000-2010 zijn de gewenste doelen vastgelegd en vormt het provinciaal beleid
ten aanzien van natuur en landschapsbeheer. Eén van de doelstellingen is het, uiterlijk per 2020, binnen de
EHS realiseren van ten minste vier natuurlijk beheerde natuurgebieden van tenminste 500 hectare Eén van
de vier gebieden is de Hamert/Bergerheide. Hier wordt gestreefd naar natuurlijk beheer met een vorm van
ongecompartimenteerde extensieve begrazing en een zo laag mogelijk niveau van ingrijpen van de
Concept Beheerplan Natura 2000 Maasduinen
72

terreinbeheerder. Daarnaast dient het gebied in zo min mogelijk apart beheerde delen te worden opgedeeld
om een zo hoog mogelijk niveau van natuurlijkheid te bereiken (Provincie Limburg, 1999).
Beleidsnota uitvoering Flora- en faunawet
De Flora- en faunawet geeft Gedeputeerde Staten (GS) bevoegdheden op het gebied van beheer van
diersoorten en voorkomen en bestrijden van schade door dieren, waarmee na zeven jaar via wettelijke regels
invulling wordt gegeven aan het akkoord van het ministerie van Landbouw, Natuurbeheer en Visserij en het
Interprovinciaal Overleg (IPO) ingevolge de Decentralisatie Impuls 1995. Deze nota omvat beleid voor beheer
van dierpopulaties, bestrijding en voorkoming van schade door diersoorten en bescherming van de
leefomgeving van planten- en diersoorten volgens de regels van de Flora- en faunawet.
Faunabeheerplan Noord-Limburg
Het Faunabeheerplan is in navolging van de in april 2002 ingevoerde Flora- en Faunawet en bovengenoemde
Beleidsnota opgesteld voor het werkgebied Noord-Limburg. Het plan geeft aan welk beheer in uitzondering op
de wettelijke bescherming met betrekking tot in het wild levende dieren voor de provincie Limburg van kracht
zal zijn. Het biedt inzicht in mogelijke risico’s op schade in het werkgebied Noord-Limburg. De
Wildbeheereenheden (WBE) die betrekking hebben op de Maasduinen zijn de WBE’s Bergen en
Arcen/Velden. Zij voeren het faunabeheer/ jacht uit. Voor de Maasduinen heeft dit vooral betrekking op het
reewild en recent ook op het wild zwijn.
Integraal Project Heukelomse beek
Het gebied Heukekomse beek is een project in het kader van Zandmaaspakket I.
De nadruk in dit project ligt op hoogwaterbescherming en de daarmee samenhangende realisatie van
natuurdoelstellingen. Concreet zal per 1 januari 2011 het peil van de Maas met 25 cm omhoog gaan. Om voor
de 2 tot 3 blijvende bedrijven perspectief te kunnen bieden heeft het ministerie van LNV Koopmansgelden
beschikbaar gesteld waarmee extensivering van de melkveehouderij in dit gebied, in samenhang met het
uitruilen van gronden voor natuurontwikkeling, gerealiseerd kan worden.
Inmiddels is het gebied aangewezen voor integrale aanpak. Er is een projectplan waarbij de betrokken
partijen een convenant gesloten hebben en momenteel werkt de projectgroep aan het opstellen van een
uitvoeringsplan.
Integraal Project Schandelo-Hanik
In 2007 is het gebied Schandelo-Hanik door de Gebiedscommissie Maasduinen voorgedragen voor het
opstellen van een integrale projectnota. In december 2007 heeft de provincie hiertoe goedkeuring verleend.
Het gebied Schandelo-Hanik ligt in het zuidelijke deel van het reconstructie gebied Maasduinen. Het betreft
globaal het gebied tussen Velden, Lomm en de Duitse grens. Het totale plangebied bedraagt circa 1800
hectare. Kenmerkende agrarische sectoren in het plangebied zijn met name de glastuinbouw en
grondgebonden landbouw. Qua natuur bestaat Schandelo van noord naar zuid gezien uit een aantal gebieden
die zijn begrensd als EHS. Qua landschap maakt het deel uit van het terrassenlandschap. Dit gebied is
begrensd door een duidelijke aflopende glooiing of rand. Ook op het gebied van water/milieu zijn maatregelen
nodig in het kader van het GGOR. Qua toerisme en recreatie ligt er een aantal wensen ten aanzien van
(internationale) fiets- en wandelroutes (uitbreiding en/of kwaliteitsverbetering).
Wat betreft de leefbaarheid kan met name met bewoners van Velden nagegaan worden welke wensen en
behoeften er zijn ten aanzien van de kernrand zone.
Concept Beheerplan Natura 2000 Maasduinen
73

De projectnota voor de integrale aanpak van dit gebied wordt op dit moment opgesteld door de projectgroep
Schandelo. Hierin zijn de gemeente Arcen en Velden, de Dienst Landelijk Gebied (DLG), de LLTB, de natuur-
en milieu organisaties en het Waterschap vertegenwoordigd.
Natuurbeschermingswet-Vergunningen
Er zijn een aantal vergunningen afgegeven ten behoeve van waterwinning en uitbreiding van agrarische
bedrijven. Verder zijn er door agrariërs vergunningaanvragen ingediend voor ammoniak (saldering
stikstofdepositie op het Natura 2000-gebied).
Ten westen van de Bergerheide ligt een pompstation van de WML binnen de begrenzing van het Natura
2000-gebied. Hiervoor is een passende beoordeling gemaakt en er is een vergunning in het kader van de
NB-wet verleend.
4.2. Jacht, beheer en schadebestrijding
Het provinciale beleid omtrent jacht enerzijds en beheer en schadebestrijding anderzijds is te vinden in de
Beleidsnota uitvoering Flora- en faunawet (Provincie Limburg, 2002). Deze nota omschrijft het beleid voor
beheer van dierpopulaties, bestrijding en voorkoming van schade door diersoorten en bescherming van de
leefomgeving van planten- en diersoorten volgens de regels van de Flora- en faunawet.
Jacht
Onder jacht wordt verstaan: het opsporen, bemachtigen en doden van wild. Met wild worden hier Haas,
Fazant, Houtduif, Konijn, Wilde eend en Patrijs bedoeld. Er mag alleen op Haas, Fazant, Houtduif, Konijn en
Wilde eend gejaagd worden in bepaalde perioden tussen zonsopgang en zonsondergang. Op de Patrijs mag
niet gejaagd worden, omdat de jacht daarop niet geopend is (www.limburg.nl; Provincie Limburg, 2002). In de
volgende categorieën natuurgebieden is in Limburg de jacht niet geopend ingevolge artikel 46, lid 3 van de
Flora- en faunawet:
1. Gebieden die krachtens de Natuurbeschermingswet 1998 zijn aangewezen als beschermd
natuurmonument (dan wel gebieden waarvan de aanwijzing als beschermd natuurmonument in
overweging is genomen), ook wanneer die thans zijn opgenomen in een Natura 2000-gebied;
2. Vogelrichtlijngebieden.
Tevens vindt in deze gebieden ingevolge het provinciaal beleid in beginsel geen bestrijding van beschermde
inheemse soorten plaats. Uitzondering hierop is mogelijk op grond van artikel 68 van de Flora- en faunawet
(zie verderop onder Beheer en schadebestrijding). De beoordeling van de noodzaak tot schadebestrijding
wordt gedaan aan de hand van de volgende criteria:
1. buiten de natuurgebieden dienen redelijke inspanningen te worden geleverd om het betreffende
belang te beschermen;
2. gebleken moet zijn dat betreffende belangen onvoldoende kunnen worden beschermd indien ingrijpen
in dierpopulaties uitsluitend buiten het natuurgebied plaatsvindt;
3. ingrijpen in dierpopulaties in het natuurgebied moet een redelijke bijdrage kunnen leveren aan de
bescherming van de betreffende belangen.
Beheer en schadebestrijding
Als uitzondering op de bescherming van dieren kan op grond van artikel 68 van de Flora- en faunawet en het
Besluit beheer en schadebestrijding een aantal verboden handelingen worden toegestaan. De Flora- en
Concept Beheerplan Natura 2000 Maasduinen
74

faunawet en het Besluit beheer en schadebestrijding sommen limitatief de belangen op, op grond waarvan
ontheffing verleend kan worden. Het betreft de volgende belangen.
• de volksgezondheid en de openbare veiligheid;
• de veiligheid van het luchtverkeer;
• belangrijke schade aan gewassen, vee, bossen, bedrijfsmatige visserij en wateren;
• schade aan flora en fauna;
• schade of belangrijke overlast veroorzaakt door Steenmarters aan gebouwen of zich daarin
bevindende goederen;
• schade door Vossen aan niet bedrijfsmatig gehouden vee;
• het voorkomen en bestrijden van onnodig lijden van zieke of gebrekkige dieren van de soorten:
Edelhert, Ree, Damhert en Wild zwijn.
• het voorkomen en bestrijden van schade veroorzaakt door Konijnen of Vossen op sportvelden of
industrieterreinen;
• het reguleren van de populatieomvang van dieren, behorende tot de diersoorten Edelhert, Ree,
Damhert of Wild zwijn, met dien verstande dat vanwege dit belang slechts ontheffing kan worden
verleend indien de aanleiding is gelegen in de schadehistorie ter plaatse en van het omringende
gebied of de maximale populatieomvang in relatie tot de draagkracht van het gebied waarin de dieren
zich bevinden.
Wanneer er geen andere bevredigende oplossing bestaat en er geen afbreuk gedaan wordt aan de
instandhouding van de soort is ontheffing of vrijstelling van de bescherming van een soort aan de orde.
Naast het instrument ontheffing wordt er gebruik gemaakt van de vrijstelling ex artikel 65 van de Flora- en
faunawet. Dit kan op landelijk of provinciaal niveau. Op landelijk niveau gelden anno 2009 vrijstellingen voor
het doden van Houtduiven, Konijnen, Zwarte kraaien en Kauwen om belangrijke schade aan gewassen te
voorkomen. Voor het doden van Vossen geldt een vrijstelling om schade aan de fauna te voorkomen. Op
provinciaal niveau geldt een vrijstelling voor het met klemmen doden van Woelratten en een vrijstelling voor
het verontrusten van een aantal soorten om belangrijke schade aan gewassen te voorkomen (Verordening
beheer en schadebestrijding dieren Limburg, 2007). Voor het doden van Mollen, Veldmuizen en Bosmuizen
geldt een generieke vrijstelling op grond van artikel 75 van de Flora- en faunawet. De Huisspitsmuis mag op
grond van dit artikel worden bestreden in of op gebouwen of daarbij behorende erven of roerende zaken.
Zwarte rat, Bruine rat en Huismuis worden op grond van de Flora- en faunawet niet beschermd.
Tot slot biedt de aanwijzing ex artikel 67 van de Flora- en faunawet de mogelijkheid personen of categorieën
van personen aan te wijzen voor het doden van beschermde of onbeschermde soorten. Hierbij kan worden
bepaald dat de toestemming van de grondgebruiker niet nodig is. Voor het doden van onbeschermde soorten
(zoals de Nijlgans) is een aanwijzing nodig om van het geweer gebruik te mogen maken. In Limburg geldt een
aanwijzing voor het doden van Muskusratten en Beverratten door waterschapspersoneel. Voor
bovengenoemde categorieën natuurgebieden is het Waterschap verplicht een in overleg met de beheerder op
te stellen plan te overleggen.
Faunabeheerplan Noord-Limburg
Ontheffingen ex artikel 68 van de Flora- en faunawet worden in beginsel verleend op grond van een
faunabeheerplan. De faunabeheerplannen zijn door de Limburgse faunabeheereenheden (thans
Concept Beheerplan Natura 2000 Maasduinen
75

Faunabeheereenheid Limburg) opgesteld voor de gehele provincie en in 2005 goedgekeurd door
Gedeputeerde Staten. Het plan geeft aan welk beheer met betrekking tot in het wild levende dieren voor de
provincie Limburg van kracht zal zijn. Het biedt inzicht in mogelijke risico’s op schade in het werkgebied
Noord-Limburg (Faunabeheereenheid Noord-Limburg, 2005). Voor dit gebied is het beheer van de volgende
soorten van belang: Wild zwijn.
4.3. Beheer- en inrichtingsplan Nationaal Park De Maasduinen
Het Nationaal Park De Maasduinen ligt geheel binnen de begrenzing van het Natura 2000-gebied. Het beleid
dat gevoerd wordt met betrekking tot de Nationale Parken is kaderstellend. Dat wil zeggen dat de
hoofddoelstellingen voor het Park voorop staan, en wel de verwezenlijking van:
Natuurbehoud en natuurontwikkeling
Voorlichting en educatie
Recreatief medegebruik
Wetenschappelijk onderzoek.
Daaraan zijn nog een aantal nadere richtlijnen te verbinden:
Ten eerste is het de bedoeling dat het beheer van het Nationaal Park op een samenhangende en zo
integraal mogelijke wijze wordt vormgegeven; vanuit die beheersvisie is te realiseren dat de waarde
van het gehele Nationale Park de som der delen overschrijdt.
Verder geldt dat de doelstellingen op het gebied van natuurbehoud en natuurontwikkeling voorrang
hebben.
Mede hieruit voortvloeiend zal op het gebied van het recreatief medegebruik een recreatieve zonering
worden ingevuld. Het doel van die zonering is dat enerzijds voorkomen wordt dat de specifieke
kwaliteiten van het Park worden aangetast, maar anderzijds zoveel mogelijk van die kwaliteiten kan
worden beleefd.
Verder wordt er rekening gehouden met het vigerend overheidsbeleid op het gebied van natuur en landschap.
Daartoe behoort onder meer de aanwijzing van het gebied als kerngebied van de hogere zandgronden binnen
de EHS, grenzend aan het kerngebied van het rivierengebied waarbij tevens diverse grensoverschrijdende
verbindingszones zijn aangegeven (Buro Hemmen, 1999).
4.4. Bestemmingsplannen
In het hoofdstuk ‘Bestaand gebruik’ is gebruik gemaakt van het Bestemmingsplan Buitengebied van de
gemeenten Gennep (1999), Bergen (1998) en Arcen/ Velden (2008). Een bestemmingsplan beschrijft wat er
met de ruimte in een bepaalde gemeente mag gebeuren. Er staat ook in waar gebieden met landschappelijke
waarden, natuur en bedrijventerreinen zijn of mogen komen. Bestemmingsplannen bevatten niet alleen regels
over het grondgebruik, maar bijvoorbeeld ook over maximale hoogte en breedte van bouwwerken. Het
bestemmingsplan geldt zowel voor burgers, bedrijven als voor de gemeente zelf. In principe moet een
bestemmingsplan elke tien jaar worden geactualiseerd.
Bestemming Natura 2000 Opp. (%)
Bos- en natuurgebieden Binnen 90
Landgoederen Binnen < 5
Agrarische gebieden Binnen < 5
Recreatieterreinen Binnen < 5
Concept Beheerplan Natura 2000 Maasduinen
76

Cultuurhistorisch waardevolle objecten Binnen < 5
Grondwaterbeschermingsgebieden Binnen < 5
Woondoeleinden (geëxclaveerd) Binnen < 5
Sportvelden Binnen < 5
Visvijvers Binnen < 5
Schietvereniging Binnen < 5
Agrarische gebieden Buiten 80
Kassen Buiten < 5
Landgoederen Buiten < 5
Recreatieterreinen Buiten < 5
Waterwingebieden Binnen < 5
Zandwingebieden Buiten < 5
Bedrijventerreinen Buiten < 5
Horeca Buiten < 5
Manege Buiten < 5
Crossbaan Buiten < 5
Nutsvoorzieningen Binnen < 5
Woonkernen Buiten < 5
Sportvelden Buiten < 5
De gronden met een bestemming agrarisch gebied (veelal met landschappelijke en/of natuurlijke waarde)
rondom het Natura 2000-gebied zijn bestemd voor agrarisch gebruik. Er wordt gestreefd naar continuering
van het duurzaam agrarisch gebruik van de gronden. De mogelijkheden worden geboden om
bedrijfseconomisch noodzakelijke ontwikkelingen door te voeren, voor zover mogelijk binnen het kader van de
milieuwetgeving. Ten aanzien van de natuurlijke, landschappelijke, cultuurhistorische en archeologische
waarden wordt gestreefd naar behoud en herstel van het historische patroon van verkaveling, ontsluiting en
kleinschalige landschapselementen. Schaalvergroting, behoudens ten behoeve van extensivering, wordt
uitgesloten (Gemeente Bergen, 1999).
Archeologische objecten
Belangrijke archeologische objecten in en om het Natura 2000-gebied zijn Fort Hazepoot, Scherpenheuvel
(Vorstengraf), Ruïne Bleijenbeek en De Stalberg.
Concept Beheerplan Natura 2000 Maasduinen
77

5. BESTAAND GEBRUIK
5.1. Inleiding
Dit hoofdstuk beschrijft het huidig gebruik van de Maasduinen en haar directe omgeving. Om inzicht te krijgen
in de gebruiksmogelijkheden, zijn de vigerende bestemmingsplannen geraadpleegd, de beheersvisies van
terreinbeherende organisaties en eigenaren doorgenomen en is het terrein bezocht.
Daarnaast is gekeken naar mogelijke vergunningen in het kader van de Natuurbeschermingswet 1998.
Definitie bestaand en huidig gebruik volgens de Natuurbeschermingswet 1998
Voor het beheerplan is het van belang om die activiteiten te beschrijven waarvan redelijkerwijs (bijvoorbeeld
op basis van onderzoeksgegevens of expert-judgement) aangenomen kan worden dat ze van invloed zijn op
de wettelijk beschermde waarden van een Natura 2000-gebied. Het bereiken van de instandhoudingsdoelen
wordt immers beschreven mede in samenhang met het bestaande gebruik.
Onder “bestaand gebruik” wordt op grond van artikel 1, onder m, van de Natuurbeschermingswet 1998 het
volgende verstaan:
1°. iedere handeling die op 1 oktober 2005 werd ve rricht en sedertdien niet of niet in betekenende mate is
gewijzigd.
2°. Iedere handeling die op het moment van aanwijz ing van een gebied als beschermd natuurmonument of
ter uitvoering van richtlijn 79/409/EEG dan wel op het moment van aanmelding bij de Europese
Commissie van een gebied ter uitvoering van artikel 4, eerste lid, van richtlijn 92/43/EEG werd verricht en
sedertdien niet of niet in betekenende mate is gewijzigd, voor zover die aanwijzing of aanmelding
plaatsvindt na 1 oktober 2005.
De Natuurbeschermingswet 1998 verplicht dus om gebruik dat op 1 oktober 2005 in of, voor zover relevant,
buiten een Natura 2000-gebied plaatsvond in het beheerplan te beschrijven. Daarnaast kan het beheerplan
beschrijven welke andere activiteiten en ontwikkelingen het bereiken van de instandhoudingsdoelstellingen
niet in gevaar brengen. Daarmee kunnen ook activiteiten die na 1 oktober 2005 zijn aangevangen, maar nog
niet eerder in het kader van de Natuurbeschermingswet 1998 zijn getoetst, in dit beheerplan worden
beschreven.
In dit beheerplan worden daarom activiteiten beschreven, die bij het vaststellen van dit beheerplan bekend
zijn en in redelijke mate toetsbaar zijn binnen het kader van het beheerplan. Deze beoordeling strekt zich dus
uit tot ‘bestaand gebruik’ zoals dat is gedefinieerd in de Natuurbeschermingswet 1998 en huidig gebruik zoals
dat op het moment van vaststelling van het beheerplan plaatsvindt. Op deze manier wordt ook voor gebruik
dat ná 1 oktober 2005 is aangevangen duidelijk of dit schade toebrengt aan de natuurwaarden van een
Natura 2000-gebied en of daarvoor misschien een vergunning nodig is.
De gebruiksmogelijkheden zijn hieronder in beeld gebracht middels de volgende bestemmingsplannen:
Bestemmingsplan Buitengebied gemeente Arcen en Velden, vastgesteld door de gemeenteraad op
22 januari 2008 (In kader van de nieuwe Wro keurt GS geen plannen meer goed.)
Bestemmingsplan Buitengebied gemeente Bergen, vastgesteld door de gemeenteraad op 14 juli 1998
en goedgekeurd door GS op 2 februari 1999.
Concept Beheerplan Natura 2000 Maasduinen
78

Bestemmingsplan Buitengebied gemeente Gennep, vastgesteld door de gemeenteraad op 30 juni
1986 en goedgekeurd door GS op 27 januari 1987 inclusief partiele herziening, vastgesteld op 27
september 1999 en goedgekeurd op 17 april 2000.
5.2. Natuurbeheer
Het beheer van de Maasduinen is er op gericht de natuurwaarden van het gebied gebonden aan stuifzand,
heide, bos, (schraal)grasland en vennen, duurzaam veilig te stellen en verder te ontwikkelen.
Ten behoeve van het heidebeheer vindt momenteel een mix plaats van mechanisch beheer (maaien,
chopperen, plaggen), schapenbegrazing onder hoede van een herder, schapenbegrazing binnen een raster,
runderbegrazing binnen een raster en begrazing door paarden (IJslandse pony’s) en Nederlandse landgeiten
(bij verbraming/ verbossing) plaats.
In de bossen wordt door het Limburgs Landschap en de gemeente Bergen een natuurtechnisch bosbeheer
gevoerd ten behoeve van natuur en recreatie. Staatsbosbeheer beheert zijn bossen volgens de inzichten van
het geïntegreerd bosbeheer waarbij ook houtproductie een doelstelling is.
Voor de vennen geldt een beheer gericht op herstel en ontwikkeling van de gebiedseigen
levensgemeenschappen. Met name in de voedselarme vennen is het beheer gericht op verschraling door
middel van plaggen en het verwijderen van bosopslag. Tevens worden vennen hersteld die in de 20 e eeuw in
cultuur zijn gebracht, door ze (zo mogelijk) opnieuw uit te graven tot op de vroegere venbodem.
5.3. Jacht, beheer en schadebestrijding
Binnen de Maasduinen is de jacht verhuurd aan de wildbeheereenheden (WBE Bergen en Arcen/Velden) en
gericht op schadebestrijding/ populatiebeheer van onder meer Reewild en recent ook Wild zwijn. Dit gebeurt
op basis van tellingen. Delen van de Hamert en de Ravenvennen zijn jachtvrij.
Wilde zwijnen
In Limburg bevinden zich in de faunabeheerplannen vastgelegde leefgebieden voor Wilde zwijnen (De
Meinweg). Meerlebroek en Blankwater zullen zodra deze zijn ingericht bij het Duitse leefgebied worden
getrokken. Buiten deze aangewezen gebieden geldt een nulstandbeheer. Redenen hiervoor zijn met name de
schade aan de landbouw, de risico’s voor het verkeer en mogelijke handelsbelemmeringen bij een nieuwe
uitbraak van een dierziekte. Wilde zwijnen komen tegenwoordig op verschillende plaatsen in Limburg voor en
zijn de laatste jaren in aantal toegenomen. In 2008 zijn binnen de Maasduinen 11 Wilde zwijnen geschoten
door de wildbeheereenheden.
Muskus- en Beverratten
Sinds 1995 heeft het Waterschap Peel en Maasvallei de taak om Muskusratten te bestrijden en de populatie
Muskusratten terug te brengen naar een aanvaardbaar niveau. Vanaf 2002 wordt ook de Beverrat bestreden
met als doel de populatie Beverratten uit te roeien. De Muskusrat wordt bestreden door middel van klemmen
en fuiken en de Beverrat in ‘life traps’ om het doden van de Bever te voorkomen. Binnen de Maasduinen vindt
bestrijding plaats zowel lopend, als per kano (beken). In de Reindersmeer wordt gebruik gemaakt van een
motorboot (H. Wolters, WPM). Vanaf 2003 is in Limburg een daling in het aantal vangsten van zowel de
Muskus- als de Beverrat opgetreden.
Concept Beheerplan Natura 2000 Maasduinen
79

