fileopen - Zicht op Maastricht

Regouts Rijkdom
door Jac van den Boogard
In het jaar 2001 is het tweehonderd jaar geleden dat Petrus Regout, 1801-1878,
Nederlands eerste groot-industrieel werd geboren. Hij drukte niet alleen zijn
stempel op de industrialisatie en de gemeentepolitiek van Maastricht, maar liet
ook zijn persoonlijke signatuur achter in de inrichting van de landgoederenzone
gelegen tussen Meerssen en Maastricht door daar een waarlijk parkachtig villalandschap
te creëren.
Succesvolle fabrikanten uit de negentiende eeuw vergaapten zich graag aan het
grondbezit, de woonsteden en de levensstijl van de oude aristocratie. Het verlangen
zich op enigerlei wijze een gouden aureooltje van aristocratische allure te vers
c h a ffen, was een reden voor vele burgerlijke groot-industriëlen in bijvoorbeeld
België of Duitsland die adellijke levensstijl te imiteren. Dat kon men doen door
zich een adellijke titel te verwerven middels een huwelijk, maar eerst en vooral
door de verwerving van een domein van waarlijk aristocratische grandeur. Het bezit
van architectonisch fraaie bouwwerken, villa’s of landgoederen was altijd al
een geliefd statussymbool geweest vanwege zijn duurzaamheid en zijn monumentale
uitstraling. Iets van die grandeur straalde altijd wel af op de eigenaar, zo dacht
men. Tot rijkdom gekomen groot-industriëlen hechtten in de negentiende eeuw
enorm belang aan handhaving van tradities en aan de vorming van een heuse ‘industriële’
dynastie, waaraan niet alleen familietrots niet vreemd was, maar waardoor
ook de erfopvolging veilig gesteld moest worden. Constant was de nieuwe
industriële ‘adel’ druk doende met het uitbreiden van haar domein. Dat alles was
voortgekomen uit de trots waarmee de industriëlen zich spiegelden aan de aristocratie
en dus kozen voor specifieke aristocratische statussymbolen. 1
Petrus Regouts hartewens was het eens in kringen van de Maastrichtse adel opgenomen
te worden als ‘Regout van Vaeshartelt’. Het heeft ook niet zo veel gescheeld
of zijn diepste wens was werkelijkheid geworden, maar het heeft niet zo
mogen zijn. Regout overleed zonder adellijke titel, maar wel op een aristocratisch
landgoed met waarachtig royale grandeur. Over Regouts ‘richesse’, zijn villalandschap,
tussen Meerssen en Maastricht gaat deze bijdrage.
De trein naar Meerssen anno 1883
Wie in de tweede helft van de negentiende eeuw een reisje per trein maakte van
Maastricht naar Meerssen moet ongeveer dezelfde visuele ervaring van het landschap
hebben opgedaan als dominee Jacobus Craandijk in 1883:
‘...de tamelijk hooge spoorwegdijk ... vergunt ons aan weerskanten een ruimer uitzigt,
dan ons van den rijweg zou te beurt vallen. Onbekend is ons de welige landsdouw
niet, maar met genoegen zien we haar rijke afwisseling van heuvels en dalen,
van velden en bosschen, zich nog eens voor ons ontrollen, terwijl het stoompaard
ons in snelle vaart er doorheen voert. Of wij daardoor de gelegenheid verliezen,
Vaeshartelt en de overige bezittingen van den heer Petrus Regout in bijzonderheden
HISTORISCHE STUDIES GEULDAL 11 (2001) 7

te bezigtigen, weten wij niet, maar de eigenaar heeft gezorgd, dat landgenoot en
vreemde voldoende op de hoogte kunnen komen van al het fraais, dat de kunst er
heeft aangebragt.’ 2 Kennelijk had de dominee zich goed voorbereid op zijn tochtje
door de villa-zone tussen de Limburgse hoofdstad en Meerssen. Hij refereert
hier immers aan het bijzonder mooi uitgegeven ‘Album dédié à mes enfants et
mes amis’ dat Petrus Regout vermoedelijk in 1863 had laten illustreren in Parijs
met prachtige chromolitho’s, die de reiziger moesten verlokken tot een bezoek aan
diens arcadia. Niet minder dan als een feeëriek wandelparadijs waar natuur en architectuur
hand in hand gingen, zo heeft hij al zijn bezittingen laten vereeuwigen
in dat album. 3
Sprookjesachtige en kleurrijke prenten op groot formaat tonen Regouts rijkdom,
zijn trots, zijn villa’s, als parels aan een snoer geregen. Was het pure megalomanie
of was het zijn handelsinstinct dat hem ertoe bracht zo ostentatief in een
album te koop te lopen met zijn onroerend goed? Wat deed hem beslissen dat alles
in zo’n prestigieuze publicatie te presenteren? Uiteraard was hij zo geoccupeerd
met geld verdienen, dat hij zijn huizenbezit ook te gelde wilde maken door
zijn villa’s deels te verhuren voor korte of langere tijd aan wie zich de luxe van
d e rgelijke villa’s in eigen bezit niet kon permitteren. Natuurlijk konden de huurders
dan vooral ook met de eigenaar kennis maken; daarom stelde hij zich zelf zo
uitvoerig voor aan de lezers op de eerste bladzijden van zijn album. 4 Onze negentiende-eeuwse
reiziger kende het album: ‘Een kostbaar uitgevoerd boek bevat een
groot aantal afbeeldingen in kleurendruk, van de gebouwen, vijvers, fonteinen,
beelden en verdere sieraden der uitgestrekte tuinen, en bovendien een paar portretten
te voet en te paard van den merkwaardigen industriëel, benevens gezigten
op de fabriek met haar onderhoorigheden, afbeeldingen van aldaar vervaardigde
voorwerpen, van ridderkruisen en medailles, van een zeldzaam stuk zijde, den
heer Regout door een Japanschen prins geschonken en door hem aan den Paus
vereerd, mitsgaders nog enkele andere curiositeiten meer. ’ 5
Niettemin concludeert de reiziger met enig dedain: ‘Kennen wij dat prachtig uitgevoerde
plaatwerk. Dan zien wij misschien ook maar liever uit de verte de witte
lusthuizen, de heldere watervlakten, de vonkelende fonteinen, de donkere boomgroepen,
dan dat wij van nabij den wel wat overladen opschik zouden gadeslaan,
die ’t ons welligt zou doen betreuren, dat de kunst, te midden dezer rijke natuur, niet
wat grootscher roeping heeft gehad, dan burgerjongens te voorschijn te brengen,
die waterstralen opspuiten uit een flesch, en groote kikvorschen, die een draak besproeijen!’
6
Tot die door Craandijk genoemde ‘burgerjongens’ behoorde Petrus Regout zelf
eigenlijk ook. Had hij immers zichzelf niet in onze ogen misschien enigszins banaal
laten afbeelden op de grote cascade, een van de vele fonteinen in de tuinen
van Vaeshartelt, terwijl hij op originele wijze inderdaad zijn eigen ‘straal’ bijdroeg
aan het klaterende water van de cascade? Die persoonlijke waterrijke toevoeging
maakte toentertijd van die cascade overigens een heel bijzonder politiek
pamflet, zoals hierna nog zal blijken. 7
Handige jongen wordt groot-industrieel
Petrus Regout, vader, beschermer, raadgever, kleurrijk figuur in de Limburgse en
Maastrichtse politieke geschiedenis en eerste Nederlandse groot-industrieel is
dikwijls verg u i s d . 8 Vaak was dat ten onrechte, omdat zijn als paternalistisch beschouwde
optreden als fabrikant niet in het licht van zijn eigen tijd werd bekeken.
8

Afb. 1. Statieportret van Petrus Regout (1801-
1878) door de Haagse schilder J.H. Egenberger
(1849) als lid van de Eerste Kamer.
(Foto: Sphinx archief, SHCL)
Afb. 2. Port ret van Petrus Regout. Lithografie
naar het port ret door J.H. Egenberg e r.
(Albumblad 1868, Sphinx archief, SHCL)
HISTORISCHE STUDIES GEULDAL 11 (2001) 9

1 0
Afb. 3. Detail van de grote ‘cascade’ in de
tuinen van Va e s h a rtelt. Petrus Regout is
v o o rgesteld terwijl hij zijn eigen straaltje
bijdraagt aan de fontein.
(Albumblad uit: Album dedié a mes enfants
et mes amis, 1868, Sphinx archief, SHCL)
Afb. 4. Ruiterport ret van Petrus Regout.
(Albumblad 1868, Sphinx archief, SHCL)

Afb. 5. Groot Va e s h a rtelt, oostvleugel. (Albumblad 1868, Sphinx archief, SHCL)
Afb. 6. Regouts fabriekscomplex aan Boschstraat en Bassin in Maastricht.
(Albumblad 1868, Sphinx archief, SHCL)
HISTORISCHE STUDIES GEULDAL 11 (2001) 1 1

Afb. 7. Groot Va e s h a rtelt, noordvleugel, het ‘Paleisje’. (Albumblad 1868, Sphinx archief, SHCL)
Afb. 8. Overzicht van de landgoederenzone tussen Meerssen en Maastricht in vogelvluchtperspectief,
gezien naar het noorden, met de villa’s La Petite Suisse en La Grande Suisse op de voorg rond en
G root- en Klein Va e s h a rtelt op de achterg rond. (Albumblad 1868, Sphinx archief, SHCL)
1 2

In zijn tijd mag men Regout een modern industrieel noemen, vergelijkend met wat
algemeen usance was in het fabrikantenmilieu in de negentiende eeuw.
Pie of Pierre, zoals hij in familiekring meestal werd genoemd, werd geboren in
de Maastrichtse Nieuwstraat waar zijn ouders een winkel in aardewerk en glas
h a d d e n . 9 Op dertienjarige leeftijd ontviel de vader aan het gezin Regout. 1 0 B i j g evolg
kon Pie zijn schoolopleiding niet afmaken. 11 Vanaf 1 maart 1815 stond hij
zijn moeder -een pientere zakenvrouw- bij in het winkeltje. Vooral zijn handelsinstinct
bepaalde het verloop van z’n carrière, nadat hij zich vanaf 1819 ging toeleggen
op de import van en groothandel in aardewerk en glas. Als ondernemer
begon hij voor zichzelf omstreeks 1820; hij werd met name gevormd door zijn
contacten met vooruitstrevende Belgische ondernemers.
Vierentwintig jaar oud trouwde hij op 17 juni 1825 met de Maastrichtse Aldegonda
Hoeberechts. Zij wist zich populair te maken, geliefd als ze was om haar
bezoekjes aan zieke werknemers en haar bemoeienis met liefdadigheid in het algemeen,
maar bovenal kon Regout blindelings varen op de talenten die zijn echtgenote
aan de dag legde in het bedrijf: ze was intelligent, had een aangeboren
zakelijke inzicht en werd bijgevolg Petrus’ zakelijke rechterhand tot zijn dood toe.
Dat kwam tot uitdrukking in haar functie als procuratiehoudster in Regouts bedrijf
en de voortvarende manier waarop ze de boekhouding voor haar man bijhield. Bo-
vendien schonk ze Regout ook nog tien kinderen: vier meisjes en zes jongens.
In 1827 betrok het gezin een groot huis aan de Boschstraat no 1303, waarin Petrus
kort nadien zijn eigen handslijperij voor kristal vestigde. De slijperij verwerkte
ruw glas en kristal dat geïmporteerd werd uit België. Ook de slijpers waren
van Belgische origine. 1 4 Regout betoonde zich na de Belgische Opstand (1830) in
de jaren dertig een overtuigd Oranje-aanhanger hetgeen hem van het vertrouwen
van generaal Dibbets verzekerde, die Maastricht als enige stad in een overigens
geheel en al Belgisch gezind Limburg had weten te behouden voor het noorden.
Na de Belgische opstand viel de handel uiteraard stil; in zijn slijperij nam het aantal
slijpstoelen drastisch af. Zodra het economisch getij ook maar enigszins was
gekeerd (1834) kocht hij een stoommachine om fabrieksmatig glazen en kristallen
producten te gaan maken, 1 5 gokte erop dat Maastricht voor het noorden behouden
zou blijven na afloop van de status quo periode (1830-1839), opdat hij zijn oude
afzetgebieden weer kon ‘heroveren’ en startte met zijn broer Thomas en zijn zwager
J.G.Lambriex een spijkerfabriek. In 1838 weigerden de Belgen nog langer
h a l ffabrikaten voor de slijperij te leveren, gebelgd als ze waren over de uitbreiding
van Regouts 'stoomglasslijperij'. Dat noopte Regout tot oprichting van een
eigen glas- en kristalblazerij. Inmiddels had hij veel succes met zijn in 1836 opgerichte
aardewerkfabriek. 1 6 Regout breidde zijn zakelijk imperium in 1842 uit
met een wapenfabriek en kreeg vier jaar later een concessie om zijn eigen gasfabriek
te bouwen, die weer een jaar later in gebruik werd genomen.
Regout was in korte tijd puissant rijk geworden, 1 7 was voor zijn industrieel pionierswerk
in de jaren 1830 geridderd door de Koning1 8 en was een machtige factor
in de stadspolitiek geworden, waarmee men in Maastricht terdege rekening
moest houden. Van 1851 tot 1853 was hij onder meer lid van de gemeenteraad. 1 9
Dat was op zich zelf niet zo’n lange periode, maar tijdens zijn lidmaatschap van
de raad ontstonden de eerste tegenstellingen met zijn tegenspeler aan het Maas-
trichtse politieke front, toen nog wethouder maar later burgemeester W.H. Pijls,
tegenstellingen die veel kleur gaven aan de Maastrichtse stadspolitiek in de jaren
1850-1870 mede door de incomptabilité des humeurs tussen beide protagonisten.
HISTORISCHE STUDIES GEULDAL 11 (2001) 1 3
1 2
1 3
2 0

Regouts producten
Dat Regout eer verdiende voor zijn producten blijkt: ‘Had ik maar een dozijn
mannen als Regout’, verzuchtte koning Willem II toen hij in 1841 Regouts fabrieken
bezocht. Hij had juist voor duizend gulden aankopen gedaan 2 1 en een jaar later
kocht hij twee kristallen kandelabers. De nogal pronkzuchtige Koning was zo
enthousiast over Regouts fraai geslepen producten, dat hij nog een jaar later een
soortgelijk paar kandelabers schonk aan de Franse koning Louis Philippe. Regout
reisde persoonlijk met deze kolossale zogenaamde ‘Carcelluchters’ af naar Parijs
om ze onder zijn toeziend oog daar te laten monteren. Uiteraard werd hij voorg esteld
aan de Franse koning. Die bepaalde dat de luchters een plaats zouden krijgen
in de Tuilleriën en vervolgens beloonde hij Regout door hem te benoemen tot ridder
in het Legion d’Honneur. Het was misschien wel Regouts finest hour. 2 2 Z i j n
producten waren mooi en gewild en behaalden op diverse exposities prestigieuze
prijzen zoals tijdens de Wereldtentoonstelling in Parijs (1856). Ook nadat hij als
fabrikant succesvol was gebleken, bleef Regout toch zijn hele leven lang veeleer
een koopman. Het handelen zat hem in het bloed; dat had hij van zijn ouders. Regout
heeft dan ook altijd de handelsbelangen van zijn bedrijven in eigen hand geh
o u d e n .
Regouts portretten
‘Pieke krijg later nog ein bel aon z’n deur’ voorspelde Regouts peetoom zijn moeder
omstreeks 1815. Een eigen bel aan je deur was kennelijk een teken van welstand
en hij zou veel en veel meer dan die status verwerven! Dat hij daarop trots
was, blijkt zonder meer uit de portretten die er van Petrus Regout zijn gemaakt.
Aan de hand van het signalement van de jeugdige ‘Pieke’ uit het militieregister
kunnen we ons een idee vormen van zijn uiterlijk: ‘taille: 5 pieds, 7 pouces, 10 lignes’,
dat komt overeen met een lengte van ongeveer 1,74 m. Voorts: ‘visage: plein;
front: haut; yeux: bleus; nez: gros; bouche: moyenne; menton: court; cheveux et
sourcils: roux’. 23 Goeddeels zijn deze trekken nog te herkennen in het statieportret
dat aan het eind van de jaren 1840 van Regout werd gemaakt.
Ondanks zijn formidabele zakelijke succes moet Pie Regout zijn leven lang aan
een minderwaardigheidscomplex hebben geleden. Wie het foto-portret van de
stuurs kijkende, oud geworden sluwe vos uit het album bekijkt, moet wel zeer verwonderd
zijn als hij die afbeelding vergelijkt met het voornoemde portret op groot
formaat dat de Haagse portretschilder J.H. Egenberger van deze captain of industry
avant-la-lettre maakte. Egenberger schilderde in 1849 een trotse zelfbewuste
good looking young fellow ten voeten uit, die gehuld in zijn fraaie uniform van
Eerste Kamerlid respect en bewondering afdwingt. 2 4 Een jaar eerder in november
1848 was hij bij de Eerste Kamerverkiezingen kandidaat voor het district Maastricht.
Omwille van zijn verdiensten voor de industrie werd hij door de Koning benoemd
tot lid van de Eerste Kamer der Staten Generaal bij KB van 11 januari
1849. Tenminste één industrieel, zo beschikte de Koning, moest zitting hebben in
de Eerste Kamer als tegenwicht tegen de kennelijk oververtegenwoordigde han-
d e l s b e l a n g e n .
2 5
Regout ontpopte zich in de erop volgende jaren in de Eerste Kamer tot een vurig
pleitbezorger van Limburgse belangen en van de opkomende industrie. Met
name de zijns inziens ongeoorloofde aftapping van Maaswater door de Belgen
- een politieke kwestie die de Limburgse gemoederen danig bezig hield in de negentiende
eeuw - 2 6 was hem zo’n doorn in het oog dat hij ’t niet kon laten daarop
1 4

