Mei 2013 - D e N atuu r

Maandblad
Opgericht 25 januari 1947
van
Natuur- en
Vogelvrienden
Mei 2013

Bestuur van de Natuur en Vogelvrienden:
Voorzitter: John Vergouwen / Stoopstraat 72, Roosendaal / 0165 - 55 68 82
Secretaris: Toon van Bekhoven / Bredaseweg 129, Roosendaal / 0165 - 55 76 59
Penningmeester: Cor Ros / Mussendonk 25, St. Willebrord / 06 - 51 69 59 33
TT-commissaris: Peter Koopman / Bernhardstraat 18, Halsteren / 06 - 51 89 88 97
Ringencommissaris: A. Dierks / Edisonstraat 110, Roosendaal / 06 - 20 40 52 56
Ereleden: J. Maas, Chr. Doggen, M. Suijkerbuijk, S. van Staay.
Redactie maandblad: John Vergouwen / Stoopstraat 72 / 0165 - 55 68 82
info@natuur-vogelvrienden.nl
Contributie: U kunt uw contributie voldoen: 35 euro / jeugd 17,5 euro m.i.v. 2013,
door deze over te maken op rek.nr. 2405631 van de postbank,
t.n.v. Natuur- en Vogelvrienden Roosendaal.
Vergeet niet uw eigen naam te vermelden.
Ook kunt u natuurlijk op de vergadering uw contributie voldoen.
vOOr kwaliteit en perfecte service naar
GastelseweG
*wij komen geheel vrijblijvend met stalen bij u aan huis.
Gastelseweg 36 tel. 0165 - 55 75 58
4702 tb roosendaal fax 0165 - 55 82 64
www.tapijtdrive-in.nl
2

U i t n o d i g i n g
V o o r w o o r d
Hierbij nodigen wij u uit voor de maandelijkse ledenvergadering
op maandagavond 6 mei 2013 a.s. in Huis ten Halve,
Kruisstraat 60 te Roosendaal. Aanvang van de vergadering is 19.30 uur.
AGENDA
Opening 1.
Notulen door dhr. van Bekhoven 2.
In- en uitgaande stukken 3.
Kweekpraatje 4.
Pauze met lotenverkoop 5.
Kweekpraatje vervolg 6.
Verloting 7.
Rondvraag 8.
Sluiting 9.
Gelukkig is het weer bijgedraaid.
Het mag nog
iets warmer worden. En
nog steeds veel negatieve
berichten betreffende de
kweek. Onbevruchte eitjes en
soms hele rare gebeurtenissen
welke je niet voor mogelijk
houdt. Echter zijn er
gegarandeerd ook positieve
gebeurtenissen. Ikzelf kan
komende vergadering al
verschillende opnoemen,
waaronder het herstel van
mijn fife fancy’s betreffende
de zweetziekte opzienbarend
is. Ik heb nu verschillende
nesten met vier, vijf en zes
3
jongen. Terwijl de ouders het eerste
rondje alles lieten verpieteren. Mijn
dank aan de heren welke hebben
bijgedragen aan het snelle herstel.
Getuigt maar weer eens dat je
bij tegenslag, door snel oorzaak
en oplossing vast te leggen, je
kweekseizoen nog kunt redden.
Denkt u ook nog aan de fietstocht
gepland voor 15 juni a.s. Opgeven
kan nu al. Kwart over een vertrekken
we bij Huis ten Halve. s’Avonds
gezamenlijk Brabantse koffietafel.
De route komt volgende maand in
het clubblad te staan.
John Vergouwen.