5.4. Recreatie
Over aantallen bezoekers zijn geen recente gegevens bekend. Uit onderzoek blijkt dat tot op heden het
dagrecreatieve bezoek zich concentreert in het zuidelijk deel van het Nationaal Park, ter plaatse van het
landgoed De Hamert. De recreatieve potentie van het Nationaal Park kan door de realisatie van het nieuwe
bezoekerscentrum flink toenemen.
Op basis van een enquête in 1997 blijkt dat circa 80% van de bezoekers van voormalig NP De Hamert de
Nederlandse nationaliteit heeft, en dat bijna 20% Duits is. De meeste bezoekers (ook uit Duitsland) wonen in
de nabijheid van het de Hamert: meer dan 75% woont binnen een straal van 25 kilometer. Mede in relatie
hiermee blijkt een groot deel van de bezoekers de Hamert vaker te bezoeken: 85% van de bezoekers kwam
al eerder in het gebied. Minimaal de helft komt jaarlijks twee tot vier maal op de Hamert, een kleiner deel komt
er nog vaker. Verreweg de meeste bezoekers komen met de auto: circa 83%. Met de fiets komt circa 7% en
te voet komt circa 10%. Andere reisvormen, waaronder het openbaar vervoer, zijn verwaarloosbaar. Een zeer
groot deel van de bezoekers (85%) blijkt de gemarkeerde routes te volgen (Buro Hemmen, 1999).
Reindersmeer
Het Reindersmeer ligt bij de sluis in de Bosserheide bij Well. Sinds 1999 is het gebied rondom het meer
onderdeel van het Natura 2000-gebied. In de jaren zestig werd op de Bergerheide begonnen met de winning
van industriezand voor de betonindustrie. Door deze ontzandingen ontstonden het Reindersmeer en het
Leukermeer. Rondom het Reindersmeer speelt de natuur de hoofdrol. Extensieve recreatie, zoals fietsen,
wandelen en paardrijden is mogelijk. Zwemmen en vissen zijn niet toegestaan.
Langs het Reindersmeer liggen verschillende wandelroutes. Het startpunt voor deze wandelingen is bij het
informatiepaneel bij de sluisbrug in de Bosserheide in Well. Hier ligt ook een parkeerplaats, en is in de nabije
toekomst een centraal gelegen bezoekerscentrum van het Nationaal Park voorzien.
Vanaf de parkeerplaats vertrekken verschillende wandelroutes zoals de rode route (8 km). Deze route kan
worden gehalveerd met een trekpontje en de rolstoeltoegankelijke route. Een 100 meter lange
voetgangersbrug over het Reindersmeer is een onderdeel van deze route.
Wandelen
Binnen het Natura 2000-gebied zijn meer dan 20 wandelroutes uitgezet. De wandelroutes nabij het
Heerenven en Westmeerven zijn recent aangepast ter bescherming van kwetsbare terreinen. Er is een studie
verricht naar hersituering van de wandelroutes met het oog op kortsluiting van routes, eventueel als
alternatieve route voor het LAW Pieterpad. Het bekende Pieterpad bevindt zich op de westoever van de
Maas. Langs de wandelroutes zijn er diverse begeleidende voorzieningen, zoals: vogelobservatiehut
(Westmeerven), infokasten of panelen met specifieke terreininformatie, inforuiven met algemene
terreininformatie, bijenstal met observatiekast, picknickplaatsen en -banken.
Hardlopen
Er wordt jaarlijks een crossloop georganiseerd waarvan de route door het Quin loopt.
Fietsen
Er zijn verschillende fietsroutes door het gebied te maken aan de hand van het knooppuntennetwerk.
Daarnaast lopen de Ravenvennenroute en een landelijke fietsroute (LF3) door het gebied.
Mountainbiken
Concept Beheerplan Natura 2000 Maasduinen
80

Elk jaar in januari wordt er een ATB-manifestatie gehouden in het noordelijk deel van de Maasduinen
(Bergerbos). Daarnaast heeft de gemeente Bergen recent drie mountainbikeroutes aangelegd. Deze ATBroutes
lopen door de omgeving rondom het Reindersmeer en de Rode Hoek ten noorden van het dorpje
Wellerlooi.
Paardrijden
In het gebied liggen enkele ruiterroutes, in het Bergerbos en rondom het Reindersmeer, op de Hamert en bij
de Ravenvennen. Daarnaast is er een doorgaande ruiter- en menroute aanwezig.
Speelterrein
Ook is er een speelterrein in het gebied, ter hoogte van Nieuw-Bergen aan de Ceresweg, nabij het
Eendenmeer. Hier is een bescheiden horecafaciliteit voorzien.
Evenemententerrein
Er is een evenemententerrein gelegen aan de Wezerweg direct tegen het Natura 2000-gebied.
Scouting
Er liggen binnen de bossen van de gemeente Bergen elf scouting kampeerterreinen. Er zijn daar tussen de
5000 en 8000 overnachtingen per jaar.
Parkeerplaatsen
Vaak zijn er bij de startpunten van de wandelroutes parkeerplaatsen. De drukst bezochte parkeerplaats is die
aan de Twistedenerweg (tegenwoordig fietspad). Overigens zijn parkeerplaatsen in het Aanwijzingsbesluit
geëxclaveerd.
Hondenlosloopgebied
Er zijn twee losloopgebieden (Eendenmeer en Bergerbos) met een totale oppervlakte van 21 hectare. Ze
bieden de mogelijkheid om een wandeling te maken waarbij de hond niet aangelijnd hoeft te zijn. Buiten de
losloopgebieden moeten de honden in de natuurgebieden altijd aangelijnd zijn. Toezichthouders van
Staatsbosbeheer, Gemeente Bergen en Limburgs Landschap verzorgen de handhaving.
Motorcrossbaan
In de buurt van de Reindersmeer, langs de Wezerweg ligt een (illegale) motorcrossbaan, net buiten het
Natura 2000-gebied.
Crossterrein ‘De Goede Hoop’ is een afgebakend terrein is dat al meer dan 25 jaar als crossterrein in gebruik
is. Twee keer per jaar wordt er een crossevenement gehouden (2 weekenden). Het terrein is door de week
geopend voor crosstrainingen:
Zomer: woensdag van 16.00 - 21.00 uur en zaterdag van 13.00 - 18.00 uur.
Winter: woensdag en zaterdag van 13.00 - 17.00 uur en zondag van 14.00 -17.00 uur.
Modelvliegclub
In het Wellsche Meer ligt tegen het Natura 2000-gebied een modelvliegterrein. Hier wordt gevlogen met
vliegtuigen met verbrandingsmotor.
Concept Beheerplan Natura 2000 Maasduinen
81

Jetskiën
Op de Maas bij Wellerlooi wordt regelmatig gejetskied.
Sportvissen
Ten noorden van Wellerlooi ligt een visvijver (Aan de Aswaarden) en ten zuiden van de Ravenvennen ligt
visvijver ‘de Lult’. Beide visvijvers liggen nog juist binnen de begrenzing van het Natura 2000-gebied.
Verblijfsrecreatie
Wat betreft verblijfsrecreatie zijn er binnen het Natura 2000-gebied geen voorzieningen, met uitzondering van
een natuurkampeerterrein (SBB) in het Bergerbos. Wel zijn er meerdere campings en vakantieparken die
vrijwel allemaal direct grenzen aan het gebied.
Camping Dorp Plaatsen Omschrijving Voorzieningen
Heijderbos Heijen ? Bungalowpark
Staatsbosbeheer Afferden 22 natuurkampeerterrein
Hengelland Afferden ? grote camping zwembad, disco
De Schaaf Afferden ? stacaravans zwembad
Klein Canada Afferden 310 grote camping
Roland Afferden ? grote camping zwembad
Turnery Afferden ? minicamping
De Smal Bergen ? minicamping
Scouting Bergen ? kampeerterrein
De Hei Siebengewald ? kleine camping
De Beukenhof Well ? kampeerboerderij manege
Wolfsven Well ? bungalowpark
Leukermeer Well ? chalets zwembad, disco
Anderegg Well ? grote camping
De Looi Wellerlooi 182 chalets
Heide-Hof Wellerlooi 30 kleine camping
Recreatie Maasland Wellerlooi 120 groepsaccomodatie
Hoeve de Maasduinen Wellerlooi 15 minicamping
D'n Dikkenberg Wellerlooi 12 minicamping
Resort Arcen Arcen ? bungalowpark zwembad, disco
Klein Vink Arcen ? bungalowpark zwembad, disco
Maasvallei Arcen ? kleine camping
Pm. Recron is benaderd voor ontbrekende info over standplaatsen.
Horeca
In de omgeving van het Natura 2000-gebied zijn een aantal hotels, restaurants, cafés en bordelen gelegen.
De meeste horeca is te vinden binnen de dorpen. De bordelen liggen echter buiten de dorpen en grenzen
direct aan het gebied.
Sportvoorzieningen
Binnen de begrenzing ligt ter hoogte van Wellerlooi de voetbalvereniging Resia. Dit complex is vooralsnog
niet geëxclaveerd. De vereniging heeft de mogelijkheid de velden te beregenen.
Concept Beheerplan Natura 2000 Maasduinen
82

Schietvereniging
Ten zuiden van Lomm, ter hoogte van De Voort ligt aan de oostkant van de N271 een schietbaan.
Op het terrein bevindt zich een gebouw met een ontspanningsruimte en een tweetal binnenschietruimtes.
Buiten bevindt zich, richting het noordoosten, een 7 baans-schietbaan met 6 binnen schietpunten en 1 buiten
schietpunt. Op het einde van deze, 25 meter lange, schietbaan is een kogelvanger aanwezig.
De schietbaan wordt gebruikt ten behoeve van het uitoefenen van de schietsport in verenigingsverband en
schietoefeningen door de overheid (douane).
In de inrichting wordt geschoten met wapens en kalibers die volgens de reglementen van de KNSA op een 25
meter schietbaan geschoten mogen worden. Hierbij gaat het om disciplines voor handvuurwapens (pistolen
en revolvers) een kaliber tot en met .45”. en een geweer discipline. Daarnaast wordt de baan soms gebruikt
voor het inschieten van een geweer.
De bedrijfsactiviteiten vinden overdag plaats, tussen 07.00 – 19.00 uur en in de zomermaanden tot circa
20.00 uur.
Manege
In de buurt van het Leukermeer is een manege gelegen aan de westkant van de N271. Het betreft hier de
manege Seurenheide te Well. De manege sluit aan op de ruiterroute rondom het Reindersmeer.
Voorlichting en educatie
Voorlichting en educatie wordt verzorgd door het Consulentschap Natuur- en Milieueducatie Limburg (IVN).
Het Nationaal Park heeft een coördinator educatie en voorlichting die met een werkgroep allerlei activiteiten
ontwikkelt. De uitvoering van deze activiteiten gebeurt door vrijwilligers, schoolgidsen en excursieleiders.
Kinderen en gehandicapten zijn belangrijke doelgroepen. Vooral scholen maken gebruik van de educatieve
programma’s.
Op de Hamert (SLL) is een bezoekerscentrum aanwezig. Bij Afferden (SBB) is een steunpunt gepland.
Centraal bij de sluis is een derde bezoekerscentrum van het Nationaal Park voorzien.
Golfbaan Bleijenbeek
De golfbaan Bleijenbeek, gelegen op Landgoed Bleijenbeek (270 ha), bestaat uit een Pitch- en Puttbaan, een
9 holes Par 3/4 baan en een 18 holes golfbaan. Daarnaast is er een clubhuis met restaurant aanwezig. De
golfbaan ligt buiten de Natura 2000-begrenzing. Er zijn mogelijkheden voor beregening.
Concept Beheerplan Natura 2000 Maasduinen
83

5.5. Agrarisch gebruik
De intensieve landbouw, zoals glastuinbouw en veeteelt is hoofdzakelijk ten oosten van het Natura 2000gebied
gesitueerd. Ten westen hiervan liggen hoofdzakelijk opengrondtuinbouw-, boomteelt-,
fruitteeltbedrijven en champignonkwekerijen. Binnen het Natura 2000-gebied liggen een aantal
landbouwenclaves.
Wat betreft de veehouderij zijn op 1 januari 2006 de onderstaande cijfers bekend bij de provincie (tabel x). In
de gemeente Gennep zijn voorlopig alleen de bedrijven opgenomen tot twee kilometer van het Natura 2000gebied.
De andere twee gemeenten zijn in zijn geheel bekeken.
Arcen Bergen Gennep Totaal
Varkenshouders 25 32 0 57
Rundveehouders 25 73 9 107
Paardenhouders 5 10 4 19
Kippenhouders 2 7 2 11
Gemengd bedrijf 2 5 2 9
Tabel x: Veehouderijen rondom de Maasduinen.
5.6. Waterbeheer
Belangrijke waterlopen in het gebied zijn: Eckeltse beek, Molenbeek, Geldernsch-Nierskanaal, Roode beek en
Lingsforterbeek. Deze waterlopen worden beheerd door Waterschap Peel- en Maasvallei. Het waterschap
heeft de Gedragscode Flora- en Faunawet van de Unie van Waterschappen uitgewerkt in het bestendig
beheer en onderhoud.
Er zitten riooloverstorten op de beken buiten de bergenzing. Daarnaast zijn er riooloverstorten en lozingen
van effluent op het Geldernsch-Niers kanaal in Duitsland.
5.7. Grondwateronttrekkingen
In de directe omgeving van het Natura 2000-gebied liggen verschillende waterwinningen.
Pompstation Bergen: Ten westen van de Bergerheide ligt een pompstation van de WML binnen de
begrenzing van het Natura 2000-gebied. Hiervoor is een passende beoordeling gemaakt en er is een
vergunning in het kader van de NB-wet verleend.
Pompstation Hanik: Het gaat hier in het beïnvloedingsgebied vooral om de vennen. Staat het
grondwater in contact met venbodem en is dit minder geworden door de winning? Indien meer
onderzoek nodig is: zie passende beoordeling Hoogwatergeul Lomm (Royal Haskoning);
vennenrapport zuiveringschap (Royal Haskoning, 1998). Of passende beoordeling Bergen
bruikbaar is, hangt af van het type vennen.
Naast deze twee grote waterwinning zijn er nog een aantal kleine winning rond het Natura 2000-gebied. Zie
onderstaande tabel.
Concept Beheerplan Natura 2000 Maasduinen
84

Bedrijf Plaats Soort winning Capaciteit (m3/jaar)
WML Hanik drinkwater 2.500.000
WML Bergen drinkwater 1.000.000
De Flammert? Bergen industrie 54.000
Landgoed
Bleijenbeek BV Afferden beregening 41.000
Peeters VOF Arcen industrie 85.000
Hertog Jan
Brouwerij Arcen industrie 100.000
Klein Vink
Recreatie BV Arcen thermaal bad 225.000
Aviko BV Arcen industrie 420.000
Tuinbouwkassen Tuindorp beregening 250.000
Tabel x: Waterwinningen in en om het N2000-gebied.
5.8. Nutsvoorzieningen/ Leidingen
Door het Natura 2000-gebied lopen zes leidingen van de Waterleiding Maatschappij Limburg (WML) van oost
naar west. Daarnaast liggen er drie zuiveringstechnische werken bij Afferden en één bij Arcen-Lomm.
Conform het Ontwerp-aanwijzingsbesluit maken bestaande bebouwing, bouwwerken tuinen, erven en
verhardingen geen deel uit van het aangewezen gebied, tenzij daar in het aanwijzingsbesluit expliciet van is
afgeweken. In het geval van Natura 2000-gebied Maasduinen is dit niet aan de orde. Dit betekent dat
pompstations en bijbehorende, bouwwerken, de intensief onderhouden terreinen en de directe omgeving
daarvan, kunstmatig verharde wegen, pleinen, parkeervoorzieningen met inbegrip van de tot die wegen
behorende paden en bermen of zijkanten, niet behoren tot het Natura 2000-gebied. In deze terreinen is
sprake van cultuurgroen, met intensief en semi-intensief beheerd groen (Beheersvisie WML).
De grotere terreinen buiten de directe invloedssfeer van de bedrijfsgebouwen en installaties, hebben primair
een beschermingsfunctie voor bodem en grondwater. Hier is het beheer gericht op het benutten van
ecologische potenties en mogelijkheden voor spontane vegetatie-ontwikkelingen. De kwalificerende
habitattypen en soorten zullen in veel gevallen onderdeel uitmaken van deze gebieden, en gebaat zijn bij het
beheer dat hier wordt gevoerd.
Door de waterleidingmaatschappijen is een gedragscode opgesteld (S. de Rijk & A. Doomen, 2007.
Gedragscode Flora- en Faunawet voor drinkwaterbedrijven, KIWA, Nieuwegein). Deze code geldt voor
bestendig beheer en onderhoud. Hieronder worden activiteiten verstaan die een voortzetting zijn van een
praktijk die gericht is op het behoud van de bestaande situatie.
5.9. Woondoeleinden
De woningen worden voorzien van een reële uitbreidingsmogelijkheid in relatie tot een redelijk woonniveau,
die qua maatvoering, structuur en stedenbouwkundig beeld afgestemd blijft op de oorspronkelijke, historisch
aanwezige bebouwing.
Op 1 januari 2008 telde de gemeente Gennep in totaal 16.890 inwoners, de gemeente Bergen in totaal 13.510
inwoners en 5.248 woningen en de gemeente Arcen en Velden telde in totaal 8.863 inwoners.
Concept Beheerplan Natura 2000 Maasduinen
85

Gemeente Dorp Inwoners
Afstand tot
Maasduinen
Gennep Gennep 8816 3 km
Ottersum 2471 4 km
Ven-Zelderheide 769 5 km
Milsbeek 2707 6 km
Heijen 2127 1 km
Bergen Afferden 2222 0 km
Nieuw-Bergen, Bergen, Aijen 5383 0 km
Siebengewald 2201 3 km
Well 2484 0 km
Wellerlooi 1220 0 km
Arcen&Velden Arcen 2546 0 km
Lomm 1033 0 km
Velden 5164 1 km
Tabel x: Aantal inwoner per dorp
5.10. Industrie
Aan de westkant van de Maas tussen Ooijen en Blitterswijck ligt het compostbedrijf ‘Walkro’.
Kenmerkend voor de historie van het bedrijf is de ontwikkeling van buitencompostering naar gehele inpandige
productie. Deze transformatie heeft plaats gevonden in de periode 1995 – 2002. Dit heeft forse investeringen
met zich meegebracht. Behalve de duurzame gebouwen moet men hierbij denken aan luchtwassers, biobed
en schoorsteen. Sindsdien wordt aan de in Nederland milieunormen voldaan. De productie van
champignonsubstraat uit meststoffen vindt sindsdien in harmonie met omgeving en milieu plaats. Een
bijkomend voordeel is dat het gehele productieproces inpandig van begin tot eind onder controle is en indien
nodig kan worden bijgestuurd.
Verder liggen er langs de N271 tegen de grens van het Natura 2000-gebied een viertal bedrijventerreinen:
De Brem: De gemeente Gennep ontwikkelt op dit moment bedrijventerrein ‘De Brem’ (voorheen
Kooreven). Begin 2009 kunnen de eerste ondernemers zich vestigen op dit bedrijventerrein. Gennep
wil hiermee binnen haar gemeentegrenzen vooral ruimte bieden aan industriële bedrijvigheid en
logistieke dienstverlening.
De Grens: Dit is een modern gemengd bedrijventerrein in de Gemeente Gennep.
De Flammert, Nieuw-Bergen: Bedrijventerrein De Flammert is het enige bedrijventerrein van de
gemeente Bergen. Het is een modern gemengd bedrijventerrein.
Spikweien: Bedrijventerrein Spikweien in Lomm is het enige bedrijventerrein van de gemeente Arcen
en Velden. Het terrein kenmerkt zich door de aanwezigheid van veel metaalbewerkings-bedrijven of
daaraan gelieerde bedrijvigheid.
5.11. Delfstoffenwinning
Dorperheide: hier wordt nog actief zand (voor specie) gewonnen tot eind 2010. Daarna krijgt het
gebied een natuurfunctie.
Walbeck oost: hier wordt nog actief zand gewonnen tot medio 2013. Daarna krijgt het gebied net
zoals de westkant een natuurfunctie.
Concept Beheerplan Natura 2000 Maasduinen
86