zelfs in de decoratie van de tuinen rond zijn landgoed Vaeshartelt een persoonlijke
toespeling te maken. Daarop heeft de hiervoor genoemde afbeelding van zijn
persoon in een eerder komische, dan scabreuze situatie op de grote cascade in de
tuinen van Vaeshartelt betrekking.
In de jaren 1860 liet Regout een lithografie vervaardigen naar het schilderij van
E g e n b e rg e r. 2 7 Er zijn naast overeenkomsten ook treffende verschillen tussen beide
portretten. Regout oogt ook in 1868 nog altijd van dezelfde jeugdige leeftijd en
draagt op de litho met trots hetzelfde galakostuum van Eerste Kamerlid, dat overigens
toentertijd nog vaak door Kamerleden werd gedragen. Ook op de litho staat
hij naast een tafel, bedekt met een zwaar fluwelen kleed, schuin voor een zware
juist achteruit geschoven zetel. Even naar rechts gedraaid kijkt Regout fier en
zelfbewust de toeschouwer aan. Enige koninklijke allure kunnen zowel het geschilderde
portret, als de litho niet worden ontzegd. Dat blijkt ongetwijfeld uit de
versierselen die op zijn linkerborst prijken, Het zijn z’n meest prestigieuze onderscheidingen:
de medaille van het Legion d’honneur en die van de Orde van de Nederlandse
Leeuw. Het is een waarlijk ‘koninklijke’ iconografie die schilderij en
prent tonen. In deze houding wijzend naar de grondwet waarop hun macht als
vorst was gebaseerd, lieten zich de verlichte despoten uit de late achttiende eeuw
graag vereeuwigen. In het genre van het fabrikantenportret komt die iconografie
niet voor. Misschien verwijst Regout hier wel naar de stichtingsakten van zijn bedrijven.
Na aandachtige beschouwing van de litho ziet men wellicht dat de industrieel
de aristocratische pretenties, die hij in het statieportret van Egenberger ten
toon spreidde, in 1868 nog lang niet was ontgroeid. Daarvan getuigt het gouden
kroontje boven zijn initialen in de hoek van het zware tafelkleed en het familiewapen
aangebracht in de rug van de zetel. Deze twee details ontbreken namelijk
op het Egenberg e r-portret. Hij hoopte er waarschijnlijk ook toen nog steeds op
eens als volwaardig lid van de Maastrichtse aristocratie te worden geaccepteerd.
Tien jaar tevoren had Regout zijn Kamerzetel moeten opgeven als gevolg van
een conflict over zijn handelspolieke inzichten. 2 8 Hij betoonde zich immers bij
uitstek een protectionist. 2 9 Met misschien wel nog meer ijver dan hij tot dan toe
open brieven, brochures en pamfletten had geschreven over allerlei heikele (handels)politieke
kwesties stortte hij zich na 1859 in een welhaast openlijk uitgevochten
strijd met burgemeester Pijls van Maastricht, overigens een strijd die
zeker ook voortkwam uit wereldbeschouwelijke tegenstellingen tussen deze twee
kleurrijke figuren in de negentiende-eeuwse Maastrichtse politiek. 3 0 Was Pijls een
liberaal, een sluw politiek ‘dier’, Regout was een Ultramontaans klerikaal die extravert
en impulsief reageerde. 3 1 Zo was z’n karakter nu eenmaal. Een van zijn
meest in het oog lopende karaktereigenschappen was zijn zuinigheid. Voor de
L i m b u rgse gouverneur Jhr Gericke was dat aanleiding zijn ‘ijverigste en ondernemendste’
ingezetene zijn volste vertrouwen te schenken: ‘Doorzicht, werkzaamheid,
orde en zuinigheid in zijn geheele levenswijze kenmerken hem en maken
hem waardig met vertrouwen te worden vereerd.’ 3 2
Aristocratische aspiraties
Ofschoon Regout diverse belangrijke onderscheidingen werden verleend, 3 3 is hem
de ultieme eer waarop hij zo vurig hoopte, verheffing in de adelstand, nooit toegekend.
Wel is hij ooit voorgedragen voor de verheffing tot Romeins graaf. Hij
ging prat op zijn goede contacten met de koninklijke familie. Juist dankzij zijn
goede betrekkingen met de Oranjes kon Regout zijn zakelijk imperium opbou-
HISTORISCHE STUDIES GEULDAL 11 (2001) 1 5

wen. Regout was weliswaar de juiste man, op de juiste plaats en op het juiste moment
om de Maastrichtse industrie de juiste impuls te geven, maar voor een goed
deel dankt hij dat mede aan zijn koninklijke connecties. Het was zonder meer een
uiterst ongunstige tijd, waarin hij de fundamenten legde voor zijn imperium en het
was de koning Willem I, die Regout verzekerde van zijn steun om zijn beginnende
bedrijfjes in de jaren 1830 in stand te houden en uit te breiden. De contacten
tussen Regout en koning Willem I waren grotendeels schriftelijk en puur zakelijk
van aard. Zo verstrekte Willem I Regout een aanzienlijk krediet voor de oprichting
van zijn kristal- en glasblazerij.
Met Willem II, die overigens persoonlijk ook meer op had met het zuidelijk
deel van zijn koninkrijk dan zijn vader, de ‘roi industriel’, onderhield Regout veel
meer persoonlijke en vriendschappelijke betrekkingen. Zo hecht was de band dat
de vorst het peetvaderschap van Regouts dochtertje Wilhelmina, geboren in augustus
1841, op zich nam. Het contact was ontstaan tijdens Willem II’s eerste bezoek
aan Maastricht in 1841. Toen bezocht hij de fabrieken van Regout en
verzocht hem een buitenplaats voor hem te zoeken in het zuiden van Limburg. Dat
zou Vaeshartelt worden.
Willem II zou Regout het idee tot de oprichting van een wapenfabriek hebben
gesuggereerd, die hij in de zomer van 1842 kwam bezoeken. Het was ook deze koning
die Regout in oktober 1840 met een ridderorde bedacht als ‘une juste récompense’
voor zijn geslaagde industrialisatie van Maastricht. Regouts contacten met
koning Willem III waren minder frequent en ook uitsluitend zakelijk of politiek
van karakter.
1 6
3 4
Niet alleen zijn persoonlijke vriendschap met koning Willem II, maar ook de
contacten met diens broer, prins Frederik waren belangrijk voor hem. Het was
vooral deze Frederik, die Regouts naam als industrieel in het land hoog hield; hij
erkende de Maastrichtse groot-industrieel als Nederlander van hoog landelijk aanz
i e n . 3 5 Daarmee week prins Frederik wel af van de gebruikelijk mening in die dagen
over het snel verdiende fortuin van Regout. In het algemeen stonden functies
bij de overheid of andere gevestigde beroepen in hoog aanzien in de samenleving
en zeker bij de aristocratie. Het industriële ondernemerschap en zeker als er dan
ook nog zo snel, zo veel geld mee werd vergaard, beschouwde men toch eigenlijk
min of meer als immoreel. Regout bleef daar overigens uiterlijk stoïcijns onder,
maar voelde zich er innerlijk ten zeerste door gegriefd. Echt vriendschappelijke
betrekkingen met de Maastrichtse adel onderhield hij dus niet; die beschouwde
Pie Regout toch te zeer als een bourgeois parvenue.
Petrus Regout onderhield warme vriendschappen met diverse vooraanstaande leden
van de clerus en hij bedacht vele Maastrichtse kerken met vaak fraaie en royale
schenkingen zoals zijn eigen parochiekerk de St.-Matthias, voorts de St.-Servaaskerk
en de Jezuïetenkerk. 36 Zo stuurde hij omstreeks 1870 zelfs 25 karabijnen aan
de Heilige Stoel, als bewapening voor de zouaven, de pauselijke soldaten, die de
Heilige Vader steunden in zijn politieke strijd om Rome. Tot zijn spijt werden de
wapens door de Italiaanse autoriteiten in beslag genomen! 37
Als gevolg van een kennelijke ouderdomspsychose kreeg zijn lichte neiging tot
megalomanie rond 1870 ruim baan. Regouts karakterstructuur veranderde; hij
werd blijkbaar een wat knorrige man. Als hij zijn zin niet kreeg of niet direct zakelijk
succes behaalde -hij, die van jongs af aan gewend was aan de vanzelfsprekendheid
van dat succes- reageerde hij uiterst geïrriteerd. Zijn behoefte aan
maatschappelijk aanzien, een zonder meer legitiem verlangen gezien het giganti-

sche zakelijk succes dat hem ten deel was gevallen in zijn leven, kwam tot uitdrukking
in volharding in zijn aristocratische aspiraties. Juist in 1868 liet hij (vermoedelijk)
de in dat opzicht suggestieve litho naar aanleiding van Egenberg e r s
portret maken. In dat beeld past ook al het uiterlijk vertoon op en rond zijn landgoed
Vaeshartelt dat hij vanaf 1863 exuberant liet verfraaien.
In het najaar van 1870 ging Regout in zakelijk opzicht een associatie aan met
vier van zijn zoons, nadat de vijfde zoon Gustaaf in het voorjaar te kennen had gegeven,
zich te willen terugtrekken uit het bedrijf van zijn vader. Regout gaf zijn
solitaire positie als bedrijfsbestuurder onder meer om gezondheidsredenen op;
zijn eigenhandig opgebouwd bedrijf werd tot een vennootschap. 3 8 Hij trok zich
hoe langer hoe meer terug op Vaeshartelt. Daar ook vierde hij op 17 juni 1875
grootscheeps de gouden bruiloft met ‘zijn’ Aldegonda, waarop alle werknemers
van zijn bedrijf waren uitgenodigd. Het was een lang en klaarblijkelijk gelukkig
huwelijk geweest. De praktisch ingestelde Gonneke, zoals ze in familiekring werd
genoemd, was zonder meer een vrouw die bescheiden en tactvol haar taak als
steun en toeverlaat van Petrus Regout kon waar maken. ‘De beste vrouw van gans
M e s t re e g ’, zo prezen Regouts arbeiders haar.
Met hun geschenken -fraaie producten, pronkstukken gemaakt in de bedrijven
van Regout- waren die arbeiders, 2.300 in getal, met hun vaandels in een lange stoet
te voet van de stad Maastricht door de landouwen naar Vaeshartelt getogen. Het
werd een gigantisch feest, daar op het gazon van het landgoed, waarover Re-gouts
arbeiders nog lange tijd spraken. Pie en Gonneke hadden dan ook werkelijk aan
alles gedacht en niemand vergeten: zieken en invaliden werden goed bedacht, kerken
en charitatieve instellingen werden goed bedeeld en ook de armen werden niet
v e rgeten. Al liet hij zich over zijn arbeiders weliswaar uit als over zijn ‘onderdanen’,
de ‘ P o t t e k e u n i n g ’ was geliefd bij zijn personeel. Daarom prees de pers hem
zelfs. Le Journal du Limbourg roemde hem als ‘bienfaiseur de la classe pauvre ’ e n
als ‘soutient de la société’. 3 9 Zelfs de vooraanstaande Maastrichtse socialist Wi l l e m
Vliegen sprak lovende woorden over Pie Regout in de pers. 4 0 Dit gouden feest was
in feite ook meer dan een huwelijksjubileum, het was een waardig besluit van Regouts
zakelijke carrière. Na dit groots festijn restten hem nog slechts drie jaren om te
genieten van zijn welverdiende rust op ‘zijn’ eigen Vaeshartelt aan de zijde van zijn
v r o u w, die hij tot zijn algemeen gemachtigde had gemaakt.
Regout stierf op 18 februari 1878 op zijn landgoed. Alleen zijn jongste zoon
was bij zijn overlijden aanwezig. Spoedig nadien overleed zijn zoon Eduard en
-als was dat alles te veel geweest voor Aldegonda- ook zij overleed in hetzelfde jaar
op 14 november 1878. Zij werd bijgezet in het familiegraf in Meerssen waar haar
echtgenoot acht maanden eerder was begraven. Regout had tijdens zijn leven een
grafkapel voor zijn familie laten bouwen nabij de basiliek van Meerssen. We l i swaar
blies Petrus Laurentius Regout in een aristocratische ambiance zijn laatste
adem uit op het voornaamste en eerste landgoed dat hij kocht, maar zonder adellijke
titel. In het licht van dit gretig zoeken naar ‘adeldom’ moet men Regouts koortsachtige
pogingen een domein vol landhuizen -‘châtaux’- in te richten beschouwen.
Het album, À mes enfants et mes amis
Het reeds genoemde album van Petrus Regout is het best te beschouwen als een
zeer kostbaar uitgevoerde ‘reclamebrochure’ van wel zeer groot uitgevallen formaat.
Regout wilde door de verspreiding van het album zijn ‘residences’ te gelde
maken door ze te verhuren voor bedragen variërend van 600 tot 5000 gulden per
HISTORISCHE STUDIES GEULDAL 11 (2001) 1 7
4 1

j a a r. De toeloop van huurders was evenwel nooit overweldigend. Het hele album
is gewijd aan Regouts loopbaan en al zijn bezittingen. Het begint met een in drie
talen gesteld voorwoord. Dit voorwoord kan men lezen als een eigentijdse wervingsfolder
voor een goed geoutilleerd, modern hotel en somt alle voordelen op
van een verblijf in een van de ‘châtaux’ van Regout. De tekst gaat van start met de
vermelding dat alle woongebouwen die erin gepresenteerd worden, nieuw zijn.
Overigens worden ook alle fabrieksgebouwen en een diversiteit aan producten
van Regout erin voorgesteld, maar het voorwoord richt zich uitsluitend tot de potentiële
gast op een van zijn buitenverblijven: ze waren rijk gemeubileerd en werden
nog niet bewoond behalve de rechtervleugel van wat hij zelf betitelde als
‘Groot’ Vaeshartelt, dit in tegenstelling tot het later aangekochte huis ‘Klein’
Vaeshartelt. Onder de rechtervleugel verstond Regout die vleugel die hij bijna
liefkozend het ‘paleisje’ noemde. Regout vermeldt in zijn album dat dit zijn eigen
domicilie is.
Puntsgewijs somt hij vervolgens de voordelen van een verblijf op een van zijn
landgoederen op, onder meer dat in de andere, de ‘linker’vleugel van het kasteel
Vaeshartelt, genoeg plaats is voor wel twee families om daar aangenaam te vertoeven.
De linkervleugel was immers ingericht als een ‘châtau moderne et des
plus riches’. Wat volgt is een ronkend reclamepamflet voor ‘Les agréments
q u ’ o f f rent ces ... magnifiques habitations de campagne ... aux personnes qui
v o u d ront les louer pour la saison d’été’, ja zelfs voor wie het permanent wil huren
‘pendant toute l’année’ met ’les bains établis sur l’étang d’eau courante de la
Geulle.... La promenade sur ces étangs en chaloupe Hollandaise. La chasse sur
t rente hectares de bois’.
4 2
De bibliotheek, die gesitueerd was boven een zwembad (sic) midden in de grote
vijver in het Groot-Vaeshartelt omringende park, wordt aangeprezen als: ’ R i c h e
salon de lecture au-dessus des bains entourés de sept lions qui lancent l’eau a
vingt pieds de hauteur sur l’étang’.
4 3
Zelfs was het voor zijn gasten mogelijk ‘Par autorisation de Sa Sainteté le Pap
e’ elke zondagmorgen de mis bij te wonen in de privé-kapel van de familie Regout;
maar... ook aan niet-katholieken werd gedacht: ‘Au village de Meerssen, il y
a un temple pro t e s t a n t ’. Deze mededeling wordt meteen gevolgd door de vermelding
van de aanwezigheid van een ‘Escarpolette gymnastique et billard’. Voor alles
benadrukt de trotse bezitter zijn ‘cascades et les nombreux jets d’eau qui
donnent de l’animation et de la gaité au parc ’; 4 4 en niet alleen dat, maar letterlijk
alles wat ook maar de moeite van het bekijken waard was in zijn ‘domein’! Gasten
konden zich elke middag melden tussen 12.00 en 17.00 uur in kasteel Groot-
Vaeshartelt of in het bureau van Regout en voor exporteurs die kennis wilden
maken met de producten uit Regouts fabrieken: zij konden zich wenden tot Regouts
kantoren in Amsterdam.
Het voorwoord wordt gevolgd door een pagina waarop een tweetal (gefotografeerde)
stichtelijke door Regout kennelijk bijzonder gewaardeerde afbeeldingen
met onderschrift: ‘Jesus Christ est ma vie, et mourir m’est un bien’. 4 5 Ve r v o l g e n s
toont een pagina het familiewapen van de Regouts. 4 6 De daaropvolgende bladzijde
toont de kleurrijke kwartierstaat van stamhouder Pierre Hubert Regout geboren
in 1854 (1854-1928) geflankeerd door vijf fotootjes ondermeer van Regout en zijn
vrouw Aldegonda en de klein Pierre Hubert zelf te paard.
Al deze inleidende pagina’s waarin Regout zichzelf heeft voorgesteld en vooral
zijn gedistingeerde afstamming heeft duidelijk gemaakt, worden gevolgd door een
1 8