N o t u l e n
L E D E N V E r G A D E r i N G
8 april 2013 - 19.30 uur
Afwezig met kennisgeving:
M. Suijkerbuijk, H. Rijpers,
C. Ros.
Aanwezig: 24 leden.
1.Opening door de voorzitter
die meldt, dat hij samen met
Paul Brouwers, een bezoek
heeft gebracht aan Frans van
Vugt in Wiekendael. Frans was
blij met het bezoek van enkele
vogelvrienden. Was wel zeer snel
moe. Afgesproken is de volgende
keer videobeelden van de kweek
aan Frans te laten zien.
We hadden een sterfgeval in de
vogelwereld. Dina Wagemakers van
de dierenspeciaalzaak in Kalsdonk.
Verschillende Natuur- en Vogelvrienden
waren aanwezig bij de afscheidsdienst.
Enkele dagen later kwam het nieuws
dat Sabrina Hijman was overleden
op de leeftijd van 33 jaar. Vele
leden kennen haar nog van vroeger
vanwege haar positieve uitstraling en
behulpzaamheid.
2. Notulen van de vorige vergadering
worden onveranderd goed gekeurd.
3. Ingekomen stukken.
- De voorlopige aanvraag voor 2014 is
weg. Deze staat gepland voor week 45,
5 t/m 9 november.
- Ook het jaarverslag van van de
NBvV is binnen gekomen. Met de 24
aanwezige leden hebben we voor beide
voostellen gestemd. Het aanblijven van
4
Henk van Hout en voor de Missie van
de NBvV (met een commissie welke
alle zaken betreffende dierenwelzijn
gaat behandelen en daar vanuit een
adviserende rol gaat spelen).
4. De heer John Koevoets heeft te
kennen gegeven graag lid te willen
worden van onze vereniging. Hij zou
graag binnen enkele jaren zich willen
presenteren met zijn grasparkieten op
onze tentoonstelling. Wij zijn natuurlijk
blij met zijn aanmelding.
5. Dan de fotopresentatie van Siem
Swaneveld. Eerst krijgen we enkele
foto’s te zien welke Siem maakte in een
dierentuin in Dortmund, Duitsland.
Daarna krijgen we de fotosessie van
Walsrode te zien. Siem laat goed
zien dat Walsrode niet alleen een
prachtig park vol met vogels is. Maar
ook een park bestaande uit prachtige
tuinen met schitterende bloemperken.
Ook de manier waarop de beelden
gepresenteerd werden was uniek. Een
software programma bracht steeds
de foto in beweging vanuit een hoek,
waardoor de foto steeds om aandacht
bleef vragen.
Pauze met lotenverkoop welke deze
keer 55 euro en veertig cent opbrengt.
6. Vervolg van de presentatie van
Siem Swaneveld met prachtige foto’s
van vogels en park. Aan de foto’s
kunnen we zien dat Siem een zeer goed
fototoestel bezit en toch vaker foto’s
maakt dan de gemiddelde Nederlander.
7. Rondvraag:
- Arjan Dierks meldt dat de eerste

estelronde voor ringen loopt tot 5 mei
a.s. Daarna wordt het bestelronde 2.
- Op de bestuurstafel liggen boekjes
van een dierenarts. De liefhebber mag
ze meenemen.
8. Verloting.
W i j f e l i c i t e r e n
5
9. Afsluiting door de voorzitter met
een wel thuis en tot de volgende keer
wanneer het bekende kweekpraatje de
vergadering gaat beheersen.
Toon
van Bekhoven.
Uitslag puzzel april
De puzzel van april werd door meerdere personen juist ingevuld.
De iris-cheque ging naar de heer Hugo Stroop. Van harte gefeliciteerd!
w w w . n a t u u r - v o g e l v r i e n d e n . n l
2 mei A. Dierks
9 mei W.J.M. Vissers
11 mei W. de Jong
22 mei F.J.M. van Vugt
23 mei P. van de Bosch
31 mei J. Brocatus

Kalsdonksestraat 146 Tel.: 0165 - 53 75 34
4702 ZJ Roosendaal info@janwagemakers.nl
al 45 jaar
een beGrip
in
rOOsendaal!
Gespecialiseerd op duiven- en vogelgebied.
Wij bieden U optimale kwaliteit tegen concurrerende prijzen.
Ook hebben wij voor U de mogelijkheid om uw aankopen
thuis te laten bezorgen. Dit kan op maandag en woensdag
tussen 16.00 en 18.00 uur en zaterdag tussen 15.00 en
17.00 uur. Uiteraard is dit geheel gratis.
Maak ook gebruik van onze spaarkaart,
vraag naar de voorwaarden.
6

G e s c h i l d e r d e A s t r i l d e
De geschilderde astrilde komt van
oorsprong uit het noordelijk deel
van Australië. Deze vogel worden
ook wel Emblema’s genoemd
naar zijn latijnse naam Emblema
pictum.
Het is een kleurrijk vogeltje uit
de familie van de prachtvinken
(Estrildidae),
Kenmerken:
De geschilderde astrilde heeft
een scharlakenrood voorhoofd,
wangen en keel. De bovensnavel
is antracietkleurig en de
ondersnavel oranje-rood. De rug
en vleugels zijn bruin, de staart is
donkerbruin. De romp is rood, de
7
borst en de buik zwart, maar de buik is
in het midden rood. De flanken zijn sterk
wit gevlekt.
De man is van de pop te onderscheiden
doordat de pop geen rood aan de keel en
wangen heeft en de witte vlekjes veel
fijner zijn.
De totale lengte van kop tot puntje van de
staart is 10–11 centimeter.
Verzorging:
Deze vogel is kostbaar en moet
zorgvuldig geacclimatiseerd worden.
Het voer voor de Emblema is geel en wit
milletzaad, kanariezaad en groenvoer.
Verder moet water, grit en maagkiezel
natuurlijk altijd voorhanden zijn.