Zandmaas: In het kader van de waterberging worden bij Gennep, Aijen en Lomm hoogwatergeulen
aangelegd.
Duitsland: Op korte afstand van het gebied liggen op Duits grondgebied ook enkele zandgroeves.
Driessen: Deze voormalige zandgroeve is tegenwoordig natuurgebied.
Reinderslooi: Deze voormalige zandgroeve is tegenwoordig natuurgebied.
5.12. Verkeer
De snelweg A77 loopt langs de noordkant van het Natura 2000-gebied. De provinciale weg N271 loopt langs
de gehele westzijde van het gebied, en doorsnijdt het op twee plekken (bij de Hamert en kasteel Arcen).
Langs deze weg liggen enkele benzinestations. Ter hoogte van Nieuw-Bergen loopt de provinciale weg N552
dwars door het gebied. Een andere drukke weg die het gebied doorkruist bij Well is de Wezerweg.
Vliegverkeer
Ter hoogte van de Bergerheide ligt net over de grens het Duitse vliegveld Weeze. Deze voormalige militaire
vliegbasis werd in 2003 in gebruik genomen als burgerluchthaven. Vliegveld Weeze was in 2009 de snelst
groeiende Europese luchthaven in de categorie van meer dan 100.000 passagiers per jaar. Dat blijkt uit
onderzoek van de luchtvaart analysesite anna.aero. Vliegveld Weeze verwerkte in 2008 ruim 1,5 miljoen
passagiers, een toename van 80% ten opzichte van 2007. Ruim de helft van de passagiers was afkomstig uit
Nederland.
5.13. Lopende en toekomstige ontwikkelingen
Natuurontwikkeling
Binnen het Natura 2000-gebied zijn er verschillende projecten met betrekking tot natuurherstel of het
ontwikkelen van nieuwe natuur. Het vennenprogramma van Waterschap Peel- en Maasvallei zal naar
verwachting de komende jaren worden uitgevoerd, e.e.a. conform het Reconstructieplan en bijbehorende
Provinciaal Meerjarenprogramma Plattelandsontwikkeling. Hieronder is de stand van zaken vermeld van de
lopende projecten.
Heerenveen
Het project Heerenven-6 is inmiddels afgerond. De venoevers en de geplagde terreindelen zijn over een
oppervlakte van zeven hectare bekalkt. Eind 2008 zal heidestrooisel worden uitgereden om de ontwikkeling
van heide te bevorderen. Om de soortenrijkdom in het Heerenvenproject 1 en 3 te waarborgen is boomopslag
met de hand verwijderd. Binnenkort zal gestart worden met het Heerenven-7 project. Het graafwerk van het
westelijk deel van vennen (1-6) is afgerond. Het oostelijke deel is reeds in uitvoering en in maart 2009 gereed.
Wolfsven/ Lelieven
Met het herstel is reeds begonnen en dit is naar verwachting afgerond in maart 2010.
Eckeltse vennen
Dit herstelproject wacht nog op afhandeling vergunningaanvraag bij de gemeente Bergen.
De vennen zijn van belang voor de Knoflookpad.
Concept Beheerplan Natura 2000 Maasduinen
87

Vreewater
Het Limburgs Landschap heeft de benodigde vergunningen voor herintroductie van de Boomkikker van het
Ministerie van LNV ontvangen. De soort is inmiddels uitgezet, de komende jaren zullen ter versterking van de
prille populatie meer larven worden uitgezet.
Herinrichting beekdalen
Onlangs zijn er percelen langs de Heukelomse beek in bezit gekomen van het Limburgs Landschap.
Waterschap Peel en Maasvallei heeft een inrichtingsplan opgesteld voor herinrichting van deze beek en
directe omgeving. Daarnaast lopen er projecten van het waterschap ten behoeve van herinrichting van de
monding Eckeltse beek, Roode beek en Lingsforterbeek.
Project Heideherstel en heideverbindingen in de Maasduinen
De Maasduinen vormen een belangrijk onderdeel van de Ecologische Hoofdstructuur.
Ondanks het gevoerde beheer, beheermaatregelen specifiek gericht op het heidelandschap, wordt
geconstateerd dat gebieden nog steeds onder druk staan van de ‘ver’ thema’s, (verzuring, verdroging en
vergrassing) inclusief versnippering. Mede daardoor worden karakteristieke heidesoorten bedreigd. Het gaat
dan om soorten als o.m. Levenbarende hagedis, Zandhagedis, Gladde slang, Heivlinder, Heideblauwtje, maar
ook om plantensoorten als b.v. Klokjesgentiaan, Borstelgras en Klein warkruid.
In meerdere actie-, soortbescherming- en beheerplannen * wordt aandacht besteed aan herstelmaatregelen
t.g.v. bedreigde soorten. Bovendien wordt in het project aandacht besteed aan “belevingswaarde” voor de
recreanten. De financiering wordt uitgewerkt door het Overlegorgaan Nationaal Park Maasduinen in een
zogenoemde ‘kwaliteitsimpuls’.
De samenwerkende organisaties (SBB, Gem. Bergen, SLL en ONP) willen, op basis van de
leefgebiedenbenadering, in projectvorm herstel- en inrichtingsmaatregelen realiseren in het Natura 2000gebied.
Zij staan daarbij voor een integrale uitvoering wat in dit verband betekent dat alle voorgestelde
maatregelen in alle fasen bij alle terreineigenaren worden uitgevoerd.
Bezoekerscentrum Reindersmeer
Op de sluis tussen de Reindersmeer en het Leukermeer wordt een nieuw bezoekerscentrum gebouwd.
Infocentra bij de Hamert en Afferden gaan functioneren als steunpunt.
Ontwikkelingen glastuinbouw
Er zijn twee grote kassencomplexen in ontwikkeling (Tuindorp en Schandelo).
Ontwikkelingen landgoed Bleijenbeek
De ontwikkeling van het landgoed omvat ondermeer de realisatie van circa 173 woningen/ appartementen met
bijbehorende infrastructurele voorzieningen (o.a. een fietspad), een hotel (met circa 180 kamers), een 2 x 18
holes golfbaan met bijbehorende faciliteiten, versterking van de landschappelijke kwaliteit en ontwikkeling van
* “Van Aarbeivlinder tot Zandhagedis”; Actieplan bedreigde soorten in het Reconstructiegebied Noord- en Midden Limburg;
gebiedenrapport Maasduinen; DLG 2007.
*Zandhagedis en Gladde Slang in Limburg, Bureau Natuurbalans – Limes Divergens BV Nijmegen 2006.
* Beheer en inrichtingsplan Nationaal Park Maasduinen, Buro Hemmen 1999.
Concept Beheerplan Natura 2000 Maasduinen
88

nieuwe natuurwaarden, zoals een robuuste ecologische verbindingszone en consolidatie van de ruïne
(voormalig) kasteel Bleijenbeek.
Horecavoorziening Ceresweg/ Eendenmeer
De gemeente Bergen is de afgelopen jaren meerdere keren benaderd door ondernemers die een horecapunt
willen exploiteren op de speelplaats aan de Ceresweg, nabij het Eendenmeer. Er wordt gedacht aan een
semi-permanente voorziening (geen grondgebonden voorziening) en een toiletvoorziening.
Bedrijventerrein De Brem
De gemeente Gennep ontwikkelt op dit moment bedrijventerrein De Brem. Begin 2009 kunnen de eerste
ondernemers zich vestigen op dit bedrijventerrein. Gennep wil hiermee binnen haar gemeentegrenzen vooral
ruimte bieden aan industriële bedrijvigheid en logistieke dienstverlening.
Maaswerken (RWS)
Langs het hele Limburgse deel van de Maas worden in het kader van de projecten van Rijkswaterstaat
Maaswerken maatregelen uitgevoerd. Deze hebben hoofdzakelijk tot doel om de hoogwaterbescherming te
verbeteren, met als nevendoelen natuurontwikkeling en delfstoffenwinning. De voorgenomen maatregelen en
effecten ervan zijn in het Tracébesluit Zandmaas/Maasroute met de bijlagen en achtergronddocumenten
beschreven (Maaswerken, 2003).
In het kader van de waterberging vindt rivierbedverbreding plaats en worden bij Gennep, Aijen en Lomm
hoogwatergeulen aangelegd. Daarnaast wordt het maaspeil opgezet (stuwpand Sambeek: 25 cm en
stuwpand Grave: 50 cm).
Rivierbedverdieping stuwpand Sambeek
Om de bescherming tegen overstromingen te verbeteren wordt in het stuwpand Sambeek het zomerbed over
aanzienlijke lengte verdiept. Het betreft een traject van 11 kilometer tussen Maaskilometer 109,0 (bij Venlo)
en 120,4 (bij Arcen). De verdieping is 2-3 meter. De delfstoffen die hierbij vrijkomen worden op de markt
gezet, de overige niet-vermarktbare grond wordt geborgen in de hoogwatergeul Well-Aijen.
Hoogwatergeul Well-Aijen
Ter hoogte van Well en Aijen is de aanleg van Hoogwatergeul Well-Aijen gepland. In feite gaat het daarbij om
twee geulen die in elkaars verlengde liggen: de zuidelijke geul bij Well en de noordelijke geul bij Aijen over
een totale lengte van 4 kilometer. De geulen vormen “inhammen” van de Maas die tijdens hoogwatersituaties
gaan meestromen. Daarnaast worden de oevers bij de hoogwatergeul verlaagd. In het gebied ontstaat na
aanleg 127 hectare nieuwe natuur. Hoogwatergeul Well-Aijen leidt bij hoogwater tot een waterstanddaling op
de Maas van circa 11 centimeter. Die daling is tientallen kilometers stroomopwaarts nog merkbaar. Bij
normale afvoeren is de hoogwatergeul niet in gebruik, het Maaspeil wordt dan niet beïnvloed door de geulen.
Peilopzet stuwpand Sambeek 25 cm
Het zomerbed in het stuwpand Sambeek wordt verdiept. Bij gelijkblijvende waterdiepte zou ook het waterpeil
dalen en gelijktijdig de grondwaterstanden. Dit is niet acceptabel voor bovenstrooms gelegen hydrologisch
gevoelige natuurgebieden en levert negatieve effecten op voor landbouwareaal. Om dit te voorkomen en
bovendien voldoende diepgang voor de scheepvaart te garanderen ter hoogte van de sluisdrempels, wordt bij
normale afvoeren (tot 600m3/s) het stuwpeil bij stuw Sambeek vanaf 2012 met 25 cm verhoogd. Het huidige
stuwpeil is 10,85 m+NAP en dit zal in de toekomst 11,10 m+NAP bedragen.
Concept Beheerplan Natura 2000 Maasduinen
89

6. TOETSING BESTAAND GEBRUIK
Op grond van de Natuurbeschermingswet 1998 is het verboden om zonder vergunning projecten of
andere handelingen te verrichten die de kwaliteit van beschermde habitats of soorten kunnen aantasten.
Gebruik dat, al dan niet onder voorwaarden, geen significante schade toebrengt aan de natuurwaarden,
wordt als zodanig benoemd in dit beheerplan. Hiervoor is geen natuurbeschermingswetvergunning
noodzakelijk. In dit verband wordt een toetsing bestaand gebruik uitgevoerd.
Toetsing bestaand gebruik wordt uitgevoerd om te beoordelen welke activiteiten binnen een gebied
uitgevoerd kunnen worden zonder dat zij schade berokkenen aan beschermde habitats of soorten.
Tevens is het van belang te kijken welke maatregelen gereguleerd moeten worden, zodanig dat zij
geen schade meer veroorzaken. Dat wil zeggen dat er beperkende voorwaarde aan die activiteit
gesteld worden, bijvoorbeeld een wegafsluiting in de avonduren of het regelen van maaidata bij
het onderhoudt aan wegbermen. Daarnaast is het ook van belang om te bepalen voor welke
activiteiten een vergunningsprocedure opgestart dient te worden, omdat bij voorbaat niet kan
worden uitgesloten dat significante schade optreedt. Als laatste bestaat er nog een categorie die niet
wenselijk is, omdat deze activiteit zo schadelijk is dat hiervoor in beginsel geen vergunning kan
worden verleend. Het gaat hierbij dus expliciet niet om nieuwe activiteiten en autonome
ontwikkelingen.
Om te beoordelen welke effecten bestaand gebruik heeft zijn de bestaande activiteiten toebedeeld aan
één of meerdere categorieën. Deze categorieën zijn hieronder weergegeven (Steunpunt Natura 2000,
2008):
1) Gebruiksvorm in beheerplan zonder wijzigingen/maatregelen
Dit zijn bestaande gebruiksvormen waarvan aangenomen kan worden dan wel vaststaat dat ze geen
noemenswaardig negatieve effecten hebben op de huidige Natura 2000-instandhoudingsdoelen. Er
hoeven geen wijzigingen of aanvullende mitigerende maatregelen plaats te vinden ten opzichte van
regelingen en voorwaarden in de huidige situatie.
2) Gebruiksvorm in beheerplan met wijzigingen/maatregelen
Dit zijn bestaande gebruiksvormen die kunnen leiden tot negatieve effecten op bestaande Natura 2000-
waarden en waarvoor wijzigingen of aanvullende mitigerende maatregelen nodig zijn. Negatieve
effecten bestaan bijvoorbeeld uit verslechtering van de kwaliteit van de aangewezen habitattypen of de
natuurlijke habitats van de aangewezen soorten, of zijn een verstorende factor voor de soorten
waarvoor de Natura 2000-gebieden zijn aangewezen. Een verslechtering of een verstoring kan worden
gemitigeerd wanneer aan gebruiksvormen algemene mitigerende voorwaarden in beheerplannen
kunnen worden verbonden, waardoor deze gebruiksvormen niet structureel inwerken op de bestaande
Natura 2000-waarden van het gebied. Dit kunnen zijn: tijdelijkheid van de activiteiten, ruimtelijke
zonering, seizoensperiode en vermindering van intensiteit van de activiteiten.
3) Gebruiksvorm niet in beheerplan, vergunningsprocedure
Dit zijn bestaande gebruiksvormen waarbij de negatieve effecten niet met algemene regels in
beheerplannen gemitigeerd kunnen worden. Indien de effecten van bestaande gebruiksvormen
onvoldoende bekend zijn wordt de gebruiksvorm in eerste instantie ook in deze categorie geplaatst. Dit
Concept Beheerplan Natura 2000 Maasduinen
90

volgt uit het voorzorgsbeginsel: als niet bekend is welk effect een gebruiksvorm heeft, dan moet deze
eerst getoetst worden. Op basis van nader onderzoek kan de gebruiksvorm toch mogelijk (al dan niet
met mitigerende maatregelen) in het beheerplan opgenomen worden (categorie 2).
4 ) Gebruiksvorm niet in beheerplan
Het betreft illegale of ongewenste activiteiten. Dit zijn bestaande gebruiksvormen, die ongewenste
negatieve effecten hebben en/of überhaupt niet gewenst en/of verboden zijn.
Op basis van de aanwezige kennis en gebruik makend van bestaande protocollen zijn de verschillende
vormen van huidig gebruik uit hoofdstuk 5 beoordeeld. De beoordeling is zowel afhankelijk van het
effect, als ook van de omvang. Bijvoorbeeld: Als één Heikikker zich in het leefgebied
langs een weg bevindt doodgereden wordt, zal dit nog geen significant negatief effect hebben op de
gehele populatie, hiervoor zijn andere sleutelfactoren veel belangrijker. Ligt deze weg echter tussen een
migratieroute van een soort en wordt een groot aantal dieren doodgereden dan is verkeer wel een
belangrijke factor in het voortbestaan van de populatie.
Per habitattype en per habitatsoort zijn andere factoren/of knelpunten van belang. Voor de Maasduinen zijn
alle storende factoren samengevat in een effectenindicator. Daarom zijn hieronder de gevoeligheden
weergegeven voor de belangrijkste vormen van gebruik, ontleend aan de data van de effectenindicator van
Alterra/LNV (www.minlnv.nl). Dit zijn algemene beschrijvingen van mogelijke verstoringfactoren, die niet
specifiek in en rondom de Maasduinen hoeven te gelden. De effecten worden weergegeven in figuur 6.1. Bij
het bepalen in welke categorie een activiteit valt is wel gebruik gemaakt van deze verstoringsfactoren maar
niet iedere activiteit is per factor uitgewerkt.
Daarnaast is nog als belangrijke toets of iets wel of geen negatieve effecten voor een habitattype of –soort
heeft gebruik gemaakt van de Sectornotities voor de verschillende sectoren. Hierin wordt per sector
uitgewerkt welke activiteiten in welke categorie thuishoren zodat makkelijk te beoordelen is of een activiteit in
een beheerplan thuishoort of dat er een vergunningplicht bestaat voor die activiteit (Steunpunt Natura 2000,
2008).
Concept Beheerplan Natura 2000 Maasduinen
91

1. oppervlakteverlies
2. versnippering
3. verzuring
4. vermesting
5. verzoeting
6. verzilting
Stuifzandheiden met struikhei 2 2 2 1 4 4 2 3 1 3 4 4 4 4 4 2 2 2 2
Zandverstuivingen 2 2 2 1 4 4 2 3 1 3 4 4 4 4 4 2 2 2 2
Zwak gebufferde vennen 2 2 2 2 4 4 2 1 3 3 3 4 4 4 4 2 2 2 2
Zure vennen 2 2 2 2 4 4 2 1 3 3 3 4 4 4 4 2 2 2 2
Vochtige heide 2 2 2 1 4 4 2 1 3 4 5 4 4 4 4 2 2 2 2
* Stroomdalgraslanden 2 2 1 2 4 4 2 3 1 4 2 4 4 4 4 2 2 2 2
Pioniervegetaties met snavelbiezen 2 2 2 2 4 4 2 1 2 4 2 4 4 4 4 2 2 2 2
* Hoogveenbossen 2 2 2 1 4 4 2 1 2 2 2 4 4 4 4 2 2 2 2
* Vochtige alluviale bossen 2 2 2 2 4 4 2 1 2 2 2 4 4 4 4 2 2 2 2
Bever 2 2 3 3 4 4 1 1 3 2 1 5 2 1 2 1 2 2 2
Drijvende waterweegbree 5 4 2 1 4 4 5 1 3 2 4 2 4 4 4 2 2 4 2
Dodaars 2 2 3 2 4 4 2 2 2 4 2 3 2 2 3 2 4 2 2
Geoorde fuut 2 2 3 2 4 4 2 2 2 4 2 3 2 2 3 2 4 2 2
Nachtzwaluw 2 2 2 2 4 4 2 3 3 4 3 2 2 2 3 2 2 2 2
Zwarte specht 2 2 3 3 4 4 2 3 3 4 3 3 2 2 3 2 2 2 2
Boomleeuwerik 2 2 2 2 4 4 2 3 3 4 3 2 2 2 3 2 2 2 2
Roodborsttapuit 2 2 3 2 4 4 2 3 3 4 3 2 2 2 3 2 2 2 2
Grauwe klauwier 1 1 2 2 4 4 2 2 3 4 3 3 2 2 3 2 2 2 2
* prioritaire habitattypen
1 zeer gevoelig
2 gevoelig
3 niet gevoelig
4 n.v.t.
5 onbekend
Tabel x: Storingsfactoren habitattypen en -soorten.
7. verontreiniging
8. verdroging
9. vernatting
10. verandering stroomsnelheid
Concept Beheerplan Natura 2000 Maasduinen
11. verandering overstromingsfrequentie
12. verandering dynamiek substraat
13. verstoring door geluid
14. verstoring door licht
15. verstoring door trilling
16. optische verstoring
17. verstoring door mechanische effecten
18. verandering in populatiedynamiek
19. bewuste verandering soortensamenstelling
92

6.1. Natuurbeheer
Oppervlakteverlies
Door successie zijn een aantal habitattypen in het verleden achteruit gegaan zowel in oppervlakte als
kwaliteit. De stuifzand- en heideterreinen (H2310, H2330, H4010 en H7150) zijn plaatselijk vergrast en
verbost. De vennen (H3130 en H3160) kunnen verlanden. Deze habitattypen zijn de leefgebieden van de
vogelsoorten (Dodaars, Geoorde fuut, Nachtzwaluw, Boomleeuwerik en Roodborsttapuit) en bepalen het
voorkomen van deze soorten. Door natuurbeheer kunnen de habitattypen in stand worden gehouden. Zoals in
hoofdstuk 2 al beschreven is, verkeert een deel van de heideterreinen (H2310 en H4010) en vennen (H3160)
in een matige staat van instandhouding. Door beheermaatregelen kan (en wordt nu al) successie worden
tegengegaan. Stikstofdepositie zorgt er overigens voor dat er vaker moet worden ingegrepen. Voor het
verbinden van heideterreinen wordt bos gekapt. Voor de heidedoelstellingen is dit gunstig, maar dit kan bij
onzorgvuldig handelen ongunstig uitpakken voor het aantal Zwarte spechten in het gebied.
Verdroging
Door verdroging kunnen de grondwaterafhankelijke habitattypen in kwaliteit en omvang achteruit gaan.
Verdamping door aangeplant naaldbos lijkt vooral een probleem te zijn in het Geldersch vlies, Ravenvennen,
Esven en Zevenboomsven omdat deze deelgebieden door naaldbos worden omgeven (Kiwa, 2007; Provincie
Limburg, 2005).
Het huidige natuurbeheer is er op gericht om verdroging tegen te gaan. De beheerders zijn van plan om een
deel van de naaldbossen om te vormen naar loofbos, heide en stuifzand. Zo is een deel (40 ha) van het
Bergerbos gekapt om een verbinding tussen de heideterreinen van het Quin en de Cokse heide te realiseren.
Ook rond vele vennen in het Ravenvennengebied zijn randzones van naaldbos geveld. Voor de vennen, v
ochtige heide en pioniervegetaties is dit gunstig vanwege afnemende verdamping; tevens is er plaggen in
deze zones uitbreiding van het areaal van deze vegetatietypen nagestreefd. Dit zal een positief effect hebben
in het kader van verdrogingsbestrijding.
Optische verstoring
Bij het uitvoeren van het beheer kunnen de broedvogels en de Bever verstoord worden. De meeste
werkzaamheden vinden buiten het broedseizoen plaats (gedragscode natuurbeheer en zorgvuldig bosbeheer)
waardoor er geen verstoring van de aangewezen broedvogels optreedt. Begrazing vindt wel in het
broedseizoen plaats, maar is extensief. Door de lage begrazingsdichtheden is het effect op de broedvogels
klein. In het leefgebied van de Bever vindt weinig tot geen beheer plaats waardoor de verstoring tot een
minimum is beperkt.
Introductie exoten
Binnen de Maasduinen speelt het probleem van het Grijs kronkelsteeltje en Amerikaans tankmos op de
stuifzanden en plaatselijk Amerikaanse vogelkers in de bossen en langs de heideranden. Dit wordt door
middel van herstelbeheer (verwijderen van de humuslaag in het geval van het mos, en trekken van
Amerikaanse vogelkers) zoveel mogelijk tegengegaan.
Conclusie: Gebruiksvorm in beheerplan zonder wijzigingen/maatregelen (categorie 1)
6.2. Jacht, beheer en schadebestrijding
Concept Beheerplan Natura 2000 Maasduinen
93