pagina waarop hij allereerst trots zijn fabriekscomplex aan het Maastrichtse Bassin
in vogelvluchtperspectief heeft laten vereeuwigen. De vele, vele fabrieksschoorstenen
op deze ‘ Vue generale [des] ... bàtiments ... Cristalleries et Ve rre r i e s . . .
M a n u f a c t u res de faience’ braken een inktzwarte rook uit, toentertijd was dat een
teken van blakende welvaart en economische voorspoed.
Vervolgens presenteert het album in zes foto’s de eigen fabrieksbrandweer van
Regout en zijn fraaie mobiele ‘pompes a incendie’. Het album vervolgt met een
sectie prenten waarin Regout al zijn bezittingen aan landgoederen, huizen en tuinen
uitvoerig presenteert, te beginnen met Regouts overige bezittingen, 4 7 z o a l s
zijn molens, zijn fabrieksgebouwen aan de Boschstraat in Maastricht en de Cité
Ouvrière, de roemruchte ‘groete bouw’ die Petrus Regout als huisvesting voor
zijn arbeiders liet bouwen.
4 8
Temidden van de laatste sectie prenten zijn twee portretten van Petrus Regout
opgenomen, twee zeer kleurrijke afbeeldingen. Het eerste portret toont ons een
jeugdige Petrus Regout als ruiter gehuld in een fraai uniform. Het onderschrift van
de prent verduidelijkt veel over de herkomst van het uniform: ‘ P i e rre Régout commandant
de la garde d’honneur de S.M. Guillaume II lors de sa visite à Maestricht
en 1842, déjà décoré de l’ord re du lion Néerlandais’. De fabrikant is hier
v o o rgesteld als lid van de erewacht die koning Willem II begeleidde tijdens zijn
bezoek aan de Limburgse hoofdstad in 1842. De onderscheiding die hij ontving
als ridder in de orde van de Nederlandse leeuw prijkt trots op zijn borst. Ter verduidelijking
vermeldt het onderschrift dat de Koning bij zijn vertrek werd verg ezeld
van de erewacht tot aan Va a l s .
Het traject werd afgelegd in vijf kwartier tijds en -niet gehinderd door al te grote
bescheidenheid- beschrijft de groot-industrieel in het onderschrift zijn prestatie als
volgt: ‘Mr Regout le effectua sans changer de cheval, tandis que les autres gardes,
à l‘exception d‘un seul, prirent des cheveaux de relai à Galoppe’. Tenslotte staat er
ter informatie vermeld ‘De Maestricht à Vaals il y a cinq lieues’! ‘Mijnheer Regout
heeft deze afstand afgelegd zonder van paard te wisselen, terwijl de andere leden
van de garde, met uitzondering van een, in Gulpen van paard wisselden!’
Het tweede portret in volgorde in het album is gelijk aan de litho, die Regout had
laten maken naar zijn statieportret als lid van de Eerste Kamer door Egenberger uit
1848. Het album telt in zijn geheel 28 pagina’s; daarvan zijn vier pagina’s verlucht
met foto’s. Van de prenten, allemaal van het forse formaat 52cm x 68cm, zijn er
twaalf versierd met bladvullende afbeeldingen die een fantastisch zicht bieden op
de ‘châtaux’ van Regout. Het is niet ondenkbaar dat Regout bij deze ‘magnifique’
gedrukte presentatie in zo’n kostbaar album het idee voor ogen heeft gestaan van de
prestigieus uitgegeven en fraai met litho’s versierde publicaties die in die tijd
gebruikelijk in Grand Hotels ter inzage lagen om de toeristische of culturele attracties
van de nabijgelegen steden en het platteland aan te prijzen, zoals het album ‘Les
Délices du Pais de Liège’. Dergelijke ‘negentiende-eeuwse coff e e t a b l e - a l b u m s ’
kon men raadplegen in de lounges van even prestigieuze hotels in Luik of in Parijs,
waar Regout graag vertoefde.
Groot Vaeshartelt 49
Onze treinreiziger uit 1883 beschreef vooral de landouwen tussen Meerssen en
Maastricht en inderdaad de landerijen, bossages en de idyllische heuvelachtige
omgeving vormden de perfect gecreëerde ambiance voor de ‘châtaux’ van Petrus
R e g o u t .
HISTORISCHE STUDIES GEULDAL 11 (2001) 1 9

Hoe beschreef een negentiende-eeuwse wandelaar het domein dat ooit een koninklijke
residentie heette en later Petrus Regouts domicilie zou worden? ‘Prachtig
... is die oprijlaan van oude lindeboomen, welke hunnen kronen ineenvlechten
tot een natuurlijk verwulfsel. Een monumentaal hek sluit den ingang en op den
massieven pijlers rusten leeuwen ... Twee verdiepingen hoog rijst het [huis] uit
den grond ... Hier kon gevoegelijk een koning verpoozen. Het is staatsie van den
ouden stempel ... wat we hier zien. In het omringend park ... genoeg sierg e w a s s e n
om het bevallig te maken ... Enkele standbeelden doen hunne blanke ledematen
tegen ’t groen afsteken, een koket koepeltje pronkt op eenen kleine heuvel ... Het
geheel schijnt wat het is: het rust- en lustoord van een vermogend industrieel’.
Ook nu nog ontvangt het landgoed belangstellende bezoekers in een weelderig
decor van weldadig groen. Ook nu nog nadert men het huis door een lommerrijke
laan. Hartert of Hartelt was al in de Middeleeuwen de naam van een uitgebreid
bosgebied dat op het huidige grondgebied van het landgoed was gelegen. Het
strekte zich uit van het dorp Limmel tot Meerssen en westelijk daarvan tot aan de
Maas en omvatte eigenlijk het gehele gebied tussen de rivieren Geul, Kanjel en
Maas. Twee schriftelijke akten uit 1237 en 1276 delen ons iets mee over Hartelt;
daarin werden de grenzen tussen het bezit van Dirk II, heer van Va l k e n b u rg, en dat
van de proosdij van Meerssen in het bosrijke gebied geregeld. De bossen van Hartelt
waren een leengoed van de heer van Va l k e n b u rg. Een eeuw later (1381) liet
Jan van Hees, die Hartelt toentertijd in leen had tezamen met Servaes van Mulcken,
zijn deel na aan laatstgenoemde. Sedertdien wordt het gebied (Ser)vaes’
Hartelt of Vaeshartelt genoemd. Over ‘schepen’ Servaes van Mulcken is weinig
bekend, behalve dat hij stamde uit een familie uit Sint Pieter en dat hij getrouwd
was met zekere Catherina. De laatste schriftelijke vermelding van zijn naam da-
teert uit 1399.
5 1
Na de dood van haar echtgenoot erfde Catherina van Mulcken ‘Servaes z’n
Hartelt’, het toen natuurlijk nog lang niet zo luxueus uitziende lustslot dat het kasteel
ten tijde van Regout zou worden. Vaeshartelt was nog niet veel meer dan een
versterkte boeren hofstede met zo’n tachtig hectare aan landerijen. De bodem was
er behoorlijk drassig. De waterstand werd er gereguleerd door de beide riviertjes
de Geul en de Kanjel en dat zou weer -veel later- in de tuinen van het kasteel de
aanleg van Regouts waterpartijen en vijvers mogelijk maken. Uit een omstreeks
1686 geschreven bericht over het ‘oudt vervallen casteel’, dat desalniettemin geroemd
werd als ‘huyss en hoff met zijn optreckende brugge, vijvers, grachten,
dammen, dijcken en hagen’ mag men op zijn minst concluderen dat de boeren-
hoeve was omgeven door een gracht en een soort verdedigingsgordel bezat.
Dat alles bracht Catherina bij haar tweede huwelijk in 1415 met Pierre van Cortenbach
in als niet geringe bruidsschat. Tot in de zeventiende eeuw zou de familie
Van Cortenbach het landgoed beheren. Vaeshartelt bleef vooreerst trouwens nog
vrij onbetekenend. In de zestiende eeuw moet het landgoed zeker te lijden hebben
gehad van voortdurend oorlogsgeweld in woelige jaren. Na de dood van Wi l l e m
van Cortenbach in 1639 kwam het landgoed aan het huis van Nassau. De laatste
Cortenbach, Anna Margaretha, was namelijk sinds 1630 gehuwd met Philips van
Nassau. Na zijn dood hertrouwde ze met Johan Gerard van Oostrum die Va e s h a rtelt
verkocht. Op 7 oktober 1668 werd Ferdinand van der Veecken de nieuwe eigenaar
van Vaeshartelt, terwijl het bezit in 1735 uit handen van Ludovicus van der
Veecken overging in die van Rudolf Sturler. Hij legde de basis voor het huidige
kasteel door de nog bestaande oostvleugel te laten bouwen. Het jaartal 1739, ge-
2 0
5 2
5 0

Afb. 9. Bijgebouw dat Regout liet bouwen westelijk van de noordvleugel van Groot Va e s h a rtelt als
koetshuis, paardenstal en enkele personeelswoningen. (Albumblad 1868, Sphinx archief, SHCL)
Afb. 10. Groot Va e s h a rtelt met de Engelse landschapstuin naar ontwerp van J. Gindra in vogelvluchtperspectief.
(Albumblad 1868, Sphinx archief, SHCL)
HISTORISCHE STUDIES GEULDAL 11 (2001) 2 1

2 2
Afb. 11. Door Regout gebouwd stalgebouw
westelijk van de noordvleugel van Gro o t
Va e s h a rt e l t .
(Detail. Albumblad 1868, Sphinx arc h i e f ,
S H C L )
Afb. 12. De huiskapel van Groot Va e s h a rt
e l t .
(Detail. Albumblad 1868, Sphinx arc h i e f ,
S H C L )

eiteld in een gevel aan de binnenplaats van het huis, wijst op het bouwjaar. 5 3
Sturler liet zijn architect de versterkte boerenhoeve ontmantelen en de gracht
dempen, ofschoon kennelijk niet in zijn totaliteit, want Regout liet in wat vermoedelijk
het restant van die gracht geweest moet zijn westelijk van het kasteel
een langgerekte vijver aanleggen met spectaculaire waterwerken zoals de bekende
grote cascade. Het is niet bekend wie Sturlers architect was. Hij bouwde het
landhuis volgens een zeventiende-eeuwse traditie op een rechthoekige plattegrond;
het bezat slechts één verdieping, een leistenen mansardedak en raamlijsten
van Naamse steen. De voorkeur van Sturlers architect voor de Lodewijk XV- s t i j l
laat de trap in het huidige interieur nog steeds zien. Na Sturlers overlijden (1757)
verkocht diens zoon het landgoed (21 juni 1773) aan Jan Willem Heldevier, lid
van de Maastrichtse magistraat. In de Franse tijd (9-10-1803) verwierf Jacques
Pierre Nolens het landgoed en hij liet het huis in 1805 uitbreiden met een noordelijke
vleugel. Dat was architectonisch niet zo’n logische uitbreiding van het huis.
Dat is ook te zien: deze vleugel steekt een weinig buiten de reeds bestaande oostvleugel
uit.
Nolens gaf zijn architect gelukkig opdracht de nieuwe vleugel te bedekken met
dezelfde houten kap met leistenen als die van het bestaande huis. Zo ontstond optisch
toch een eenheid tussen de beide vleugels. Grote in een lengte-as geplaatste
ruimtes, elegante schouwen, decoratief stucwerk... alles is ontworpen in de klassicistische
Empire-stijl. De symmetrie in het exterieur van de nieuwe noordervleugel
werd onderlijnd door een drietal halfronde traptreden, even breed als de
vleugeldeuren midden in de gevel, die toegang gaven tot de tuin.
Nu pas werd Vaeshartelt een echt lustslot bijvoorbeeld voor de volgende eigen
a a r, Jan Richard Hansen, die het kocht op 9 oktober 1813. Dertien jaar later (13
juli 1826) werd het verkocht aan Francois Felix graaf de Gimaudet de Rochebouet.
Deze overleed in 1838 en diens erfgenamen verkochten het landgoed drie
jaar later (1 december 1841) weer aan Petrus Regout. Hij kocht het landgoed in
1841 in eerste instantie niet voor zichzelf, maar als gemachtigde voor Willem II,
koning der Nederlanden. 5 4
Koninklijke grandeur
In de zomer van 1841 (25 juni) bracht koning Willem II een bezoek aan Maas-tricht.
Tijdens die feestelijke ontvangst maakte hij kennis met het Maastrichtse industriële
leven en dus ook met de succesvolle fabrikant Regout tijdens een bezoek aan
diens kristal-, glas- en aardewerkfabrieken. De Koning was kennelijk zo gecharmeerd
van het zuiden van Limburg dat hij de industrieel te kennen gaf graag een
buiten te willen verwerven nabij Maastricht. Regout was uiteraard gevleid met het
koninklijk verzoek een pied-à-terre voor de Koning te zoeken. Na enig zoeken naar
andere residences in het Zuid-Limburgse heuvelland liet Regout zijn oog vallen op
Vaeshartelt. Op 7 augustus 1841 machtigde de vorst de industrieel het landgoed in
zijn naam te kopen. Het domein had toen een totale omvang van 118 hectare en de
aankoopsom - te betalen in vier jaarlijkse termijnen met 5% rente - beliep 134.180
f r a n k .
De vorst liet meteen een aantal verbouwingen uitvoeren. De ingang werd verbouwd
tot een hardstenen poort met sluitsteen, bekroond met een fronton. Nog
steeds siert een klok het driehoekig fronton, terwijl de sluitsteen een kroon, de initialen
W II en het jaartal 1841 draagt. Ook de ramen aan de noordvleugel werden
veranderd; de Koning gaf de voorkeur aan in die tijd modieuze rondboogvensters.
HISTORISCHE STUDIES GEULDAL 11 (2001) 2 3

Er is voor het exterieur van het kasteel heel veel Naamse hardsteen gebruikt bijvoorbeeld
voor alle raamomlijstingen. De muren rond de binnenhof zijn opgetrokken
uit een combinatie van baksteen en hardstenen banden. Ze werden in
Regouts tijd wit geschilderd. De buitengevel van dit ‘paleisje’ aan de tuinzijde
toonde nog meer bewerkte hardsteen.
Ook de economiegebouwen, sinds de achttiende eeuw gesitueerd rond een binnenhof,
werden aan de koninklijke eisen aangepast. Het huis kreeg een windvaan
(met koninklijke leeuw erop) als bekroning. Tussen 1841 en z’n overlijden in
1848 zou de Koning maar twee keer een tweetal weken op Vaeshartelt vertoeven.
Dat vermocht Regout niet ervan te weerhouden de noordelijke vleugel vanwege
deze korte koninklijke logeerpartijen consequent aan te duiden als het ‘paleisje’. 5 5
Monument voor een koning
Veel meer dan zijn vriend de Koning zou Regout immers van de ‘royale’ status
van het landhuis genieten. Hij kocht het buiten in 1851; dit keer voor zichzelf als
buitenverblijf. Later in de jaren 1860 vestigde hij zich er daadwerkelijk metterwoon.
Regout vreesde -gezien de koopsom- van oplichting te worden beticht bij
de aankoop. De aankoopsom beliep immers slechts vier duizend gulden meer dan
het bedrag dat de Koning in 1841 voor het buiten had betaald. Daarvoor was hem
de vriendschap met de overleden koning te dierbaar! Daarom liet Regout een monumentje
plaatsen aan de rand van de in 1853 pas aangelegde grote vijver in de
tuin recht tegenover de noordvleugel. Het was een wat bombastisch gedenkteken
bestaande uit een rechthoekige sokkel waarop een zuil, voorzien van een kopie
van de leeuw van Waterloo en bekroond door een portretbuste van koning Wi ll
e m II. Het geheel werd geflankeerd door twee kanonnen op sokkels. In de stenen
sokkel was een veelzeggende inscriptie aangebracht: ‘Het kasteel Va e s h a rtelt en
aanhoorigheden werd den 1ste X-ber 1841 door den heer Regout gekocht van de
erfgenamen van wijlen den Graaf F. P. de Grimaudet op last van wijlen zijne majesteit
Willem II Koning der Nederlanden aan wien het Kasteel en aanhorigheden
g e d u rende tien jaren heeft behoord tot het den 30 junij 1851 publiek verkocht en
door den heer P. Regout aangekocht werd tegen hogeren prijs dan door hem aanvankelijk
namens wijlen zijne majesteit Koning Willem II werd betaald’.
De steen was versierd met een afbeelding van de beide koninklijke onderscheidingen
die Regout mocht ontvangen. Het monumentje is helaas verdwenen, alleen
de steen met dit bijna ongeloofwaardige opschrift rest ons nog, zij het in gehavende
toestand want de laatste regel van de tekst, tegen hogeren prijs etc. is weg-
g e k a p t .
5 6
Overigens wenste Regout bij de aankoop van het landgoed uitdrukkelijk dat er
zoveel mogelijk van de koninklijke inventaris in het huis behouden bleef. Zijn
aristocratische aspiraties waren aan deze wens waarschijnlijk niet vreemd. Hetzelfde
naïeve verlangen naar adeldom lag ten grondslag aan zijn verbouwingsplannen
voor het exterieur van het buitenverblijf, aan de riante tuinaanleg met
imposante waterwerken en aan de verbouwingen in het interieur.
Regout had zich met zijn enorme fortuin trouwens wel enig aanzien verworven
in kringen van de Maastrichtse society, nog meer zelfs door de aankoop van Va e shartelt.
Nu was hij niet alleen groot-industrieel, maar ook nog eens groot-grondb
e z i t t e r. Dat alles onderlijnde zijn status. Regout liet zijn trots bezit op 30
augustus 1878 na aan zijn zesde en jongste zoon Johan Hubert Gustave Regout
( 1 8 3 9 - 1 9 2 3 ) . 5 7
2 4