G r o o t t e e m b r y o b e p a a l t g e s l a c h t ?
Vroeger
Vroeger dachten we dat met
de bevruchting meteen vast
staat of een embryo een jongen
of een meisje wordt. In de
samensmeltende chromosomen
ligt vast wat het geslacht is.
Vrouwen hebben twee Xchromosomen,
mannen een X
en een Y. Twee X-chromosomen
levert een meisje op, Een X en
een Y chromosoom een jongetje.
De man bepaalde dus het
geslacht.
Beide kanten op
Bij vogels hebben niet
de mannetjes, maar de
vrouwtjes verschillende
geslachtshormonen. Bij deze
dieren bepaalden de vrouwen
dus het geslacht.
8
Bij veel vissen, amfibieën en reptielen
kan een jong embryo nog beide kanten
op. De keuze is afhankelijk van de
omgeving waarin het groeit, meestal
van de temperatuur.
In de familie van de kikkers komen
alle drie vormen voor. Veel diergroepen
kunnen van systeem wisselen en
maken het nog gekker. De Europese
moerasschildpad bijvoorbeeld heeft
geslachtshormonen; zijn die hetzelfde,
dan is een embryo manlijk, anders
vrouwelijk. Maar de temperatuur
waarbij de eieren zicht ontwikkelen kan
de zaak vervolgens op zijn kop zetten.
Bij lage temperatuur ontwikkelen
zich mannetjes, ook uit eieren die
qua erfelijke aanleg vrouwelijk zijn.
Is het warm, dan worden de jongen
vrouwelijk, ook als ze genetisch

als man geprogrammeerd waren.
Zelfs kuikens van kippen kunnen
van geslacht veranderen als ze bij
een abnormale temperatuur worden
uitgebroed.
Neutraal
Al lang was bekend dat de
geslachtsorganen van gewervelde
dieren in vroegste aanleg nog neutraal
zijn. Maar op een bepaald moment valt
de beslissing en vormt zich ofwel een
zaadbal ofwel een eierstok. Dat hangt
af van de grootte die op een kritisch
tijdstip is bereikt.
Bij zoogdieren ontstaan zaadballen als
een drempel wordt overschreden. Het
Y-chromosoom werkt dat in de hand
doordat het groeibevorderende genen
draagt. Dus : een XY-chromosoom
groeit hard en wordt daardoor
mannelijk. De vogels geldt hetzelfde,
maar omgekeerd: grote embryo’s
worden vrouwtjes. Dit geldt niet
alleen voor zoogdieren, maar voor alle
gewervelde dieren. Alle genen en alle
omgevingsfactoren die invloed hebben
op de embryonale groei doen mee aan
de seksebepaling.
Groeibevorderende genenen
Bij de voorouders van de gewervelde
dieren hing de groei van de embryo’s
geheel af van de omgeving. Door een
mutaties kon ongeveer 50 miljoen
jaar geleden een gen ontstaan dat de
groei van het embryo bevorderde
en daarmee mede bepalend werd
voor het geslacht. Bij de voorouders
van de zoogdieren gingen genen
al vroeg een rol spelen, omdat het
embryo’s zich in het moederlichaam
9
ontwikkelden. De groeibevorderende
genen raakten gekoppeld op één
chromosoom zodat ze samen
overerfden. Dragers waren meestal
mannetjes; ze paarden met vrouwtjes
zodat de helft van de nakomelingen
het setje groeibevorderende genen
zal erven en waarschijnlijk mannelijk
wordt. Langzamerhand was sprake van
sekschromosomen die ook qua vorm
gingen afwijken.
Ook bij vogels kregen genen als gauw
een grote invloed op de groei van het
embryo. Bij de voorouders van de
vogels profiteerden vooral vrouwtjes
van extra grootte. Bij veel vissen,
amfibieën en reptielen kwamen genen
later in het spel of bleef hun rol klein.
Dat verklaart dat nauw verwante
diergroepen verschillende wijzen van
seksebepaling kunnen hebben en dat
ook mengvormen bestaan.
Ook voor mensen
Erg leuk allemaal, maar geldt dit nu
ook voor mensen? Mannen en vrouwen
maken toch ieder de helft van de
bevolking uit? Ja, dat klopt en daar is
een goede reden voor. Stelt dat vrouwen
schaars zijn. Veel mannen kunnen zich
dan niet voortplanten.
Een genetische mutatie die meer
dochters op de wereld zou brengen,
wordt beloont met meer kleinkinderen.
Deze mutaties zou zich verspreiden
totdat het verder geen voordeel meer
biedt; met andere woorden totdat de
beide geslachten weer in evenwicht
zijn.
Alle overige omstandigheden gelijk
latend, geldt hetzelfde argument ook
voor schaarse mannen.