Optische verstoring
In het vogelrichtlijngebied (gehele Nationaal Park) is jacht volgens artikel 46 van de Flora- en faunawet
verboden. De jacht in de Ravenvennen (alleen habitatrichtlijngebied) vindt plaats tussen 15 augustus en 1
februari. Dit is buiten het broedseizoen en heeft dus geen effect op de broedvogels.
Wilde zwijnen
Wilde zwijnen mogen alleen bejaagd worden volgens vastgestelde regels (Provincie Limburg, 2005). Een van
de regels is dat er alleen vanaf een hoogzit aan de randen van het gebied geschoten mag worden. Dit
voorkomt betreding van de kwetsbare habitats. Jacht is volgens de Faunabeheerinstructie alleen toegestaan
waar dat nodig is voor het bereiken van natuurdoelen en voor schadebestrijding. Faunabeheer en
schadebestrijding komt in de Maasduinen in principe weinig voor en zal vanwege de faunabeheerinstructies
geen negatieve bijdrage leveren aan het realiseren van de instandhoudings-doelstellingen.
Muskus- en beverrattenbestrijding
Een potentieel effect is betreding van kwetsbare habitats en verstoring van de Bever. Vangmiddelen zijn/
worden op locaties geplaatst waarbij het betreden van kwetsbare vegetaties voorkomen wordt. Dit vindt plaats
in overleg met de beheerders.
Binnen de Maasduinen vindt Muskus- en Beverrattenbestrijding plaats. Er liggen fuiken bij het Heerenveen, in
de Vreewaterlossing en de Lommerbroeklossing. In het Geldernsch-Nierskanaal liggen twee ‘life traps’ en drie
fuiken. In de Lingsforterbeek liggen twee ‘life traps’ en twee fuiken. De fuiken worden wekelijks en ‘life traps’
worden dagelijks gecontroleerd. De Muskusrat wordt bestreden door middel van fuiken en de Beverrat in ‘life
traps’ om het doden van de Bever te voorkomen.
Jaarlijks hebben bestrijders en beheerder overleg om te bepalen of er een aanpassing aan de werkwijze
nodig is o.a. gezien vanuit de instandhoudingsdoelstellingen van de gebieden.
Met ingang van 1 januari 2008 wordt bestreden volgens de landelijke gedragscode voor bestrijding van
muskus- en beverratten. Hiermee wordt invulling gegeven aan de zorgplicht uit de FF-wet.
Verontreiniging
In het verleden werd veel met lood geschoten. Een aantal soorten (water)vogels had hierdoor last van
loodvergiftiging door het eten van loden hagelkorrels. Vanaf 1993 is het gebruik van loden hagelkorrels
verboden. De munitie is vooral vervangen door het niet toxische staal en bismut. Daarnaast wordt echter ook,
in mindere mate, zink gebruik. Dit is slechts bij hoge concentraties giftig (Altenburg & Wymenga, 2008).
Gezien de huidige intensiteit van jacht, faunabeheer en schadebestrijding wordt niet verwacht dat deze hoge
concentraties bereikt zullen worden. Er worden dan ook geen negatieve effecten als gevolg van vervuiling op
de instandhoudingsdoelen verwacht.
Conclusie: Gebruiksvorm in beheerplan zonder wijzigingen/maatregelen (categorie 1)
Concept Beheerplan Natura 2000 Maasduinen
94

6.3. Recreatie
De recreatieve voorzieningen binnen het Natura 2000-gebied zijn overwegend gericht op extensief recreatief
medegebruik: op routes voor wandelaars, fietsers en ruiters en de bijbehorende kleinschalige voorzieningen.
De terreinen van het Limburgs Landschap zijn alleen toegankelijk tussen zonsop- en zonsondergang, en
alleen op wegen of paden. De terreinen van Staatsbosbeheer en de Gemeente Bergen zijn 24 uur per dag
toegankelijk. Honden moeten buiten de twee aangewezen losloopterreinen, worden aangelijnd.
Optische verstoring (wandelen/ hardlopen)
Veenbossen (H91D0) en Actief hoogveen (H7110) zijn gevoelig voor verstoring door betreding van mensen
omdat het veenpakket hierdoor zijn watervasthoudende werking verliest. Ook Vochtige alluviale bossen
(H91E0C), heiden (H2310 en H4010), Pioniervegetaties met snavelbiezen (H7150) en broedvogels zijn hier
gevoelig voor. Wandelen en hardlopen hoeven echter nog geen verstorend effect te hebben wanneer er
sprake is van een goede recreatieve zonering. Deze zonering is grotendeels goed. Mogelijk verdienen enkele
paden dicht langs venoevers aanpassing. Daarnaast wordt er vanuit gegaan dat men zich aan de regels
houdt.
De jaarlijkse crossloop kan negatieve effecten hebben. Deze vindt plaats in en najaar, buiten het
broedseizoen (15 mrt-15 jul) en vormt daardoor geen probleem, mits er een goede zonering van de route
wordt toegepast.
Conclusie: Gebruiksvorm in beheerplan zonder wijzigingen/maatregelen (categorie 1)
Optische verstoring (hondenlosloopgebieden)
In het noordelijk deel van de Maasduinen zijn twee hondenlosloopgebieden ingesteld in het uitloopgebied van
Afferden en Nieuw-Bergen. In de omgeving van de gebieden zijn habitattypen en broedvogels
(Zevenboomsven en Meeuwenven) aanwezig die verstoord kunnen worden. Bij het situeren van de gebieden
is zo goed mogelijk rekening gehouden met de natuurwaarden. De losloopgebieden zijn echter niet getoetst
aan de Natuurbeschermingswet 1998. Een habitattoets dient nog te worden uitgevoerd.
Conclusie: Gebruiksvorm niet in beheerplan, vergunningsprocedure (categorie 3)
Optische verstoring (fietsen & mountainbiken)
Op de Maasduinen zijn verschillende fietsroutes aanwezig. Deze routes lopen veelal langs bestaande wegen
en niet door kwetsbare terreindelen. Zolang fietsers op voor hen bedoelde paden blijven zullen er geen
effecten op de instandhoudingsdoelen zijn. Naar verwachting zullen verstorende effecten niet of nauwelijks
optreden.
De ATB-manifestatie kan echter wel negatieve effecten hebben. Als dit plaats vindt buiten het broedseizoen
(15 mrt-15 jul) zal dit geen probleem zijn mits er een goede zonering van de route is toegepast.
Conclusie: Gebruiksvorm niet in beheerplan, vergunningsprocedure (categorie 3)
Concept Beheerplan Natura 2000 Maasduinen
95

Optische verstoring (paardrijden en manege)
Op de Maasduinen is een drietal ruiterroutes aanwezig. Ook deze routes zijn goed gezoneerd, kwetsbare
terreindelen zijn niet opgenomen in de routes. Wanneer er niet van de paden afgeweken wordt, zijn er geen
negatieve effecten te verwachten.
Conclusie: Gebruiksvorm in beheerplan zonder wijzigingen/maatregelen (categorie 1)
Verstoring door geluid (speelterrein)
Geluidsverstoring is momenteel niet of nauwelijks aan de orde getuige de aanwezigheid van aangewezen
broedvogels (Nachtzwaluw, Boomleeuwerik en Roodborsttapuit) op korte afstand. Het plaatsen van een
semipermanente horeca-voorziening zal moeten worden onderworpen aan een habitattoets.
Conclusie: Gebruiksvorm in beheerplan zonder wijzigingen/maatregelen (categorie 1)
Optische verstoring (evenemententerrein)
Voor eventuele evenementen zal een vergunning in het kader van de Natuurbeschermingswet 1998 moeten
worden aangevraagd bij de Provincie.
Optische verstoring (parkeerplaatsen)
De parkeerplaatsen in het gebied zijn goed gezoneerd en vormen geen knelpunt voor de
instandhoudingsdoelen. De ligging is afgestemd op de voor het natuurgebied gewenste ruimtelijke zonering.
Conclusie: Gebruiksvorm in beheerplan zonder wijzigingen/maatregelen (categorie 1)
Optische verstoring (scouting)
De elf kampeerterreinen zorgen voor extra en soms intensieve recreatieve druk op de Berger- en Gemeente
heide. Hierdoor kan verstoring van habitattypen en –soorten optreden. De hoeveelheid terreinen dient nader
tegen het licht te worden gehouden.
Conclusie: Gebruiksvorm niet in beheerplan, vergunningsprocedure (categorie 3)
Verstoring door geluid (motorcross)
De motorcrossbaan te Well is officieel een milieuvergunningplichtige inrichting. Met de openingstijden (meer
dan 8 uur per week) kan daarvoor in ieder geval geen milieuvergunning worden verleend omdat dan het
terrein ingevolge de Wet geluidhinder moet zijn/worden gezoneerd.
Bij minder dan 8 uur per week zou mogelijk de gemeente een Wm-vergunning kunnen verlenen hetgeen
echter op basis van het vigerende bestemmingsplan niet mogelijk is. Dit betekent dat de motorcrossclub
momenteel illegaal haar wekelijkse trainingsactiviteiten uitvoert.
Het uitvoeren van een habitattoets is noodzakelijk voor alle activiteiten van de crossvereniging. Het advies is
om op de wedstrijddagen geluidsmetingen uit te voeren. Deze gegevens zijn van belang om een goede
habitattoets te kunnen uitvoeren. Het is van belang om de geluidscontouren in beeld te brengen en dit af te
zetten tegen de instandhoudingsdoelstellingen van de Maasduinen. Op grond van deze toets zal mogelijk een
vergunning (in het kader van de Natuurbeschermingswet) moeten worden aangevraagd.
Conclusie: Gebruiksvorm niet in beheerplan, vergunningsprocedure (categorie 3)
Concept Beheerplan Natura 2000 Maasduinen
96

Verstoring door geluid (modelvliegen)
In het ‘Wellsch Meer’ ligt tegen de Bergerheide een modelvliegterrein. Modelvliegen kan negatieve effecten
hebben. Als er wordt gevlogen met verbrandingsmotoren zal er een vergunning moeten worden aangevraagd
bij de Provincie omdat er verstoring door geluid kan optreden.
Conclusie: Gebruiksvorm niet in beheerplan, vergunningsprocedure (categorie 3)
Optische verstoring (sportvissen)
In de visvijvers komen geen bijzondere vissoorten voor die moeten worden beschermd in het kader van de
habitatrichtlijn. De visvijver ‘Aan de Aswaarden’ heeft goede potenties voor het ontwikkelen van zwak
gebufferde vennen. Dan zal eerst de status als visvijver moeten worden gewijzigd.
Conclusie: Gebruiksvorm in beheerplan zonder wijzigingen/maatregelen (categorie 1)
Optische verstoring (verblijfsrecreatie en horeca)
In de directe omgeving van het Natura 2000-gebied bevindt zich een groot aantal campings en
bungalowparken. Met name als de geluidsbelasting continu is kunnen de broedvogels niet goed
communiceren.
Er is een aantal recreatieparken waarbij een disco onderdeel is van het voorzieningenpakket. Om de
geluidsoverlast te beperken moeten ze voldoen aan de Wet milieubeheer, het bestemmingsplan en
exploitatievergunningen. Daarnaast ligt er tussen de recreatieparken en de broedgebieden van de
aangewezen broedvogels een ‘bufferzone’ in de vorm van bos. Dit heeft een dempende werking. Broedvogels
van open terrein zoals de aangewezen heidevogels vertonen een negatieve trend bij een geluidsintensiteit
vanaf 48 dB(A) (Reijnen & Foppen, 1992). Rondom het Natura 2000-gebied zijn tevens een aantal hotels,
restaurants, cafés en bordelen aanwezig. Horecagelegenheden liggen op dusdanige afstand van de
instandhoudingsdoelen dat negatieve effecten verwaarloosbaar zijn. De bordelen liggen direct tegen het
Natura 2000-gebied aan en kunnen daarom verstorend werken op de broedvogels. Voor de bordelen geldt
hetzelfde als voor de recreatieparken. De enige broedvogel die mogelijk verstoord kan worden is de Zwarte
specht (bosvogel), maar ondanks de aanwezigheid van recreatieparken zijn er voldoende broedparen. In
2005 zijn er in het vogelrichtlijngebied 34 broedparen vastgesteld. Daarnaast zijn er in het
habitatrichtlijngebied in dat zelfde jaar ook nog eens vier broedparen geregistreerd.
Conclusie: Gebruiksvorm in beheerplan zonder wijzigingen/maatregelen (categorie 1)
Optische verstoring (sportcomplex)
Verstoring door licht en geluid is nihil door de afstand ten opzichte van habitattypen, -soorten en broedvogels.
Bovendien is er sprake van een flinke bufferzone in de vorm van bos. Dit sportcomplex heeft de status:
Overige functies in de EHS. Andere sportclomplexen liggen verder van het Natura 2000-gebied af, binnen de
bebouwde kom van de dorpen.
Conclusie: Gebruiksvorm in beheerplan zonder wijzigingen/maatregelen (categorie 1)
Verstoring door geluid (schietvereniging)
Concept Beheerplan Natura 2000 Maasduinen
97

Schietactiviteiten kunnen negatieve effecten hebben. Ten zuiden van Lomm, ter hoogte van De Voort ligt aan
de oostkant van de N271 een overdekte schietbaan. De vereniging is in het bezit van een milieuverguning.
Conclusie: Gebruiksvorm in beheerplan zonder wijzigingen/maatregelen (categorie 1)
Optische verstoring (bezoekerscentrum, voorlichting en educatie)
Educatieve excursies, georganiseerd door IVN of natuurbeheerders, die van de paden afwijken, vinden plaats
onder deskundige begeleiding. Hiervan worden geen negatieve effecten verwacht.
Conclusie: Gebruiksvorm in beheerplan zonder wijzigingen/maatregelen (categorie 1)
Concept Beheerplan Natura 2000 Maasduinen
98

6.4. Agrarisch gebruik
Verzuring en vermesting
Omliggende landbouwgronden kunnen door de uitstoot van ammoniak voor vermesting van de habitattypen
zorgen. Volgens het Milieu- en Natuurplanbureau ligt de stikstofdepositie in 2007 tussen de 2000 en de 2500
mol/ha/jaar (www.mnp.nl). Dit is een ruime overschrijding van bijvoorbeeld de kritische depositie waarde van
410 mol/ha/jaar voor het habitattype Zure vennen (Van Dobben & Van Hinsberg, 2008). De uitstoot van
ammoniak kan naast vermesting ook tot verzuring leiden. De stikstofdepositie wordt voor het grootste deel
veroorzaakt door de Nederlandse landbouw. Daarnaast dragen het verkeer en de Duitse landbouw ook bij
aan de stikstofdepositie. Een aantal habitattypen zijn ook gevoelig voor verzurende depositie. In de COP
Ammoniak Peelvenen wordt een methode uitgewerkt voor de toetsing van bestaand gebruik in relatie tot
ammoniak.
Sector Stikstofdepositie (mol N/ha/jr)
Totaal 2250
Aandeel Nederland agrarische sector (50-60%) 1125-1350
Aandeel Nederland overige sectoren (10-20%) 225-450
Aandeel buitenland diverse sectoren (20-40%) 450-900
Tabel ###: Aandeel stikstofdepositie per sector op de Maasduinen (www.mnp.nl).
Habitattype Kritische depositie Achtergronddepositie
Stuifzandheiden met Struikhei 1100 mol/ha/jaar 2250 mol/ha/jaar
Zandverstuivingen 740 mol/ha/jaar 2250 mol/ha/jaar
Zwak gebufferde vennen 410 mol/ha/jaar 2250 mol/ha/jaar
Zure vennen 410 mol/ha/jaar 2250 mol/ha/jaar
Vochtige heiden 1300 mol/ha/jaar 2250 mol/ha/jaar
Stroomdalgraslanden 1250 mol/ha/jaar 2250 mol/ha/jaar
Pioniervegetaties met Snavelbiezen 1600 mol/ha/jaar 2250 mol/ha/jaar
Hoogveenbossen 1800 mol/ha/jaar 2250 mol/ha/jaar
Vochtige alluviale bossen 1860 mol/ha/jaar 2250 mol/ha/jaar
Actief Hoogveen 400 mol/ha/jaar 2250 mol/ha/jaar
Tabel xxx: Deposities per habitattype in de Maasduinen.
Naast de achtergronddepositie is sprake van externe eutrofiëring van Lange ven, Suikerven, Oude Heerenven
en Westmeerven als gevolg van toestroming nutriënten- en sulfaatrijk grondwater door bemesting van
inzijggebieden. Bemesting van percelen grenzend aan laagten en vennen heeft geleid tot eutrofiëring van het
lokale grondwater dat deze laagten en vennen voedt (Kiwa, 2007). In het Lange Ven maar ook in het
Suikerven dreigen de relicten van het voedselarme venmilieu definitief te verdwijnen. Dit is een direct gevolg
van de eutrofiëring van het grond- en oppervlaktewater (Provincie Limburg, 2005).
Verdroging
Ontwatering van landbouwgronden heeft invloed op de grondwaterstand. Dit wordt verderop in dit hoofdstuk
besproken onder waterbeheer.
Concept Beheerplan Natura 2000 Maasduinen
99

Verontreiniging
Bestrijdingsmiddelen kunnen in het grondwater terecht komen. Het gebruik van gewasbeschermingsmiddelen
is gekoppeld aan (internationale) wet- en regelgeving die mede dient om negatieve externe werking te
voorkomen. Er zijn vooralsnog geen aanwijzingen dat er verontreinigingen, anders dan ammoniak,
stikstofoxiden en zwaveloxiden vanuit de landbouw aanwezig zijn in het Natura 2000-gebied.
Verstoring door licht
Kassen die ’s nachts worden verlicht kunnen verstoring van de broedvogels als effect hebben.
Ontregeling van de oriëntatie kan zich voordoen tijdens de vestiging van broedvogels als zij vanuit
overwinteringsgebieden in hun broedgebied terugkeren. Bij Grutto’s is bijvoorbeeld vastgesteld dat verlichting
een negatieve werking heeft op de dichtheid van de broedparen (De Molenaar et al, 2000). Voor zover
bekend wordt er in de tuinbouwkassen van Tuindorp geen gebruik gemaakt van assimilatie- belichting.
Optische verstoring
Optische verstoring betreft verstoring door de aanwezigheid en/of beweging van mensen dan wel voorwerpen
die niet thuishoren in het natuurlijke systeem. Optische verstoring treedt vaak samen op met verstoring door
geluid of trilling en licht. Agrarische activiteiten zoals het bewerken van de bodem met machines, zaaien en
dergelijke leiden mogelijk tot negatieve effecten op de natuurgebieden (www.minlnv.nl/effectenindicator).
Deze activiteiten kunnen leiden tot verstoring van de habitattypen, -soorten en broedvogels. Binnen de
begrenzing liggen enkele landbouwenclaves. Deze enclaves zijn omgeven door naaldbos waardoor de
effecten op de instandhoudingsdoelen gering zijn. Er zijn geen aanwijzingen dat de instandhoudingsdoelen
lijden onder deze activiteiten. Dit komt doordat de habitattypen en -soorten vaak van de landbouwenclaves
zijn afgeschermd door bosstroken.
Reguliere activiteiten
In onderstaande tabel ### zijn de reguliere agrarische activiteiten beoordeeld. De landbouwgronden die
buiten en binnen de Natura 2000-begrenzing gelegen zijn kunnen effect hebben op de instandhoudingsdoelstellingen
(voornamelijk ammoniak depositie). Reguliere agrarische activiteiten worden momenteel vanuit
andere wetgeving gereguleerd.
Activiteit Toelichting Effect
Grondbewerking Zowel ondiepe als diepe
grondbewerking (ploegen,
frezen, spitten, egaliseren, etc)
Gewasbewerking en -
verzorging
Bespuiten, bemesten, bewerken
grasland (maaien, schudden,
etc), oogsten
akkerbouwgewassen (incl. maïs)
Beweiding alle grazers Begrazing met rundvee,
vleesvee, schapen, geiten,
overig
Beregening Onttrekken van grond- en
oppervlaktewater
Concept Beheerplan Natura 2000 Maasduinen
Mogelijk een negatief effect van diepe
grondbewerking; binnen GGOR
beoordelen en reguleren.
Geen significant negatief effect van
huidige landbouwgronden in en
rondom het gebied
Geen significant negatief effect
Mogelijk een negatief effect binnen
het Natura 2000 gebied; binnen
GGOR beoordelen en reguleren.
100

Lozingen Vrijkomen van proceswater,
afspoelwater van verhard opp.
en gietwater
Drainage en watergangen Drainage op percelen en
detailontwatering (aanleggen,
vervangen, onderhoud)
Afrasteren percelen Afrasteren met gaas,
prikkeldraad, schrikdraad, etc
Overige activiteiten Assimilatieverlichting,
teeltondersteunde voorzieningen
(plastic folie, glas, etc), opslag
brandstoffen, chemische stoffen,
caravans, etc en reguliere aanen
afvoer van mest, melk,
dieren, etc.
Tabel ### Agrarische activiteiten
Concept Beheerplan Natura 2000 Maasduinen
Geen significant negatief effect
Mogelijk een negatief effect binnen de
begrenzing van het Natura 2000
gebied; binnen GGOR beoordelen en
reguleren.
Geen significant negatief effect
Mogelijk een negatief effect binnen de
begrenzing van het Natura 2000
gebied.
Conclusie: Gebruiksvorm in relatie tot ammoniak voorlopig niet in het beheerplan.
101