Statussymbool
Regout drukte een onmiskenbaar stempel op het landgoed. Het moet gezegd zijn
dat hij Vaeshartelt meer en koninklijker allure dan Willem II heeft verleend. De
prenten uit het album vormen daarvan het onomstotelijk bewijs. Ze tonen zulke
luxueuze, prachtlievende woonsteden, dat men lange tijd aannam dat ze niet konden
overeenkomen met de werkelijkheid, maar het tegendeel blijkt dichter bij de
waarheid te zijn.
5 8
Regout stuurde het album, zoals vermeld, naar internationale hotels, ja zelfs
naar het Koninklijk Huis5 9 , opdat rijke geïnteresseerde lieden het landgoed ook
werkelijk zouden komen bezoeken. De prenten zijn een rijke bron van informatie
over het aanzien van Vaeshartelt in de negentiende eeuw van ca 1853 tot de dood
van de fabrikant in 1878.
Wat liet Regout nu veranderen aan het landgoed? Alle bouwactiviteiten op zijn
instigatie vonden plaats in 1863. Toen pas ging hij er permanent wonen. Vo o r d i e n
gebruikte hij het landgoed om er op zondagen en in de zomer ‘en famille et en
campagne’ te vertoeven. Voortaan noemde hij het kasteel ook ‘Groot Va e s h a r t e l t ’
in tegenstelling tot het kort nadien aangeschafte huis, dat iets hogerop langs de
weg naar het gehucht Weert gelegen was en dat hij zelf betitelde als ‘Klein Va e shartelt’.
De tuin was al een decennium eerder (1853) aangelegd en de ruime rooksalon
zou pas twee jaar later (1865) worden gebouwd. Deze laatste aanbouw was
overigens wel de voornaamste aanwinst voor het huis sedert Regout het had verw
o r v e n .
Deze ‘fumoir’ was een ruime rooksalon met uitzicht op de binnenplaats, aangebouwd
tegen de zuidelijke buitenmuur van de noordelijke vleugel van het kasteel.
Regout noemde die vleugel consequent het ‘paleisje’ als reminiscentie aan
die enkele keer dat koning Willem II er had gelogeerd. Men moet zich realiseren
dat met de aanbouw van de fumoir deze (zuidelijke) muur van het paleisje aan de
binnenplaats met zijn nissen als buitenmuur kwam te vervallen en bijgevolg tot
een binnenwand werd. Het is discutabel of die fumoir nu echt een elegante of lo-
gische toevoeging aan het kasteel is.
6 0
De prenten in het album tonen dat de fabrikant westelijk tegen het paleisje een
gebouw liet plaatsen met een balkon. Het fungeerde als koetshuis en paardenstal
en er waren enkele personeelswoningen in. De prenten tonen dat het was bedekt
met plaatijzer en dat daarop in sierlijke potten kleine struiken en heesters waren
geplant. Ve rgelijkt men de façade van het paleisje op de prenten met deze façade
dan blijkt de laatste duidelijk een kopie te zijn van het aanzicht van het paleisje,
maar op bescheidener schaal.
Het geheel werd gecompleteerd door een balustrade en gevelnissen met beelden.
Dat waren neo-classicistische imitaties van de fameuze Hercules Farnese,
een personificatie van Caritas, Diana -godin van de jacht- en een allegorische
beeldengroep ‘De nacht’ van de Tsjechische beeldhouwer Antonin Braun.
Het geveloppervlak was beschilderd met taferelen uit de natuur vermoedelijk
door de Gentse schilder Jules Lefevre. 6 1 Rechts naast deze nieuwbouw liet Regout
stallen bouwen. Het werd een bouwwerkje met drie brede poorten eveneens bekroond
met struikjes in potten. Achter dit gebouwtje lagen in noordelijke richting
oude al bestaande schuren. De prenten in het album tonen dat daarvoor een langgerekte
vijver lag. Dat was ongetwijfeld een relict van de in 1739 gedempte gracht
rond de oorspronkelijke boeren hofstede. In deze oude schuren werd in 1862 een
stoommachine van aanvankelijk 4 PK geplaatst die een ijzeren reservoir van wa-
HISTORISCHE STUDIES GEULDAL 11 (2001) 2 5

ter moest voorzien. De stoomketel lag onder een afdak aan de buitenkant tegen de
schuren aan. Het is niet moeilijk je voor te stellen hoeveel hels kabaal die stoommachine
produceerde. Het reservoir lag op het hoogste punt van de schuurg e b o uwen;
het diende immers om de vele in 1853 in de vijvers aangelegde fonteinen
flink te doen spuiten en... vooral het water van de grote cascade in voornoemde
langgerekte vijver moest overdonderend klateren. De vijver liep parallel aan de
rand van het bos dat zich toen nog ver in de richting van de huidige Beatrixhaven
u i t s t r e k t e .
6 2
Mooi is op de prenten van het album waar te nemen dat Regout een neptoren
liet aanbrengen op de kop van de noordervleugel. Het was slechts een coulisse in
de vorm van twee wanden die met trekstangen bevestigd waren aan het dak, maar
de schijntoren was daarom niet minder fraai versierd met beelden en beschilderingen
in dezelfde stijl als de wanden van het paleisje. Omstreeks 1865 werd ook
de veranda met zijn weelderig smeedijzerwerk, die vanuit het paleisje nog steeds
toegang geeft tot de tuin, gebouwd. De familie Regout betrok zelf de woonruimten
in de noordelijke vleugel, het paleisje; de oostelijke vleugel was zoals reeds
vermeld bestemd voor grote recepties, diners en voor ontvangst en huisvesting
van de gasten.
Een kapel, een paus waardig
Ter gelegenheid van het vijftigjarig priesterfeest van paus Pius IX (1869) gaf Regout
blijk van zijn aanhankelijkheid aan de Heilige Vader door behalve een aantal
zeer fraaie geschenken ook een exemplaar van het album aan de Heilige Stoel te
s t u r e n . 6 3 De paus vierde in dat jaar zijn vijftigjarig priesterfeest. Als paus Pius IX
vervolgens in politieke moeilijkheden geraakt in Rome en na het beleg van de Eeuwige
Stad in 1870 welhaast genoodzaakt is de wijk te nemen, -pas in dat jaar wordt
Rome immers in plaats van Florence de nationale hoofdstad van dan de pas tien jaar
tevoren tot stand gekomen eenheidsstaat Italië- biedt Regout de Heilige Vader in
1872, als hij definitief uit Rome verbannen zou worden, zijn kasteel Vaeshartelt als
woonstede aan. Ja zelfs zijn hele fortuin offreert hij hem, want ‘c’est aux Bénédic-
tions célestes que je dois mes biens temporels’, aldus de vrome fabrikant.
In een van de bijgebouwen aan de binnenplaats had Regout in 1863, overigens
volledig met kerkelijke goedkeuring, een privé-kapel laten inrichten. Daar zou de
Heilige Vader elke dag de mis kunnen opdragen! Het is nooit zo ver gekomen.
Deze sympathieke geste leverde de industrieel uiteraard een kerkelijke onderscheiding
op voor zijn toch al niet onaanzienlijke collectie decoraties! Een klein
hoekje op een van de albumprenten toont ons het interieur van die kapel.
Nog meer en nog fraaier
Van de vier villa’s die Regout uiteindelijk langs de weg naar Meerssen zou aans
c h a ffen, was Groot-Vaeshartelt zonder twijfel zijn ‘troetelkind’. Hoewel hij dit
voornaamste statussymbool voortdurend liet verfraaien, bleef het aanzien van het
landgoed toch een landelijke uitstraling behouden. Aan het begin van de oprijlaan
werd in 1868 een portierswoning, gelijkend op een Zwitsers chalet gebouwd.
Nog meer personeelswoningen werden gebouwd op het landgoed. Zo waren er
twee minuscule huisjes ingericht in de piëdestals die de toegang flankeerden tot de
speciale ‘Bloemheuf’ of bloementuin net iets ten noorden van het park van Va e shartelt
langs de weg naar Weert gelegen. De woninkjes waren precies één vertrek
groot met een kleine zolder en een keldertje, enkele kastjes en een schouw. De pië-
2 6
6 4
6 5

destals zelf waren versierd met beelden van steigerende paarden. Het was een ensemble
dat Regout zelf bijzonder kon waarderen. 6 6
Na Petrus’ dood liet zijn zoon Johan Gustaaf in 1890, naar een ontwerp van de
Brusselse architect Baer, de eerder curieuze dan logische koepelvormige bekroning
boven de ingang van Groot-Vaeshartelt bouwen. De gehele oostvleugel kreeg
daardoor een a-symmetrisch aanzien, maar het koepeltje maakte de façade aan deze
oostelijke kant wel weer tot de belangrijkste van het kasteel. Ze markeerde onmiskenbaar
de hoofdingang tot het huis aan deze zijde.
Johan Gustaaf Regout had een hekel aan alle bouwsels die zijn vader had toegevoegd
aan het huis en vooral aan die in het park. Rond 1900 waren de grote cascade,
het door Petrus Regout gebouwd badhuis annex bibliotheek in de grote
v i j v e r, het koetshuis en de stallen allemaal verdwenen, evenals het monument
voor Willem II.
De entreepoort liet Johan Gustaaf in 1900 verlengen en de ruimte erachter
smaller maken. Daarachter werd een poort naar de binnenhof gemaakt. Deze carré-vormige
binnenplaats was nu naar één kant geopend. Vijf jaar later was een
aanzienlijk deel van de economiegebouwen aan die binnenhof verdwenen. De resterende
bebouwing had sindsdien een omvang, die ze tot de restauratie in 1994
heeft behouden.
In 1905 werd een immens grote plantenserre op de binnenplaats gebouwd. Een
deel van de oostvleugel werd in 1906 afgebroken om plaats te maken voor garages.
Waarschijnlijk is in hetzelfde jaar ook bijna de helft van alle stallen afgebroken.
In de erop volgende decennia werden kassen aan de oostvleugel tegen de
garagemuren gebouwd en een kantoortje in het verlengde van de entree aan de
binnenhof. Van de grandeur die Petrus Regout aan het huis toevoegde, restte omstreeks
1910 niet veel meer dan de herinnering daaraan die de afbeeldingen in het
album, als de echo uit een mooi verleden, boden. 6 7
Interieur met stijl
De prenten uit het album laten alles over het interieur en de stijlvolle meubilering
van het kasteel te raden. Natuurlijk was het net zo luxueus ingericht als het door
Regout zo ostentatief rijk uitgedoste exterieur en de protserige tuinen op de prenten
in het album doen vermoeden. Van het oorspronkelijke meubilair is niets meer
te vinden in de vertrekken van het kasteel.
Als men ten tijde van Petrus Regout door de serre het huis binnen ging -dat was
toentertijd de ingang tot het door de familie Regout bewoonde paleisje- betrad
men een ronde zaal, de rotonda. Recht tegenover de entree gaf een dubbele glazen
deur toegang tot de belangrijkste ruimte, de fumoir. De rotonda werd geflankeerd
door twee mooie salons. Deze drie ruimtes waren volledig in Empire-stijl. Daarvan
getuigen tot op heden nog de prachtige schouwen. Die zijn na de restauratie
uit de jaren 1990 weer de blikvangers in deze salons. 6 9 Beide salons hadden glazen
deuren naar de rotonda met palmtakjes als decoratie. De meest oostelijke van
deze trits zalen in het paleisje is iets smaller dan de andere salon en steekt even
buiten de gevel uit. In het overstekend gedeelte van deze salon zijn smalle hoekramen
aangebracht, die uitkijken op de oostgevel. Drie oorspronkelijke ramen aan
de tuinzijde van deze salon werden geblindeerd en aan de achterzijde van het vens
t e rglas met fake-vitrages beschilderd. Daardoor werd iets meer binnenwandoppervlak
gerealiseerd. Een deur in de hoek van de salon gaf toegang tot het
trappenhuis dat in het interieur de verbinding vormde tussen de oostelijke vleugel
HISTORISCHE STUDIES GEULDAL 11 (2001) 2 7
6 8

en het paleisje. De rotonda was een ronde salon met halfronde nissen met daarin
beelden. Ze gaf toegang zowel tot de tuin als tot de fumoir. De wanden zijn nu, zoals
voorheen, weer prachtig gemarmerd.
Het piece-de-résistance in Regouts interieur was uiteraard de fumoir. Door de
bouw ervan in 1865 werd de originele buitenwand van de binnenplaats tot binn
e n m u u r. Deze wand liet hij in zijn interieur wit schilderen en in de bestaande nissen
plaatste hij gipsen beelden, personificaties van de jacht en de visvangst. De
wanden in de fumoir waren bedekt met enorme schilderingen op doek van pastorale
taferelen, schitterende illusionistische vergezichten, ’n verheerlijking van het
arcadische landleven, de natuur en het pastorale leven. 7 0 De vloer bestond uit een
Belgische geblokte tegelvloer.
De achttiende-eeuwse trap in Lodewijk XV stijl leidt op de verdieping naar een
zaal. Ze is identiek aan de salon op de begane grond met Empire-schouw, stucwerkplafond
en twee geblindeerde ramen en een vloer uit brede planken met ruitvormige
versieringen. In een van de wanden was een deur als enige toegang naar
een middensalon, een vierkant vertrek dat zich exact boven de rotonda bevond.
Deze ruimte diende als antichambre; van daaruit kon men het balkon dat op de
tuin uitzicht gaf, bereiken. Net als op de parterre kon men vervolgens een derde
ruimte betreden om tenslotte een gang binnen te gaan met vier aangrenzende vertrekken.
Die werden gebouwd tijdens de bouw van de fumoir in 1865 -boven op
die fumoir- en ze waren bedoeld als personeelsruimten.
Gelijkvloers kwam men achter de hardstenen poort in de oostvleugel via de
daarachter gelegen poortgang, die betegeld was met klinkers, ook in deze ‘gasten’vleugel.
Midden in deze vleugel was een eikenhouten achttiende-eeuwse
diensttrap gebouwd. Het interieur van de kamers in deze vleugel met stucwerkplafonds
en eikenhouten vloeren was verder niet zo interessant op een enkele
mooie schouw na. De zolder tenslotte bezat een houten kapconstructie en men kon
er het uurwerk in de buitenmuur bewonderen.
Een park vol follies
De aanwezigheid van enkele naburige waterlopen bij het terrein speelde een voorname
rol in de ontginning van de natuur tot cultuurgrond rond het oudste Va e s h a rtelt.
Die grond werd productief gemaakt met name voor de fruitteelt. Het landgoed
zelf onderging in de loop van de eeuwen een verandering van puur agrarisch georiënteerd
landgoed naar een omvangrijk buitenverblijf te midden van uitgestrekte
landerijen. Desondanks bleef het zijn landelijk aanzien behouden. In de achttiende
eeuw werd het Sterrenbosch (thans richting Beatrixhaven) ten westen van het kasteel
aangelegd; dat is een vierkant bos met een stervormig patroon van paden naar
een centrale ronde plek. Dat was de kern voor een lusthof. Graaf Grimaudet had
reeds de aanzet gegeven voor de aanleg van een landschapspark in Engelse stijl. Hij
liet daartoe de bomen in de ‘Bloemheuf’, een weiland gelegen achter de grote vijv
e r, kappen. Die ontnamen hem het zicht op de omringende natuur. Na zijn dood
zette zijn rentmeester F.J. Angenot in de jaren 1840 zijn plan voort. Uit een tekening
van Philippus van Gulpen blijkt dat er in 1846 reeds rechthoekige bloemperken
vlak voor de noordvleugel waren aangelegd. Het uitgangspunt voor de tuinaanleg
was het omringend landschap, dat via cultuurgronden zoals boomgaarden moest
o v e rgaan in een formele tuinarchitectuur rond het kasteel.
Dit plan inspireerde ook Regout tot de inrichting van zijn park. 7 1 In 1853 gaf
hij opdracht de tuin aan te leggen in Engelse landschapsstijl. Regout had er dui-
2 8