Voorkeur voor dochters
Toch geeft een moeder soms de
voorkeur aan een zoon of een
dochter. Mhairi Gibson en Ruth
Mace van het Univeristy College in
London beschrijven dat ondervoede
Ethiopiaanse moeders de voorkeur
geven aan dochters. Goed gevoede
moeders baren twee keer zo vaak een
zoon als ondervoede moeders.
Hiervoor zijn twee verklaringen te
geven. De eerste is dat het baren van
zonen moeilijker is dan dochters.
Vrouwen die alleen meer zonen
krijgen, leven korter dan vrouwen die
alleen dochters op de wereld zetten.
Een goed gevoede vrouw tolereert
blijkbaar de kosten van een zoon beter
dan slecht gevoerde moeders. Een
tweede verklaring is dat succesvolle
mannen veel nakomelingen kunnen
krijgen, niet succesvolle weinig of zelf
helemaal geen. Een vrouw krijgt een
aantal kinderen dat veel dichter bij het
gemiddelde ligt. Gezondheid en lengte
zijn voor een man belangrijk factoren
voor succesvolle voortplanting. Het
baren van kleine, minder ontwikkelde
jongetjes is dan zinloos in termen van
het aantal mogelijke kleinkinderen.
Beide verklaringen kunnen elkaar
natuurlijk aanvullen en dan zeer
Vogels
10
effectief zijn. Dat is precies wat dr.
Gibson en dr. Mace waarnamen.
Man op problematische tweede plaats
Wanneer een spermacel een eitje
bevrucht met een Y chromosoom
dan duurt het een maand voordat de
genen in werking treden die de embryo
veranderen in een man. Standaard is
een embryo een vrouw. De man en niet
de vrouw is het tweede geslacht.
De worsteling van de man is niet een
vrouw te zijn. Dit staat haaks op het
traditionele geloof dat de man de drager
is van het menselijk geslacht of dat een
vrouw een geschapen is uit Adam’s rib
(de Koran zit hier goed: eerst Eva en
dan Adam) of Freud’s zienswijze dat
vrouwen gedegenereerde mannen zijn.
Een man heeft in biologische termen
duidelijke nadelen: vanaf de conceptie
leeft hij minder lang (en nu ook minder
vaak afstuderen) dan zijn zusters, zijn
immuun systeem maak hem meer
vatbaar voor infecties en kanker, hij is
vaker dislextisch, overtreedt vaker de
wet en dood zichzelf vaker.
Met zoveel nadelen rijst de vraag
waarom mannen eigenlijk bestaan?
Vogels vormen een uitzondering op dit systeem, omdat er geen sprake is van een
in-differente gonade en een gevoelige periode. De cellen van een vogel zijn ofwel
mannelijk (XX genoom), ofwel vrouwelijk (XY) en het is in zeldzame gevallen mogelijk
dat in één dier beide celtypen voorkomen, wat resulteert in een exemplaar dat half
man, half vrouw is. De geslachtshormonen spelen nog wel een rol bij de ontwikkeling
van de eicellen dan wel zaadcellen, maar het uiterlijk van dieren met beide celtypen is
half mannelijk, half vrouwelijk.

Z w a r t e S p e c h t ( D r y o c o p u s m a r t i u s )
De lach van de Zwarte Specht
lijkt erg op dat van de Groene
Specht. Maar de Zwarte Specht
moet een beetje “op gang
komen”. Terwijl de Groene
Specht meteen op volle sterkte
begint te lachen. Vergelijk maar
‘ns door ook de pagina van de
Groene Specht te openen.
De roffel van de Zwarte Specht
is zwaarder en langzamer dan
dat van de Grote Bonte Specht.
Ook dat is goed te vergelijken
door ook de pagina van de
Grote Bonte Specht te openen.
Behalve dit ‘truu-truu-truu’
kent de Zwarte specht nog een
ander geluid dat over komt als
‘kliaauw-kliaauw’.
Herkenning:
De grootste spechtesoort die
in Nederland voorkomt, is de
Zwarte Specht. Hij (zij) is even
groot als een Zwarte Kraai!
Daarom is de ingang van het hol
in een boom ook veel groter dan
dat van een Grote Bonte Specht.
Dat is ook te determineren
doordat de ingang van het hol
van de Zwarte Specht ovaal is!
Mannetjes hebben een felrode
kruin terwijl de vrouwtjes
slechts een rode nekvlek hebben.
Biotoop:
uitgestrekte oudere bosgebieden.
Broedgebied: -
Komt in Nederland voor als:
Standvogel. De eerstejaars
jongen gaan in het late najaar,
12
ongeveer begin november, wel wat
zwerven en dan zijn ze ook buiten de
broedgebieden wel te zien.
Bedreigd of niet? De zwarte specht
is als geen ander in staat zijn nestholte
geheel naar eigen wens en maat
uit te hakken. De meeste andere
spechtesoorten kiezen daarvoor een
al min of meer verzwakte stam met
zachter hout. Maar de zwarte specht
is met zijn krachtige snavel in staat
om zelfs in gezond, hard beukehout
een holte uit te hakken. Daardoor is
deze soort niet meer afhankelijk van
het natuurlijke aanbod aan holtes. Ook
abelen, esdoorns en dennen komen in
aanmerking. Mits het bomen met dikke
stammen zijn, want de nestholte heeft
een doorsnede van wel twintig cm.
Sinds het begin van de 20ste eeuw zijn
in West-Europa de eerste broedgevallen
vastgesteld. In 1908 in België, 1n 1913
in Nederland, in 1915 in Luxemburg. In
die tijd hebben ze zich vanuit Midden-
Europa geleidelijk aan uitgebreid in
westelijke en noordelijke richting.
Men meent dat de komst van de
Zwarte Specht samenhangt met het
ouder worden van onze Beuken. Toen
omstreeks 1800 na de kaalkap weer
veel Beuken zijn geplant, werden die
in het begin van de 20ste eeuw oud
genoeg voor de Zwarte Specht. Het
is dan ook niet onmogelijk dat ook
vroeger de Zwarte Specht al bij ons
broedvogel is geweest. Nadat het in
Nederland ruim een halve eeuw alleen
een broedvogel van Midden-, Oost-,
en Zuid-Nederland is geweest, hebben
ze uiteindelijk ook tot de duinstreek
kunnen doordringen waar in 1973 het