6.5. Waterbeheer
Verdroging
De ontwatering van naburige landbouwenclaves en het Gocherveen zijn via het regionale grondwater van
invloed op de waterhuishouding van het gebied. De vennen van de Bergerheide zijn onderhevig aan
verdroging als gevolg van zandwinning (Reindersmeer) en ontwatering van landbouwgebieden (Gocher
Veen). Verdroging speelt ook in het Lange ven, Esven, Zevenboomsven en Wolfsven (Provincie Limburg,
2005). Daarnaast is verlaging van de grondwaterstand door ontwatering binnen het Natura 2000-gebied een
probleem in het Lommerbroek en Lelieven. Deze beek ontwatert het 1e watervoerende pakket en zou effect
kunnen hebben op het Pikmeeuwenwater en het Heerenveen. Verdroging leidt soms tot interne eutrofiëring
met als gevolg mineralisatie van veen (Kiwa, 2007). In (stilstaande) wateren met een organische veenlaag op
de bodem en een lage redoxpotentiaal kan zuurstofindringing door verdroging leiden tot mineralisatie.
Verder is er sprake van verlaging van de grondwaterstand door ontwatering buiten het Natura 2000-gebied.
Ontwatering van het laagterras langs de Maas heeft geleid tot verdroging van de broekbossen in het
Lommerbroek. Deze ontwatering en ook de ontwatering van landbouwgebieden aan de oostzijde heeft geleid
tot verlaging van de stijghoogte in het 1e watervoerende pakket en deels direct in het freatische pakket van
natuurgebieden. De verlagingen in het 1e watervoerende pakket hebben doorgewerkt in de
schijngrondwatersystemen (Kiwa, 2007).
Verzuring en vermesting
Volgens het Kiwa (2007) is er sprake van verzuring als gevolg van verminderde toestroming van basenrijk
grondwater door ontwatering binnen en buiten het Natura 2000-gebied. Door ontwatering in de omgeving is in
het noordelijke deel van het Lommerbroek verzuring opgetreden van habitattype H91E0C vochtige alluviale
bossen (beekbegeleidende bossen).
Door de daling van het grondwaterpeil is de buffercapaciteit van het Westmeerven en Oude Heerenven
verminderd en komen steeds vaker verzuurde condities voor. Door de voeding met geëutrofieerd
landbouwwater en de verdroging is de vegetatie in en rond deze vennen sterk genivelleerd en geëutrofieerd
(De Mars, 1998). Dit is nu deels achterhaald. Landbouwwater is afgekoppeld van het vennensysteem, en door
grootschalig venherstel is de ontwikkeling in positieve zin aan het veranderen. Dit gaat echter vaak nog via
effectgerichte maatregelen, terwijl een aanpak via brongerichte maatregelen duurzamer is.
Verder is er sprake van externe eutrofiëring als gevolg van toestroming van nutriënten- en sulfaatrijk
oppervlaktewater door riooloverstorten op de beken. Lozingen van effluent in Duitsland zorgen voor een hoge
nutriëntenbelasting van het Geldernsch-Niers Kanaal (Kiwa, 2007).
Vernatting
Het effect van peilverhoging van de Maas wordt gemonitord door middel van peilbuizen. Volgens de studie
van Royal Haskoning blijkt de peilverhoging van de Maas een positief tot neutraal effect te hebben op de
grondwaterstanden in de Maasduinen.
Conclusie: Gebruiksvorm in het beheerplan met enkele aanvullingen/wijzigingen (categorie 2)
Concept Beheerplan Natura 2000 Maasduinen
102

6.6. Grondwateronttrekkingen
Bestaande onttrekkingen: drinkwater (WML, Klein Vink), industrie (Nieuw-Bergen, Peeters VOF, Hertog Jan,
Aviko BV) en beregening (golfbaan, land- en tuinbouw).
Verdroging (drinkwater)
Er is sprake van verlaging grondwaterstand door waterwinningen voor drinkwater en industrie.
Grondwaterwinningen binnen enkele kilometers afstand van natte deelgebieden zijn relevant. De
waterwinningen bij Hanik en Lomm (Arcen) hebben een gering effect op de stijghoogte van het 1e
watervoerende pakket ter hoogte van de Lommerheide, Ravenvennen en Lommerbroek (Kiwa, 2007).
De drinkwaterwinning Hanik vindt plaats in het tweede watervoerende pakket op circa 50 tot 100 m beneden
maaiveld, hetgeen betekent dat wordt gewonnen onder de Venlo klei. Ter plekke van de winning is deze 15 m
dik, maar twee kilometer naar het noorden wigt deze uit en kan het watervoerende pakket als freatisch
worden beschouwd. De huidige maximale onttrekking is 2,5 miljoen kuub per jaar. In 1995 is hiervoor
vergunning verleend, de toegestane winhoeveelheden zijn sindsdien niet gewijzigd.
De effecten van de maximale onttrekking van pompstation Bergen werken niet door op de hydrologisch
gevoelige vegetatie waarvoor het Natura 2000-gebied Maasduinen is aangewezen. De autonome
ontwikkelingen (Maaswerken) hebben niet de reikwijdte om de natuurgebieden te kunnen beïnvloeden.
Daarom zijn ter hoogte van de natuurgebieden de cumulatieve effecten, waarbij tevens de autonome
ontwikkelingen in ogenschouw zijn genomen, gelijk aan die van de effecten van de maximale winning. Deze
effecten blijken niet significant negatief voor alle habitattypen en soorten die zich binnen de begrenzing van de
Maasduinen én het invloedsgebied van pompstation Bergen bevinden (Royal haskoning, 2008). Bij het
Eendenmeer wordt verlaging in het 1e watervoerende pakket gecompenseerd door diepte-infiltratie. Dit is een
voorwaarde uit de grondwatervergunning. Dit heeft daar geleid tot een verhoging van het peil met 10 tot 30
centimeter (Kiwa, 2007).
Verdroging (industrie en beregening)
Gezien de geringe onttrekkingshoeveelheden worden geen negatieve effecten verwacht. Voor
beregeningsputten geldt bovendien een standstill-beleid, dat wil zeggen dat er geen nieuwe
beregeningsputten meer bij mogen komen, tenzij deze elders gecompenseerd worden door ze daar te
verwijderen.
De golfbaan Bleijenbeek kan effect hebben op de ‘natte’ habitattypen door wateronttrekking voor beregening.
Voor dit doel wordt momenteel op jaarbasis 41.000 m3 grondwater onttrokken. In het Natura 2000-gebied ligt
bij Wellerlooi een sportcomplex, dat grondwater mag onttrekken voor beregening. Deze
grondwateronttrekkingen zijn van beperkte omvang en hebben daarom geen noemenswaardig effect op de
instandhoudingsdoelen. In de voortgangsrapportage verdrogingsbestrijding (Provincie Limburg, 2005) en in de
ecohydrologische atlas Limburg (De Mars, 1998) worden sportvelden ook niet als oorzaak van verdroging
genoemd. In cumulatief opzicht kan dit mogelijk nog wel een rol spelen.
Vermesting
Door verdroging wordt dood organisch materiaal sneller afgebroken. Hierbij komen stikstof- en
fosfaatverbindingen vrij die leiden tot vermesting. Dit heeft negatieve gevolgen voor stuifzand, heide, Vochtige
alluviale bossen (H91E0), Actief hoogveen (H7110), Veenbossen (H91D0) en Drijvende waterweegbree
Concept Beheerplan Natura 2000 Maasduinen
103

(H1831). De karakteristieke soorten voor deze habitattypen worden via concurrentie onder invloed van
vermesting verdrongen door algemene snelgroeiende soorten.
Verzuring
Volgens het Kiwa is er mogelijk sprake van verzuring als gevolg van de verminderde toestroming van
basenrijk grondwater door grondwateronttrekking voor drinkwater en industrie. Dit speelt alleen in
Lommerbroek, Vreewater en Ravenvennen door verlaging van de stijghoogte in het 1e watervoerende pakket
(Kiwa, 2007). Door de verminderde toestroom van basenrijk kwelwater treedt er verzuring van de
kwelwaterafhankelijke habitattypen op. Dit betekent voor de Maasduinen dat de Vochtige alluviale bossen
(H91E0), Zwak gebufferde vennen (H3130) en de Drijvende waterweegbree (H1831) in kwaliteit achteruit
gaan.
Conclusie: Gebruiksvorm in beheerplan zonder wijzigingen/maatregelen (categorie 1)
Concept Beheerplan Natura 2000 Maasduinen
104

6.7. Nutsvoorzieningen/ Leidingen
Zoals aangegeven maken pompstations e.d. op grond van de exclaveringsformule geen deel uit van het
Natura 2000-gebied. Op het WML-terrein is sprake van cultuurgroen, met intensief en semi-intensief beheerd
groen (Beheersvisie WML) en derhalve bevinden zich geen instandhoudingsdoelen op dit terrein.
De terreinen buiten de directe invloedssfeer van de bedrijfsgebouwen en installaties, hebben primair een
beschermingsfunctie voor bodem en grondwater. De kwalificerende habitattypen en soorten maken in veel
gevallen onderdeel uit van deze gebieden. Het beheer dat hier wordt gevoerd is gericht op het behoud van
deze natuurwaarden. De aanwezigheid van de instandhoudingsdoelen in deze terreinen houdt direct verband
met het op natuurwaarden gericht beheer dat in deze gebieden wordt uitgevoerd.
Aanvoerwegen, leidingen, e.d. kunnen eveneens liggen binnen de begrenzing van Natura 2000. Negatieve
effecten op natuurwaarden worden nu al door middel van het volgen van een gedragscode zo veel mogelijk
vermeden. De gedragscode is niet specifiek gericht op de bescherming van habitattypen en zich
kwalificerende soorten, omdat deze als zodanig in de Flora- en Faunawet (vaak) geen aparte status hebben.
De gedragscode garandeert, samen met het natuurbeheer in waterwingebieden, wel dat de negatieve
effecten op de instandhoudingsdoelen minimaal zijn. Wel dient men aanvullend aan deze gedragscode te
weten waar de instandhoudingsdoelen zich bevinden, zodat per locatie ook negatieve effecten aan
instandhoudingsdoelen kunnen worden voorkomen.
In het geval van dit Natura 2000-beheerplan dient men specifiek rekening te houden met het voorkomen van
de volgende habitattypen en soorten, omdat deze nabij de pijpleidingen voorkomen: Zwarte specht.
Optische verstoring en mechanische effecten
Het onderhoud aan de nutsvoorzieningen vindt op zo’n kleine schaal plaats, dat er geen verstorende effecten
verwacht worden.
Conclusie: Gebruiksvorm in beheerplan zonder wijzigingen/maatregelen (categorie 1)
Concept Beheerplan Natura 2000 Maasduinen
105

6.8. Woondoeleinden
Verdroging
Bebouwd en verhard oppervlak zorgt ervoor dat minder regenwater in de bodem kan infiltreren. Het bebouwd
oppervlak ligt niet of nauwelijks op inzijggebied. Negatieve invloed van woningen op het grondwatersysteem
wordt dan ook niet verwacht.
Conclusie: Geen negatieve effecten
Verstoring door geluid
De afstand van de dorpen ten opzichte van de broedvogels is dusdanig groot dat geluidsverstoring kan
worden uitgesloten.
Conclusie: Gebruiksvorm in beheerplan zonder wijzigingen/maatregelen (categorie 1)
Concept Beheerplan Natura 2000 Maasduinen
106

6.9. Industrie
Verzuring en vermesting
Industrie draagt bij aan de achtergronddepositie van ammoniak en andere verzurende en vermestende
stoffen. Het aandeel van industrieterreinen op de totale depositie is waarschijnlijk klein. Momenteel is het
onduidelijk wat het aandeel van de bedrijven aan de totale depositie precies is.
Verontreiniging
De bedrijventerreinen (Bergen en Lomm) en benzineservicestations, die tegen het Natura 2000-gebied liggen,
kunnen mogelijk de bodem verontreinigen. Zware metalen kunnen in het grondwater terecht komen.
Risicobedrijven hebben een milieuvergunning.
Verdroging
Bedrijventerrein Bergen, Peters VOF en Hertog Jan Brouwerij maken op dit moment gebruik van grondwater
voor hun bedrijfsprocessen. Dit wordt verderop in dit hoofdstuk onder ‘grondwateronttrekkingen’ besproken.
Verstoring door geluid
Industrieterreinen zijn conform de Wet geluidhinder gezoneerd. Door de bufferende werking van de bossen,
rondom de heideterreinen worden geen effecten van geluid op de instandhoudingsdoelen verwacht. De
Zwarte specht broedde in 2005 niet in de directe omgeving van de bedrijventerreinen.
Conclusie: Gebruiksvorm in beheerplan zonder wijzigingen/maatregelen (categorie 1)
Concept Beheerplan Natura 2000 Maasduinen
107

6.10. Delfstoffenwinning
Verdroging
Volgens het Kiwa (2007) is er sprake van verlaging van de grondwaterstand door zandwinningen
(Reindersmeer, Leukermeer, Walbeckerheide en Dorperheide). De zandwinplassen Reindersmeer,
Leukermeer hebben tot sterke verlaging geleid van de stijghoogte van het 1e watervoerende pakket ter plekke
van de Bergerheide. Dit heeft sterk bijgedragen aan de verlaging van schijngrondwatersystemen van
deelgebieden rond deze zandwinplassen (Wolfsven, heide Springberg, Rondven, Driessenven).
De zandwinplassen hebben van alle ingrepen in de waterhuishouding voor de grootste verlaging van de
stijghoogte in het 1e watervoerende pakket gezorgd. Ze liggen in de hogere Maasterassen en hebben daar
een veel lager oppervlaktewaterpeil dan de vroegere stijghoogte (Kiwa, 2007).
Van de zandwinningen in Duitsland is niet bekend of ze een effect op de instandhoudingsdoelen hebben.
Handelingen aan de Duitse kant van de landsgrens waarvan grensoverschrijdende effecten zich manifesteren
in Nederland vallen echter niet onder de externe werking van Natura 2000.
Het aanpakken van deze effecten is een zaak van internationale samenwerking en moet als zodanig geregeld
worden. Dit valt dus buiten dit beheerplan en het Nederlandse vergunningenkader (Nota Directie Regionale
Zaken, 2008). Volgens de Kaderrichtlijn Water mag de ene Europese lidstaat geen negatief effect uitoefenen
op de andere lidstaat.
De Subcommissie Zuid voor Ruimtelijke Ordening houdt zich met een groot aantal doelstellingen bezig. Het
werk van de commissie is in de loop van de tijd verschoven van het uitwisselen van informatie en het
onderling afstemmen van de regionale ruimtelijke plannen en maatregelen naar de ontwikkeling van
gemeenschappelijke ruimtelijke perspectieven voor het grensgebied en naar vinden van goede oplossingen
voor gezamenlijk gevoelde ruimtelijke problemen. Ze wil zo bereiken dat de ruimtelijke situatie in het
grensgebied verbetert. Verder wil zij vanuit het grensgebied een duidelijke inbreng leveren bij de
ontwikkelingen op het gebied van het Europese ruimtelijk beleid. Al deze activiteiten leiden tot gezamenlijk
gedragen ideeën over de ruimtelijke ontwikkeling van het grensgebied. Alle genoemde activiteiten zullen op
langere termijn een inhoudelijk goed afgestemde ruimtelijke planning opleveren, waarbij de grenzen er steeds
minder toe doen.
Verzuring
Door de vermindering van de toestroom van basenrijk water kan er verzuring van de kwelafhankelijke
habitattypen optreden. De verzuring wordt veroorzaakt door verminderde toestroming van basenrijk
grondwater door zandwinningen (Leukermeer, Walbecker- en Dorperheide). Dit speelt alleen in ‘Aan de
Aswaarden’. Zie verder kopje verdroging. De effecten hiervan zijn in de vorige paragraaf onder verzuring
behandeld.
Conclusie: Gebruiksvorm in beheerplan zonder wijzigingen/maatregelen (categorie 1)
Concept Beheerplan Natura 2000 Maasduinen
108

6.11. Verkeer
Verzuring en vermesting
Verkeer en vervoer kan op verschillende manier invloed hebben op Natura 2000-gebieden. Zo leveren de
uitlaatgassen die het verkeer uitstoot een bijdrage aan de totale depositie van voornamelijk stikstof. Landelijk
gezien draagt verkeer momenteel 8% bij aan de totale depositie aan verzurende en vermestende stoffen op
natuur (Klasberg, 2008). Verkeer heeft door deze bijdrage aan de atmosferische stikstofdepositie een negatief
effect op de instandhoudingsdoelen. Verder kan het verkeer bijvoorbeeld invloed hebben via geluid, licht,
beweging en versnippering.
Het beheerplan heeft slechts een beperkte invloedssfeer. Bronnen zoals verkeer zijn niet te reguleren via het
beheerplan en vragen om een andere aanpak. Het terugdringen hiervan kan vooral via het landelijke,
generieke beleid worden aangepakt, bijvoorbeeld door het op Europese schaal aanscherpen van eisen aan
auto’s, zoals dat nu reeds in gang gezet is (Wing & IAR, 2008). Dit is daarom een zaak van landelijk of
internationaal beleid en valt buiten het vergunningenkader van dit beheerplan. Verkeer is dus niet
vergunningplichtig in het kader van dit beheerplan. Wel wordt hier gekeken naar lokale knelpunten.
Maatregelen die voortvloeien uit deze knelpunten worden beschreven in hoofdstuk 8.
In het geval van de Maasduinen bestaat de randzone uit bos dat als buffer kan dienen. Hiervoor wordt
verwezen naar een onderzoek van Alterra (van Dijk et al., 2005; Oosterbaan et al., 2006) waarbij
landschapselementen verspreiding van fijn stof en ammoniak tegengaat en deels stikstof opnemen. In het
kader van dit beheerplan is het dan ook zaak deze zone te behouden.
Verstoring door geluid
Het verkeer op de N271, N552 en de Wezerweg kan door geluidsbelasting een negatief effect op de
broedvogels hebben. De broedgebieden van heidevogels liggen echter niet direct langs deze wegen en
worden afgeschermd door een bosstrook. Daarom worden op die soorten geen negatieve effecten verwacht.
De Zwarte specht broedde in 2005 op drie locaties in de buurt van de Wezerweg. Deze soort lijkt hier dus
geen hinder van te ondervinden.
De broedvogels van de Bergerheide ondervinden mogelijk ook hinder van het vliegverkeer (vliegveld Weeze).
In de periode 2003-2005 was de geluidsbelasting nog beperkt. Ondertussen is het aantal vluchten fors
toegenomen. Broedvogelmonitoring zal moeten uitwijzen of de geluidsbelasting toeneemt (Foppen et al,
2005).
Verstoring door licht en trilling
Negatieve effecten door licht en trilling op de instandhoudingsdoelen van verkeer anders dan geluid zijn
binnen de begrenzing niet of nauwelijks aan de orde. Een drietal verharde wegen doorsnijden het Natura
2000-gebied, maar vanwege de bufferzones in de vorm van bos ondervinden de habitattypen en –soorten
geen grote overlast. Onverharde wegen die het gebied doorkruisen worden veel minder benut, maar zorgen
wel voor meer directe verstoring. Het afsluiten van deze wegen voor gemotoriseerd verkeer zou een bijdrage
leveren aan de instandhoudingsdoelen.
Concept Beheerplan Natura 2000 Maasduinen
109

Versnippering
Verharde wegen kunnen een barrière vormen voor de Bever. De Bever verplaatst zich binnen de Maasduinen
langs beken. De N271 kruist de beken maar vormt geen barrière omdat de soort gemakkelijk onder deze weg
door kan. De huidige wegen vormen daarom geen barrière voor de Bever en leiden dus niet tot versnippering
van het leefgebied.
Conclusie: Gebruiksvorm in beheerplan zonder wijzigingen/maatregelen (categorie 1)
6.12. Samenvattende conclusies
In onderstaande tabel x zijn de effecten van de getoetste activiteiten weergegeven. Ook is aangegeven of en
waarmee ze cumulatieve effecten hebben en op welke habitattypen, -soorten en broedvogels de activiteiten
hun weerslag hebben.
Bestaand gebruik Negatieve effecten Cumulatieve effecten Instandhoudingsdoel
Natuurbeheer Geen n.v.t. n.v.t.
Faunabeheer Geen n.v.t. n.v.t.
Recreatie
-Optische verstoring Verschillende vormen Alle doelen
- Hondenlosloopgebied
van recreatie bij elkaar
- Crossloop
- Mountainbiken
- Motorcross
- Modelvliegen
opgeteld.
Agrarisch gebruik -Verzuring
-Vermesting
-Verdroging
-Verkeer
-Waterbeheer
-Grondwateronttrekking
Waterbeheer -Verdroging -Grondwateronttrekking
Grondwateronttrekking Geen -Waterbeheer
-Agrarisch gebruik
-Verkeer
Concept Beheerplan Natura 2000 Maasduinen
Alle doelen
H91E0
Nutsvoorzieningen Geen n.v.t. n.v.t.
H4010, H3160, H7150,
H91D0, H91E0, H1831
Woondoeleinden Geen n.v.t. n.v.t.
Industrie Gering -Recreatie
-Verkeer
Alle doelen
Delfstoffenwinning Geen -Grondwateronttrekking
-Agrarisch gebruik
Verkeer Gering -Industrie,
-Agrarisch gebruik
-Recreatie
H4010, H3160, H7150,
H91D0, H91E0, H1831
Alle doelen
110