delijk geen idee van dat een Engelse landschapstuin als een kunstwerk met betekenis
moest worden geïnterpreteerd. Elke zichtlijn, elke plant, alles draagt in zo’n
tuin een symbolische betekenis. Dat valt niet te rijmen met de aanleg van een
zwembad of een dergelijke buitenissige hoeveelheid follies als Regout in zijn tuin
liet aanleggen. De Engelse landschapsstijl deed in Limburg na 1800 zijn intrede.
Deze stijl in de tuinarchitectuur was toen eigenlijk tot een maniertje geworden om
gazons en boomgroepen pittoresk te ordenen. Kleurrijke bloemperken zoals die
voor het kasteel Vaeshartelt waren aangelegd, hadden al helemaal niets meer van
doen met de symbolische betekenis van de tuin als een kunstwerk.
In het park rond Vaeshartelt werd, afgezien van deze perken, apart van het park
een bloementuin aangelegd. Tuinarchitecten gingen in deze tijd liefst zo veel mogelijk
exotische planten en bomen plaatsen om zo het artificiële ingrijpen in de natuur
visueel van de natuurlijke omgeving te onderscheiden. Dat zien we in het
ontwerp voor het park van Vaeshartelt ook terug. Om als Engelse landschapstuinp
u r-sang te worden beschouwd, waren er te weinig slingerpaden. Slechts de grillige
vorm van de immense vijver roept deze stijl nu nog in herinnering. Dat neemt
niet weg dat er inderdaad fraaie bomen uit alle mogelijke streken zijn geplant zoals
tulpenbomen, paardenkastanjes, Italiaanse populieren, lariksen en treurbeuken.
De vormen van de tuin weerspiegelen een typisch negentiende-eeuwse trend.
Het is immers een park met hoofd- en zijpaden in onregelmatige ovale belijningen.
Het plan voor het park werd ontworpen door J. Gindra. 7 2 De prenten uit het
album geven een indicatie dat Gindra zich in zijn ontwerp zo mogelijk heeft onttrokken
aan de kitscherige smaak van Regout om een zo evenwichtig mogelijk
ontwerp te leveren. Zijn uitgangspunt was het ruime gazon dat zich uitstrekte vanaf
het huis tot de vijver. Die vijver moest in zijn concept worden ingepast. Daartoe
verdeelde hij het water in twee partijen: een smalle waterloop langs de rijweg
die een bocht maakt en reikt tot halverwege de tuin. Dat was het Engelse idee van
de ‘endless river’. Voorts was er de echte vijver: een brede watervlakte tot het einde
van de tuin. Langs de waterpartijen was een begrenzing van bomen en struiken
aangelegd zodat de weilanden erachter aan het oog waren onttrokken. De structuur
van de tuin was gebaseerd op drie zicht-assen en een rondgaand pad. Een ervan
die recht naar het water liep, splitste het gazon in twee velden. De noordelijk
as liep op tot een heuveltje waarop een theekoepeltje was gebouwd met een ijs-
kelder eronder.
7 3
De laatste as voerde de blik naar de bocht in de vijver waar een plantsoentje
heeft gelegen. Uit het plan blijkt Gindra’s gevoel voor verhoudingen in tuin en
landschap. Regout voegde alle mogelijke fantasie-bouwsels, fonteinen, beelden
en versieringen toe aan het park, alleen omdat hij vond dat dat nu eenmaal bij het
aanzien van een aristocratische tuin hoorde of omdat ‘het zo aardig stond’ en niet
als onderdelen van de tuin als kunstwerk. Dat alles onderlijnde zijn prestige.
Daarom ontbreekt er ook niet één op de prenten in het album!
Een merkwaardige cascade
Regout wilde zijn vier landhuizen tot één geheel verbinden door bomenlanen, waterpartijen,
wandelpaden etc. Zijn tuinen waren voor het publiek opengesteld;
’s winters mocht men schaatsen op de grote vijvers. In het album worden vooral
de waterwerken aanbevolen in de aandacht van de potentiële huurder: ‘het zijn
vooral de watervallen en de talrijke fonteinen die vanaf zes uur ’s ochtends tot
’s avonds het park een zekere levendigheid en vrolijkheid verlenen’. 7 4
HISTORISCHE STUDIES GEULDAL 11 (2001) 2 9

In oktober 1862 werd de stoommachine in gebruik genomen en zijn capaciteit
werd verdubbeld in tien jaar tijd van 4 naar 8 pk. De machine moest zorgen voor
een constante circulatie van het water van de grote cascade en al die andere fonteinen
en grote en kleine waterwerken.
De grote cascade was gebouwd in hout tegen de muur van de schuren aan de
westkant van het paleisje, dus in de vijver die daar parallel liep met de rand van
het Sterrenbos. Men kon achter het watergordijn van de cascade langs de muur
doorlopen. In het album is achter het watergordijn een grot te zien met daarin een
muzikant die een viool bespeelt, een aantal discussiërende mannen geschaard
rond een tafel vol flessen en een dienstbode die juist een mand kennelijk met versnaperingen
heeft neergezet. Het is eigenlijk een kroegscène. Boven de grot ontspringt
het water tussen grillig gevormde takken. Op de grot zien we twee mannen
waarvan er een persoonlijk een straaltje bijdraagt aan de waterval. De man links
heeft zijn ‘slippenjas’ uitgetrokken en zijn hoed afgezet. Hij staat onder een Duitse
tekst: ‘ Wasserkuranstalt...ulter (B)ult hat mir viel in meine amours geschadet,
jetzt will ig es zum letztemal verzuchen, die starke Wasserkur zu ert r a g e n ’. Er klatert
dan ook een stevige straal water op zijn rug, maar bij nadere beschouwing lijkt
deze straal eerder uit zijn rug een bijdrage aan de cascade te leveren. Het is onbekend
wie of wat hier wordt gepersifleerd.
De man rechts die in de cascade watert, is Petrus Regout zelf. Zo stelt de inscriptie
immers: ‘ Vrienden, ziet mijn hoed, dan kent ge mijn (kleed). Ik ben een
Maasbewoner en ruim zo goed Nederlander als in Holland bekend is. Ik zeg: alle
baeten helpen. Ik stuur dit water na die ongelukkig afgetapte rivier, door ieder
verlaten. Geeft God wat God toekomt en de koning wat de koning toekomt’. 7 5 D e
voorlaatste zin slaat op het Traktaat dat in 1862 werd gesloten, waarbij België vergunning
kreeg om water uit de Maas, via de Zuid-Willemsvaart voor bevloeiing
van de Kempen en als voeding voor het Kempische Kanaal te gebruiken. Regout
had zich in de Eerste Kamer daartegen heftig verzet omdat de scheepvaart over de
Maas er ernstig door werd gedupeerd. De cascade bezat dus een toen actuele politieke
iconografie. De cascade was uiteraard niet door Gindra vormgegeven, maar
net als al de andere sproeiers en fonteinen ontsproten aan de ongebreidelde fantasie
van Regout. 7 6 In de grote vijver liet hij een rond badhuis als een Chinese pagode
bouwen met erop een bibliotheek. Dit ‘zwembad’ was ter hoogte van de
leeszaal omringd door zeven waterspuwende stenen leeuwen die vanaf een hoogte
van circa 6,5 meter water in de vijver spoten.
Ongeveer twee decennia was het park zo pronkerig versierd; alle follies die de
prenten in het album laten zien, zijn kort na zijn dood (1878) verwijderd. Nu waren
ook de bouwmaterialen niet van dien aard dat ze de tand des tijds lang zouden
kunnen weerstaan. Petrus’ zoon Johan Gustaaf ontnam het park haar decorum. Hij
spaarde alleen de theekoepel met ijskelder 7 7 een brug over de vijver en een enkel
tuinbeeld. Het park raakte nadien net zo in verval als het kasteel.
Verval en restauratie
G r o o t - Vaeshartelt is meer dan een eeuw -103 jaar- in handen van de familie Regout
gebleven. In 1907 verkocht Johan Gustaaf het aan zijn zoon Edouard. Geen
van beiden lieten zich veel gelegen liggen aan het onderhoud van het huis. Eigenlijk
begon het verval van het kasteel al direct na de dood van Petrus Regout. Op
29 juli 1954 werd Vaeshartelt openbaar verkocht op verzoek van de erven van Adhemar
Regout. 7 8 De koper, de gemeente Maastricht, 7 9 verkocht het kasteel, de tuin
3 0

Afb. 13. Monument voor koning Willem II in
de tuinen van Va e s h a rt e l t .
(Albumblad 1868, Sphinx archief, SHCL)
Afb. 14. Pagodevormig badhuis en bibliotheek
in de vijver van Groot Va e s h a rtelt met
waterspuwende leeuwen.
(Detail. Albumblad 1868, Sphinx arc h i e f ,
S H C L )
HISTORISCHE STUDIES GEULDAL 11 (2001) 3 1

en zes ha grond in januari 1956 voor honderdduizend gulden aan A.J. Moens die
er tot medio de jaren 1970 in de zomer een jeugd-herberg in exploiteerde. 8 0
Door de aanleg van een autoweg maakte de rijksweg Maastricht-Meerssen na
1945 niet langer deel uit van de doorgaande route naar Sittard. Het leek alsof Va e shartelt
-zo geïsoleerd als het lag tussen bossen en landerijen-, van haar rust kon gaan
genieten, maar sedertdien werd het landgoed steeds meer bedreigd door de industrialisatie
en expanderende woonwijken. Het industrieterrein ‘Beatrixhaven’ was
in 1956 tot de rand van het landgoed opgerukt. Het landgoed bestaat thans alleen
nog uit de kern: de beide vleugels van het kasteel, het koetshuis, de boerderij, de
(leeuwe)poort en de portierswoning, omgeven door het park. 8 1 Het complex raakte
totaal in verval totdat in de jaren 1992/93 een ingrijpend restauratieprogramma
werd opgesteld en vervolgens uitgevoerd. Dat behelsde voor een deel nieuwb
o u w. 8 2
Thans toont de architectuur van Vaeshartelt een harmonieus samengaan van
‘oud en nieuw’. Uit het restauratieplan bleek dat de voormalige gesloten carré
structuur van het complex volledig in ere werd hersteld, door aanbouw van een
nieuwe westelijke vleugel binnen de contouren van de oude bebouwing van het
kasteel. De rotonda kreeg een bijzonder cachet met een gepolijste hardstenen
vloer waarin het wapen van Servaas van Mulcken. Ze kreeg haar originele marmering
weer terug. De fumoir is weer de representatieruimte bij uitstek van het
kasteel na restauratie van de geschilderde arcadische landschappen op de wanden.
Op de verdieping van het paleisje is de originele buitenmuur met nissen die meer
3 2
Afb. 15. De grote cascade in de tuin van Gro o t
Va e s h a rt e l t .
(Albumblad 1868, Sphinx archief, SHCL)

Afb. 16. Villa Klein Va e s h a rtelt, aanzicht voorzijde.
(Albumblad 1868, Sphinx archief, SHCL)
Afb. 17. Vijver met fonteinen in de tuin van Groot Va e s h a rtelt. Links de grote cascade.
(Albumblad 1868, Sphinx archief, SHCL)
HISTORISCHE STUDIES GEULDAL 11 (2001) 3 3

Afb. 18. Heuveltje waaronder zich de ijskelder van La Petite Suisse bevond.
(Detail. Albumblad 1868, Sphinx archief, SHCL)
Afb. 19. Villa Klein Va e s h a rtelt, zijaanzicht en plattegro n d .
(Albumblad 1868, Sphinx archief, SHCL)
3 4

dan een eeuw als dichtgemetselde en gestucte binnenwand heeft gefungeerd, weer
zichtbaar gemaakt. De restauratie van Vaeshartelt werd in december 1994 voltooid.
Het opleidingsinstituut ‘Driekant’ 8 3 betrok het complex in die maand.
In 1999 werd de historische boerderij bij het kasteel gerestaureerd en tot kantoor
ingericht voor de inmiddels tot Stichting Odyssee herdoopte instelling Driekant.
Het landgoed is bijkans helemaal in oude glorie hersteld en aangepast aan de
eisen des tijds. Het aanzien van Vaeshartelt mag nu weer vergeleken worden met
de prenten in het album van Regout. Groot Vaeshartelt kan weer getuigen van zijn
‘staatsie van den ouden stempel, maar tevens van goeden huize’!
Klein Vaeshartelt
Petrus Regout liet op geringe afstand van Groot-Vaeshartelt nog een ruime villa
decoreren, die hij Klein Vaeshartelt noemde. In het album8 4 vermeldt de tekst bij
de afbeelding van Klein-Vaeshartelt: ‘Cette magnifique villa ce trouve située sur
la grande route de Maestricht à Nimègue près de la station des chemins de fer
d’Allemagne, Belgique, de la France et ensuite de la Hollande; ce batiment contient
vingt deux chambres très richemant meublées àvec 36 glaces et lustres etc.
remises ecuries, bains, serres et plate forme; plusieurs jets d’eau dans un jard i n
bien arrangé et distribué avec fleurs et berceaux etc.’ 8 5 Dit ‘reclamepraatje’
schijnt overigens de realiteit van circa 1868 wel goed weer te geven. Het huis was
tien jaar eerder (1857) gebouwd in opdracht van de papierfabrikant Schrammen
naar een ontwerp van de Akense architect Wilhelm Wickop. Schrammen verkocht
zijn huis in 1861 aan Petrus Regout. De ‘society architect’ Wickop werkte veel
voor Akense industriëlen uit kringen waarin ook Regout graag verkeerde. Deze
hebben hem zeker aanbevolen bij de Maastrichtse industrieel. Hij gaf hem de opdracht
tot de bouw van onder meer een kapitaal woonhuis voor zijn zoon aan de
Maastrichtse Boschstraat en voor de bouw van de Cité Ouvriere.
Aan het eind van de negentiende eeuw geraakte het huis Klein Vaeshartelt in
handen van de papierfabrikant Lhoes. Hij liet de tuin wijzigen in de romantische
vorm die ze nog steeds heeft. Klein-Vaeshartelt lag recht tegenover de uitgang van
de bloementuin van Groot-Vaeshartelt. De entree tot de villa werd geflankeerd
door twee vierkante zuilen op piëdestal, waarop steigerende paarden door ruiters
in bedwang gehouden, waren aangebracht. In oorsprong was het huis niet zo overdadig
versierd als de prent uit het album ons wil doen geloven. Het pand was in
1857 als een vrij sober huis gebouwd.
8 7
Vier jaar later kon Regout het huis dus in bezit krijgen. In 1863 liet hij heel wat
verfraaiingen toevoegen aan de villa. Zo liet hij stucwerk aanbrengen en daarop
beschilderde panelen. Aan voor- en achterzijde liet Regout een serre op het dak
van de stal bouwen. Om het huis aristocratische allure te verlenen, kon hij het uiteraard
niet stellen zonder torentjes, dus werden zogenaamde ‘arkeltorentjes’
voorzien van kapitelen en smeedwerk op het dak geplaatst. Vo o r- en achterzijde
werden voorzien van rondom doorlopende balustrades langs de dakranden.
Smeedijzeren balkons op zuilen accentueerden de entreepartij aan voor- en achterzijde.
Het gehele bouwwerk omvat thans in totaal drie bouwblokken. Aan de
zuidelijke kant is er een smal bouwblok dat bestaat uit een dubbele dienstwoning
en stallen; dat dateert uit 1899. Dan is er het hoofdgebouw uit 1857 dat in het midden
ligt, een breed blok met vijf traveeën en bedekt met een schilddak. Het derde
bouwblok gelegen aan de noordelijke zijde dateert eveneens uit 1899 en bestaat
uit een dienstwoning; dit blok telt twee traveeën en heeft geen verdieping. De mu-
HISTORISCHE STUDIES GEULDAL 11 (2001) 3 5
8 6

en van het hoofdgebouw zijn, zoals in de tijd van Regout, gepleisterd en in een
o k e rgele tint gesausd, terwijl de raam- en deurlijsten wit geschilderd zijn. De daken
zijn gedekt met leitjes en in het middenblok zijn twee ronde zinken dakkapellen
opgenomen. Het hoofdgebouw heeft een symmetrische opbouw aan de
westelijke façade door de twee erkers aan weerszijden van de hoofdingang. Op die
erkers zijn twee terrassen die met smeedijzeren hekjes zijn omzoomd.
Dit is het enige huis waarvan in het Regout-album een plattegrond is afgebeeld
die inzicht geeft in de toenmalige indeling van het interieur. Een ‘corridor’ verdeelt
de plattegrond in twee delen en geeft via glazen deuren toegang tot de tuin
aan voor- en achterzijde; links en rechts zijn de vertrekken geordend in twee beuken.
Rechts in het midden van de gang: een trappenpartij waar omheen vier vertrekken,
onder meer een eetkamer. Links van de gang zijn twee salons. Aanpalend
liggen de stallen en het koetshuis. Naar analogie van de verfraaiingen die Regout
had laten aanbrengen aan Groot-Vaeshartelt werd ook deze villa weelderig ‘uitgedost’
met beschilderingen zoals eveneens blijkt uit de prent die de tuin van het
huis toont. 8 8 De schilderingen in de trant van Jules Lefêvre, die ook in Groot-Vaeshartelt
had gewerkt, waren aangebracht op de wanden van de zijkant en de achterzijde
van het huis. De stijl van de decoraties toonde overeenkomst met die van
de wand van het koetshuis en de stal van Groot-Vaeshartelt. Het waren tamelijk
bonte allegorische beschilderingen. Op de zijwanden zijn in grisaille geschilderde
portretbustes en vazen te zien, benevens een uurwerk en een landschapje met arc
h i t e c t u u r. De ingangen van de stallen worden gemarkeerd door in kransen geschilderde
raderen en paardenkoppen. Er zijn geschilderde panelen, waarin
gestileerde producten van het land te zien waren als verheerlijking van het boerenleven.
Voorts een paneel beschilderd met muziekinstrumenten, een paneel beschilderd
met onder meer een drietal jachthoorns en een weitas en een paneel
toont onder andere een anker en drie zeilen. De panelen op de achterzijde tonen
naast de obligate allegorie van het landleven twee iconografisch opmerkelijker
panelen: rechts van de entree een voorstelling van een stoom blazende locomotief,
verwijzing naar de spoorwegen, en links van de entree een afbeelding van attribu-
ten, zoals een groot rad, die verwijzen naar de zware industrie.
De plattegrond van de bescheiden tuin rond het huis toont weer de voorkeur
voor de Engelse landschapsstijl met slingerende paden en grillig gevormde groene
perken waarin bankjes en follies. De tuin was door een haag omgeven waarin
22 vazen op piëdestals waren geplaatst. Aan het eind van twee diagonale zichtassen
in de tuin waren twee tuinhuisjes (paviljons) gebouwd. Of het daarin zo goed
toeven was, is de vraag want de spoorlijn passeert wel heel dichtbij de achterzijde
van de tuin. Een van de overzichtsprenten waarop zowel Groot- als Klein-Va e shartelt
in vogelvluchtperspectief zijn te zien, toont ons een rook uitbrakende locomotief
die zich richting Meerssen spoedt.
De tuin van Klein Vaeshartelt bezat aan de voorzijde een rond bassin waarin
een kleine fontein voorstellende een triton die op een waterspuwende schelp
blaast, voorts een ranke hogere fontein op een voetstuk bekroond door een windw
i j z e r. De fonteinen werden geflankeerd door een drietal met rozen gevulde vazen
op hoge sokkels. Dezelfde vazen komen voor op de prent van de tuin aan de
achterzijde. De daar aangelegde vijver, omgeven door rozenstruiken, bezit een in
het midden aangebracht bekken dat een waterspuwende draak torst. Het waterwerk
was waarlijk een ‘grenouillère’ gezien de waterspuwende kikkers rondom
het bekken. Hoge populieren flankeren het huis. Na voltooiing van de verbouwing
3 6
8 9