eerste broedgeval werd vastgesteld. In
Nederland wordt het aantal broedparen
thans op ca. 3.000 broedparen geschat,
terwijl het aantal in België zeker
niet boven de 300 broedparen uit zal
komen. Op de hogere zandgronden is
de stand vrij stabiel of licht toenemend.
In sommige gebieden, zoals op de
Zuidoos-Veluwe bij Arnhem, zijn ze
zelfs talrijker dan de Groene Specht.
In de jaren zeventig was dat nog
omgekeerd. Terwijl de Zwarte Specht
geleidelijk overal is toegenomen, is
de Groene Specht plaatselijk sterk
afgenomen. Dit in tegenstelling tot
Finland waar de Zwarte Specht sterk in
aantal achteruit gaat door het kappen
van veel oude bomen. Bij boerderijen
en andere woongebieden blijven vaak
13
de oudere bomen staan, zodat ze
zich meer en meer bij de mens gaan
vestigen. Omdat het een standvogel is,
kan men ze het gehele jaar aantreffen.
Het fenomeen ‘kraken’ is in de natuur
geenszins vreemd. Zelfs als het om
een bewoond of net uitgehakt hol gaat
kunnen andere dieren zich meester
maken van een spechtehuis. Vooral
kauwtjes zijn daar goed in. De zwarte
specht rest in zo’n geval niets anders
dan opnieuw veertien dagen lang al
zijn tijd te steken in het hakken van
een nestholte. En omdat een spechtehol
jarenlang bruikbaar blijft, werkt de
zwarte specht dus zijn leven lang aan
het oplossen van de woningnood van
andere vogels.

VAN GURP
Vers
Uw supermarkt
voor Tolberg
en omgeving!
Tolbergcentrum 172
4708 HK Roosendaal
0165 - 56 37 70
14

A v i c u l t u u r
Avicultuur is het kweken (fokken)
van vogels (Aves) en tevens de
gehele cultuur rond het vogels
kweken. Iemand die zich hiermee
bezighoudt noemt men een
aviculturist.
In de avicultuur is men niet alleen
bezig met het kweken van vogels,
maar vaak ook met de natuurlijke
leefomgeving van vogels en de
bescherming ervan.
Educatie en conservatie spelen
een belangrijke rol.
Vormen van avicultuur
Er zijn verschillende motivaties
waarom mensen vogels houden
en kweken. Sommige mensen
kweken vogels om ze voor de
toekomst te behouden, maar
veel mensen houden vogels als
gezelschapsdier of als siervogel.
De meest omvattende definitie
van het woord avicultuur wordt
gegeven door Michael A.
Wetherall.
Hij zegt: “Avicultuur is het
beoefenen van het houden
en kweken van vogels
in gevangenschap onder
gecontroleerde omstandigheden,
zoals in een gesloten volière,
voor (semi-)wetenschappelijk
onderzoek en conservatie.”
Enkele ethische motivaties voor
avicultuur zijn: verlies van habitat,
natuurrampen, conservatie,
educatie en onderzoek.
15
Onethische redenen zijn onder andere:
hebzucht, winst en status.
Aviculturist Jean Delacour (1890-1985)
gaf als omschrijving van het begrip
avicultuur: “De wereldwijde hobby
van het houden en kweken van wilde
vogelsoorten in gevangenschap, met het
doel bufferpopulaties te beheren, zodat
deze in de toekomst gebruikt kunnen
worden om populaties in de natuur weer
te versterken.”
Organisaties en magazines
Er zijn vele organisaties en verenigingen
in de wereld die zich bezighouden met
avicultuur, de meeste in Europa, Australië
en de Verenigde Staten.
In 1894 werd in Groot-Brittannië de The
Avicultural Society opgericht.
In de Benelux zijn er onder andere de
World Pheasant Association en Aviornis
International.
invloedrijke aviculturisten
Dr. Karl Russ (1833-1899), een Poolse
ornitholoog en oprichter van het Duitse
magazine Gefiederte Welt
Hastings Russell (1888-1953), een
scherpzinnige aviculturist die zich
bezighield met papegaaiachtigen.
Jean Delacour (1890-1985), een
Amerikaanse ornitholoog van Franse
afkomst, schrijver van 8 publicaties.
Sir Peter Scott (1909-1989), een Britse
ornitholoog en mede-oprichter van het
Wereld Natuur Fonds.