7. BEOORDELING VERGUNNINGVERLENING
Dit beheerplan is niet bedoeld als sluitende beoordeling voor alle mogelijke toekomstige activiteiten voor de
vergunningverlening. Deze zijn vergunningplichtig wanneer de aanwijzing van het Natura 2000-gebied
Maasduinen definitief is vastgesteld. Tot dan dient de overheid bij besluiten rechtstreeks te toetsen aan de
Habitat- en Vogelrichtlijn. Wel is in het vorige hoofdstuk bepaald welke activiteiten effecten hebben op de
instandhoudingsdoelen. In dit hoofdstuk wordt bepaald welke van deze activiteiten niet of wel (onder
voorwaarden) vergunningplichtig zijn in het kader van de Natuurbeschermingswet 1998.
7.1. Niet vergunningplichtige plannen of activiteiten
Niet vergunningplichtig zijn handelingen en/of activiteiten waar op basis van hoofdstuk 6 ‘Toetsing bestaand
gebruik’ op voorhand kan worden gesteld dat een nadere effectenanalyse niet nodig is. Deze handelingen
en/of activiteiten die onder een bepaald gebruik vallen zijn dus niet vergunningplichtig in het kader van de
Natuurbeschermingwet 1998. In sommige gevallen zijn er voorwaarden of maatregelen aan verbonden.
Daarnaast zijn alle handelingen aan de Duitse kant van de landsgrens niet vergunningplichtig. Ook
handelingen, die wel (significante) negatieve effecten op de instandhoudingsdoelen hebben.
Grensoverschrijdende effecten vallen niet onder de externe werking van Natura 2000. Het aanpakken van
deze effecten is een zaak van internationale samenwerking en moet als zodanig geregeld worden. Van het
buitenlands bevoegd gezag of een particuliere initiatiefnemer in Duitsland kan niet verwacht worden dat zij in
het kader van de Natuurbeschermingswet 1998 een vergunning aanvragen (Nota Directie Regionale Zaken,
2008).
Voor de Maasduinen zijn de volgende vormen van bestaand gebruik niet vergunningplichtig:
Natuurbeheer
Deze activiteiten zijn noodzakelijk om de Natura 2000-doelen te halen. Voorwaarde is wel dat ze worden
uitgevoerd volgens de gedragscodes natuurbeheer en bosbeheer.
Het huidige natuurbeheer heeft geen negatieve effecten op de instandhoudingsdoelen en is niet
vergunningplichtig. Verwacht wordt dat met het huidige beheer de verbeter- en uitbreidingsopgaven gehaald
zullen worden. Natuurontwikkeling, zoals die tot op heden heeft plaatsgevonden, heeft geen negatieve
effecten gehad op de instandhoudingsdoelen en is daarom eveneens niet vergunningplichtig in het kader van
de Natuurbeschermingswet 1998.
Faunabeheer
Het huidige faunabeheer, zoals omschreven in het Faunabeheerplan Noord-Limburg, heeft geen negatief
effect op de instandhoudingsdoelen en is in het kader van dit beheerplan niet vergunningplichtig.
Waterbeheer
Het waterbeheer is gerelateerd aan de Kaderrichtlijn Water (KRW) waarvoor stroomgebieds-beheerplannen in
2015 gereed moeten zijn. Deze beheerplannen behandelen ook de maatregelen die nodig zijn voor de Natura
2000-gebieden. Onderdeel van de stroomgebiedsbeheerplannen is het GGOR (Gewenst Grond- en
Oppervlaktewaterregime) dat de waterschappen volgens het nationale waterbeleid uiterlijk in 2010 opgesteld
moeten hebben. Omdat een aantal activiteiten direct of indirect een relatie hebben met waterbeheer wordt bij
relevante activiteiten een directe koppeling gemaakt met het GGOR. Dit GGOR wordt in samenspraak met
Concept Beheerplan Natura 2000 Maasduinen
111

elevante regionale organisaties en overheden door het waterschap opgesteld. Eén van de uitgangspunten bij
de opstelling van het GGOR zijn de Natura 2000-doelstellingen. Deze zijn in principe (mede)kaderstellend.
Binnen het GGOR worden kaders aangegeven ten aanzien van ingrepen in de waterhuishouding op perceels-
en gebiedsniveau.
Conclusie: Als het GGOR/ NLP wordt gerealiseerd is er geen vergunning in het kader van de
Natuurbeschermingswet 1998 noodzakelijk. Maatregelen uit het NLP zijn leidend voor het te voeren
waterbeheer in de Maasduinen.
Grondwateronttrekkingen
Voor de drinkwaterwinning Bergen is een passende beoordeling opgesteld (Royal haskoning, 2008). De
overige grondwateronttrekkingen hebben een grondwatervergunning in het kader van de Grondwaterwet.
De tot nu toe vergunde grondwateronttrekkingen in Nederland zijn al vergunningplichtig in het kader van de
Grondwaterwet en zijn getoetst op de invloed op natte natuur in de Maasduinen. Voor beregeningsputten
geldt een standstill-beleid, dat wil zeggen dat er geen nieuwe beregeningsputten meer bij mogen komen,
tenzij deze elders gecompenseerd worden door ze daar te verwijderen.
Nutsvoorzieningen/ Leidingen
Indien rekening wordt gehouden met de gedragscode flora- en faunawet voor drinkwaterbedrijven en
aanvullende eisen, is geen vergunningsplicht aan de orde voor beheer en onderhoud in het kader van de
Natuurbeschermingswet 1998.
Wanneer in verband met calamiteiten, in het belang van de algemene veiligheid of het veiligstellen van
drinkwatervoorziening, werkzaamheden moeten plaatsvinden die geen uitstel kunnen velen, wordt daarbij
zoveel als redelijkerwijs mogelijk zorgvuldig gewerkt zoals in de gedragscode wordt gedefinieerd
(gedragscode WML). Het gaat bijvoorbeeld om de volgende situaties:
• Het verhelpen van storingen bij de drinkwaterproductiemiddelen indien die storing de
leveringszekerheid van drinkwater in gevaar brengt. Het kan hierbij onder andere gaan om
calamiteiten bij putten, lekkende leidingen en het spuien van leidingen bij calamiteiten.
• Maatregelen die geen uitstel kunnen velen omdat bij uitstel de functie van het terrein ernstig in het
geding komt.
• Het verhelpen van lekkage aan bedrijfsgebouwen zoals reinwaterkelders.
• Het opruimen van stormhout, of van stervende of dode bomen langs wegen en paden of in de
nabijheid van gebouwen en parkeerplaatsen, waarbij vallend hout schade kan veroorzaken.
• Het opruimen van strooisel en plantenresten na brand.
• Het herstel van hekwerk na schade door storm, brand of vandalisme, mits acuut herstel noodzakelijk
is vanwege ontsnappingsgevaar voor bijvoorbeeld vee of voor bescherming van eigendommen.
Er is een kans dat activiteiten bij calamiteiten aantasting van de habitattypen en -soorten met zich meebrengt.
Die kans lijkt echter minimaal te zijn. De uitgangspunten van de gedragscode waarborgen bovendien
minimale schade. Niet ingrijpen kan echter leiden tot grote maatschappelijke schade en gevaar voor de
volksgezondheid.
De Natuurbeschermingswet 1998 verbiedt echter werkzaamheden zonder vergunning uit te voeren als deze
mogelijke effecten hebben op de instandhoudingsdoelen. Verder brengt de vergunningprocedure uit de wet
een aantal (wacht)termijnen met zich mee, waarvan, als het gaat om calamiteiten, niet reëel is dat ze in acht
genomen worden. Het opstarten van een reguliere vergunningsprocedure is in dergelijke gevallen niet reëel.
Indien dergelijke situaties zich voordoen, zal de initiatiefnemer zo spoedig mogelijk beoordelen of ingrepen
noodzakelijk zijn in gebieden met habitattypen en soorten. Initiatiefnemer schakelt in dit geval een ecoloog in
Concept Beheerplan Natura 2000 Maasduinen
112

om de effecten te bespreken en neemt contact op met het bevoegd gezag in het kader van de
Natuurbeschermingswet 1998. In gezamenlijkheid zal dan worden bekeken hoe onder andere, met
inachtneming van de zorgplicht uit artikel 19L van de Natuurbeschermingswet 1998 en de bepalingen van de
Habitatrichtlijn, de werkzaamheden zo spoedig mogelijk en zoveel mogelijk met respect voor de geest van de
wetgeving kunnen worden uitgevoerd.
Woondoeleinden
In de huidige vorm zijn woondoeleinden niet vergunningplichtig, maar moeten wel voldoen aan de
voorwaarden van het bestemmingsplan. Wanneer er nieuwe woningen gebouwd gaan worden met een
mogelijk effect op de instandhoudingsdoelen moet een habitattoets worden uitgevoerd.
Delfstoffenwinning
De huidige winningen hebben geen negatief effect op de waterhuishouding (en instandhoudingsdoelen) mits
ze voldoen aan de voorwaarden van de ontgrondingsvergunning.
Verkeer
Er zijn geringe negatieve effecten met betrekking tot de atmosferische depositie (autoverkeer) en geluid
(vliegverkeer in Duitsland). Deze zaken overstijgen dit beheerplan en worden nationaal dan wel internationaal
geregeld.
De invloed van het beheerplan is beperkt. Verkeer is niet te reguleren via het beheerplan en vraagt om een
andere aanpak. Verkeer is immers niet terug te voeren op één of enkele personen en instanties. Het
terugdringen van de effecten is een zaak van landelijk of internationaal beleid en valt daarom buiten het
vergunningenkader van dit beheerplan. Verkeer is dus niet vergunningplichtig in het kader van dit beheerplan.
Nieuwe wegen moeten afhankelijk van de situatie wel worden onderworpen aan een habitattoets.
7.2. Beoordeling vergunningverlening overige plannen of activiteiten
In het kader van de Natuurbeschermingswet 1998 zijn activiteiten die een mogelijk (significant) negatief effect
hebben op de instandhoudingsdoelen vergunningplichtig. Gesteld kan worden dat nieuwe plannen, projecten
en activiteiten altijd getoetst moeten worden aan de instandhoudingsdoelen. Voor de Maasduinen kunnen een
aantal vormen van het bestaand gebruik (significant) negatieve effecten hebben. In deze paragraaf zal
beoordeeld worden of deze activiteiten vergunningplichtig zijn of dat er maatregelen genomen kunnen
worden, waardoor de activiteit doorgang kan vinden.
Recreatie
Het huidige recreatieve gebruik is niet vergunningplichtig mits er een goede zonering is. Daarnaast moet ook
nog onderzoek worden gedaan naar de jaarlijkse crossloop en ATB-manifestatie, honden-losloopgebieden en
modelvliegen. De motorcross moet in elk geval worden onderworpen aan een habitattoets.
Ten aanzien van geluidseffecten gelden de voorwaarden uit de Wet milieubeheer, bestemmingsplan en
exploitatievergunningen. Daarnaast is er door de RECRON een door het Ministerie van LNV goedgekeurde
gedragscode in het kader van de Flora- en faunawet opgesteld (Steunpunt Natura 2000 & Arcadis, 2008).
Conclusie: Mogelijk is er vergunning in het kader van de Natuurbeschermingswet 1998 noodzakelijk voor de
crossloop, honden-losloopgebieden, ATB-manifestatie, motorcross en modelvliegen.
Agrarisch gebruik
Concept Beheerplan Natura 2000 Maasduinen
113

In de COP Ammoniak Peelvenen wordt er naar een oplossing gezocht voor de ammoniakproblematiek in
relatie tot Natura 2000. Daarnaast wordt gewerkt aan een handreiking Ammoniak die voor heel Nederland
gebruikt kan worden (Klein Gebbink & Brunt, in prep. Stikstof en Natura 2000. In opdracht van het ministerie
van Landbouw, Natuur & Voedselkwaliteit. Wing, Wageningen). De discussie die tot een oplossing moeten
leiden in de Peelvenen, zullen in deze handreiking toegepast gaan worden. Belangrijk is dat LNV
verantwoordelijk blijft voor de technische berekeningen die moeten worden uitgevoerd om de
depositiewaarden per gebied in beeld te brengen. De handreiking biedt inzicht hoe de ammoniakproblematiek
kan worden uitgewerkt in het beheerplan. Over deze werkwijze bestaat overeenstemming tussen de
verschillende belangenorganisaties, en deze zal ook voor dit plan leidraad worden. Mogelijk dat lokale
omstandigheden verschillende consequenties hebben voor vergunningverlening.
In afwachting van bovengenoemde handreiking/werkwijze wordt het agrarisch gebruik in relatie tot ammoniak
niet verder uitgewerkt in dit beheerplan. De bedoeling is om dit voor de definitieve vaststelling van het
beheerplan op te nemen, omdat anders overgegaan dient te worden tot individuele toetsing.
Toekomstige ontwikkelingen
Alle toekomstige ontwikkelingen, projecten en plannen zullen voor uitvoering eerst getoetst moeten worden op
mogelijke significant negatieve effecten op de aangewezen habitattypen en -soorten. Aan de hand van deze
habitattoets zal gekeken worden of er een vergunning in het kader van de Natuurbeschermingswet 1998
verleend kan worden.
Concept Beheerplan Natura 2000 Maasduinen
114

7.3. Conclusie
In tabel x is samengevat welke activiteiten een vergunning nodig hebben. Ook is weergegeven of er
voorwaarden aan de activiteit zijn verbonden. In het volgende hoofdstuk worden deze voorwaarden verder
uitgewerkt. Deze tabel heeft alleen betrekking op de activiteiten, die in Nederland plaatsvinden.
De activiteiten in Duitsland, die invloed hebben op de instandhoudingsdoelen moeten via internationale
afspraken geregeld worden en worden verder niet in dit beheerplan besproken.
Bestaand gebruik NB-wet vergunning Voorwaarden
Natuurbeheer Nee, mits Gedragscode FF-wet
Jacht, beheer en schadebestrijding Nee, mits Faunabeheerplan
Recreatie
wandelen Nee, mits Goede zonering
crossloop Mogelijk Goede zonering
hondenlosloopgebieden Mogelijk Habitattoets
fietsen Nee, mits Goede zonering
ATB-manifestatie Mogelijk Buiten broedseizoen
paardrijden Nee, mits Goede zonering
motorcross Mogelijk Habitattoets
modelvliegen Mogelijk Wet luchtvaart
verblijfsrecreatie Nee, mits Milieuvergunning
horeca Nee, mits Milieuvergunning
schietvereniging Nee, mits Milieuvergunning
Agrarisch gebruik
diepe grondbewerking Nee, mits GGOR
glastuinbouw Nee, mits Grondwatervergunning
ammoniak Mogelijk ???
Waterbeheer Nee, mits GGOR
Grondwateronttrekkingen Nee, mits Grondwatervergunning
Nutsvoorzieningen/ Leidingen Nee, mits Gedragscode
Woondoeleinden Nee Bestemmingsplan
Bedrijfsdoeleinden en Industrie Nee, mits Milieuvergunning
Delfstoffenwinning Nee, mits Ontgrondingsvergunning
Verkeer
autoverkeer Nee Nationale regels
vliegverkeer Nee Internationale regels
Tabel x: Overzichtstabel vergunningverlening
Concept Beheerplan Natura 2000 Maasduinen
115

8. INSTANDHOUDINGSMAATREGELEN
In dit hoofdstuk worden de maatregelen, die nodig zijn om de instandhoudingsdoelen te halen, besproken. Dit
wordt gedaan aan de hand van het bestaand gebruik. Wanneer een negatief effect door middel van
maatregelen teniet gedaan kan worden, wordt dat in dit hoofdstuk besproken. Voor een aantal habitattypen
geldt een uitbreidings- en of verbeteringsdoelstelling. Daarom zijn extra maatregelen opgenomen die nodig
zijn om uitbreidings- en verbeteringsdoelen te behalen. Dit zal met name moeten gebeuren door
natuurontwikkeling en het verbeteren van de waterhuishouding.
Tenslotte wordt per habitattype, soort en broedvogel in een tabel weergegeven wat de doelen zijn of de
doelen gehaald kunnen worden en welke maatregelen daarvoor nodig zijn.
8.1. Natuurbeheer
Stuifzandheiden met Struikhei (H2310) en Zandverstuivingen (H2330)
Voor deze habitattypen geldt de opgave om de oppervlakte uit te breiden en de kwaliteit te verbeteren. Op dit
moment is de kwaliteit op een aantal plaatsen (Quin, Cokse heide, Rimpeld, Duivelskuil en Heukelomse
heide) matig door vergrassing. Om dit tegen te gaan en een structuurrijke vegetatie te krijgen, is intensiever
beheer nodig. Dit kan door het verwijderen van bosopslag, plaggen en een ander (beter gestuurd)
begrazingsregime. Belangrijk is dat hierbij rekening wordt gehouden met de fauna. Door het beheer
kleinschalig en gefaseerd uit te voeren kan de aanwezige fauna overleven.
Om de uitbreidingsdoelstelling van stuifzand (H2330) en heide (H2310) te halen zal er naaldbos moeten
worden gekapt. Dit zal echter zorgvuldig moeten gebeuren omdat de Zwarte specht afhankelijk is van de
bossen van de Maasduinen. Om achteruitgang van het aantal Zwarte spechten te voorkomen mag er geen
loofhout (inclusief lanen) worden gekapt en moeten actuele leefgebieden worden gespaard. De gedragscode
‘zorgvuldig bosbeheer’ is een goede richtlijn om dit goed te laten verlopen.
Maatregel 1 Heideherstelproject/ Kwaliteitsimplus NP De Maasduinen
Voor habitattype Stuifzandheiden met Struikhei (H2310) en Zandverstuivingen (H2330)
Doel Uitbreiding oppervlakte en verbetering kwaliteit
Hoeveelheid Nader te bepalen door terreinbeheerders
Locatie Nader te bepalen door terreinbeheerders
Toelichting Geschikte locaties ten behoeve van de uitbreidingsdoelstelling zijn
Cokse heide/ Esven, Duivelskuil-Rimpeld, Heukelomse heide (stuifzand),
Bosserheide (stuifzand), Wellse heide/ Galgenberg, Leermarkse en
Lommerheide. Zie uitbreidingdkaart (bijlage x). De terreinbeheerders
hebben inmiddels een heideherstelproject opgestart. Zie paragraaf 5.12.
Dit project sluit uitstekend aan bij de instandhoudingsdoelen. In overleg
is besloten dat dit project de basis is voor de uitbreidingsdoelen.
Voor de heidevogels (Nachtzwaluw, Boomleeuwerik, Roodborsttapuit,
Grauwe klauwier) is het van belang geleidelijke overgangen te creëren
tussen bos en heideterreinen.
Termijn Binnen de eerste beheerplan periode
Uitvoerder/voortouwnemer Staatsbosbeheer, Gemeente Bergen en Limburgs Landschap
Concept Beheerplan Natura 2000 Maasduinen
116

Omgang met de Boswet
In de adviesgroep is een aantal keren de vraag gesteld hoe om te gaan met de toepassing van de
boscompensatie als gevolg van de Boswet bij het verwijderen van bos met het oog op de Natura 2000
doelstellingen. De provincie zal vóór de vaststelling van de beheerplannen (in de loop van 2010) een
beleidslijn opstellen die er van uitgaat dat compensatie van bos verrekend kan worden met de ontwikkeling
van bossen op voormalige landbouwgronden binnen de EHS zoals die is opgenomen binnen de door GS
vastgestelde natuurdoelen voor de EHS. Hierover zullen dan met terreinbeheerders (zowel NB-organisaties
als gemeenten en evt. particulieren) afspraken worden vastgelegd. Daarnaast bestudeert ook LNV de relatie
Boswet-Natura 2000, mede in het kader van de evaluatie Groene wetten. Indien op tijd duidelijk zal de
provincie de inzichten van LNV meenemen in haar eigen beleidslijn.
Vennen (H3130 en H3160)
Door natuurlijke successie kunnen vennen verlanden. Wanneer dit gebeurt kan er ingegrepen worden door
het opschonen van de vennen. Hierbij dienen restanten van waardevolle en kwetsbare vegetaties gespaard
worden. Maatwerk is hierbij erg belangrijk. Om te zorgen dat de vennen niet of minder snel verlanden en de
waardevolle oevervegetaties in kwaliteit verbeterd worden, is het van belang om de bosopslag aan de randen
van vennen (gedeeltelijk) te verwijderen. Ook hierbij dient rekening gehouden te worden met de fauna.
Volgens het Kiwa (2007) zijn het Eendenmeer, Oude Heerenven en Westmeerven toe aan opschoning.
Daarnaast ook Lange ven, Suikerven en Esven. Opschonen is noodzakelijk om de sterke eutrofiëring
ongedaan te maken. In het Eendenmeer wordt het noordelijke deel opgeschoond. Vanwege de fauna wordt
hier niet het hele ven geschoond. Daarna kunnen de venoevers worden gemaaid als overgangsbeheer voor
verschraling. Laagten en vennen die zijn geplagd of ondiep afgegraven dienen de eerste periode verschraald
te worden met maaien en afvoeren, wanneer de vegetatie nog hoogproductief is (Kiwa, 2007).
Maatregel 2 Venherstelprojecten
Voor habitattype Zwakgebufferde vennen (H3130), Zure vennen (H3160), Vochtige
heiden (H4010) en Pioniervegetaties met snavelbiezen (H7150)
Doel Uitbreiding oppervlakte en verbetering kwaliteit
Hoeveelheid Nader te bepalen door terreinbeheerders
Locatie Nader te bepalen door terreinbeheerders
Toelichting Venherstel: ondiep afgraven van voormalige landbouwgronden met
herstel van de oorspronkelijke geomorfologie. Dit is deels uitgevoerd bij
het Rondven, het Driessenven en het Wolfsven. Landbouwpercelen bij
het Lelieven zijn in de winter van 2008-2009 afgegraven, waarbij
ontwikkeling van vochtige heide (H4010) en venachtige laagtes (H7150)
wordt nagestreefd. Ook op de Hamert worden momenteel
landbouwpercelen afgegraven (Heerenveen-project). Het herstel van
vennen is momenteel volop in uitvoering. Zie ook paragraaf 5.12.
Termijn Reeds in uitvoering, afronding binnen eerste planperiode.
Uitvoerder/voortouwnemer Staatsbosbeheer, Gemeente Bergen en Limburgs Landschap
Concept Beheerplan Natura 2000 Maasduinen
117