(1863) kon Regout niet direct huurders vinden voor de villa; pas vanaf 1865 werd
het continu verhuurd. 9 0
La Grande Suisse
Ten dele lag het landgoed La Grande Suisse op het grondgebied van de gemeente
A m b y. In de achttiende eeuw was dit buitenverblijf eigendom van de familie De
Mewen. In 1733 was het buiten eigendom van Jacques van Mewen, gehuwd met
Maria Anna Pleugmakers, en droeg het landgoed de naam ‘De Kangel’. Hij liet het
huis verbouwen in 1736. Het buitengoed bezat kennelijk een huiskapel. Jacques de
Mewen had kerkelijke toestemming er de mis te laten opdragen. Hij stierf op De
Kangel in 1738.
9 1
Enkele decennia later (1762) werd het gekocht door gravin Charles Louis de
L o o z - C o r s w a r e m , 9 2 terwijl het in de negentiende eeuw in het bezit was van baron
De Rosen en van M. Ransonnet. Diens dochter was getrouwd met zekere Cramer
en deze verhuurde het gebouw aan de Maastrichtse vermicellifabrikant Pagnier en
verkocht het landgoed uiteindelijk in 1862 aan Petrus Regout. Hij liet het huis in
een omvangrijke bouwcampagne verbouwen in 1865 en 1866 en herdoopte de villa
in ‘La Grande Suisse’. 9 3 De naam van het buitengoed wisselde nogmaals toen
de Franciscanessen van Noonewert zich er aan het eind van de negentiende eeuw
vestigden. De religieuzen waren tijdens de Kulturkampf uit Duitsland verdreven
en kozen domicilie in Grande Suisse, waar zij op hun beurt een groot klooster
stichtten, dat ze ‘Mariënweert’ noemden.
Thans is op het adres Mariënwaard 35, de ‘Monseigneur J.G. van Rijt Stichting’
gehuisvest. In de loop van de tweede helft van de twintigste eeuw is er heel
wat weinig passende nieuwbouw gepleegd nabij en tegen het oude huis aan in opdracht
van de stichting die het landgoed nog steeds in haar bezit heeft. 9 4 Dat is niet
altijd even esthetisch gedaan. Zo staat er nu een modern woonhuis op het terrein
en is er studentenhuisvesting benevens twee scholen, maar het oudste gedeelte
van het huis dateert nog uit circa 1736. Dat deel bestaat uit het U-vormig bouwblok
dat een carré vormt rondom een binnenplaats.
De voorgevel is gepleisterd; verticale reliëfbanden vormen de onderlinge verbinding
tussen de vensteromlijstingen van Naamse steen. De middenas van de gevel
wordt bekroond door een fronton met reliëf. Dit deel van de gevel wordt
voorts gekenmerkt door een ingangsomlijsting, ook weer uitgevoerd in Naamse
steen. De segmentboogvormige vensters aan de straatzijde zijn eveneens in
Naamse steen uitgevoerd, maar de twee vleugels en de torens zijn uit merg e l s t e e n
opgetrokken. De wanden van de tuinvleugel zijn gepleisterd met vensteromlijstingen
in Naamse steen onderling verbonden door verticale reliëfbanden. Het
fronton in de middenas aan de tuinzijde heeft een reliëfvoorstelling van de godin
van de vrede op een leeuw. Ze is omringd door acanthusranken. In de van oorsprong
Franse tuin met door de Kanjel van water voorziene vijvers vallen twee
bakstenen tuinhuisjes op; ze dateren ook nog uit de achttiende eeuw (1736) en bezitten
hoekblokken in mergelsteen, een ingang in Naamse steen en aardige segmentboogvensters.
In het interieur is nog enig stucwerk bewaard gebleven uit de
Régence-tijd. In de tweede helft van de negentiende eeuw behoorde ook dit statige
huis met tuin tot de landgoederenzone, die Regout in zijn album liet afbeeld
e n . 9 5 Ook thans herinnert het middenrisaliet tussen de twee torens aan de kant
van de Meerssenerweg met de tekst ‘Grande Suisse’ in het fronton nog aan de verbouwingen
die Pie Regout eraan liet verrichten.
HISTORISCHE STUDIES GEULDAL 11 (2001) 3 7

In 1865 liet hij drie oudere bouwblokken samenvoegen tot een geheel met een Evormige
plattegrond. Toen werd de gevel aan de Meerssenerweg gerealiseerd die
de oudere bouwblokken samenvoegde tot een geheel. Aan beide uiteinden
- aan de zijkanten - verrezen hoge torens uit mergelsteen met ronde en rondboogvensters.
De tussenliggende bakstenen gevel langs de Meerssenerweg telt acht
vensterassen en wordt in het midden geleed door een risaliet dat bekroond is met
een fronton. De tekst in het fronton ‘Grande Suisse’ is gevat in een omkadering
van acanthusranken. In 1900 is de oostelijke muur van de voortuin van het landgoed
afgebroken. Daardoor kreeg het hele buitengoed een andere aanblik. Nu ligt
het huis met zijn voorkant direct aan de verkeersdrukke Meerssenerweg.
Op een van de overzichtsprenten in vogelvluchtperspectief uit het album strekt
La Grande Suisse zich trots uit met zijn tuin, die nu aan de achterzijde pal grenst
aan de autoweg A2. De prent toont de façade van het huis langs de ommuurde tuin
met twee symmetrische bouwdelen met trapgevels, een middenrisaliet bekroond
door een fronton. Alle drie deze bouwdelen hebben een balkon rustend op classicistische
zuilen en begrensd door smeedijzeren hekwerk. De ordening van de gebouwen
rond twee binnenplaatsen en de E-vormige plattegrond zijn waar te
nemen op deze prent. Overigens zijn de huidige twee hoektorens van merg e l s t e e n
niet ingetekend op deze prent; het bouwdeel dat aan de Meerssenerweg grenst
wordt hier gekenmerkt door trapgevels.
De beide nog bestaande tuinhuisjes vormden de hoekpunten van een ommuurd
gedeelte van de tuin dat aan de zuidzijde grenst aan het water dat weer aan de tuin
van La Petite Suisse grenst. De muur is versierd met vazen en heeft in het midden
een klein balkon omgeven door een smeedijzeren hekwerkje. Het balkonnetje ziet
uit op de allee met bomen die dwars door de tuin van La Petite Suisse loopt. De
toegang tot het ommuurde tuingedeelte wordt gevormd door twee zware pylonen
die behalve vier torentjes ook vazen dragen en twee sculpturen. Een pad -waarop
op deze prent ruiters zijn afgebeeld- loopt kaarsrecht door in het achter La Grande
Suisse gelegen gedeelte van de formele tuinaanleg en verandert daar in een
lommerrijke laan met bomen aan weerszijden en tuinbeelden. Deze laan reikt tot
aan twee vijvers aangelegd rond een tweetal sculpturen. De tuin eindigt bij een
fraai prieeltje. Daar waar thans de A2 ligt is een bebost gedeelte te zien waar een
monumentale zuil hoog bovenuit rijst.
La Petite Suisse
Wie van de weg van Maastricht naar Meerssen de oprijlaan van het pand Meerssenerweg
no 1 oprijdt door de dubbele smeedijzeren hekwerken tussen merg e l s t enen
hekpijlers, zal allicht onder de indruk zijn van het statige fin-de-siècle pand
dat de fraaie naam La Petite Suisse droeg in de tijd van Petrus Regout. Het is een
van die fabrikantenlandhuizen uit de tweede helft van de negentiende eeuw die uit
regionaal perspectief zeldzaam mogen worden genoemd. 9 6 Overigens had Regout
op deze plaats als voorganger van de villa een casino laten bouwen dat reeds de
naam Petite Suisse droeg. Dat casino was gebouwd op de plek waar ooit een vervallen
oude boerderij had gelegen die genoemd werd ‘Leschee’. In zijn album
prijst Regout zijn ‘châtau, nommé La Petite Suisse’ aan als Grand Hôtel et Restaurant
gelegen op 25 minuten afstand van de stations van Maastricht: ‘omnibus à
toute heure au chemin de fer’. Uitvoerig wordt melding gemaakt van de internationale
ligging: ‘en 1 heure de temps à Aix-la-Chapelle et Liège; en 2 heures à
Spa; en 3 heures à Bruxelles et Anvers; en 3 heures à Cologne; en 9 heures à Pa-
3 8

is et Rotterdam par Anvers; en 10 heures à La Haye et en 12 heures à Amsterd
a m ’. 9 7 Regout had het ‘Château Petite Suisse’ in 1866 verhuurd aan zekere heer
Wa h l e n b e rg uit Aken om het te exploiteren als hotel-restaurant. 9 8
Het hele landgoed wordt gekarakteriseerd door een lange laan met beuken die
de tuin doorsnijdt van het noordwesten tot het zuidoosten. Een koetshuis ligt aan
de noordkant van de laan, daarachter: bossages en weiland. Aan de zuidkant van
de beukenlaan ligt het landhuis.
Het huis, ontworpen door architect Wilhelm Wickop, heeft een plattegrond die
bestaat uit een hoofdgebouw geflankeerd door twee lagere zijvleugels; het hoofdgebouw
telt drie bouwlagen. De zijgebouwen hebben er twee. De noordelijke zijbouw
heeft een rechthoekige plattegrond, de zuidelijke een L-vormige. Voor de
westgevel betreedt men met zeven hardstenen trappen een breed bordes. Aan de
achterzijde is een grote serre aangebouwd. Aan het hoofdgebouw is aan het zuidoostelijke
deel een vierhoekige toren aangebouwd van vijf bouwlagen. Het hele
huis met gepleisterde gevels rust op een hardstenen plint waarin de segmentboogvormige
vensters van het souterrain dat onder het hele huis doorloopt. De gevelwanden
zijn gestuct met diverse ornamenten, waterlijsten, kroonlijsten en dorpels.
Het huis is gedekt met afgeplatte mansardedaken. Als dakbedekking zijn leien toegepast;
het dak wordt gekenmerkt door een afgeknot torendak, eveneens bedekt
met leien en bekroond met smeedijzeren hekwerk. In de daktoren en in de daken
van de zijgebouwen zijn dakkapellen aangebracht met houten rondboogfrontons en
klauwstukken. De risalerende gevelwand van het centraal bouwgedeelte wordt
geleed door vijf vensterassen gescheiden door lisenen met cannelures en bekroond
met Corinthische kapitelen. De vensters van de tweede bouwlaag zijn voorzien van
rondboogfrontons. De gevel aan de Meerssenerweg wordt bekroond door een topgevel
met een rondboogfronton, klauwstukken en vazen op de schouderstukken. De
terugspringende zijbouwen hebben een vensteras aan de straatzijde en drie aan
beide zijkanten. Aan de achterzijde is een groot balkon dat rust op een uitgebouwde
erker.
Het album bevat geen prenten die enig idee geven van het oorspronkelijke int
e r i e u r, maar de indeling van het interieur moet nagenoeg hetzelfde gebleven zijn
als in de negentiende eeuw, zij het dat er liften, toiletten en een scheidingswand
tussen de huidige eetzaal van het Dr Poelsoord en de personeelskamer zijn aangebracht.
Het souterrain heeft een bestrating van klinkertjes en een bakstenen tongewelf.
De centrale hal toont de voorliefde van de familie Regout voor de Empire
stijl, dat wil zeggen voor neo-Empire, waarin deze ruimte is vormgegeven. Er zijn
opvallende decoratieve details in het interieur behouden gebleven zoals het eikenhouten
trappenhuis, eiken lambrizeringen, witte marmeren haardlijsten, dubbele
paneeldeuren, stucwerkplafonds of architraaflijsten en guirlandes in stucco boven
de deuren. Op de met zijn grove eiken paneeldeuren veel soberder ingerichte eerste
verdieping is een kapel ingericht. In 1966 werden hier glas-in-loodramen geplaatst
van de hand van F. Griesenbrock, een kunstenaar afkomstig uit Va a l s . 9 9
Het majestueuze huis is opgenomen in het concept van Regout om zijn vier statige
landhuizen te situeren in een - getuige de afbeeldingen in het album - fraaie
parkachtige aanleg langs de noordelijke uitvalsweg van Maastricht naar Meerssen.
Aanvankelijk omvatte het complex, vanaf 1880 Villa Kanjel genoemd, een
ruim negen hectare grote buitenplaats. Aanpalend aan de noordzijde ligt het landgoed
Mariënwaard. Het grondgebied wordt voorts begrensd door de loop van de
Kanjelbeek aan de noordoostkant en door de magnifieke centrale laan met aan
HISTORISCHE STUDIES GEULDAL 11 (2001) 3 9

weerszijden hoge oude beuken; aan de zuidoostkant en aan de zuidwestelijke zijde
door de waterloop van het riviertje de Kanjel.
Op de prenten in het album ziet men hoe temidden van de vijvers, parkjes en
weilanden het kasteeltje lag, dat zijn naam La Petite Suisse van Regout kreeg.
Thans is het complex beter bekend onder de naam ‘Dr Poelsoord’. De naam Petite
Suisse klonk waarschijnlijk romantisch en exotisch in de oren van degenen die
het album van Regout als een luxe wervingsfolder voor een verblijf op een van
zijn châtaux beschouwden. Dat was immers een van de doelstellingen die hij zich
gesteld had bij de aankoop ook van dit huis: het was een passende ambiance om te
verhuren aan zakenrelaties van de fabrikantenfamilie en aan vermogenden die
Maastricht wilden bezoeken en in een elegante en passende ambiance wilden log
e r e n .
In 1880 werd het huis voor Regouts dochter, mevrouw We u s t e n r a e d t - R e g o u t ,
verbouwd tot woonhuis. Die opdracht werd gegund aan de ‘huisarchitect’ van Petrus
Regout, Wilhelm Wickop uit Aken. Hij ontwierp een landhuis in de toentertijd
populaire eclecticistische stijl. De nieuwe, veel minder originele naam ‘Vi l l a
Kanjel’ ontleende men aan het riviertje ‘De Kanjel’, dat door de tuin achter het
huis stroomt. De Engelse landschapstuin achter het huis werd net als de tuin van
Groot Vaeshartelt ontworpen door de Belgische tuinarchitect J. Gindra. Hij concentreerde
zich in zijn tuinontwerp vooral op de achterzijde, een tuin die in oostwaartse
richting verloopt vanaf het huis. Er zijn twee stel mergelstenen hekpijlers
met smeedijzeren hekwerk waardoor men de parkaanleg rondom het huis kan bet
r e d e n .
De prenten in het album geven aan dat het huis er voor 1880 veel meer als een
echt châtau uitzag. Het bezat een vijf bouwlagen hoge zeshoekige toren aan de
zuidzijde met een uurwerk aan de westkant erin aangebracht. De toren werd
bekroond door een balustrade met portretbuste versierd en op de hoeken onderbroken
door kleine zeshoekige torentjes met smeedijzeren sierwerk. De façade was
horizontaal ingedeeld in drie lagen gescheiden door twee balkons met smeedijzeren
balustrades, die rondom het hele huis en de toren waren aangebracht. Ter hoogte
van de daklijst was rond de toren een derde balustrade aangebracht. Aan de noordzijde
was een ruime serre uitgebouwd over twee verdiepingen, daarboven een piramidaalvormig
fronton waarin drie medaillons met portretbusten. Twee symmetrisch
geplaatste trappen gaven toegang vanuit de tuin aan de voorzijde tot het balkon
op de eerste verdieping. In de middenas was op de verdieping een entree die
toegang gaf tot het interieur, aan weerszijden drie vensters tussen halfzuilen en aan
de uiteinden van de verdieping twee rondboognissen met beelden begrensd door
lisenen met cannelures en Corinthische kapiteeltjes. Tussen de beide trappen op de
begane grond: grote segmentboogvormige vensterpartijen tussen een viertal zware
zuilen. Dezelfde zuilen torsten het balkon en de serre aan de noordzijde.
De prenten uit het album laten zien dat ook dit huis, evenals Groot-Va e s h a r t e l t ,
een ijskelder bezat. De kelder met zijn ronde plattegrond had een bakstenen halfbolvormig
koepelgewelfje, was ongeveer manshoog en had enkele afvoerkanaaltjes
om het smeltwater af te voeren. Zo‘n kelder was meestal afgedekt met een
laag aarde. Dat is hier niet het geval geweest. De ijskelder werd bekroond door
een twaalfhoekig paviljoen waarin een biljardkamer was ingericht. Men kon door
een breed dubbel hek een bruggetje oplopen en kwam dan bij de toegang tot de
k e l d e r. Een twee keer in het rond lopend spiraalvormige pad voerde naar de ingang
van het paviljoen boven op de ijskelder en zo kon men dit vreemde bouwsel
4 0