A n a t o m i e
De klasse van de vogels omvat
ongeveer 9000 soorten die
allemaal één zeer kenmerkende
eigenschap gemeen hebben: ze
hebben veren. Vogels hebben
zeer uiteenlopende leefgebieden:
van oceanen tot woestijnen en
van tropische regenwouden tot
het poolgebied. Ook in vorm
en grootte zijn vogels zeer
verschillend. De struisvogel is
groot en kan niet vliegen; de
kolibrie is klein en is een zeer
behendige vlieger.
ONtstAAN
De vogels (Aves) verschijnen in
het Jura tijdperk. Er is een fossiel
(Protoavis) dat mogelijk laat zien
dat zij al in het Trias ontstaan
zijn. De vogels zijn al snel
onderverdeeld in twee groepen
de Sauriurae en de Ornithurae. In
het Krijt waren de Enantiornithes,
een groep van de Sauriurae lange
tijd toonaangevend. Uit de andere
groep, de Ornithurae ontstonden
de moderne vogels (Neornithes).
Alle vormen behalve (een aantal
van) deze Neornithes, stierven
samen met de Dinosaurussen
(Dinosauria) uit aan het einde van
het Krijt.
De moderne vogels (Neornithes)
vormen een grote en gevarieerde
groep dieren. Er is één kenmerk
dat uniek is voor de vogels: veren.
Alle vogels hebben veren, en
geen enkel ander dier heeft die,
hoewel recente fossielen uit China
16
mogelijk laten zien dat er onder sommige
Dinosauria ook zo iets bestaan heeft.
Aangezien het niet waarschijnlijk is
dat zo’n uniek kenmerk meer dan eens
is ontstaan werpt dit een geheel nieuw
licht op de relatie tussen vogels en
dinosauriërs. Hiervoor zijn een aantal
mogelijkheden:
- vogels zijn dinosauriërs die zijn gaan
vliegen nadat veren zijn ontstaan;
- dinosauriërs zijn vogels die het vliegen
hebben verleerd en (grotendeels) de veren
hebben verloren;
- beiden stammen af van een, tot nu
toe onbekende, gemeenschappelijke
voorouder die veren had. Zie afkomst
van de vogels voor een dieper gaande
bespreking van de afkomst en vroege
evolutie van vogels.
KENMErKEN
Veren en vleugels
Veren hebben een aantal functies.
Allereerst bieden ze isolatie. Tussen
de veren wordt een laagje lucht
vastgehouden dat wordt opgewarmd door
het lichaam. Dankzij de veren gaat er
weinig lichaamswarmte verloren.
De lichaamsbedekking bestaat uit
donsveren en dekveren. De donsveren
dienen als een soort “onderkleding” en
de dekveren als “bovenkleding”. De
veren van de vleugels en staart zijn het
grootst en worden pennen genoemd. In
de botten van de vleugels is het patroon
van een arm met een hand te herkennen.
Sommige vogels hebben veren die niet
erg ‘verig’ meer aandoen: pinguïns,
kiwi’s, struisvogels.

Net als haren gaan veren niet een heel
vogelleven mee. Daarom moeten vogels
ruien. Vaak gebeurt dat in de herfst, maar
sommige vogels ruien ook nog een keer
in het voorjaar.
Botten en tanden
Vogels zijn sterk aangepast aan het
vliegen. Zo hebben moderne vogels
geen kaak met tanden maar een snavel,
die lichter is, en een gespierde maag om
te kunnen “kauwen”. Vele uitgestorven
vormen hadden echter nog wel tanden.
Hun botten bevatten veel holtes om
ze licht maar toch sterk te maken. De
meeste vogels hebben geen klauwen
aan hun voorpoten (vleugels), maar er
zijn uitzonderingen, bijvoorbeeld de
struisvogel en de hoatzin.
18
Longen
Vliegen is een zeer arbeidsintensieve
bezigheid die een goed hart en longen
vereist om de vliegspieren van brandstof
en zuurstof te voorzien. Vogellongen
werken beduidend efficienter dan
zoogdierlongen omdat de lucht er door
gebruik van buffers in de vorm van
luchtzakken continue doorheen stroomt
en er niet in- en weer uitgepompt wordt.
snavel
De snavel van een vogel vertelt veel over
de leefwijze. Zo hebben zaadeters een
kegelvormige snavel, roof- en stortvogels
een haakvormige snavel, insecteneters
een korte, spitse snavel en vogels die hun
eten in de grond of in het water zoeken