Vochtige heiden (H4010)
Voor het habitattype Vochtige heiden geldt een opgave om de oppervlakte uit te breiden en de kwaliteit te
behouden. Het habitattype komt voor in het Quin, de Duivelskuil, de Bergerheide, Wellse heide, Looierheide,
het Lelieven, Wolfsbergse ven, Galgenbergven en de Ravenvennen. In het huidige beheer worden de
Vochtige heiden begraasd en periodiek kleinschalig geplagd. Ook zijn er in het verleden maatregelen
genomen om het water langer in het gebied te houden. Deze maatregelen hebben een positief effect gehad
op het habitattype. Uitbreiding van dit habitattype lift mee met het venherstel.
Pioniervegetaties met snavelbiezen (H7150)
Om de oppervlakte en de kwaliteit te behouden is het noodzakelijk dat er lokaal, op vochtige zure ondergrond,
kleinschalig geplagd wordt, zoals in het huidig beheer van Vochtige heiden (H4010) gebeurd. Zo heeft
kleinschalig plagbeheer in natte delen van de Bergerheide goede resultaten opgeleverd (Kiwa, 2007).
Wanneer deze plagplekken niet opengehouden worden, gaan ze na verloop van tijd over in Vochtige heide
(H4010). Het is van belang dat hier tijdig op gereageerd wordt.
Stroomdalgraslanden* (H6120)
Gedeeltelijk herstel van de rivierdynamiek (verwijderen oeververdediging) kan mogelijk door Rijkswaterstaat
worden gerealiseerd (pers. med. M. Maris, RWS).
8.2. Agrarisch gebruik
EHS-gronden binnen de begrenzing verwerven voor nieuwe natuur en in beheersgebieden agrariërs
stimuleren een beheerovereenkomst te sluiten.
Inrichting verworven EHS: Dempen van sloten en greppels in het Natura 2000-gebied. Daar waar sloten door
de slecht doorlatende leemlaag zijn gegraven dienen deze gedempt te worden met voedselarme leem. Dat
geldt onder meer voor het zuidelijke deel van de Bergerheide. In diverse deelgebieden (o.a. de Bergerheide
en de Hamert) is de bemesting gestopt en zal herinrichting en natuurontwikkeling plaatsvinden (Kiwa, 2007).
Doorgaans zal het eveneens noodzakelijk zijn de vermeste bouwvoor van voormalige landbouwgronden te
verwijderen.
8.3. Recreatie
Zonering recreatie: Recreatie reguleren waar deze tot teveel verstoring en vervuiling leidt. Daarnaast is
uitbreiding van handhaving te overwegen. Mogelijk is zonering noodzakelijk voor de crossloop, ATBmanfestatie
en hondenlosloopgebieden. Ook verplaatsing van het motorcrossterrein behoort tot de eventuele
maatregelen. Dit is afhankelijk van een nog uit te voeren habitattoets.
8.4. Waterbeheer
Om effecten van het waterbeheer door verschillende sectoren, zoals oppervlakkige grondwater-onttrekkingen,
detailontwatering en drainage van percelen te beperken, zijn diverse afspraken gemaakt. De mitigerende
maatregelen voor eventuele effecten zullen voor Noord- en Midden-Limburg opgenomen worden in NLP. De
afspraak is dat deze maatregelen, waarvan (door middel van een habitattoets) is vastgesteld dat ze geen
negatief effect hebben op instandhoudingsdoelen, één op één worden overgenomen. De afspraken van het
NLP, waaronder het bestaand gebruik en de nog uit te voeren maatregelen vallen, zullen vastgelegd worden
in de Keur van het Waterschap Peel en Maasvallei en in de Verordening Waterhuishouding Limburg.
Om de doelen voor ‘natte’ habitattypen en –soorten te behalen is het van belang dat het water langer in het
gebied blijft. Dit is te bereiken door het opheffen van (detail)ontwatering zoals het stuwen van het waterpeil in
Concept Beheerplan Natura 2000 Maasduinen
118

de verlengde Molenbeek. Deze ‘sloot’ heeft een sterk verlagende invloed op de regionale grondwaterstand.
Door het peil op te stuwen vindt minder ontwatering van het Westmeerven en het Heerenven plaats (Kiwa,
2007). Dit soort maatregelen heeft in het verleden al positieve resultaten opgeleverd voor de Vochtige heide
(H4010), Pioniersvegetaties (H7150) en Zure vennen (H3160). Daarnaast saneren van riooloverstorten op
Geldernsch-Nierskanaal in Duitsland ten behoeve van beekbegeleidend bos (H91E0C). Deze maatregel is
een knelpunt vanwege het grensoverschrijdende aspect. Misschien kan door middel van het Interreg hier wat
aan gedaan worden.
Maatregel 3 Hydrologische maatregelen GGOR
Voor habitattype en/of -soort
Zwakgebufferde vennen (H3130), Zure vennen (H3160), Vochtige heiden
(H4010), Pioniervegetaties met snavelbiezen (H7150) en Veenbossen
(H91D0).
Dodaars (A004) en Geoorde fuut (A008).
Doel Verbetering kwaliteit
Hoeveelheid Zie Nieuw Limburg Peil
Locatie In en rondom het Natura 2000-gebied
Toelichting Maatregelen binnen en buiten het Natura 2000-gebied moeten gericht zijn
op het verminderen van de ontwatering om verdroging tegen te gaan.
Zodra het GGOR opgesteld is, worden de hierin genoemde maatregelen
opgenomen. Voor de Maasduinen gaat het volgens de maatregelenkaart
NLP om de volgende maatregelen:
Ten oosten Ceresweg: plaatsing van vier nieuwe stuwen.
Tuindorp en Wellsch Meer: voorzichtig peilbeheer (peilgestuurde
drainage)
Watergang dempen die uitmondt in de noordzijde van het
Geldernsch-Nierskanaal
Lommerbroek: ongedaan maken van ontwatering door dempen
van watergangen.
Straelensch broek: voorzichtig peilbeheer (peilgestuurde
drainage).
Venherstel door verwijdering van de toplaag.
Termijn GGOR planperiode loopt tot 2015. Dit valt binnen de eerste
beheerplanperiode.
Uitvoerder/voortouwnemer Waterschap Peel en Maasvallei
Opstuwen waterpeil in bestaande zandwinplassen en hoog peil handhaven door oppompen Maaswater
(Reindersmeer en Walbeck-west): Met het opzetten van de peilen in de zandwinplassen kan verlaging in het
1e watervoerende pakket (deels) worden gecompenseerd. Momenteel is een eerder afgesproken peil
gerealiseerd dat echter te laag is om het knelpunt op te lossen. Mogelijke aanvullende maatregelen voor het
Reindersmeer zijn onderzocht. Verdere peilverhoging van het Reindersmeer kan alleen gerealiseerd worden
wanneer Maaswater wordt toegevoerd. Tot nu toe is afgezien van zulke maatregelen.
8.5. Verkeer
Het verdient aanbeveling om naast de monitoring van de broedvogelbevolking ook goed bij te houden wat het
aantal vliegbewegingen boven het Natura2000-gebied is (zowel aantal als richting). Met deze informatie kan
Concept Beheerplan Natura 2000 Maasduinen
119

dan een analyse worden uitgevoerd naar eventuele effecten op de doelsoorten van de Vogelrichtlijn. Dan
wordt ook duidelijk of het effect op de broedvogels zich uit in een verandering van de populaties.
8.6. Conclusie
In tabel x zijn voor alle habitattypen, -soorten en broedvogels de doelstellingen nog een keer kort
weergegeven. Ook is aangegeven of deze doelstelling te behalen is en hoe dit moet gebeuren. Prioritaire
habitattypen zijn aangegeven met een sterretje.
Habitattypen en -soorten Doelstelling Haalbaar Maatregelen
Stuifzandheiden met
Struikhei (H2310)
uitbreiden oppervlakte,
verbeteren kwaliteit
Zandverstuivingen (H2330) uitbreiden oppervlakte,
verbeteren kwaliteit
Zwak gebufferde vennen
(H3130)
behoud oppervlakte,
behoud kwaliteit
Zure vennen (H3160) uitbreiden oppervlakte,
verbeteren kwaliteit
Vochtige heiden (H4010) uitbreiden oppervlakte,
behoud kwaliteit
Stroomdalgraslanden*
(H6120)
Pioniersvegetaties met
Snavelbiezen (H7150)
behoud oppervlakte,
behoud kwaliteit
behoud oppervlakte,
behoud kwaliteit
Veenbossen* (H91D0) behoud oppervlakte,
verbeteren kwaliteit
Vochtige alluviale bossen*
(H91E0C)
Drijvende waterweegbree
(H1831)
behoud oppervlakte,
behoud kwaliteit
behoud oppervlakte en
kwaliteit leefgebied
Bever (H1337) behoud oppervlakte en
kwaliteit leefgebied
Broedvogels
Op korte
termijn (eerste
planperiode)
Op korte
termijn (eerste
planperiode)
Concept Beheerplan Natura 2000 Maasduinen
Intensivering huidig beheer
en terugdringen
ammoniakdepositie.
Intensivering huidig beheer
en terugdringen
ammoniakdepositie.
Ja Opschonen vennen,
uitvoeren GGOR
Op korte
termijn (eerste
planperiode)
Op korte
termijn (eerste
planperiode)
Opschonen vennen,
uitvoeren GGOR
Intensivering huidig beheer
en terugdringen
ammoniakdepositie.
Ja Huidig beheer
Ja Plaggen, uitvoeren GGOR
Ja Ongedaan maken detailontwatering
(GGOR) en
terugdringen depositie.
Ja Uitvoeren GGOR en
saneren riooloverstorten.
Ja Huidig beheer
Ja Huidig beheer
Dodaars (A004) Leefgebied 50 paren Ja Huidig beheer
Geoorde fuut (A008) Leefgebied 5 paren Ja Huidig beheer
Nachtzwaluw (A224) Leefgebied 30 paren Ja Huidig beheer
Zwarte specht (A236) Leefgebied 30 paren Ja Huidig beheer
Boomleeuwerik (A246) Leefgebied 100 paren Ja Huidig beheer
Oeverzwaluw (A249) Leefgebied 120 paren ?? Aanbrengen kunstwand
Roodborsttapuit (A276) Leefgebied 85 paren Ja Huidig beheer
120

Grauwe klauwier (A338) Leefgebied 3 paren ?? Bosrand- en kleinschalig
heidebeheer
Concept Beheerplan Natura 2000 Maasduinen
121

9. MONITORING
9.1. Verplichtingen monitoring
Nederland heeft net als elke lidstaat elke drie jaar (artikel 12 Vogelrichtlijn) en elke zes jaar (artikel 17
Habitatrichtlijn) een monitorings- en rapportageverplichting volgens de Europese regelingen. Hierbij moet de
lidstaat rapporteren over de toepassing van genomen maatregelen ter bescherming van de Natura 2000gebieden.
Vooral de effecten van deze maatregelen op de staat van instandhouding van habitattypen en -
soorten, met speciale aandacht voor de prioritaire soorten, zijn van belang.
Uitkomsten uit onderzoeken naar habitattypen en –soorten moeten uitgewisseld worden met andere lidstaten
(art. 18, lid 1 Habitatrichtlijn; art. 10, lid 2 Vogelrichtlijn) en alle nuttige gegevens met betrekking tot de
Vogelrichtlijn moeten de lidstaten naar de Europese Commissie sturen (art. 4, lid 3 Vogelrichtlijn).
Monitoring is zowel een taak van het Ministerie als van de provincie. LNV is momenteel bezig (in overleg met
andere betrokken partijen) met het opstellen van een Programma van Eisen met betrekking tot monitoring. Dit
Programma van Eisen zal zowel voor de landelijke monitoring als voor de gebiedsgerichte monitoring (ten
behoeve van de monitoringsparagraaf in het beheerplan) worden opgesteld. Hierbij wordt ook gezocht naar
aansluiting bij het gezamenlijke Rijk-provincie programma "Waarborgen Natuurkwaliteit". In dat traject wordt
er gewerkt aan één monitoringsprotocol dat de eisen en verplichtingen zo efficiënt mogelijk aan elkaar
probeert te koppelen.
Opm. In afwachting van de Programma’s van Eisen is het nog onduidelijk welke verantwoordelijkheden de
provincie en het Ministerie omtrent monitoring hebben. In de handreiking beheerplannen (Ministerie van LNV,
2005) Staat dat het Ministerie van LNV verantwoordelijk is voor de monitoring van de staat van
instandhouding van habitattypen en -soorten. De provincie is verantwoordelijk voor het monitoren van de
maatregelen en de effectiviteit daarvan en veranderingen (gebruik) in en rondom het gebied.
Het Ministerie zal naar verwachting een landelijke rapportage opstellen en dus niet gebiedsspecifiek ingaan
op de staat van instandhouding. De rapportage moet gebeuren op basis van de huidige beschikbare
gegevens. Er wordt gebruik gemaakt van landelijke verspreidingsbeelden (per habitattype en -soort). De
informatie van het Netwerk Ecologische Monitoring (NEM) over populaties van soorten en de omvang ervan
worden gebruikt met een eventuele uitbreiding. De eerste algemene rapportage in het kader van de
Habitatrichtlijn was in 2007. In 2013 dient opnieuw gerapporteerd te worden over de staat van instandhouding
van habitattypen en -soorten op basis van de gerichte monitoring zoals beschreven in dit beheerplan. Ook
hiervoor is het Ministerie van LNV verantwoordelijk.
9.2. Monitoring natuurwaarden en recreatie
Om te bepalen in hoeverre de instandhoudingsdoelen gehaald zijn, is monitoring van de habitattypen en -
soorten noodzakelijk. Dit zal met een frequentie van tenminste één keer in de zes jaar gebeuren, dit vanwege
de maximale looptijd van het beheerplan.
In opdracht van LNV werkt Wageningen Universiteit en Research Centre (WUR) momenteel aan een
algemeen monitoringsprogramma; het WOT IN. Dit betekent dat uit de verschillende onderzoeks- en
monitoringsprogramma’s van onder andere Particuliere Gegevensbeherende Organisaties (PGO’s),
terreinbeherende organisaties en overheden, één methodiek gevormd wordt in het kader van de
instandhoudingsdoelen. Het WOT IN moet aansluiten op de Europese wensen/eisen.
Concept Beheerplan Natura 2000 Maasduinen
122

De vegetatie en broedvogels op de Maasduinen worden om de 10-15 jaar door de provincie vlakdekkend
gekarteerd. De verkregen gegevens geven een beeld van eventuele veranderingen in het terrein, die mogelijk
het gevolg zijn van het gevoerde beheer of het terreingebruik.
Natura 2000-doelen Specificatie monitoring
oppervlakte en kwaliteit in kaart
Frequentie Uitvoerder
Stuifzandheiden met Struikhei (H2310) brengen en rapporteren
oppervlakte en kwaliteit in kaart
1x per 6 jaar LNV/Prov/SBB
Zandverstuivingen (H2330) brengen en rapporteren
oppervlakte en kwaliteit in kaart
1x per 6 jaar LNV/Prov/SBB
Zwak gebufferde vennen (H3130) brengen en rapporteren
oppervlakte en kwaliteit in kaart
1x per 6 jaar LNV/Prov/SBB
Zure vennen (H3160)
brengen
oppervlakte en kwaliteit in kaart
1x per 6 jaar LNV/Prov/SBB
Vochtige heiden (H4010)
brengen
oppervlakte en kwaliteit in kaart
1x per 6 jaar LNV/Prov/SBB
Stroomdalgraslanden (H6120) brengen 1x per 6 jaar LNV/Prov/SBB
Pioniervegetaties met snavelbies oppervlakte en kwaliteit in kaart
(H7150)
brengen
oppervlakte en kwaliteit in kaart
1x per 6 jaar LNV/Prov/SBB
Veenbossen (H91D0)
brengen
oppervlakte en kwaliteit in kaart
1x per 6 jaar LNV/Prov/SBB
Vochtige alluviale bossen (H91E0) brengen 1x per 6 jaar LNV/Prov/SBB
Bever (H1337) 1x per jaar LNV/ Prov/VZZ
LNV/ Prov./
Drijvende waterweegbree (H1831) 1x per jaar FLORON
LNV/ Prov/
Dodaars (A004) broedvogelkartering 1x per 5 jaar SOVON
LNV/ Prov/
Geoorde fuut (A008) broedvogelkartering 1x per 5 jaar SOVON
LNV/ Prov/
Nachtzwaluw (A224) broedvogelkartering 1x per 5 jaar SOVON
LNV/ Prov/
Zwarte specht (A236) broedvogelkartering 1x per 5 jaar SOVON
LNV/ Prov/
Boomleeuwerik (A246) broedvogelkartering 1x per 5 jaar SOVON
LNV/ Prov/
Oeverzwaluw (A276) broedvogelkartering 1x per 5 jaar SOVON
LNV/ Prov/
Roodborsttapuit (A276) broedvogelkartering 1x per 5 jaar SOVON
LNV/ Prov/
Grauwe klauwier (A338) broedvogelkartering 1x per 5 jaar SOVON
Algemeen Ta
bel x: Monitoringsplan Natura 2000 (een eerste opzet)
Concept Beheerplan Natura 2000 Maasduinen
123

9.3. Monitoring waterkwaliteit en -kwantiteit
De Voortgangsrapportage Verdrogingsbestrijding (Provincie Limburg, 2005) geeft voor de Maasduinen aan,
dat het een prioritair gebied verdrogingsbestrijding is. Het OGOR meetnet van de Maasduinen is vanaf januari
2009 operationeel. Het OGOR is die situatie, waarbij de hydrologische situatie van de bodem, de beoogde
gebruiksfunctie optimaal ondersteunt. Dat geldt zowel voor de kwaliteit als de kwantiteit van het water. Als
functies met een (totaal) verschillend optimaal grond- en oppervlaktewaterregime, bijvoorbeeld landbouw en
natte natuur, elkaar raken of met elkaar verweven zijn, moet een compromis worden gezocht dan wel een
keuze worden gemaakt. Er wordt dan een maatschappelijk afgewogen doel gerealiseerd. Dit is het Gewenst
Grond- en Oppervlaktewaterregime (GGOR) die de maatschappelijk gewogen situatie weergeeft. Het streven
van de GGOR is om de OGOR zo goed mogelijk te benaderen voor het jaar 2015.
In het kader van het OGOR-meetnet wordt de hydrologische situatie tweemaal per jaar gemonitord door de
provincie. Dit vindt plaats in het voor- en najaar. De meetresultaten worden één keer per twee jaar
gerapporteerd. De GGOR wordt nauwkeurig afgestemd op de instandhoudingsdoelen door middel van een
Habitattoets. Hierbij wordt ook rekening gehouden met waterkwaliteit. Voor de Maasduinen geldt dat het
overzicht van GGOR maatregelen nog niet uitgewerkt is.
Wat betreft de waterhuishouding worden twee maal per maand peilbuis-metingen gedaan. De
grondwaterkwaliteit (monitoring verdrogingsprojecten systeem OLGA-SUN) wordt twee maal per jaar gemeten
door de provincie Limburg in samenwerking met het Waterschap Peel- en Maasvallei. Zij meten op deze
manier ook vier keer per jaar de kwaliteit van het oppervlaktewater.
Waterschap Peel- en Maasvallei meet de fysisch-chemische kwaliteit van de Eckeltse beek en het
Geldernsch-Nierskanaal. Het gaat met name om eventuele Maximaal Toelaatbare Risico-overschrijdingen
(MTR-overschrijdingen) en/of verontrustende microverontreinigingen. Hierbij wordt onder andere gekeken
naar totaal stikstof (N), totaal fosfaat (P) en bestrijdingsmiddelen. De instandhoudingsmaatregelen met
betrekking tot de waterhuishouding worden gecontroleerd door het waterschap. Zij rapporteren vervolgens de
effectiviteit van deze maatregelen aan de provincie. De tweede beheerplanperiode zal daarom een beter
beeld kunnen schetsen van de staat van instandhouding en maatregelen die nodig zijn hiervoor.
De grondwaterkwaliteit wordt twee keer per jaar door de Provincie en de Waterleiding Maatschappij Limburg
gemonitord. Daarnaast monitoren deze organisaties vier keer per jaar de oppervlakte-waterkwaliteit.
9.4. Evaluatie monitoring
Tegen het einde van de planperiode van dit beheerplan evalueert het bevoegd gezag om te bepalen of het
plan voor de volgende periode nog voldoet (Ministerie van LNV, 2005). De evaluatie gaat in op de mate van
realisatie van de instandhoudingsdoelstellingen en de realisatie van de maatregelen. Uit de evaluatie moet
blijken of het beheerplan nog voldoet of dat het plan op onderdelen moet worden herzien. Als het plan nog
voldoet kan het voor een volgende tijdsperiode van zes jaar gebruikt worden. Voor de evaluatie wordt gebruik
gemaakt van de resultaten uit de monitoring, die hierboven beschreven is.
Concept Beheerplan Natura 2000 Maasduinen
124

10. TOEZICHT EN HANDHAVING
Zonder een adequaat toezicht en handhaving kan een goede implementatie van de Natuurbeschermings-wet
1998 of van de Europese Vogel- en Habitatrichtlijn bemoeilijkt worden. Toezicht en handhaving zien zowel toe
op de controle op de naleving van vergunningen als op het opsporen van en optreden (in het veld) tegen
overtredingen van een aantal artikelen van de Natuurbeschermingswet 1998.
10.1. Strafrecht
Toezicht wordt uitgevoerd door hiertoe bevoegde ambtenaren, over het algemeen hiertoe benoemde
Buitengewoon Opsporingsambtenaren (BOA’s). Deze kunnen in dienst zijn bij verschillende organisaties.
Deze ambtenaren zijn bevoegd op te treden in het kader van de Wet op de Economische Delicten, waaronder
overtredingen van de Natuurbeschermingswet 1998 vallen. Daarmee vallen overtredingen van de
Natuurbeschermingswet 1998 onder het strafrecht. Overtreders kunnen, nadat een proces verbaal is
opgemaakt, dan ook rekenen op vervolging door het Openbaar Ministerie.
10.2. Bestuursdwang
In het kader van de Natuurbeschermingswet 1998 kan in bepaalde gevallen bestuursdwang worden
toegepast. Deze bevoegdheid is toebedeeld aan de minister, daar waar het gaat om door hem genomen
besluiten. Daarnaast kan de minister aan GS verzoeken om op te treden.
Op grond van de provinciewet kan ook de provincie zelfstandig bestuursdwang uitoefenen, met betrekking tot
de taken waarvan zij op grond van de Natuurbeschermingswet 1998 bevoegd is.
Naast het toepassen van bestuursdwang biedt de Natuurbeschermingswet 1998 aan het bevoegd gezag de
mogelijkheid om een aantal maatregelen te nemen ter voorkoming van schade aan natuurwaarden in een
beschermd gebied.
Zo kan het bevoegd gezag verleende vergunningen intrekken of wijzigen als de situatie daartoe noopt. Ook
kan het bevoegd gezag maatregelen treffen om te voorkomen dat schade aan de natuurwaarden van het
gebied optreedt; in dergelijke gevallen zijn eigenaren verplicht deze maatregelen te tolereren. Verder kan het
bevoegd gezag besluiten de toegang tot een beschermd gebied te beperken.
10.3. In de praktijk…
De Natuurbeschermingswet 1998 wordt vooral door handhavers gecontroleerd die in dienst zijn van de
provincie Limburg.
Jaarlijks worden door de afdeling Handhaving en Monitoring handhavingsplannen gemaakt waarin de
doelstellingen voor dat jaar worden vastgelegd. Afhankelijk van de prioriteiten kan de nadruk van de
handhaving gelegd worden op bepaalde wetgeving. Daarnaast kan in samenwerkingsprojecten met andere
handhavingsdiensten gekozen worden voor samenwerking of koppeling van handhavingsacties.
Naast geplande handhavingsprioriteiten wordt door de handhavers gereageerd op handhavingsverzoeken of
meldingen van derden. Indien een melding van een mogelijke overtreding binnenkomt wordt deze opgepakt
door een provinciale handhaver of door de Groene Brigade. De provincie Limburg heeft een centraal punt
ingesteld waar een ieder terecht kan met mogelijke overtredingen. Milieuklachten, waaronder ook
overtredingen van groene wetten zoals de Natuurbeschermingswet 1998 wordt verstaan, kunnen gemeld
worden via de Milieuklachtenlijn of via de website van de provincie Limburg.
Concept Beheerplan Natura 2000 Maasduinen
125

Voor het toepassen van bestuursdwang en het benutten van wettelijke mogelijkheden om schade aan
natuurwaarden in gebieden te voorkomen is moeilijk vooraf aan te geven of en hoe deze instrumenten ingezet
worden. Het betreft in hoge mate maatwerk waarbij van geval tot geval bekeken moet worden welk instrument
ingezet kan of moet worden.
10.4. Juridische afdwingbaarheid maatregelen
Wachten op standpunt van LNV hierover.
Concept Beheerplan Natura 2000 Maasduinen
126