etreden. Het pad was beveiligd met een hekwerk van boomstammetjes. Het geheel
lag in een kleine ronde vijver. In de twaalf zijden van het paviljoen waren zes
vensters aangebracht. Het bouwsel was bijkans rond en had een puntdak. Er stond
een windwijzer op het dak dat ook overigens langs de rand op die typische Regout
eigen wijze overdadig was versierd.
1 0 0
Het huis lag op het grondgebied van Rothem, maar ressorteerde onder de parochie
Limmel. Het dorp Limmel werd in 1920 geannexeerd door Maastricht, zodat
het kapitale huis thans op Maastrichts grondgebied ligt. Verschillende keren
wisselde het huis van eigenaar in de loop van de twintigste eeuw tot het door de
Duitse bezetters in 1940 werd geconfisqueerd. Onder auspiciën van de Duitse
Volkswohlfahrt vestigden de Duitsers in het pand een kraamkliniek voor vrouwen
van Duitse militairen en voor leden van de NSB en NSDAP. Kort na de bevrijding
werd dit ‘Mutterheim’ door de overheid geconfisqueerd. De gemeente Maastricht
kreeg in het voorjaar van 1946 eindelijk -na vele onderhandelingen- het landgoed
in handen. Een jaar later, op 20 april 1947, opende het Burgerlijk Armbestuur in
het huis de kraamkliniek ‘De Kanjel’ speciaal voor armlastige moeders. Het was
eigenlijk een noodoplossing. Slechts drie jaar verbleef de kraamkliniek in Vi l l a
Kanjel. In die tijd werden 1452 Maastrichtenaren geboren in Villa Kanjel. 1 0 1 N a
de opening van het nieuwe ziekenhuis Sint Annadal kwamen de kindertjes vanaf
19 september 1947 daar op de gloednieuwe kraamafdeling ter wereld. In juli en
oktober 1950 verzocht de Nederlandse Jeugdherberg Centrale de gemeente Maastricht
het pand te mogen huren. Wellicht waren er toen reeds plannen een rustoord
in het huis te vestigen. Dat kwam de gemeente misschien wel goed uit, het leek er
enigszins op dat het vooruitzicht van een jeugdherberg in het zo statige pand niet
zo in de smaak viel bij de gemeenteraadsleden.
In januari van 1951 verhuurde de gemeente Maastricht het complex tenslotte
aan de Dr Poelsstichting. Die herdoopte het complex in Dr Poelsoord en richtte
het in als rust- en herstellingsoord voor arbeidersvrouwen. In dat jaar werd ook
aan de achterzijde het oorspronkelijke terras uitgebreid tot een grote serre. In 1994
werd het pand geheel gerenoveerd en werden de gevelwanden in de originele
kleurstelling geschilderd. Bij die gelegenheid werd de kapel ingericht als therapieruimte
en werden de glas-in-loodramen van Griesenbrock naar de zolder ge-
transporteerd en deels geplaatst in andere ruimtes van het Dr Poelsoord.
In 1880 werd ook het door Wilhelm Wickop in eclectische stijl ontworpen
koetshuis met de koetsierswoningen gebouwd, links van de entree tot het Dr
Poelsoord. Het pand telt een bouwlaag met zolderverdieping en mansardedak met
leien gedekt. Het gebouw rust op een zwart geteerde plint en heeft gesausde bakstenen
wanden. In het middenrisaliet is een dubbele houten segmentboogvormige
inrijpoort aangebracht. 1 0 3 Meer dan duidelijk wilde Regout in zijn album pronken
met de esthetisch nog altijd als zeer waardevol beschouwde parkaanleg rond châtau
La Petite Suisse. Het album 1 0 4 toont in vogelvluchtperspectief het parkachtig
vormgegeven landschap rechts van de weg van Maastricht naar Meerssen, met de
beide kastelen Groot- en Klein-Vaeshartelt in de achtergrond; op de voorgrond is
in het park van tuinarchitect J. Gindra Petite Suisse weergegeven en ook La Grande
Suisse. De prent legt prominent de nadruk op de fraaie tuinaanleg rond La Petite
Suisse: ‘vue de quatre Châteaux meublés, et leurs dépendances, sur 150
h e c t a res avec Parcs, Jardins, Bois, Prairies, 15 Avenues et 15 Etangs poissonneux,
terre labourable et trois fermes’ 1 0 5 en alsof dat nog niet genoeg garantie was
voor een aangenaam verblijf, vermeldt het album: ‘En location: 14 Habitations
HISTORISCHE STUDIES GEULDAL 11 (2001) 4 1
1 0 2

c h a m p ê t res, l’une indépendante de l’autre avec jouissance des Parcs, Jardins potagers,
Avenues et Etangs, plus la Chasse’. 1 0 6 Slingerende waterlopen en grillig
gevormde vijvers, waarin zich prieeltjes, bomen en beeldengroepen spiegelen in
het blauwe water, tonen ons een welhaast onwaarschijnlijk Italiaans aandoend Arcadië,
maar... met de ‘droom van Regout’, een Maastrichts-Meerssens arcadisch
wandelgebied waarin zijn rijkdommen - zijn vier werkelijk prachtige châtaux - als
het ware in een natuurlijk, zij het door architectonische hand vormgegeven villalandschap
waren verenigd en die ook nog eens geld konden opbrengen, was het na
zijn dood snel gedaan, alle ‘oude staatsie’ ten spijt waarvan de villa’s tweehonderd
jaar na Petrus Regouts geboortejaar nog altijd getuigen.
Bijlage 1
Het gezin Regout-Hoeberechts
Aldegonda en Petrus Regout kregen tien kinderen:
* Maria Gertrudis Hubertina,
23 oktober 1823 - 4 september 1898 (Villa Kanjel, gemeente Meerssen).
* Petrus Alexander Hubertus,
24 februari 1828 -11 februari 1897 (Villa Canne te Sint Pieter).
* Hubert Edouard Thomas,
24 oktober 1829 - 6 november 1878 (Maastricht).
* Eugenius Bernardus Hubertus,
20 april 1830 -2 mei 1908 (Villa Wyckerveld, gemeente Meerssen).
* Hubert Gerard Louis,
26 december 1832 - 6 januari 1905 (Maastricht).
* Maria Hubertina Anna Emilie,
12 augustus 1834 -24 november 1886 (Kasteel Nyswiller te Wi t t e m ) .
* Hubert Francois Vi c t o r,
25 november 1835 - 25 november 1837.
* Josephine Hubertine Pauline,
4 oktober 1837 - 30 maart 1864 (Roermond).
* Johan Hubert Gustave,
4 november 1839 - 8 februari 1923 (kasteel Vaeshartelt, gemeente Meerssen).
* Wilhelmina Aldegonda Hubertina,
26 augustus 1841 - 5 november 1868 (Gent).
4 2

Afb. 20. De landschapstuin van villa La Petite Suisse.
(Detail. Albumblad 1868, Sphinx archief, SHCL)
Afb. 21. Rechtsonder: de tuin van villa Klein Va e s h a rt e l t .
(Detail. Albumblad 1868, Sphinx archief, SHCL)
HISTORISCHE STUDIES GEULDAL 11 (2001) 4 3

Afb. 22. La Petite Suisse
(Detail. Albumblad 1868, Sphinx archief, SHCL)
N O T E N
1 A. ME K K I N G, Petrus Regout een ondernemer als bouwheer, in: W O N E N / TA B K (1975) 1, 9. Over architectuur als
statussymbool: R. BE N T M A N N en M. MÜ L L E R, Die Villa als Herr s c h a f t s a rc h i t e c t u r, Versuch einer Kunst- und
Sozialgeschichtlichen Analyse, Frankfurt am Main 1970.
2 J. CR A A N D I J K, Wandelingen door Limburg , uitg. De Lijster Maasbree 1981, 153.
Zijn 'Wandelingen', beschrijvingen van zijn zwerftochten door historisch landschapsschoon van ons land, maakten
de doopsgezinde predikant Jacobus Craandijk tot een bekend schrijver. Zijn 'Wandelingen door Limburg' verscheen
voor het eerst in 1881; zijn opmerkingen over de omgeving van Meerssen noteerde de auteur in 1876.
3 P.D. RE G O U T, Album dédié à mes enfants et mes amis.
De meeste auteurs gaan ervan uit dat het Album vervaardigd is in 1866. Uit de Contractboeken van de Sphinx blijkt
dat de adjudant, tevens bibliothecaris, van koning Willem III, gedateerd 7 juni 1864, reeds een bedankbriefje stuurde
aan Regout voor 'het prachtige album, waarin uw bezittingen teruggegeven zijn'. Dat zou impliceren dat het
album waarschijnlijk al in 1863 of begin 1864 is verschenen. Contractboeken, Archief Sphinx, in: SHCvL. In 1866
verscheen een volgende druk van het album bij Ch. Claesen (Luik) en Lemercier (Parijs). In 1868 verscheen het
Album nogmaals in druk in twee versies: de eerste bij J.Russel, Maastricht; de tweede bij G. Kugelman, Parijs.
Voortaan: album.
4 J. VA N D E N BO O G A R D, K a s t e e l Va e s h a rt e l t, Maastricht 1995, 12.
5 CR A A N D I J K, 154.
6 De wandelaar hoefde toentertijd -anno 1883- overigens niet bang te zijn geconfronteerd te worden met de overdaad
aan decor die Regout aan en om 'zijn' Vaeshartelt had aangebracht. De fabrikant was vijf jaar tevoren overleden.
Zijn zoon Gustaaf was wars van de nogal opzichtige smaak van zijn vader en had in korte tijd na diens overlijden
alle follies en toevoegsels aan huis en tuinen van het landgoed laten verwijderen. VA N D E N BO O G A R D, 22.
7 VA N D E N BO O G A R D, 32; ME K K I N G, 27. Regout had zich met hand en tand verzet tegen het aftappen van water uit
de Maas voor de bevloeiing van de Belgische gebieden en dat werd gesymboliseerd door zijn persoonlijke bijdra-
4 4

ge aan de watervloed van de cascade. Hij liet daarover zelfs een weinig cryptische tekst plaatsen op de achterwand
van de cascade.
8 A. VA N IT E R S O N koos dit als 'symbolische' titel voor zijn dissertatie: Va d e r, raadgever en beschermer. Petrus Regout
en zijn arbeiders 1834-1870: stijlen van werving, behoud en beheersing van arbeid in fabrieksregimes in de
b e g i n j a ren van de We s t e u ropese Industriële Revolutie, Maastricht 1992.
Het bronzen standbeeld van Petrus Regout voor de fabriek van De Sphinx aan de Boschstraat in Maastricht is vele
malen doelwit geweest van vandalen die het bekladden met graffiti en verfsporen. Tot nog toe is er geen straat, zelfs
geen steeg in zijn geboortestad naar Regout vernoemd.
9 In het geboorteregister stond hij ingeschreven met de roepnaam Pierre, 2 Germinal an IX, i.e. 23 maart 1801. Bij
zijn doop kreeg hij de namen Petrus Laurentius, zoals het doopregister van de parochie van Sint Servaas d.d. 24
maart 1801 vermeldt. Zie voor nadere biografische gegevens: A.J.Fr. MA E N E N, P e t rus Regout. 1801-1878. Een bijdrage
tot de sociaal economische geschiedenis van Maastricht, Nijmegen 1959, en VA N IT E R S O N, passim.
1 0 MA E N E N, 82.
11 MA E N E N, 84.
1 2 MA E N E N, 85.
1 3 MA E N E N, 86. Vi c t o r, een van Regouts zonen overleed, toen hij twee jaar oud was.
Het eerste kind werd geboren in het huis waar het echtpaar woonde op de hoek van de Grote Staat en de Vi j f h a r i ngen
straat in Maastricht op 26 oktober 1826; de tweede zoon werd in het tweede huis van Petrus geboren aan de
Boschstraat: Petrus Alexander Hubertus, geboren op 24 februari 1828. Zie: J.M. VA N D E VE N N E, Van ambacht tot
eerste Nederlandse grootindustrie, in: 125 Sphinx-Céramique 100, Maastricht 1959, 20.
1 4 VA N D E VE N N E, 20, noemt als leveranciers een fabriek te Vonêche (Namen) en vanaf 1826 de kristalfabriek van
Val St.-Lambert (Seraing).
1 5 VA N D E VE N N E, 25. Deze tweede stoommachine in Maastricht was een 8 PK machine van John Cockeril
(Seraing), op 31 januari 1935 in gebruik genomen.
1 6 VA N D E VE N N E, 26-27.
1 7 VA N D E VE N N E, 45 vermeldt in dit verband dat Regout op de lijst van hoogst aangeslagenen voor de directe belastingen
van de achttiende plaats (in 1848) steeg naar de derde plaats (in 1854).
1 8 VA N D E VE N N E, 28.
1 9 VA N D E VE N N E, 41-42.
2 0 MA E N E N, 89-91.
2 1 ‘Een vorstelijk-dessertservies in kristal, rijk geslepen en gefestonneerd, bestaande uit een ananasvaas met groot
blad en bloembeker op dubbelden voet met griffioenpooten, en zes groote vruchtkommen op prismatischen voet,
twee 49 en vier 38 duim wijd’. VA N D E VE N N E, 29, citeert het Dagblad van het hertogdom Limburg , 17 juni 1841
nr 43.
2 2 VA N D E VE N N E, 30.
2 3 VA N D E VE N N E, 19.
2 4 Het portret van Petrus Regout, olieverf op doek, geschilderd door J.H. Egenberg e r, 1849, is in het bezit van
S p h i n x - G u s t a v s b e rg b.v. te Maastricht. Afgebeeld in: 125 N.V. Sphinx-Céramique 100, Maastricht 1959. Zie:
ME K K I N G, 19-20.
2 5 MA E N E N, 91. In de periode kort na de grondwetsherziening van 1848 mocht de Koning leden van de Eerste
Kamer vrijuit benoemen. Pas in 1850 werd Regouts benoeming na zijn verkiezing door de leden van Provinciale
Staten democratisch bekrachtigd. Zie ook: VA N D E VE N N E, 40.
2 6 VA N D E VE N N E, 40-41.
2 7 Lithografie voorstellende Petrus Regout, De maker is onbekend, gedateerd: 1869, h.0,80xbr.0,37cm. Dit portret
is ook opgenomen in het album. De hier geraadpleegde versie van het album is gedateerd 1868. Waarschijnlijk is
de litho naar het portret door Egenberger eerder gemaakt. Wellicht in 1867 of begin 1868. Op deze litho staat namelijk
in de rug van de zetel het familiewapen van Regout afgebeeld; dat is hem pas toegekend in 1867, zoals een
andere prent in het Album uitwijst.
De lithografie is eveneens in het bezit van N.V. Sphinx/Gustavsberg Maastricht; reproducties in collecties van
andere verzamelaars. Zie: J. VA N D E N BO O G A R D en M. GR O F F E N, Bedrijf in beeld. Kunst en industrie. Uit de collecties
van Limburgse bedrijven, St Odiliënberg/ Maastricht 1993, 54-55
2 8 MA E N E N, 92.
2 9 VA N D E VE N N E, 41.
3 0 MA E N E N, 93, noemt een tweetal brochures met veelzeggende titels. In 1858 publiceerde RE G O U T de brochure
PA U P E R I S M E E N IN D U S T R I E, zes jaar later een brochure onder de nog sprekender titel Wat heeft Limburg voor den
Heer Thorbecke en de Heer Thorbecke voor Limburg gedaan.
3 1 Zie: VA N D E VE N N E, 43-44.
3 2 Zoals geciteerd bij VA N D E VE N N E, 46.
3 3 MA E N E N, 95 noemt onder meer volgende onderscheidingen: 1840 Ridder in de Orde van de Nederlandse Leeuw;
HISTORISCHE STUDIES GEULDAL 11 (2001) 4 5