een lange snavel. Eenden hebben een
zeefsnavel om het voedsel uit het water te
kunnen filteren.
Voeten
Net als de snavel vertellen ook de
voeten veel over een vogel. Vogels die
in moerassen leven hebben lange poten
met gespreide tenen en kleine vliezen.
Eenden hebben echte zwemvoeten met
brede zwemvliezen. Roof- en stortvogels
hebben grijpvoeten met klauwen. Vogels
die veel op takken zitten (zoals de meeste
vogels in de tuin) hebben voeten die
geschikt zijn om de tenen om een tak
heen te krullen.
ANDErE KENMErKEN
Naast veren zijn er andere kenmerken,
maar deze zijn niet geheel uniek, of niet
elke vogel heeft ze:
- Vogels zijn warmbloedig
(samen met de zoogdieren)
- Vogels kunnen vliegen (behalve bijvoorbeeld
de struisvogels en pinguïns)
- Vogels lopen op twee poten
- Vogels leggen eieren met een
harde schaal.
Lichaamsdelen
In de afbeelding links hiernaast zijn de
verschillende lichaamsdelen van een
vogel aangegeven.
19
Onderverdeling
onderverdeling voor 2005
na 2005
De moderne vogels zijn in twee
hoofdgroepen onder te verdelen, de
Palaeognathae (Struisvogelachtigen) en
de Neognathae (alle overigen). De namen
verwijzen naar de structuur van de kaak
(gnathos) die ofwel ‘ouderwets’ (palaeos)
ofwel ‘nieuw’ is (neos). De paleognathe
vogels zijn grotendeels loopvogels die
het vliegen verleerd hebben, hoewel de
tinamoes daar een uitzondering op zijn.
De Neognatae worden onderverdeeld
in een vrij groot aantal orden. De
taxonomie van de vogels is anno
2005 echter een vrij omstreden zaak,
omdat de DNA-resultaten een aantal
traditionele denkbeelden tegenspreken
(zie Sibley-Ahlquist taxonomie van de
vogels). Een gedegen studie van DNAbasevolgorden
is er in tegenstelling tot
bij de zoogdieren nog niet. Deze indeling
is daarom onder voorbehoud en zal
ongetwijfeld nog bijstelling behoeven.
Wel is sinds de vondst van Vegavis iaai
(beschreven 2005) duidelijk geworden
dat een deel van de diversiteit van de
Neornithes en zelfs de Neognathae al
stamt uit het Mesozoïcum. De stamboom
moest daarom in 2005 qua tijd vrij
drastisch herzien worden (vgl. de twee
stambomen).
Zang
Vogels kunnen geluid maken, hetgeen
vaak “zingen” genoemd wordt. Vogels
maken geen geluid met het strottenhoofd
zoals mensen, maar met behulp van

trillende lippen en membranen in de
syrinx, het vocale orgaan dat uniek is
voor vogels.
Vooral de zangvogels, bijvoorbeeld
de nachtegaal, hebben de zang tot een
ware kunstvorm en een belangrijk
communicatiemiddel ontwikkeld. Bij
andere ordes is de ‘zang’ vaak een
eentonige roep zoals bij de koekoek.
De orde Passeriformes (zangvogels) is
de jongste orde van de vogels die in het
midden van het Tertiair ontstaan is. Het is
vandaag verreweg de grootste orde met
de meeste soorten, variërend van kleine
actieve vogeltjes die in boomkruinen
leven, zoals de zangers tot de raaf.
20
Vogelen
Vogelen is een hobby die door vele
mensen wordt beoefend. Men vindt het
bijvoorbeeld interessant, om vogelparken
te bezoeken.
Vogelonderzoek
Om tot inzicht te komen over het gedrag
van de diverse vogelsoorten, wordt er
onderzoek gedaan, dit bestaat uit het
ringen van vogels, analyse van het
voedsel, het telemetrisch volgen tijdens
de vogeltrek.
Zorg en aandacht voor uw dier
Dierenartsen:
B. Mangnus, H. van de Looij en M. van den Bosch
Gastelseweg 45, 4702 SZ Roosendaal 0165-557500
www.gezelschapsdierenkliniekroosendaal.nl

P u z z e l m e i 2 0 1 3
Inzendingen in te leveren bij John Vergouwen.
Onder de goede inzenders wordt volgende maand
een iris-cheque van 5 euro verloot.
21