11. COMMUNICATIE
Met het inzetten van instrumenten als communicatie, educatie en voorlichting kunnen verschillende doelen
gebaat zijn. Te denken valt aan het verkrijgen van draagvlak bij een groter publiek dan enkel eigenaren en
beheerders, voor de instandhoudingsmaatregelen die in het gebied worden uitgevoerd. Ook kan worden
gedacht aan het geven van informatie over het (internationaal) belang van het gebied, en over de ter plaatse
voorkomende natuurwaarden (habitattypen, -soorten en broedvogels) in het gebied.
11.1. Huidige communicatie
De huidige communicatie bestaat uit het informatiebulletin van het Nationaal Park en website www.nationaalparkdemaasduinen.nl.
Ook verschijnen er met enige regelmaat artikelen over de Maasduinen in het
Natuurhistorisch Maandblad. Daarnaast biedt het bezoekerscentrum van Staatsbosbeheer en het Limburgs
Landschap informatie aan bezoekers. Excursies en rondleidingen, onder IVN-begeleiding, zijn ook een
belangrijk communicatie middel.
11.2. Communicatie Natura 2000
Het Europese project Natura 2000 staat voor unieke natuurgebieden. In alle 162 gebieden in Nederland
worden natuurwaarden behouden en/of versterkt. Ze staan daarmee de komende jaren volop 'in the picture'.
Maasduinen is een van deze natuurparels.
Om de Natura 2000-doelen op een zo transparant mogelijke wijze te kunnen verwezenlijken, stelt Provincie
Limburg zich ten doel om de werkzaamheden die voortkomen uit dit beheerplan in alle openheid te
communiceren met direct betrokken partijen, zoals beheerders, grondeigenaren, het waterschap etc.
Daarnaast is het ook van belang belangengroepen (boeren- en natuurorganisaties) en het bredere publiek
(bewoners,/recreanten) te informeren over bereikte resultaten.
In dit beheerplan is het vooral belangrijk om na te denken over de vorm van en de communicatiemiddelen die
ingezet worden bij de uit te voeren maatregelen, omdat deze tot weerstand bij de plaatselijke bevolking
kunnen leiden. Het is vooral van belang goed te communiceren bij maatregelen die in het oog springen, zoals
het kappen van bomen en baggeren van vennen.
11.3. Communicatie per maatregel
In dit beheerplan worden vier maatregelen genoemd, waar omwonende, bezoekers en andere partijen
bezwaar tegen kunnen hebben. Dit zijn het kappen van bomen en het maaien en plaggen van de heide en het
opschonen van vennen. Door de algemene voorlichtingsborden van de terreinbeheerder aan te passen en
hier deze maatregelen en hun nut te vermelden zal het publiek op lange termijn hierover voorgelicht worden.
De terreinbeheerders besteden daarnaast in de media aandacht aan de beheer- en inrichtingsmaatregelen.
Kappen van bos
Kappen van bomen kan nodig zijn voor het omvormen van het naaldbos en het open houden van de heide. Bij
het laatste zal het dan voornamelijk om jonge bosopslag gaan. Het kappen van bomen blijft een gevoelige
zaak bij veel recreanten. Belangrijk is het publiek met vragen of opmerkingen goed te informeren dat het
beheer noodzakelijk is voor de bescherming van zeldzame habitattypen, -soorten en broedvogels en dat het
resultaat tevens een voor de bezoeker fraai en afwisselend landschap oplevert..
Maaien en plaggen
Concept Beheerplan Natura 2000 Maasduinen
127

Bij het maaien en plaggen van de heide moeten vaak machines gebruikt worden. Dit kan gevoelig liggen bij
recreanten en omwonenden. Goede voorlichting kan mensen overtuigen van de nut en noodzaak van dit
beheer.
Opschonen van vennen
Vennen kunnen er na het opschonen nogal kaal uitzien. Goede uitleg over natuurlijke processen, zoals het
dichtgroeien van vennen, en de noodzaak om in te grijpen kunnen mensen een beter beeld geven over deze
maatregelen. Omdat het een ingrijpende maatregel is, die maar weinig toegepast hoeft te worden, is het
raadzaam om bij deze maatregel vooraf extra aandacht aan de communicatie te besteden. Dit kan
bijvoorbeeld via het informatiebulletin van het Nationaal Park, lokale kranten en radio.
Concept Beheerplan Natura 2000 Maasduinen
128

12. FINANCIERING
In dit hoofdstuk worden mogelijkheden aangereikt om de beoogde maatregelen te financieren. Een aantal
belangrijke subsidiemogelijkheden worden kort beschreven.
12.1. Provinciale subsidies
Provinciale Subsidieverordening inrichting landelijk gebied Limburg
Alle mogelijkheden voor de inrichting van het landelijk gebied zijn opgenomen in deze Subsidieverordening.
De voor de beheerplannen van belang zijnde onderdelen zijn te vinden in de bijlage van deze verordening.
Van deze bijlage zijn de hoofdstukken 4, 5.1 en 6 van belang. Hierin staan de mogelijkheden voor natuur,
landschap en water beschreven. Deze subsidieverordening is te vinden op de provinciale website
www.limburg.nl/nl/html/algemeen/beleid/Plattelandinuitvoering/plattelandinuitvoering.asp. Ook staan onder
platteland in uitvoering de verschillende (beleids-) plannen, programma’s en wetten beschreven die van
toepassing zijn of waar naar verwezen wordt in de verordening.
Investeringsbudget Landelijk Gebied
Het Investeringsbudget Landelijk Gebied (ondergebracht in het Groenfonds) bevat de budgetten, die horen bij
de doelstellingen van de Agenda Vitaal Platteland (AVP) en het bijbehorend Meerjaren Programma. Het is
een bundeling van procedures, subsidies en budgetten voor het bevorderen van een integrale inrichting en
aanpak van het platteland. Alle gebiedsgerichte rijksdoelen uit het Meerjaren programma Vitaal Platteland
worden via het ILG uitgevoerd.
De volgende thema’s zijn in het ILG ondergebracht:
- natuur (waaronder de ecologische hoofdstructuur);
- recreatie (onder meer recreatie om de stad);
- landschap;
- landbouw;
- milieu;
- de reconstructie van de zandgebieden.
Rijksoverheid, Interprovinciaal Overleg (IPO), de Vereniging van Nederlandse Gemeente (VNG) en de Unie
van Waterschappen (UvW) hebben samen afspraken gemaakt over een nieuwe (bestuurlijke) samenwerking
en de wijze waarop het beschikbare geld voor het platteland wordt verdeeld. Kern van het ILG is dat elke
provincie zelf afspraken maakt met de rijksoverheid over de doelen die over zeven jaar bereikt moeten zijn.
Provincie en rijksoverheid leggen deze afspraken en de bijbehorende budgetten voor een periode van vijf of
zeven jaar vast in een convenant. De provincies regisseren de uitvoering van de regionale plannen. In overleg
met de gemeenten en waterschappen verdelen zij het beschikbare budget over de regio’s.
Programma Beheer
In de provinciale subsidieregelingen (agrarisch) natuurbeheer (SN en SAN) kunnen subsidies worden
verkregen voor de inrichting en het beheer van natuurgebieden en agrarische terreinen. Ook kan subsidie
verkregen worden voor het omzetten van landbouwgrond naar natuur, de functieverandering.
Concept Beheerplan Natura 2000 Maasduinen
129

Dit is doorgaans 80 tot 85% van de waardedaling van de grond, afhankelijk van de getaxeerde waarde van de
grond. Deze subsidie kan aangevraagd worden bij Dienst Regelingen. Dienst Regelingen zorgt voor de
uitvoering van de provinciale regelingen SN en SAN.
Staatsbosbeheer kan geen aanspraak maken op Programma Beheer. De financiering van het beheer op hun
terreinen loopt via het beheerbudget dat zij van LNV krijgen.
12.2. Landelijke subsidieregelingen
Nationaal Park
Door het Ministerie van LNV wordt geld beschikbaar gesteld voor de (extra) doelstellingen van een Nationaal
Park boven de middelen voor inrichting en beheer. Voor een belangrijk deel gaat het daarbij om educatie en
voorlichting en monitoring. Ook het jaarlijkse beheer vereist extra zorg en dus extra financiering (Buro
Hemmen, 1999).
12.3. Europese subsidieregelingen
POP2
Het Plattelandsontwikkelingsprogramma 2007-2013 (POP2) is een Europees subsidieprogramma dat gericht
is op:
de versterking van de concurrentiekracht van de land- en bosbouwsector;
het verhogen van de kwaliteit van natuur en landschap;
de verbetering van de leefbaarheid op het platteland en diversificatie van de plattelandseconomie.
Het POP2-programma is het vervolg op POP1, 2000-2006. Het maakt onderdeel uit van het
Investeringsbudget Landelijk Gebied en het provinciaal Meerjarenprogramma Plattelandsontwikkeling 2007-
2013 (PMJP).
Het POP2 bestaat uit drie 3 assen. Voor de natuurbescherming is vooral as 2 van belang.
As 2 heeft als doel het verhogen van duurzaam gebruik van landbouwgrond. Beheerders van landbouwgrond
worden gestimuleerd om hun land dusdanig te beheren dat natuur, milieu, landschap en klimaat er baat bij
hebben.
Verder wordt het verbeteren van de milieu- en watercondities ten behoeve van de natuurdoelen gestimuleerd,
moet het POP2 bijdragen aan het behoud en de versterking van de waardevolle cultuurlandschappen en een
bijdrage leveren aan de klimaatsverbetering.
Voor de subsidiëring van de Natura 2000-maatregelen zullen voornamelijk in het kader van as 2 van het
POP2 projecten ingediend worden.
De provincie Limburg heeft de mogelijkheden die het POP biedt opgenomen in de Provinciale
subsidieverordening inrichting landelijk gebied, die in paragraaf 12.1 is beschreven. Op
http://www.limburg.nl/nl/html/algemeen/beleid/Plattelandinuitvoering/plattelandinuitvoering.asp staan, onder
het hoofdstuk documenten, alle formulieren met betrekking tot het aanvragen van subsidie.
In het kader van verdrogingsbestrijding voor de Natura 2000 gebieden en de overige gebieden aangewezen in
de TOP-lijst kan via het POP subsidie verkregen worden.
Concept Beheerplan Natura 2000 Maasduinen
130

Deze vallen onder maatregelcode 216. Voor verder informatie kan gekeken worden in de bij de Europese
Commissie ingediende en goedgekeurde versie van de regeling.
LIFE+
De subsidies van het LIFE+-programma zijn bestemd voor:
• nationale, regionale en lokale overheden;
• internationale en private organisaties en
• non-gouvernementele organisaties (ngo’s).
LIFE+ bestaat uit drie onderdelen te weten: Natuur en Biodiversiteit; Milieubeleid en Bestuur en Informatie en
Communicatie.
De algemene doelstelling van LIFE+ is bij te dragen aan de uitvoering, actualisering en ontwikkeling van het
communautaire milieubeleid en de communautaire milieuwetgeving met inbegrip van de integratie van het
milieu in de andere beleidssectoren en aldus bijdragen tot duurzame ontwikkeling.
Verder zijn er specifieke doelstellingen gesteld voor de verschillende onderdelen van LIFE+. Onderstaande
doelstellingen zijn gesteld voor LIFE+ Natuur en Biodiversiteit.
• Bijdragen aan de uitvoering van communautair beleid en wetgeving over natuur en biodiversiteit in het
bijzonder de Vogel- en Habitatrichtlijn en de verdere ontwikkeling en uitvoering van het Netwerk
Natura 2000;
• Bijdragen aan de consolidering van de kennisbasis voor de ontwikkeling, beoordeling, monitoring en
evaluatie van communautair beleid en wetgeving over natuur en biodiversiteit;
• Ondersteuning van het ontwerpen en de uitvoering van beleidbenaderingen en – instrumenten voor
monitoring en evaluatie van de kwaliteit en kwantiteit van de natuur en de biodiversiteit en de factoren
milieudruk en reactiemechanismen die hun beïnvloeden. Met name voor de verwezenlijking van de
doelstelling om de achteruitgang van de biodiversiteit te stoppen voor 2010 en de bedreiging van de
klimaatsverandering op de natuur en de biodiversiteit;
• Zorgen voor ondersteuning van een beter milieubestuur, met brede participatie van de
belanghebbende partijen in het overleg over en de uitvoering van beleid en wetgeving inzake natuur
en biodiversiteit.
Een LIFE+ project voldoet aan de volgende criteria:
• is gericht op demonstratie, ‘best practice’ of innovatie;
• heeft een looptijd tussen de twee en vijf jaar;
• heeft minimaal één aanvrager (aangeraden wordt met niet meer dan vijf partners een voorstel in te dienen);
• bevat geen fundamenteel onderzoek;
• voert het project uit binnen het grondgebied van de lidstaten;
• heeft een projectvoorstel dat niet in aanmerking komt voor andere Europese financierings-instrumenten.
De Europese Commissie heeft een voorkeur voor grootschalige en ambitieuze LIFE+ voorstellen met een
gemiddelde begroting van rond de twee miljoen euro.
Daarnaast gaat 50% van het Europese LIFE+ budget naar projecten binnen de Natuur en Biodiversiteit pijler.
Ook wordt er bij de selectie gestreefd om 15% van het totale LIFE+ budget te reserveren voor transnationale
projecten.
Concept Beheerplan Natura 2000 Maasduinen
131

INTERREG
Mogelijk kan worden aangesloten bij Grenspark Maas-Schwalm-Nette.
http://www.grenspark-msn.nl
Concept Beheerplan Natura 2000 Maasduinen
132

LITERATUURLIJST
Alterra & Rijkswaterstaat, 1992. Het voorspellen van het effect van snelverkeer op
broedvogelpopulaties.
Bal, D. et al. 2001. Handboek Natuurdoeltypen. Ministerie van LNV, Expertisecentrum, Wageningen.
Bosland adviesbureau, 2001. Beheersplan districht noord. Stichting het Limburgs Landschap.
Brinkhof H., 2006. Het Koningsven, een voormalig veengebied van weergaloze schoonheid.
Natuurhistorisch Maandblad Limburg, jaargang 95/5.
Bureau Natuurbalans – Limes Divergens, 2006. Zandhagedis en Gladde Slang in Limburg.
Colsen b.v., 2008. Habitattoets Maasduinen m.b.t. Tuindorp te Gemeente Bergen.
Crombaghs B., V. de Jong en M. Dorenbosch, 2003. De Knoflookpad in Limburg. Resultaten
monitoring 2003. Bureau Natuurbalans/ Stichting Ravon, Nijmegen.
Decleer, K. 2007. Europees beschermde natuur in Vlaanderen en het Belgisch deel van de Noordzee.
Habitattypen I Dier- en plantensoorten. Mededelingen van het Instituut voor Natuur- en
Bosonderzoek, Brussel.
Diek, H. van & R. Foppen, 2003. Broedvogels van Vogelrichtlijngebied De Maasduinen in 2003.
Sovon-inventarisatierapport 2003/24. Sovon, Beek-Ubbergen.
Dijkstra, V.A.A. & G. Kurstjens, 2006. Toekomst voor de Bever in Limburg. Eindrapport monitoring
2002-2005 en evaluatie. VZZ-rapport 2006.09. Zoogdiervereniging VZZ, Arnhem i.s.m. ARK.
Dorenbosch M. & N. van Kessel, 2007. Reptielen in de verbinding Schinveld – Mook. Situatie en
evaluatie 2007. Bureau Natuurbalans – Limes Divergens.
Dienst Landelijk Gebied, 2007. “Van Aarbeivlinder tot Zandhagedis”; Actieplan bedreigde soorten in
het Reconstructiegebied Noord- en Midden Limburg; gebiedenrapport Maasduinen.
Gemeente Arcen en Velden, 2008. Bestemmingsplan Buitengebied. Voorschriften/ Toelichting/
Plankaarten.
Foppen R., H. van Diek, M. van der Weide & C. van Turnhout, 2005. Voorlopige evaluatie van
mogelijke effecten van vliegbewegingen vanuit Airport Weeze op de broedvogels van
Vogelrichtlijngebied Maasduinen. Sovon-onderzoeksrapport 2005/08. Sovon Vogelonderzoek
Nederland, Beek-Ubbergen.
Gemeente Bergen, 1998. Bestemmingsplan Buitengebied. Voorschriften/ Toelichting/ Plankaarten.
Gemeente Gennep, 1999. Bestemmingsplan Buitengebied. Voorschriften/ Toelichting/ Plankaarten.
Hemmen, Buro, 1999. Nationaal Park De Maasduinen, Beheers- en Inrichtingsplan.
Hoof P.H. van, et al, 2002. De natuurwaarden van het Eendenmeer, Driessenven en Rondven.
Inventarisatie van flora, broedvogels, amfibieën, libellen, dagvlinders en sprinkhanen. Bureau
Natuurbalans – Limes Divergens BV, Nijmegen.
Hustings F., van der Coelen J., van Noorden B., Schols R. & Voskamp P., 2006. Avifauna van
Limburg. Stichting Natuurpublicaties Limburg, Maastricht.
Kurstjens G., 2004. Beverterritorium langs Eckeltse beek. Advies in verband met herinrichting
beekdal.
Lamers L.P.M., 1995. Hydrologie, vegetatie en beheer van het Pikmeeuwenwater (De Hamert).
Vakgroep Oecologie, Werkgroep Milieubiologie, Katholieke Universiteit Nijmegen.
Lucassen E., R. Peters, F. Smolders, J. Roelofs, 2003. Restauratiemogelijkheden in het
Lommerbroek: een ecohydrologische analyse. Katholieke Universiteit Nijmegen, Werkgroep
Milieubiologie.
Concept Beheerplan Natura 2000 Maasduinen
133

Mars, H. de, 1998. Verdrogingsonderzoek Limburg, Ecohydrologische Atlas Limburg 1989-1996.
Band II Atlasbladteksten. Provincie Limburg.
Kiwa & EGG 2006. Knelpunten- en kansenanalyse Natura 2000-gebieden. Versie oktober 2007.
Ministerie van LNV, Directie Natuur.
Ministerie van LNV, 2005. Algemene Handreiking Natuurbeschermingswet 1998.
Ministerie van LNV, 2005. Handreiking Beheerplannen Natura 2000-gebieden.
Ministerie van LNV, 2008. Natura 2000 Profielendocument.
Ministerie van LNV, 2007. Ontwerp Aanwijzingsbesluiten Natura 2000-gebieden.
Molenaar, J.G. de, D.A. Jonkers & M.E. Sanders, 2000. Wegverlichting en Natuur. Lokale invloed van
wegverlichting op een gruttopopulatie. Alterra-rapport 64. Alterra, Research Instituut voor de Groene
Ruimte, Wageningen.
Nobbe, C. & C. Rövekamp, 1993. Beheersvisie beschermd natuurmonument heideterreinen Bergen.
Stichting voor toegepaste landschapsecologie.
Peters, B., G. Kurstjens & P. Calle, 2007. Maas in beeld, Stevol (Stalberg). Concept 1 april 2008.
Provincie Limburg, 2002. Stimuleringsplan, Natuur, Bos en Landschap. Noord-Limburg-Oost &
Robuuste verbinding Schinveld-Mook.
Provincie Limburg, 2005. Faunabeheerplan Noord-Limburg. Faunabeheereenheid Noord-Limburg.
Provincie Limburg, 2005. Voortgangsrapportages Verdrogingsbestrijding Limburg 1989-2003.
Reijnen M.J.S.M. & R.P.B. Foppen, 1991. Effect van wegen met autoverkeer op de dichtheid van
broedvogels. Instituut voor Bos- en Natuuronderzoek, Leersum.
Renes J., 1999. Landschappen van Maas en Peel. Een toegepast historisch-geografisch onderzoek in
het streekplangebied Noord- en Midden-Limburg. Uitgeverij Eisma bv, Leeuwarden/ Stichting
Maaslandse Monografieën, Maastricht.
Royal haskoning, 2003. Inrichtingsvisie en herinrichtingsplan Eckeltse beek.
Royal haskoning, 2006. Uitvoeringsplan van de Lingsforterbeek en Fort Hazepoot.
Royal haskoning, 2008. Passende beoordeling winplaats Bergen, Natura 2000-gebied Maasduinen.
Schaminée, J.H.J. & J.A.M. Janssen 2004. Europese Natuur in Nederland, Soorten van de
habitatrichtlijn. KNNV Uitgeverij, Utrecht.
Schaminée, J.H.J. & J.A.M. Janssen 2003. Europese Natuur in Nederland, Habitattypen. KNNV
Uitgeverij, Utrecht.
Schaminée, J.H.J., E.J. Weeda & V. Westhoff 1995. De Vegetatie van Nederland, deel 2.
Sovon & CBS, 2005. Trends van vogels in het Nederlandse Natura 2000 netwerk. Sovoninformatierapport
2005/09. Sovon Vogelonderzoek Nederland, Beek-Ubbergen.
Sovon Vogelonderzoek Nederland, 2002. Atlas van de Nederlandse Broedvogels 1998-2000.
Nederlandse fauna 5. Nationaal Natuurhistorisch Museum Naturalis, KNNV Uitgeverij & EIS-
Nederland, Leiden.
Tax M.H., 1989. Atlas van de Nederlandse dagvlinders. De Vlinderstichting, Wageningen en
Natuurmonumenten, ’s-Graveland.
Staatsbosbeheer, Regio Limburg - Oost-brabant, 2003. Uitwerkingsplan Bergerbos 2003-2013.
Steunpunt Natura 2000 & Arcadis, 2008. Quick scan bestaand gebruik & Natura 2000, sectornotities.
Stichting Natuurprojectenbureau De Lierlei, 2006. De Ravenvennen en het Vreewater. Inventarisatie
Herpetofauna, Libellen en Vleermuizen.
Weeda, E.J., J.H.J. Schaminée & L. van Duuren 2005. Atlas van Plantengemeenschappen in
Nederland.. KNNV Uitgeverij Utrecht.
Werf S. van der 1991. Natuurbeheer in Nederland, deel 5, Bosgemeenschappen. Pudoc Wageningen.
Concept Beheerplan Natura 2000 Maasduinen
134

Websites:
www.minlnv.nl
www.nationaal-parkdemaasduinen.nl
www.gennep.nl
www.bergen.nl
www.arcenenvelden.nl
www.maasduinen.nl
www.natuurcompendium.nl
www.anna.aero
www.grenspark-msn.nl
Concept Beheerplan Natura 2000 Maasduinen
135