1843 Ridder Legion d’Honneur; 1871 Commandeur van het H.Graf. In 1871 werd Regout ook voorgedragen voor
v e r h e ffing tot Romeins Graaf.
3 4 MA E N E N, 11 0 - 11 3 .
3 5 VA N D E VE N N E, 42-43. Ondermeer door hem tot vice-voorzitter te benoemen van de commissie tot oprichting van
een nationaal monument, dat tenslotte pas 1869 in Den Haag werd onthuld.
3 6 O.m. de Sint Servaaskerk en de Matthiaskerk, waar hij jarenlang lid was van de 'Kerkfabrijkraad'. Toen de regering
in 1871 besloot de Nederlandse vertegenwoordiging bij het Vaticaan op te heffen reageerde Regout furieus en
bood de Koning vervolgens aan het salaris van de gezant goeddeels (Fl 3000,= per jaar) te bekostigen. Zie: MA E-
N E N, 94. Hij liet de schilderingen in de kerk van Houthem op eigen kosten restaureren, zie: VA N D E VE N N E, 47.
3 7 VA N D E VE N N E, 51.
3 8 MA E N E N, 95.
3 9 Journal de Limbourg d.d. 2 mei 1849, zoals geciteerd bij VA N D E VE N N E, 51.
4 0 Vliegen in de Volkstribune d.d. 12 oktober 1895 sprak over hem in vergelijking met zijn zonen, als over ‘de door
de arbeiders geliefde en geprezen oude Regout’. Zie: VA N D E VE N N E, 52.
4 1 MA E N E N, 96.
4 2 ‘De genoegens die deze magnifieke landhuizen kunnen bieden aan hen die ze permanent willen huren voor het
hele jaar of voor het zomerseizoen met een zwembad midden in de grote vijver gevoed door het water van de Geulle.
Boottochtjes op het water van de vijvers per Hollandse sloep en voor de jacht dertig hectare bossen.’
4 3 ‘Een rijk uitgedoste leeszaal ligt boven het zwembad, omgeven door zeven leeuwen die water vanaf een hoogte
van 20 voet spuwen in de vijver. ’
4 4 ‘ Watervallen en fonteinen die het park verlevendigen en aangenaam maken’
4 5 De titels van de afbeeldingen luiden ‘Christ dit de Charles-Quint’ en ‘La mort de la vierg e ’ .
4 6 De tekst vermeldt: ‘De ondergeteekende president van het Nederlandsch heraldisch genootschap ... verklaart bij
deze dat op bladz. negentien van een oud manuscript geslacht en wapenboek ten titel voerende: 1650. Nobilisimi
Ducatus Brabantes Docum Principum Marchionum etc. Patriciorum Arma seu Insignia. en alsmede op bladz. 176
van het oud manuscript wapenboek van Gerrit Hesman te Harlingen, 1670, derde gedeelte, burg e rgeslachten, vorkomt
het geslachtswapen REGOUT, zijnde een veld van keel beladen met eene chevron en drie leliën van zilver, ...
open helm van zilver, geboord met goud, helm kleederen van keel met zilver, voerende tot cimmier een lelie uit het
schild tusschen een vlugt van zilver en keel.’ Datering: ’s-Gravenhage, 20 december 1867.
4 7 De prenten dragen de volgende titels: 1. Deux moulins appartenant a Mr Pierre Regout, situés sur la rivière le Jaer
a Canne; 2. Boulangeries et laiteries des fabriques; 3. Dessin d'un pièce de soie or cadeau offert à Mr P.Regout par
S.A.le Prince impérial Japonais Toko Zegava Mimloulaïho; 4. Statues de St-Paul et St-Pierre avec piédestaux en
marbre (foto’s); 5. Hotel du refuge de Hocht; 6. Nouvelle proprieté de Mr Regout a Maestricht; 7. Cité ouvrière
construite par mr P.Regout en 1863; 8. Candelabres en cristal et bronze doré des fabriques.
4 8 Over de hier voorgestelde cité ouvrière, zie: Regout's ‘cité ouvrière’ als legitimerend symbolisch artefact, in:
VA N IT E R S O N, 155-167.
4 9 De tekst van deze paragraaf is een compilatieve bewerking van: J. VA N D E N BO O G A R D, K a s t e e l Va e s h a rt e l t, Maas-
tricht 1995.
5 0 VA N D E N BO O G A R D, 5.
5 1 J. KO R E M A N, Kasteel Va e s h a rtelt bij Meerssen - eertijds een koninklijk buitenverblijf, z.p., 1957, 4; J, HA B E T S,
De lenen van Va l k e n b u rg, in: P S H A L 21(1884), 370-375.
5 2 KO R E M A N, ibid; HA B E T S, De lenen, 372.
5 3 Van den Boogard, 7-10; Koreman, 4; S.Kruip, Kasteel Vaeshartelt, een buitengewoon buitenverblijf, Delft 1991,
1 5 - 1 6 .
5 4 VA N D E N BO O G A R D, 10-11; KO R E M A N, 4 e.v; KR U I P, 17 .
5 5 VA N D E N BO O G A R D, 13-16; KO R E M A N, 4 e.v.; ME K K I N K, 20-24.
5 6 De steen met die merkwaardige tekst werd teruggevonden in de jaren 1980 en staat sinds 1986 opgesteld voor de
hoofdingang tot kasteel Vaeshartelt. VA N D E N BO O G A R D, 15; ME K K I N K, 24. Zie ook: [SE RV É MI N I S], Steen des aanstoots,
in: Mededelingen aan het personeel van de gemeente Maastricht, oktober 1990, no 25, 12-13.
5 7 VA N D E N BO O G A R D, 16.
5 8 ME K K I N K, 24. Mekkinks onderzoek toonde aan dat er geen enkele reden is te twijfelen aan het waarheidsgehalte
van de magnifieke voorstellingen van Regouts bezittingen, zijn tuinen, vijvers, fonteinen en landerijen. Ze tonen
niet anders dan de realiteit van het prestigieuze statussymbool dat Regout als een monument voor zijn eigen grandeur
te Vaeshartelt oprichtte.
5 9 Zie: noot 3.
6 0 ME K K I N K, 24-25; VA N D E N BO O G A R D, 19-21.
6 1 ME K K I N K, 26; VA N D E N BO O G A R D, 20.
6 2 VA N D E N BO O G A R D, ibidem; A.J. PO S T M A, De tuinen en het park van het buitengoed Va e s h a rt e l t, Amsterdam
1993, 27-28.
4 6

6 3 VA N D E VE N N E, 51.
6 4 Notice sur Monsieur Pierre Regout, Maastricht 1872, zoals geciteerd bij MA E N E N, 94.
6 5 Dit gebouwtje deed dienst als conciërgerie, maar was ook voor gasten te huur. Kennelijk raakte het gebouwtje
snel in verval want al in 1906 werd het vervangen door de huidige portierswoning. Deze is iets kleiner en is meer
verwant aan de Engelse cottagestijl. VA N D E N BO O G A R D, 21; KR U I P, 32.
6 6 Regout kende deze beeldengroep van zijn bezoeken aan Parijs. Het was een groep ‘paardentemmers’ door de
Franse beeldhouwer Guillaume Coustou. De beeldengroep was in 1793 van het kasteel Marly naar de Parijse
Champs Elysées verplaatst. ME K K I N K, 27; VA N D E N BO O G A R D, 21.
6 7 VA N D E N BO O G A R D, 23-24.
6 8 De inventaris van het huis werd op 14 en 15 juli 1949 geveild in opdracht van Adhemar Regout. De catalogus van
de veiling maakt melding van veel Empire-meubilair en voorts schilderijen van A. Schelfhout, F. Boucher en
S . Rombouts, aquarellen van Han van Meegeren, chinoiserie, gravures, porselein, huisraad en een complete wijnk
e l d e r.
6 9 De schouwen in de aan de rotonda aanpalende salons zijn gedecoreerd met Egyptische ornamenten. Dat was een
populair versierend motief in de Empire-stijl nadat Napoleon zijn veldtocht naar Egypte had gemaakt in 1798.
7 0 In Italië was dit mode geworden in de renaissance. Nadien waren deze pastorale idyllische thema’s niet meer weg
te denken uit de villa’s in de Venetiaanse campagna. De wanden van de Palladiaanse villa’s bijvoorbeeld in de
Veneto-Andrea. Palladio introduceerde er de villeggiatura- werden door de beroemdste schilders uit die tijd van
pastorale vergezichten voorzien. De bedoeling was de natuur als het ware op artificiële wijze voort te zetten en te
integreren in het interieur.
7 1 VA N D E N BO O G A R D, 28; PO S T M A, 18.
7 2 Over Gindra’s ontwerppraktijk en zijn ontwerp voor het park van Vaeshartelt, zie: PO S T M A, 18-25. Gindra zou
als tuinarchitect bepaald niet getekend zou hebben voor de latere protserige aankleding van de tuin. Gindra was
afkomstig uit Tilleur en bekend als tuinarchitect bij de aristocratie in Maastricht en Luik. Zijn originele plan is verloren
gegaan, maar de contouren en het ruimtelijk concept zijn tot op heden onaangetast gebleven.
7 3 Dit theekoepeltje is ingestort. In 2001 werd een nieuwe theekoepel geplaatst; de ijskelder onder het theekoepeltje
is in april 2001 gerestaureerd en was vergelijkbaar met de ijskelder die bij La Petite Suisse was aangelegd. Zie:
noot 98. PO S T M A, 23. vermoedt dat de ijskelder, ofschoon nergens vermeld, deel uitmaakte van het ontwerp van
Gindra.
7 4 Citaat in vertaling uit het avant-propos van het album.
7 5 ME K K I N K, 26-27; VA N D E N BO O G A R D, 30-31.
7 6 ME K K I N K, 28.
7 7 PO S T M A, 24.
7 8 Hij was de laatste telg van deze tak van de familie en kwam in augustus 1953 kinderloos om bij een auto-onge-
luk in Zweden.
7 9 De gemeente kocht vervolgens niet alleen Vaeshartelt, maar ook een ander bezit van de Regout-familie, kasteel
Meerssenhoven. Voor Fl 993.000 mocht de gemeente zich eigenaar noemen van beide kastelen.
8 0 Mondelinge mededelingen van de heer R. Moens 1995: de gemeente behield het voorkeursrecht op terugkoop
van het kasteel. De heer A.J. Moens huurde het landgoed reeds sinds 1950 van de familie Regout voor Fl 5000,- per
jaar voor het kasteel, de bijgebouwen, het park en de vijver. Het kasteel werd als vakantieoord voor rooms-katholieke
jongeren van 16 tot 30 jaar geëxploiteerd. De meisjes sliepen in het hoofdgebouw, de jongens in de bijgebouwen.
Het kasteel werd door de weduwe Moens sedert 1985 ten dele in onderhuur gegeven aan de gebroeders Jan Wi l l e m
en Wouter van der Vreeken uit Haarlem. Wegens geldgebrek kwam het niet tot een restauratie. Tweeëneenhalf jaar
fungeerde Vaeshartelt als opvangcentrum voor uit Sri Lanka gevluchte Tamils. Het voortschrijdend verval was niet
meer te keren. In 1987 werden er asielzoekers ondergebracht en tenslotte werd het uitgewoonde kasteel een
‘House-tempel’ waar dikwijls feesten voor jongeren werden georganiseerd.
8 1 Het ontbrak de laatste eigenaren en huurders aan financiële middelen om het landgoed te onderhouden en te restaureren.
In december 1992 werd Vaeshartelt door de gemeente verkocht aan de Va l k e n b u rgse stichting ‘Driekant
Opleiding en Advies’. In 1994 werd een grootscheepse restauratie uitgevoerd om het complex geschikt te maken
tot opleidingsinstituut en conferentiecentrum. Sedert 2 januari 1995 oefent ‘Driekant’ thans ‘Odyssee’ in het kasteel
haar activiteiten uit.
8 2 In 1990 werd in opdracht van de ‘Stichting Limburgse Kastelen’ en ‘Driekant Opleiding en Advies’ de mogelijkheid
tot herbestemming van Vaeshartelt onderzocht door Architectengroep Mertens BV (Heerlen). De restauratiekosten
beliepen in circa Fl 13.500.000. Benevens werd een plan voor aanvullende nieuwbouw gemaakt. De
eerste steen voor de nieuwe vleugel werd gelegd op 9 maart 1994. Op 8 juli 1994 werd het hoogste punt van de
bouw bereikt; gouverneur mr B.J.M. baron van Voorst tot Voorst plaatste bij die gelegenheid een windvaantje op
de toren van de poort. Op 16 december 1994 werd het complex opgeleverd.
8 3 ‘Driekant’ is ontstaan uit het werk van de Volkshogeschool Va l k e n b u rg opgericht in 1948. Per 1-1-’99 is de naam
HISTORISCHE STUDIES GEULDAL 11 (2001) 4 7

van de instelling gewijzigd in Odyssee. Vaeshartelt biedt de mogelijkheden voor de opleidingsactiviteiten en het
advieswerk van het instituut, voor culturele activiteiten, terwijl het kasteel ook als restaurant wordt geëxploiteerd.
Er zijn nu 16 conferentieruimten, 84 hotelkamers, een restaurant en diverse recreatieruimten. De tuinen worden in
de toekomst gereviseerd.
8 4 A l b u m, uitg. 1868, Vue principale du petit châtau Va e s h a r t e l d .
8 5 Deze prachtige villa ligt langs de grote weg van Maastricht naar Nijmegen vlakbij het station waar de Duitse Belgische,
Franse en Nederlandse spoorlijnen bij elkaar komen. het gebouw telt 22 zeer rijk gemeubileerde vertrekken
met 36 spiegels en kroonluchters etc. koetshuizen paardenstallen, bassins, serres, een terras; meerdere fonteinen
[zijn te vinden] in een mooi aangelegde tuin met bloembedden en beekjes.
ME K K I N K, 28, meent dat hier sprake is van het Maastrichtse station van Aken-Maastrichtse spoorwegmaatschapp
i j .
8 6 Wilhelm Wickop (Keulen 1824-Rhöndorf 1908) werd min of meer de huis-architect van Petrus Regout. Vo o r t s
bouwde hij de Akense synagoge, de grote concertzaal van het Akense Kurhaus, verschillende kerken en vooral
veel villa's voor de industriële elite in en rondom Aken. Net als Regout verloor hij op jonge leeftijd zijn vader; hij
was een selfmade man die opklom van leerling in een bouwbedrijf tot ‘professor’ aan de Akense Provinzialgewerbeschule.
Hij stierf volstrekt vergeten in 1894. Hij had aanvankelijk een voorliefde voor de neo-gotiek. Zie hiervoor:
VA N IT E R S O N, 156-157.
8 7 ME K K I N K, 28.
8 8 A l b u m, uitg.1868, Vue dans le jardin du petit châtau Va e s h a r t e l d .
8 9 ME K K I N K, 28 karakteriseerde de voorstellingen als ‘Late uitlopers van een niet meer levensvatbare iconografi-
sche traditie’.
9 0 ME K K I N K, 28.
9 1 Die permissie werd voor zijn nakomelingen verlengd in 17,38, 1748 en 1759. Zie: L. baron de Crassier, Dictionnaire
historiques du Limbourg, in: P S H A L 69(1933), 331-332.
9 2 De gravin verkreeg twee keer toestemming de mis in de huiskapel te laten celebreren namelijk in 1762 en in
1 7 7 6 .
9 3 Grande Suisse heeft korte tijd onderdak geboden als klooster aan de pater Redemptoristen (25 januari- oktober
1877) Zie: F. DU M O RT I E R, Fleurs de l’institut des Redemptoristes, Tournai 1910, 314-316.
Voor de beide villa’s, Grande en Petite Suisse, die vlak naast elkaar aan de Meerssenerweg liggen koos Regout
namen die herinneren aan het romantische berglandschap van Zwitserland. Deze namen zijn ongetwijfeld voortgekomen
uit de in de negentiende eeuw groeiende belangstelling voor recreatie en toerisme. J.R enes, Geschiedenis
van het Zuid-Limburgse cultuurlandschap, Assen 1988, 193.
9 4 M. ST R O U X, M a r i ë n w a a rd Maastricht, Historisch overzicht met conclusies van de huidige toestand, met betre k -
king tot het tot stand komen van een verantwoorde restauratie en inpassing van nieuwbouw op het landgoed, M a a stricht
1975.
9 5 A l b u m, uitg. 1868, Prent in vogelvlucht perspectief. ‘Propriétés de Mons.r Pierre Regout, situées dans la commune
de Meerssen ... près de Maestricht. Vue aux quatre châtaux meublés, et leurs dépendances, sur 150 hectares,
avec Parcs, Jardins, Bois, Prairies, 15 Avenues et 15 Etangs.’
9 6 MSP rapport Limburg, no 592513, 104a.
9 7 A l b u m, uitg. 1868, Grand Hôtel et Restaurant châtau nommé La Petite Suisse.
9 8 A . W. RE I N I N K E N J.G. VE R M E U L E N, IJskelders. Koeltechnieken van weleer, Nieuwkoop 1981, 233.
9 9 MSP rapport Limburg, no 592513, 104. Het complex is opgenomen in de monumentenlijst Maastricht. Het landgoed
wordt van bijzonder cultuurhistorische en architectuurhostorische waarde geacht vanwege de historischruimtelijke
relatie met de Kanjelbeek, het gave karakter van de typerende eclectische architectuur en de goed
behouden ladnschappelijke ambiance.
1 0 0 RE I N I N K E N VE R M E U L E N, 3; 167; 233 en 234.
1 0 1 PA U L AR N O L D, ‘Een zegen voor onze gezinnen’. Het Dr Poelsoord, een historische schets van een opmerkelijke
instelling, in: Studies over de sociaal economische geschiedenis van Limburg, deel XLI, Maastricht 1996, 1-23.
Zie ook: F.H.M. RO E B R O E K S, Uit nood geboren: de Maastrichtse kraaminrichting ‘De Kanjel’, in: Bonne et servante;
uit de geschiedenis van de Maastrichtse vro u w, Maastricht 1982, 134-136.
1 0 2 MSP rapport Limburg, no 592513, 104a.
1 0 3 MSP rapport Limburg, no 592513, 104b.
1 0 4 A l b u m, uitg. 1868, Proprietés de Mons. Pierre Regout. située dans la commune de Meerssen près de Maestricht.
1 0 5 ‘Gezicht op de vier gemeubileerde kastelen, en bijgebouwen, gelegen op 150 hectare met parken, tuinen, bossen,
weiden, 15 lanen en 15 visrijke vijvers, agrarisch gebied en drie boerderijen.’
1 0 6 ‘ Ter plekke: 14 vrij in het land geplaatste landelijk gelegen huisjes met gebruik van de parken, de moestuinen,
avenues en vijvers, en bovendien de mogelijkheid om op jacht te gaan.’
4 8