Swaans ijzerhandel Zevenbergen
Uw adres voor:
Professionele hand en elektrische gereedschappen.
Hang & Sluitwerk.
Lijmen & kitten.
Graveerwerk, belettering en naamborden.
Inbraakbeveiligingen en tevens montage.
Bevestigings materialen.
Goede service & vakkennis.
Voor particulier en bedrijf.
Eigen bezorgdienst voor bedrijven.
Regio center voor dewalt elektrisch gereedschap.
Swaans ijzerhandel langenoordstraat 103 Zevenbergen
Tel. 0168-323439 fax. 0168-325627
22

www.bosruitervogelspeciaalzaak.nl
21 23

P a t r i j s o f v e l d h o e n
De patrijs of het veldhoen
(Perdix perdix) is een inheemse
steppebewoner en cultuurvolger,
een akkervogel uit de familie
van fazanten (Phasianidae).
Een volwassen patrijs is
ongeveer 30 centimeter groot,
weegt tussen 300 en 500 gram,
en heeft afgeronde kleine
vleugels.
De poten zijn grijs, kop en keel
kastanjebruin.
Mannetjes hebben een donkere
hoefijzervormige buikvlek, de
vrouwtjes een kleinere en de
jongen geen.
De leeftijd van een wilde patrijs
ligt rond de 2, maximaal 5 jaar.
24
Patrijzen komen voor in weilanden,
akkers en braak-liggende terreinen met
houtwallen.
Patrijzen leven in groepen, die kluchten
worden genoemd. De roep van de
patrijs is een duidelijk herkenbaar
kir-ik. Een roep is (in tegenstelling
tot zang) het één- of tweelettergrepige
geluid dat dient als communicatie
tussen leden van de klucht.
Patrijzen zijn standvogels met een
uitstekend zicht en gehoor.
Ze kunnen slechts 500 tot 1.000 meter
vliegen en vallen dan terug neer.
Patrijzen drinken van de dauw- en
regendruppels die aan bladeren hangen
zodat ze nogal wat bestrijdingsmiddelen
binnen krijgen waardoor het bestand
bedreigd is.

Deze dieren zijn in tegenstelling
tot kwartels, fazanten en kippen
monogaam.
Indien de beide ouders de winter
overleven, vormen ze weer een koppel
en behouden het territorium van
vorig jaar. Ze blijven altijd in elkaars
nabijheid en verliezen elkaar nooit uit
het oog.
Het nest is een met de poten uitgekrabbeld
kuiltje,18 cm breed en 6
cm diep. Het wordt gemaakt op een
steeds droog blijven verhoogje, vb.
een tussenberm, op een plek met nest
en afdekmateriaal vlakbij, en met lage
struiken (

H o u t s n i p i s p o l y g a a m
De houtsnip (Scolopax rusticola)
is met ongeveer 35cm lengte
de grootste snipachtige van
Nederland. De camouflagekleuren
van de houtsnip zijn doeltreffend:
een gespikkeld en gevlekt
roestbruin verenkleed met, zwart
en beige.
De onderzijde is lichtbruin met
dwarsstrepen. Hij heeft een ronde
kop met ver naar achter staande
ogen (360 graden zicht), en een
zeer lange, rechte snavel.
Het voedsel van de houtsnip
bestaat uit insecten: wormen,
rupsen, sprinkhanen.
Door alleen het puntje van zijn
snavel te openen in plaats van
de hele snavel, kan hij wormen
diep in de grond pakken. Bij het
wroeten trippelt de houtsnip op
de aarde, waarschijnlijk om zoals
merels e.a. de wormen naar boven
te lokken door deze regenimitatie.
De trek van de houtsnip is
erg afhankelijk van de weersgesteldheid
en brengt haar ook in
moerassen en op heidevelden met
26
ruig struikgewas. Het broedgebied ligt in
Groot-Britannië, Ierland, Noord-Europa,
Azië en Japan.
In de winter treffen we de houtsnip aan in
Engeland en Ierland, Zuid-Europa, langs
de Middellandse Zee, en in Zuid-Azië. In
Nederland komt hij zelden voor. In België
is het een zeer schaarse vogel.
Hij is beschermd, behalve in Wallonië.
De houtsnip leidt in bosachtige streken
een schuw en stil leven. Tot op het laatste
moment blijft hij zitten, om dan opeens
op te schieten en met grote haken weg te
vliegen.
Een mannetjeshoutsnip paart elk seizoen
met ongeveer vier vrouwtjes.
Het nest wordt op de grond in een
bos met veel ondergroei gebouw. Het
ligt meestal tegen een struik of een
boomstam. Het is een eenvoudig kuiltje,
bekleed met wat mos. Er worden 4
eieren in gelegd, roomkleurig, met
bruine vlekjes. Het wijfje broedt ze uit in
ongeveer 23 dagen.
De kuikens zijn ver ontwikkeld als ze uit
het ei kruipen. Ze kunnen al snel voor
zichzelf zorgen.